ΙΧΑΝΝΗ (ΙΧΝ) ΜΙΥ. ΚΑΡΑΚΧΣΑ Αεί θηινζνθείλ, πνιηηεύεζζαη θαη ζνθνζεξαπεύεζζαη* «Φηινζνθηθά Γεκνζηεύκαηα 2014» * «Εάλ κε ηούηο εης ηασηόλ ζσκπέζε, δύλακίς ηε ποιηηηθή θαη θηιοζοθία, οσθ έζηη θαθώλ παύια» (= Αλ πνιηηηθή δύλακε θαη θηινζνθία δελ ζπκπέζνπλ, δελ ζα ππάξμεη ηέινο ησλ θαθώλ. Πιάησλνο, Ποιηηεία Δ, 473 c-d).
2 ΑΔΙ ΦΙΛΟΟΦΔΙΝ, ΠΟΛΙΣΔΤΔΘΑΙ ΚΑΙ ΟΦΟΘΔΡΑΠΔΤΔΘΑΙ ΠΔΡΙΛΗΦΗ ηε ζχγρξνλε θηινζνθία εηζάγεηαη έλα λέν ξεχκα ζθέςεο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ παλάξραηε, κεγάιε ηδέα, ηε Γειθηθή, θαη ζεκειηψλεηαη ζηελ νπζηαζηηθή ηαπηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ ππνθεηκέλνπ σο ηνπ κνλαδηθνχ έιινγνπ φλησο φληνο. ην λέν απηφ ξεχκα ζθέςεο εκπεξηέρεηαη θαη δηδάζθεηαη ν Ακθηθηπνληθφο 1, ν πεξί ζνθνζεξαπείαο 2, ν πεξί απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο 3 θαη νιπκπηαθήο παηδείαο 4 ιφγνο, ν νπνίνο εθθέξεηαη ζηηο ηξεηο ιέμεηο-έλλνηεο κε ηηο νπνίεο ζα ελψζνπκε ηνλ θφζκν, ήηνη κε ην «Αεί θηινζνθείλ, πνιηηεύεζζαη θαη ζνθνζεξαπεύεζζαη». Απέλαληη ζην εξψηεκα: Πώο ζα αιιάμνπκε ηνλ θόζκν; Αληηπαξαηίζεηαη ην εξψηεκα: Πώο ζα ελώζνπκε ηνλ θόζκν; Γηφηη ρξεηάδεηαη πξψηα λα ελψζνπκε θαη έπεηηα λα αιιάμνπκε ηνλ θφζκν. ALWAYS PHILOSOPHIZE, ALWAYS BE AN ACTIVE CITIZEN, AND ALWAYS EXERCISE WISDOM-THERAPY ABSTRACT In modern philosophy, a new stream of thought has been introduced which is based on the very ancient, grand Idea, the Delphic Idea which is founded on the fundamental identity of the human subject as a truly intelligent being. Within this new stream of thought are embodied and imbued the Amphictionic 5, concerning wisdom-therapy 6, concerning authentic (direct) democracy 7, olympic education 8 Logos, which is expressed in the three wordsconcepts which will unite the world, that is "Always philosophize, always be an active citizen, and always exercise wisdom-therapy". When facing the question: how can we change the world?, compare the question How can we unite the world?. Because it is necessary first to unite the world, then to change it. 1 Ησάλλνπ Μ. Καξαθψζηα: Ακθηθηπνληθή θηινζνθία, εθδ. «Γσδψλε», Αζήλα 2003. 2 Ησάλλνπ Μ. Καξαθψζηα: Κξηηηθή ηνπ θηινζνθηθνύ θαη πνιηηηθνύ ιόγνπ - Ακθηθηπνληθή θηινζνθία - Δθαξκνζκέλε ζνθνζεξαπεπηηθή, Β Έθδνζε, εθδ. «Γσδψλε», Αζήλα 2013. 3 Ησάλλνπ Μ. Καξαθψζηα: Σν Γένλ ύληαγκα - Πνιίηεπκα ηεο Διιάδαο, εθδ. «ιεμίηππνλ», Αζήλα, 2014. 4 Ησάλλνπ Μ. Καξαθψζηα: Ζ θηινζνθία ηεο Ακθηθηηνληθήο παηδείαο, εθδ. «Γσδψλε», Αζήλα 2006. 5 Ioannis M. Karakostas: Amphictionic philosophy, Athens: Dodoni, 2003. 6 Ioannis M. Karakostas: Criticism of philosophical and political logos-amphictionic philosophy- Applied wisdom-therapy, Athens: Dodoni, 2 nd edition, 2013. 7 Ioannis M. Karakostas: The Deon Constitution-Form of Government of Greece, Athens: lexitypon, 2014. 8 Ioannis M. Karakostas: The philosophy of Amphictionic education, Athens: Dodoni, 2006 2
3 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ ΑΝΣΙ ΠΡΟΛΟΓΟY ει. 5-7 Χ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ει. 8-10 ΚΔΦΑΛΑΙΟ Α Σν θηινζνθείλ ει. 11-20 1. Σν θηινζνθείλ 2. Ση είλαη ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία; 3. Ση πξεζβεχεη θαη πνχ ζηεξίδεηαη ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία; 4. Ση είλαη ε δειθηθή ηδέα; 5. Γέλλεζε ηεο δειθηθήο ηδέαο ΣΑ ΣΡΗΑ ΓΔΛΦΗΚΑ ΠΑΡΑΓΓΔΛΜΑΣΑ ΟΗ ΣΡΔΗ ΓΔΛΦΗΚΔ ΑΞΗΔ 6. Ο δειθηθφο Ακθηθηπνληθφο ιφγνο ηνπ ηθειηαλνχ 7. Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο δειθηθήο Ακθηθηπνληθήο παηδείαο 8. Ζ λνκνηειεηαθή εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ 9. Πψο θαη γηαηί εμειίζζεηαη ν άλζξσπνο; ΚΔΦΑΛΑΙΟ Β Σν πνιηηεύεζζαη ει. 21-41 1. Σν πνιηηεχεζζαη 2. Αλαδεηείηαη ην δένλ πνιίηεπκα 3. χληνκε ηζηνξηθή αλαθνξά ζην αζελατθφ πνιίηεπκα 4. Σν αζελατθφ πνιίηεπκα Η. Δθθιεζία ηνπ δήκνπ (πνιίηεο απηφλνκνη-απηνηειείο-απηφδηθνη) ΗΗ. Ζ Βνπιή ησλ πεληαθνζίσλ ΗΗΗ. Οη δηθαζηηθέο αξρέο IV. Ση είλαη δεκνθξαηία θαηά ηνπο ζνθνχο θαη θηινζφθνπο V. Ζ αζελατθή δεκνθξαηία ηεο πνιιαπιφηεηαο 5. Πνην είλαη ην δεηνχκελν ζήκεξα; 6. Σν ζπζηεκηθφ χληαγκα-πνιίηεπκα ρξεηάδεηαη ζεζκηθή αλαηξνπή 7. Ση είλαη ζπζηεκηθή δεκνθξαηία; 8. Σν λέν πνιηηηθφ φξακα θαη ηδενινγηθφ πξφηαγκα ηνπ 21 νπ αηψλα 9. Οη ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο άκεζεο πεξηθεξεηαθήο δεκνθξαηίαο 10. Ση είλαη ε Δθθιεζία ησλ δήκσλ ησλ πεξηθεξεηψλ Α ΝΟΜΟΘΔΣΗΚΖ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ Β ΔΚΣΔΛΔΣΗΚΖ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ Γ ΓΗΚΑΣΗΚΖ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ Γ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ 11. Γηαδηθαζία αλάδεημεο ζηα πνιηηεηαθά ιεηηνπξγήκαηα Η. Γηαδηθαζία θιήξσζεο ΗΗ. Σξφπνο θιήξσζεο 12. Ζ άκεζε δεκνθξαηία κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζήκεξα ζηηο πνιπάλζξσπεο θνηλσλίεο; 13. Ζ άκεζε δεκνθξαηία ζηελ πξαθηηθή ηεο έθθξαζε θαη εθαξκνγή 3
4 14. Πψο ζα επηιπζνχλ ηα ζεκεξηλά εζληθά ζέκαηα θαη άιια πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ άκεζα ηε ρψξα θαη ην ιαφ ΚΔΦΑΛΑΙΟ Γ Σν ζνθνζεξαπεύεζζαη ει. 43-62 1. Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο θηινζνθίαο 2. Οη εθαξκνζκέλεο κέζνδνη ηεο ηαηξηθήο 3. Ση είλαη ε εθαξκνζκέλε ζνθνζεξαπεπηηθή; 4. Σν αληηθείκελν ηεο ζνθνζεξαπεπηηθήο 5. Ση είλαη ςπρή; 6. Ση είλαη βηνελέξγεηα; 7. Ση είλαη ζπλείδεζε; 8. Πψο αληηιακβάλεηαη ν άλζξσπνο; 9. Πψο δηακνξθψλεηαη ε ζπλείδεζε ηνπ αλζξψπνπ; 10. Σα επίπεδα ζπλείδεζεο ηνπ αλζξψπνπ 11. Παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ηηο αηηίεο ησλ αζζελεηψλ 12. Πξαθηηθέο εθαξκνγέο ηεο ζνθνζεξαπεπηηθήο 13. Ο ζνθνζεξαπεπηηθφο ζχκβνπινο 14. Ζ αμία ηεο ζνθνζεξαπεπηηθήο 15. Γλσξίζηε θαη ζπκβηψζηε κε ηνπο θηινζφθνπο ζνθνζεξαπεπηέο 16. Γέλλεζε ηεο ζχγρξνλεο εθαξκνζκέλεο ζνθνζεξαπεπηηθήο 17. Δπηζηξνθή ζηνπο Γειθνχο 18. Σα ηέζζαξα θέληξα ηνπ αξραηνειιεληθνχ πνιηηηζκνχ 19. Διεχζεξν παλεπηζηήκην αλζξσπηζηηθψλ ζπνπδψλ ΔΠΗΛΟΓΟ ει. 63-67 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ει. 69-70 ΦΗΛΟΟΦΗΚΔ ΠΖΓΔ ει. 71 ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΟ ΖΜΔΗΧΜΑ ει. 73 4
5 ΑΝΣΙ ΠΡΟΛΟΓΟΤ Ζ ζθέςε κνπ εδξάδεηαη πάλσ ζε ηξεηο ζεκειηψδεηο ιέμεηο-έλλνηεο: ην θηινζνθείλ, ην πνιηηεύεζζαη θαη ην ζνθνζεξαπεύεζζαη. Απηέο νη ιέμεηο-έλλνηεο είλαη ην θιεηδί ζην παγθφζκην πνιηηηθν-νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Αλ απηέο γίλνπλ, κέζα απφ ηε δηδαζθαιία, ηε ζπνπδή, ηε κειέηε θαη ηε κάζεζε, θηήκα φιεο ηεο αλζξσπφηεηαο, ηφηε νη θνηλσλίεο ησλ αλζξψπσλ ζα κπνξέζνπλ λα αλαηξέςνπλ ηηο ηξεηο ζαλάζηκεο, γηα ηελ αλζξσπφηεηα, αξξψζηηεο, πνπ είλαη νη ηξεηο νιηγαξρίεο-εμνπζίεο, ήηνη ε νηθνλνκηθή, ε πνιηηηθή θαη ε ζξεζθεπηηθή. Οη ηξεηο απηέο νιηγαξρίεο-εμνπζίεο πνδεγεηνχλ ηνλ θφζκν αλέθαζελ θαη ζήκεξα θαη ην εξψηεκα πνπ πξνβάιιεη είλαη: Πνύ νδεγείηαη ν θόζκνο ζήκεξα; Ο θφζκνο ζήκεξα νδεγείηαη ζην ράνο. Μηα μέθξελε θνχξζα νδεγεί ηνλ άλζξσπν ζην κεδεληζκφ θαη ηελ αλππαξμία. Ο άλζξσπνο ζαλ έλα θηεξφ ζηνλ άλεκν βνινδέξλεηαη ζηελ ελαγψληα πξνζπάζεηα ηεο ζηζχθεηαο κνίξαο ηνπ. Έλα πιάζκα ζενπαξκέλν απφ ηνπο δηάθνξνπο ηζαξιαηάλνπο ησλ ηεξαηείσλ επαθίεηαη ζε κηα άγλσζηε γη απηφλ ππεξδχλακε, πνπ ελψ ηελ έρεη κέζα ηνπ, ηελ αλαδεηεί έμσ θαη πέξα απφ ηνλ εαπηφλ ηνπ θαη ππεξάλσ ηεο θχζεο. Έηζη, ε επήζεηά ηνπ ηνλ έρεη θαηαδηθάζεη ζηελ αηψληα θπιαθή ηνπ ζθφηνπο θαη δελ πξνζπαζεί λα απνδξάζεη απφ ηα δεζκά ηνπ θαη λα βγεη έμσ, ζην θσο. Οη δεζκνθχιαθέο ηνπ, ηαγνί ηεο θνηλσλίαο θαη θχιαθεο ησλ ζεζκψλ ηεο «ζπειηάο», δεζκεχνπλ ηελ ειεπζεξία ηεο ζθέςεο ηνπ θαη ηνλ θαηάληεζαλ έλα απνιηζσκέλν θαη κε ζθεπηφκελν νληηθό, πνπ έραζε ηελ ηδηφηεηα ηνπ Έιινγνπ φλησο φληνο. ήκεξα, φια δείρλνπλ φηη νδεχνπκε πξνο έλα λέν Μεζαίσλα θαη ηελ κεηαηξνπή ηεο θνηλσλίαο ζε θενπδαξρία θαη δνπινπαξνηθία. Γελ είλαη ηπραίν φηη ε Διιάδα απνηειεί πξσηαξρηθφ ζηφρν, φπσο ζπκβαίλεη ζε θάζε παγθφζκηα αιιαγή. κσο, ηη πξέπεη λα θάλνπκε; Πξέπεη λα αληηζηαζνχκε. Γηφηη απέλαληη ζηα δφγκαηα ηεο κεηαθπζηθήο ρξεηάδεηαη ε αληίζηαζε ηεο θηινζνθίαο γηα ηε ζσηεξία ηεο χπαξμεο, επεηδή: Όπαξμε = Αληίζηαζε, κε ην ζεκειηψδεο θηινζνθηθφ αμίσκα: «ζν ππάξρσ αληηζηέθνκαη θαη όζν αληηζηέθνκαη ππάξρσ». ήκεξα, ζέινπλ λα καο ζχξνπλ ζε κηα πιηθή ρακνδσή, ελψ ν Άλζξσπνο αμίδεη λα βαδίζεη ζε κηα Αλψηεξε Όπαξμε. Γελ πάεη άιιν. Πξέπεη λα θάλνπκε ην απηνλφεην, ήηνη, αλ δελ ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη, γηα λα ππάξρνπκε ρξεηάδεηαη λα αληηζηεθφκαζηε, ηφηε θαη λα ζπλερίζνπκε λα ππάξρνπκε, είλαη ζαλ λα κελ ππάξρνπκε. Γηφηη δελ ππάξρνπκε γηα λα καο εμεπηειίδνπλ, αιιά γηα λα καο ππνινγίδνπλ. Ζ αληίζηαζε είλαη ηδηφηεηα πνπ ππάξρεη ζηνπο νξζά ζθεπηφκελνπο αλζξψπνπο. Ο ζπλερήο βνκβαξδηζκφο ηεο ζθέςεο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηα ηδενινγήκαηα κηαο παξαθκαζκέλεο πλεπκαηηθήο ειίη, ζεξαπαηλίδαο ηνπ ζπζηήκαηνο, ηνχ έθαλαλ ηέηνηα «πιύζε εγθεθάινπ», πνπ αδπλαηεί λα ζπιιάβεη ην λφεκα θαη ην νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν ηεο δσήο ηνπ. Ο άλζξσπνο, ζήκεξα, δεη κέζα ζε κηα άξξσζηε θνηλσλία, πνπ δελ ηαηξηάδεη νχηε ζηα δψα, πνπ θαη απηά αμίδνπλ ηνπ ζεβαζκνχ καο. Δλψ θαπρφκαζηε φηη δνχκε ζε κηα επνρή ηεο γλψζεο θαη ηνπ ππεξαλαπηπγκέλνπ πνιηηηζκνχ, εληνχηνηο βηψλνπκε έλαλ ζθνηεηλφ κεζαίσλα, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ αζχγγλσζηε βαζηά άγλνηα. θφπηκα ηηο θνηλσλίεο ηηο θξαηνχλ ζηελ άγλνηα γηα λα ηηο ρεηξαγσγνχλ, δηφηη κηα «μύπληα» θνηλσλία ζα απνηεινχζε ζνβαξή απεηιή γηα ην ζχζηεκα ηεο παγθφζκηαο θπξηαξρίαο. Ο άλζξσπνο ζην ζχγρξνλν θφζκν έρεη θαηαληήζεη έλα άζπξκα κηαο αζχιιεπηα βέβειεο απζαηξεζίαο ηεο χπεξζελ ζπζηεκηθήο Διίη, πνπ «λνκηκνπνηείηαη» κέζα απφ έλα λνκηθίζηηθν ππεξθξαηηθφ πιέγκα δενληνινγηθψλ θαλφλσλ ζθνπηκφηεηαο, πνπ ζθνηψλνπλ ζαλάζηκα, φρη κφλν ηνλ άλζξσπν θαη ηελ ειεπζεξία ηνπ, αιιά θαη φιεο ηηο πνιηηηζηηθέο ηνπ Αμίεο. Μέζα απ απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα απνξξέεη ην ύςηζην ρξένο, πνπ είλαη ε επαλάζηαζε ησλ αλζξώπηλσλ 5
6 ζπλεηδήζεσλ ελάληηα ζηελ απάλζξσπε, ζπζηεκηθή νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη ζξεζθεπηηθή ειίη. Ο 21 νο αηψλαο, πνπ ζεσξείηαη ν αηψλαο ηεο γλψζεο, ζα πξέπεη λα γίλεη θαη ν αηψλαο ηεο παγθφζκηαο εηξήλεο, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη ηξεηο κεγάιεο απεηιέο θαηά ηεο αλζξσπφηεηαο: Η) Ο πφιεκνο κε ππξεληθά ή ρεκηθά φπια, ΗΗ) Ζ νηθνινγηθή θαηαζηξνθή, ΗΗΗ) Σν θάζκα ηεο θαζνιηθήο αλεξγίαο, κε επαθφινπζν ηε καδηθή πείλα, ηε δίςα, ηε θηψρεηα, ηηο αζζέλεηεο θαη ηελ εμαζιίσζε ησλ ιαψλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Μέζα ζηα πξνζερή ρξφληα ην 1/3 ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ είλαη πξναπνθαζηζκέλν λα πεζάλεη απφ ηελ πείλα, ηηο αξξψζηηεο θαη ηνπο πνιέκνπο. Αιιά ηη θάλεη απηφο ν θφζκνο; Ση θάλεη ν άλζξσπνο, ε αλζξσπφηεηα; Γηαηί θαζεχδεη; Γηαηί δελ επαλαζηαηνχλ νη ζπλεηδήζεηο ησλ αλζξψπσλ; Σφζν κεγάιε βιάβε έρνπλ ππνζηεί ηα εγθεθαιηθά ηνπο θχηηαξα θαη δελ κπνξνχλ λα αληηδξάζνπλ; Ζ αιήζεηα είλαη πσο νη βιάβεο ησλ θπηηάξσλ ησλ εγθεθάισλ ησλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ είλαη πνιιέο θαη ζνβαξέο, δηφηη θάπνηνη άιινη εγθέθαινη αλεγθέθαινη βνκβάξδηζαλ γηα αηψλεο θαη βνκβαξδίδνπλ ζπλερψο ηηο θνηλσλίεο θαη απφ θνηλσλίεο ηεο γλψζεο, ηηο κεηέβαιαλ ζε θνηλσλίεο ηεο άγλνηαο, ηνπ ςεχδνπο, ηεο ππνθξηζίαο θαη ηεο απάηεο. Άλζξσπε, πάξε ην κήλπκα θαη έβγα απφ ηε «ζπειηά» ζην θσο. πάζε ηα δεζκά ζνπ. Μελ πεξηκέλεηο λα ζνπ ηα βγάινπλ θάπνηνη άιινη, νχηε θάπνηνο ζεφο. Δζχ έρεηο κηα θξπκκέλε, πνιιψλ κεγαηφλσλ, δχλακε κέζα ζνπ. Απηή ε δχλακε είλαη ε δχλακε ηεο απηνγλσζίαο. Με απηή ζα κάζεηο: Πνηνο είζαη; Ση είζαη; Πξνο ηα πνχ πεγαίλεηο; Δίζαη κφλν απηφ πνπ είζαη ή είζαη θαη θάηη άιιν πνπ κπνξείο λα γίλεηο; Με άιια ιφγηα, είζαη κφλν χπαξμε ή κπνξείο λα πξνρσξήζεηο πέξα απφ ην "αηζρξώο δελ" ηεο χπαξμήο ζνπ ζην «επ δελ» ηεο εηξεληθήο ζπλχπαξμεο φισλ ησλ αλζξψπσλ, φισλ ησλ ιαψλ, φισλ ησλ ηδενινγηψλ θαη φισλ ησλ πνιηηηζκψλ; Ναη, ππάξρεη θη άιινο θφζκνο, ν θφζκνο ηεο γλψζεο, ηνπ θσηφο, ν θφζκνο ηεο ζπλχπαξμεο, πνπ κπνξεί λα κεηαβάιεη ηνλ θφζκν ζε κηα παγθφζκηα εηξεληθή θαη δίθαηε θνηλσλία, ηελ Ακθηθηπνληθή θνηλσλία, ρσξίο πνιέκνπο, ρσξίο πείλα, θηψρεηα, αξξψζηηεο θαη δπζηπρία. Απηφο ν θφζκνο είλαη ν δηθφο καο θφζκνο, ν θφζκνο ηεο αλζξσπηάο, ηεο αιιειεγγχεο, πνπ νδεγεί, φρη ζην ράνο θαη ζην κεδεληζκφ, αιιά ζηελ πξφνδν θαη ζηελ επηπρία ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Αο ην ηνικήζνπκε λα απειεπζεξσζνχκε απφ ηα δεζκά καο. εκάο έγθεηηαη λα ζπάζνπκε ηα δεζκά καο θαη λ απνθηήζνπκε ηελ ειεπζεξία λα δνύκε όπσο εκείο ζθεθηόκαζηε θαη ζέινπκε, θαη όρη λα δνύκε όπσο θάπνηνη άιινη ζέινπλ. Αο ζεκεησζεί φηη θχιαθαο-άγγεινο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο είλαη ε θηινζνθία θαη εηδηθφηεξα ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία θαη ε εθαξκνζκέλε ζνθνζεξαπεπηηθή, κέζα απφ ηηο δηδαρέο ησλ νπνίσλ εθθέξεηαη ν παλαλζξψπηλνο θηινζνθηθφο ιφγνο θαη ζηνραζκφο πνπ εκπεξηέρεη ην βαζπζηφραζην κήλπκα ηεο απηεπίγλσζεο θαη ηεο απηνγλσζίαο, πνπ απεπζχλεηαη ζε φιε ηελ αλζξσπφηεηα σο κία ζπιινγηθή πνιηηηθή νληφηεηα θαη απηνζπλεηδεζία. Ο άλζξσπνο, σο μερσξηζηή νληφηεηα θαη πξνζσπηθφηεηα, νθείιεη λα γλσξίδεη πνηνο είλαη, ήηνη έρεη ρξένο λα γλσξίζεη ηνλ εαπηφ ηνπ. κσο, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη λα μεράζεη φ,ηη ηνλ ρσξίδεη θαη λα επηιέγεη φ,ηη ηνλ ελψλεη. Ζ ζξεζθεπηηθή πίζηε ρσξίδεη ηνπο αλζξψπνπο, ελψ ε γλψζε ηνπο ελψλεη. Ο πφιεκνο θαηαζηξέθεη θαη ρσξίδεη ηνπο αλζξψπνπο, ελψ, φ,ηη θαηαηείλεη ζηελ εηξήλε, ελψλεη.,ηη ζθνηψλεη ηνλ άλζξσπν, ρσξίδεη, ελψ φ,ηη δίλεη δσή, ελψλεη.,ηη πξνθαιεί θηψρεηα, πείλα, δπζηπρία, αξξψζηηεο, δεκηνπξγεί εληάζεηο, δηραζκφ, θνηλσληθέο ηαξαρέο, ελψ φ,ηη παξέρεη νηθνλνκηθή επεκεξία, δίθαηε θαηαλνκή ησλ αγαζψλ, ζεβαζκφ ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, ελψλεη. Ο πινχηνο, φηαλ ζπζζσξεχεηαη ζηνπο ιίγνπο ρσξίδεη, πιεγψλεη, πξνθαιεί θνηλσληθή δπζηπρία, ελψ, φηαλ δηαλέκεηαη ζε φινπο δίθαηα, ελψλεη φινπο θαη νη άλζξσπνη, ηφηε, πξννδεχνπλ, επεκεξνχλ θαη δεκηνπξγνχλ. Οη ζξεζθείεο είλαη έλα απφ ηα θχξηα θαη πην ζεκαληηθά αίηηα ηεο αλζξψπηλεο δπζηπρίαο. Γηαηί λα κελ πξνηηκνχκε, αληί ηεο πίζηεο, ηε γλψζε; Γηαηί δελ απνθηνχκε ηε γλψζε πνπ καο δίδαμαλ νη αλά ηνπο αηψλεο πλεπκαηηθνί θαη ζνθνί άλζξσπνη, κεξηθνχο απφ ηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζακε λα έρνπκε σο πξφηππα ζηε δσή καο; Γηα λα απνθηήζνπκε ηελ ηδηφηεηα ηεο Αληίζηαζεο, ρξεηάδεηαη ε γλψζε θαη ΟΥΗ ε πίζηε ζηα ζξεζθεπηηθά δφγκαηα. Δηδηθφηεξα, ρξεηάδεηαη ε δηα βίνπ δηδαζθαιία, ζπνπδή, κειέηε θαη κάζεζε ηνχ: «Αεί θηινζνθείλ, πνιηηεύεζζαη θαη ζνθνζεξαπεύεζζαη». Μφλν έηζη ζα κπνξέζνπκε: Να θηίζνπκε ηελ νηθνπκεληθή αλζξσπηζηηθή θνηλόηεηα. Να νδεύζνπκε ζηε κεηαζξεζθεπηηθή-ακθηθηπνληθή θνηλσλία. Να πεηύρνπκε ηελ θνζκηθνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο καο. Να απνθηήζνπκε ζπκπαληηθή αλζξσπηζηηθή ζπλείδεζε. Να γίλεη αλζξσπηζηηθή 6
7 επαλάζηαζε ή επαλάζηαζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ησλ αλζξώπσλ ελάληηα ζηελ ύπεξζελ νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη ζξεζθεπηηθή ειίη θαη ελαληίνλ ηεο αλόδνπ ηνπ ζξεζθεπηηθνύ δνγκαηηζκνύθαλαηηζκνύ. Αθνινύζσο, αλαιύεηαη ην πεξηερόκελν ηξηώλ θηινζνθηθώλ ιέμεσλ-ελλνηώλ: ηνπ θηινζνθείλ, ηνπ πνιηηεύεζζαη θαη ηνπ ζνθνζεξαπεύεζζαη. 7
8 Χ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΑ 3 ΒΑΙΚΑ ΦΙΛΟΟΦΙΚΑ ΔΡΧΣΗΜΑΣΑ 1. ΣΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΓΔΝΗΚΧ: Πώο βιέπνπκε ηνλ θόζκν θαη ην κέιινλ ηνπ; 2. ΣΟΤ ΜΑΡΞ: Πώο ζ αιιάμνπκε ηνλ θόζκν; 3. ΣΖ ΑΜΦΗΚΣΤΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ: Πώο ζα ελώζνπκε ηνλ θόζκν; ΑΠΑΝΣΗΗ: ΣΟΝ ΚΟΜΟ ΘΑ ΣΟΝ ΔΝΧΟΤΜΔ ΜΔ ΣΟ «Αεί θηινζνθείλ, πνιηηεύεζζαη θαη ζνθνζεξαπεύεζζαη» Αληηκεησπίδνληαο ην εξψηεκα ηεο θηινζνθίαο: Πώο βιέπνπκε ηνλ θόζκν θαη ην κέιινλ ηνπ; ν Μαξμ αληηζηξέθεη ην εξψηεκα ζην: Πώο ζ αιιάμνπκε ηνλ θόζκν; Απέλαληη ζηα εξσηήκαηα απηά, ηφζν ηεο θηινζνθίαο φζν θαη ηνπ Μαξμ, παξαζέησ ην θηινζνθηθφ εξψηεκα ηεο Ακθηθηπνληθήο θηινζνθίαο: Πώο ζα ελώζνπκε ηνλ θόζκν; Απηφ ην εξψηεκα ηίζεηαη, επεηδή ρξεηάδεηαη πξώηα λα ελώζνπκε ηνλ θόζκν θαη αθνύ ηνλ ελώζνπκε, ηόηε, κπνξνύκε λα ηνλ αιιάμνπκε θαη εθόζνλ ηνλ αιιάμνπκε, ζα ηνλ βιέπνπκε θαιύηεξα ζην κέιινλ, επεηδή ζα ηνλ βηψλνπκε δηαθνξεηηθά απ φ,ηη ηνλ δήζακε ρζεο θαη ηνλ δνχκε ζήκεξα. Σνλ θφζκν ζα ηνλ ελψζνπκε, κε ην «Αεί θηινζνθείλ, πνιηηεύεζζαη θαη ζνθνζεξαπεύεζζαη», ήηνη κε ηελ δηα βίνπ ζπνπδή, κειέηε θαη κάζεζε ησλ δηδαγκάησλ θαη πνξηζκάησλ, ηφζν ηεο θηινζνθίαο θαη εηδηθφηεξα ηεο Ακθηθηπνληθήο 9 θηινζνθίαο θαη ηεο εθαξκνζκέλεο ζνθνζεξαπεπηηθήο, φζν θαη ηεο επαλαπξνζέγγηζεο ζην πην ηέιεην πνιίηεπκα ηεο αξραίαο αζελατθήο δεκνθξαηίαο, δειαδή ηεο απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο ηεο πνιιαπιφηεηαο, πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζεί σο ην παγθφζκην πνιηηηθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο ησλ ιαψλ. Ση ζεκαίλνπλ απηά; α) Σν θηινζνθείλ είλαη ε γλώζε ηνπ νξζώο ζθέπηεζζαη, δηα ηνπ νπνίνπ αλαδεηείηαη ε αιήζεηα θαη θαηαπνιεκείηαη ε άγλνηα. β) Σν πνιηηεύεζζαη είλαη ε γλώζε ηνπ νξζώο άξρεηλ θαη άξρεζζαη, φπνπ ν πνιίηεο, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε, «κεηέρεη θξίζεσο θαη αξρήο» θαη θαηά ηνλ Θνπθπδίδε, κηα πφιε ραξαθηεξίδεηαη σο ειεχζεξε, φηαλ έρεη ην «απηόλνκνλ», ην «απηόδηθνλ», ην «απηνηειέο», ήηνη όηαλ νη ίδηνη νη πνιίηεο λνκνζεηνύλ, νη ίδηνη δηθάδνπλ θαη νη ίδηνη θπβεξλνύλ. γ) Σν ζνθνζεξαπεύεζζαη είλαη ε νξζή θαη πξνιεπηηθή ζεξαπεία ηεο αλζξώπηλεο ζθέςεο, (θ. ηνπ κπαινύ), πνπ επηηπγράλεηαη κε ηε ζνθία ησλ ζνθώλ αλζξώπσλ θαη εηδηθόηεξα κε ηε ζνθία ησλ αξραίσλ Διιήλσλ ζνθώλ 10 θαη θηινζόθσλ. Ηδηαίηεξα επηζεκαίλεηαη πσο ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία ζήκεξα, ζηνλ ηαξαγκέλν, αιινπξφζαιιν θαη απεηιεηηθφ θφζκν, πνπ δνχκε, είλαη ν θχιαθαο-άγγεινο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο θαη ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο. Δίκαζηε φινη αδειθνί, πνπ δνχκε ζ έλα κεγάιν ρσξηφ, ηνλ πιαλήηε γε, ηνπ νπνίνπ ε δηαίξεζε δελ είλαη αλζξσπνινγηθή αιιά γεσγξαθηθή θαη, σο εθ ηνχηνπ, ηίπνηα δελ ρσξίδεη ηνπο ιανχο, ηα πάληα ηνπο ελψλνπλ, θαη νη νπνίνη ζα πξέπεη λα δνπλ ζηνλ Ακθηθηπνληθφ θφζκν ηνπ «Δκείο», ζηνλ ηδεαηφ θαη δπλάκελν λα πξαγκαηνπνηεζεί θφζκν ηεο νηθνπκεληθήο ζπλχπαξμεο, ζε κηα παγθφζκηα Ακθηθηπνληθή θνηλσλία θπξίαξρσλ 9 Οη ιέμεηο Ακθηθηπνλία-Ακθηθηπνληθή έρνπλ δχν γξαθέο, ε πξψηε απφ ην φλνκα ηνπ ηδξπηή ησλ Ακθηθηπνληψλ, ηνπ Ακθηθηχνλα, θαη ε άιιε απφ ην ξήκα ακθηθηίδσ, ήηνη Ακθηθηηνλία (=πνιηηηθή ζπλνκνζπνλδία γεηηνληθψλ πφιεσλ). ηελ παξνχζα ζπγγξαθή ρξεζηκνπνηείηαη ε πξψηε ηζηνξηθή γξαθή: Ακθηθηπνλία-Ακθηθηπνληθή. 10 «νθνίο ρξψ» (= Να ζπλαλαζηξέθεζαη ηνπο ζνθνχο). (Πεξίαλδξνο ηεο Κνξίλζνπ, έλαο εθ ησλ επηά ζνθψλ ηεο αξραίαο Διιάδαο). 8
9 θαη δεκνθξαηηθψλ θξαηψλ-εζλψλ, ιαψλ θαη πνιηηηζκψλ, δηθαησκάησλ θαη ειεπζεξηψλ. Μηα νηθνπκεληθή Ακθηθηπνληθή θνηλσλία, πνπ λα είλαη θνηλή παηξίδα φισλ ησλ αλζξψπσλ παγθφζκησλ πνιηηψλ, ρσξίο θαλέλα θξάηνο-έζλνο λα είλαη θπξίαξρν επί ησλ άιισλ, αιιά ηζφηηκν ζ έλα ελσηηθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο κε ην πνιίηεπκα ηεο απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο. Ο παηξησηηζκφο θάζε «θξάηνπο-έζλνπο» δελ αληηθάζθεη θαη κπνξεί λα ζπλππάξρεη ζηελ πξννπηηθή κηαο παγθφζκηαο Ακθηθηπνληθήο θνηλσλίαο φισλ ησλ αλζξψπσλ, φισλ ησλ ιαψλ, φισλ ησλ ζξεζθεηψλ θαη φισλ ησλ πνιηηηζκψλ, ζε αληίζεζε κε ηε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνίεζε-παγθνζκηνθξαηία πνπ επηδηψθεη, κε ην ςεπδεπίγξαθν ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο, ηελ θαηάξγεζε ησλ παηξίδσλ, ηνπ «θξάηνπο-έζλνπο» θαη ηελ ππνηαγή ησλ κηθξψλ ιαψλ ζε κηα παγθφζκηα δηθηαηνξηθή ππεξθπβέξλεζε ηεο χπεξζελ ζπζηεκηθήο ειίη, κε ππεθφνπο φινπο ηνπο ιανχο ηεο γεο. Σν κέιινλ ηεο αλζξσπφηεηαο αλήθεη πηα ζηε θηινζνθία θαη ζηελ επηζηήκε, πνπ θπζηθή ηεο θφξε είλαη ε ηερλνινγία. Ζ θηινζνθία αλνίγεη δξφκνπο, ελψ ε επηζηήκε κε ηελ ηερλνινγία έπνληαη. Απηέο φκσο, αλ παξεθθιίλνπλ ηεο νξζφηεηαο, ε θηινζνθία ηηο θξελάξεη, δηφηη είλαη ε κφλε πνπ απνηειεί ηνλ θχιαθα-άγγειν ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Ζ θηινζνθία, νη επηζηήκεο θαη νη ζξεζθείεο εθθξάδνληαη δηαθνξεηηθά, ήηνη ε κελ θηινζνθία εθθξάδεηαη κε «αμηώκαηα», ε δε επηζηήκε κε «ζεσξήκαηα» θαη νη ζξεζθείεο κε «δόγκαηα». Δηδηθφηεξα, θηινζνθηθό αμίσκα είλαη ην απφζηαγκα ηεο ζνθίαο ησλ ζνθψλ αλζξψπσλ, πνπ έρεη δηαρξνληθφ θχξνο, π.ρ. «Γλώζη ζαπηόλ», «Μέηξνλ άξηζηνλ», «Δλ νίδα όηη νπθ νίδα» θ.ά. επηζηεκνληθό ζεώξεκα είλαη ην πφξηζκα ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη κειέηεο, πνπ αληέρεη ζηελ θξηηηθή βάζαλν ηεο αληηθεηκεληθήο παξαηήξεζεο 11. ζξεζθεπηηθό δόγκα είλαη ε δνμαζία ή ε απζεληηθή θξίζε ζε ζέκα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πίζηε ζην ζεφ θαη δελ επηδέρεηαη ακθηζβήηεζε. Σν δφγκα είλαη ην a priori δεδνκέλν, ην ζηάζηκν, ην κε ξένλ, δειαδή ην κε έρνλ ξίδα (=ξνή δσήο), ην ζλεηφ. Δμάιινπ, ε θηινζνθία δελ δίλεη ιχζεηο ζηα ππαξμηαθά καο πξνβιήκαηα. Αλ ε θηινζνθία έδηλε ιχζεηο, δελ ζα ήηαλ θηινζνθία. Ζ θηινζνθία δείρλεη ηελ θαηεύζπλζε θαη όρη ηε δηεύζπλζε, δειαδή πξνο ηα πνύ λα δεηνύκε ηηο ιύζεηο ησλ πξνβιεκάησλ θαη όρη λα καο πνύλε ηηο ιύζεηο ηνπο. Έλα πξφβιεκα κπνξνχκε λα ην ιχζνπκε κέζσ ηνπ λνείλ θαη φρη κε έλα δφγκα, πνπ ζνπ δίλεη έηνηκεο ιχζεηο. Υξεηάδεηαη δειαδή κία κέζνδνο πνπ δελ ρσξίδεη ηε ζεσξία απφ ηελ πξάμε θαη ηε ζθέςε απφ ηε δσή. Ζ θηινζνθία δίλεη απαληήζεηο. ε θάλεη άλζξσπν ειεχζεξα ζθεπηφκελν θαη φρη εμαξηψκελν. Ζ θηινζνθία ζνπ δίλεη απαληήζεηο, γηα λα βξίζθεηο εζχ ν ίδηνο ηηο ιχζεηο θαη φρη λα ηηο πεξηκέλεηο απφ ηνπο άιινπο ή απφ ηνπο ζενχο ησλ ζξεζθεηψλ. Με ηε θηινζνθία απνθηάο ηελ απηνλνκία ηεο ζθέςεο ζνπ θαη ηελ ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο θαη ησλ απνθάζεψλ ζνπ. Δζχ απνθαζίδεηο ηη είζαη, πνηνο είζαη, πξνο ηα πνχ νδεχεηο. Γελ ρξεζηκνπνηείζαη, ζαλ ελεξγνχκελν θάπνηνπ άιινπ ή ζαλ έκβνιν θάπνηνπ κεραληζκνχ. Έρεηο δηθή ζνπ άπνςε, πνπ κπνξεί λα είλαη αληίζεηε απφ ηηο απφςεηο ησλ άιισλ θαη λα απαηηείο άθνβα θαη ειεχζεξα λα δηαηππψλεηο ηελ άπνςή ζνπ θαη λα ζπκβάιιεηο ζην δηαιεθηηθφ δέζηκν ησλ αληηηηζεκέλσλ απφςεσλ. Ζ θηινζνθία ζήκεξα δελ έρεη, βέβαηα, εθείλε ηελ αίγιε πνπ είρε ζηελ αξραία Διιάδα. κσο έρεη κεγάιε αμία θαη είλαη ν θχιαθαο-άγγεινο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Ζ θηινζνθία δελ είλαη νπηνπία, αιιά δηαρξνληθή αμία. Ζ θηινζνθία γελλήζεθε απφ ηε ζθέςε ηνπ αλζξψπνπ γηα ηνλ άλζξσπν. Άιισζηε, ε θηινζνθία θαη σο νπηνπία είλαη δηαρξνληθή, δηφηη «ε νπηνπία είλαη κηα θσλή ελάληηα ζηελ εμνπζία, ελάληηα ζε κηα θαηεζηεκέλε πξαγκαηηθόηεηα». Αλ όινη νη άλζξσπνη ήηαλ νπηνπηζηέο, δελ ζα ππήξραλ εμνπζηαζηέο. Δμάιινπ, νπηνπία (νπ + ηφπνο, ρψξνο) είλαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία νη αλψηεξεο, αηψληεο, παλαλζξψπηλεο ηδέεο, αμίεο δελ βξίζθνπλ ηφπν λα εθαξκνζηνχλ. Αλ ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ηε ρξεζηκφηεηα ηεο θηινζνθίαο θαη ηελ θάλνπκε βίσκά καο, ηφηε ε θηινζνθία δελ ζα ζεσξείηαη νπηνπία. Απφ ηα αλσηέξσ θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη κπνξνχκε λ αιιάμνπκε ηνλ θφζκν, αθνχ πξψηα ηνλ ελψζνπκε, κε ην «αεί θηινζνθείλ», «πνιηηεύεζζαη» θαη «ζνθνζεξαπεύεζζαη», ηξηινγία 11 Καηά ηνλ Ξελνθάλε θαη ηνλ Καξι Πφππεξ: «ιεο νη επηζηεκνληθέο γλψζεηο είλαη εηθαζίεο, πνπ κπνξνχλ λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ άιιεο εηθαζίεο». 9
10 ελφο θηινζνθηθνχ έξγνπ πνπ απνηειεί αληηθείκελν δηδαζθαιίαο, κειέηεο, ζπνπδήο θαη κάζεζεο ηεο Ακθηθηπνληθήο θηινζνθίαο, ηνπ κνλαδηθνχ νξζνχ πνιηηεχκαηνο ηεο απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο ηεο πνιιαπιφηεηαο θαη ηεο εθαξκνζκέλεο ζνθνζεξαπεπηηθήο, ην πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ αλαιχεηαη ζπλνπηηθά ζηε ζπλέρεηα ζε ηξία θεθάιαηα. 10
11 ΚΔΦΑΛΑΙΟ Α Σν θηινζνθείλ 1. Σν θηινζνθείλ Σν θηινζνθείλ είλαη ε γλψζε ηνπ νξζψο ζθέπηεζζαη. Οληνινγηθφ γλψξηζκα ηνπ αλζξψπνπ είλαη ην «εηδέλαη», δειαδή ην θηινζνθείλ (= θηιείλ + ζνθφλ). Καηά ηνλ Αξηζηνηέιε: «Πάληεο άλζξσπνη ηνπ εηδέλαη νξέγνληαη θύζεη». Αθεηεξία ηνπ θηινζνθείλ είλαη ην δηαπνξείλ θαη ην εξσηάλ. Δπίζεο, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε: «Οη άλζξσπνη δηα ην θεύγεηλ ηελ άγλνηαλ εθηινζόθεζαλ». Ση είλαη θηινζνθία; Φηινζνθία (εθ ηνπ θηιείλ + ζνθφλ) είλαη ν έξσηαο, ν ίκεξνο, ν λφζηνο γηα γλψζε, αξεηή, αιήζεηα. Ζ θηινζνθία είλαη θηιαιήζεηα. Δίλαη ε έξεπλα ηεο αιήζεηαο θαη ην θσο ηεο αιήζεηαο, ε απφδεημε θαη ηεο απφδεημεο ε δηαιεθηηθή. Ζ θηινζνθία είλαη θίιε ηεο ειεπζεξίαο, ηεο ζθέςεο θαη ηεο έθθξαζεο. Δίλαη θίιε ηεο θχζεο, ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ αλζξψπνπ. Δίλαη ν θχιαθαο άγγεινο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Αληηθείκελν ηεο θηινζνθίαο είλαη ην ζνθφλ. Ση είλαη ην ζνθφλ; Δίλαη ην ζνλ θάνο, δειαδή ην έζσ θσο, ην «απηνζπλεηδέλαη», ην «γλώζη ζαπηόλ», πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην έμσ θσο, ην «ζπλεηδέλαη», δειαδή ην «γλώζη ην ζύκπαλ», ην ζπκπαληηθφ θσο, ην θσο ηεο νινθιήξσζεο. 2. Ση είλαη ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία Ζ Ακθηθηπνληθή θηινζνθία είλαη αλζξσπνθεληξηθή, θηιεηξεληθή, αληηπνιεκηθή θαη αλζξσπηζηηθψλ αμηψλ θηινζνθία, ζηελ νπνία εκπεξηέρεηαη θαη ελζσκαηψλεηαη ε δειθηθή ηδέα, πνπ είλαη νπζία, πλεχκα θαη δηαδηθαζία, πνπ βηψζεθε σο πξάμε ζηνπο αξραίνπο Γειθνχο θαη πλεπκαηψζεθε σο δηαρξνληθή αμία. Ζ Ακθηθηπνληθή θηινζνθία, ε νπνία πήγαζε κέζα απφ ηα απνθαΐδηα ησλ πνιεκηθψλ ζπγθξνχζεσλ ηνπ απάλζξσπνπ θαη θαηαζηξνθηθνχ ησλ αλζξσπίλσλ αμηψλ 20 νχ αηψλα, αλαπηχρζεθε ζπζηεκαηηθά σο θηινζνθία ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα, κε ηελ έθδνζε ησλ αλαθεξνκέλσλ ζηελ ππνζεκείσζε βηβιίσλ 12 θαη κε απνθιεηζηηθφ ζθνπφ ηελ παξνρή αγσγήο θαη παηδείαο εηξήλεο, ψζηε φινη νη άλζξσπνη θαη νη ιανί λα απνθηήζνπλ ζπλείδεζε θαηάξγεζεο ησλ πνιέκσλ θαη ηαπηφρξνλα ππεξζπλείδεζε εηξεληθήο ζπλχπαξμεο φισλ ησλ αλζξψπσλ, φισλ ησλ ιαψλ θαη φισλ ησλ πνιηηηζκψλ, γηα έλαλ θφζκν πλεπκαηηθφηεξν, αλζξσπηλφηεξν θαη δηθαηφηεξν. 3. Ση πξεζβεύεη θαη πνύ ζηεξίδεηαη ε Ακθηθηπνληθή θηινζνθία Ζ Ακθηθηπνληθή θηινζνθία, σο θηινζνθία ηεο ζπλχπαξμεο: α) Πξεζβεύεη ηε ζπλχπαξμε ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο, πνπ επηηπγράλεηαη κε ηε ζπλνρή, ηε ζπλελλφεζε, ηελ ακνηβαία θαηαλφεζε, ηελ απνδνρή θαη ην ζεβαζκφ, απ φινπο θαη γηα φινπο, ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ άιισλ. β) ηεξίδεηαη ζηε δειθηθή ηδέα, πνπ εθθξάδεη ην φξακα ηεο ζπκθηιίσζεο, ηεο ζπλαδέιθσζεο θαη ηεο ζπλχπαξμεο φισλ ησλ αλζξψπσλ, αλεμάξηεηα απφ θπιή, ρξψκα, γιψζζα, ζξεζθεία ή άιιε ηδενινγία θαη ηαπηφρξνλα ζπκβνιίδεη ηελ ελφηεηα, πνπ ζα 12 Η. Μ. Καξαθψζηα: Ακθηθηπνληθή θηινζνθία, Αζήλα 2003, εθδφζεηο «Γσδψλε». Σνπ ίδηνπ: Ζ θηινζνθία ηεο Ακθηθηπνληθήο παηδείαο, Αζήλα 2006, εθδφζεηο «Γσδψλε». 11
12 πξνέιζεη κέζα απφ ηε δηαιεθηηθή ζχδεπμε ησλ αληηζέζεσλ 13, δηφηη κε ηε δηαιεθηηθή εηζάγεηαη φρη κφλν ν δηάινγνο αιιά θαη ν αληίινγνο, δηα ηνπ νπνίνπ ειέγρεηαη ε ινγηθή εγθπξφηεηα ηεο αληίζεηεο άπνςεο θαη εμεπξίζθεηαη ε αιήζεηα. 4. Ση είλαη ε δειθηθή ηδέα; Δίλαη ην παλαλζξψπηλν ηδεψδεο, πνπ ελζαξθψλεη ην Ακθηθηπνληθφ πλεχκα θαη ην απνιιψλην θσο, πνπ ίζρπζε, αλαπηχρζεθε θαη κεγαινχξγεζε, σο πνιηηηθφο θαη ζξεζθεπηηθφο ζεζκφο, ζηηο πφιεηο-θξάηε ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ θφζκνπ, κε ζπνπδαηφηεξν θέληξν ηνπο αξραίνπο Γειθνχο, πνπ ππήξμαλ ην ζχκβνιν ηεο πλεπκαηηθήο ελφηεηαο θαη αθκήο ησλ Διιήλσλ. εκαηνθφξνο ηεο δειθηθήο ηδέαο ππήξμε ν κεγάινο λενέιιελαο πνηεηήο θαη νξακαηηζηήο Άγγεινο ηθειηαλφο. Σν φξακα ηνπ ηθειηαλνχ ήηαλ νηθνπκεληθφ θαη έβιεπε ηνπο Γειθνχο σο παγθφζκην θέληξν αλζξσπηζηηθήο θαη θηιεηξεληθήο παηδείαο, πνπ ζα έπξεπε λα δηαδξακαηίζνπλ ξπζκηζηηθφ ξφιν ζε παλαλζξψπηλε δηάζηαζε. Οη Γειθνί απνηεινχλ ζπνπδαηφηαηε πεγή γλψζεο θαη ν δειθηθφο Απφιισλ είλαη ν ζεφο ηνπ θσηφο, ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο αξκνλίαο, πνπ έδσζε ην παξάδεηγκα ηεο ζπλχπαξμεο κε ηνλ άιιν ζεφ ησλ Διιήλσλ, ηνλ Γηφλπζν, ε ιαηξεία ηνπ νπνίνπ ήηαλ ν αληίπνδαο ηεο απνιιψληαο. Έηζη, ε απνιιψληα ιαηξεία ζπλππήξμε κε ηε δηνλπζηαθή. Ο Γηφλπζνο ήηαλ ζηνπο Γειθνχο θπξίαξρνο γηα ηνπο ηξεηο ρεηκεξηλνχο κήλεο (Γεθέκβξην, Ηαλνπάξην, Φεβξνπάξην), ελψ ν Απφιισλ γηα φινπο ηνπο ππφινηπνπο. Πνιηηηθφ θαη ζξεζθεπηηθφ θέληξν ηεο δειθηθήο Ακθηθηπνλίαο ήηαλ ην καληείν ησλ Γειθψλ, ην νπνίν, φηαλ ήηαλ ζηελ αθκή ηνπ, ππήξμε ζνθφ καληείν, πνπ θαζηέξσλε ηε κύεζε ζε κηα δηαδηθαζία θαη βησκαηηθή ηεο γλώζεο, κε ηελ νπνία επηηπγραλόηαλ ε αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο θαη ηαπηόρξνλα ε θαηαπνιέκεζε ηεο άγλνηαο. ΣΟ «ΔΙΝΑΙ» ΣΗ ΑΜΦΙΚΣΤΟΝΙΚΗ ΦΙΛΟΟΦΙΑ «ΔΝ ΣΟ ΟΝΣΧ ΟΝ, ΣΟ ΠΑΝ ΣΟ ΑΠΑΝ, Ο ΔΛΛΟΓΟ ΤΜΠΑΝΣΙΚΟ ΑΝΘΡΧΠΟ» Ο άλζξσπνο είλαη ην κόλν νλ πνπ δελ είλαη κόλν «νλ», αιιά είλαη θαη «ζπλόλ» θαη «ππεξόλ», ήηνη ν άλζξσπνο δελ είλαη κόλν «είλαη», «έρεηλ» ή «λνείλ», αιιά κπνξεί θύζεη, γλώζεη θαη εληειερεία λα εμειίζζεηαη από ην ελζάδε «είλαη», «έρεηλ» ή «λνείλ» ζην εθείζελ «ζπλείλαη», ζπλέρεηλ» ή «ζπλλνείλ» θαη εθείζελ εηο ην «επέθεηλα» «ππεξείλαη», ππεξέρεηλ» ή «ππεξλνείλ». 5. Γέλλεζε ηεο δειθηθήο ηδέαο Ζ δειθηθή ηδέα γελλήζεθε, αλαπηχρζεθε θαη βηψζεθε, σο πνιηηηθφο θαη ζξεζθεπηηθφο ζεζκφο, ζηνλ ηεξφ ρψξν ησλ Γειθψλ θαη δελ ήηαλ απιά κηα ηδέα, αιιά ηαπηφρξνλα θαη κηα δηαηύπσζε αξρώλ, αμηώλ, αξεηώλ θαη ηδαληθώλ γηα ηε κεηάιιαμε θαη κεηεμέιημε ηνπ αλζξώπνπ από ηνλ ππαξμηαθό ζηνλ ζπλππαξμηαθό θαη ππεξαμηαθό άλζξσπν. πγθεθξηκέλα, ζηνλ ηεξφ ρψξν ησλ Γειθψλ κεγαινχξγεζε ην καληείν ησλ Γειθψλ, ην νπνίν ζηελ αθκή ηνπ ήηαλ ζνθφ καληείν, δηφηη ζπλδεφηαλ κε φιε ηε ζνθία ηεο αξραίαο ειιεληθήο ζθέςεο θαη ηδηαίηεξα κε ηνπο επηά ζνθνχο ηεο αξραίαο Διιάδαο, νη νπνίνη άθεζαλ, σο δηαζήθε ηνπο, ηα 13 «Πάληα θαη έξηλ γίγλεηαη θαη ην αληίμνπλ μπκθέξνλ θαη εθ ησλ μπκθεξόλησλ κεγίζηε αξκνλία» (= ια δηακνξθψλνληαη κε ηελ αληίζεζε θαη ηα αληηηηζέκελα ζπγθιίλνπλ θαη απφ ηα ζπγθξηλφκελα πξνθχπηεη ε πιήξεο αξκνλία. Ζξάθιεηηνο). «Έζηη γαξ αξκνλία πνιπκεγέσλ έλσζηο θαη δίρα θξνλεόλησλ ζπκθξόλεζηο» (= Αξκνλία είλαη ε έλσζε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ πξαγκάησλ ή ζηνηρείσλ θαη ε ζπκθσλία ησλ δηαθσλνχλησλ. Αξηζηνηέιεο). 12
13 θηινζνθηθά αμηψκαηα, ηα νπνία πηνζέηεζε ην καληείν θαη απηά είλαη ηα γλσζηά 147 «Γειθηθά παξαγγέικαηα» 14, αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρνλ είλαη ην δειθηθό «Δ», πνπ βξίζθεηαη ζην αέησκα ηνπ λανχ ηνπ Απφιισλα, ζηελ θνξπθή ελφο ηζνζθεινχο ηξηγψλνπ, ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ είλαη ραξαγκέλα ηα παξαγγέικαηα, θάησ αξηζηεξά ην «Γλώζη ζαπηόλ» θαη θάησ δεμηά ην «Μεδέλ άγαλ». Σν φιν νηθνδφκεκα ηεο λέαο θηινζνθηθήο ζθέςεο ζπκππθλψλεηαη θαη ζεκειηψλεηαη ζην παξαθάησ Γηάγξακκα 1 θνζκνζέαζεο-θνζκναληίιεςεο, πνπ αλάγιπθα επεμεγεί ηε ζεκαζία ηνπ δειθηθνχ «Δ» θαη ησλ Γειθηθψλ Αμηψλ. Κ Ι ΓΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΟΜΟΘΔΑΗ-ΚΟΜΟΑΝΣΙΛΗΦΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΡΥΑΙΑ ΚΑΙ ΤΓΥΡΟΝΗ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΟΦΙΚΗ ΚΔΦΗ. Η ΗΜΑΙΑ ΣΟΤ «Δ» ΚΑΙ ΣΧΝ ΓΔΛΦΙΚΧΝ ΑΞΙΧΝ Δ=ΔΝ-ώζηο (αξκνληθή Αγαζόλ =άγαλ + ζείνλ = όλησο Ολ = Έιινγνλ Ολ ζπλεηδεηόηεηα) ην θηλνύλ αθίλεηνλ ν Λόγνο Ηξάθιεηηνπ Γαηκόληνλ = σθξάηε Κόζκνο Ιδεώλ Πιάησλα Γλώζη Μεδέλ Αιεζέο Χξαίνλ Δληειέρεηα ζαπηόλ άγαλ Α-ΛΗΘΗ ΧΑΡΙΟΝ Αξηζηνηέιε (= ρσξίο Α-ΛΗ-ΘΔΙΑ ΑΧ Τπεξείλαη ππεξβνιή) ΘΔΙΑ-ΑΛΗ Αλύςσζε Τπεξέρεηλ πεξηέρεη ζεία πξνο ην Ακθηθηπνληθήο ην κέηξνλ πεξηθνξά ύκπαλ θηινζνθίαο εμαζθαιίδεη ζπκπαληηθή πκπαληηθό ππεξαμηαθή αξκνλία κλήκε ΦΧ ύπαξμε Απόιπηε Αιήζεηα ππεξαμηαθόο Άλζξσπνο Τπεξάλζξσπνο ΓΝ-ώζηο Η ΓΝΧΗ ΔΚΓΗΛΧΝΔΣΑΙ ΠΡΟ ώζεζε πξνο ην ΣΙ ΣΡΔΙ ΓΙΑΣΑΔΙ ΣΗ, ΗΣΟΙ: Γίγλεζζαη ηεο λόεζεο, (α) (β) (γ) ηελ ηξηαδηθή ππόζηαζε Γλώζε Γλώζε Γλώζε ζώκαηνο, ςπρήο, ηεο ηεο ηεο πλεύκαηνο. Η ςπρή γλώζεο άγλνηαο γλώζεο είλαη ε δηδαζθάιηζζα, θαη άγλνηαο Ακθηθηπνληθό πνπ δίδεη ηε ζθάια Πλεύκα (ελέξγεηα), πνπ θηλεί ην ζώκα θαη ελεξγνπνηεί ην πλεύκα γηα ηελ αλύςσζε από ην ΟΝ+ΦΑΟ= ΔΧ ΦΧ Φηιόζνθνο νθόο Πάλζνθνο ην ΤΜΠΑΝΣΙΚΟ ΦΧ ΑΠΟΛΛΧΝΙΟ ΦΧ ΦΧ ΟΛΟΚΛΗΡΧΗ ΦΧ ΟΛΟΚΛΗΡΧΗ Γηάγξακκα 1 14 Δλ δε ησ πξνλάσ ησ ελ Γειθνίο γεγξακκέλα εζηίλ σθειήκαηα αλζξώπνηο εο βίνλ, εγξάθε δε ππό αλδξώλ νπο γελέζζαη ζνθνύο ιέγνπζηλ Έιιελεο. Ούηνη δε ήζαλ εθ κελ Ησλίαο Θαιήο ηε Μηιήζηνο θαη Πξηελεύο Βίαο, Αηνιέσλ δε ησλ ελ Λέζβσ Πηηηαθόο Μπηηιελαίνο, εθ δε Γσξηέσλ ησλ ελ ηε Αζία Κιεόβνπινο Λίλδηνο θαη Αζελαίόο ηε όισλ θαη παξηηάηεο Υίισλ, ην δε έβδνκνλ Πιάησλ ν Αξίζησλαο αληί Πεξηάλδξνπ ηνπ Κπςέινπ Μύζσλα θαηείινρε ηνλ Υελέα, θώκε δε ελ ηε Οίηε ησ όξεη σθνύλην αη Υήλαη. Ούηνη νπλ νη άλδξεο αθηθόκελνη εο Γειθνύο αλέζεζαλ ησ Απόιισλη ηα αδόκελα «Γλώζη ζαπηόλ» θαη «Μεδέλ άγαλ» (Ησάλλεο ηνβαίνο: «Αλζνιόγηνλ», Βηβι. 3, Κεθ. 1, παξ. 173). 13
14 ΣΑ ΣΡΙΑ ΓΔΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΔΛΜΑΣΑ ΚΑΙ Η ΗΜΑΙΑ ΣΟΤ Α. «Γλώζη ζαπηόλ»: Σν «Γλώζη ζαπηόλ» (=εαπηνχ ΓΝ-ψζηο = ψζεζε πξνο ην γίγλεζζαη ηεο λφεζεο, ηελ ηξηαδηθή ππφζηαζε ζψκαηνο, πλεχκαηνο θαη ςπρήο), ε νπνία (ςπρή), σο πξαγκαηηθή δηδαζθάιηζζα, δίδεη ηε ζθάια (ελέξγεηα), πνπ θηλεί ην ζψκα θαη ελεξγνπνηεί ην πλεχκα, γηα ηελ αλχςσζε απφ ην νλ Φάνο (= Έζσ Φσο) ζην Έμσ Φάνο (=ζπκπαληηθφ θσο ηεο νινθιήξσζεο). Ζ ςπρή (εθ ηνπ ςύρσ = θηλνχκαη) είλαη ε θηλεηήξηα δχλακε, ήηνη είλαη νμπγφλν δσήο. Γη απηφ, φηαλ ν άλζξσπνο πεζαίλεη, ην κελ ζψκα ηνπ λεθξνύηαη, ε δε ςπρή εμαεξνύηαη θαη ην πλεχκα πλεπκαηνύηαη. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ν σθξάηεο πέζαλε, ην ζψκα ηνπ λεθξώζεθε, ε ςπρή ηνπ εμαεξώζεθε θαη ην πλεχκα ηνπ πλεπκαηώζεθε σο πνιηηηζηηθφ ζηνηρείν ηεο αλζξσπφηεηαο. Ζ Γλψζε εθδειψλεηαη πξνο ηξεηο δηαζηάζεηο: α) Γλψζε ηεο γλψζεο, ήηνη ε αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο θαη ε θαηαπνιέκεζε ηεο άγλνηαο (θηιφζνθνο), β) Γλψζε ηεο άγλνηαο, ήηνη γλψζε πέξα απφ ηα αλζξψπηλα, ζπκπαληηθή Γλψζε (ζνθφο), θαη γ) Γλψζε ηεο γλψζεο θαη ηεο άγλνηαο, ήηνη ηέιεηα Γλψζε (πάλζνθνο). Β. «Μεδέλ άγαλ»: Ο δξφκνο, φκσο, γη απηή ηε γλψζε πξνζδηνξίδεηαη κε ην άιιν δειθηθφ παξάγγεικα: ην «Μεδέλ άγαλ» (= ηίπνηα ην ππεξβνιηθφ), δηφηη ερζξφο ηεο αξκνλίαο είλαη ε ππεξβνιή. Ζ αξκνλία πεξηέρεη ην κέηξνλ (Μέηξνλ άξηζηνλ). Καηά ηνλ Αξηζηνηέιε: «Έζηη γαξ αξκνλία πνιπκηγέσλ έλσζηο θαη δίρα θξνλεόλησλ ζπκθξόλεζηο», δειαδή αξκνλία είλαη ε έλσζε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ ζηνηρείσλ θαη ε ζπκθσλία ησλ δηαθσλνχλησλ. Γ. Δςηινλ «Δ»: Σα δχν σο άλσ παξαγγέικαηα, ήηνη ην «γλώζη ζαπηόλ» (ε απηνγλσζία) θαη ην «κεδέλ άγαλ» (ην κέηξνλ, ε αξκνλία), νδεγνχλ ζην ελσηηθφ Δ, δειαδή ζηελ ΔΝ-σζε. (ΔΝ-σζηο = ψζεζε πξνο ην ΔΝ), ήηνη ζηελ θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ν άλζξσπνο απνθηά αξκνληθή ζπλεηδεηφηεηα, δειαδή ζπκπαληηθή ππεξζπλείδεζε, ή αιιηψο ζπκπαληηθή επίγλσζε πνπ ηειεηνπνηείηαη σο χπαξμε. Απηφ επηζεκαίλεη θαη ν Ζξάθιεηηνο κε ηελ αξρή ηεο ελφηεηαο ησλ αληηζέησλ, ην ζπκπαληηθφ ΔΝ ή ηε ζπκπαληηθή ελφηεηα: «Δλ πάληα θαη πάληα Δλ». Με ηελ έλσζε απηή επηηπγράλεηαη ε πξνζέγγηζε ηνπ ζείνπ, πνπ είλαη ε πλεπκαηηθή ηειείσζε ηνπ αλζξψπνπ, φπσο ζπκβνιίδεη θαη ν Απφιισλ (ΑΠ + ΟΛΛΧΝ = απαξρή φισλ, ε πξψηε αξρή ηνπ φινπ). Δμάιινπ, ην ζχκπαλ, ήηνη ΤΝ + ΠΑΝ = Έλσζε ή νινθιήξσζε πξνο ην φινλ, πξνο ην ζπκπαληηθφ. Ζ ζεκαζία ηνπ Γειθηθνύ «Δ» είλαη νιφθιεξε θηινζνθία, πνπ αλαπηχρζεθε ζηνλ ηεξφ ρψξν, φπνπ γελλήζεθε θαη βηψζεθε κηα πςειή ηδέα, πνπ ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη κία δηαηχπσζε αμηψλ, αξρψλ, αξεηψλ θαη ηδαληθψλ, γηα ηε κεηάιιαμε θαη κεηεμέιημε ηνπ αλζξώπνπ από ηνλ ππαξμηαθό άλζξσπν ζηνλ ζπλππαξμηαθό Άλζξσπν ζπλάλζξσπν θαη εθείζελ ζηνλ Τπεξαμηαθό Άλζξσπν ΤπεξΆλζξσπν. ΟΙ ΣΡΔΙ ΓΔΛΦΙΚΔ ΑΞΙΔ Σν ηζνζθειέο ηξίγσλν κε ηα ηξία παξαγγέικαηα ηζνδπλακεί πξνο ην άιιν ηζνζθειέο ηξίγσλν κε ηηο ηξεηο αμίεο, ήηνη ην αγαζόλ, ην αιεζέο, ην σξαίνλ. Α. ΣΟ ΑΓΑΘΟΝ: Ζ πξψηε δειθηθή αμία είλαη ην ΑΓΑΘΟΝ (= άγαλ + ζείνλ), ην έμνρν, ην ζεζπέζην, ην ηέιεην, πνπ είλαη ην φλησο νλ. Καη πνην είλαη ην φλησο νλ; Απάληεζε: Σν έιινγνλ νλ. Άξα: «Δλ ην όλησο νλ, ην παλ ζην άπαλ, ν έιινγνο ζπκπαληηθόο Άλζξσπνο». Γειαδή ν άλζξσπνο είλαη ην φλησο νλ, ήηνη ην «πξάγκαηη πξαγκαηηθφ», πνπ είλαη ην παλ κέζα ζην άπαλ, δειαδή ζην άπεηξν ζχκπαλ. Γηαηί είλαη ην φλησο νλ κφλν ν άλζξσπνο; Γηφηη είλαη έιινγνο. ια ηα άιια έκβηα (δψα, πηελά, εξπεηά, θιπ.) δελ είλαη φλησο φληα, δηφηη είλαη άινγα, πνπ δελ έρνπλ ιφγν νχηε ζπλείδεζε, θαη νλνκάδνληαη «νληηθά», δειαδή είλαη θάηη ζαλ «φληα», ελψ δελ είλαη, επεηδή είλαη αηειή. Καηά ηνλ Γεξκαλφ θηιφζνθν Υάηληεγθεξ είλαη «νληηθέο ππάξμεηο». Ση είλαη ν ιφγνο; Καηά ηνλ Ζξάθιεηην: «ην θηλνύλ αθίλεηνλ, ν ιόγνο», ν νπνίνο πεγάδεη απφ ην ζνθφλ. Ση είλαη ην ζνθφλ; Σν ζνθφλ (ζνλ + θάνο) είλαη ην έζσ θσο, ήηνη ην «απηνζπλεηδέλαη» (= γλψζη ζαπηφλ), πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην έμσ θσο, ην 14
15 ζπλεηδέλαη (=γλψζη ην ζχκπαλ). Δμάιινπ ην ζνθφλ, πνπ είλαη ε ηέιεηα γλψζε, είλαη ζαθέο θαη ην ζαθέο, πνπ είλαη ε θαζαξφηεηα ηνπ ιφγνπ, είλαη αιεζέο θαη ην αιεζέο, πνπ είλαη ην κε ππνθείκελν ζε ιήζε, είλαη εζηθφ θαη ην εζηθφ, πνπ δελ είλαη νχηε ην λφκηκν νχηε ε εζηθή ηνπ πηζεθίδεηλ, δειαδή ηνχ δηαηάζζεηλ θαη πεηζαξρείλ, ηνχ ακαξηάλεηλ θαη ηηκσξείλ, αιιά είλαη ε ελδφκπρε πξναίξεζε ηνπ αλζξψπνπ λα θνζκείηαη απφ ήζνο, ήηνη απφ αξρέο, αμίεο, αξεηέο θαη ηδαληθά. Καηά ηνλ Ζξάθιεηην: «Ήζνο αλζξώπσ δαίκσλ». Σν ζνθφλ πξνυπάξρεη ηνπ ζνθνχ, ν νπνίνο (ζνθφο) ζπιιακβάλεη ην ζνθφλ. Ση είλαη ζνθφο; νθφο δελ είλαη απηφο πνπ μέξεη πνιιά, αιιά εθείλνο πνπ απηά πνπ μέξεη ηα μέξεη θαιά θαη ηα θάλεη ζηνπο άιινπο θαηαλνεηά θαη ρξήζηκα. Καηά ηνλ Αηζρχιν: «Υξήζηκ εηδώο νπρ ν πνιιά εηδώο ζνθόο» (= νθφο είλαη απηφο πνπ μέξεη ρξήζηκα πξάγκαηα θαη φρη πνιιά). Β. ΣΟ ΑΛΖΘΔ: Ζ δεχηεξε δειθηθή αμία είλαη ην ΑΛΖΘΔ. Ση είλαη ην αιεζέο; Σν αιεζέο είλαη ην κε ππνθείκελν ζε ιήζε, ήηνη είλαη, θαηά ηνλ Ζξάθιεηην, «ην κε δύλόλ πνηε» (= Απηφ πνπ δηαξθεί θαη νπζηψλεηαη), ή απηφ πνπ δελ δχεη πνηέ. Καη πνην είλαη απηφ; Δίλαη ην «αεί θύνλ», ήηνη ην δηαξθψο αλαδπφκελν, δειαδή ην θσηεηλφ ή ην «αιεζηλά αιεζηλφ». Απηφ δε πνπ δηαξθεί θαη νπζηψλεηαη είλαη ε αιήζεηα κέζσ ηνπ «λνείλ». Δμάιινπ, αιήζεηα (ΑΛΖ- ΘΔΗΑ) είλαη ε ζεία άιε, δειαδή ε ζεία πεξηθνξά, ε ζπκπαληηθή κλήκε, πνπ πεξηθέξεηαη ζην ζχκπαλ θαη πνπ, σο ηέηνηα, είλαη πάλζ νξώζα, δειαδή ηα πάληα νξά θαη δελ θξχβεη ηίπνηα. Καηά ηνλ Παιακά: «Ζ αιήζεηα δελ αξθεί λα ιάκπεη, αιιά θαη λα ζθάδεη». Με άιια ιφγηα, ε αιήζεηα κε ην μίθνο ηεο ινγρίδεη ην ς+εύδνο, δειαδή ην εύδνο ηεο ςπρήο ή αιιηψο ηελ πλεπκαηηθή χπλσζε. Ο άλζξσπνο, αλαδεηψληαο κέζα απφ ην «απηνζπλεηδέλαη» θαη ην «ζπλεηδέλαη» ηελ αιήζεηα, κπνξεί λα εμειίζζεηαη θαη λα ηειεηνπνηείηαη σο χπαξμε. Ζ ηέρλε κε ηελ νπνία θαηαθηηέηαη ε αιήζεηα δελ είλαη κόλν ν δηάινγνο, αιιά θαη ν αληίινγνο, κέζσ ηνπ νπνίνπ ειέγρεηαη ε ινγηθή εγθπξόηεηα ηεο αληίζεηεο άπνςεο. Γ. ΣΟ ΧΡΑΗΟΝ: Ζ ηξίηε δειθηθή αμία είλαη ην ΧΡΑΗΟΝ. Ζ έλλνηα ηνπ σξαίνπ ηαπηίδεηαη κε ην θάιινο θαη ην θάιινο κε ην αγαζφ, ηελ νκνξθηά, ηελ θαινζχλε, ηηο εζηθέο θαη αηζζεηηθέο αμίεο. Δμάιινπ, ν θαιφο πξνέξρεηαη απφ ην θάιινο θαη ν Αζελαίνο πνιίηεο έπξεπε λα γίλεη ηέιεηνο πνιίηεο, ήηνη «θαιόο θαγαζόο». Οη αξραίνη Έιιελεο ππήξμαλ εξαζηέο ηνπ σξαίνπ, φπσο καο ιέεη ν Θνπθπδίδεο ζηνλ Δπηηάθην: «Φηινθαινύκελ γαξ κεη επηειείαο θαη θηινζνθνύκελ άλεπ καιαθίαο». 6. Ο δειθηθόο ακθηθηπνληθόο ιόγνο ηνπ ηθειηαλνύ Ο δειθηθφο ακθηθηπνληθφο ιφγνο ηνπ ηθειηαλνχ πεγάδεη κέζα απφ κηα ζπλνιηθή θνζκνζεψξεζε ησλ πξαγκάησλ, ήηνη ηνλ άλζξσπν, ηε θχζε θαη ην ζχκπαλ ζ έλα εληαίν ζχζηεκα, πνπ δηαηππψλεηαη ζην έξγν ηνπ, ηφζν πνηεηηθά φζν θαη θηινζνθηθά, κε ζηφρν: α) ηελ αλαβίσζε ηεο δειθηθήο ηδέαο, σο κηαο ηδέαο θαη δηαθήξπμεο αξρψλ, αξεηψλ, αμηψλ θαη ηδαληθψλ, πνπ γελλήζεθε θαη βηψζεθε ζηνπο Γειθνχο. Ζ δειθηθή ηδέα είλαη πλεχκα, παηδεία, κάζεζε θαη επζχλε γηα ζπλέρεηα θαη εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ ζην δηαξθέο γίγλεζζαη. β) Σε δειθηθή έλσζε, σο κηα λέα παγθφζκηα πλεπκαηηθή Ακθηθηπνλία, πνπ ζα εξγαδφηαλ γηα ηελ εηξεληθή ζπλεξγαζία θαη πλεπκαηηθή ελφηεηα ησλ ιαψλ. γ) Σν δειθηθό παλεπηζηήκην, ζε κηα πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο ζηνλ ίδην ρψξν ελφο πλεπκαηηθνχ θέληξνπ θηιεηξεληθήο θαη αλζξσπηζηηθήο παηδείαο, νηθνπκεληθήο αθηηλνβνιίαο. Ο δειθηθφο ακθηθηπνληθφο ιφγνο ηνπ ηθειηαλνχ είλαη πάληα επίθαηξνο θαη ρξεηάδεηαη ζήκεξα, ζηνπο ραιεπνχο θαηξνχο πνπ δηαλχεη ε αλζξσπφηεηα, λα αθνπζηεί σο ιόγνο αληίζηαζεο θαη δηακαξηπξίαο απέλαληη ζηε βαξβαξφηεηα ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θαη ζξεζθεπηηθήο νιηγαξρίαο, πνπ εθπξνζσπείηαη θαη εθθξάδεηαη απφ ηε «λέα ηάμε πξαγκάησλ». 7. Η αλαγθαηόηεηα ηεο δειθηθήο ακθηθηπνληθήο παηδείαο Οη Γειθνί γέλλεζαλ ηνλ ακθηθηπνληθό άλζξσπν ή ηνλ Ακθηθηύνλα, δειαδή ηελ έλλνηα ηνπ ζπλαλζξψπνπ ζηελ πλεπκαηηθή ηνπ δηάζηαζε. Ο «δειθηθόο άλζξσπνο», πνπ γαινπρείην 15
16 κε ηα λάκαηα ηνπ πλεπκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ δειθηθψλ Ακθηθηπνληψλ, ήηαλ έλαο αλψηεξνο πλεπκαηηθφο αδειθηθφο δεζκφο, αθφκα αλψηεξνο θαη απφ ηνλ θπζηθφ αδειθφ. Ο πλεπκαηηθφο δεζκφο ησλ αλζξψπσλ ησλ Γειθψλ ή ησλ Ακθηθηπφλσλ είλαη αθαηάιπηνο θαη απφ απιφο άλζξσπνο κεηαθέξεηαη ζε άιιεο ζθαίξεο πλεπκαηηθήο αλάηαζεο θαη γίλεηαη ζπκπαληηθφο άλζξσπνο κε ζπκπαληηθή ππεξζπλείδεζε, κέζα απφ ηελ νπνία βιέπεη ηνλ θφζκν πςειφηεξα, ηειεηφηεξα θαη ηνλ αληηιακβάλεηαη θαιχηεξα 15. Ο ακθηθηπνληθφο άλζξσπνο είλαη αγσληζηήο, αζιεηήο, είλαη ν νξεηβάηεο ζην Έβεξεζη, γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ νπνίνπ ρξεηάδεηαη αγψλαο δηαξθήο, επίπνλνο θαη επίκνλνο. Ο άλζξσπνο είλαη γελλεκέλνο γηα λα αγσλίδεηαη, δηφηη κφλν κε ηνλ αγψλα ηνπ αλαπηχζζεηαη θαη ηειεηνπνηείηαη πλεπκαηηθά. Ζ θαηάθηεζε ηνπ δειθηθνχ-πλεπκαηηθνχ Έβεξεζη δελ γίλεηαη κε αηνκηθή κφλν, αιιά κε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα. Αλ νη άλζξσπνη δελ θάλνπλ θηήκα ηνπο ην πλεχκα ηνπ Ακθηθηπνληζκνχ, κέζα απφ ηελ ακθηθηπνληθή θηινζνθηθή αγσγή θαη παηδεία εηξήλεο, ψζηε λα θηάζεη ζην επίπεδν ηεο ζπλχπαξμήο ηνπ, πνηέ δελ ζα θηάζνπλ ζηελ θνξπθή ηνπ Έβεξεζη, δειαδή ζηελ θνξπθή ηεο αλζξψπηλεο ηειεηφηεηαο θαη ηνπ πλεπκαηηθνχ κεγαιείνπ. Ο Ακθηθηπνληζκφο είλαη θηινζνθία πνπ εμεηάδεη ζε βάζνο ηελ νπζία θαη ην πεξηερφκελν ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. πνηνο πλεπκαηνχηαη κε ηα λάκαηα ηεο Ακθηθηπνληθήο θηινζνθίαο, ηειεηνπνηείηαη σο χπαξμε θαη εμειίζζεηαη ζε ζπλχπαξμε θαη ππεξαμηαθή χπαξμε. 8. Η λνκνηειεηαθή εμέιημε ηνπ αλζξώπνπ σο ύπαξμε Με βάζε ηηο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηελ εμέιημε θαη ηε δηαξθή κεηαβνιή ησλ πξαγκάησλ θαη επεηδή ε θχζε θηλείηαη αελάσο θαη λνκνηειεηαθά κε ηα ελ απηήο φληα, θαη αθνινπζία θαη ν άλζξσπνο, σο νλ ηεο θχζεο, εμειίζζεηαη κε ηε θχζε. πγθεθξηκέλα, ν άλζξσπνο, σο ην κφλν έιινγν νλ, λνκνηειεηαθά έρεη ηε δπλαηφηεηα λα θάλεη ηελ ππέξβαζή ηνπ, ήηνη ηελ πλεπκαηηθή ηνπ αλάηαζε ή έμαξζε απφ ηελ αηειή χπαξμή ηνπ ζηελ εληειή νινθιήξσζή ηνπ. Γηα ηνλ άλζξσπν, εμέιημε είλαη ε παξαπέξα δηάζηαζε ή ε άιιε θάζε ηνπ αλζξψπνπ απφ απηφ πνπ είλαη ζε εθείλν πνπ κπνξεί λα γίλεη. Απηφ πνπ είλαη, είλαη ην «Δίλαη», δειαδή ε χπαξμε, πνπ φκσο κπνξεί απφ ην θαηψηεξν «Δίλαη» λα κεηεμειίζζεηαη ζην αλψηεξν «πλείλαη», δειαδή ζηε ζπλχπαξμε, θαη εθείζελ ζην αλψηαην «Τπεξείλαη», δειαδή ζηελ ππεξχπαξμε ή ππεξαμηαθή χπαξμε. Ο Πιάησλ κε ην «κύζν ηνπ ζπειαίνπ» πξνζδηφξηζε ηε κνίξα ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο θαη ζήκεξα, χζηεξα απφ 2500 ρξφληα, κπαίλεη θαη πάιη ην θηινζνθηθφ εξψηεκα: Πνηνο είλαη ν ζθνπφο ηνπ αλζξψπνπ; Να παξακείλεη σο χπαξμε ή λα ππεξβεί ηελ χπαξμή ηνπ; Ζ απάληεζε ηεο θηινζνθίαο είλαη: Ζ πξννδεπηηθή εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θνηλσλίαο είλαη λνκνηειεηαθή, κε ηελ έλλνηα φηη δελ παξακέλεη ζηαζεξή θαη αθίλεηε, αιιά δηαξθψο θαη αελάσο θηλείηαη εμειηζζφκελε πξνο ην αλψηεξν. Καη απηφ κπνξεί λα γίλεη, δηφηη αθελφο ε θχζε ηνπ αλζξψπνπ είλαη ππεξβαηηθή θαη αθεηέξνπ είλαη ην κφλν ινγηθφ, πλεπκαηηθφ νλ, κε ηηο ηξεηο αληίζηνηρεο πλεπκαηηθέο δηαζηάζεηο, ην «έρεηλ» ή «λνείλ», πνπ αληηζηνηρεί ζην «Δίλαη», ην «πλέρεηλ» ή «πλλνείλ» ζην «πλείλαη» θαη ην «Τπεξέρεηλ» ή «Τπεξλνείλ» ζην «Τπεξείλαη». ηε λνκνηειεηαθή απηή εμέιημε κπνξεί λα παξεκβάιινληαη εκπφδηα, αιι απηά είλαη απιά αλαρψκαηα πνπ ζηελ εμέιημε αλαηξέπνληαη απφ ηελ αζηακάηεηε ξνή ησλ πξαγκάησλ πξνο ηα κπξνζηά. «Πάληα ξεηλ είλαη παγίσο νπδέλ» (Ζξάθιεηηνο). Γη απηφ ν άλζξσπνο ζα πξέπεη λα ην βάιεη θαιά ζην κπαιφ φηη απφ ηε θχζε ηνπ είλαη πξννξηζκέλνο λα κελ παξακέλεη ζηάζηκνο, ζηελ θαηάζηαζε πνπ είλαη ζήκεξα, αιιά είλαη λνκνηειεηαθή αλαγθαηφηεηα λα θηλείηαη αελάσο πξνο ηα κπξνζηά, λα αλεβαίλεη ςειφηεξα πλεπκαηηθά, γηα λ αγλαληεχεη θαιχηεξα ηνλ θφζκν, φπσο ηαηξηάδεη ζηνλ άλζξσπν πνπ ιέεη: «Σνλ όριν ηνλ αληηπαζώ, ζην θηήλνο θαηξαθπιάεη ν άλζξσπνο ζαλ όρινο. Αιι Άλζξσπν ηνλ άλζξσπν ηνλ ζέισ θη σο άλζξσπν ηνλ αγαπώ, πνπ πξνζπαζεί λ αλεβαίλεη ςειά, ςειόηεξα, λα γίλεη αγαζόο, ελάξεηνο, ν πξώηνο. Έηζη ηνλ άλζξσπν ηνλ ζέισ θη όρη θνπάδη ζηα πξνζηάγκαηα ησλ θαύισλ, 15 «ζν πςειφηεξα αλεβαίλσ, ηφζν θαιχηεξα αγλαληεχσ» (Γηφραλ Βφιθγθαλγθ θνλ Γθαίηε, Γεξκαλφο δηαλννχκελνο). 16
17 όρη ζαλ ηνύηνλ ηώξα δα, πνπ θναθίδεη ζαλ βάηξαρνο βξαρλά ζην βαιηνλέξη. Σε ιεπηεξηά λνκίδεη πσο γηνξηάδεη, ελώ γηνξηάδεη ηώξα ηε ζθιαβηά ηνπ» 16. Γηάγξακκα 2: Ζ απφδξαζε ηνπ δεζκψηε απφ ην «πήιαην» ηνπ Πιάησλα (Πνιηηεία, Κεθ. Ε, 514a). ΑΗΘΖΣΟ ΚΟΜΟ (θόζκνο ζθηώλ, ηεο κεηαθπζηθήο) ΝΟΖΣΟ ΚΟΜΟ (Κόζκνο ηδεώλ, ηεο θηινζνθίαο) 16 Απφζπαζκα κε ηηο ζθέςεηο ηνπ Ζξάθιεηηνπ, απφ ην έξγν «Σα πάληα ξεη» πνπ παίρζεθε ην 475 π.υ. ζηελ Έθεζν. 17
18 9. Πώο θαη γηαηί εμειίζζεηαη ν άλζξσπνο; Ο AΝΘΡΧΠΟ ΔΞΔΛΙΔΣΑΙ: (α) (β) (γ) Φύζεη, Γλώζεη, Εληειετεία 17, δηόηη «πάληες οη άλζρωποη δηόηη έρεη δπλάκεη δηόηη έρεη ηε δύλακε ορέγοληαη ηοσ εηδέλαη θύζεη» ην «απηνζπλεηδέλαη» 18 από ην δπλάκεη ζην θαη «ν άλζξσπνο αλαζξεί θαη ην «ζπλεηδέλαη» 19. ελεξγεία γίγλεζζαη. α όπσπε». Γηάγξακκα 3 Ο άλζξσπνο, φπσο ιέρζεθε παξαπάλσ, εμειίζζεηαη. Σν εξψηεκα πνπ κπαίλεη είλαη: Πψο εμειίζζεηαη; Ο άλζξσπνο δελ εμειίζζεηαη ηπραία, νχηε απφ θάπνηα εηεξφλνκε, εμσηεξηθή δχλακε, αιιά απφ ηελ εζσηεξηθή δχλακε ηνπ «γίγλεζζαη», ηελ νπνία παίξλεη απφ ηε θχζε. Με άιια ιφγηα, αληηθεηκεληθά ν άλζξσπνο έρεη λνκνηειεηαθή εμέιημε, έρεη απηφλνκε ππεξβαηηθή πνξεία απφ ην «δπλάκεη» ζην «ελεξγεία» γίγλεζζαη θαη, σο εθ ηνχηνπ, εμειίζζεηαη θύζεη, γλώζεη θαη εληειερεία. πγθεθξηκέλα, ν άλζξσπνο έρεη ηελ ηάζε πξνο ηελ ηειεηφηεηα, ήηνη είλαη νλ κε εληειέρεηα, δειαδή ν άλζξσπνο 20 είλαη ην κόλν «νλ» πνπ δελ είλαη κόλν νλ, αιιά είλαη «ζπλ-νλ» θαη «ππέξ-νλ». Σν «ελεξγεία» είλαη ην θηλνχλ θαη ην «δπλάκεη» ην θηλνχκελν, ήηνη ην «ελεξγεία» (πξαγκαηηθό) σζεί ην «δπλάκεη» (δπλαηό) ζηελ παξαπέξα εμέιημή ηνπ (ππεξβαηό), δειαδή ζηελ ηειεηνπνίεζή ηνπ. Ο άλζξσπνο δελ έρεη ζηαζηκφηεηα, αιιά δπλακηθή ελέξγεηα πξνο ηα εκπξφο, ήηνη έρεη ηε δπλακηθή λα εμειίζζεηαη απφ ην «ελεξγεία Δίλαη» (= πξαγκαηηθφ) ζην «δπλάκεη πλδίλαη» (= δπλαηφ) θαη εθείζελ ζην «δπλάκεη ΤπεξΔίλαη» (=ππεξβαηφ). Ζ νληνινγηθή-γλσζηνινγηθή πνξεία ηνπ αλζξψπνπ δελ είλαη ζεψξεζε κεηαθπζηθή, νχηε αληίιεςε ζετζηηθή, αιιά θπζηθή εμέιημε ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο απφ ην ελεξγεία «Δίλαη», «Έρεηλ» ή «λνείλ», πνπ είλαη ην πξαγκαηηθφ, ζην δπλάκεη «πλδίλαη», «πλέρεηλ» ή «πλλνείλ», πνπ είλαη λνεηηθφ (ν λνπο αλαπηχζζεηαη γξεγνξφηεξα) θαη «ΤπεξΔίλαη», «Τπεξέρεηλ» ή «Τπεξλνείλ», πνπ είλαη ππεξβαηηθφ-ππεξλνεηηθφ, κέζσ ηνπ «Δλείλαη-Δμείλαη» ή ηνπ «Γλψζη ζαπηφλ» (= απηνζπλεηδέλαη-ζπλεηδέλαη) θαη κε ηε δπλακηθή ηεο αξηζηνηειηθήο εληειέρεηαο (= ελ + ηέινο + έρεηλ). Δμάιινπ, ν άλζξσπνο έρεη εηδνινγηθέο δηαθνξέο (σο πξνο ην είδνο θαη ηε κνξθή) απφ φια ηα άιια φληα. Άιιν ην αλζξψπηλν είδνο θαη άιιν ην νληηθφ είδνο ή ην είδνο ησλ φλησλ. Αθφκα, δηαθνξεηηθφ είλαη θαη ην αλζξσπνεηδέο απφ ην βειηησκέλν αλζξψπηλν είδνο θαη απηφ, δειαδή ην αλζξψπηλν είδνο, απφ ην εμειηγκέλν είδνο (αλζξψπνπ ζπλαλζξψπνπ) θαη απηφ ην είδνο απφ ην νινθιεξσκέλν ππεξαλζξψπηλν είδνο. Δμάιινπ, είλαη πνιχ δηαθνξεηηθφ θαη ην αλζξψπηλν είδνο απφ ην πηζεθνεηδέο. Απφ ηα αλσηέξσ ιερζέληα θαηαιήγνπκε ζην εμήο θηινζνθηθφ ζπκπέξαζκα: «Ο άλζξσπνο από ηελ εκθάληζή ηνπ ζηε γε θαη ζηε ζπλέρεηα κέρξη ηνπ ηέινπο ηνπ, πνπ, απηό ην ηέινο ηνπ δελ είλαη νύηε ν ζάλαηόο ηνπ νύηε ε πξνζδνθία ηνπ γηα κηα λέα κεηαθπζηθή «αηώληα» κεηαζαλάηηα δσή, νύηε γηα θάπνηα κεηεκςύρσζε ή κεηελζάξθσζε, αιιά είλαη ν «Σέινο», δειαδή ν ύπεξζελ θνπόο, πνπ είλαη ε κε εληειέρεηα πλεπκαηηθή ηειεηνπνίεζή ηνπ από άλζξσπν ζε Άλζξσπν (πλάλζξσπν) θαη εθείζελ ζηνλ ππεξαμηαθό Άλζξσπν-Τπεξάλζξσπν, ήηνη ζηνλ ηέιεην πλεπκαηηθά Άλζξσπν. Καη απηό πξαθηηθά ηη ζεκαίλεη γηα ηνλ άλζξσπν; εκαίλεη όηη ν άλζξσπνο ζηε δσή ηνπ δελ ζα πξέπεη λα θξνληίδεη γηα ην ηη ςπρή ζα παξαδώζεη, αιιά γηα ην πώο ζα θαιιηεξγήζεη θαη ζα αμηνπνηήζεη ην πλεύκα ηνπ, ην νπνίν ζα παξαδώζεη ζηηο επόκελεο γεληέο σο πλεπκαηηθή δεκηνπξγία, παξαθαηαζήθε, ώζηε λα 17 εληειέρεηα (ελ + ηέινο + έρεηλ) = φξνο ηεο αξηζηνηειηθήο θηινζνθίαο, πνπ ζεκαίλεη ηνλ χπεξζελ ζθνπφ, ήηνη ηελ ελππάξρνπζα δχλακε ζε θάζε νλ πξνο επίηεπμε ηεο πιήξνπο ηειεηφηεηαο. 18 «απηνζπλεηδέλαη» (= γλώζη ζαπηόλ). 19 «ζπλεηδέλαη» (= γλώζη ην ζύκπαλ) 20 «Σν παλ ήλ άλζξσπνο» (σθξάηεο). 18
19 ζπκβάιεη ζεηηθά ζηελ παξαπέξα εμέιημε ηνπ αλζξώπηλνπ είδνπο». Παξαθάησ απεηθνλίδεηαη παξαζηαηηθά ε νληνινγηθή θαη γλσζηνινγηθή εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ ζην ηζηνξηθφ θαη ππεξβαηηθφ ηνπ γίγλεζζαη: ΟΝΣΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΓΝΧΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΑΝΘΡΧΠΟΤ Γηάγξακκα 4 Η ΤΠΔΡΒΑΣΙΚΗ ΠΟΡΔΙΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΧΠΟΤ ΑΡΥΔΣΤΠΟ «είλαη» «ΔΙΝΑΙ» «ΤΝΔΙΝΑΙ» «ΤΠΔΡΔΙΝΑΙ» (κε έρεηλ) «ΔΥΔΙΝ» «ΤΝΔΥΔΙΝ» «ΤΠΔΡΔΥΔΙΝ» ή κε λνείλ ή «ΝΟΔΙΝ» ή «ΤΝΝΟΔΙΝ» ή «ΤΠΔΡΝΟΔΙΝ» ρζεο ζήκεξα αύξην κεζαύξην (Α) (Υ) (Φ) (Χ) αλζξσπνεηδέο νλ άλζξσπνο ζπλάλζξσπνο ΤπεξΆλζξσπνο ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- «ΔΙΝΑΙ» «ΤΝΔΙΝΑΙ» «ΤΠΔΡΔΙΝΑΙ» Δίλαη απηό πνπ Δίλαη θάηη πνπ αθόκα Δίλαη ε παξαπέξα πξάγκαηη είλαη. δελ είλαη, αιιά πνπ δηάζηαζε από ηε έρεη ηε δπλαηόηεηα λα ζπλύπαξμε ζηελ γίλεη, ήηνη είλαη ε άιιε ππεξαμηαθή ύπαξμεθάζε ηεο ύπαξμεο, ε ππεξύπαξμε. ζπλύπαξμε. «ΔΥΔΙΝ» ή «Ννείλ» «ΤΝΔΥΔΙΝ» ή «πλλνείλ» «ΤΠΔΡΔΥΔΙΝ»ή «Τπεξλνείλ» Καηώηεξν έσο Δίλαη ην έρεηλ ηελ Δίλαη ην ππεξηεξείλ κέζν επίπεδν πλεπκαηηθή αληίιεςε ή εμέρεηλ, ήηνη ην αληίιεςεο ηνπ γηα ζπλνρή θαη Αλώηαην επίπεδν αλζξώπνπ. ζπλύπαξμε, ήηνη ην αληίιεςεο. Η Σέιεηα αλώηεξν επίπεδν αληίιεςεο. Γλώζε ηνπ όλησο όληνο. Γηάγξακκα 5 19
20 εκείσζε: Ζ κεηάβαζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ην «Δίλαη» - «Έρεηλ» ή «Ννείλ» ζην «πλείλαη» - «πλέρεηλ» ή «πλλνείλ» θαη εθείζελ ζην «Τπεξείλαη» - «Τπεξέρεηλ» ή «Τπεξλνείλ» είλαη φισο θπζηθή θαη λνκνηειεηαθή εμέιημε θαη φρη κεηαθπζηθή. 20
21 ΚΔΦΑΛΑΙΟ Β Σν πνιηηεύεζζαη 1. Σν πνιηηεύεζζαη Σν πνιηηεχεζζαη είλαη ε γλψζε ηνπ νξζψο «άξρεηλ θαη άξρεζζαη», φπνπ ν πνιίηεο, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε, «κεηέρεη θξίζεσο θαη αξρήο». Δπίζεο, θαηά ηνλ ίδην θηιφζνθν: Η) «Γεκνθξαηία εζηίλ πνιηηεία ελ ή θιήξσ δηαλέκνληαη ηαο αξράο». ΗΗ) «Σν αηξεηόλ αληηδεκνθξαηηθόλ, ην θιεξσηόλ δεκνθξαηηθόλ». πλεπψο, ε αζηηθνχ ηχπνπ έκκεζεο ή θνκκαηηθέο, θαη επίθαζε «δεκνθξαηίεο», πνπ ζηεξίδνληαη ζην αηξεηφ, δειαδή ζηηο εθινγέο θαη ζηα πνιηηηθά θφκκαηα, είλαη αληηδεκνθξαηηθέο. Άξα, Η) ζεζκφο απφιπηα δεκνθξαηηθφο, κε δαπαλεξφο θαη αληηθεηκεληθφο είλαη ε θιήξσζε εθ πεξηηξνπήο φισλ ησλ πνιηηψλ γηα ηελ αλάδεημή ηνπο ζε φια ηα πνιηηηθά θαη πνιηηεηαθά ιεηηνπξγήκαηα θαη φρη νη εθινγέο. ΗΗ) ινη νη άλζξσπνη είλαη ηθαλνί γηα λα θιεξψλνληαη, γηα ην «άξρεηλ θαη άξρεζζαη», φπσο ζεσξνχληαη φηη είλαη κελ ηθαλνί γηα ην «εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη», θαη φκσο ην «εθιέγεζζαη» δελ ηζρχεη γηα φινπο ηνπο ελεξγνχο πνιίηεο, αιιά κφλν γηα ηα κέιε ηνπ θνκκαηηθνχ ζσιήλα. 2. Αλαδεηείηαη ην δένλ πνιίηεπκα Οη επνρέο πνπ εθαξκνδφηαλ θαη εθαξκφδεηαη έσο ζήκεξα ε αληηπξνζσπεπηηθή ή έκκεζε θνκκαηηθή «δεκνθξαηία»-νιηγαξρία, έρνπλ παξέιζεη αλεπηζηξεπηί. Ο Λαφο/νη Λανί βιέπνπλ κπξνζηά. Γελ είλαη είισηεο ή δνύινη ή δνπινπάξνηθνη ή ζθιάβνη ηεο παγθόζκηαο ζπζηεκηθήο ειίη. Δίλαη ειεχζεξνη άλζξσπνη θαη έρνπλ ην δηθαίσκα θαη ην θαζήθνλ ζπλάκα ηεο απηνζέζκηζεο θαη ηεο απηνθπβέξλεζήο ηνπο. Γελ έρνπλ αλάγθε απφ αθέληεο. Σα αθεληηθά αλήθνπλ ζ έλα αιήζηνπ κλήκεο θαθφ παξειζφλ. Οη ιανί μχπλεζαλ πηα θαη είλαη ψξηκνη, γηα λα ζπλαπνθαζίδνπλ νη ίδηνη γηα ηε δσή ηνπο, δεκφζηα θαη ηδησηηθή, γηα λα θαζνξίδνπλ νη ίδηνη ειεχζεξα, φηη θαη πψο ζέινπλ λα δνπλ, κηα θαιχηεξε αλζξψπηλε δσή, δηαθνξεηηθή απφ εθείλε πνπ επέβαιαλ κε ηε βία, ηνπο πνιέκνπο θαη ηα αληηδεκνθξαηηθά θαη θαζηζηηθά ζπζηήκαηα, νη εμνπζηαζηέο ηεο παγθφζκηαο νιηγαξρίαο. Με ην ηέινο ηεο ρξπζήο επνρήο, θαηά ηελ νπνία άθκαζε ην κνλαδηθφ ζηνλ θφζκν αλζξσπνθεληξηθφ πνιίηεπκα, ην πνιίηεπκα ηεο δεκνθξαηίαο ηεο αξραίαο Αζήλαο, απφ ηφηε κέρξη ηηο κέξεο καο ν θφζκνο δελ γλψξηζε πνηέ άιινηε ηέηνην ή ζρεηηθφ πξνο απηφ πνιίηεπκα, ή κάιινλ απφ ηφηε δελ έρνπκε θαζφινπ πνιηηεχκαηα, αιιά θαζεζηψηα απηαξρηθά, δεζπνηηθά, θαζηζηηθά ή νιηγαξρηθά ή απνιπηαξρηθά (θαπηηαιηζηηθά-«ζνζηαιηζηηθά») ή θνκκαηνθξαηηθά, φπσο είλαη ηα ζεκεξηλά θαζεζηψηα ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο ή έκκεζεο θνκκαηηθήο «δεκνθξαηίαο»-νιηγαξρίαο ηνπ «δηαίξεη ηνπο ιανύο θαη βαζίιεπε απηνύο». Γη απηφ, ε αλζξσπφηεηα βάθηεθε θαηά θαηξνχο θαη βάθεηαη θαη ζα βάθεηαη ζην δηελεθέο κε αίκα απφ ηνπο πνιέκνπο θαη πνηέ ε αλζξσπφηεηα δελ είδε, νχηε ζα δεη άζπξε κέξα, εθηφο απφ κηα κφληκα θαζεζηεθπία παγθφζκηα νιηγαξρία, πνπ πίλεη ηνλ ηδξψηα θαη βπδαίλεη ην αίκα ησλ ιαψλ. Ζ πξνζπάζεηα πνπ γίλεηαη δελ είλαη λα αληηγξάςνπκε ην πνιίηεπκα ηεο αζελατθήο δεκνθξαηίαο, αιιά λα πάξνπκε, κέζα απφ ηελ εκπεξηζηαησκέλε κειέηε ηνπ, νξηζκέλεο βαζηθέο αξρέο εθείλνπ ηνπ πνιηηεχκαηνο θαη πάλσ ζε απηέο ηηο αξρέο λα θηίζνπκε έλα ζχγρξνλν πνιίηεπκα, ζαλ εθείλν ή πεξίπνπ κε εθείλν, πνπ φκσο λα πξννξίδεηαη θαη λα κπνξεί λα εθαξκφδεηαη ζηηο ζεκεξηλέο απνθιεηζηηθά θνηλσλίεο θαη επνρέο. Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε 21
22 πξνζπάζεηα δελ θηλείηαη ζην ρψξν ηεο ζεσξίαο ή ηεο θαληαζίαο, αιιά ζην ρψξν ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο ηνπ πνιηηεχκαηνο απηνχ. Οξηζκέλνη ακθηζβεηνχλ φηη ην πνιίηεπκα ηεο απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηηο ζεκεξηλέο πνιπάλζξσπεο θνηλσλίεο, φρη δηφηη ην γλσξίδνπλ, αιιά δηφηη ην αγλννχλ, ή αλ δελ ην αγλννχλ, έρνπλ αηνκηθφ ή θνκκαηηθφ πξνθεηκέλνπ γηα ηα θφκκαηα ζπκθέξνλ λα ην θαηεγνξνχλ, γηα λα κελ έρεη ν ιαφο ηελ εμνπζία, αιιά λα ηελ έρεη ζε κφληκε βάζε κηα πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή νιηγαξρία θαη ν ιαφο λα είλαη ππήθννο θαη φρη ελεξγφο πνιίηεο. Σν πξφβιεκα δελ έγθεηηαη ζην φηη ε άκεζε δεκνθξαηία είλαη πνιίηεπκα αλεθάξκνζην ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο, αιιά ζην πψο ζα πεηζηεί κηα κεξίδα ηνπ ιανχ φηη κφλν ε άκεζε δεκνθξαηία, εθφζνλ θαζηεξσζεί, ζα ιχζεη ηα πξνβιήκαηά ηνπ, ή κάιινλ ν ίδηνο ν ιαφο ζα κπνξεί κφλνο ηνπ λα απνθαζίδεη θαη λα ιχλεη ηα πξνβιήκαηά ηνπ, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη πάηξσλεο ζηελ πνιηηηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θιπ. δσή ηνπ, πνπ λα ηνλ θαηεπζχλνπλ φπσο εθείλνη ζέινπλ, ζαλ άβνπιν πξφβαην επί ζθαγήλ. Δπνκέλσο, φινη νη πνιίηεο ζα πξέπεη λα απνθηνχλ γλψζε ηνπ πνιηηεχκαηνο κε ην νπνίν ζέινπλ λα θπβεξλψληαη, ρσξίο βέβαηα λα απαηηείηαη φινη λα είλαη ή λα γίλνπλ επηζηήκνλεο ή εηδήκνλεο. ηελ άκεζε δεκνθξαηία δελ ππάξρεη δηάθξηζε αλάκεζα ζε πνιίηεο κνξθσκέλνπο θαη ακφξθσηνπο. ινη (κνξθσκέλνη θαη ακφξθσηνη ή γξακκαηηζκέλνη θαη αγξάκκαηνη) έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ίδηεο ππνρξεψζεηο θαη ηελ ίδηα κεηαρείξηζε. Γελ ππάξρνπλ πνιίηεο α θαηεγνξίαο θαη πνιίηεο β θαηεγνξίαο. κσο, αλεμάξηεηα απφ απηφ φινη νη πνιίηεο ζα πξέπεη λα ζπκκεηέρνπλ ζηα θνηλά θαη λα ζπλαλαζηξέθνληαη ηνπο πην έκπεηξνπο ζπκπνιίηεο ηνπο θαη θνληά ζε απηνχο λα απνθηνχλ πξαθηηθά, θαηά ην δπλαηφλ, πεξηζζφηεξε γλψζε ζρεηηθά κε ην πνιίηεπκά ηνπο. Ζ δεκνθξαηία είλαη πνηνηηθά θαιχηεξε, φζν πην κνξθσκέλνη πνιηηηθά είλαη νη πνιίηεο ηεο, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη θαη νη ακφξθσηνη πνιίηεο απνθιείνληαη απφ ηε δεκνθξαηία. Άιισζηε ε πνιηηεία νθείιεη, ηφζν ζηα ζρνιεία φζν θαη ζηελ θνηλσλία, λα κνξθψλεη ηνπο πνιίηεο ηεο ηδίσο πάλσ ζηηο αξρέο ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο, ψζηε θάζε κέξα λα ηειεηνπνηνχληαη θαη λα γίλνληαη θαιχηεξνη ζην «άξρεηλ θαη άξρεζζαη». Καηά ηνλ Αδακάληην Κνξαή: «Πνιηηεία, ήηηο δελ έρεη σο βάζηλ ηελ παηδείαλ, είλαη απηόρξεκα κία νηθνδνκή επί ηεο άκκνπ». Δμάιινπ, ην θαιφ πνιίηεπκα θάλεη ηνπο θαινχο πνιίηεο θαη ην θαθφ πνιίηεπκα θάλεη ηνπο θαθνχο πνιίηεο. ήκεξα, έρνπκε έλα πνιχ θαθφ «πνιίηεπκα»-θαζεζηψο, ηελ αληηπξνζσπεπηηθή ή έκκεζε θνκκαηηθή «δεκνθξαηία», πνπ έρεη θάλεη πνιχ θαθφ ζηνπο ίδηνπο ηνπο πνιίηεο, ηνπο νπνίνπο κεηέβαιε ζε κε ζθεπηφκελα άηνκα, αιιά ζε ρεηξνθξνηεηέο ςεθνθφξνπο, φπνπ γηα φια θξνληίδνπλ θαη απνθαζίδνπλ νη αληηπξφζσπνί ηνπο ζηε Βνπιή. Έηζη, ην κπαιφ ηνπο απινπνηήζεθε ζε βαζκφ ηέηνην, ψζηε έπαςαλ λα ζθέπηνληαη σο ελεξγνί πνιίηεο, αιιά κφλν ελεξγνχλ θαη δξνπλ ζαλ ςεθνθφξνη παξαηξεράκελνη. κσο, φζν ην κπαιφ δέρεηαη ζπλερψο απιά εξεζίζκαηα, θάπνηε απινπνηείηαη θαη ην ίδην. Έηζη, ν θαζέλαο είρε ηνλ «βνιεπηή» ηνπ, αληηπξφζσπν ζε κηα δηεθζαξκέλε «δεκνθξαηία», φπνπ άιινη βνιεχνληαλ θαη άιινη θνξντδεχνληαλ, ψζπνπ νη «βνιεπηέο» ηνπο, φινπο κάο εμαπάηεζαλ, κάο θαηαιήζηεςαλ, κάο ππεξρξέσζαλ θαη κάο θησρνπνίεζαλ. Δίκαζηε ζηνλ 21 ν αηψλα, ηνλ αηψλα ηεο γλψζεο, θαη δελ δηθαηνινγνχκαζηε λα είκαζηε θαη λα δνχκε θάησ απφ ηελ απάλζξσπε ζθιαβηά θαη βαξβαξφηεηα ηνπ παγθφζκηνπ θαπηηαιηζκνχ. Χο πόηε ζα είκαζηε δνύινη ή θαη δνπινπάξνηθνη ζε κηα ππεξεζληθή ζπζηεκηθή νιηγαξρία; Ο ζεκεξηλφο θαπηηαιηζκφο πήξε απφ ηνλ «ππαξθηφ» (αλχπαξθην) «ζνζηαιηζκφ» ηελ ηδενινγία ηνπ δηεζληζκνχ θαη ηελ κεηέηξεςε ζε παγθνζκηνπνίεζε-παγθνζκηνθξαηία, κε ζηφρν ηε δεκηνπξγία κηαο ππεξεζληθήο ζπζηεκηθήο νιηγαξρίαο, κε έλα ππεξθξάηνο, κε έλα λφκηζκα, κε κηα ζξεζθεία, κε κηα ππεξθπβέξλεζε, πνπ ζα έρεη ππεθφνπο-ζθιάβνπο φινπο ηνπο κηθξνχο θαη θησρνχο ιανχο. Οχηε θαπηηαιηζκφο νχηε θξαηηζκφο, αιιά άκεζε δεκνθξαηία θαη πνιηηηζκφο. ρη ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο, όρη θαη ζηελ νηθνλνκία ηνπ θξαηηζκνύ, νύηε ζηε κηθηή νηθνλνκία ησλ δύν αληηκαρόκελσλ ζπζηεκάησλ. Ναη ζηελ νηθνλνκία ηεο πνιηηηθήο Αγνξάο, πνπ εμαζθαιίδεη κόλν ην πνιίηεπκα ηεο απζεληηθήο (άκεζεο) δεκνθξαηίαο, όπνπ ε πνιηηηθή απνθαζίδεη θαη ε νηθνλνκία εθηειεί, ή κε άιια ιόγηα, όπνπ ν ιαόο είλαη απηόλνκνο (=απηόο λνκνζεηεί), απηνηειήο (=απηόο θπβεξλά) θαη απηόδηθνο (= απηόο δηθάδεη). Έλα ηέηνην χληαγκα-πνιίηεπκα ζέινπκε θαη ρξεηαδφκαζηε ζήκεξα σο ιαφο θαη απηφ κπνξνχκε λα ην θαζηεξψζνπκε, αλ ην «ζέισ» καο γίλεη «κπνξώ», θαη ην «κπνξώ» καο γίλεη «ζέισ», δηφηη «ην κπνξώ εζηί ζέισ θαη ην ζέισ κπνξώ». Αλ φινη ελσκέλνη θαη φρη 22