ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥ Υποβληθείσα στην καθηγήτρια Τσιρώζη Μαρία από την σπουδάστρια Σαραντίδου Κωνσταντινιά ΑΕΜ: 446 (Λύρα- Σουφλίου,68003) Έναρξη:21-05-2014 Παράδοση:18-01-2015 Διδυμότειχο 2015
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑΣ Παρά τα επιτεύγματα μέχρι σήμερα της Γενικής Ιατρικής στη χώρα μας, πολλές συζητήσεις γίνονται για την αποτελεσματικότητα της και την δυνατότητα της ν αντιμετωπίσει την αυξημένη ζήτηση των υπηρεσιών υγείας. Οι ελλείψεις που παρουσιάζονται στις αγροτικές περιοχές σε συνδυασμό με την έλευση της οικονομικής κρίσης, οδήγησαν στην αδυναμία της Π.Φ.Υ να οργανώσει καλύτερα και σωστότερα τις δομές της σε επίπεδο πρωτίστως πρόληψης και δευτερευόντως σε επίπεδο αποκατάστασης. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται μερικά από τα ζητήματα που προκύπτουν μέσα από τις διάφορες βιβλιογραφικές αναφορές και όχι μόνο τις ελληνικές, οι οποίες τροφοδοτούν μια σειρά από συζητήσεις για το μέλλον. ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ ΔΙΔ/ΧΟ 2015
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... Error! Bookmark not defined. 1.ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣError! Bookmark not defined. ΟΡΙΣΜΟΙ... Error! Bookmark not defined. 1.1.Υγεία... Error! Bookmark not defined. 1.2.Το γήρας... Error! Bookmark not defined. 1.2.1.Αιτιολογία Γήρανσης... 14 1.3. Γεροντολογία και Γηριατρική... Error! Bookmark not defined. 1.3.1.Διαχειριστές γηριατρικών περιστατικών... Error! Bookmark not defined. 1.3.2.ΠΦΥ... Error! Bookmark not defined. 1.3.3.Κατ οίκον φροντίδα και κατ οίκον ΝοσηλευτικήError! Bookmark not defined. 1.4.Ιστορική Αναδρομή... Error! Bookmark not defined. 1.4.1.Οι ηλικιωμένοι σήμερα... Error! Bookmark not defined. 1.5.Επιδημιολογικά στοιχεία... Error! Bookmark not defined. 1.5.1.Ο Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων... Error! Bookmark not defined. 1.5.2.Προσδόκιμο Επιβίωσης... Error! Bookmark not defined. 1.5.3. Η Ευρώπη το 2050... Error! Bookmark not defined. 1.6.Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θέματα υγιούς γήρανσηςerror! Bookmark not defined. 1.6.1.Ο θεσμός της Κατ οίκον φροντίδας... Error! Bookmark not defined. 1.6.2.Τα Δικαιώματα του ηλικιωμένου ασθενή... Error! Bookmark not defined. 2.ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝError! Bookmark not defined. 2.1. Οστεοπόρωση... Error! Bookmark not defined. 2.2.Σακχαρώδης Διαβήτης... Error! Bookmark not defined. 2.2.1 Διάγνωση ΣΔ... Error! Bookmark not defined. 2.2.2 Αντιμετώπιση ΣΔ... Error! Bookmark not defined. 2.2.3.Πρόληψη ΣΔ... Error! Bookmark not defined. 2.3.Αναιμία... Error! Bookmark not defined. 2.3.1 Ιδιοπαθής Κακοήθης Αναιμία... Error! Bookmark not defined. 2.4.Αρτηριακή Υπέρταση... Error! Bookmark not defined. 3.ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ.. Error! Bookmark not defined.
3.1. Γνωστικά ελλείμματα και Ψυχικές Παθήσεις... Error! Bookmark not defined. 3.2. Γνωστική Λειτουργία Ηλικιωμένων... Error! Bookmark not defined. 3.2.1.Παραλήρημα(DELIRIO)... Error! Bookmark not defined. 3.2.2.Άνοια... Error! Bookmark not defined. 3.2.3.Άνοια τύπου ALZHEIMER... Error! Bookmark not defined. 3.3.Κατάθλιψη... Error! Bookmark not defined. 3.3.1.Αντιμετώπιση της κατάθλιψης στην Τρίτη ΗλικίαError! Bookmark not defined. 3.3.2.Κατάθλιψη και Αυτοκτονία... Error! Bookmark not defined. 4.ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝError! Bookmark not defined. 4.1.ΠΦΥ και Ηλικιωμένοι... Error! Bookmark not defined. 4.1.1.ΠΦΥ στην Ελλάδα... Error! Bookmark not defined. 4.1.2.Ηλικιωμένοι και Εθνικό Σύστημα Υγείας(ΕΣΥ). Error! Bookmark not defined. 4.1.3. Ατομικό Ιατρικό Ιστορικό Ηλικιωμένου... Error! Bookmark not defined. 4.2.Τύποι Υπηρεσιών φροντίδας υγείας ηλικιωμένων. Error! Bookmark not defined. 4.3.Κατ οίκον Νοσηλευτική φροντίδα... 70 4.3.1.Πλεονεκτήματα κατ οίκον νοσηλευτικής φροντίδαςerror! Bookmark not defined. 4.3.2.Διεπιστημονική Ομάδα Φροντίδας... Error! Bookmark not defined. 4.4.Αποδέκτες φροντίδας και κατ οίκον νοσηλείας... Error! Bookmark not defined. 4.4.1.Πάροχοι υπηρεσιών στην κατ οίκον φροντίδα.. Error! Bookmark not defined. 4.4.2.Κέντρο Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων. ( ΚΑΠΗ)Error! Bookmark not defined. 4.4.3.Ένταξη στα ΚΑΠΗ... Error! Bookmark not defined. 4.4.4.Το Πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι... Error! Bookmark not defined. 4.4.5.Μονάδα Κοινωνικής Μέριμνας... Error! Bookmark not defined. 4.5.Πρόγραμμα κατ οίκον φροντίδα ηλικιωμένων συνταξιούχωνerror! Bookmark not defined. 4.5.1.Παρεχόμενες Υπηρεσίες κατ οίκον φροντίδας συνταξιούχωνerror! Bookmark not defined. 4.5.2 Ιδιώτες ως πάροχοι υπηρεσιών κατ οίκον... Error! Bookmark not defined. 4.5.3.Διάρκεια Παρεχόμενων Υπηρεσιών... Error! Bookmark not defined. 4.6.Οικογενειακοί φροντιστές... Error! Bookmark not defined. 5.ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥError! Bookmark not defined. 5.1.Ιστορική Αναδρομή... Error! Bookmark not defined. 5.2.Ο νοσηλευτής στην κατ οίκον φροντίδα... Error! Bookmark not defined. 5.2.1.Νοσηλευτικά πρότυπα και ρόλοι στην κατ οίκον νοσηλείαerror! Bookmark not defined.
5.3.Νοσηλευτικό Ιστορικό ηλικιωμένου ασθενή... Error! Bookmark not defined. 5.4.Οδηγίες για την νοσηλευτική φροντίδα ηλικιωμένων ατόμωνerror! Bookmark not defined. 5.4.1.Το προφίλ του ηλικιωμένου ασθενή... Error! Bookmark not defined. 5.4.2.Κατ οίκον φροντίδα χρονίως πασχόντων... Error! Bookmark not defined. 5.5.Βία, κακοποίηση και παραμέληση ηλικιωμένων... Error! Bookmark not defined. 5.5.1.Εντοπισμός και αντιμετώπιση της κακοποίησης. Error! Bookmark not defined. 5.6.Ο Θάνατος του ηλικιωμένου ασθενή... Error! Bookmark not defined. 5.6.1.Σημεία ότι πλησιάζει ο θάνατος... Error! Bookmark not defined. 5.6.2.Αντιδράσεις στον επικείμενο θάνατο... Error! Bookmark not defined. 5.6.3.Ανακουφιστική Φροντίδα... Error! Bookmark not defined. 5.7.ΝΕΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ... Error! Bookmark not defined. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... Error! Bookmark not defined. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... Error! Bookmark not defined. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Error! Bookmark not defined.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το στάδιο της γήρανσης αποτελεί μία περίοδο αναπόλησης και αποδοχής για τους περισσότερους ανθρώπους. Το ηλικιωμένο άτομο συμβιβάζεται με τις προηγούμενες επιλογές του και αποδέχεται την νέα σωματική εικόνα και κατάσταση. Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα γηρατειά αποτελούν μία διαδικασία συμφιλίωσης με τον επερχόμενο θάνατο. Λανθασμένα επικρατεί η αντίληψη ότι η διαδικασία της γήρανσης είναι ασύμβατη με την ζωή, καθώς επιφέρει σημαντικές φθορές και καταλήγει στον θάνατο Το γήρας επιβάλλει την αποδοχή της νέας γενικής σωματικής κατάστασης, η οποία επιφέρει πολλούς και σημαντικούς περιορισμούς. Παράλληλα με την φυσική φθορά συνυπάρχουν και πολλά οργανικά προβλήματα, τα οποία δυσχεραίνουν επιπρόσθετα την λειτουργικότητα του ηλικιωμένου ατόμου. Εκτός από την σωματική φθορά οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν σημαντική έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας. και εξαιρετική ευπάθεια και ευαισθησία στην εκδήλωση ψυχικών νοσημάτων. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες εμφανίζεται το φαινόμενο της δημογραφική γήρανσης του πληθυσμού. Παρατηρείται σημαντικά στατιστική αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων σε σχέση με τις υπόλοιπες πληθυσμιακές ομάδες. Αιτία αποτελεί η υπογεννητικότητα στις σύγχρονες ανεπτυγμένες χώρες. Επιπροσθέτως η βελτίωση των συνθηκών επιβίωσης, η υψηλού επιπέδου παροχή υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και η αύξηση των συνταξιοδοτικών αποδοχών επιφέρουν αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης των ηλικιωμένων ασθενών. Σήμερα πραγματοποιείται μία στροφή στην πρόληψη των νοσημάτων και των τραυματισμών των ηλικιωμένων ανθρώπων, προκειμένου να διατηρηθεί η αυτονομία, η ανεξαρτησία και η ικανότητα για αυτοφροντίδα στην καθημερινή ζωή. Επιδιώκεται διεθνώς η εφαρμογή εναλλακτικών, ευέλικτων και οικονομικότερων υπηρεσιών στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης και φροντίδας των ηλικιωμένων ασθενών. Μέρος αυτής της προσπάθειας αποτελεί η εφαρμογή και η διεύρυνση του θεσμού της κατ οίκον φροντίδας των ηλικιωμένων. Οι στόχοι της ΕΕ και των επιμέρους Κυβερνήσεων σχετίζονται με την παροχή ποιοτικών και ευέλικτων υπηρεσιών στους ηλικιωμένους με βάση τις ανάγκες τους, χωρίς να επιβαρύνεται υπέρμετρα ο κρατικός προϋπολογισμός. Απώτερος στόχος της «υγιούς γήρανσης του πληθυσμού» είναι ο εξορθολογισμός των δημόσιων δαπανών για την παροχή υπηρεσιών υγείας και
φροντίδας των ηλικιωμένων. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι εφικτή η επιπλέον χρηματοδότηση σε άλλους σημαντικούς τομείς, όπως η Παιδεία και ο Αθλητισμός.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με βάση τη σύγκριση των κρατών μελών της ΕΕ-28 ο πληθυσμός αυξανόταν κάθε έτος από την 1 η Ιανουαρίου 1960 έως την 1 η Ιανουαρίου 2013: Ο πληθυσμός της γης αυξάνεται διαχρονικά. Συνολικά αυξήθηκε κατά 98.9 εκατομμύρια κατοίκους, δηλ κατά 0.4%(www.statistics.gr) Ωστόσο, ο αριθμός των γεννήσεων σταδιακά τείνει να μειώνεται και το προσδόκιμό επιβίωσης να αυξάνεται. Αποτέλεσμα της νέας κατάστασης είναι η υπέρμετρη δημογραφική αύξηση του ηλικιωμένου πληθυσμού συγκριτικά με τις υπόλοιπές ηλικιακές ομάδες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δηλώνει ότι στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις. Πιο συγκεκριμένα καταγράφεται στα πλαίσια της ΕΕ αύξηση 18.2 % του ποσοστού των υπερηλίκων, δηλαδή των ατόμων άνω των 65 ετών. Παράλληλα το προσδόκιμο επιβίωσης αυξήθηκε κατά 10 χρόνια την τελευταία πεντηκονταετία αγγίζοντας τα 82.5 έτη. Οι ηλικιωμένοι αποτελούν την πλέον πολυάριθμη, ευπαθή και άξια σεβασμού ηλικιακή ομάδα. Ο σεβασμός προς τα άτομα της τρίτης ηλικίας πηγάζει από την σοφία και την γνώση που κατέχουν εξαιτίας των εμπειριών τους. Επιπλέον οι ηλικιωμένοι κατέχουν ιδιαίτερη θέση στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή του τόπου. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται η συμβολή των γηραιότερων στην διατήρηση τόσο των πνευματικών, όσο και των πολιτιστικών παραδόσεων. Ο πληθυσμός των ηλικιωμένων έχει βιώσει πολλές και σύνθετές κοινωνικές μεταβολές. Κατάφερε να επιβιώσει και να προσαρμοστεί σε όλες τις αλλαγές. Στην σύγχρονή κοινωνία ο πληθυσμός των ηλικιωμένων αποτελεί μία ισχυρή κοινωνική και πολιτική δύναμη. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων έχει ως αποτέλεσμα την προσαρμογή των κοινωνικών και πολιτικών μέτρων στην νέα κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα το ηλικιωμένο άτομο εμφανίζει υψηλότερες πιθανότητες να αναζητήσει τις υπηρεσίες της κοινότητας και των συστημάτων υγείας, για να λάβει υποστήριξη σε θέματα αυτόφροντίδας και προαγωγής της υγείας ή πρόληψης των προβλημάτων υγείας και αντιμετώπισης των σχετιζόμενων με την νόσο επιπλοκών. Η κοινωνία και τα Εθνικά Συστήματα Υγείας προσπαθώντας να ανταποκριθούν στην διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για φροντίδα και τις σύνθετες ανάγκες των 8
ηλικιωμένων προχωρά στην οργάνωση και στην παροχή νέων υπηρεσιών. Η ανάγκη για αποκέντρωση και οργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας και φροντίδας, οι οποίες απευθύνονται στους ηλικιωμένους καθίσταται επιτακτική. Αναζητούνται ποιοτικές, ευέλικτες και οικονομικές εναλλακτικές. Οι υπηρεσίες φροντίδας ηλικιωμένων παρέχονται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και από κερδοσκοπικές και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις. Αρκετές υπηρεσίες παρέχονται από εθελοντικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, οι οποίες βασίζονται στην φιλανθρωπία. Η εκκλησία παρέχει σημαντικό έργο στην φροντίδα και στην στήριξή των ηλικιωμένων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατανοώντας το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης και τις επιπτώσεις στα δημοσιονομικά συστήματα προχώρησε στην θέσπιση στόχων για την διασφάλιση της «υγιούς γήρανσης». Ως υγιής γήρανση αναφέρεται η ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται αποτελεσματικά στους νέους ρόλους και στην καθημερινή ζωή Η σύμπραξη των Ευρωπαϊκών χωρών που πραγματοποιήθηκε το 2011 στοχεύει στην επαρκή εισοδηματική στήριξη σε ηλικιωμένους και την πρόσβαση στα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Απώτερος στόχος της σύμπραξης είναι να παραταθεί κατά δύο έτη η μέση υγιής ζωή κάθε Ευρωπαίου μέχρι το 2020. Οι επιμέρους στόχοι της σύμπραξης είναι να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να ζουν μια υγιή, ενεργό και ανεξάρτητη ζωή, να βελτιώσει την βιωσιμότητα και την αποδοτικότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Τέλος επιδιώκεται να τονωθεί και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των αγορών με καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Διεθνώς, η φροντίδα των ηλικιωμένων ασθενών αποτελεί έναν διαρκώς αναπτυσσόμενο τομέα, ο οποίος ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ζήτηση για παροχή ποιοτικών υπηρεσιών κατ οίκον. Δραστηριοποιούνται δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, οι οποίοι στοχεύουν στην προαγωγή, την διατήρηση και την αποκατάσταση της υγείας του ασθενή. Ο θεσμός της κατ οίκον φροντίδας ανταποκρίνεται στους στόχους της Ευρωπαϊκής σύμπραξης για ενεργή και υγιή γήρανση, όπως και για στη βελτίωση της βιωσιμότητα και της αποδοτικότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Οι υπηρεσίες είναι ευέλικτες και παρέχονται στο χώρο του ασθενή ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες φροντίδας και την κατάσταση υγείας του ωφελούμενου ασθενή. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει τις μεταβολές που επιφέρει το γήρας στην γνωστική, λειτουργική και σωματική κατάσταση του ασθενή. Παράλληλα παρουσιάζεται ο θεσμός της κατ οίκον φροντίδας και νοσηλείας, όπως αυτός ισχύει 9
στην Ελλάδα. Τέλος αναφέρονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα δικαιώματα του ηλικιωμένου ασθενή, τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους επαγγελματίες υγείας και τους φροντιστές που δραστηριοποιούνται στην μακροχρόνια περίθαλψη και φροντίδα. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στους βασικούς ορισμούς, οι οποίοι σχετίζονται με την φροντίδα των ηλικιωμένων. Παράλληλα παρουσιάζονται τα σύγχρονα δημογραφικά δεδομένα για την γήρανση του πληθυσμού. Ακολουθούν οι Ευρωπαϊκές οδηγίες αναφορικά με την διαφύλαξη των δικαιωμάτων του ηλικιωμένου ασθενή. Στο δεύτερο και στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα πλέον συνηθισμένα χρόνια οργανικά και ψυχικά προβλήματα,τα οποία εμφανίζει ο ηλικιωμένος ασθενής και επιδρούν στην γενικότερη γνωστική και λειτουργική του ικανότητα του. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην κατ οίκον νοσηλευτική φροντίδα του ασθενή. Αναφέρονται τα πρότυπα της κατ οίκον φροντίδας, όπως και ο ρόλος του νοσηλευτή. Επιπλέον αναλύονται ορισμένα από τα πλέον συνήθη προβλήματα, τα οποία καλείται να επιλύσει ο νοσηλευτής στην φροντίδα των ηλικιωμένων ασθενών. Τέλος το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στις δημόσιες και ιδιωτικές δομές, οι οποίες παρέχουν υπηρεσίες περίθαλψης και φροντίδας στους ηλικιωμένους ασθενείς. Παράλληλα αναλύεται ο θεσμός της κατ οίκον φροντίδας ηλικιωμένων. 10
1.ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ ΟΡΙΣΜΟΙ 1.1.Υγεία Οι ορισμοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς για την υγεία και την ασθένεια δεν είναι σαφώς καθορισμένοι. Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα υγείας και ασθένειας. Υπάρχει το συνεχές υγεία- ασθένεια, όπου η υγεία είναι μία μεταβαλλόμενη κατάσταση και στο ένα άκρο συναντάται η ευεξία και στο άλλο ο θάνατος. Ως ευεξία ορίζεται η μέγιστη λειτουργική ικανότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 1947 ως υγεία ορίζεται «η κατάσταση της πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία νόσου ή αναπηρίας». Η υγεία θα πρέπει να ορίζεται από κάθε άτομο και να λαμβάνονται υπόψη η φυσική, η διανοητική, η συναισθηματική, η κοινωνική, η πολιτισμική, η πνευματική και η περιβαλλοντική του διάσταση. Το άτομο αποτελεί μια σύνθετη βιο-ψυχοκοινωνική ολότητα και ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από τις ιατρονοσηλευτικές υπηρεσίες. Στις ΗΠΑ τα πρότυπα αντίληψης για την υγεία σχετίζονται με τις προσωπικές απόψεις για την επιρρέπεια σε μία νόσο, για την σοβαρότητα της νόσου και για την αντιλαμβανόμενη αξία μιας ενέργειας. Ακόμη ως υγεία ορίζεται «η φυσιολογική λειτουργία όλων των οργάνων του σώματος και η ψυχοπνευματική ισορροπία του ανθρώπου»,(σύγχρονο Ετυμολογικό Λεξικό). Η σωματική υγεία αναφέρεται στην εύρυθμη και φυσιολογική λειτουργία των οργάνων του σώματος. Η πνευματική υγεία περιλαμβάνει την ακεραιότητα των πνευματικών δυνάμεων για δημιουργία. Η ψυχική υγεία περιλαμβάνει την ηρεμία και την γαλήνη της ψυχής (Σύγχρονο Ετυμολογικό Λεξικό). Η σωματική με την ψυχοπνευματική υγεία βρίσκονται σε στενή αλληλεπίδραση. Όταν το άτομο είναι σωματικά υγιές απαλλαγμένο από σωματικούς πόνους έχει την δυνατότητα να ασχοληθεί με πνευματικά αγαθά. Ακόμη, όταν ένα άτομο εμφανίζει προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πολύ πιθανό να εκδηλώσει και σωματικά προβλήματα. Άλλος ένας ορισμός για την υγεία περιλαμβάνει το υψηλότερο επίπεδο ευεξίας ως την πιο ενεργητική κατάσταση προσανατολισμένη στην μεγιστοποίηση του δυναμικού του ατόμου, ανεξάρτητα από την κατάσταση της υγείας του ατόμου. Υπάρχει τέλος το πρότυπο του αίτιου - ξενιστή - περιβάλλοντος το οποίο χρησιμοποιείται για την 11
πρόβλεψη της ασθένειας και την αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου οι οποίοι θέτουν σε κίνδυνο την υγεία της κοινότητας(taylor,2010). Ωστόσο οι ασθενείς όταν καλούνται να ορίσουν την υγεία ή την ασθένεια επικεντρώνονται στα συμπτώματα που εκδηλώνουν, στο τι νιώθουν και στην δυνατότητα ή αδυναμία να εκτελέσουν τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Η υγεία και η ασθένεια ορίζονται με βάση την υποκειμενική αντίληψη του κάθε ατόμου. Ως ασθένεια ορίζεται η μεταβολή της λειτουργικής ικανότητας ενός ατόμου. Στην βάση της νοσηλευτικής πράξης τίθεται η αντιμετώπιση του ασθενή ως σύνθετη βιοψυχοκοινωνική οντότητα. Όταν ο νοσηλευτής κατανοήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ασθενή και τις πεποιθήσεις του σχετικά με την υγεία και την ασθένεια είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσει ένα νοσηλευτικό σχέδιο φροντίδας και να θέσει νοσηλευτικούς στόχους, τους οποίους ο ασθενής είναι πολύ πιθανό να υλοποιήσει αναγνωρίζοντάς τους ως απαραίτητους και πραγματοποιήσιμους. 1.2.Το γήρας Δεν υπάρχει σαφής ορισμός για την διαδικασία της γήρανσης, ούτε δείκτες οι οποίοι να προσδιορίζουν την διαδικασία της γήρανσης. Ωστόσο έχουν σημειωθεί αρκετές προσπάθειες προσδιορισμού του γήρατος. Η γήρανση ξεκινά από την στιγμή της γέννησης. Αρχικά ονομάζεται «μεγάλωμα» και στην πορεία γηρασμός. Ορισμένοι ερευνητές οριοθετούν την γήρανση από την ηλικία των 25 ετών, οπότε και έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη μέχρι και τον θάνατο. Η γήρανση ξεκίνα στο σημείο όπου εμφανίζεται μείωση της λειτουργικότητας και καταλήγει στο θάνατο. Άλλος ένας ορισμός για την διαδικασία της γήρανσης αναφέρεται στην σταδιακή και αυτόματη μεταβολή που οδηγεί σε ωρίμανση μέσα από την παιδική ηλικία, την εφηβεία και την νέα ενήλικη ζωή και στην συνέχεια επέρχεται μία πτωτική πορεία μέσα από την μεσήλικη ζωή και την τρίτη ηλικία (Beers,2005). Μια διαφορετική θεωρία για την γήρανση αναφέρει ότι η ζωή χωρίζεται σε φάσεις. Τα γηρατειά ανήκουν σε ξεχωριστό κύκλο ζωής. Η ταξινόμηση των σταδίων της ζωής και ο πληθυσμός μπορεί να καταταχθεί σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο, όπως αυτό συνδέεται με την χρονολογική ηλικία. 12
O Thomas(1977) διατύπωσε την θεωρία των τεσσάρων σταδίων. Τα στάδια αυτά είναι βρέφος, εφηβεία, ωριμότητα και θάνατος. Ο Neugarten (1974) διατύπωσε πρώτος τον όρο τρίτη και τέταρτη ηλικία. Ως πρώτα γηρατειά όρισε τους κάτω των 75 ετών και ως βαθειά γεράματα τους άνω των 75 ετών. Στην τρίτη ηλικία οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται ως ώριμοι ενήλικες απαλλαγμένοι από την φροντίδα των παιδιών και την ευθύνη της εργασίας με μία οικονομική άνεση η οποία τους επιτρέπει να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Η τέταρτη ηλικία περιλαμβάνει την οικονομική εξάρτηση, το έσχατο γήρας και τον θάνατο (Redfern, 2011). Ακόμη μία προσπάθεια ορισμού της τρίτης ηλικίας περιλαμβάνει την σχέση του ατόμου με την παραγωγική διαδικασία. Σε κάθε χώρα η νομοθεσία καθορίζει την ηλικία συνταξιοδότησης. Αυθαίρετα η ηλικία αυτή σχετίζεται με την έναρξη της τρίτης ηλικίας. Η διεργασία της γήρανσης σχετίζεται και με την θεωρία της δραστηριότητας και την θεωρία της αποσύνδεσης. Ο Havighurst διατύπωσε την θεωρία της δραστηριότητας η οποία αναφέρεται στο ηλικιωμένο άτομο. Συγκριμένα υποστήριξε ότι οι ηλικιωμένοι οφείλουν να αντιστρέψουν την αρνητική εικόνα που επικρατεί στην κοινωνία σχετικά με το γήρας. Η επιτυχημένη γήρανση επιτυγχάνεται μέσα από την διατήρηση των ρόλων και των δραστηριοτήτων που εκτελούσαν τα άτομα κατά την μέση ηλικία ή μέσα από την υιοθέτηση νέων ρόλων και δραστηριοτήτων. Αντίθετα οι Cumming και Henri (1961) διατύπωσαν την θεωρία της αποσύνδεσης ή της αποδέσμευσης(redfern, 2011).. Πιο συγκεκριμένα υποστήριξαν πως «ο αποτελεσματικός τρόπος γήρανσης (για την κοινωνία και το άτομο) μπορεί να πραγματοποιηθεί με την σταδιακή και όχι με την απότομη απώλεια των κοινωνικών ρόλων και των κοινωνικών σχέσεων και με την σταδιακή επαφή με άλλα ηλικιωμένα άτομα» 1.2.1.Αιτιολογία Γήρανσης Η γήρανση ορίζεται ως «η διαδικασία με την οποία η ικανότητα για κυτταρική διαίρεση, αύξηση και λειτουργία χάνεται με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας τελικά σε μία ασυμβατότητα με τη ζωή δηλ. η διαδικασία των γηρατειών καταλήγει στο θάνατο»,(beers,2005).υπάρχουν ενδογενείς (γονιδιακοί) παράγοντες και εξωγενείς (περιβαλλοντικοί παράγοντες). Τα γονίδια καθορίζουν την αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός ατόμου ή και ενός πληθυσμού. 13
Έχει παρατηρηθεί ότι και οι απόγονοι των ατόμων που επέζησαν έως τα βαθιά γεράματα παρουσιάζουν αυξημένο μέσο όρο ζωής. Με βάση τους περιβαλλοντικούς παράγοντες μπορεί να ερμηνευτεί και η διαφορά στο μέσο όρο ζωής ανάμεσα στις γυναίκες και στους άντρες. Οι άνδρες εμφανίζουν μεγάλη νοσηρότητα και θνησιμότητα εξαιτίας των καρδιαγγειακών νοσημάτων, αλλά και του τρόπου ζωής ο οποίος συνδέεται με κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, δυστυχήματα και βία. Η γήρανση αποτελεί ένα σύνθετο βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό φαινόμενο. Τα νευρικά, τα νεφρικά και τα μυοκαρδιακά κύτταρα δεν διαιρούνται. Σύμφωνα με το φαινόμενο του Hayflick οι εμβρυικοί ινοβλάστες φυσιολογικά διαιρούνται μέχρι και 50 φορές, ώστε να εμφανίσουν την απαραίτητη πυκνότητα. Έρευνες φανερώνουν ότι στους ηλικιωμένους οι ινοβλάστες έχουν την τάση να διαιρούνται λιγότερες φορές γεγονός που σχετίζεται με την αδρανοποίηση της τελομεράσης. Επομένως τα κύτταρα χάνουν την ικανότητα να διαιρούνται με την πάροδο του χρόνου. Μετά από αρκετές διαιρέσεις παύουν να αναπαράγονται, υπερτρέφονται και επιβιώνουν για αρκετό καιρό πριν πεθάνουν(redfern,2011). Ως γήρανση ορίζεται «η εξέλιξη υποστροφής και εκφυλίσεως των κυττάρων και του ενδιάμεσου ιστού, με προοδευτική ελάττωση της ικανότητας κυτταρικού πολλαπλασιασμού, που οδηγεί τον οργανισμό από την γέννηση στον θάνατο (Beers, 2005)». Η εξέλιξη της υποστροφής των κυττάρων οδηγεί σε πλήθος προβλημάτων στην τρίτη ηλικία. Κυρίως σε προβλήματα στήριξης από την οστεοπόρωση και την συνακόλουθη ελάττωσης της οστικής μάζας. Η λειτουργία της απομνημόνευσης εξασθενεί χάρη στην σταδιακή απώλεια νευρώνων. Το καρδιαγγειακό σύστημα εξασθενεί. Επιβαρύνεται η αναπνευστική λειτουργία καθώς μειώνεται η ζωτική χωρητικότητα και αυξάνεται ο υπολειπόμενος όγκος. Ελαττώνονται οι νεφρώνες και σημειώνονται αρτηριοσκληρυντικές αλλοιώσεις με αποτέλεσμα να σημειώνεται ανεπαρκή νεφρική κάθαρση. Επιπλέον ελαττώνεται η παραγωγή αίματος από τον μυελό των οστών. Επηρεάζεται η ρύθμιση του σακχάρου του αίματος, η ομοιοθερμία και η ανοσία. Τέλος εξασθενούν οι αισθήσεις ( Dewit,2009). Υπάρχουν πλήθος θεωριών οι οποίες επιχείρησαν και επιχειρούν να επεξηγήσουν το σύνθετο φαινόμενο της γήρανσης. Σύμφωνα με την θεωρία των σωματικών μεταλλαγών, με την αύξηση της ηλικίας δημιουργούνται και αθροίζονται οι μεταλλάξεις γονιδίων προκαλώντας φθορά και ελαττωματική λειτουργία των κυττάρων. Ακόμη υπάρχει και η θεωρία προοδευτικής συγκέντρωσης τοξικών ουσιών μέσα στα κύτταρα, η οποία οδηγεί στον θάνατο τους. Άλλη μία γνωστή θεωρία είναι αυτή του «βιολογικού ρολογιού της γηράνσεως» κατά την οποία ως έδρα των ηλικιακών 14
μεταβολών ορίζεται ο υποθάλαμος. Η γήρανση εξαρτάται από την απώλεια των κυττάρων του υποθάλαμου, η οποία προκαλεί ενδοκρινικές μεταβολές στην υπόφυση και ακολούθως στους αδένες, στα όργανα, στους νευροδιαβιβαστές και στις νευρωνικές συνδέσεις. Η γήρανση χαρακτηρίζεται από προοδευτικές και αμετάκλητες με την πάροδο του χρόνου αλλαγές στη δομή και στην λειτουργικότητα (Kirkwood, 1999). Ανάμεσα στην ηλικία των 30 και 70 παρουσιάζεται ελάττωση της μυϊκής μάζας της τάξης του 40%. Η μυϊκή μάζα αντικαθίσταται από λίπος. Το ηλικιωμένο άτομο εμφανίζεται εξαιρετικά ευπαθές και με μειωμένη λειτουργικότητα. Η χρονολογική ηλικία, δηλ. η χρονική διάρκεια που ο άνθρωπος έχει ζήσει αποτελεί έναν κοινωνικό δείκτη, ο οποίος συχνά συσχετίζεται με την διαδικασία της βιολογικής ωρίμανσης. Ο μέσος όρος ζωής κυμαίνεται από τα 35 χρόνια σε ορισμένες χώρες της Αφρικής μέχρι τα 80 στην Ιαπωνία. Ο μέσος όρος αυξάνεται διαρκώς. Ωστόσο η συσχέτιση αυτή είναι εν μέρει αυθαίρετη καθώς υπάρχει μεγάλη ετερογένεια και διαφοροποίηση στην διαδικασία της γήρανσης των διαφόρων ηλικιακών ομάδων. Το επάγγελμα και ο τρόπος ζωής μεταβάλλουν σημαντικά το επίπεδο υγείας των ανθρώπων. Επιπλέον υπάρχει μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στην χρονολογική ηλικία και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς το γήρας (υποκειμενική αντίληψη του ηλικιωμένου εαυτού). 1.3. Γεροντολογία και Γηριατρική Η μελέτη και η αντιμετώπιση των ιατροκοινωνικών προβλημάτων της τρίτης ηλικίας αποτελούν αντικείμενο των επιστημονικών κλάδων της γεροντολογίας και της γηριατρικής. Η γεροντολογία είναι η επιστήμη του γήρατος υπό την κοινωνικοοικονομική σκοπιά. Η γηριατρική ορίζεται ως η ιατρική επιστήμη του γήρατος, η οποία ασχολείται με τα βιολογικά, κλινικά, εργαστηριακά και θεραπευτικά προβλήματα των ηλικιωμένων (Κωσταρίδου,1999). Οι γηρίατροι εκπαιδεύονται ειδικά στην περίθαλψη ηλικιωμένων ανθρώπων. Συνήθως είναι οι γιατροί ΠΦΥ ή οι γιατροί οι οποίοι καλούνται να ασχοληθούν με τον ασθενή για σύντομο χρονικό διάστημα. Συχνά η περίθαλψη των ηλικιωμένων από τους γηρίατρους περιλαμβάνει ταυτόχρονα την αντιμετώπιση πολλαπλών προβλημάτων υγείας και διαταραχών. Εκτιμούν τους ηλικιωμένους τόσο από την σκοπιά των κοινωνικών, των συναισθηματικών, αλλά και των βιολογικών αναγκών (Beers, 2007). 15
Η μελέτη της διαδικασίας της γήρανσης έχει καταστήσει τους γηρίατρους ικανούς ώστε να διακρίνουν εάν ένα δεδομένο σύμπτωμα οφείλεται στην διαδικασία της γήρανσης ή σε κάποια πάθηση. Στόχος είναι να διευκολυνθούν οι ηλικιωμένοι σε μια όσο το δυνατόν αυτόνομη και ανεξάρτητη διαβίωση. Συνήθως στους γηρίατρους απευθύνονται οι ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από πολλές νόσους, είναι απαραίτητη η παρακολούθηση από γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και παίρνουν μεγάλο αριθμό φαρμάκων, τα οποία είναι πιθανόν να προκαλέσουν πλήθος παρενεργειών. 1.3.1.Διαχειριστές γηριατρικών περιστατικών Οι διαχειριστές γηριατρικών περιστατικών είναι οι ειδικοί οι οποίοι διασφαλίζουν ότι οι ηλικιωμένοι λαμβάνουν όλη την απαιτούμενη βοήθεια και περίθαλψη(beers, 2007). Μπορεί να είναι κοινωνικοί λειτουργοί ή νοσηλευτές. Οι διαχειριστές φροντίζουν για την διασφάλιση των φαρμάκων και του φαγητού, για την επίσκεψη κάποιου νοσηλευτή κατ οίκον σε κάποιο περιστατικό ή κάποιου βοηθού για την διευθέτηση της καθαριότητας του σπιτιού. Ωστόσο, ο θεσμός του διαχειριστή συναντάται σπανίως. Ο όρος γεροντολογική νοσηλευτική έχει πλέον αντικατασταθεί από τον όρο νοσηλευτική φροντίδα ηλικιωμένων,καθώς αρκετοί θεωρούν τον όρο γήρας υποτιμητικό. 1.3.2.ΠΦΥ Οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου και οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, κατανοώντας την αναγκαιότητα της πρόληψης της νόσου, για τον περιορισμό του κόστους και την διατήρηση της δημόσιας υγείας και ευεξίας, στρέφονται προς την πρόληψη. Το 1978 ο ΠΟΥ και η UNICEF πραγματοποίησαν στηνalma-ata, (Καζακστάν) ένα Διεθνές Συνέδριο με στόχο την εξασφάλιση «Υγείας για όλους το 2000». Η επίτευξη του στόχου απαιτούσε την οργάνωση και την εφαρμογή της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Κοινότητα. Σύμφωνα με την διακήρυξη της Alma Ata άρθρο 6 «η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας βασίζεται σε επιστημονικά 16
κατοχυρωμένες πρακτικές, σε κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογίες, οι οποίες είναι προσιτές σε όλα τα άτομα και τις οικογένειες της κοινότητας, με την δική τους πλήρη και ενεργό συμμετοχή και σε κόστος που να μπορούν να αντέξουν, η δε χώρα μπορεί να ανταποκριθεί σε όλη την πορεία της ανάπτυξής τους».. Η ΠΦΥ αποτελεί τμήμα του Συστήματος Υγείας της κάθε χώρας. Είναι το πρώτο τμήμα επικοινωνίας των ατόμων και των οικογενειών της κοινότητας με το Σύστημα Υγείας. Η ΠΦΥ αποσκοπεί στην διασφάλιση υψηλού επιπέδου υγείας σε όλη την Παγκόσμια Κοινότητα. Στόχος της ΠΦΥ και των μέτρων πρόληψης είναι να επιτευχθεί η επιτυχημένη παραγωγική και οικονομική ζωή του ωφελούμενου πληθυσμού. Η φροντίδα για να παραμείνει συνεχιζόμενη παρέχεται κοντά στους χώρους κατοικίας και εργασίας του πληθυσμού της Κοινότητας 1.3.3.Κατ οίκον φροντίδα και κατ οίκον Νοσηλευτική Η κατ οίκον φροντίδα επιτελεί αυστηρά καθορισμένους σκοπούς και στόχους. Η κατ οίκον φροντίδα παρέχει στον ασθενή και στην οικογένεια (Κυριακίδου, 2008)μέσω εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας. Ως ομάδα κατ οίκον φροντίδας ορίζεται το σύνολο των διαφορετικών ειδικοτήτων που δραστηριοποιούνται στο χώρο του ασθενή και στοχεύουν στην κάλυψη των σωματικών, κοινωνικών, ψυχολογικών αναγκών του ασθενή,όπως αυτές προκύπτουν από την ιδιαιτερότητα της κατάστασής του. Ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή παρέχεται μερική ή κατά χρονικά διαστήματα νοσηλευτική φροντίδα από πτυχιούχο νοσηλευτή ή υπό την επίβλεψή του με την συμβολή εξειδικευμένου προσωπικού. Στόχος των υπηρεσιών κατ οίκον είναι η προαγωγή, η διατήρηση και η αποκατάσταση της υγείας του ασθενή. Επιδιώκεται η ενίσχυση της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας του ασθενή μέσα από την βελτίωση της κινητικότητας και της γενικότερης λειτουργικής κατάστασης. Συγκεκριμένα στα πλαίσια της κατ οίκον φροντίδας παρέχονται Υπηρεσίες Κοινωνικής Στήριξης, Νοσηλευτικής Φροντίδας και υπηρεσίες οικιακής βοήθειας. 17
1.4.Ιστορική Αναδρομή Το γήρας και οι γηραιοί στην αρχαιότητα κατείχαν ιδιαίτερα σημαντική θέση. Ως γέρων χαρακτηρίζονταν το άτομο το οποίο αναγνωρίζονταν για την σοφία και την σύνεσή του. Η πολιτεία θεωρούσε ότι θα μπορούσε να αναλάβει υψηλά καθήκοντα και να ανταπεξέλθει αποδοτικά και αποτελεσματικά. Η έκφραση η οποία χρησιμοποιούνταν συχνά στην αρχαιότητα και αποδίδονταν στους ηλικιωμένους ήταν «επέλευση του γήρατος». Ο όρος επέλευση απέδιδε την σταδιακή εξάντληση των σωματικών δυνάμεων. Το γήρας συχνά συνοδεύεται από μία καταθλιπτική διάθεση, η οποία σχετίζεται με «το αμετάκλητο στάδιο της πορείας της ζωής, η οποία οδηγεί στον τελικό δρόμο» (Μπαλογιάννης, 2007). Οι Πυθαγόρειοι παραλλήλιζαν τις ηλικιακές κατηγορίες με τις εποχές του έτους, όπου η άνοιξη χαρακτήριζε την νεότητα και ο χειμώνας το γήρας. Ο Ιπποκράτης παρατηρώντας τα ιατρικά προβλήματα των ηλικιωμένων αναφέρεται στην σταδιακή μεταβολή της φυσικής τους κατάστασης. Καταγράφει την ελάττωση της ισχύος, την μείωση της μυϊκής μάζας και την ελαττωμένη ενυδάτωση των ιστών. Επιπλέον αναφερόμενος στη γενικότερη ιατρική κατάσταση των ηλικιωμένων(περί νούσων Α,186), αναφέρει ότι οι πρεσβύτεροι πάσχουν από δύσπνοια, βηχώδεις καταρροές, δυσουρίες και ανουρίες. Άλλα συχνά προβλήματα τα οποία παρατηρούνταν και παρατηρούνται συχνά στους ηλικιωμένους είναι οι πόνοι των αρθρώσεων, οι νεφρίτιδες, ο ίλιγγος, η αποπληξία και η καχεξία. Τέλος ως παρατηρούμενοι νόσοι αναφέρονται τα προβλήματα των αισθητήριων οργάνων. Γίνεται αναφορά στην βαρηκοΐα, στις στεγνές ρινικές κόγχες, στην αμβλυωπία και στο γλαύκωμα. Ένα πλέον αξιοσημείωτο πρόβλημα το οποίο εμφανίζουν οι ηλικιωμένοι είναι η αγρυπνία, η οποία επηρεάζει την συνολική λειτουργική και φυσική κατάσταση των ηλικιωμένων. Από την άλλη πλευρά ο Γαληνός δεν αντιμετωπίζει το γήρας ούτε σαν νόσο, αλλά ούτε και σαν φυσική κατάσταση. Χαρακτηρίζει το γήρας ως ένα ιδιαίτερο στάδιο της ζωής του ανθρώπου, το οποίο απαιτεί ιδιαίτερη ιατρική φροντίδα, κατάλληλη σωματική άσκηση, λουτροθεραπεία και φυσικοθεραπεία. Ακόμη απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα της διατροφής και του ύπνου. Όσον αφορά τις διατροφικές συνήθειες ενθάρρυνε την κατανάλωση του γάλακτος αίγας με μέλι. Επιπλέον ενίσχυε την 18
κατανάλωση οίνου, καθώς θεωρούσε ότι έχει αγχολυτική και αντικαταθλιπτική δράση στα άτομα τρίτης ηλικίας, τα οποία συχνά εμφάνιζαν διαταραχές διάθεσης, ενώ συνέβαλλε και στην θερμορύθμιση. Στα βυζαντινά χρόνια το γήρας κατείχε εξέχουσα θέση. Ο Μέγας Βασίλειος ίδρυσε τα πρώτα γηροκομεία και νοσοκομεία. Στα γηροκομεία πέρα από την φαρμακευτική φροντίδα και την προσεγμένη διατροφή παρείχαν και ψυχική και ψυχολογική στήριξη προκειμένου να επιτευχθεί και η πνευματική ενδυνάμωση( Μπαλογιάννης,2007). Πλήθος γηροκομείων ιδρύθηκαν κατά καιρούς στην Κωνσταντινούπολη από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες, τόσο από την Αγία Ελένη,όσο και από την Ειρήνη την Αθηναία, τον Λέων ΣΤ κ.α. Ωστόσο το σημαντικότερο και πλέον καινοτόμο γηροκομείο της εποχής και της περιοχής αποτέλεσε ο Ξενών της Ιεράς Μονής του Παντοκράτορος, στο οποίο πραγματοποιούνταν ψυχοθεραπεία και εργασιοθεραπεία πέρα από τις καθιερωμένες υπηρεσίες. 1.4.1.Οι ηλικιωμένοι σήμερα Οι ηλικιωμένοι αποτελούν μία πληθυσμιακή ομάδα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εξαιτίας του γήρατος εμφανίζεται μία φθίνουσα πορεία της γενικής τους κατάστασης, ως αποτέλεσμα των μεταβολών που εμφανίζονται στον οργανισμό. Επιπλέον οι ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στα χρόνια νοσήματα. Η κινητική ικανότητα και η εκτέλεση καθημερινών λειτουργιών περιορίζεται. Ακόμη με την πάροδο του χρόνου οι γνωστικές λειτουργίες ενδέχεται να μεταβληθούν. Ωστόσο, υπάρχει και η πιθανότητα να μείνουν αμετάβλητες. Οι γνωστικές λειτουργίες οι οποίες συνηθέστερα εξασθενούν είναι οι σύνθετες οπτικοχωρητικές δεξιότητες, η ονομασία των αντικειμένων και η ευχέρεια λόγου. Όσον αφορά τις μνημονικές δεξιότητες εμφανίζεται δυσκολία στην βραχύχρονη μνήμη, ενώ η μακρόχρονη υπό φυσιολογικές συνθήκες παραμένει σχετικά αμετάβλητη. Τέλος οι ηλικιωμένοι εμφανίζονται ιδιαίτερη ευπάθεια στα ψυχικά νοσήματα. Στο σύγχρονό κόσμο όπου εφαρμόζεται κοινωνική πολίτικη, η φροντίδα των ηλικιωμένων αποτελεί σημαντικό κομμάτι του κοινωνικού προγράμματος. Πέρα από την οικονομική ενίσχυση, εφαρμόζεται ιατρονοσηλευτική φροντίδα λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων. Επιπροσθέτως, οι ηλικιωμένοι χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης και σεβασμού καθώς αναγνωρίζεται η προσφορά τους τα 19