Κοινωνικοοικονομική Αποτίμηση του Κλάδου της Κινητής Τηλεφωνίας στην Ελλάδα. Δεκέμβριος 2008

1 Κοινωνικοοικονομική Αποτίμηση του Κλάδου της Κινητής Τηλεφωνίας στην Ελλάδα Δεκέμβριος 2008

2 Σκοπός της μελέτης Ανάδειξη συνεισφοράς του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας στην οικονομία, την επιχειρηματική κοινότητα και την κοινωνία της χώρας, καθώς και των προοπτικών του. Κατανόηση των βασικών προκλήσεων του κλάδου και εντοπισμός απαιτούμενων θεσμικών παρεμβάσεων. Μεθοδολογία Πρωτογενής έρευνα στο γενικό κοινό (αντιπροσωπευτικό δείγμα 1000 ατόμων) Πρωτογενής έρευνα στην επιχειρηματική κοινότητα (500 ΑΕ & ΕΠΕ επιχειρήσεις και 500 ΟΕ, ΕΕ και Ελεύθερους Επαγγελματίες). Ανάλυση της οικονομικής συνεισφοράς του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας. Έρευνα σε δευτερογενείς πηγές πληροφοριών Μελέτες περίπτωσης (case studies) Συνεντεύξεις με 15 στελέχη των εταιρειών και 25 δημόσιους φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και ΜΜΕ

Υπηρεσίες για όλους η Ελλάδα στις πρώτες θέσεις διείσδυσης της Κινητής Τηλεφωνίας στην Ευρώπη 3 Βαθμός Διείσδυσης Κινητής FR 87% SI 94% BE 99% HU 104% NL 110% ES 112% NO 113% SE 116% IE 117% DE 118% DK 120% EU-15 120% CZ 120% FI 121% UK 122% BG 125% AT 126% PT 136% GR 146% IT 151% Διείσδυση Ποσοστό διείσδυσης 146% το 2007 και 156% το β τρίμηνο του 2008 Ποσοστό πληθυσμιακής κάλυψης δικτύου σχεδόν 100% της χώρας Ποσοστό πληθυσμού που κάνει χρήση κινητού 82% Πρόσβαση Η προσιτή τιμή απόκτησης βασικών υπηρεσιών προπληρωμένης κινητής τηλεφωνίας κατέστησε το κινητό τηλέφωνο προσβάσιμο σε κοινωνικές ομάδες χωρίς δυνατότητα αγοράς υπηρεσιών σταθερής τηλεφωνίας. 0% 50% 100% 150% 200% Πηγή: European Wireless Matrix, Q3 2008

Κινητή τηλεφωνία: ο κλάδος με τον υψηλότερο δείκτη εταιρικής φήμης 4 Θετικότερη αξιολόγηση για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών Ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών (δηλαδή η κινητή και η σταθερή τηλεφωνία) τοποθετείται στην πρώτη θέση, καθώς συγκεντρώνει τους υψηλότερους δείκτες εταιρικής φήμης Μέση αξιολόγηση Ο κλάδος των αεροπορικών εταιρειών και ο κλάδος των τροφίμων και ποτών λαμβάνουν μια μέτρια απόδοση εταιρικής φήμης Δείκτης Εταιρικής Φήμης Γενικό Κοινό 70 50 Θετική Εταιρική Φήμη 53 45 Χαμηλή αξιολόγηση Οι τράπεζες και ο κλάδος της ακτοπλοΐας εμφανίζουν τη χαμηλότερη απόδοση σύμφωνα με το δείκτη εταιρικής φήμης Ο Δείκτης Εταιρικής Φήμης (TRI*M Corporate Reputation Index) προκύπτει από τη σύνθεση 5 παραγόντων για τον κλάδο: Συνολική Φήμη, Ευνοϊκή Γνώμη, Εμπιστοσύνη, Επιτυχία, Ποιότητα Προϊόντων και Υπηρεσιών 30 10 Αρνητική Εταιρική Φήμη Mobile Telephony 971 Κινητή Τηλεφωνία Fixed Telephony 994 Σταθερή Τηλεφωνία 7 Banks 953 Τράπεζες Πηγή: TNS - ICAP (Ανάλυση ΤΡΙ*Μ - Corporate Reputation Index) 34 Airline Companies 858 Αεροπορικές Εταιρείες 22 Coastal Companies 896 Ακτοπλοία 18 Food and Drink Companies 967 Κλάδος Τροφίμων και Ποτών

Ο κλάδος έχει ουσιαστική συμβολή στην παραγωγικότητα των επιχειρήσεων και την ποιότητα ζωής των πολιτών 5 7,5 στις 10 επιχειρήσεις θεωρούν αδύνατο ή αρκετά δύσκολο να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους χωρίς το κινητό τηλέφωνο. Θεωρούν επίσης ότι το κινητό τηλέφωνο έχει συμβάλλει στην αύξηση του κύκλου εργασιών τους (50%) και έχει αυξήσει την παραγωγικότητά τους (49%) Βοηθά στην αύξηση της κινητικότητας και εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα τωνμικρώνεπιχειρήσεωνκαιτων ελεύθερων επαγγελματιών Αντιλαμβανόμενα οφέλη / πλεονεκτήματα από τη χρήση κινητού τηλεφώνου Αυθόρμητα Γενικό Κοινό Ελευθερία να τηλεφωνήσεις όπου και όποτε θελήσεις Ασφάλεια να γνωρίζεις ότι μπορείς να τηλεφωνήσεις από οπουδήποτε Ασφάλεια ή και σωτηρία σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (πχ υγείας, σεισμού, φωτιάς κλπ) Δυνατότητα να σε βρίσκουν όπου και εάν είσαι 21 34 37 66 Το κινητό τηλέφωνο διευκολύνει την επικοινωνία και ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών Η κινητή τηλεφωνία διευκολύνει κατηγορίες πολιτών με ειδικές ανάγκες, συνεισφέροντας στην ισότιμη διαβίωση και επικοινωνία Aποτελεσματικότερη διαχείριση της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συσκευή για να κάνεις διάφορα πράγματα, όπως να μπεις στο ίντερνετ, να στείλεις e-mail, από οπουδήποτε Αντικατάσταση διαφόρων άλλων συσκευών (πχ ακούς μουσική όποτε θέλεις) 1 4 10

Με σχεδόν 2% του ΑΕΠ ενισχύει η Κινητή Τηλεφωνία την εθνική οικονομία 6 Με ετήσια έσοδα 4,6 δις (2007), η κινητή τηλεφωνία είναι σημαντικός κλάδος για την ελληνική οικονομία Οι εξελίξεις στον κλάδο μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις στο σύνολο της οικονομίας της χώρας Ο κλάδος έχει ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη: Έχει μερίδιο 1,92% στο ΑΕΠ Συνεισφέρει σημαντικά στα δημόσια έσοδα (1,8 δις το 2007) Πραγματοποιεί μεγάλου ύψους ιδιωτικές επενδύσεις (5 δις μέχρι σήμερα) Δημιουργεί σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας (92 χιλ. άμεσα και έμμεσα) Συμβάλλει στη συγκράτηση των πληθωριστικών πιέσεων Ανάλυσηεπιδράσεωνστηναγοράεργασίας Σύνολο ακαθάριστων μισθών ποσά σε χιλ. ευρώ Μέσος ακαθάριστος μισθός Αριθμός απασχολούμενων Εργαζόμενοι παρόχων 240.532 36,373 6.613 Εργαζόμενοι λοιπής αλυσίδας αξίας ιδιωτικού τομέα 615.843 25,034 24.600 Σύνολο αλυσίδας αξίας 856.375 27,436 31.213 Έμμεσα οφέλη: Εργαζόμενοι από δαπάνες δημοσίου τομέα 809.866 28,941 27.983 Σύνολο αλυσίδα αξίας με έμμεσα οφέλη 1.666.241 28,148 59.197 Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα 875.814 26,900 32.558 Γενικό σύνολο 2.542.054 27,705 91.755

Η Κινητή Τηλεφωνία συνεισφέρει στα δημόσια έσοδα όσα χρειάζεται ο εθνικός προϋπολογισμός για επενδύσεις στην εκπαίδευση και τη βιομηχανία μαζί 7 Το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία απορροφούν το 41% του συνόλου των εισοδημάτων που δημιουργεί ο κλάδος στην Ελλάδα. Ανάλυση Δημόσιων Εσόδων (ποσά σε χιλ. ) Ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας από μηδενική συμμετοχή στις αρχές της δεκαετίας του 90, έχει επιτύχει να συνεισφέρει με σχεδόν 2% του ΑΕΠ στην εθνική οικονομία το 2007 ενώ τα δημόσια έσοδα που δημιουργεί αποτελούν το 0,8% του ΑΕΠ. Στο μέλλον όμως, η στασιμότητα που παρουσιάζεται ήδη στα μεγέθη του κλάδου δεν θα επιτρέψει την ανάπτυξη του με τους ίδιους ρυθμούς. 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 ΦΠΑ Φόρος επιχ/σεων & ελ. επαγγ/τιών Φόροι και εισφορές από τους παρόχους Φόροι και εισφορές από την υπόλοιπη αλυσίδα αξίας Φόρος εισοδήματος εργαζομένων Τέλη κινητής τηλεφωνίας και λοιποί φόροι Ασφαλιστικές εισφορές

Η συνεισφορά του κλάδου στην οικονομία μελλοντικά εξαρτάται από την ανάπτυξη εσόδων από νέες υπηρεσίες 8 Σενάριο Α: Χωρίς ανάπτυξη εσόδων από υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας: ΤομερίδιοτουκλάδουστοεθνικόΑΕΠθαμειωθείσε1,61% το 2013 από 1,92% το 2007. Ηαπασχόλησημειώνεταισε81 χιλ. το 2013 από 92 χιλ. το 2007 Τα δημόσια έσοδα αυξάνονται σε 2.152 εκ. το 2013 από 1.819 εκ. το 2007 Εκτίμηση μεριδίου κλάδου στο ΑΕΠ το 2013 Μέση ετήσια μεταβολή ΑΕΠ Ελλάδας (2008-2013) Μέση ετήσια μεταβολή συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ (2008-2013): Σενάριο Α -1% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% -0,01% 2,97% 2,84% σε τρέχουσες τιμές Σενάριο Α 5,91% σε σταθερές τιμές Σενάριο Β: Με σημαντική ανάπτυξη εσόδων από νέες υπηρεσίες: Το μερίδιο του κλάδου στο εθνικό ΑΕΠ εκτιμάται ότι αυξάνεται σε 1,99% το 2013, οι θέσεις εργασίας σε 100 χιλ. καιταδημόσιαέσοδασε 2.654 εκ. Μέση ετήσια μεταβολή συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ (2008-2013): Σενάριο Β 3,55% Σενάριο Β 6,50%

Ο Ανταγωνισμός στον Κλάδο λειτουργεί ικανοποιητικά 9 Οαριθμόςκαιτασχετικάμερίδιααγοράςτωνεταιρειώνακολουθούντονευρωπαϊκό, μέσο όρο 9 στις 10 επιχειρήσεις συμφωνούν ότι το πλήθος των εταιρειών έχει συμβάλλει «στην καλύτερη παροχή υπηρεσιών» και στις «επιλογές μιας επιχείρησης σχετικά με τον πάροχο που θα συνεργαστεί» 89% τηςκοινήςγνώμηςσυμφωνείότι«οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας είναι αρκετές και ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει» Τα χαμηλά περιθώρια διαφοροποίησης, ειδικά στις υπηρεσίες φωνής, οδηγούν τις εταιρείες σε στρατηγικές ηγεσίας κόστους Ο αυξημένος ανταγωνισμός συμπιέζει τις τιμές προς όφελος των καταναλωτών Ταυτόχρονα όμως οδηγεί σε σημαντικές διαφημιστικές δαπάνες, δαπάνες δικτύων λιανικής και περιπτώσεις πολέμων τιμών Για το μέλλον, το ανταγωνιστικό περιβάλλον του κλάδου αναμένεται να μεταβληθεί περαιτέρω: Συμπίεση περιθωρίων κέρδους Εμπλουτισμό προϊοντικού μείγματος (υπηρεσίες δεδομένων, δεσμοποιημένες υπηρεσίες) Πιθανή μεταβολή σχετικών μεριδίων αγοράς Ανταγωνισμός με βάση την τιμή στη φωνή, ανταγωνισμός με βάση (και) την καινοτομία στις υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας Πιθανός ανταγωνισμός από υποκατάστατα προϊόντα (π.χ. WiMAX)

ΟΚλάδοςέχειεισέλθεισεΦάσηΚορεσμού 10 Ο κλάδος αντιμετωπίζει αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, για πρώτη φορά στην ιστορία του Αύξηση εσόδων 1,5% (2007) έναντι μέσου όρου 12,0% την περίοδο 2002-2007 Αύξηση κερδών (προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων) 1,1% (2007) έναντι μέσου όρου 10,6% την περίοδο 2002-2007 Η Ελλάδα παρουσίασε το 2007 τη μεγαλύτερη ετήσια ποσοστιαία μείωση του ARPU σε όλη την Ευρώπη Οι προοπτικές εμφανίζονται ακόμα πιο δυσοίωνες για το μέλλον Τα αρνητικά μακροοικονομικά μεγέθη διεθνώς συμπιέζουν τη χρήση Ο αυξημένος ανταγωνισμός και οι κανονιστικές ρυθμίσεις συμπιέζουντιςτιμέςκαιταπεριθώριακέρδους Η ελαστικότητα ζήτησης είναι ιδιαίτερα χαμηλή (0,3 για το 2007) Πιθανή μερική αντιστάθμιση μόνο από υπηρεσίες δεδομένων και δεσμοποιημένες υπηρεσίες (η ανάπτυξη και υιοθέτηση των οποίων απαιτούν κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον) Έσοδα Κλάδου Κινητής Τηλεφωνίας Συνολικά Έσοδα Κλάδου εκ. 4.095 3.592 3.055 30,1% Αύξηση 4.526 4.594 4.322 17,6% 14,0% 5,6% 4,7% 1,5% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Πηγή: Ισολογισμοί Εταιριών, ICAP Κέρδη Κλάδου Κινητής Τηλεφωνίας Κέρδη προ-φόρων Τόκων και Αποσβέσεων εκ. 1.560 1.605 1.340 1.151 16,4% 16,4% Αύξηση 2,9% 1.714 1.733 6,8% 1,1% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Πηγή: Ισολογισμοί Εταιριών, Ανάλυση ICAP

Το κινητό τηλέφωνο έχει τεράστιες δυνατότητες ως μέσο εξάλειψης του ψηφιακού χάσματος 11 Η Ελλάδα παραμένει ουραγός πανευρωπαϊκά στη διείσδυση της ευρυζωνικότητας Χαμηλή ενσύρματη ευρυζωνική κάλυψη της χώρας και του πληθυσμού Σημαντικές διαφορές μεταξύ περιφερειών και στρωμάτων του πληθυσμού Τα δίκτυα κινητών επικοινωνιών έχουν τεράστιες προοπτικές εδραίωσης ως βασικές πύλες ευρυζωνικής πρόσβασης στο μέλλον Το κινητό τηλέφωνο είναι καθολικά αποδεκτό και χρησιμοποιείται ανεξάρτητα από γεωγραφικούς, ηλικιακούς και μορφωτικούς περιορισμούς ιδανική συσκευή για την εξάλειψη του παρατηρούμενου ψηφιακού χάσματος Γιαναεπιτελέσειόμωςαυτότορόλο, πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ανάπτυξης ασύρματης ευρυζωνικής κουλτούρας Βαθμός Διείσδυσης Ευρυζωνικότητας Ε.Ε. BG PL SK GR RO HU CZ PT IT SI IE ES AT FR EU-15 DE BE UK NO SE NL FI DK 7,60% 8,40% 8,80% 9,10% 9,80% 14,20% 14,60% 16,10% 17,10% 17,30% 17,40% 18,30% 19,00% 23,30% 23,64% 23,80% 25,60% 25,70% 29,80% 31,20% 34,20% 34,60% 35,60% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% Πηγή: 13η Αναφορά Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών Ε.Ε. (Ιανουάριος 2008)

Η Ελλάδα παρουσιάζει υστέρηση στην ανάπτυξη και χρήση υπηρεσιών 3G 12 Εκτιμάται ότι, στην περίπτωση που η Ελλάδα δεν καταφέρει να καλύψει το χαμένο έδαφος, η διείσδυση των κινητών 3G ή 3,5G το 2010 στην Ελλάδα θα κυμαίνεται σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα από τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (46% vs 58%). Η Δυτική Ευρώπη προχωρά με ταχύ ρυθμό στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών κινητής τηλεφωνίας. Εκτίμηση διείσδυσης τεχνολογιών κινητής τηλεφωνίας στην Δυτική Ευρώπη (% συσκευών ανά τεχνολογία προς σύνολο συσκευών) 35.00% Διείσδυση 3G στην ΕΕ και ρυθμός αύξησης χρήσης υπηρεσιών δεδομένων (Q1 2008) 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% πηγή: Forrester Research, Inc, European Mobile Forecast:2008-2013 5.00% 0.00% PT IT SE NO ES AT FI UK EU-15 NL FR DE DK GR BE -5.00% Πηγή: European Wireless Matrix, Q3 2008

Η Ελλάδα έχει την υψηλότερη φορολογία στην κινητή τηλεφωνία από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης 13 Ειδικό τέλος συνδρομητών κινητής τηλεφωνίας Η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες χώρες στις οποίες επιβάλλεται ειδικός φόρος σε όλους τους συνδρομητές συμβολαίου. Επιπλέον, η φορολογικήεπιβάρυνσηπλήττεικυρίωςτη χαμηλότερη χρήση κινητών υπηρεσιών.

Η μεγάλη πλειονότητα του γενικού κοινού (8 στους 10) δηλώνει ότι υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των ατόμων που ζουν κοντά σε μια κεραία κινητής τηλεφωνίας 14 Ευαισθητοποίηση για θέματα υγείας και κεραιών κινητής τηλεφωνίας Η συντριπτική πλειονότητα του κοινού λαμβάνει θέση συνδέοντας τους κινδύνους υγείας με τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Ωστόσο, 1 στους 5 δηλώνει ότι δεν μπορεί να γνωρίζειτιπραγματικάσυμβαίνει κυρίως λόγω των αντικρουόμενων επιστημονικών μελετών ή της ανεπάρκειας επιστημονικών δεδομένων. Απαιτείται συστηματική, ειλικρινής και ανοικτή προσπάθεια αντιμετώπισης, σε συνεργασία με την Πολιτεία και ανεξάρτητους φορείς Απόψεις για την επικινδυνότητα των κεραιών κινητής τηλεφωνίας Δεν έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα ότι υπάρχει κίνδυνος αλλά ακόμα δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για το θέμα Δεν γνωρίζουμε πραγματικά τι ισχύει γιατί υπάρχουν επιστήμονες που λενε ότι υπάρχει κίνδυνος και άλλοι που λενε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος Δεν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των ατόμων που ζουν κοντά σε μια κεραία κινητής τηλεφωνίας Υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των ατόμων που ζουν κοντά σε μια κεραία κινητής τηλεφωνίας 6 6 6 5 6 5 6 5 6 8 15 16 14 18 15 17 14 11 8 17 2 1 1 2 1 1 2 2 78 77 79 Σύνολο (ν=1000) Άν δρες (ν=491) Γυναίκες (ν=509) 75 15-24 (í=168) 78 78 77 79 81 82 25-34 (í=184) 35-44 (í=170) 45-54 (í=151) 55-64 (í=129) 65-74 (í=126) 75+ (í=72)

Τη στιγμή που ο Ευρωπαϊκός Μ.Ο. βρίσκεται στο 48%, το 86% των Ελλήνων ανησυχούν ότι η ακτινοβολία πιθανά βλάπτει την υγεία, σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα του Eurobarometer 15 Ανησυχείτε για πιθανές επιπτώσεις στην υγεία από την ακτινοβολία; Απαντήσεις: Πολύ και Αρκετά Αντίστοιχα, οι Έλληνες δηλώνουν 87% «μη ικανοποιημένοι» από την πληροφόρηση που τους παρέχεται σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις υγείας από την ακτινοβολία, ενώ οευρωπαϊκόςμοείναι 42% Eurobarometer 2007, Electromagnetic Fields http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/environment/emf/ebs272a_en.pdf

Δαιδαλώδες το σύστημα αδειοδότησης κεραιών κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα 16 Αδειοδότηση σταθμών βάσης Το ισχύον νομικό πλαίσιο για την εγκατάσταση και αδειοδότηση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, ασαφές και χρονοβόρο. Οι εταιρείες δαπανούν σημαντικά χρηματικά ποσά για την ανέγερση ενός νέου σταθμού βάσης του οποίου η λειτουργία είναι αβέβαιη λόγω της αδυναμίας έγκαιρης αδειοδότησης του. Η έλλειψη σαφούς νομοθεσίας οδηγεί σε μεγάλες καθυστερήσεις στη διαδικασία αδειοδότησης Ελλάδα: > 2 έτη, 5,9% του δικτύου είναι αδειοδοτημένο (τελευταία θέση στην ΕΕ) ΕΕ: 7,2 μήνες, 73% του δικτύου είναι αδειοδοτημένο Η ανάγκη αλλαγών στο ισχύον καθεστώς αναγνωρίζεταιαπόόλουςτουςεμπλεκόμενους

Συμπέρασμα Οκλάδοςτηςκινητήςτηλεφωνίαςστηχώραμαςέχειφτάσεισεεπίπεδα ωριμότητας 17 Προκειμένου να τονωθεί η ανάπτυξη του κλάδου, προϋπόθεση αποτελεί η αντιμετώπιση των παραπάνω θεμάτων Σε αντίθετη περίπτωση οι αρνητικές επιπτώσεις για το μέλλον του κλάδου εστιάζονται σε: Στασιμότητα του κλάδου και της συνεισφοράς του στη συνολική οικονομία Αρνητικές επιδράσεις στην καινοτομία Καθυστέρηση της ανάπτυξης νέων υπηρεσιών που σχετίζονται με δίκτυα επικοινωνίας και ειδικά με την ευρυζωνικότητα Υψηλότερο κόστος των νέων υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας Περιορισμένη γεωγραφικά πρόσβαση στις νέες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας Χαμηλότερη παραγωγικότητα σε κλάδους που σχετίζονται με πωλήσεις, logistics, παροχή υπηρεσιών υγείας κλπ. Διεύρυνση του ψηφιακού χάσματος με τις ευρωπαϊκές χώρες