Η βιωματική μάθηση μέσα από το παραμύθι Ο θησαυρός του Θεόφιλου

Η βιωματική μάθηση μέσα από το παραμύθι Ο θησαυρός του Θεόφιλου Εισαγωγή Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η παγκοσμιοποίηση καθιστούν επιβεβλημένες κα τις εκπαιδευτικές εξελίξεις. Ο παγκόσμιος εκπαιδευτικός κόσμος αναζητά συνεχώς καινοτόμες διδακτικές μεθόδους και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που να ευνοούν τη χρήση των νέων τεχνολογιών και να ενισχύουν όλο και περισσότερο την προσωπικότητα και τη δημιουργικότητα των μαθητών. Η παρούσα εισήγηση είναι μια πρόταση για μια εναλλακτική προσέγγιση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο δημοτικό σχολείο με το εκπαιδευτικό δράμα. Η μέθοδος αυτή έχει τις βάσεις της στις τεχνικές του θεάτρου και αποτελεί μια διαδικασία με στόχο την έκφραση των παιδιών και μια ποιοτικότερη προσέγγιση της γνώσης. Η εργασία αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι το θεωρητικό πλαίσιο του εκπαιδευτικού δράματος και περιλαμβάνει τον ορισμό και τα χαρακτηριστικά του. Επίσης, παρουσιάζονται τα στάδια και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται κατά την ανάπτυξή του. Το δεύτερο μέρος αποτελεί μια αναλυτική εφαρμογή του εκπαιδευτικού δράματος σε επιλεγμένη λογοτεχνική μυθιστορηματική βιογραφία για παιδιά. Για την εφαρμογή του, επιλέχθηκε η παραμυθική βιογραφία Ο θησαυρός του Θεόφιλου. Η συγκεκριμένη επιλογή έγινε, καθώς το λογοτεχνικό αυτό βιβλίο αναδεικνύει αξίες όπως η αποδοχή της διαφορετικότητας, η σημασία της λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, η αγάπη για την πατρίδα και η αναγνώριση της ελληνικής ομορφιάς. Παράλληλα, λόγω της περιγραφής διαφορετικών περιοχών της Ελλάδος και της ιδιότητας του Θεόφιλου ως ζωγράφου, το παραμύθι ενδείκνυται για τη χρήση του στα πλαίσια της διαθεματικότητας και τη διδασκαλία πολλαπλών γνωστικών αντικειμένων. Οι συμβουλές και οι επεξηγήσεις του ίδιου του συγγραφέα, Γιώργου Κατσέλη, στην εισήγηση αυτήν, βοήθησαν ώστε να αποδοθούν με τον καλύτερο τρόπο οι λεπτομέρειες του έργου του. Το εκπαιδευτικό δράμα Το εκπαιδευτικό δράμα ή αλλιώς βιωματική μάθηση είναι μια καινοτόμα διδακτική μέθοδος διδασκαλίας που, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, έχει κάνει

την εμφάνισή της τα τελευταία χρόνια. Ορίζεται μια δομημένη παιδαγωγική διαδικασία που υιοθετεί στοιχεία και τεχνικές από το θέατρο, με στόχο την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των συμμετεχόντων, καθώς και την αποτελεσματικότερη αφομοίωση της γνώσης μέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο (Άλκηστις, 1998). Ενώ ταυτίζεται με το θέατρο σε πολλά σημεία, όπως η έκφραση, η μίμηση και η ενσυναίσθηση, διαφέρουν στον προσανατολισμό τους. Το θέατρο έχει ως στόχο την ικανοποίηση του κοινού, ενώ το εκπαιδευτικό δράμα την ικανοποίηση του ίδιου του ατόμου, την ποιοτική μάθηση και την προσέγγιση βαθύτερων συναισθημάτων. Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν μέσα από μια διαδικασία στην οποία έχουν ενεργητικό ρόλο και είναι αυτοί που θα καθορίσουν την εξέλιξη του δράματος. Στο εκπαιδευτικό δράμα σημασία δε δίνεται στο αποτέλεσμα, δηλαδή στην παράσταση, αλλά στη διαδικασία και στη δράση καθώς εξελίσσεται το έργο. Χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού δράματος Το εκπαιδευτικό δράμα παρουσιάζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν, ταυτόχρονα, και οφέλη για τους συμμετέχοντες: Η μάθηση ξεφεύγει από τα στεγανά της αποστήθισης και γίνεται με ποιοτικό τρόπο. Αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα και η παράθεση επιχειρημάτων. Ο δάσκαλος παραχωρεί την εξουσία του και οι μαθητές αποκτούν ενεργητικό ρόλο. Σημασία δίνεται στην εξέλιξη και στη δράση του έργου και όχι στο αποτέλεσμα. Ενισχύεται η ομαδικότητα και η συνεργατική διάθεση ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Αναπτύσσεται η ενσυναίσθηση των μαθητών και γίνονται πιο κατανοητά τα συναισθήματα των άλλων. Γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή η σημασία δύσκολων ή αφηρημένων εννοιών. Υπάρχει εξοικείωση με την τέχνη και τον πολιτισμό και κατανόηση της σημασίας των δημιουργημάτων του ανθρώπου.

Οι συμμετέχοντες, πέρα από τη διαδικασία της μάθησης που διανύουν, ταυτόχρονα, ψυχαγωγούνται και απολαμβάνουν τη διαδικασίας της μίμησης και των παιγνιωδών δραστηριοτήτων. Στάδια ανάπτυξης και τεχνικές του εκπαιδευτικού δράματος Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού δράματος χωρίζεται σε τρία στάδια: 1) Η δημιουργία του δραματικού πλαισίου (τόπος, χρόνος, πρόσωπα, συμβάντα), όταν, δηλαδή, ο δάσκαλος επιλέγει ένα αντικείμενο, μια δραστηριότητα ή ένα γεγονός για να εντάξει τους μαθητές στο φανταστικό κόσμο που οι ίδιοι θα δημιουργήσουν στη συνέχεια, 2) Η κορύφωση του δράματος - Το κεντρικό δραματικό γεγονός, όπου τα πρόσωπα της ιστορίας έρχονται αντιμέτωπα με ένα δίλλημα και μια απόφαση που πρέπει να πάρουν και 3) Η λύση της πλοκής, όπου στα τελευταία επεισόδια, οι μαθητές, είτε ατομικά, είτε ομαδικά, παίρνουν μια απόφαση για τη λήξη της ιστορίας λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση που πήραν στο κεντρικό δίλλημα. Επίσης, στο τελευταίο αυτό στάδιο,, μέσω των τεχνικών, επιχειρείται και ο αναστοχασμός. Ενδεικτικές τεχνικές του εκπαιδευτικού δράματος πέραν αυτών που χρησιμοποιούνται στο δεύτερο μέρος της εισήγησης στο Θησαυρό του Θεόφιλου : 1) Η δημιουργία του δραματικού πλαισίου (τόπος, χρόνος, πρόσωπα, συμβάντα) Παγωμένη εικόνα: Οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν τα σώματά τους, ώστε να δημιουργήσουν μια εικόνα και να αποδώσουν μια έννοια, μια ιδέα ή μα στιγμή δράσης. Προσωπικά υπάρχοντα: Ένας χαρακτήρας χτίζεται από τις πληροφορίες που αναφέρονται για κάποια προσωπικά του αντικείμενα, γράμματα, ρούχα, παιχνίδια, φωτογραφίες κ.α. 2) Η κορύφωση του δράματος - Το κεντρικό δραματικό γεγονός Ανακριτική καρεκλά: Ένας χαρακτήρας τοποθετείται σε μια καρέκλα και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του κάνουν ερωτήσεις για τις πράξεις του, τα κίνητρά του, τις ιδέες του. Κύκλος του κουτσομπολιού: Ο δάσκαλος διαδίδει μια φήμη για το ρόλο και αυτή παίρνει μεγάλες διαστάσεις καθώς μεταδίδεται σε όλα τα μέλη. Με την τεχνική αυτή εισάγεται η δραματική ένταση. Συμβούλια: Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονται, ώστε να λάβουν μια σημαντική απόφαση για κάποιο θέμα και παραθέτουν τα επιχειρήματά τους. Αναπτύσσεται, με αυτόν τον τρόπο, η κριτική ικανότητα.

3) Η λύση της πλοκής Ανίχνευση της σκέψης του άλλου: Ο δάσκαλος ζητάει από την ομάδα να εκφράσει σε α ρηματικό πρόσωπο τις σκέψεις του ρόλου, ώστε να εμβαθύνουν στις απόψεις και στα συναισθήματά του. Ομαδικό γλυπτό: Όλοι οι συμμετέχοντες σχηματίζουν με τα σώματά τους ένα γλυπτό που αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη οπτική του θέματος. Εφαρμογή εκπαιδευτικού δράματος Ο Θησαυρός του Θεόφιλου είναι μια παραμυθική-λογοτεχνική βιογραφία του εκπαιδευτικού και συγγραφέα Γιώργου Κατσέλη η οποία εξιστορεί τη ζωή του Λέσβιου ζωγράφου, Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, μέσα από μια παραμυθένια ιστορία μεταδίδοντας, ταυτόχρονα, τα νοήματα που θέλει να αποδώσει ο συγγραφέας. Το βιβλίο ενδείκνυται για τις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλές δράσεις και από τις μικρότερες τάξεις. Μία αφορμή για την εφαρμογή του έργου θα μπορούσε να ήταν το μάθημα της γλώσσας της ΣΤ δημοτικού και συγκεκριμένα η ενότητα που ασχολείται με τη ζωή σε άλλους τόπους, καθώς στο συγκεκριμένο παραμύθι περιγράφονται πολλοί τόποι σε μια άλλη εποχή, τοπικές διάλεκτοι και συμπεριφορές ανθρώπων. Η ιστορία τοποθετείται, αρχικά, στο νησί της Λέσβου κατά τη νεαρή ηλικία του διάσημου ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, γύρω στο 1871. Βασισμένη στα ιστορικά γεγονότα, ξετυλίγεται η ζωή του Θεόφιλου μεταφέροντας τον αναγνώστη στη Λέσβο, στη Σμύρνη, στο Πήλιο και παραθέτοντας πληροφορίες για τα έργα του. Το κείμενο προβάλλει αξίες όπως η αποδοχή της διαφορετικότητας, η αγάπη για την πατρίδα, ο θαυμασμός της λαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς και η αναγνώριση της ελληνικής ομορφιάς. Έχει ξεκάθαρους χαρακτήρες που έρχονται αντιμέτωποι με συγκρούσεις και η περιγραφή διάφορων ελληνικών τόπων και έργων τέχνης το καθιστά ιδανικό γα την εφαρμογή του εκπαιδευτικού δράματος και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών. Σύμφωνα με το συγγραφέα, οι στόχοι του συγκεκριμένου έργου είναι πολλαπλοί. Πρωταρχικός στόχος του είναι ο αισθητικός, δηλαδή η αισθητική απόλαυση της ανάγνωσης και η εικαστική προσέγγιση των διαστάσεων της τέχνης του Θεόφιλου. Ταυτόχρονα, τίθεται ο γνωστικός στόχος που αφορά τη γνωριμία με τη

ζωή και το έργο του ζωγράφου Θεόφιλου, καθώς και ο κοινωνικό- συναισθηματικός στόχος που περιλαμβάνει την κατανόηση και την αποδοχή της έννοιας της διαφορετικότητας. Σύντομη περίληψη της ιστορίας Στη Μυτιλήνη, γύρω στο 1870, γεννιέται ένα διαφορετικό παιδί, ο Θεόφιλος. Μεγαλώνει, βλέποντας τον παππού του να ζωγραφίζει και, έτσι, αποκτά μια ιδιαίτερη αγάπη για τη ζωγραφική. Γυρίζει, έχοντας μεγάλη αγάπη για τον τόπο του, ντυμένος πότε σαν φουστανελάς και πότε σαν Μεγαλέξανδρος. Από τα παιδικά του χρόνια στη Λέσβο μέχρι τη Σμύρνη και τα άλλα μέρη όπου έζησε, πορεύτηκε στη ζωή με μοναδικό εφόδιο τα όνειρά του, την παιδική ψυχή του κι ένα κασελάκι με τα σύνεργά του. Εκεί ήξερε να κρύβει καλά, εκτός από τα είδη ζωγραφικής, και μερικά χαρτιά με ιστορίες και διαβάσματα. Δραματικό πλαίσιο Χρόνος: Γύρω στο 1870 Τόπος: Μυτιλήνη Ρόλοι για τους μαθητές: Θεόφιλος, παιδιά, άνθρωποι που τον βλέπουν να ζωγραφίζει Ρόλοι για το δάσκαλο: Στρατής Ελευθεριάδης- Τεριέντ Κεντρικό ερώτημα: Πώς μπορεί ο άνθρωπος να πορευτεί με τη διαφορετικότητά του, όταν αυτή δε γίνεται αποδεκτή; Επιμέρους ερωτήματα: Γιατί οι άνθρωποι δε δέχονται τη διαφορετικότητα; Πώς μπορούμε να δεχτούμε τη διαφορετικότητα των άλλων; Πώς μπορεί να συμβάλλει η τέχνη στην αποδοχή της διαφορετικότητας; Εισαγωγή στο δράμα: Δείχνουμε στα παιδιά έναν πίνακα του Θεόφιλου μέσα από το σεντουκάκι και συζητάμε το θέμα, τα χρώματα, την τεχνοτροπία του. Κάνουμε υποθέσεις για τον δημιουργό και τον τίτλο του. Ζητάμε από τα παιδιά να δώσουν έναν δικό τους τίτλο στον πίνακα. Παράλληλα, τοποθετούμε, μαζί με τα παιδιά, σε διάφορα σημεία της αίθουσας τα έργα του Θεόφιλου που υπάρχουν στο σεντούκι, μαζί με πινέλα και τέμπερες.

Σημείωση: Για τη δραστηριότητα αυτήν κυκλοφορεί η δανειστική εκπαιδευτική βαλίτσα Το σεντουκάκι του Θεόφιλου με δημιουργικές δράσεις και υποστηρικτικό υλικό για τη ζωή και το έργο του λαϊκού ζωγράφου, η οποία προσφέρεται δωρεάν στα σχολεία από τις Εκδόσεις του βιβλίου. Σημείο εκκίνησης: Αφήγηση της παραμυθικής βιογραφίας γα παιδιά Ο θησαυρός του Θεόφιλου. (μέχρι το σημείο: ο δάσκαλος σ έβαζε να γράφεις με το δεξί.). Ρόλος στον τοίχο: Σε ένα μεγάλο χαρτί σχεδιάζεται το περίγραμμα μιας ανθρώπινης μορφής, το οποίο αναπαριστά το Θεόφιλο και αναρτάται στον τοίχο. Καθώς εξελίσσεται το δράμα οι συμμετέχοντες γράφουν εντός του περιγράμματος σκέψεις και συναισθήματα του Θεόφιλου και εκτός του περιγράμματος σκέψεις και συναισθήματα δικά τους ή άλλων προσώπων του δράματος για το ζωγράφο. Αφήγηση: Συνεχίζουμε την αφήγηση από το σημείο Δεν βλέπει την ώρα ο Θεόφιλος να τελειώσει το σχολείο. έως δίνοντάς τους ομορφιά και σχήμα, χάρη και κίνηση και δεξιότητα. Ομαδική ζωγραφική: Οι μαθητές αρχίζουν από κοινού να κάνουν μια ζωγραφιά, ώστε να αποδώσουν το πώς έχουν αντιληφθεί τα μέρη τα οποία περιγράφονται, δηλαδή τη θάλασσα της Λέσβου, τα ποτάμια, τα βουνά, τα λουλούδια όπως, επίσης, και το Θεόφιλο τον ίδιο στα μέρη αυτά. Αφήγηση: Μόνο σαν πέφτει το βράδυ κι ο ουρανός της Λέσβος αλλάζει χρώματα έως δίστομο σπαθί.

Λόγω της αναφοράς πολλών γνωστών προσώπων ζητάμε από τους μαθητές να καταγράψουν τα ονόματα αυτά και να τα χωρίσουν ανά κατηγορία. Έτσι, μπορεί να δημιουργηθεί η κατηγορία με τους ήρωες της Επανάστασης τους 1821 (Διάκος, Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης), η κατηγορία του Τρωικού πολέμου (μάντης Κάλχας, Ιφιγένειας) και η κατηγορία της λογοτεχνίας με τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα. Αφήγηση: Έτσι περνά τα παιδικά του χρόνια ο Θεόφιλος έως και να του ψιθυρίζει έναν όμορφο ανατολίτικο σκοπό Χτίσιμο της «στάσης» του ρόλου: Ένας από τους συμμετέχοντες στέκεται στη μέση της σκηνής υποδυόμενος το Θεόφιλο και οι υπόλοιποι μαθητές του κάνουν υποδείξεις για τη στάση του σώματός του, έτσι ώστε να τοποθετηθεί με τρόπο που να απεικονίζει το ζωγράφο. Αφήγηση: Περνούν οι μέρες και οι μήνες έως Και τους μαθαίνει να ζωγραφίζουν. Θεατρικό παιχνίδι: Στο σημείο αυτό, ο μαθητής που κάνει το Θεόφιλο στέκεται στο κέντρο της αίθουσας και κάνει πως στέκεται μπροστά σε έναν καμβά και ζωγραφίζει. Οι υπόλοιποι μαθητές έχουν, μόλις, γυρίσει από το σχολείο. Πετάνε κάτω τα πράγματά τους, μαζεύονται γύρω του, αρχίζουν να παίζουν και να τρέχουν. Σχηματίζουν γύρω του έναν κύκλο και αρχίζουν να προχωρούν κυκλικά και να τραγουδούν ένα παραδοσιακό σκοπό της Λέσβου. Έπειτα, τον τραβούν κοντά τους και αρχίζουν να τον ρωτούν τι ζωγραφίζει. Αφήγηση: Κι όταν τελειώσει η αυτοσχέδια παράστασή τους έως κι εκείνος πέφτει και χτυπά άσχημα το κεφάλι του. Συλλογικός ρόλος: Τα παιδιά εναλλάσσονται στο ρόλο του Θεόφιλου και αυτοσχεδιάζουν σε πιθανές αντιδράσεις του Θεόφιλου στην κίνηση αυτήν των ανθρώπων, που είχε ως στόχο το χλευασμό του ζωγράφου, προσπαθώντας να αποδώσουν στο μέγιστο τα συναισθήματα του. Κορύφωση του δράματος Αφήγηση: Σηκώνεται τότε και χωρίς να πει τίποτα,, έως Κάποτε τον συναντά και του δίνει χρήματα.

Διάδρομος συνείδησης: Ο δάσκαλος εμφανίζεται στο ρόλο του Τεριέντ και προτείνει στο Θεόφιλο να αφήσει την πατρίδα του, τη Λέσβο, και να πάει μαζί του στο Παρίσι όπου θα εκδώσει τα έργα του και θα γίνει διάσημος σε όλη την Ευρώπη, αλλά, πως για να γίνει αυτό, θα πρέπει να βγάλει τη φουστανέλα του. Στο σημείο αυτό, τα παιδιά χωρίζονται σε δύο παράλληλες σειρές σχηματίζοντας ένα διάδρομο. Ο Θεόφιλος περνάει από το διάδρομο και τα παιδιά του δίνουν συμβουλές για το τι να κάνει. Να μείνει στην πατρίδα του, που τόσο αγαπά, όπου, όμως, οι άνθρωποι δεν του φέρονται όμορφα και με σεβασμό ή να φύγει για ένα ξένο μέρος, όπου οι άνθρωποι θα αναγνωρίσουν το ταλέντο του και θα είναι αποδεκτός; Λύση της πλοκής Οι συμμετέχοντες επιλέγουν το τέλος που αυτοί επιθυμούν πραγματοποιώντας, ταυτόχρονα, την ανατροφοδότηση με την ακόλουθη δραστηριότητα. Σύνταξη κειμένου: Αν αποφασίσουν να δώσουν το τέλος όπως αυτό συνέβη στην πραγματικότητα και να μην αφήσει τον τόπο του ο ζωγράφος, τότε καλούνται να γράψουν μια επιστολή από την πλευρά του ζωγράφου προς τους συμπατριώτες του, ανθρώπους της Μυτιλήνης, στην οποία ο Θεόφιλος θα εκφράζει τους λόγους για τους οποίους επέλεξε να μείνει στο νησί αλλά και αυτά που θα ήθελε να αλλάξουν στη συμπεριφορά τους απέναντί τους. Αν αποφασίσουν να αλλάξουν το τέλος της ιστορίας και να φύγει ο Θεόφιλος για το Παρίσι, τότε καλούνται να γράψουν μια επιστολή στην οποία ο Θεόφιλος θα εκφράζει τους λόγους για τους οποίους φεύγει, καθώς και τα παράπονά του προς τους συμπατριώτες του. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά αποτυπώνουν τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους μέσα από την οπτική του ρόλου του Θεόφιλου. Διαθεματικές προσεγγίσεις Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του θησαυρού του Θεόφιλου το καθιστά κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί διαθεματικά, στα πλαίσια πολλών μαθημάτων, σε συνδυασμό αυτών ή και ξεχωριστά. Εκτός από το μάθημα της γλώσσας, το βιβλίο θα μπορούσε να προσεγγιστεί εικαστικά με τη μελέτη των Ελλήνων λαϊκών ζωγράφων αλλά και μουσικά ως προς τα δημοτικά τραγούδια, με αφορμή τους πίνακες του Θεόφιλου με τους ήρωες της Επανάστασης του 1821. Άλλη μια διαθεματική χρήση του βιβλίου θα μπορούσε να γίνει στη μελέτη περιβάλλοντος με την ενασχόληση με

τη λαϊκή τέχνη και τον πολιτισμό, τις αγροτικές ασχολίες (με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου Το μάζεμα των ελαιών ) και τις καθημερινές ασχολίες (με αφορμή το έργο Μέγα αρτοποιείον της Λαρίσσης ). Επίσης, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην ώρα της Φιλαναγνωσίας, καθώς και στην Ευέλικτη ζώνη στις θεματικές κατηγορίες: Τέχνη-Πολιτισμός, Διαφορετικότητα, Γνωριμία με τόπους και ανθρώπους. Επίλογος Το εκπαιδευτικό δράμα τελειώνει με την υλοποίηση των προτάσεων των μαθητών. Ο Θησαυρός του Θεόφιλου είναι δομημένος με χαρακτήρες καθημερινούς που έρχονται σε διλήμματα και προβληματισμούς, αντιμετωπίζουν την απογοήτευση, την αδικία αλλά και την απορία συ συνδυασμό με την περιέργεια για τη διαφορετικότητα των άλλων. Με τη χρήση των αρχών και τεχνικών του εκπαιδευτικού δράματος γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθούν με την παιδική φαντασία τα παραπάνω και τα ίδια τα παιδιά να αντιληφθούν πως η διαφορετικότητα είναι ένα καθημερινό φαινόμενο και πως πρέπει να γίνεται δεκτή με σεβασμό. Βιβλιογραφία Άλκηστις. (1998). Το βιβλίο της δραματοποίησης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Αυδή Άβ. & Χατζηγεωργίου Μ. (2007). Η τέχνη του Δράματος στην εκπαίδευση. Αθήνα: Μεταίχμιο. Κατσέλης, Γ. (2008). Το Εκπαιδευτικό Δράμα στην εκπαιδευτική διαδικασία, εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος "Το θέατρο στην Εκπαίδευση", Πρόγραμμα Μετεκπαίδευσης στη Γενική Αγωγή, Μαράσλειο Διαδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης, Αθήνα. Σέξτου, Π. (2007). Πρακτικές εφαρμογές θεάτρου στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: Καστανιώτης Heathcote, D. & Bolton, G. (1994), «Drama for Learning Dorothy Heathcote s Mantle of the Expert Approach to Education», United States of America, Library of Congress-in-Publication Data. Wooland, B. (1999). Η διδασκαλία του Δράματος στο Δημοτικό Σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.