η ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΑ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ 5-8 Μαρτίου 2018 Δημοτικό Ωδείο Λάρισας Φυτοπροστασία & Σύγχρονες Απαιτήσεις www.cropprotectionconference.gr ΔΙΟΡΓΆΝΩΣΗ Περιφέρεια Θεσσαλίας σε συνδιοργάνωση με: Δήμο Λαρισαίων Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Εντομολογική Εταιρεία Ελλάδος Ελληνική Φυτοπαθολογική Εταιρεία Ελληνική Ζιζανιολογική Εταιρεία Φυτιατρική Εταιρεία Ελλάδος Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Ελληνικό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Παράρτημα Κεντρικής Ελλάδας Γεωπονικό Σύλλογο Λάρισας Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Γεωπόνων Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Επαγγελματιών Γεωπόνων Σωματείο Γεωπόνων Ιδιωτικών Υπαλλήλων.
7 η 5-8 Μαρτίου 2018 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ Δημοτικό Ωδείο Λάρισας ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑ & ΣΎΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΑΙΤΉΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ & ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ Ηλεκτρονική επεξεργασία Παραγωγή:
3 ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΟΕΔΡΟΣ Σταυρίδης Δημήτριος ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ Λιακατάς Αθανάσιος ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Εξάρχου Αγγελική ΜΕΛΗ Κατής Νικόλαος Κοντοδήμας Δημήτριος Τραυλός Ηλίας Τζάμος Ελευθέριος Καπόγια Εμμανουέλα Υδραίου Φραντζέσκα Μυλωνάς Παναγιώτης Καλόγηρος Κωνσταντίνος Σοφολόγης Δημήτριος Παναγούλης Χρήστος Κατσής Θεόδωρος Γιαννακός Κωνσταντίνος Κανάκης Γεώργιος Μαλάκου Αθηνά Σταματοπούλου Αναστασία Τριανταφύλλου Καλλιόπη Τσιάχα Βασιλική
5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 7 ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φυτοπροστασίας Δευτέρα 5 Μαρτίου 2018 08:30 09:00: Προσέλευση υποδοχή συνέδρων, εγγραφές 09:00 10:00: Προσφωνήσεις χαιρετισμοί 10:00 10:30: Κεντρική ομιλία (Α. Μαυρίδου, Π. Θεοδωρής, Δ. Πιταροκοίλη - ΥΠΑΑΤ) 10:30 11:15: Διάλειμμα Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 11 Προεδρείο: Γ. Παπαδούλης, Ι. Βόντας, Α. Μαυρίδου. 11:15 11:30: Επιπτώσεις από την εφαρμογή της πρόσφατης Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας στη διαθεσιμότητα εργαλείων φυτοπροστασίας και ο ρόλος των επιστημόνων στην υλοποίησή της. (Φ. Υδραίου, Anne van Drunen Littel, Ε. Μπαρτζούμα, Α. Μπινιάρης, Α. Παρασκευόπουλος, Δ. Σοφολόγης, Δ. Σταυρίδης, Μ. Πελεκάνος, Π. Θεοδωρής) 11 11:30 11:45: Σύγχρονες μέθοδοι αντιμετώπισης εντόμων. (Δ. Κωβαίος, Α. Κουλούσης) 13 11:45 12:05: Εφαρμογές γεωργίας ακριβείας στη φυτοπροστασία. (Σ. Φουντάς Προσκεκλημένος ομιλητής της ΑΛΦΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ ΑΕΒΕ) 15 12:05 12:20: Προοπτικές στην ανάπτυξη και διαχείριση εντομοκτόνων, για την αντιμετώπιση δυσεξόντοτων εντομολογικών εχθρών. (Ι. Βόντας) 16 12:20 12:35: Εφαρμογές σύγχρονης τεχνολογίας στην αντιμετώπιση εντόμων. (Ν. Παπαδόπουλος) 17 12:35 12:50: Καινοτόμες τεχνολογίες για την προστασία των αποθηκευμένων γεωργικών προϊόντων και τροφίμων. (Χ. Αθανασίου) 18 12:50 13:05: Ερωτήσεις Προεδρείο: Δ. Κωβαίος, Ε. Παπλωματάς, Π. Μυλωνάς. 13:05 13:20: Εφαρμογή εντομοπαθογόνων νηματωδών: νέες τάσεις και τεχνολογίες. (Α. Καπράνας) 19 13:20 13:35: Φυτικά νηματωδοκτόνα, προοπτικές ανάπτυξης και εφαρμογής τους. (Ν. Ντάλλη, Ο. Μενκίσογλου Σπυρούδη) 20 13:35 13:45: Διαβρώτικα στο καλαμπόκι, χημική καταπολέμηση με εφαρμογή του κοκκώδους εντομοκτόνου ZIPPY GEO 0,4G. (Ν. Ζυγομάνης, Δ/ντής Marketing SIPCAM HELLAS) 21 13:45 14:00: Σύγχρονη προσέγγιση στη βιολογική αντιμετώπιση των ασθενειών των φυτών. (Σ. Τζάμος, Ε. Παπλωματάς) 22 Οι αριθμοί δεξιά δείχνουν σε ποιά σελίδα βρίσκεται η αντίστοιχη περίληψη.
6 Πρόγραμμα 14:00 14:15: Ολοκληρωμένα συστήματα πρόγνωσης, διάγνωσης και αντιμετώπισης ασθενειών των φυτών και μυκοτοξινών μέσω της ευφυούς γεωργίας. (Δ. Τσιτσιγιάννης) 23 14:15 14:30: Περιβαλλοντικά κριτήρια επιλογής των ζιζανιοκτόνων σε ένα σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης των ζιζανίων. (Σ. Βυζαντινόπουλος) 24 14:30-14:45: Μέθοδος αξιολόγησης γεωργικών πρακτικών για βιώσιμη φυτοπροστασία και αειφόρο γεωργία. (Α. Μαρκέλλου, A. Aκρίβου, E. Kαρανάσιος, Α. Τσακιράκης, K. Κυριακοπούλου, Α. Χαριστού, Φ. Καραμαούνα, E. Kαπαξίδη, E. Kαρασαλή, Δ. Παπαχρήστος, Ε. Mαντζούνη, K. Μαχαίρα) 25 14:45 15:00: Ερωτήσεις 15:00 16:30: Διάλειμμα Φυτοπροστασία και κλιματική αλλαγή 26 Προεδρείο: Ν. Παπαδόπουλος, Φ. Ιωαννίδης, Α. Ιωάννου. 16:30 16:45: Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην ανάπτυξη των εντόμων και στην εξάπλωση της γεωγραφικής τους κατανομής. (Α. Λιακατάς, Δ. Σταυρίδης, Δ. Κωβαίος, Ν. Παπαδόπουλος) 26 16:45 17:00: Ζιζάνια εισβολείς και στρατηγικές διαχείρισής τους. (Π. Λόλας, Α. Αφεντούλη) 27 17:00 17:15: Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στις ασθένειες των φυτών: το παράδειγμα του αμπελιού και της ελιάς. (Ε. Παπλωματάς, Α. Τζίμα) 28 17:15 17:30: Ερωτήσεις Φυτά μεγάλης καλλιέργειας 29 Προεδρείο: Η. Ελευθεροχωρινός, Χ. Αθανασίου, Δ. Τσιτσιγιάννης. 17:30 17:40: Ζιζανιοκτονία στο βαμβάκι & Axion Combi, ένας χρόνος μετά. (Α. Σαμούδης Γεν. Δ/ντής SIPCAM HELLAS) 29 17:40 17:55: Ανθεκτικότητα ζιζανίων σε ζιζανιοκτόνα της καλλιέργειας του ρυζιού. (Η. Ελευθεροχωρινός) 30 17:55 18:10: Παρασιτικά ζιζάνια και η διαχείρισή τους σε καπνό, βιομηχανική τομάτα, ηλίανθο και άλλες καλλιέργειες. (Δ. Χάχαλης) 31 18:10 18:25: Ανθεκτικότητα ζιζανίων σε ζιζανιοκτόνα στις καλλιέργειες σιτηρών. (Β. Κατή, Φ. Μυλωνάς) 32 18:25 18:40: Διαχείριση λεπιδοπτέρων για το βαμβάκι στην Κεντρική Ελλάδα: από τη θεωρία στην πράξη. (Χ. Αθανασίου, Δ. Σταυρίδης) 34 18:40 18:55: Αφιδομεταδιδόμενοι ιοί φυτών μεγάλης καλλιέργειας και υπαίθριων κηπευτικών: επιδημιολογία και αντιμετώπιση. (Ε. Χατζηβασιλείου, Χ. Βαλαχάς, Κ. Σαρέλη) 35 18:55 19:10: Ερωτήσεις 19:20: Γενική Συνέλευση της Φυτιατρικής Εταιρείας Ελλάδος
Πρόγραμμα 7 Τρίτη 6 Μαρτίου 2018 Κηπευτικά 36 Προεδρείο: Ν. Κατής, Η. Τραυλός, Φ. Υδραίου. 08:15 08:30: Φυτοπαθολογικά προβλήματα και αντιμετώπιση σε υδροπονικές καλλιέργειες. (Π.Π. Αντωνίου) 36 08:30 08:45: Φυλλώδη λαχανικά Ασθένειες και εχθροί σήμερα. (Α. Παρασκευόπουλος) 37 08:45 09:00: Ίκτερος των σολανωδών και των κολοκυνθοειδών: αιτιολογία, επιδημιολογία και αντιμετώπιση. (Β. Μαλιόγκα, Χ. Ορφανίδου, Λ. Λώτος, Ν. Κατής) 38 09:00 09:15: Η έξαρση της ασθένειας του βακτηριακού έλκους της τομάτας και η διαχείρισή της. (Δ. Γκούμας) 39 09:15 09:30: Απολυμάνσεις εδάφους σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες για την αντιμετώπιση των φυτοπαρασιτικών νηματωδών. (Ι. Γιαννακού) 40 09:30 09:45: Ερωτήσεις Προεδρείο: Α. Παρασκευόπουλος, Δ. Κοντοδήμας, Χ. Βαρβέρη, Δ. Λύκας. 09:45 10:00: Παραγωγή πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού στα δενδρώδη, στην άμπελο και στα κηπευτικά. (Ν. Κατής. Λ. Λώτος, Α. Κατσιάνη, Ν. Μαλιόγκα) 41 10:00 10:40: Isopyrazam. Νέο πολυδύναμο μυκητοκτόνο από την ADAMA. (Jose Luis Collar, Portfolio and Business Development Manager, Adama Europe Προσκεκλημένος ομιλητής της ΑΛΦΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ ΑΕΒΕ) 42 10:40 10:55: Αντιμετώπιση του υπονομευτή της τομάτας Tuta absoluta: προβλήματα και λύσεις (Ε. Ροδιτάκης, Ι. Βόντας, Α. Τσαγκαράκου) 43 10:55 11:10: Προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης ζιζανίων σε κηπευτικές καλλιέργειες. (Α. Καρκάνης) 44 11:10 11:25: Ερωτήσεις 11:25 11:55: Διάλειμμα Αμπέλι - Ελιά 45 Προεδρείο: Ε. Τζάμος, Ε. Ναβροζίδης, Ε. Βέλλιος. 11:55 12:10: Ανθεκτικότητα ζιζανίων σε ζιζανιοκτόνα σε αμπέλι και ελιά και τρόποι διαχείρισής της. (Η. Τραυλός, Ε. Τάνη, Δ. Μπιλάλης) 45 12:10 12:25: Αναδυόμενες και νέες ασθένειες ελιάς με έμφαση στο γλοιοσπόριο, και στην αλτερναρίαση. (Ε.Κ. Τζάμος, Π.Π. Αντωνίου, Ε.Ι. Παπλωματάς, Δ.Ι. Τσιτσιγιάννης) 46 12:25 12:40: Ασθένειες του ξύλου της αμπέλου: παθογόνα αίτια, επιδημιολογία και καταπολέμηση. (Γ. Καραογλανίδης) 47
8 Πρόγραμμα 12:40 12:55: Οι ψευδόκοκκοι της αμπέλου. (Π. Μυλωνάς, Γ. Σταθάς) 48 12:55 13:10: Η φυτοπροστασία στο αμπέλι από την σκοπιά των γεωργικών προειδοποιήσεων: προβλήματα και προοπτικές. (Ν. Μπαγκής, Ρ. Οικονομάκη, Ν. Σωμαράκης, Δ. Τσουπέης, Ε. Ροδιτάκης) 49 13:10 13:25: Ερωτήσεις Λοιπές δενδρώδεις 50 Προεδρείο: Κ. Γιαννοπολίτης, Γ. Καραογλανίδης, Ι. Βασιλάκογλου. 13:25 13:40: Νέα ζιζανιοκτόνα σε δενδρώδεις καλλιέργειες και η ορθή εφαρμογή τους. (Κ. Γιαννοπολίτης) 50 13:40 13:55: Ανθεκτικότητα της πράσινης αφίδας της ροδακινιάς (Myzus persicae) σε εντομοκτόνα προοπτικές διαχείρισης. (Ι. Μαργαριτόπουλος, Α. Κατή, Κ. Βουδούρης, Π. Σκούρας) 51 13:55 14:15: Isoclast TM Active: Ένα πολύτιμο εργαλείο για την καταπολέμηση μυζητικών εντόμων στην περιοχή της Μεσογείου. (Β. Αποστολίδης, DOW DUPONT) 52 14:15 14:30: Η βρωμούσα, Halyomorpha halys, νέος εχθρός κηπευτικών και δενδρωδών καλλιεργειών: βιολογία και αντιμετώπιση. (Π. Μυλωνάς) 53 14:30 14:45: Χρήση συνθετικών φερομονών για την καταπολέμηση εντόμων: εφαρμογή της μεθόδου παρεμπόδισης σύζευξης. (Σ. Ανδρεάδης, Ε. Ναβροζίδης, Α. Μιχαηλάκης, Π. Μυλωνάς) 54 14:45 15:00: Ο ιός της ευλογιάς της δαμασκηνιάς (σάρκα) και η ολοκληρωμένη αντιμετώπισή του. (Χ. Βαρβέρη) 55 15:00 15:15: Ερωτήσεις 15:15 16:30: Διάλειμμα Στρογγυλή τράπεζα «Εθνικό Σχέδιο Δράσης» Συντονιστής: Φ. Υδραίου. 16:30 17:00: Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ορθολογική Χρήση: αποτελέσματα και προκλήσεις. (Δ. Βλάχος, ΥΠΑΑΤ) 17:00 17:15: Η σημασία της κατάρτισης των αγροτών στη σύγχρονη φυτοπροστασία. (Δ. Σταυρίδης) 17:15 17:25: Α. Ραψανιώτης (Αγρότης) 17:25 18:30: Συζήτηση 21:00: Βραβεύσεις - Δεξίωση Τετάρτη 7 Μαρτίου 2018 Μικρής χρήσης καλλιέργειες 56 Προεδρείο: Ε. Βογιατζή, Π. Καλφούντζος, Δ. Χάχαλης. 09:00 09:15: Χημική αντιμετώπιση και εναλλακτικές μέθοδοι διαχείρισης ζιζανίων σε καλλιέργειες ψυχανθών. (Ι. Βασιλάκογλου, Θ. Γιτσόπουλος) 56
Πρόγραμμα 9 09:15 09:30: Ολοκληρωμένη διαχείριση ζιζανίων σε αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. (Γ. Οικονόμου, Ε. Γαβριήλ, Η. Ελευθεροχωρινός, Π. Ταραντίλης, S.Knezevic, Χ. Αναγνωστόπουλος) 57 09:30 09:45: Εχθροί της καστανιάς στην Ελλάδα. (Δ. Αβτζής) 58 09:45 10:00: Έλκος κλαδίσκων αμυγδαλιάς, μία ενδημική ασθένεια σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. (Ε. Βέλλιος) 59 10:00 10:15: Φυτοπαθογόνα και δυσκολίες αντιμετώπισής τους σε υποσχόμενες εναλλακτικές καλλιέργειες. (Ι. Βαγγέλας) 60 10:15 10:30: Ερωτήσεις Φυτοϋγειονομικός έλεγχος 61 Προεδρείο: Ε. Βλουτόγλου, Χ. Αραμπατζής, Δ. Παπαχρήστος, Ε. Καπόγια. 10:30 10:45: Προστατεύοντας το φυτικό κεφάλαιο της χώρας. Η Δ/νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής συνεργάζεται με τους πολίτες 2020 Παγκόσμιο έτος Φυτοϋγείας (Σ. Ιωαννίδου, Χ. Αραμπατζής, Μ. Πατσού - ΥΠΑΑΤ) 61 10:45 11:00: Νεοφανείς επιβλαβείς οργανισμοί που προσβάλουν τα φυτά. Υφιστάμενη κατάσταση στον Ενωσιακό χώρο και την Ελλάδα - Προοπτικές (Σ. Ιωαννίδου, Χ. Αραμπατζής, Α. Στεργίου - ΥΠΑΑΤ) 62 11:00 11:15: Διαχείριση του κινδύνου στη φυτοϋγεία από επιβλαβείς οργανισμούς. (Ε. Βλουτόγλου) 63 11:15 11:30: Επιδημιολογία, παθογένεια και μέτρα αντιμετώπισης του φυτοπαθογόνου βακτηρίου καραντίνας Xylella fastidiosa (Μ. Χολέβα) 64 11:30 11:45: Έντομα φορείς του φυτοπαθογόνου βακτηρίου Xylella fastidiosa. (Δ. Παπαχρήστος, Σ. Αντωνάτος) 65 11:45 12:00: Ερωτήσεις 12:00 12:30: Διάλειμμα Χημικός έλεγχος 66 Προεδρείο: Κ. Μαχαίρα, Ο. Μενκίσογλου Σπυρούδη, Δ. Βλάχος. 12:30 12:45: Ο χημικός έλεγχος των φυτοπροστατευτικών προϊόντων: Σημασία για την αποτελεσματικότητα, την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια του χρήστη και του τελικού καταναλωτή. (Ε. Καρασαλή, Γ. Μπαλαγιάννης) 66 12:45 13:00: Φυτοπροστασία και καταναλωτής: Από τον αγρό στο πιάτο. (Χ. Αναγνωστόπουλος, Ε. Μπεμπέλου, Κ. Λιαπής) 67 13:00 13:15: Παρακολούθηση υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων και μεταβολιτών τους σε μέλισσες και εξέταση για προσβολές τους από Βαρρόα και Nosema την περίοδο 2014-2017. (Κ. Κασιώτης, Π. Μυλωνάς, Ε. Καπαξίδη, Π. Αναστασιάδου, Η. Μανέα-Κάργα, Δ. Κοντοδήμας, Κ. Μαχαίρα) 68
10 Πρόγραμμα 13:15 13:30: Επιθεώρηση εξοπλισμού εφαρμογής φυτοφαρμάκων. Σταθμοί επιθεώρησης και αποτελέσματα διενεργηθέντων ελέγχων. (Γ. Μπουροδήμος, Μ. Γιαμούρη, Σ. Φουντάς) 69 13:30 13:45: Ερωτήσεις 13:45 15:30: Διάλειμμα Στρογγυλή τράπεζα «Συνταγογράφηση γεωργικών φαρμάκων Γεωργικοί Σύμβουλοι» Συντονιστής: Δ. Σταυρίδης. 15:30 15:50: Συνταγογράφηση, η επόμενη ημέρα. Επίσημοι έλεγχοι γεωργικών φαρμάκων. (Δ. Βλάχος, ΥΠΑΑΤ) 15:50 16:00: Διαγνωγράφηση Συνταγογράφηση: προβλήματα και διέξοδοι για σύγχρονη ανταπόκριση των υπευθύνων φυτοπροστασίας στην εφαρμογή. (Β. Μπουρνάκας) 16:00 16:10: Ο ρόλος των γεωπόνων στην ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων. (Δ. Σοφολόγης) 16:10 16:20: Δ. Λεωνιδάκης (Αγρότης) 16:20 16:50: Γεωργικοί Σύμβουλοι (Α. Μακρή, Α. Θεοδωρόπουλος - ΥΠΑΑΤ) 16:50 17:50: Συζήτηση 17:50 18:30: Συμπεράσματα Λήξη
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 11 Επιπτώσεις από την Εφαρμογή της Πρόσφατης Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας στη Διαθεσιμότητα Εργαλείων Φυτοπροστασίας και ο Ρόλος των Επιστημόνων στην Υλοποίησή της Φραντζέσκα Υδραίου 1 *, Anne van Drunen Littel 2, Ελένη Μπαρτζούμα 3, Αναστάσιος Μπινιάρης 4, 5 Αντώνιος Παρασκευόπουλος 4, Δημήτριος Σοφολόγης 6, Δημήτριος Σταυρίδης 7, Μηνάς Πελεκάνος 1 και Παναγιώτης Θεοδωρής 8 1 Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας, Πατησίων 53, 10433 Αθήνα (*e-mail: info@esyf.gr) 2 Steward Redqueen, Kinderhuissingel 4a/b 2013 AS Haarlem, The Netherlands 3 Σύλλογος Γεωπόνων-Εμπόρων Γεωργικών Εφοδίων Μακεδονίας & Θράκης, Λάζ. Τσιάμη 25 & Τσιαπανού 18 (γωνία), Πυλαία, Θεσσαλονίκη 4 Σύλλογος Γεωπόνων Ελεύθερων Επαγγελματιών Ν. Αργολίδας & Όμορων Νομών, Λεωφόρος Ασκληπιού 33, 210 52 Λυγουριό Αργολίδας 5 ΔΑΟΚ Τριφυλίας ΠΕ Μεσσηνίας, Ελευθερίου Βενιζέλου 29, 24500 Κυπαρισσία 6 Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Γεωπόνων, Διδότου 26, 10680 Αθήνα 7 ΔΑΟΚ ΠΕ Λάρισας, Καλλισθένους 27 & Θεοφράστου, 41335 Λάρισα 8 Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Δ/ση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής, Τμήμα Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων, Λ. Συγγρού 150, 176 71 Αθήνα Λέξεις κλειδιά: φυτοπροστασία, ευρωπαϊκή νομοθεσία, επιπτώσεις, γεωργία Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμεί να προσαρτήσει στο ήδη αυστηρό νομοθετικό περιβάλλον (Κανονισμοί 1107/09, 485/2013 και η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά) για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠΠ) νέες νομοθεσίες όπως αυτή για τους ενδοκρινικούς διαταράκτες. Μελέτη που ανατέθηκε από τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας στη συμβουλευτική εταιρεία Steward Redqueen, με βάση στοιχεία που παρείχαν οργανώσεις-μέλη της Copa Cogeca και τεχνικά ινστιτούτα, εξέτασε το σωρευτικό αντίκτυπο από την υιοθέτηση των νέων νομοθεσιών. Οι συνέπειες αναμένονται να είναι δραματικές για την γεωργία της ΕΕ. Το νέο ασφυκτικό πλαίσιο εγκρίσεων ΦΠΠ αναμένεται να αποσύρει περί τις 75 δραστικές ουσίες, με άλλα λόγια το 1/5 των εγκεκριμένων δραστικών ουσιών. Η έλλειψη εργαλείων φυτοπροστασίας αναμένεται να επιφέρει πανευρωπαϊκά απώλειες ύψους 17 δις ευρώ της συνολικής κερδοφορίας 4των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, ενώ παράλληλα 1,2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας κινδυνεύουν να χαθούν. Το πρόβλημα εντείνεται περισσότερο σε ειδικές καλλιέργειες ανά τις χώρες της ΕΕ (όπως το βαμβάκι για την Ελλάδα). Για το λόγο αυτό, ο ΕΣΥΦ έλαβε πρωτοβουλία να συστήσει ειδική ομάδα εργασίας από Έλληνες εμπειρογνώμονες ώστε να αναδειχθούν οι πιθανές επιπτώσεις στη χώρα μας και να επικοινωνηθούν στις Εθνικές και Ευρωπαϊκές αρχές. Η ομάδα εργασίας έχει ως μέλη ειδικούς σε καλλιέργειες, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης και Κτηνιατρικής, την Πανελλήνια Ομοσπονδία Γεωπόνων και επαγγελματιών Γεωπόνων. Οι καλλιέργειες που επιλέχθηκαν για να εξεταστούν οι επιπτώσεις στην Ελλάδα είναι: ελιά, βαμβάκι, αμπέλι, ροδάκινο, μήλο, αχλάδι, πορτοκάλι, ντομάτα, αγγούρι, κρεμμύδι, δηλαδή σχεδόν τα ¾ της αξίας των ελληνικών καλλιεργειών στο σύνολό τους (στοιχεία 2010-2014 της Eurostat). Η μελέτη επεξεργάστηκε διαθέσιμα δεδομένα από έγκυρες πηγές (ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat), την ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τα ΦΠΠ, την τρέχουσα προστιθέμενη
12 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας αξία δραστικών ουσιών που κινδυνεύουν να αποσυρθούν καθώς και τις βέλτιστες εναλλακτικές λύσεις, τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες αλλαγές αποδόσεων και κόστους παραγωγής, τις κοινωνικο-οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης. Στα βασικά συμπεράσματα που κατέληξε η μελέτη είναι ότι κατά την πλήρη εφαρμογή της νέας νομοθεσίας, οι Έλληνες γεωργοί κινδυνεύουν να χάσουν κατά μέσο όρο 33% της απόδοσης των καλλιεργειών για τις οποίες έγινε η μελέτη. Αυτό μεταφράζεται σε απώλεια έως και 1.061 εκατομμυρίων ευρώ σε αγροτικό εισόδημα ενώ το ακαθάριστο κέρδος θα μειωθεί περισσότερο από 100% κατά μέσο όρο. Πολλές θέσεις εργασίας κινδυνεύουν να χαθούν και ειδικά για τις καλλιέργειες ροδάκινου, αχλαδιού, μήλου, κρεμμυδιού, βαμβακιού και ντομάτας θερμοκηπίου, ο κίνδυνος είναι εξαιρετικά μεγάλος. Τέλος, η έλλειψη βασικών εργαλείων φυτοπροστασίας για τους Έλληνες γεωργούς θα επιτείνει το ενδεχόμενο αύξησης του φαινομένου χρήσης παράνομων φυτοφαρμάκων.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 13 Σύγχρονες Μέθοδοι Αντιμετώπισης Εντόμων Δημήτριος Σ. Κωβαίος και Νικόλαος A. Κουλούσης Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Σχολή Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη, E-mail: koveos@agro.auth.gr Λέξεις κλειδιά: Καταπολέμηση εντόμων, Χημική καταπολέμηση, Βιολογική καταπολέμηση, Παγίδες εντόμων, Εναλλακτικές προς τη χημική μέθοδοι αντιμετώπισης, Υπεριώδης ακτινοβολία (UV-B), Νέες τεχνολογίες Η αντιμετώπιση των εντόμων γεωργικής σημασίας σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα, γινόταν και σε ένα μεγάλο βαθμό συνεχίζει να γίνεται, με την εφαρμογή εντομοκτόνων στις καλλιέργειες, ανά ορισμένα χρονικά διαστήματα και με βάση τα στάδια ανάπτυξης των φυτών (ημερολογιακή καταπολέμηση). Η μεθοδολογία αυτή οδηγεί στην «υπερβολική» χρήση εντομοκτόνων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα ανάπτυξης ανθεκτικών πληθυσμών εντόμων, παρουσίας ανεπιθύμητων υπολειμμάτων στα παραγόμενα προϊόντα και ρύπανσης εδαφών και νερών. Τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε εναλλακτικές, προς τη χημική, μεθόδους αντιμετώπισης και στη χρήση της χημικής μεθόδου με τεχνολογικά βελτιωμένους τρόπους, όταν οι άλλες μέθοδοι δεν είναι αποτελεσματικές (Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση). Αναφέρουμε ενδεικτικά παραδείγματα χρήσης ορισμένων σύγχρονων μεθόδων αντιμετώπισης εντόμων. Η χρήση εντομολογικών δικτύων σε θερμοκηπιακές και υπαίθριες καλλιέργειες που παρεμποδίζουν την προσέγγιση εντόμων καθώς και πλαστικών ταινιών (rollers) κίτρινου ή «μπλε» χρώματος που τοποθετούνται επάνω από τις γραμμές καλλιέργειας και συλλαμβάνουν «μαζικά» ορισμένα βλαβερά έντομα, μπορεί να συμβάλουν στη μείωση των πληθυσμών εντόμων. Η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UV-B) φαίνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συμβάλει στη μείωση των πληθυσμών εντόμων, είτε με τη χρήση κατάλληλων πλαστικών που αντανακλούν την φυσική UV-B ακτινοβολία ή με κατάλληλους λαμπτήρες τεχνολογίας LED. Οι αδρανείς σκόνες, όπως ο ζεόλιθος, φαίνεται ότι μπορούν να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης ορισμένων εντόμων όπως οι βρούχοι των οσπρίων. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται επίσης στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της βιολογικής καταπολέμησης με τη χρησιμοποίηση εναλλακτικής τροφής (γύρη, αυγά εντόμων) για τη θρεπτική υποστήριξη και εγκατάσταση των εξαπολυόμενων φυσικών εχθρών καθώς και στην αναζήτηση νέων αποτελεσματικών φυσικών εχθρών. Η χρήση βομβίνων για την επικονίαση γίνεται εκτεταμένα σε πολλά θερμοκήπια της χώρας μας, ενώ επιδιώκεται και η χρήση τους για τη διασπορά «φυτοπροστατευτικών ουσιών». Επίσης σε ερευνητικό επίπεδο μέλισσες «εκπαιδεύονται» ώστε να αναγνωρίζουν μολυσμένα από μύκητες φυτά. Η χρήση νέων τεχνολογιών για την καταγραφή και εντοπισμό από απόσταση προσβεβλημένων από έντομα φυτών, η καταγραφή των συλλήψεων εντόμων σε παγίδες από απόσταση και η χρήση «τηλεκατευθυνόμενων αεροσκαφών (drones)» για την εφαρμογή ψεκασμών αλλά και λήψη εικόνων με προσβολή φυτών από έντομα, αποτελούν αντικείμενα έρευνας και αναμένεται στο μέλλον να τύχουν ευρείας εφαρμογής. H χρήση πυκνού δικτύου εξατμιστήρων φερομόνης για
14 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας την παρεμπόδιση της σύζευξης εντόμων σε δενδρώδεις καλλιέργειες εφαρμόζεται στη χώρα μας, ενώ επιδιώκεται και η εφαρμογή φερομονών από αέρος με σκοπό την παρεμπόδιση της σύζευξης. Σε ότι αφορά τα εντομοκτόνα, ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην εφαρμογή της νανοτεχνολογίας, στην τυποποίηση των εντομοκτόνων, ώστε να αυξηθεί η διάρκεια δράσης και η αποτελεσματικότητα, ενώ παράλληλα να υπάρχει η μικρότερη δυνατή επίδραση σε ωφέλιμους οργανισμούς μη στόχους. Η ανάπτυξη εναλλακτικών προς τη χημική μεθόδων πολλές από τις οποίες βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό επίπεδο, αλλά και η πρόοδος στην τυποποίηση και την ποιότητα των εντομοκτόνων ουσιών αναμένεται να συμβάλουν τα επόμενα χρόνια στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των εντόμων και την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 15 Εφαρμογές Γεωργίας Ακριβείας στη Φυτοπροστασία Σπύρος Φουντάς Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα, sfountas@aua.gr Λέξεις κλειδιά: αισθητήρες, έγκαιρη πρόβλεψη ασθενειών, ψεκαστικά μηχανήματα, GPS Η γεωργία ακριβείας είναι ένας τομέας που αναπτύχθηκε τα τελευταία 20 χρόνια με μεγάλη ανάπτυξη που συνοδεύεται από τις εξελίξεις τις πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Η γεωργία ακριβείας είναι ένας τομέας διαχείρισης των καλλιεργειών με σκοπό την αποτύπωση της παραλλακτικότητας και την εφαρμογή μεταβλητών εισροών σε μια προσπάθεια μείωσης του κόστους εφαρμογής και βελτίωσης των απόδοσης και της ποιότητας. Η γεωργία ακριβείας έχει την αφετηρία της στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όπου αρχικά εφαρμόστηκε σε φυτά μεγάλων καλλιεργειών λόγω της ύπαρξης αισθητήρων μέτρησης της παραγωγής, που προσαρμόστηκαν στις μηχανές συγκομιδής με την ταυτόχρονη λήψη δεδομένων από GPS. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιαστεί η εξέλιξη της γεωργίας ακριβείας στη φυτοπροστασία, αναδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητες στην έγκαιρη εκτίμηση προσβολών από ασθένειες και εχθρούς, καθώς επίσης και για ανεπτυγμένα συστήματα ψεκασμού ακριβείας. Η κατάσταση των καλλιεργειών είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ποσοτικά από τις οπτικές παρατηρήσεις αισθητήρων με τη χρήση στοιχείων φθορισμού και φασματικών στοιχείων. Οι οπτικοί αισθητήρες μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ετερογενείς αισθητήρες για την ανίχνευση προσβολής από ασθένειες ή έντομα οι οποίες καταδεικνύουν την παρουσία τους με συγκεκριμένες αλλοιώσεις των φύλλων ή καρπών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη προληπτική διαχείριση της ανάπτυξης των ασθενειών σε συγκεκριμένα σημεία του αγρού. Ο επόμενος στόχος της γεωργίας ακριβείας είναι η εφαρμογή διαφοροποιούμενης δόσης ψεκαστικού διαλύματος. Αυτό επιτυγχάνεται με κατάλληλα γεωργικά μηχανήματα και συστήματα ελέγχου λαμβάνοντας σήματα από τις συντεταγμένες του GPS. Κατάλληλα λογισμικά δέχονται δεδομένα από αισθητήρες του περιβάλλοντος για να καθορίζουν τη δόση του ψεκαστικού διαλύματος διαφοροποιώντας την πίεση του ψεκαστικού υγρού και την ταχύτητα του γεωργικού ελκυστήρα, ενώ αισθητήρες μπορούν να απεικονίσουν την φυτομάζα και την αρχιτεκτονική των καλλιεργειών για την καλύτερη στόχευση του ψεκαστικού διαλύματος.
16 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας Προοπτικές στην ανάπτυξη και διαχείριση εντομοκτόνων, για την αντιμετώπιση δυσεξόντοτων εντομολογικών εχθρών Γιάννης Βόντας 1,2 1 Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμ. Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Εργ. Γεωργικής Φαρμακολογίας, Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα 2 Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΤΕ-ΙΜΒΒ), Ν. Πλαστήρα 100, Τ.Θ. 70013, Ηράκλειο, email: vontas@imbb.forth.gr Λέξεις-κλειδιά: φυτοπροστατευτικά, βιοτεχνολογία, βιοεντομοκτόνα, Ολοκληρωμένη Καταπολέμηση (IPM), Διαχείριση Ανθεκτικότητας (IRM), υπολογιστικά μοντέλα Η αντιμετώπιση των εντομολογικών εχθρών γίνεται κυρίως με τη χρήση εντομοκτόνων και, σε μικρότερο βαθμό, με άλλους τρόπους καταπολέμησης. Ωστόσο, η ανάπτυξη νέων εντομοκτόνων γίνεται ολοένα δυσκολότερη και ακριβότερη, για διάφορους λόγους που θα αναλυθούν στην παρούσα εργασία. Η βιοτεχνολογία συμβάλλει στην έρευνα για την ανάπτυξη εντομοκτόνων «νέας γενιάς», μεγάλης αποτελεσματικότητας και φιλικών προς το περιβάλλον. Παραδείγματα από τρέχουσες δραστηριότητες της ερευνητικής ομάδας, αναγνώρισης μοριακών στόχων για νέες δραστικές, θα παρουσιασθούν επίσης στην εργασία. Τέλος, η διαχείριση των (μειούμενων) διαθέσιμων δραστικών και η ενσωμάτωση των καινοτόμων μέσων αντιμετώπισης στα προγράμματα προγραμμάτων ολοκληρωμένης καταπολέμησης και διαχείρισης της ανθεκτικότητας απαιτεί υπολογιστικά μοντέλα και επιστημονικά δεδομένα υψηλής ακρίβειας. Το πρόγραμμα SuperPests, ένα νέο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Horizon2020 που συντονίζεται από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών περιλαμβάνει τέτοιες εφαρμογές ανάπτυξης και διαχείρισης προϊόντων, εργαλείων και μεθόδων, για την καταπολέμηση δυσεξόντωτων εντομολογικών εχθρών, οι οποίοι έχουν αναπτύξει υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας στα συμβατικά εντομοκτόνα.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 17 Εφαρμογές σύγχρονης τεχνολογίας στην αντιμετώπιση εντόμων Νικόλαος Θ. Παπαδόπουλος Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, e-mail: nikopap@uth.gr Λέξεις-κλειδιά: Γεωργία ακριβείας, ηλεκτρονικές παγίδες, Decision Support Systems (εργαλεία λήψης αποφάσεων), αλγόριθμοι φυτοπροστασίας, Παρά τη μεγάλη πρόοδο που έχει επιτευχθεί τις τελευταίες δεκαετίες η αντιμετώπιση των εντόμων εξακολουθεί να βασίζεται στη χρήση συνθετικών εντομοκτόνων. Η προώθηση των προγραμμάτων ολοκληρωμένης αντιμετώπισης δεν κατάφερε να απαλείψει την αλόγιστη χρήση των εντομοκτόνων και τις αρνητικές συνέπειες που αυτή συνεπάγεται. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα σε τομείς συλλογής, μεταφοράς, διαχείρισης και ανάλυσης δεδομένων και η ανάπτυξη διαδραστικών εργαλείων για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων, σε συνδυασμό με τη μεγάλη μείωση του κόστους κτήσης και χρήσης, δημιουργεί νέες προοπτικές για την υιοθέτηση και εφαρμογή νέων τεχνολογιών στην αντιμετώπιση εντόμων. Μετεωρολογικά και άλλα δεδομένα συλλέγονται σε πραγματικό χρόνο, ή/και εξάγονται με κατάλληλη επεξεργασία από δορυφορικές εικόνες και οι μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στο χωράφι χωρικά και χρονικά καταγράφονται σε καθημερινή βάση. Σημαντική πρόοδος έχει επιτευχθεί επίσης, στην αυτόματη καταγραφή και χαρτογράφηση της (α) προσβολής από έντομα σε καλλιέργειες και (β) παρουσίας και διακύμανσης των πληθυσμών τους. Επιπλέον, έχουν αναπτυχθεί διαδικτυακές πλατφόρμες οι οποίες συνοψίζουν και διαχέουν τα παραπάνω δεδομένα και σε συνδυασμό με αλγόριθμους φυτοπροστασίας (εργαλεία λήψης αποφάσεων) υποστηρίζουν τις αποφάσεις φυτοπροστασίας. Στην παρούσα εργασία γίνεται αναφορά σε ορισμένες από τις σημαντικότερες τεχνολογικές εξελίξεις που βρίσκουν εφαρμογή στην αντιμετώπιση των εντόμων και παρουσιάζεται το παράδειγμα της καταπολέμησης της ραγολέτιδας της κερασιάς, Rhagoletis cerasi (Diptera: Tephritidae) στην περιοχή της Αγιάς Λάρισας με την υιοθέτηση σχετικών τεχνολογιών που είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση της χρήσης εντομοκτόνων. Αναλύονται τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα και οι προϋποθέσεις για τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στην αντιμετώπιση σημαντικών εχθρών των καλλιεργειών.
18 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας Καινοτόμες Tεχνολογίες για την Προστασία των Αποθηκευμένων Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Χ. Γ. Αθανασίου Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Οδός Φυτόκου, 38446, Ν. Ιωνία, Μαγνησία, athanassiou@uth.gr Λέξεις-κλειδιά: Αποθήκευση, γεωργικά προϊόντα, καινοτόμες τεχνολογίες, ασφάλεια τροφίμων Κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης, επεξεργασίας και μεταφοράς των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, λαμβάνουν χώρα σημαντικές ποσοτικές απομειώσεις και ποιοτικές υποβαθμίσεις. Μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, οι απώλειες αυτές ξεπερνούν το ένα τρίτο της συνολικής παραγωγής. Έτσι, η όποια αύξηση της παραγωγής μένει συχνά χωρίς αντίκρισμα, κάτω από το πρίσμα «παράγω περισσότερο, χάνω περισσότερο». Επιπροσθέτως, η όποια επέμβαση στα μετασυλλεκτικά στάδια θα πρέπει να γίνεται με γνώμονα την ασφάλεια των παραγομένων προϊόντων και τροφίμων, καθ όσον το επόμενο στάδιο είναι η κατανάλωσή τους. Η μετασυλλεκτική φυτοπροστασία λοιπόν είναι ποιοτικά διαφορετική σε σχέση με τους χειρισμούς πριν τη συγκομιδή και λόγω του ότι τα φυτά έχουν τη δυνατότητα «φυσικής αντίστασης» η οποία δεν λαμβάνει χώρα στα αποθηκευμένα προϊόντα. Έτσι, οι χειρισμοί που γίνονται στα στάδια είναι ιδιαίτερα υψηλών απαιτήσεων σε αποτελεσματικότητα αλλά και ασφάλεια. Στο πλαίσιο αυτό, παρουσιάζονται κάποιες νέες τεχνολογίες για τη διαχείριση των προϊόντων αυτών, ήδη εμπορικά διαθέσιμες, που πρακτικά εφαρμόζονται σε μεγάλο εύρος τύπων βιομηχανίας τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως και συνδυάζουν τόσο χημικές όσο και μη χημικές μεθόδους.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 19 Εφαρμογή Eντομοπαθογόνων Nηματωδών: Nέες Tάσεις και Tεχνολογίες Απόστολος Καπράνας Εργαστήριο Βιολογικής Καταπολέμησης, Τμήμα Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Στ. Δέλτα 8, 145 61 Κηφισιά, Αττική, a.kapranas@bpi.gr Λέξεις-κλειδιά: Βιολογική καταπολέμηση, Εντομοπαθογόνοι νηματώδεις, Εφαρμογή. Οι Εντομοπαθογόνοι Νηματώδεις έχουν την ικανότητα να εντοπίζουν τα έντομα ξενιστές τους και αφού τα προσβάλουν τα θανατώνουν μέσω των συμβιωτικών τους βακτηρίων. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί σε περιβάλλοντα με υψηλή σχετική υγρασία όπως είναι το έδαφος ή άλλες προστατευμένες θέσεις. Παρουσιάζουν όμως μεγάλη ευαισθησία σε ξηροθερμικές συνθήκες και στην υπεριώδη ακτινοβολία, όπου περιορίζεται σημαντικά η υπολειμματική τους δράση και η αποτελεσματικότητά τους. Η χρήση εντομοπαθογόνων νηματωδών (περιλαμβάνονται στο εθνικό κατάλογο των μακρο-οργανισμών του ΥπΑΑΤ), στην βιολογική καταπολέμηση εντόμων εχθρών των φυτών διαγράφει παγκοσμίως μια ανοδική πορεία. Θα παρουσιαστεί μία επισκόπηση νέων ερευνητικών εξελίξεων που αφορούν στην επιμήκυνση της διάρκεια ζωής τους, στη βελτίωση της ποιότητάς τους και της αποτελεσματικότητας τους όπως και στις μεθόδους εφαρμογής τους. Συγκεκριμένα, θα γίνει αναφορά στα ερευνητικά δεδομένα που αφορούν στην α) γενετική βελτίωση της αντοχής τους σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες όπως είναι η υψηλή και χαμηλή θερμοκρασία καθώς και η χαμηλή σχετική υγρασία, β) στη χρησιμοποίηση επικουρικών ουσιών για αύξηση της αποτελεσματικότητας τους και γ) στην εφαρμογή τους με νέες τεχνικές (τζελ-μικροσφαιρίδια-καψουλοποίηση). Τέλος θα γίνει αναφορά παραδειγμάτων όπου οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις μπορούν να δώσουν λύσεις για την καταπολέμηση σοβαρών υφιστάμενων και δυνητικών εντόμων εχθρών καλλιεργειών στη χώρα μας.
20 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας Φυτικά Nηματωδοκτόνα, Προοπτικές Ανάπτυξης και Εφαρμογής τους. Νικολέττα Ντάλλη 1* και Ουρανία Μενκίσογλου-Σπυρούδη 2 1 Εργαστήριο Βιολογικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων, Τμήμα Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων & Φυτοφαρμακευτικής, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Στεφάνου Δέλτα 8, 14561 Αθήνα, n.ntalli@bpi.gr, 2 Εργαστήριο Γεωργικών Φαρμάκων, Τμήμα Γεωπονίας, Σχολή Γεωπονίας, Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη, rmenkis@auth.gr Λέξεις-κλειδιά: κομβονηματώδεις, χημική καταπολέμηση, δευτερογενείς μεταβολίτες, biopesticides Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις συγκαταλέγονται μεταξύ των οικονομικά σημαντικότερων εχθρών των καλλιεργειών παγκοσμίως και προκαλούν ετησίως οικονομικές απώλειες US $157 δις. Οι κομβονηματώδεις (RKNs; Meloidogyne spp.) ανήκουν στους ενδοπαρασιτικούς εγκατεστημένους νηματώδεις και είναι οι πλέον καταστρεπτικοί, έχουν εύρος ξενιστών που περιλαμβάνει σχεδόν όλες τις καλλιέργειες (5500 φυτικά είδη) και δημιουργούν σύμπλοκα με μύκητες εδάφους, όπως τα Fusarium oxysporum και Rhizoctonia solani, οδηγώντας σε πλήρη απώλεια την παραγωγή. Η εφαρμογή συνθετικών νηματωδοκτόνων έχει περιοριστεί σημαντικά λόγω (οικο-)τοξικότητας και ανθεκτικότητας. Μεταξύ των περιβαλλοντικά φιλικότερων εναλλακτικών μέσων αντιμετώπισης των νηματωδών είναι τα φυτικά νηματωδοκτόνα (ΦΝ) με δραστικά συστατικά δευτερογενείς μεταβολίτες (ΔΜ). Ο Κανονισμός (ΕΚ) 1107/2009 (L 309/24.11.2009) σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά καθιστά δύσκολη την έγκριση για σύνθετα μίγματα, με μοναδικό εμπορικό εκπρόσωπο ΦΝ σήμερα στην Ελλάδα, το garlic extract. Ωστόσο, τα σύνθετα ΦΝ αναφέρεται να υπερτερούν έναντι των μεμονωμένων ΔΜ, γιατί συμβάλουν στον έλεγχο ανάπτυξης ανθεκτικότητας, λόγω πολλαπλού βιοχημικού τρόπου δράσης, συνεργισμού και αναστολής ενζύμων αποτοξικοποίησης. Επιπλέον πολλά ΦΝ ενισχύουν την άμυνα του ξενιστή ή/και λειτουργούν ως βιοδιεγέρτες, ενώ παράλληλα ευνοούν τη μικροβιοκοινότητα του εδάφους και κατά συνέπεια τη λειτουργικότητα της καλλιέργειας. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται σε ανασκόπηση αποτελέσματα μελετών της ομάδας μας από το 2006, που αφορούν ένα σημαντικό αριθμό φυτικών νηματωδοκτόνων προϊόντων ανά κατηγορία πολυπλοκότητας υλικού, με την αντίστοιχη προοπτική εφαρμογής τους από τον παραγωγό ή τη βιομηχανία. Συγκεκριμένα θα γίνει αναφορά σε Bioamedments (φυτικές μάζες) για αμειψισπορά με ενσωμάτωση (π.χ Petroselinum crispum, Eruca sativa) πριν την εγκατάσταση της ευπαθούς καλλιέργειας; Υδατικά εκχυλίσματα (π.χ Mentha spicata) για αξιολόγηση δυνατότητας ένταξης στις δραστικές ουσίες χαμηλού κινδύνου (low risk) (ΕΚ 1107/2009 Άρθρο 22, 47) ή στις βασικές ουσίες (basic substances) (ΕΚ 1107/2009 Άρθρο 23); και σε Δραστικούς ΔΜ (αλδεΰδες, κετόνες, οξέα, ισοθειοκυανιούχες ενώσεις, φουρανοκουμαρίνες) ως συστατικά φυτικών νηματωδοκτόνων (π.χ. Melia azedarach, Ailanthus altissima, Datura stramonium, Solanum nigrum, Petroselinum crispum, Eruca sativa, Mentha spicata). Τα τελευταία μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα δραστικών προς σύνθεση, με καινοτόμους τρόπους δράσης (αναστολή V-ATPase, μη αναστρέψιμες σωματικές αλλοιώσεις), για χρήση μεμονωμένα ή σε μίγματα (π.χ. trans-anethole και geraniol, (Ε,Ε)-2,4-decadienal και (Ε)-2-decenal), διαθέτοντας επίσης δευτερεύουσες ιδιότητες, επιπλέον της ωοκτόνου και προνυμφοκτόνου, όπως η καπνιστική (furfural) και η προσελκυστικότητα (2-undecanone) για διεύρυνση της αποτελεσματικότητας εντός του εδάφους.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 21 Διαβρώτικα στο Καλαμπόκι, Χημική Καταπολέμηση με Εφαρμογή Του Κοκκώδους Εντομοκτόνου ZIPPY GEO 0,4G Νίκος Ζυγομάνης Διευθυντής Marketing, Γεωπόνος ΜΒΑ Θεσσαλονίκη, SIPCAM Hellas, Γεωργ. Τσόντου 27-29, 54627 Θεσσαλονίκη, e-mail: n.zygomanis@sipcam.gr Το 1993 για πρώτη φορά στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Σερβία εμφανίστηκε το ενδημικό είδος εντόμου Diabrotica virgifera virgifera (Chrysomelidae). Λόγω της εντατικής καλλιέργειας καλαμποκιού στην κεντρική Ευρώπη η εξάπλωση ήταν ταχύτατη και στην Ελλάδα εμφανίστηκε το 2009 στους νομούς Θεσσαλονίκης, Σερρών, Φλώρινας και Πιερίας. Το έντομο έχει μία γενιά το έτος και προσβάλει κυρίως τον αραβόσιτο. Οι νεαρές προνύμφες οι οποίες εκκολάπτονται Απρίλιο Μάιο τρέφονται με το ριζικό σύστημα του αραβόσιτου, προκαλώντας βλάβη, η οποία είναι και η κύρια αιτία ζημίας στην καλλιέργεια. Τα ενήλικα που βγαίνουν στην επιφάνεια τρέφονται στο φύλλωμα και στις ανθοταξίες του αραβόσιτου «φούντες» και «ρόκες» με δευτερεύουσα επίδραση στην καλλιέργεια. Η βλάβη που προκαλείται στη ρίζα έχει ως αποτέλεσμα το πλάγιασμα των φυτών, την αδυναμία πρόσληψης νερού και θρεπτικών ουσιών με δραστική μείωση της παραγωγής. Στο υπέργειο τμήμα έχουμε ελλιπή καρπόδεση από τις ζημίες στις αρσενικές ανθοταξίες και τους στύλους του σπάδικα κατά την άνθηση. Η εταιρεία SIPCAM με την μακρόχρονη μελέτη και εμπειρία στην καλλιέργεια του καλαμποκιού έχει εξελίξει το προϊόν ZIPPY GEO 0,4G (λ-cyhalothrin 0,4%) με έγκριση για την χημική καταπολέμηση των προνυμφών της Diabrotica, με εφαρμογή εκατέρωθεν της κάθε σειράς καλαμποκιού, στο στάδιο των 5-9 φύλλων με το σκαλιστήρι. Οι σημαντικότερες παράμετροι για την αποτελεσματική καταπολέμηση των προνυμφών είναι ο χρόνος εφαρμογής (στάδιο ανάπτυξης της καλλιέργειας), ο αριθμός των κόκκων εντομοκτόνου που εφαρμόζονται και η σωστή διασπορά του εντομοκτόνου, ώστε να προστατεύεται μεγάλο μέρος της ριζόσφαιρας. Οι προνύμφες του εντόμου είναι αυτές που προκαλούν την κύρια ζημία και η κρίσιμη εφαρμογή τοποθετείται κατά το στάδιο L2 των προνυμφών στις αρχές Μάιου, όταν το καλαμπόκι βρίσκεται στο στάδιο των 5-9 φύλλων, όπου η εφαρμογή με το σκαλιστήρι εκατέρωθεν των γραμμών σποράς δίνει την καλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα. Το κοκκώδες εντομοκτόνο ZIPPY GEO 0,4G (λ-cyhalothrin) με τη σωστή εφαρμογή στο στάδιο των 5-9 φύλλων της καλλιέργειας του καλαμποκιού αντιμετωπίζει σε μεγάλο βαθμό τη ζημία από τη Diabrotica.
22 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας Σύγχρονη Προσέγγιση στη Βιολογική Αντιμετώπιση των Ασθενειών των Φυτών Σωτήρης Τζάμος και Επαμεινώνδας Παπλωματάς Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα, email: sotiris@aua.gr Λέξεις-κλειδιά: Ασθένειες φυτών, Βιολογική αντιμετώπιση, Επιγενετική κληρονομικότητα. Η ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων αντιμετώπισης των ασθενειών των φυτών ανήκει στα πλέον δυναμικά πεδία έρευνας. Τα τελευταία χρόνια μελετάται η χρήση φυτοπροστατευτικών μικροοργανισμών στα πρώιμα στάδια της καλλιέργειας με την εφαρμογή τους στο στάδιο του σπορείου ή στην πρόκληση κληρονομούμενων επιγενετικών τροποποιήσεων που οδηγούν σε παραγωγή ανθεκτικών φυτών. Η εφαρμογή φυτοπροστατευτικών μικροοργανισμών στο στάδιο του σπορείου για καλλιέργειες όπου τα φυτά μεταφυτεύονται στον αγρό έχει δείξει ότι μπορεί να οδηγήσει στην σημαντική προστασία των φυτών έναντι εδαφογενών παθογόνων όπως οι μύκητες Sclerotinia sclerotiorum και Rhizoctonia solani και ο ωομύκητας Pythium ultimum. Η προσθήκη των μικροοργανισμών στο σχετικά «καθαρό» από μικροοργανισμούς εδαφικό υπόστρωμα του σπορείου δίνει τη δυνατότητα της απρόσκοπτης εγκατάστασης των εφαρμοζόμενων μικροοργανισμών στο ριζικό σύστημα λόγω έλλειψης ή μειωμένου ανταγωνισμού από τους αυτόχθονες μικροοργανισμούς. Αποτέλεσμα της επιτυχούς εγκατάστασης του εφαρμοζόμενου μικροοργανισμού είναι η προστασία των φυτών στον αγρό μέσω της ενεργοποίησης του μηχανισμού άμυνας, του ανταγωνισμού θέσης ή/και τροφής και παραγωγής αντιβιοτικών ενώσεων. Τα τελευταία χρόνια έρευνες έχουν αποδείξει ότι η εφαρμογή χημικών ενώσεων ή μη-μολυσματικών στελεχών παθογόνων μικροοργανισμών σε φυτά προσδίδουν ανθεκτικότητα σε αυτά τα φυτά και τους απογόνους τους εναντίον διαφόρων παθογόνων, όπως Pseudomonas syringae pv tomato, μέσω επιγενετικών τροποποιήσεων που συμβαίνουν στις ιστόνες ή/και στο DNA. Συνεπώς, η χρήση ωφέλιμων μικροοργανισμών για την πρόκληση επιγενετικών τροποποιήσεων σε φυτά με σκοπό την παραγωγή απογόνων ανθεκτικών σε παθογόνους μικροοργανισμούς, θα μπορούσε στο μέλλον να αποτελέσει μια φιλική προς το περιβάλλον προσέγγιση αντιμετώπισης των ασθενειών των φυτών.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 23 Ολοκληρωμένα Συστήματα Πρόγνωσης, Διάγνωσης και Αντιμετώπισης Ασθενειών των Φυτών και Μυκοτοξινών μέσω της Ευφυούς Γεωργίας Δημήτρης Ι. Τσιτσιγιάννης Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Σχολή Αγροτικής Παραγωγής Υποδομών & Περιβάλλοντος, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιερά Οδός 75, 118 55 Αθήνα ( e-mail: dimtsi@aua.gr) Λέξεις-κλειδιά: αφλατοξίνες, ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ασθενειών, συστήματα υποστήριξης λήψης αποφάσεων (DSS), ωχρατοξίνες. Οι συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις των διεθνών αγορών για ασφαλή για τον άνθρωπο τρόφιμα, οδηγούν στην ανάπτυξη και εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων φυτοπροστασίας για αποτελεσματικότερη γεωργία και βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά και συστημάτων πιστοποίησης και ελέγχου των γεωργικών προϊόντων. Στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών αναπτύσσονται ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης (IPM) ιδιαίτερα σοβαρών ασθενειών των φυτών (περονόσπορος αμπέλου, φουζικλάδιο μηλιάς, αλτερναρίωση καρότου κ.α.) αλλά και επιμολύνσεων φυτικών προϊόντων με μυκοτοξίνες όπως αφλατοξίνες σε κελυφωτά φιστίκια και καλαμπόκι και ωχρατοξίνες σε σταφύλια, κρασί και σταφίδα με καινοτόμα ευφυή συστήματα Γεωργίας Ακριβείας. Σκοπός είναι: α) να πραγματοποιείται ταχύτερα η εκτίμηση της πιθανότητας εμφάνισης των ασθενειών μέσω μοντέλων πρόβλεψης ασθενειών, β) να αναπτυχθούν προηγμένες μέθοδοι έγκαιρης ευφυούς διάγνωσης με τεχνικές φασματικής απεικόνισης ή αισθητήρες φασματομετρίας μάζας για ακριβή εντοπισμό και ποσοτικοποίηση της ασθένειας, γ) να αξιολογηθούν καινοτόμα βιολογικά προϊόντα (ζύμες, βακτήρια, μη-τοξικογόνα στελέχη, βιοδιεγέρτες κ.α.) σε συνδυασμό με χημικά φυτοπροστατευτικά σκευάσματα και δ) να αναπτυχθούν πρωτότυπα ψεκαστικά μηχανήματα ακριβείας με διαφορετικούς τύπους ακροφυσίων και έλεγχο μεταβλητού ρυθμού ροής του ψεκαστικού υγρού. Επίσης, αξιολογούνται διάφορα σύγχρονα καινοτόμα πληροφοριακά συστήματα υποστήριξης λήψης αποφάσεων (Decision Support Systems) βασισμένα σε υπολογιστικά συστήματα γνώσεων που επιτρέπουν την πρόβλεψη και την παρακολούθηση ασθενειών συνδυάζοντας επιδημιολογικά δεδομένα, στρατηγικές βιολογικής και χημικής καταπολέμησης και εργαλεία γεωργίας ακριβείας. Τα συστήματα αυτά καθορίζουν τα κρίσιμα στάδια των διαφόρων φυτοπροστατευτικών επεμβάσεων λαμβάνοντας υπόψη α) τις περιβαλλοντικές συνθήκες (θερμοκρασία, ύψος βροχοπτώσεων, σχετική υγρασία αέρος και φυτικών ιστών που λαμβάνονται από τοπικούς μετεωρολογικούς σταθμούς), β) τον ξενιστή, γ) τις καλλιεργητικές πρακτικές, δ) το μικροβιακό φορτίο και άλλες παραμέτρους. Απώτερος στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης των καλλιεργειών από χημικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα με αποτέλεσμα τη μειωμένη χρήση αγροχημικών, τα χαμηλότερα υπολείμματα και τη μείωση των επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία.
24 Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας Περιβαλλοντικά Κριτήρια Επιλογής των Ζιζανιοκτόνων σε ένα Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Ζιζανίων Σπύρος Βυζαντινόπουλος Πρώην Τακτικός Ερευνητής ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, spyrosvizantinopoulos@yahoo.gr Λέξεις κλειδιά: ΒΓΠ, DT50, επιφανειακά/υπόγεια νερά, Koc, ΟΑΖ. Η οδηγία 2009/128/ΕΕ επιβάλει στα Κράτη Μέλη της να διασφαλίσουν την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων. Από την άλλη πλευρά οι χρήστες των γεωργικών φαρμάκων π.χ. αγρότες είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις γενικές αρχές της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης των Ζιζανίων (ΟΑΖ). Μέχρι τώρα τα κύρια κριτήρια επιλογής των ζιζανιοκτόνων σε ένα σύστημα ΟΑΖ είναι η βιολογική τους αποτελεσματικότητα, η επικινδυνότητα για πρόκληση ανθεκτικότητας και δευτερευόντως η επίδραση τους στα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να προταθούν περιβαλλοντικά κριτήρια και Βέλτιστες Γεωργικές Πρακτικές (ΒΓΠ) για τη μείωση της ενδεχόμενης ρύπανσης των νερών της χώρας μας από την εφαρμογή ζιζανιοκτόνων ή άλλων γεωργικών φαρμάκων λόγω έκπλυσης, απορροής/ διάβρωσης και αποστράγγισης. Η παροχή της γνώσης αυτής θα είναι χρήσιμη για τους γεωτεχνικούς που θα εμπλακούν στο Σύστημα Παροχής Συμβουλών σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις(γε). Οι δείκτες φυσικοχημικής συμπεριφοράς Koc και DT50 για μία δραστική ουσία ή των μεταβολιτών της καθορίζουν κύρια την προοπτική ρύπανσης των υπόγειων/επιφανειακών νερών από τα ζιζανιοκτόνα. Όσο μικρότερες είναι οι τιμές του Koc και όσο μεγαλύτερες του DT50 για μία δραστική ουσία, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών. Οι τιμές αυτές είναι εύκολο να αναζητηθούν για κάθε δραστική ουσία ή μεταβολίτη στα επίσημα αρχεία της EFSA. Από την άλλη πλευρά οι εδαφολογικές, υδρογεωλογικές, γεωμορφολογικές συνθήκες που επικρατούν in situ σε συνδυασμό με τις καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζονται σε μία ΓΕ, επηρεάζουν την ενδεχόμενη ύπαρξη της δραστικής ουσίας στα επιφανειακά/υπόγεια νερά. Παρουσιάζονται αναλυτικά οι ΒΓΠ για την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών λόγω έκπλυσης, απορροής/ διάβρωσης και αποστράγγισης και παρατίθεται εμπειρικός πίνακας/οδηγός για την πρόβλεψη της επικινδυνότητας ρύπανσης των υπόγειων νερών. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η επιλογή του πιο κατάλληλου ζιζανιοκτόνου και των ΒΓΠ σε κανονικές καιρικές συνθήκες είναι επαρκείς για την προστασία των επιφανειακών/υπόγειων νερών. Όμως σε ακραίες καιρικές συνθήκες σε συνδυασμό με ειδικές τοπικές συνθήκες εδάφους και αναγλύφου (π.χ. χαμηλή διαπερατότητα και κλίση εδάφους μεγαλύτερη του 5%, επιφανειακός υδροφόρος ορίζοντας, άρδευση με κατάκλυση) μπορεί να προκληθεί ρύπανση των νερών παρά την εφαρμογή μέτρων άμβλυνσης (mitigation measures). Όμως θα πρέπει να καθιερωθεί ότι σε ένα Σύστημα ΟΑΖ, η επιλογή του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου θα περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και περιβαλλοντικά κριτήρια.
Σύγχρονα θέματα φυτοπροστασίας 25 Μέθοδος Αξιολόγησης Γεωργικών Πρακτικών για Βιώσιμη Φυτοπροστασία & Αειφόρο Γεωργία A. Μαρκέλλου, A. Aκρίβου, E. Kαρανάσιος, Α. Τσακιράκης, K. Κυριακοπούλου, Α. Χαριστού, Φ. Καραμαούνα, E. Kαπαξίδη, E. Kαρασαλή, Δ. Παπαχρήστος, Ε. Mαντζούνη, Γ. Μιχαλόπουλος και K. Μαχαίρα Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Στεφάνου Δέλτα 8, 14561 Κηφισιά, Αττική, e.markellou@bpi.gr Λέξεις κλειδιά: Αειφορία, δείκτες, επιπτώσεις, μέθοδος, περιβάλλον, φυτοπροστασία. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εξασφάλιση αειφόρου παραγωγής στα Μεσογειακά Αγρο-Οικοσυστήματα, καθιστά επιτακτική την ανάγκη δημιουργίας κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων για την παρακολούθηση και εκτίμηση όλων των παραμέτρων (περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών) που συνδέονται με αυτή. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκε η Μέθοδος Impact Assessment Procedure (IAP) για τον εντοπισμό και την ιεράρχηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που μπορεί να προκύψουν από τις δραστηριότητες του παραγωγού στον αγρό (φυτοπροστασία, διαχείριση νερού, χρήση φυσικών πόρων, εισροές, χρήση μηχανημάτων, καλλιεργητικές πρακτικές κ.α.). Ο πρωτεύων στόχος ήταν η ιεράρχηση όλων των δυνητικών κινδύνων για το βιοτικό (άνθρωπος, οργανισμοί μη-στόχοι, βιοποικιλότητα) και αβιοτικό (επιφανειακά ύδατα και έδαφος) περιβάλλον και η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μέσα από την παροχή στοχευμένων οδηγιών σε επίπεδο αγροτεμαχίου. Πρακτικοί περιορισμοί (π.χ. διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι των καλλιεργητών, ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής) συνυπολογίστηκαν στην παροχή περιβαλλοντικά προσανατολισμένων υπηρεσιών προς τους παραγωγούς. Η Μέθοδος ΙΑP κάνει χρήση α) παραμέτρων εισροών, που καταγράφονται από τον κάθε καλλιεργητή/γεωπόνο, β) στοιχείων περιβάλλοντος (εγγύτητα με υδάτινα σώματα, περιοχές NATURA, εδαφικές ιδιότητες, κλίση κλπ.) και γ) δεδομένων από αποτελέσματα αναλύσεων εδάφους, νερού, βάσεων της ΕΕ και αλγορίθμων. Η Μέθοδος εφαρμόστηκε σε πιλοτική κλίμακα σε 600 ελαιώνες της χώρας μας κατανεμημένους σε τρεις γεωγραφικές περιοχές. Σε αυτήν την εργασία παρουσιάζονται αποτελέσματα από την εφαρμογή της Μεθόδου μόνο σε ότι αφορά στις επιπτώσεις που συνδέονται με την άσκηση φυτοπροστασίας. Ειδικότερα, παρουσιάζεται η αξιολόγηση των επιπτώσεων που προκύπτουν από τις επιλογές του εκάστοτε καλλιεργητή, κατά την αποθήκευση, μεταφορά και διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων (φπ), σε έδαφος και επιφανειακά ύδατα καθώς επίσης και από την εφαρμογή φπ σε οργανισμούς μη στόχους (υδρόβιους οργανισμούς, μέλισσες, θηλαστικά κ.ά), στη χλωρίδα και στον άνθρωπο (ψεκαστή, εργάτη, κ.ά). Παρουσιάζονται επίσης οι ειδικοί δείκτες που υπολογίστηκαν και οι μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε επιλεγμένα αγροτεμάχια που αφορούσαν επίπεδα υπολειμμάτων φπ σε έδαφος, νερό και λάδι καθώς επίσης και μετρήσεις ωφέλιμων οργανισμών δεικτών. Ο κίνδυνος εμφάνισης επιπτώσεων σε διαφορετικούς περιβαλλοντικούς αποδέκτες υπολογίστηκαν με τη χρήση κλίμακας από 0 (μηδαμινός κίνδυνος) έως 1 (αυξημένος κίνδυνος). Χρηματοδότηση ΕΕ Πρόγραμμα LIFE+/ENV/ SAGE10
26 Φυτοπροστασία και κλιματική αλλαγή Επιδράσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ανάπτυξη των Εντόμων και στην Εξάπλωση της Γεωγραφικής τους Κατανομής Αθανάσιος Λιακατάς 1, Δημήτριος Σταυρίδης1, Δημήτριος Κωβαίος 2 και Νικόλαος Θ. Παπαδόπουλος 3 1 Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Π.Ε. Λάρισας, Περιφέρεια Θεσσαλίας, Λάρισα, E-mail: a.liakatas@thessaly.gov.gr 2 Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 3 Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Λέξεις κλειδιά: Κλιματική αλλαγή, έντομα, γεωγραφική κατανομή, φαινολογικά χαρακτηριστικά, καταλληλότητα ξενιστών, διαθεσιμότητα ξενιστών. Η εντατικοποίηση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (καύση ορυκτών καυσίμων, βιομηχανία, γεωργία, κτηνοτροφία, αποψίλωση δασών κ.α.) τις τελευταίες δεκαετίες είχε ως αποτέλεσμα, την αύξηση των αερίων στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας (41% αύξηση του CO 2 σε σχέση με τα προβιομηχανικά χρόνια), τα οποία «παγιδεύοντας» τη θερμική ενέργεια που εκπέμπει η γη, συμβάλλουν στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Στη Θεσσαλία μέχρι το 2050, αναμένεται αύξηση της μέσης ελάχιστης και μέσης μέγιστης θερμοκρασίας του χειμώνα και του καλοκαιριού αντίστοιχα, αύξηση των ημερών καύσωνα (Τ max >35 C), μείωση των βροχοπτώσεων (αύξηση στις φθινοπωρινές βροχοπτώσεις και μείωση στις αντίστοιχες του χειμώνα), αύξηση της συχνότητας πλημμυρών, αύξηση των ημερών ξηρασίας (συνεχόμενες ημέρες με βροχόπτωση <1mm ανά ημέρα) και αύξηση των ημερών με αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς. H κλιματική αλλαγή επηρεάζει την εποχική εμφάνιση των εχθρών των καλλιεργειών. Στην περιοχή της Ημαθίας ορισμένες χρονιές με υψηλές θερμοκρασίες την άνοιξη, η εκκόλαψη των διαχειμαζόντων αβγών του κόκκινου τετράνυχου Panonychus ulmi βρέθηκε να συμβαίνει ακόμη και ένα μήνα νωρίτερα, επηρεάζοντας την αποτελεσματικότητα των διενεργούμενων ψεκασμών. Η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σχέση μεταξύ των εχθρών των καλλιεργειών και των φυσικών τους εχθρών και συνεπώς την αποτελεσματικότητα της βιολογικής καταπολέμησης. Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μας συνεπικουρούμενη από την εντατικοποίηση της μετακίνησης αγαθών και ανθρώπων αναμένεται να επηρεάσει δραματικά τη γεωγραφική κατανομή, την ποικιλότητα και τη δυναμική των πληθυσμών των ποικιλόθερμων ζώων όπως τα αρθρόποδα (έντομα, αράχνες και ακάρεα). H ζώνη εξάπλωσης πολλών εντόμων γεωργικής σημασίας όπως του δάκου της ελιάς και της μύγας της Μεσογείου, επεκτείνεται προς τις βόρειες περιοχές της χώρας μας και τις βαλκανικές χώρες. Η αύξηση της συχνότητας των φαινομένων εισβολής σημαντικών εντόμων εχθρών των καλλιεργειών και φορέων ζωοανθρωπονόσων, αναμένεται να εντατικοποιηθεί τις επόμενες δεκαετίες τόσο στη χώρα μας όσο και στη Θεσσαλία ειδικότερα. Στην παρούσα εργασία αναλύονται οι πιθανές επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στη διασπορά σε νέες περιοχές και επέκταση της γεωγραφικής κατανομής σημαντικών ειδών της οικογένειας Tephritidae (μύγες των φρούτων) που είτε ενδημούν στη χώρα μας όπως η μύγα της Μεσογείου ή αποτελούν σημαντικά είδη εισβολείς όπως το Bactrocera dorsalis και το Bactrocera zonata. Σχολιάζονται οι πιθανές επιπτώσεις των παραπάνω φαινομένων στη γεωργική παραγωγή, την αντιμετώπιση των εντόμων και τη διακίνηση και εμπορία φρέσκων φρούτων και λαχανικών.