IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 45 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ Tου Βασιλείου Ν. Κέφη Εισαγωγή Ηανάλυση, η διαχείριση και η ερµηνεία του κινδύνου στις σύγχρονες οικονοµικές µονάδες θεωρούνται ουσιαστικές δραστηριότητες διότι σχετίζονται µε τη λήψη αποφάσεων που αφορούν την αποδοχή ή απόρριψη ενός µελλοντικού προγράµµατος δράσης. Η ανάλυση κινδύνου (risk analysis) είναι ποιοτική ή ποσοτική ανάλογα µε τις περιστάσεις. Ξεκινά από το αρχικό στάδιο της σκέψης ενός προγράµµατος δράσης και στηρίζει την ανάπτυξή της στη µείωση και στη συγκράτηση της αβεβαιότητας ώστε να ελεγχθεί το κόστος, ο χρόνος, η ποιότητα και η ασφάλεια του προτεινόµενου προγράµµατος. Ο κίνδυνος είναι παρών σε όλα τα προγράµµατα µιας επιχείρησης, επιχειρηµατικά ή στρατηγικά. Ορισµένα είναι περισσότερο επικίνδυνα λόγω των υψηλών απαιτήσεών τους, της τεχνολογίας τους ή του περιβάλλοντος στο οποίο πρόκειται να δραστηριοποιηθούν. Οι υπερβάσεις κόστους και οι χρονικές υστερήσεις είναι φαινόµενα συνηθισµένα που δηµιουργούν την ανάγκη κατανόησης απρόβλεπτων ή αβέβαιων γεγονότων, τα οποία αποκαλούνται κίνδυνοι. Η µελέτη, η επεξεργασία και η κατανόηση αυτών των φαινοµένων είναι γνωστή ως Ανάλυση Κινδύνου. Η ανάλυση κινδύνου είναι ένας µεγεθυντικός φακός µέσα από τον οποίο διακρίνουµε τις αβεβαιότητες και τα εµπόδια που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της στοχοθεσίας. Ο κίνδυνος είναι µια αβέβαιη πιθανότητα της οποίας το αποτέλεσµα είναι θετικό (beneficial risks) ή αρνητικό (harmful risks). Η ανάλυση κινδύνου καθιστά τη λήψη αποφάσεων ευκολότερη. Βασικός οδηγός είναι η χρησιµοποίηση προτύπων ως στοιχείων µέτρησης των επιδόσεων, µέσω των οποίων µπορούν να συγκριθούν, αξιολογηθούν και ρυθµιστούν όλοι οι αναφύοντες κίνδυνοι. Τα πρότυπα αυτά είναι δύο και εµφανίζονται είτε ως πρόγραµµα έργου (project program) είτε ως ανάλυση κόστους του έργου (project cost plan). O Βασίλειος Κέφης είναι µέλος ΕΠ ( ιδακτικού-ερευνητικού Προσωπικού) του Τµήµατος ηµόσιας ιοίκησης του Παντείου Πανεπιστηµίου Κοινωνικών και Πολιτι - κών Επιστηµών.
46 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Η επίτευξη των στόχων µιας επιχείρησης δεν βασίζεται στον στρουθοκαµηλισµό και στην α- κούσια ή εκούσια απουσία µελέτης των προβληµάτων. Η επιτυχία στηρίζεται στην πρόβλεψη των κινδύνων και στην υιοθέτηση των κατάλληλων µέτρων. Ορισµοί Οκίνδυνος ελλοχεύει παντού. Ακόµα και στην πιο απλή µορφή επένδυσης (καταθέσεις) υ- πάρχει ένα µικρό ποσοστό κινδύνου, όχι όµως αµελητέο. Η ανάλυση κινδύνου είναι µια συστηµατική και δοµηµένη µεθοδολογία προσδιορισµού κα ανάλυσης πιθανών κινδύνων, α- νάπτυξης λύσεων και µετριασµού των επιπτώσεων. Η ανάγκη για ανάλυση και αποτελεσµατική διαχείριση του κινδύνου τα τελευταία χρόνια µε τις πολιτικές ανακατατάξεις, τις πολεµικές συγκρούσεις και την κατάργηση των οικονοµικών συνόρων είναι ιδιαίτερα υψηλή και απαιτεί πρόσθετες πληροφορίες, ιδίως όταν τα σχέδια των επιχειρήσεων περιλαµβάνουν µεγάλες κεφαλαιουχικές δαπάνες, ροή µετρητών και αντικατάσταση τεχνολογίας. Ο κίνδυνος ορίζεται πολλαπλώς λόγω της µεγάλης ποικιλίας τεχνικών για την ανάλυσή του. Σε αρκετές περιπτώσεις η αντίληψη που έχουν τα στελέχη για τον κίνδυνο διαµορφώνεται µε βάση τις χρησιµοποιηθείσες µεθόδους για την αντιµετώπισή του. Όλοι οι παράγοντες κινδύνου που έχουν επιπτώσεις στο κόστος του προγράµµατος πρέπει να προσδιοριστούν µε ελάχιστες αποκλίσεις. Μια απόφαση λαµβάνεται για να εξακριβωθούν οι κίνδυνοι που εµποδίζουν την υλοποίηση των στόχων. Η µη αναγνώριση, η αποφυγή ή η εξιδανίκευση του κινδύνου οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσµατα την επιχειρηµατική µονάδα. Ως κατηγορίες κινδύνων ορίζονται από τους αναλυτές οι τεχνικοί, οι οικονοµικοί και οι κοινωνικοπολιτικοί κίνδυνοι ενώ µια λεπτοµερέστερη διάκριση προσδιορίζει δώδεκα τύπους που είναι: ασθένειες, οικονοµικοί, περιβαλλοντικοί, χρηµατοοικονοµικοί, ανθρώπινοι, φυσικοί, υγιεινής της εργασίας, ασφάλειας, ποιότητας των προϊόντων, ζηµιών ιδιοκτησίας, δηµόσιας ευθύνης και τεχνολογίας. Η ανάλυση κινδύνου είναι µια συστηµατική αξιολόγηση µεταβαλλόµενων αποφάσεων οι ο- ποίες υπόκεινται στον κίνδυνο και στην αβεβαιότητα. Η διαδικασία ανάλυσης κινδύνου περιλαµβάνει τη διερεύνηση των πιθανοτήτων για δυσµενή γεγονότα, τον καθορισµό των ορίων α- βεβαιότητας και την αξιολόγηση του αντίκτυπου των γεγονότων. Το Institution of Civil Engineers (1998) σε µια περισσότερο ολοκληρωµένη προσέγγιση του ό- ρου υποστηρίζει ότι ο κίνδυνος είναι η πιθανότητα παραλλαγής ενός γεγονότος, η οποία µπορεί να έχει θετικές ή αρνητικές συνέπειες. Από µια διαφορετική οπτική γωνία το Association for Project Management (1997) ορίζει τον κίνδυνο ως ένα αβέβαιο γεγονός ή ως ένα σύνολο περιστάσεων που, εάν εµφανιζόταν, θα είχαν επιδράσεις στην επίτευξη των στόχων του προγράµµατος. Οι Π. Κιόχος, Γ. Παπανικολάου, Γ. Θάνος και Α. Κιόχος (2002) ορίζουν τον κίνδυνο ως την κατάσταση κατά την οποία κάθε εναλλακτική µορφή δραστηριοποίησης µιας επιχείρησης οδηγεί σε ένα σύνολο συγκεκριµένων αποτελεσµάτων, καθένα από τα οποία είναι, µε κάποια πιθανότητα, γνωστό στο λήπτη της απόφασης. Ο ορισµός αυτός συνδέει άµεσα το βαθµό κινδύνου µε την πιθανότητα πραγµατοποίησης ενός αποτελέσµατος, την οποία είναι σε θέση να γνωρίζει η επιχείρηση. Ο Π. Πετράκης (2002) γράφει ότι κίνδυνος είναι µια έννοια που ανατρέπει την κανονική ροή των πραγµάτων και οφείλεται σε πραγµατικά γεγονότα. Ως την πιθανότητα πραγµατοποίησης ζηµιών ή κερδών µικρότερων των αναµενόµενων ο- ρίζει τον κίνδυνο ο Ν. Παπασυριόπουλος (2000). Προσθέτει δε ότι ο κίνδυνος, σε στατιστικούς όρους, µετράται µε την κατανοµή των πιθανών αποτελεσµάτων γύρω από τον µέσο όρο. Οι Hunger και Wheelen (2004) γράφουν ότι ο κίνδυνος δεν προέρχεται µόνο από µια αναποτελεσµατική στρατηγική αλλά και από την ποσότητα των περιουσιακών στοιχείων που η ε-
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 47 πιχείρηση πρέπει να κατανείµει σ αυτήν την στρατηγική, καθώς και από το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο τα περιουσιακά στοιχεία δεν θα είναι διαθέσιµα για άλλες χρήσεις. Παλαιότερα οι Γ. Φιλιππάτος και Π. Αθανασόπουλος (1985) έγραψαν ότι ο κίνδυνος ανεξαρτήτως της ονοµατολογίας του ή του επιθετικού προσδιορισµού (επιχειρηµατικός, χρηµατοοικονοµικός, κίνδυνος της αγοράς, του επιτοκίου, του πληθωρισµού) εκφράζει το ενδεχόµενο απώλειας ή την πιθανότητα αδυναµίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεων µιας επιχείρησης, ακό- µη και της χρεοκοπίας της, ή τουλάχιστον την πιθανότητα µη υλοποίησης συγκεκριµένων προσδοκιών. Ο Γ. Παπούλιας (1993) θεωρούσε ότι κίνδυνος είναι η πιθανότητα να µη λάβει αυτός που επενδύει ότι προσδοκά. Το µέγεθος της πιθανότητας επηρεάζει και τη συνολική απόδοση της επένδυσης. Η ανάλυση κινδύνου είναι µια διοικητική διαδικασία που διευκολύνει την αξιολόγησή του. Στην παρούσα φάση της µελέτης πρέπει να τονισθεί η διαφορά µεταξύ κινδύνου και αβεβαιότητας (δύο εννοιών που συχνά συγχέονται ή ταυτίζονται). Εν αντιθέσει µε τον κίνδυνο, η αβεβαιότητα δεν µπορεί να προβλεφθεί ούτε να υπολογιστεί ποσοτικά. Εντούτοις µπορεί να ρυθµιστεί. Κίνδυνοι που αντιµετωπίζουν οι επιχειρήσεις Οι σηµαντικότεροι κίνδυνοι που αντιµετωπίζουν οι σύγχρονες οικονοµικές µονάδες διακρίνονται στις κατωτέρω κατηγορίες: 1. Επιχειρηµατικοί κίνδυνοι (business risks):σχετίζονται µε τον κλάδο παραγωγής στον οποίο ανήκει η επιχείρηση και µε την αγορά στην οποία δραστηριοποιείται. 2. Εµπορικοί κίνδυνοι (market risks): Αναφέρονται στις απώλειες που πιθανόν να προκύψουν µετά από λανθασµένες κινήσεις στην αγορά. Σηµαντικός παράγοντας δηµιουργίας ε- µπορικών κινδύνων είναι το δυσµενές οικονοµικό περιβάλλον στο οποίο µπορεί να βρίσκεται µια χώρα. 3. Πιστωτικοί κίνδυνοι (credit risks):αφορούν την πιθανότητα αδυναµίας της επιχείρησης να εκπληρώσει τις χρηµατικές της υποχρεώσεις. 4. Κίνδυνοι ρευστότητας (liquidity risks): Παρουσιάζονται λόγω απότοµης και µη αναµενό- µενης αυξοµείωσης της τιµής των πρώτων υλών και ορισµένων αγαθών ή υπηρεσιών η ο- ποία διαταράσσει την οµαλή λειτουργία της αγοράς. 5. Λειτουργικοί κίνδυνοι (operational risks):αναφέρονται σε επιχειρήσεις του δευτερογενούς τοµέα της οικονοµίας αφού σχετίζονται µε βλάβες που παρουσιάζονται στον πάγιο εξοπλισµό (µηχανήµατα) λόγω πληµµελούς συντήρησης κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Ορισµένες φορές οι κίνδυνοι αυτής της κατηγορίας προκύπτουν από λανθασµένους χειρισµούς του ανθρώπινου δυναµικού λόγω της απουσίας επαρκούς γνώσης, ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης και εκπαίδευσης. 6. Νοµικοί κίνδυνοι (legal risks): Εµφανίζονται σε περιπτώσεις µη τήρησης συµβολαίων και συµβάσεων. Αφορούν καταστάσεις που είναι αντίθετες µε το νοµικό πλαίσιο της χώρας στην οποία δραστηριοποιείται η επιχείρηση. Λόγοι που οδηγούν στην ανάλυση κινδύνου Οταν ένα πρόγραµµα ή ένα επενδυτικό σχέδιο εµπεριέχουν κίνδυνο ή αβεβαιότητα, η ανάλυση κινδύνου κρίνεται απαραίτητη. Μέσα σε ένα ευρύ πλαίσιο δράσης η ανάλυση κινδύνου πραγµατοποιείται για πολλούς λόγους. Μερικοί από αυτούς είναι: - η οικονοµική αξιολόγηση της βιωσιµότητας (διαδικασία λήψης µιας απόφασης),
48 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH - η οικονοµική αξιολόγηση της εφικτότητας (αγορά οµολόγων ή χρέους), - οι ασφαλιστικοί σκοποί (αξιολόγηση ασφαλίστρων για ασυνήθιστους κινδύνους), - η υπευθυνότητα (εκ µέρους των στελεχών ώστε να αποδείξουν ότι έχουν αξιολογήσει όλους τους πιθανούς κινδύνους), - οι συµβατικοί σκοποί (αξιολόγηση όλων των εναλλακτικών συµβατικών και νοµικών πλαισίων ενός επιχειρηµατικού σχεδίου), - η υποβολή προσφορών, - οι ρυθµιστικοί σκοποί (υπευθυνότητα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο). Η στρατηγική εξάλειψης του κινδύνου βοηθά στην επίτευξη των στόχων ενός προγράµµατος δράσης, στοιχείο που αποτελεί την πεµπτουσία της επιτυχίας για πολλές επιχειρήσεις. Στις σύγχρονες επιχειρηµατικές µονάδες η αποφυγή του κόστους και η µείωση των χρονικών υστερήσεων είναι αποτελέσµατα καινοτόµου σκέψης και δράσης µε παράλληλη διερεύνηση των πιθανοτήτων εµφάνισης αρνητικών φαινοµένων (κινδύνων). Η διαφορά µεταξύ της επιτυχίας ενός προγράµµατος και της αποτυχίας εφαρµογής του είναι περισσότερο σύνθετη από την προσπάθεια διαχείρισης ή µη του κινδύνου. Είναι όµως προφανές ότι ο αριθµός των επιτυχηµένων προγραµµάτων θα ήταν πολύ µεγαλύτερος εάν οι επιχειρήσεις είχαν περιλάβει τον κίνδυνο ως ενσωµατωµένο και αναπόσπαστο µέρος του συστή- µατος ελέγχου και της ποιότητας των προγραµµάτων. Ανάθεση ευθυνών Hανάλυση κινδύνου σε µια επιχείρηση απαιτεί αποτελεσµατικό προγραµµατισµό και σαφή οργάνωση ώστε να παραχθούν τα µέγιστα οφέλη. Ο καθορισµός και η ανάθεση ευθυνών είναι το πρώτο βήµα. Τη γενική ευθύνη της ανάλυσης κινδύνου την φέρει ο risk manager (διαχειριστής κινδύνου) ο οποίος για καλύτερα αποτελέσµατα µπορεί να µεταβιβάσει µέρος της σε κατώτερα στελέχη. Σε έναν οργανισµό ο κίνδυνος αντιµετωπίζεται οµαδικά µέσω της αλληλεπίδρασης όλων των εµπλεκόµενων µερών. Ο λειτουργικός ρόλος του risk manager περιλαµβάνει κυρίως: - την ανάπτυξη της ανάλυσης του κινδύνου και του διοικητικού σχεδιασµού, - τη συλλογή, αξιολόγηση και ταξινόµηση των πληροφοριών, - τη διερεύνηση και οριοθέτηση του αποδεκτού επιπέδου κινδύνου, - την έγκριση των ενεργειών µείωσης του κινδύνου και - τον έλεγχο της αποτελεσµατικότητας της διαχείρισης κινδύνου από την οµάδα εργασίας. Αξιολόγηση-τεκµηρίωση του κινδύνου Kαθώς το επιχειρηµατικό σχέδιο κινείται µέσα στον κύκλο ζωής του, ο κίνδυνος αξιολογείται σε κάθε στάδιο, αν και το πεδίο για τον επηρεασµό των καταστάσεων µειώνεται ενώ το πρόγραµµα προχωράει. Η βασική αρχή είναι να διατηρηθεί ένα επίπεδο στην προσπάθεια διαχείρισης του κινδύνου καθ όλη τη διάρκεια της δράσης ανάλογα µε τις ανάγκες της εκάστοτε φάσης του κύκλου ζωής. Η σαφής τεκµηρίωση είναι ουσιαστική ώστε να υποστηριχθεί ο έλεγχος του κινδύνου. Οι κύριες περιοχές οι οποίες περιλαµβάνονται στην τεκµηρίωση είναι οι εξής: - ιοικητικό σχέδιο κινδύνου: περιγράφει τους τρόπους εξέτασης του κινδύνου στο υπό ε- φαρµογή πρόγραµµα.
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 49 - Κατάλογος κινδύνου: συνοψίζει όλους τους προβλεπόµενους κινδύνους και περιγράφει µεθόδους και τεχνικές µείωσής τους µέσω συγκεκριµένων ενεργειών των ατόµων. - Ανάλυση κινδύνου: τεκµηριώνει τις ποσοτικές πτυχές του προγράµµατος. Η τεκµηρίωση του κινδύνου αποτελεί µέρος της τεκµηρίωσης του προγράµµατος και υπόκειται στις δραστηριότητες της ποιοτικής διαχείρισης και του ποιοτικού ελέγχου της επιχείρησης. Η τεκµηρίωση του κινδύνου αποθηκεύεται συνήθως σε µια βάση δεδοµένων. Ο βαθµός αυτοµατοποίησης των πληροφοριών µπορεί να προσαρµοστεί στους διαθέσιµους πόρους, στις δεξιότητες των ατόµων και στην πολυπλοκότητα του προγράµµατος. Η συλλογή πληροφοριών για τον επικείµενο κίνδυνο είναι αρµοδιότητα του risk manager ο οποίος µε τη σειρά του ενηµερώνει τους υπόλοιπους εµπλεκόµενους. Οι πληροφορίες αποκωδικοποιούνται και συνοψίζονται σε έκταση ανάλογη µε το µέγεθος και την πολυπλοκότητα των στόχων. Ενσωµατώνονται στον κύκλο υποβολής των εκθέσεων της επιχείρησης και παρέχουν την κύρια εισαγωγή για τις αναθεωρήσεις κινδύνου, οι οποίες πραγµατοποιούνται στα κρίσιµα σηµεία απόφασης του προγράµµατος. Οι αναθεωρήσεις κινδύνου δίνουν την ευκαιρία να συζητηθεί εις βάθος η θέση του κινδύνου στο πρόγραµµα και να συµφωνηθούν οι ενέργειες που θα το προωθήσουν ώστε να ανταποκριθεί στους στόχους και στους σκοπούς του. Η αναθεώρηση κινδύνου περιλαµβάνει: - την έκθεση επισκόπησης των σηµαντικότερων ζητηµάτων κινδύνου από τον risk manager και - την αναθεώρηση και επανασχεδιασµό των ενεργειών ώστε να µειωθεί ο διαγραφόµενος κίνδυνος. Τελική φάση της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου Aφού προσδιοριστεί η έκθεση κινδύνου, οι επιχειρήσεις καλούνται να λάβουν αποφάσεις οι οποίες λόγω της σηµαντικότητάς τους επηρεάζουν την ίδια την υπόσταση των επιχειρήσεων. Οι risk managers αναπτύσσουν στρατηγικές ώστε να µετριάσουν τους ανεπιθύµητους κινδύνους. Κύρια αποστολή των στρατηγικών αυτών είναι η ελαχιστοποίηση του κινδύνου και όχι κατ ανάγκη η µεγιστοποίηση των κερδών. Η ζητούµενη στρατηγική συνίσταται στην αναζήτηση του ιδανικού τρόπου χρησιµοποίησης όλων των διαθέσιµων µέσων για την επιτυχία των στόχων. Οι στόχοι πρέπει να εξετάζονται διεξοδικά και συλλογικά από όλα τα στελέχη. Κύριο µέληµα της στρατηγικής είναι: - η διάγνωση του εξωτερικού περιβάλλοντος (κίνδυνοι, ευκαιρίες), - η συγκεκριµενοποίηση των στόχων και η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων, - ο συνδυασµός των στόχων µε τα µέσα της επιχείρησης και - ο καθορισµός ιεραρχηµένων στόχων, ώστε να αποφεύγεται σπατάλη πόρων και ανθρώπινης προσπάθειας. Σε πολλές περιπτώσεις επιχειρήσεων τα ανωτέρω θεωρούνται άγνωστα ή περιττά µε αποτέλεσµα να λαµβάνονται αποφάσεις για σηµαντικά θέµατα χωρίς να έχουν υπολογισθεί οι επιπτώσεις τους. Αυτό οδηγεί µε µαθηµατική ακρίβεια στην αποτυχία πολλών στρατηγικών προγραµµάτων των επιχειρήσεων. Η τελική φάση της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου είναι ο έλεγχος και η συνεχής παρακολούθηση. Ο risk manager εξετάζει τους καθορισµένους στόχους και της στρατηγικές που χρησιµοποιούνται ως αποτέλεσµα της περιοδικής αξιολόγησης του κινδύνου. Εάν εµφανι-
50 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH στούν αποκλίσεις επινοούνται και εφαρµόζονται διορθωτικές ενέργειες. Στη διαδικασία αυτή η διατήρηση αρχείων είναι ουσιαστική για την εύρυθµη διοικητική λειτουργία. Τα αρχεία παρέχουν στατιστικά δεδοµένα που απαιτούνται στο στάδιο της απόφασης και βοηθούν στη δια- µόρφωση ενός κατάλληλου σχεδίου δράσης που αφορά την αντιµετώπιση του κινδύνου. Ο risk manager οφείλει να έχει ως βασική προτεραιότητα τη διατήρηση τέτοιων αρχείων τα οποία περιλαµβάνουν πληροφορίες σχετικές µε τη συχνότητα εµφάνισης του κινδύνου, τη δρι- µύτητα και τις συνέπειές του. Συµπεράσµατα Πολλά επιχειρηµατικά σχέδια πάσχουν από ανεπαρκή ανάλυση κινδύνου. Η ανάλυση κινδύνου δεν ασχολείται µε την πρόβλεψη του µέλλοντος αλλά αποτελεί τεχνική ελαχιστοποίησης των δυσµενών επιδράσεων του προγράµµατος. Η διαδικασία είναι σηµαντική διότι µέσω αυτής τα στελέχη συνειδητοποιούν και κατανοούν τον αντίκτυπο του κινδύνου στη λήψη α- ποφάσεων. Λόγω των πολλών και διαφορετικών τύπων προγραµµάτων και του µεγάλου φάσµατος των µεταβλητών, υπάρχει ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθµός διαθέσιµων τεχνικών ανάλυσης κινδύνου. Αυτό καθιστά τη συγκεκριµένη διαδικασία ακόµα σηµαντικότερη αφού υ- πάρχει η δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης για κάθε περίπτωση τεχνικής. Χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς το γεγονός ότι εάν χρησιµοποιείται η ίδια τεχνική για κάθε πρόγραµµα υπάρχει η πιθανότητα σπατάλης χρόνου και χρήµατος, αφού είναι πολύ λεπτοµερής για µερικές καταστάσεις και πολύ επιφανειακή για άλλες. Κάθε πρόγραµµα απαιτεί µια τεχνική ανάλυσης κινδύνου που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες συγκεκριµένων καταστάσεων. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που πρέπει να εξετασθούν κατά την επιλογή της κατάλληλης τεχνικής. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι: - ο τύπος και το µέγεθος του προγράµµατος, - οι διαθέσιµες πληροφορίες, - το κόστος ανάλυσης, - ο διαθέσιµος χρόνος και - η εµπειρία των αναλυτών Όλα τα προγράµµατα εµπεριέχουν κίνδυνο. Οι σύγχρονες επιχειρηµατικές µονάδες βρίσκονται σε µια δίνη σταθερών αλλά συνεχών αλλαγών και η επιβίωσή τους στηρίζεται στη δυνατότητα προσαρµογής στις αλλαγές αυτές. Είναι ωφέλιµο να συµπεριληφθεί ο κίνδυνος στα καθηµερινά κύρια θέµατα και να θεωρηθεί πρωτεύον διοικητικό ζήτηµα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Ελληνική 1. Γαλιάτσος Κ., Οι κίνδυνοι των διαφόρων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, ελτίο Οικονοµικό και Στατιστικό, Τεύχος 3, σελ. 23-28, εκέµβριος 1995. 2. Κιόχος Π.- Παπανικολάου Γ.- Θάνος Γ.- Κιόχος Α., Χρηµατοοικονοµική ιοίκηση και Πολιτική, Σύγ - χρονη Εκδοτική, Αθήνα, 2002. 3. Κιόχος Π.- Παπανικολάου Γ.- Κιόχος Α., Ανάλυση και Έλεγχος Επιχειρησιακών Στρατηγικών, εκδ. INTERBOOKS, Αθήνα, 2003. 4. Κυριαζόπουλος Π. Γ., Σύγχρονες µορφές διοίκησης µικροµεσαίων επιχειρήσεων, Σύγχρονη Εκδοτι - κή, Αθήνα, 1998. 5. Μαλινδρέτου Β. Π., Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση.Επενδύσεις, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1998.
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 51 6. Παπασυριόπουλος Ν. Χ., ιεθνείς Χρηµατοοικονοµικές Σχέσεις, Όµηρος Εκδοτική, Θεσσαλονίκη, 2000. 7. Παπούλιας Γ., Χρηµατοοικονοµική ιοίκηση, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα, 2002. 8. Πετράκης Π. Ε., Χρηµατοοικονοµική ιοίκηση και Τραπεζική Οικονοµική. Αποτίµηση Κινδύνου και Επενδύσεων, Τόµος Α, Αθήνα, 2002. 9. Φιλιππάτος Γ. Κ.- Αθανασόπουλος Π. Ι., Εισαγωγή στη Χρηµατοοικονοµική ιοικητική, εκδ. Παπα - ζήση, Αθήνα, 1985. Β. Ξένη 1. Ansell J.- Wharton F., RISK: Analysis Assessment and Management, John Wiley and Sons, Chichester, 1992. 2. Brealey R., An Introduction to Risk and Return, Blackwell nd 2 ed., Oxford, 1983. 3. Chapman C., Ward S., Project Risk Management: Process, Techniques and Insights, John Wiley and Sons, Chichester, 1997. 4. Chorafas D., Risk Management in Financial Institute, Butterworths, London, 1990. 5. Down K., Beyond Value at Risk. The New Science of Risk Management,, John Wiley and Sons Ltd, 1998. 6. Elton E. J.- Gruber M. J., Modern Portfolio Theory and Investment Analysis, t 5 h ed., John Wiley and Sons, 1995. 7. Goldestein G., Applied Strategic Planning, Mc Grow-Hill, N.Y., 1993. 8. Institution of Civil Engineers, Risk Analysis and Management for Projects (RAMP), Thomas Telford, London, 2002. 9. Lumby S., Investment Appraisal and Financing Decisions, Chapman and Hall, 1993. 10. Mc Dowell B. D.- Lemer A. C., Uses of Risk Analysis to Achieve Balanced Safety in Building Design and Operations, National Research Council, National Academy Press, Washington, D.C. 11. Simon P.- Hillson D.- Newland K., PRAM: Project Risk Analysis and Management Guide, The APM Group Ltd, Norwich, 1997. 12. Vu D., Why Investment Banks are Taking Big Risks, Asiamoney, Vol. 5, No 3. 13. Williams A.- Smith M.- Young P., Risk Management and Insurance, Mc Grow Hill, New York, 1995.