ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ: ΟΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 17 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2004), σελ. 177-184 ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ: ΟΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Γιώργος ρόσος ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Γιάννης Παπαδηµητρίου Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσουµε την αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής των µεθόδων της Ανάλυσης εδοµένων στη µελέτη της δοµής και λειτουργίας του λόγου ως µια συµβολή της Στατιστικής στις επιστήµες των γλωσσών. Τις µεθόδους αυτές τις εφαρµόσαµε στον έντυπο δηµοσιογραφικό λόγο σε 121 κύρια άρθρα 4 εφηµερίδων από το Μάϊο µέχρι το εκέµβριο 2002. Μελετήσαµε τις σχέσεις των γραµµατικοσυντακτικών χαρακτηριστικών οµοειδών κειµένων µέσω της Ταξινόµησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία και της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών, ώστε να καταδειχθεί η αλληλεπίδραση των σχέσεών τους, να εξάγουµε τις πιο χαρακτηριστικές τάσεις, να τις ιεραρχήσουµε και να εντοπίσουµε τα περιθωριακά ή ακραία φαινόµενα που δυσχεραίνουν τη συνολική αντίληψη του φαινοµένου. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έρευνά µας αφορά κείµενα των κύριων άρθρων τεσσάρων κυριακάτικων εφηµερίδων. Με την ανάλυση που ακολουθεί αναζητούµε τις σχέσεις µεταξύ των γραµµατικοσυντακτικών χαρακτηριστικών που προκύπτουν µέσα από τα προτασιακά σύνολα των κειµένων. Ο αρχικός πίνακας ήταν διαστάσεων 1986 x 17, όπου 1986 είναι οι ως γραµµές-αντικείµενα και 17 είναι α) οι γραµµατικοσυντακτικές µεταβλητές και β) οι εφηµερίδες ως στήλες-ιδιότητες. Ο πίνακας 1986 x 17 µετατρέπεται σε λογικό πίνακα 0 1 και στη συνέχεια σε γενικευµένο πίνακα συµπτώσεων Burt, όπου µε κατάλληλη επιλογή των γραµµών και των στηλών, καταλήγουµε στον τελικό πίνακα συµπτώσεων 4 x 21 (Escofier B. - Pagès J., 1998, σελ. 75), (Πίνακας 1). 177

Πίνακας 1: Πίνακας συµπτώσεων εφηµερίδων και γραµµατικοσυντακτικών χαρακτηριστικών Σύνθετες Απλές Ελλιπείς Χρονικές Αιτιολογικές Αποτελεσµατικές Ειδικές µε ότι Ειδικές µε πως Συµπληρωµατι κές Αναφορικές Προθετικά σύνολα µε αιτιατ. Προθετικά σύνολα µε γενική Γενική µε ετερόπτωτο προσδιορισµό Ονοµατοποιήσεις Παθητικές µετοχές Ενεργητικές µετοχές Λόγιες εκφράσεις Μία πρόταση ανά περίοδο ύο ανά περίοδο Τρεις ανά περίοδο Τέσσερις ανά περίοδο Βήµα 234 111 11 38 18 37 39 12 137 122 167 25 207 74 31 23 74 115 100 65 78 Καθηµ. 315 101 15 33 21 52 100 6 176 188 287 67 310 177 37 38 116 98 117 82 134 Ελευθ. 406 203 11 61 33 88 88 6 199 225 327 55 333 154 36 28 44 183 149 129 160 Τύπος 371 193 11 33 14 81 75 11 164 223 340 47 400 208 25 29 22 165 205 127 79 Τύποι προτάσεων: 1. Σύνθετες: αποτελούνται από κύριες και δευτερεύουσες 2. Απλές: λόγος συντοµότατος µε εντελώς απλό περιεχόµενο. 3. Ελλιπείς ως προς το υποκείµενο ή το κατηγόρηµα: λείπει είτε το υποκείµενο είτε το κατηγορούµενο, αλλά εύκολα εννοείται.. Σύνδεση προτάσεων: 1. Χρόνος: µε χρονικούς συνδέσµους (όταν, ενώ, αφού, οσάκις, όποτε, καθώς κλπ.). 2. Αιτία: µε αιτιολογικούς συνδέσµους (γιατί, διότι, επειδή, που όπως επίσης αφού, καθώς, σαν, εφόσον, καθόσον). 3. Αποτέλεσµα: µε τους συνδέσµους ώστε, που, ώστε να, κλπ. 4. Ειδική (ότι): εισάγεται µε το ότι. 5. Ειδική (πως): εισάγεται µε το πως. 6. Συµπληρωµατική: µε το «να». 7. Αναφορά: µε αναφορική αντωνυµία (όπου, που, όπως, καθώς, όσο, σαν, οποίος). Άλλα γραµµατικοσυντακτικά φαινόµενα: Προθετικά σύνολα µε αιτιατική: εισάγεται µε µία πρόθεση (για, µε, από) και αιτιατική. Προθετικά σύνολα µε γενική: εισάγεται µε µία πρόθεση (υπέρ, κατά, κλπ) και γενική. Γενική µε ετερόπτωτο προσδιορισµό: όταν η γενική προσδιορίζει ουσιαστικό που βρίσκεται σε άλλη πτώση. Ονοµατοποιήσεις: όταν το ρήµα µετατρέπεται σε ουσιαστικό. Μετοχές Παθητικές: όταν λήγει σε -µενος, -εις, -ουσα, -εν. Μετοχές Ενεργητικές: όταν λήγει σε -ώντας, -οντας. Λόγιες εκφράσεις: ρήσεις αρχαίων ή λόγιων εκφορών που εντάσσονται στο σηµερινό λόγο. Αριθµός προτάσεων: 1 πρόταση, 2, 3 και 4 ή περισσότερες. 178

2. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ ΑΥΞΟΥΣΑ ΙΕΡΑΡΧΙΑ (CAH) Θα επιδιώξουµε µέσω της Ταξινόµησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία να «αποκωδικοποιήσουµε» τους γραµµατικούς παράγοντες (µεταβλητές «στήλες») του πίνακα 1 που επιδρούν στη διαµόρφωση των οµάδων των διαδοχικών διαµελισµών του συνόλου των εφηµερίδων (µεταβλητές «γραµµές»). Παρατηρούµε ότι ο κόµβος Ο (Σχήµα 1), που περιλαµβάνει τις τέσσερις εφηµερίδες µε ποσοστά συµµετοχής αντίστοιχα: Βήµα 18%, Καθηµερινή 21,7%, Ελευθεροτυπία 31,3%, Τύπος 29%, αντιπροσωπεύει το profil της µέσης εφηµερίδας, δηλαδή ένα διάνυσµα στο χώρο των 21 γραµµατικών µεταβλητών. Ταξινόµηση κατ αύξουσα ιεραρχία Απλές Αριθµός προτάσεων:1 Ο 7 Εδικές µε ότι Προθετικές µε γενική Λόγιες εκφράσεις Λόγιες εκφράσεις Ειδικές µε πως Χρονικές Αριθµός προτάσεων:4 Α 5 Χρονικές Αριθ. προτάσεων:1 Ονοµατοποιήσεις Γενική µε ετερ. προσδιορ. Β 6 Απλές Αριθ. προτάσεων:1 Εδικές µε ότι Προθετικές µε γενική Λόγιες εκφράσεις Αποτελεσµατικές Γενική µε ετερ. προσδιορισµό Ονοµατοποιήσεις Αριθµός προτάσεων:2 1 3 4 2 Bήµα Ελευθεροτυπία Τύπος Καθηµερινή Σχήµα 1: Ταξινόµηση κατ αύξουσα ιεραρχία (CAH) των εφηµερίδων του πίνακα 1 Ο κόµβος Ο διασπάται στην Καθηµερινή και στην οµάδα Β. Ως αιτίες διάσπασης θεωρούνται: 1 ο η υπεροχή της Καθηµερινής έναντι των άλλων εφηµερίδων ως προς τις µεταβλητές: ειδικές µε ότι, προθετικές µε γενική και τις λόγιες εκφράσεις, 2 ο η υπεροχή του Βήµατος, της Ελευθεροτυπίας και του Τύπου έναντι της Καθηµερινής ως προς τις απλές και το µικρό αριθµό προτάσεων. Από την πρώτη διάσπαση µπορούµε να συµπεράνουµε ότι η αρθρογραφία των εφηµερίδων χαρακτηρίζεται γενικώς από τον απλό και σύντοµο λόγο. Εξαίρεση παρουσιάζει η Καθηµερινή µε έναν πιο σύνθετο λόγο. Η οµάδα Β, από την οποία λείπει η Καθηµερινή, παρουσιάζει έναν κάποιο µεγαλύτερο βαθµό οµοιότητας σε σχέση µε τον αρχικό κόµβο Ο και διασπάται στον Τύπο και την οµάδα Α που περιλαµβάνει το Βήµα και την Ελευθεροτυπία. Οι γραµµατικές µεταβλητές που χαρακτηρίζουν την Β, είναι η παρουσία των απλών και µικρών προτάσεων και η απουσία των ειδικών προτάσεων µε ότι, των προθετικών µε γενική και των λόγιων εκφράσεων (αιτίες άλλωστε της διάσπασης του κόµβου Ο λόγω της υπεροχής της Καθηµερινής ως προς αυτά τα στοιχεία). Η διάσπαση της οµάδας Β δηµιουργεί ένα δίπολο µε το ένα σκέλος να καταλαµβάνει ο Τύπος και το άλλο η οµάδα Α µε το Βήµα και την Ελευθεροτυπία. Τούτο οφείλεται στην υπεροχή του Τύπου έναντι της Α ως προς τη γενική µε ετερόπτωτο προσδιορισµό, τις ονοµατοποιήσεις και τις σχετικά µικρές, ενώ 179

παράλληλα η οµάδα Α υπερτερεί του Τύπου ως προς τις χρονικές και τις µεγάλες. Τέλος το δίπολο που προέρχεται από τη διάσπαση της οµάδας Α καταλήγει στα τερµατικά στοιχεία που είναι το Βήµα και η Ελευθεροτυπία. Η οµάδα Α χαρακτηρίζεται από την παρουσία των χρονικών και των µικρών προτάσεων και την απουσία των ονοµατοποιήσεων και της γενικής µε ετερόπτωτο προσδιορισµό. Η δηµιουργία του δίπολου επιτυγχάνεται λόγω του ότι η Ελευθεροτυπία υπερισχύει του Βήµατος σε αποτελεσµατικές και το Βήµα αντίστοιχα σε λόγιες εκφράσεις και ειδικές µε πως. Εποµένως διαπιστώνουµε ότι µε την Ταξινόµηση ξεχώρισε από την πρώτη διάσπαση η Καθηµερινή, από τη δεύτερη ο Τύπος και από την τρίτη το Βήµα και η Ελευθεροτυπία σε σχέση µε την επιρροή που ασκούν οι γραµµατικοί δείκτες. Μία γενική διαπίστωση που µπορούµε ενδεχοµένως να συνάγουµε είναι ότι το ύφος των εφηµερίδων επηρεάζεται από τα γραµµατικοσυντακτικά χαρακτηριστικά που επιλέγουν οι συγκεκριµένοι αρθρογράφοι. 3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΩΝ (AFC) Με την εφαρµογή της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών επιτυγχάνουµε αφενός τη σχεδόν καθολική περιγραφή του φαινοµένου µε τη βοήθεια ενός µικρότερου αριθµού νέων σύνθετων ανεξάρτητων µεταβλητών, των καλουµένων παραγόντων, και αφετέρου πραγµατοποιούµε ύστερα από την οµαδοποίηση της Ταξινόµησης τη διάταξη των αρχικών µεταβλητών επί των παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί που παίρνουν την µορφή αξόνων, κάθετοι ανά δύο, είναι οι παραγοντικοί άξονες και δηµιουργούνται από τη σύνθεση οµάδων των αρχικών µεταβλητών µε αποτέλεσµα η αναζήτηση των σχέσεων µεταξύ των µεταβλητών να είναι όσο το δυνατόν πιο εξαντλητική. Η ερµηνεία των αποτελεσµάτων της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών γίνεται στα πρώτα παραγοντικά επίπεδα, αυτά δηλαδή που δηµιουργούν οι τρεις παραγοντικοί άξονες. Ο πίνακας 2 δίνει τους τρεις παραγοντικούς άξονες, δηλαδή τα τρία χαρακτηριστικά διανύσµατα που αντιστοιχούν στις χαρακτηριστικές τιµές που εκφράζουν την αδράνεια ή αλλιώς τη διασπορά κατά µήκος του κάθε παραγοντικού άξονα και τα ποσοστά τους ως προς τη συνολική αδράνεια του νέφους (Παπαδηµητρίου Γ., 2004, σελ. 29). Έτσι ο πρώτος άξονας ερµηνεύει το 59,50%, ο δεύτερος το 26,41% και ο τρίτος το 14,09% της συνολικής αδράνειας. Πίνακας 2: Ιδιοτιµές και ποσοστά αδράνειας Άξονες Αδράνεια Ερµηνεία % Άθροισµα e1 0,0196 59,50% 59,50% e2 0,0087 26,41% 85,91% e3 0,0046 14,09% 100% Από τους πίνακες που δίνουν τις συντεταγµένες των µεταβλητών επί των αξόνων, τις σχετικές συσχετίσεις -τα ποσοστά αδράνειας- και τις συνεισφορές -συµµετοχές- θα κατασκευάσουµε και θα ερµηνεύσουµε τους παραγοντικούς άξονες. 180

Κατασκευή και ερµηνεία του πρώτου παραγοντικού άξονα e1 Ο πρώτος παραγοντικός άξονας (Σχήµα 2) ερµηνεύει την αντίθεση του Τύπου, που τοποθετείται στο άκρο αριστερό µέρος του άξονα, µε την Καθηµερινή στο δεξιό µέρος και σε συµµετρική θέση ως προς το σηµείο 0. Οι παραπάνω εφηµερίδες συνεισφέρουν σηµαντικά στην κατασκευή του άξονα µε πολύ καλούς δείκτες COR και CTR. Αποτελεσµατικές Προτάσεις:2 Προτάσεις:3 Απλές Προτάσεις:1 0 Συµπληρωµατικές Ελλιπείς Προθετικές µε γενική Ειδικές Μετοχές µε ότι ενεργητικές Προτάσεις:4 Μετοχές παθητικές 1ος παραγοντικός άξονας e1: λ1=59,50% Λόγιες εκφράσεις Τύπος Ελευθεροτυπία Βήµα Καθηµερινή Σχήµα 2: Πρώτος παραγοντικός άξονας της AFC Τον Τύπο συνοδεύουν οι απλές και οι µικρές µέχρι µέτριες σε µήκος, ενώ στην Καθηµερινή συνυπάρχουν οι µεγάλες και σχεδόν όλα τα γραµµατικά στοιχεία όπως οι ελλιπείς, οι ειδικές µε ότι, οι συµπληρωµατικές, οι προθετικές µε γενική, οι ενεργητικές µετοχές, οι παθητικές µετοχές και οι λόγιες εκφράσεις. Όσον αφορά τις λόγιες εκφράσεις πρέπει να τονίσουµε ότι αποτελεί την κυριότερη γραµµατική µεταβλητή στην κατασκευή του άξονα, µε πολύ καλούς δείκτες συνεισφοράς και συσχέτισης, αν και παρουσιάζει γενικώς µικρή συχνότητα εµφάνισης (Πίνακας 1). Η εξήγηση αυτής της αντιφατικής εικόνας εντοπίζεται στο υψηλό ποσοστό που καταγράφεται στην Καθηµερινή και είναι αιτία της διαµόρφωσης της εικόνας του άξονα. Επειδή το Βήµα και η Ελευθεροτυπία δεν συµµετέχουν ιδιαίτερα στην κατασκευή και στην ερµηνεία του συγκεκριµένου άξονα θα µπορούσαµε να τον θεωρήσουµε ως τυπικό άξονα του Τύπου και της Καθηµερινής ή αντίστοιχα του απλού και σύνθετου λόγου. Τέλος, επιβεβαιώνεται η δηµιουργία των οµάδων που προέκυψε από τη διάσπαση του κόµβου Ο µέσω της Ταξινόµησης και ταυτόχρονα συγκεκριµενοποιείται η διάταξη ενός τµήµατος των µεταβλητών. Συγκεκριµένα η Καθηµερινή που προήλθε από τη διάσπαση του κόµβου Ο τοποθετείται στο δεξιό µέρος του παραγοντικού άξονα και ο Τύπος που προήλθε από τη διάσπαση της οµάδας Β στο αριστερό. Κατασκευή και ερµηνεία του δεύτερου παραγοντικού άξονα e2 Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας (Σχήµα 3) ερµηνεύει την αντιπαράθεση της οµάδας των εφηµερίδων που αποτελείται από το Βήµα και την Ελευθεροτυπία στο αριστερό µέρος του άξονα µε την Καθηµερινή που τοποθετείται στο δεξιό. Με το Βήµα και την Ελευθεροτυπία είναι έντονη η παρουσία των µικρών και απλών προτάσεων αλλά και ταυτόχρονα των χρονικών, των αιτιολογικών, των σύνθετων και των συµπληρωµατικών. 181

2ος παραγοντικός άξονας e2: λ2=26,41% Χρονικές Αιτιολογικές Προτάσεις:1 Απλές Συµπληρωµατικές Σύνθετες 0 Προθετικά σύν. Ονοµατοποιήσεις µε αιτιατική Γενική µε ετερ. Προθετικά σύν. προσδιορισµό µε γενική Ειδικές µε ότι Βήµα Ελευθεροτυπία Τύπος Καθηµερινή Σχήµα 3: εύτερος παραγοντικός άξονας της AFC Με την Καθηµερινή, εφηµερίδα των µεγάλων προτάσεων, συναντούµε όπως ήταν φυσικό πληθώρα γραµµατικών µεταβλητών, όπως προθετικές µε αιτιατική, προθετικές µε γενική, ονοµατοποιήσεις αλλά και ειδικές µε ότι και τη γενική ως ετερόπτωτο προσδιορισµό. Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας οφείλει κυρίως την κατασκευή του αφενός στο Βήµα και την Ελευθεροτυπία και αφετέρου στις χρονικές και στις ονοµατοποιήσεις. Η Καθηµερινή έχει µικρότερη συµµετοχή ενώ ο Τύπος απουσιάζει. Επίσης πρέπει να παρατηρήσουµε ότι η θέση των σύνθετων προτάσεων που αποτελούν τον συνήθη τύπο προτάσεων είναι πολύ κοντά στην αρχή 0 που σηµαίνει ότι κατανέµεται σε όλες τις εφηµερίδες και εποµένως δεν εµφανίζει κάποια συγκεκριµένη τάση. Μπορούµε λοιπόν να θεωρήσουµε ότι ο δεύτερος παραγοντικός άξονας εκφράζει µία νέα σύνθετη µεταβλητή η οποία αναφέρεται στην αντίθεση µεταξύ των εφηµερίδων Βήµατος και Ελευθεροτυπίας από το ένα µέρος και Καθηµερινής από το άλλο. Επίπλέον επιβεβαιώνει και συµπληρώνει τη διάταξη επί των παραγοντικών αξόνων των οµάδων που προκύπτουν από τη διάσπαση του κόµβου Ο της Ταξινόµησης. Κατασκευή και ερµηνεία του τρίτου παραγοντικού άξονα e3 Ο τρίτος παραγοντικός άξονας περιορίζεται στην ερµηνεία των επιµέρους διαφορών µεταξύ του Βήµατος και της Ελευθεροτυπίας που αποτυπώνονται ως εξής: η Ελευθεροτυπία να χαρακτηρίζεται από µεγάλες, από προθετικά σύνολα µε αιτιατική και κυρίως από ειδικές µε ότι ενώ το Βήµα από τη γενική µε ετερόπτωτο προσδιορισµό, τις µικρές και τις ελλιπείς. Οι ειδικές µε πως, αναφέρονται στο Βήµα, εµφανίζονται αποµακρυσµένες, έχουν υψηλούς δείκτες συσχέτισης και συνεισφοράς, και συµβάλλουν στην κατασκευή του άξονα. Να σηµειώσουµε ότι έχουµε εδώ ένα στοιχείο ανάλογο µε αυτό που συναντήσαµε στον πρώτο άξονα µε την περίπτωση των λόγιων εκφράσεων ως χαρακτηριστικού της Καθηµερινής. Εποµένως ο τρίτος άξονας µπορεί να θεωρηθεί ως ένας σύνθετος άξονας της Ελευθεροτυπίας και του Βήµατος, µε κύρια χαρακτηριστικά την απουσία και παρουσία των ελλιπών προτάσεων καθώς και των ειδικών µε ότι και πως αντίστοιχα. 182

Παραγοντικό επίπεδο ( e 1,e 2 ) Το πρώτο παραγοντικό επίπεδο ( ) e 1,e 2 ερµηνεύει το 85,91% της συνολικής αδράνειας δηλαδή ποσοστό πληροφορίας ιδιαίτερα µεγάλο. ιακρίνουµε τη δηµιουργία τεσσάρων νεφών στα τέσσερα τεταρτηµόρια µε σαφή διαχωρισµό µεταξύ τους. Κάθε νέφος περιλαµβάνει µία εφηµερίδα και µία σειρά γραµµατικών µεταβλητών. Είναι προφανής η αντιπαράθεση και η διαφορετικότητα της κάθε εφηµερίδας. Η Καθηµερινή αντιπαρατίθεται µε τον Τύπο αλλά και οι δύο µαζί αντιπαρατίθενται µε την Ελευθεροτυπία και το Βήµα µε αποτυπωµένες τις προτιµήσεις τους σε γραµµατικοσυντακτικά χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά αναφέρουµε τα εξής διακριτικά χαρακτηριστικά: Τη χρήση προθετικών συνόλων µε γενική της Καθηµερινής σε σχέση µε τα προθετικά σύνολα µε αιτιατική που χρησιµοποιεί ο Τύπος. Τις ενεργητικές µετοχές που απαντώνται στην Καθηµερινή ενώ τις παθητικές στο Βήµα. Τις αιτιολογικές που βρίσκονται κοντά στο Βήµα να είναι σε αντίθεση µε τις αποτελεσµατικές που µοιράζονται µεταξύ Ελευθεροτυπίας και Τύπου. Τις σύνθετες που αποτελούν τον κυρίαρχο τύπο προτάσεων να τοποθετούνται στην αρχή των αξόνων και να κατανέµονται σε όλες τις εφηµερίδες. Τις λόγιες εκφράσεις που είναι (όπως βλέπουµε) αποµακρυσµένες, να αναφέρονται κυρίως στην Καθηµερινή και λιγότερο στο Βήµα. Τέλος, ο Τύπος και η Ελευθεροτυπία δοµούν το λόγο τους µε σύντοµες, ενώ το Βήµα και η Καθηµερινή µε µακροσκελείς. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοψίζουµε τα συµπεράσµατά µας ως εξής: Η Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών αποτυπώνει ένα βαθµό οµοιότητας σε γραµµατικά χαρακτηριστικά µεταξύ της Ελευθεροτυπίας και του Τύπου και αντίστοιχα µεταξύ του Βήµατος και της Καθηµερινής. Ο λόγος της Καθηµερινής διαφέρει στο σύνολό του από το λόγο των άλλων εφηµερίδων. Οι ελλιπείς που χρησιµοποιεί σχεδόν κατ αποκλειστικότητα το Βήµα σηµατοδοτούν ένα ιδιαίτερο σχήµα λόγου: Έστω... (Βήµα 22-12-2002). Και τώρα; (Βήµα 10-11-2002). Οι σύνθετες δεν παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον και αποτελούν κοινό τόπο για όλες τις εφηµερίδες. Οι απλές συνιστούν στοιχείο γραφής τόσο του Τύπου όσο και της Ελευθεροτυπίας. Το ότι αποτελεί χαρακτηριστικό της Καθηµερινής και το πως του Βήµατος: Η πολιτική ηγεσία της πολυπληθέστερης χώρας στον κόσµο υπεστήριζε δηλαδή πως η διεθνής ασφάλεια απαιτεί µιαν ισχυρή Ατλαντική Συµµαχία. (Βήµα 24-11-2002). Aν µέσα στο περιβάλλον αυτό υπάρχει κάτι που επιβάλλεται είναι να ασκηθεί κάθε δυνατός έλεγχος για τον περιορισµό του κόστους των προµηθειών και για τη διασφάλιση ότι µέσα στο όλο «πακέτο» δεν θα διαλάθουν αγορές περιττές ή υπερβολικές. (Καθηµερινή 24-11-2002). Οι λόγιες εκφράσεις εµφανίζονται κυρίως στην Καθηµερινή και λιγότερο στο Βήµα: Aπό την άλλη, η τουρκική πλευρά οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι δεν µπορεί να εκβιάζει τη διεθνή κοινότητα µε στόχο τη νοµιµοποίηση των «κεκτηµένων» της παράνοµης κατοχής, παρά µόνο µε τίµηµα τη µετατροπή της σε κράτος παρία της Eυρώπης και κατ επέκτασιν του δυτικού κόσµου. (Καθηµερινή 10-11-202). 183

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η αιτία και το αποτέλεσµα αντιδιαστέλλονται. Οι παθητικές και οι ενεργητικές µετοχές εµφανίζουν την ίδια σχεδόν συχνότητα και χρησιµοποιούνται κυρίως από το Βήµα και την Καθηµερινή. Οι αναφορικές συνδέσεις είναι ένα στοιχείο του λόγου που χρησιµοποιείται από όλες τις εφηµερίδες. Οι αποτελεσµατικές συνδέσεις εντάσσονται κατά κύριο λόγο στην Ελευθεροτυπία: ΜΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟ σύνθηµα «Μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή», κοινωνικά κινήµατα, οικολογικές οργανώσεις, δηµοκρατικές και ριζοσπαστικές δυνάµεις της αριστεράς, αναζήτησαν όχι µόνο τις ιδέες αλλά και τις λύσεις για να αποκατασταθεί η ανθρώπινη αξία. (Ελευθεροτυπία 10-11-2002). Οι χρονικές συνδέσεις σχετικά «αδύνατες» ακολουθούν το λόγο του Βήµατος: Η πρόκληση σε χρήση ναρκωτικών όταν τυχόν προέρχεται από εκπαιδευτικούς στους οποίους ανατίθεται η µόρφωση και ανατροφή των νέων πρέπει και αυτή να αντιµετωπίζεται µε την ίδια τραχύτητα (Βήµα 17-11- 2002). Τα προθετικά σύνολα µε αιτιατική υπερέχουν κατά πολύ ως προς τη χρήση των προθετικών συνόλων µε γενική αλλά τόσο τα µεν όσο και τα δε κατανέµονται εξίσου στις τέσσερις εφηµερίδες. Οι ονοµατοποιήσεις είναι στοιχείο κυρίως του Τύπου αλλά και της Καθηµερινής: Είναι αλήθεια ότι η κατάρτιση και η υποβολή του σχεδίου για την επίλυση του Κυπριακού είναι αποτέλεσµα της διεθνοποίησης του προβλήµατος, την οποία επεδίωξε τη Ελλάδα από την πρώτη στιγµή και µάλιστα από τη δεκαετία του 1970. (Τύπος 17-11-2002). Τα αποτελέσµατα που εξάγονται ενθαρρύνουν την προοπτική εφαρµογής τέτοιων µεθόδων όχι µόνο στο επίπεδο των γραµµατικοσυντακτικών στοιχείων αλλά και των σηµασιολογικών και πραγµατολογικών διεργασιών της γλώσσας, ανοίγοντας έτσι νέους ορίζοντες στη διερεύνηση της πολύπλοκης δοµής του λόγου (Lebart L.- Salem A., 1994, σελ 15). Τέλος θα θέλαµε να τονίσουµε ότι οι προσεγγίσεις και ερµηνείες των ευρηµάτων της δοµής των γραµµατικοσυντακτικών χαρακτηριστικών που προκύπτουν από την παραπάνω ανάλυση αποτελούν χώρο έρευνας των ειδικών επιστηµόνων που ασχολούνται µε την γλώσσα. ABSTRACT The aim of this presentation is to show the effectiveness of the implementation of the Data Analysis methods in the study of discourse structure and function as a contribution to the language sciences. We implemented these methods in printed journalistic discourse as found in 121 main articles appearing in 4 newspapers from May till December 2002We did study the grammatical and syntactic characteristics of similar texts by using the methodology of Correspondence Analysis and Cluster Analysis aiming at bringing to surface the interactions of their relationships single out the most characteristic trends, classifying them and finally detect the marginal phenomena which render the overall understanding of the phenomenon difficult. Therefore, from simple texts, we create a matrix which we processed while using the above mentioned methods of Data Analysis and detect the trends, the similarities and differences not only of the newspapers but also of their linguistic characteristics. The results being extracted, encourage the possibility of the implementation of such methods within the context of the grammatical and syntactic elements as well as that of the semantic and pragmatic modifications which open new horizons to the research of the complex structure of discourse. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Escofier Brigitte - Pagès Jerôme (1998): Analyses factorielles simples et multiples Dunod Paris. Lebart L.- Salem A. (1994): Statistique Textuelle Dunod Paris. Παπαδηµητρίου Γ. (2004): Μέθοδοι Ανάλυσης εδοµένων, Θεσσαλονίκη Παν/µιο Μακεδονίας 184