Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 7 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (), σελ. 375-38 ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙ ΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ: ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Αντώνιος Ρεζίτης, Ευθύµιος Μυγδάκος, Μαρία Ζαβέρδα Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη διερεύνηση της επίδρασης του συστήµατος «Θεόφραστος» στην τεχνική αποτελεσµατικότητα των Θερµοκηπιακών καλλιεργειών. Το σύστηµα «Θεόφραστος» είναι ένα σύνολο θερµαντικών συσκευών που φέρνει το θείο σε κατάσταση ατµών µε σκοπό την αντιµετώπιση των µυκήτων, ακάρεων και εντόµων στα θερµοκήπια κηπευτικών και ανθέων. Για την µέτρηση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας χρησιµοποιήθηκαν τα τεχνικοοικονοµικά δεδοµένα ενός δείγµατος θερµοκηπιακών εκµεταλλεύσεων που επιλέχθηκαν µε τη µεθοδολογία της τυχαίας στρωµατοποιηµένης δειγµατοληψίας από όλες τις θερµοκηπιακές εκµεταλλεύσεις του Νοµού Λέσβου. Το δείγµα αποτελείται από εκµεταλλεύσεις που εφαρµόζουν το σύστηµα «Θεόφραστος» και άλλες 8 εκµεταλλεύσεις που δεν έχουν ακόµη υιοθετήσει την εφαρµογή του. Για τη µέτρηση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας (technical efficiency) χρησιµοποιείται η µεθοδολογία της Περιβάλλουσας Ανάλυσης εδοµένων (Data Envelopment Analysis-DEA). Οι εκτιµήσεις της τεχνικής αποτελεσµατικότητας των εκµεταλλεύσεων για κάθε µια τεχνική καλλιέργειας παρουσιάζονται σε πίνακες µε την µορφή κατανοµής συχνοτήτων. Η συγκριτική ανάλυση των αποτελεσµάτων δείχνει ότι υπάρχει διαφορά στην τεχνική αποτελεσµατικότητα µεταξύ των δυο εξεταζόµενων τεχνικών καλλιέργειας. \. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία διερευνά την τεχνική αποτελεσµατικότητα θερµοκηπιακών καλλιεργειών που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» σε σχέση µε κάποιες άλλες που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή του. Το σύστηµα αυτό αποτελεί µια 375
πρωτοποριακή τεχνική αντιµετώπισης των µυκήτων και σε µεγάλο ποσοστό των ακάρεων και εντόµων µέσα στα θερµοκήπια κηπευτικών και ανθέων και επιδιώκει να φέρει το θείο σε κατάσταση ατµών, στη φάση δηλαδή που το θείο µπορεί να ελέγξει τα φυτοπαράσιτα χωρίς ταυτόχρονα να αλλοιώνεται το µόριο του και να παράγονται ρύποι στο περιβάλλον (Θεοδωρέλλης, ). Για τη διερεύνηση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας θα χρησιµοποιήσουµε τα τεχνικοοικονοµικά δεδοµένα ενός δείγµατος θερµοκηπιακών εκµεταλλεύσεων που εφαρµόζουν το συγκεκριµένο σύστηµα και 8 που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή του κατά τη χρονική περίοδο -. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές επιλέχθηκαν µε τη µεθοδολογία της τυχαίας στρωµατοποιηµένης δειγµατοληψίας από το σύνολο των θερµοκηπιακών εκµεταλλεύσεων του νοµού Λέσβου. Οι µετρήσεις της τεχνικής αποτελεσµατικότητας βασίζονται στη χρησιµοποίηση της µεθοδολογίας της Περιβάλλουσας Ανάλυσης εδοµένων (Data Envelopment Analysis-DEA). Η Περιβάλλουσα Ανάλυση εδοµένων είναι µια µη παραµετρική τεχνική που στηρίζεται στο µοντέλο του γραµµικού προγραµµατισµού και η οποία επιτυγχάνει να εκτιµήσει ποσοτικά την µέγιστη τιµή της σχετικής αποδοτικότητας των παραγωγικών µονάδων. Η τεχνική αποτελεσµατικότητα µπορεί να διαχωριστεί στην καθαρή τεχνολογική εξέλιξη(pure technical efficiency) και την µεταβολή της αποτελεσµατικότητας κλίµακας(scale efficiency change component).. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ Ο όρος τεχνική αποτελεσµατικότητα αναφέρεται στην ικανότητα µιας παραγωγικής µονάδας (εκµετάλλευσης) να παράγει µε δεδοµένες τις τιµές που επικρατούν στην αγορά και µε δεδοµένη την τεχνολογία παραγωγής-είτε την µέγιστη δυνατή ποσότητα προϊόντος, µε δεδοµένες τις ποσότητες εισροών που αυτή χρησιµοποιεί, είτε µια ορισµένη ποσότητα προϊόντος χρησιµοποιώντας τις λιγότερες δυνατόν ποσότητες εισροών (Farrell, 957). Έστω ότι η τεχνολογία παραγωγής πολλαπλών εισροών και πολλαπλών εκροών σε χρόνο t (S t ), ορίζεται όπως στη συνέχεια : S t ={(x t, y t ) : x t µπορεί να παράγει y t }, t =,,T () όπου x t είναι ένα (N ) διάνυσµα εισροών και y t είναι ένα (M ) διάνυσµα εκροών. Τότε η συνάρτηση απόστασης εκροής στο χρόνο t µπορεί να οριστεί ως: D t o (x t, y t ) = εάν{θ : (y t / θ) S t )}, t=,,t () Η συνάρτηση απόστασης στη () ορίζεται ως η αντιστοιχούσα στη µέγιστη αναλογικά διαστολή-εξάπλωση του διανύσµατος εκροής y t, δοθέντος του διανύσµατος εισροής x t, για τη χρονική περίοδο τεχνολογίας t. Εάν το διάνυσµα εκροής βρίσκεται επί του ορίου της τεχνολογίας (on the boundary or frontier of technology) τότε η συνάρτηση απόστασης παίρνει τιµή ένα, δηλ. η παραγωγή (ή παραγωγική διαδικασία) είναι τεχνολογικά αποτελεσµατική, διαφορετικά 376
παίρνει τιµές µικρότερες του ένα, δηλ. η παραγωγή (ή παραγωγική διαδικασία) είναι τεχνολογικά µη αποτελεσµατική (αναποτελεσµατική). Οι εκτιµήσεις της τεχνικής αποτελεσµατικότητας υπολογίζονται για κάθε εκµετάλλευση µε τη χρήση του ακόλουθου µοντέλου DEA: t,t,t ( Do ( x, y )) subject to θ = y,t m x n = x, t n y = maxθ m m =,...,M; n =,...,N; =,..., t όπου =,, εκµεταλλεύσεις, που παράγουν m=,,m προϊόντα, y, m, για κάθε t περίοδο t=,,t. Αυτά τα προϊόντα παράγονται µε τη χρήση n=,,n εισροών, x, n, t και, είναι η µεταβλητή έντασης που δείχνει σε ποια έκταση κάθε µια εκµετάλλευση απασχολείται στην παραγωγή. t,t,t Για την παρούσα εργασία η σχέση ( D, o x y ) ή /θ, ορίζει το µέτρο της τεχνικής αποτελεσµατικότητας που προέρχεται από το προϊόν, το οποίο(µέτρο) µεταβάλλεται µεταξύ µηδενός και µονάδας(coelli et al., 997). Οι εκτιµήσεις της τεχνικής αποτελεσµατικότητας που λαµβάνονται από τη σχέση (3) µπορεί να θεωρηθούν ως η ολική τεχνική αποτελεσµατικότητα (overall technical efficiency) (OTE) και αυτή, µπορεί να διαχωριστεί στην καθαρή τεχνική αποτελεσµατικότητα (PTE)και στην αποτελεσµατικότητα κλίµακας (SCE). Ειδικότερα το µέτρο της καθαρής αποτελεσµατικότητας (PTE) προέρχεται από την σχέση (3) εάν η υπόθεση της τεχνολογίας της σταθερής απόδοσης κλίµακας µετατραπεί σε αυτή της µεταβαλλόµενης απόδοσης κλίµακας (VRS) µε την ενσωµάτωση του περιορισµού =, ως ακολούθως: t,t,t ( Do ( x, y VRS) ) subject to θ = = y,t m x n = = x, t n y m = = maxθ m =,...,M; =,..., (3) () n =,...,N; Ως αποτέλεσµα το µέτρο της καθαρής αποτελεσµατικότητας (PTE) (το οποίο t,t, t δίνεται από την D ( x, y VRS) ) αποκλείει την επίδραση των αποδόσεων o 377
κλίµακας (production scale). Αντιθέτως η αποτελεσµατικότητα κλίµακας (SCE) λαµβάνει υπόψιν της τις αποδόσεις κλίµακας (production scale) και ορίζεται ως η αναλογία της (,t,t, t t,t, t Do x y ) στην Do ( x, y VRS). Εάν SCE=,τότε η εκµετάλλευση είναι αποτελεσµατική ως προς την κλίµακα παραγωγής (scale efficient), διαφορετικά είναι µη αποτελεσµατική ως προς την κλίµακα παραγωγής (scale inefficient). 3. Ε ΟΜΕΝΑ Στην εργασία αυτή χρησιµοποιούνται δεδοµένα σε επίπεδο εκµετάλλευσης από εκµεταλλεύσεις που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» και 8 εκµεταλλεύσεις που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή του. Τα δεδοµένα αυτά προέρχονται από την ανάλυση ενός ερωτηµατολογίου που απευθύνθηκε στους παραγωγούς θερµοκηπιακής τοµάτας στο νοµό Λέσβου. Το ερωτηµατολόγιο καταρτίστηκε µε σκοπό τη συγκέντρωση λεπτοµερών τεχνοοικονοµικών στοιχείων από θερµοκηπιακές εκµεταλλεύσεις τοµάτας. Στον πίνακα περιέχονται οι µεταβλητές που χρησιµοποιήθηκαν για την κατασκευή του µοντέλου DEA από το οποίο προέκυψαν τα αποτελέσµατα της αποτελεσµατικότητας. ΠΙΝΑΚΑΣ. ΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Μεταβλητή Περιγραφή ΜοντέλοDEA Παραγωγή τοµάτας (Y) Ακαθάριστη αξία ( δρχ.) παραγωγής θερµοκηπιακής τοµάτας Κεφάλαιο (X ) Αξία(δρχ.) των µηχανηµάτων, εξοπλισµού, κτισµάτων, µόνιµων φυτειών Εργασία(X ) Χρησιµοποιούµενες ώρες εργασίας του παραγωγού και των µελών της οικογένειάς του καθώς και της εκµισθούµενης εργασίας Έδαφος(X 3 ) Χρησιµοποιούµενη γεωργική έκταση (σε στρέµµατα) Λιπάσµατα απάνες(δρχ.) σε λιπάσµατα και φυτοφάρµακα Φυτοφάρµακα (X ) Ηλεκτρική ενέργεια Καύσιµα (Χ 5 ) Σπόροι, Υλικά, Λοιπές απάνες (Χ 6 ) απάνες(δρχ.) σε ηλεκτρική ενέργεια και σε καύσιµαλιπαντικά απάνες(δρχ.) σε σπόρους, διάφορα υλικά και λοιπά. ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στον πίνακα εµφανίζονται οι συχνότητες και η κατανοµή των εκτιµήσεων αποτελεσµατικότητας που προέκυψαν, δηλ. της συνολικής (OTE), της καθαρής (PTE) και της αποτελεσµατικότητας κλίµακας (SCE) για τις θερµοκηπιακές εκµεταλλεύσεις τοµάτας που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» και για αυτές που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή του. Επιπλέον οι µέσες τιµές και οι τυπικές αποκλίσεις εµφανίζονται στον ίδιο πίνακα. 378
ΠΙΝΑΚΑΣ. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟ ΧΩΡΙΣ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟ OTE PTE SCE OTE PTE SCE TE..<TE..<TE.3.3<TE. (,%).<TE.5 (,%).5<TE.6 (7,%) (,%) (,%).6<TE.7 (7,%) (7,%) (,%) (8.75%).7<TE.8 (7,%) (,9%) 3 (6,67%) (,%) (,%).8<TE.9 5 (35,7%) (,9%) 3 (,3%) (,%) 3 (6,6%).9<TE 6 (,86%) (78,57%) 9 (6,9%) (,%) 6 (33,33%) (55,5%) Σύνολο (%) (%) (%) 8 (%) 8 (%) 8 (%) Μέσος,883,939,938,596,78,88 Ελάχιστο,8,8,999,56,5,958 Τυπική....3.36.3 απόκλιση Σηµείωση: OTE είναι η ολική τεχνική αποτελεσµατικότητα. PTE είναι η καθαρή τεχνική αποτελεσµατικότητα, SCE είναι η αποτελεσµατικότητα κλίµακας. Στον Πίνακα 3 εµφανίζονται οι συχνότητες και η κατανοµή των εκτιµήσεων αποτελεσµατικότητας που αφορούν το σύνολο του δείγµατος. Τα προβλεπόµενα επίπεδα (predicted of efficiency) των εκτιµήσεων της αποτελεσµατικότητας για κάθε εκµετάλλευση(και στις δυο περιπτώσεις) εµφανίζονται αθροιστικά σε κατανοµή συχνότητας µε διάστηµα κάθε κλάσης το,. Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι υπάρχει ένα µεγάλο εύρος των εκτιµήσεων των διάφορων αποτελεσµατικοτήτων. Η τεχνική αποτελεσµατικότητα κυµαίνεται µεταξύ και, µε τις τιµές που ισούνται µε τη µονάδα να σηµαίνουν ότι οι εκµεταλλεύσεις αυτές είναι πλήρως αποτελεσµατικές δηλαδή τοποθετούνται πάνω στο σύνορο αποδοτικότητας. Για το σύνολο των εκµεταλλεύσεων του δείγµατος προκύπτει ότι το µέσο επίπεδο της OTE, PTE και SCE είναι,7,,8 και,887 αντίστοιχα ενώ η τυπική απόκλιση,που είναι το µέτρο της διασποράς γύρω από το µέσο είναι,5,,5 και, αντίστοιχα Γενικά οι θερµοκηπιακές εκµεταλλεύσεις του δείγµατος φαίνεται ότι 379
ΠΙΝΑΚΑΣ 3.ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΓΜΑΤΟΣ OTE PTE SCE TE..<TE..<TE.3 (3,%) (3,3%).3<TE. (6,5%) (3,3%).<TE.5 (6,5%) (3,3%) (3,3%).5<TE.6 5 (5,6%) (,5%) (3,3%).6<TE.7 5 (5,6%) (6,5%) (3,3%).7<TE.8 (,5%) (6,5%) (,5%).8<TE.9 5 (5,6%) (,5%) 6 (8,75%).9<TE 8 (5%) 7 (53,3%) 9 (59.38%) Σύνολο 3 (%) 3 (%) 3 (%) Μέσος,7,8,887 Ελάχιστο,59,573,958 Τυπική απόκλιση.39.3.9 Σηµείωση: OTE είναι η ολική τεχνική αποτελεσµατικότητα. PTE είναι η καθαρή τεχνική αποτελεσµατικότητα,, SCE είναι η αποτελεσµατικότητα κλίµακας. πέτυχαν υψηλές αποδόσεις τεχνικής αποτελεσµατικότητας. Πιο συγκεκριµένα εκµεταλλεύσεις (ποσοστό 68,7%) λειτουργούν σε επίπεδα ολικής τεχνικής αποτελεσµατικότητας πάνω από 7%, ενώ µόνο εκµεταλλεύσεις δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικές µε βαθµό τεχνικής αποτελεσµατικότητας µικρότερο του,7.η τεχνική αποτελεσµατικότητα των θερµοκηπιακών καλλιεργειών του δείγµατος κυµαίνεται µεταξύ,33 και, ενώ η µέση τιµή της είναι,7. Αυτό σηµαίνει ότι κατά µέσο όρο οι εκµεταλλεύσεις του δείγµατος θα µπορούσαν, µε την ίδια τεχνολογία παραγωγής και χωρίς επιπλέον αύξηση των εισροών, να αυξήσουν την παραγωγή κατά 7,9%. Αν προχωρήσουµε τώρα σε σύγκριση µεταξύ των εκµεταλλεύσεων που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» και αυτών που δεν το εφαρµόζουν θα παρατηρήσουµε ότι οι πρώτες εµφανίζουν σηµαντικά υψηλότερα επίπεδα τεχνικής 38
αποτελεσµατικότητας. Πιο συγκεκριµένα στις πρώτες το µέσο επίπεδο της OTE, PTE και SCE είναι,883,,939 και,938 αντίστοιχα, ενώ στις δεύτερες τα αντίστοιχα επίπεδα είναι,596,,78 και,88. Στην πρώτη περίπτωση οι εκµεταλλεύσεις του δείγµατος θα µπορούσαν µε την ίδια τεχνολογία παραγωγής και χωρίς αύξηση των εισροών, να αυξήσουν την παραγωγή κατά,7%, ενώ στη δεύτερη περίπτωση θα έχουµε αύξηση της παραγωγής κατά,%. ηλαδή οι εκµεταλλεύσεις που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» πέτυχαν πολύ υψηλές επιδόσεις ολικής τεχνικής αποτελεσµατικότητας από τη στιγµή που ποσοστό 78,57% ( εκµεταλλεύσεις στο σύνολο των ) λειτουργούν σε επίπεδα τεχνικής αποτελεσµατικότητας πάνω από 9%. Από την άλλη πλευρά οι εκµεταλλεύσεις που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή αυτού του συστήµατος εµφανίζονται να έχουν πολύ χαµηλά επίπεδα τεχνικής αποτελεσµατικότητας από τη στιγµή που µόνο από αυτές, δηλαδή ποσοστό,% έχουν επίπεδα ολικής τεχνικής αποτελεσµατικότητας πάνω από 8%.Μιλάµε δηλαδή για µεγάλο ποσοστό που είναι ιδιαίτερα αναποτελεσµατικές. Οι τυπικές αποκλίσεις που αντιστοιχούν στις εκµεταλλεύσεις που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» είναι µικρότερες από αυτές που αντιστοιχούν σε αυτές που δεν το εφαρµόζουν και αυτό σηµαίνει ότι στην πρώτη περίπτωση έχουµε µια καλύτερη διασπορά γύρω από τη µέση τιµή. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκε η τεχνική αποτελεσµατικότητα των θερµοκηπιακών εκµεταλλεύσεων τοµάτας που εφαρµόζουν το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» σε σύγκριση µε αυτές που δεν έχουν υιοθετήσει την εφαρµογή του. Για τη µέτρηση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της Περιβάλλουσας Ανάλυσης εδοµένων (DEA). Χρησιµοποιήθηκαν τεχνικοοικονοµικά δεδοµένα για το οικονοµικό έτος, τα οποία συγκεντρώθηκαν µε κατάλληλα ερωτηµατολόγια από ένα δείγµα 8 εκµεταλλεύσεων που δεν έχουν εισαγάγει το σύστηµα «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ» στα θερµοκήπια τους και εκµεταλλεύσεων που το έχουν υιοθετήσει. Η σχετική διερεύνηση έδειξε ότι κατά µέσο όρο η ολική τεχνική αποτελεσµατικότητα του συνόλου των εκµεταλλεύσεων του δείγµατος κυµαίνεται σε αρκετά υψηλά επίπεδα. Από την άλλη πλευρά η συγκριτική ανάλυση έδειξε ότι οι εκµεταλλεύσεις που έχουν εφαρµόσει αυτό το σύστηµα είναι κατά µέσο όρο πολύ πιο αποτελεσµατικές, από τη στιγµή που παρουσιάζουν πολύ υψηλότερα επίπεδα ολικής τεχνικής αποτελεσµατικότητας. Οι κύριες πηγές για την αναποτελεσµατικότητα των υπολοίπων εκµεταλλεύσεων φαίνεται να είναι κατά κύριο λόγo η καθαρή τεχνική αναποτελεσµατικότητα και κατά δεύτερο η αναποτελεσµατικότητα κλίµακας. Τα συµπεράσµατα στα οποία καταλήξαµε µέσα από την συγκριτική ανάλυση µπορεί να αξιοποιηθούν ανάλογα από το σύνολο των παραγωγών θερµοκηπιακής τοµάτας, µε 38
σκοπό τη βελτίωση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας των εκµεταλλεύσεων τους, γεγονός που θα τους οδηγήσει σε βελτίωση του γεωργικού τους εισοδήµατος. ABSTRACT This paper investigates the impact of the THEOFRASTOS system in the greenhouse s technical efficiency. This system is a way to fight against Mycenae and insects in greenhouses. A sample of greenhouses who put into practice THEOFRASTOS system and 8 others greenhouses is used. The DEA method is implemented to measure the technical efficiency. The empirical results show that there is a difference in technical efficiency between those greenhouses that are used the system and the others. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Charnes, A., Cooper, W. W. and Rhodes, E. (978): Measuring the Efficiency of Decision Maing Units, European Journal of Operation Research,, 9-. Charnes, A., Cooper, W. W. and Rhodes, E. (98): Evaluating Program and Managerial Efficiency: An Application of Data Envelopment Analysis to Program Follow Through, Management Science, 7,668-697. Coelli, T., Rao, D.S.P. and Battese, G.E. (997): An Introduction to Efficiency and Productiviry Analysis, luwer Academic Publishers. Coelli, T. (997): A Guide to DEAP Version.: A Data Envelopment Analysis (computer) Program Centre for Efficiency and Productivity Analysis, Woring Paper 96/8. Fare, R., Bureau, J. and Grossopf, S. (995): A comparison of the nonparametric measures of productivity growth in European and United States agriculture, Journal of Agricultural Economics, 3,39-. Fare, R., Grossopf, S. and Lovell, C.A.. (99): Production Frontiers, Cambridge University Press.. Farrell, M. (957): The measurement of productive efficiency, Journal of the Royal Statistical Society, Series A,,53-8. Grossopf, S. (986): The Role of Reference Technology in Measuring Productive Efficiency, Economic Journal, 96,99-53. Θεοδωρέλλης, Π. (): Το σύστηµα ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ στην φυτοπροστασία των θερµοκηπιακών καλλιεργειών, Βιολογική Γεωργία, Φυτική και Ζωική Παραγωγή, Πρακτικά Ηµερίδας, 33-5. Ολυµπίου, Χ. (995): Η τεχνική της καλλιέργειας των κηπευτικών στα θερµοκήπια, Εκδόσεις Σταµούλη 38