Σωκαηηθή θαηάζηαζε ηοσ εσρωπαϊθού ιαγού (Lepus europaeus) ζε ιηβάδηα ηες Μαθεδολίας ηο θζηλόπωρο

Ρεηδέπεο Γ., ώθνο Υ., Μπίξηζαο Π., ηακθόπνπινο Υ., Παπαγεσξγίνπ Ν. 2006. σκαηηθή θαηάζηαζε ηνπ ιαγνύ (Lepus europaeus) ζε ιηβάδηα ηεο Μαθεδνλίαο. 4 ν Παλειιήλην Ληβαδνπνληθό πλέδξην. Διιεληθή Ληβαδνπνληθή Δηαηξεία. Βόινο 10 12/11/2004. ει. 439 443. Σωκαηηθή θαηάζηαζε ηοσ εσρωπαϊθού ιαγού (Lepus europaeus) ζε ιηβάδηα ηες Μαθεδολίας ηο θζηλόπωρο Ρεηδέπεο, Γ.Μ.¹, Υ.Κ. ώθνο¹, Π.Κ. Μπίξηζαο¹, Υ.Α. ηακθόπνπινο¹ θαη N.K. Παπαγεσξγίνπ² ¹Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο, Δζληθήο Αληίζηαζεο 173-175, 551 34 Καιακαξηά - Θεζζαινλίθε e-mail: jrezepis@hunters.gr ²Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Γαζνινγίαο & Φπζ. Πεξηβάιινληνο, Δξγαζηήξην Άγξηαο Παλίδαο & Ιρζπνπνλίαο Γιπθέσλ Τδάησλ, Π.Θ. 241, 54006 Θεζζαινλίθε Περίιεψε Οη αλάγθεο γηα ηε δηαρείξηζε ησλ ζεξακάησλ γίλνληαη πεξηζζόηεξν έληνλεο, νπόηε είλαη πνιύηηκεο νη γλώζεηο γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ επηδξνύλ ζηνπο πιεζπζκνύο ηνπο. Η επίδξαζε ησλ παξαγόλησλ απηώλ εθθξάδεηαη ζηε ζσκαηηθή ή ζξεπηηθή θαηάζηαζε ησλ ζεξακάησλ. Έλαο δείθηεο γηα ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε ηνπ ιαγνύ είλαη ην ιίπνο ηνπ λεθξνύ. ηελ έξεπλα απηή δείγκαηα ιαγώλ ζπιιέρζεθαλ θαηά ηε θζηλνπσξηλή πεξίνδν (επηέκβξην Ννέκβξην) ζηνπο Ννκνύο Θεζζαινλίθεο θαη Κνδάλεο. Οη δηαθνξέο ζηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε εμεηάζηεθαλ ζε ζρέζε κε ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή, ηνλ ηύπν ηνπ ελδηαηηήκαηνο, ηε θαηλνινγία ηεο βιάζηεζεο, ην θύιν θαη ηελ ειηθία. Λέξεις κλειδιά: Lepus europaeus, ζσκαηηθή θαηάζηαζε, δείθηεο ιίπνπο λεθξνύ, νηθνινγία δηαηξνθήο. Εηζαγωγή Σν επηδεκεηηθό ζεξεύζηκν είδνο γηα ην νπνίν πξαγκαηνπνηνύληαη νη πεξηζζόηεξεο θπλεγεηηθέο εμνξκήζεηο είλαη ν ιαγόο (Lepus europaeus) (Θσκατδεο θ. α. 2002). Σν είδνο απαληά ζε πιεζώξα ελδηαηηεκάησλ, ζε δηάθνξεο ππθλόηεηεο, σζηόζν νη ιηβαδηθέο εθηάζεηο απνηεινύλ ηνλ πξνηηκώκελν θπλεγόηνπν γηα ηελ άζθεζε ηεο ζήξαο από ηνπο ιαγνθπλεγνύο (ώθνο θ.α. 2002) θαη ζ απηέο παξαηεξείηαη ε κεγαιύηεξε ππθλόηεηα ησλ πιεζπζκώλ ηνπ (Sfougaris et al. 1999). Οη ιαγνθπλεγνί δειώλνπλ πξνζπκία πιεξσκήο θαη θαηαδεηθλύνπλ ηελ αλάγθε ιήςεο δηαρεηξηζηηθώλ κέηξσλ γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο ζήξαο ηνπ ιαγνύ ζηνπο πεξηαζηηθνύο θπλεγόηνπνπο, κεγάιν ηκήκα ησλ νπνίσλ είλαη ιηβαδηθέο εθηάζεηο (ώθνο θ. α. 2002). Η ρξεζηκνπνίεζε θαηάιιεισλ δεηθηώλ βνεζά ζηελ αμηνιόγεζε ησλ ελδηαηηεκάησλ θαη ζηε ιήςε ησλ θαηάιιεισλ δηαρεηξηζηηθώλ κέηξσλ. Πνιινί από ηνπο δείθηεο ηεο δηαηξνθηθήο θαηάζηαζεο ησλ εηδώλ ηεο άγξηαο παλίδαο ρξεζηκνπνηνύλ κεηξήζεηο απνζέζεσλ ιίπνπο ζε δηάθνξα κέξε ηνπ ζώκαηνο (Kirkpatrick 1987, in Bonino & Bustos 1998). Έλα ζειαζηηθό βξίζθεηαη ζε θαιή ζσκαηηθή θαηάζηαζε όηαλ έρεη «απνζήθεο πςειήο ελέξγεηαο»

όπσο είλαη νη πνζόηεηεο ιίπνπο πνπ βξίζθνληαη απνζεθεπκέλεο ζε δηάθνξα κέξε ηνπ ζώκαηόο ηνπ (Shulte Hostedde et al. 2001). Άηνκα κε κεγάιε πνζόηεηα ιίπνπο έρνπλ κεγαιύηεξε αληνρή ζε ζπλζήθεο πείλαο θαη πςειόηεξε επηβίσζε από απηά κε ιηγόηεξν ιίπνο (Millar and Hickling 1990). O Riney (1955) πξόηεηλε σο κέηξν ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο (physical condition) ηνπ δαξθαδηνύ ην δείθηε ιίπνπο λεθξνύ. Σν απόζεκα ιίπνπο ζην λεθξό θαίλεηαη λα είλαη έλαο θαιόο δείθηεο ηεο ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο θαη γηα ηνλ επξσπατθό ιαγό ζ έλα ζρεηηθά πιαηύ εύξνο ζπλζεθώλ (Flux 1971, Jacobson et al. 1978, Bonino and Bustos 1998). Η κέζνδνο ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ δείθηε ιίπνπο ηνπ λεθξνύ γηα ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε είλαη γξήγνξε θαη εύθνιε θαη έρεη πηνζεηεζεί σο δείθηεο ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο γηα πνηθηιία από δώα (Finger et al. 1981, Ransom 1965). Έηζη ε θαηαιιειόηεηα ελόο ελδηαηηήκαηνο γηα ην ιαγό εθθξάδεηαη ζηε ζσκαηηθή ηνπ θαηάζηαζε ε νπνία εθηηκάηαη κε ην δείθηε ιίπνπο λεθξνύ κηαο θαη ην λεθξό είλαη ην όξγαλν εθείλν ηνπ ιαγνύ πνπ ζπγθεληξώλεη ηε κεγαιύηεξε πνζόηεηα ιίπνπο (Flux 1971). θνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη ε εμέηαζε ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηεο ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο ηνπ ιαγνύ αλάινγα κε ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή, ην ελδηαίηεκα, ην θύιν, θαη ηελ ειηθία ηνπ. Υιηθά θαη κέζοδοη Η έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θπλεγεηηθήο πεξηόδνπ 2003 04. Από 15 επηεκβξίνπ έσο 30 Ννεκβξίνπ 2003 ζπιιέρζεθαλ από ηνπο λνκνύο Κνδάλεο θαη Θεζζαινλίθεο δείγκαηα ιαγώλ (πόδηα, λεθξά) πνπ ζεξεύηεθαλ ζε ζακλνιίβαδα θαη ζε πεξηνρέο πνπ θπξηαξρνύζαλ νη μεξηθέο θαιιηέξγεηεο (θπξίσο ζηηεξά). ε εηδηθά ζρεδηαζκέλν εξσηεκαηνιόγην νη θπλεγνί ζεκείσλαλ ην Γήκν ζηελ πεξηνρή ηνπ νπνίνπ ζεξεύηεθε ν ιαγόο, ηνλ ηύπν ηνπ ελδηαηηήκαηνο θαη ην θύιν ηνπ ιαγνύ. Από θάζε ζεξεπκέλν ιαγό ιακβαλόηαλ κε θαηάιιειν ηξόπν ην εκπξόο πόδη θαη έλα λεθξό ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα ςύρνληαλ. Η πνζόηεηα ιίπνπο πνπ πεξηβάιιεη ην λεθξό αμηνινγήζεθε καθξνζθνπηθά θαη ηαμηλνκήζεθε ζε πέληε θιάζεηο από 0 έσο 5, δειαδή από κεδεληθή έσο πιήξε θάιπςε ηνπ λεθξνύ από ιίπνο (Keith et al. 1984, Banks et al. 1999). Ο δηαρσξηζκόο ζε αλήιηθα θαη ελήιηθα άηνκα έγηλε κε ηελ «νπηηθή» κέζνδν ηνπ Stroh πνπ βαζίδεηαη ζηελ νπηηθή εθηίκεζε ηνπ βαζκνύ νζηενπνίεζεο ηνπ ρόλδξνπ ηεο επίθπζεο ζηελ σιέλε. Γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθό παθέην SPSS 11 θαη κειεηήζεθαλ νη ζρέζεηο ησλ κεηαβιεηώλ κε ην t θξηηήξην, ζε επίπεδν ζεκαληηθόηεηαο 0,05. Αποηειέζκαηα θαη ζσδήηεζε Δμεηάζηεθαλ ζπλνιηθά 357 δείγκαηα ιαγώλ (172 πξνέιεπζεο Ν. Κνδάλεο θαη 185 πξνέιεπζεο Ν. Θεζζαινλίθεο). Μεηαμύ ησλ δύν θύισλ δελ εληνπίζηεθαλ δηαθνξέο (Πίλαθαο 1) θάηη ηη νπνίν ζα πξέπεη λα απνδνζεί ζην γεγνλόο όηη νη πεξηζζόηεξεο ζειπθέο δελ βξίζθνληαη ζε ζηάδην αλαπαξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. εκαληηθέο δηαθνξέο βξέζεθαλ ζηνλ δείθηε ιίπνπο λεθξνύ κεηαμύ αλήιηθσλ θαη ελήιηθσλ ιαγώλ (Πίλαθαο 3) ζηνπο λνκνύο Κνδάλεο θαη Θεζζαινλίθεο (t test, p=0,0008<0,05) θαη πνπ νθείιεηαη ζηελ αλάπηπμε ησλ αλήιηθσλ (Pepin 1987). Ωζηόζν ε ζσκαηηθή θαηάζηαζε ησλ ελήιηθσλ θαη αλήιηθσλ ιαγώλ δελ δηαθέξεη (t test, p=0,126>0,05) ζε πεξηνρέο όπνπ θπξηαξρνύλ νη μεξηθέο θαιιηέξγεηεο (Πίλαθαο 2), απνηέιεζκα πνπ εμεγείηαη από ηελ εμαζθάιηζε άθζνλεο ηξνθήο πνπ νδεγεί ζηε γξήγνξε απόθηεζε ιίπνπο ηόζν ησλ αλήιηθσλ όζν θαη ησλ ελήιηθσλ. O Δπξσπατθόο ιαγόο είλαη επηιεθηηθόο ηξνθνιήπηεο πνπ απνθεύγεη νξγώζηκεο εληαηηθέο θαιιηέξγεηεο (Frylestam 1980,

Tapper and Barnes 1986) θαη πξνηηκά ρέξζα ηκήκαηα κε αγξηόρνξηα θαη αγξσζηώδε πινύζηα ζε ιίπε (Homolka 1984, Frylestam 1986) πνπ βξίζθεη ζηηο άθξεο ησλ μεξηθώλ θαιιηεξγεηώλ. Πίνακας 1. Δείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ αλάινγα κε ην θύιν ζηνπο λνκνύο Κνδάλεο θαη Θεζ/λίθεο Φύιν Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ ζηνπο λνκνύο Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ Κνδάλεο Θεζ/λίθεο ζπλνιηθά Αξζεληθό 1,33±1,5 (n=83) 1,41±1,57 (n=70) 1,37±1,52 (n=153) Θειπθό 1,7±2,1 (n=83) 1,24±1,53 (n=115) 1,43±1,8 (n=198) t test -1,763 0,868-0,488 df 164 183 349 P 0,079 0,386 0,625 Πίνακας 2. Δείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ ζε ζακλνιίβαδα θαη μεξηθέο θαιιηέξγεηεο ηωλ λνκώλ Κνδάλεο θαη Θεζζαινλίθεο Ννκόο Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ ζε Θακλνιίβαδα Ξεξηθέο θαιιηέξγεηεο Κνδάλεο 1,5±1,652 (n=114) 3±2,15 (n=14) Θεζ/λίθεο 1,14±1,16 (n=127) 2,28±2,31 (n=9) t test -2,405-1,135 df 239 21 P 0,016 0,269 Πίνακας 3. Δείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ αλάινγα κε ηελ ειηθία ζηνπο λνκνύο Κνδάλεο θαη Θεζ/λίθεο Ηιηθία Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ ζηνπο λνκνύο Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ Κνδάλεο Θεζ/λίθεο ζπλνιηθά Αλήιηθν 1,32±1,52 (n=96) 1,12±1,35 (n=109) 1,22±1,43 (n=205) Δλήιηθν 1,9±1,94 (n=50) 1,56±1,58 (n=51) 1,73±1,77 (n=101) t test -2,565-2,151-3,382 df 144 158 304 p 0,011 0,032 0,0008 Πίνακας 4. Δείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ αλάινγα κε ηελ ειηθία ζε ζακλνιίβαδα θαη μεξηθέο θαιιηέξγεηεο ηωλ λνκώλ Κνδάλεο θαη Θεζζαινλίθεο Ηιηθία Γείθηεο ιίπνπο λεθξνύ ιαγνύ ζε Θακλνιίβαδα Ξεξηθέο θαιιηέξγεηεο Αλήιηθν 1,22±1,36 (n=140) 2,05±2,27 (n=9) Δλήιηθν 1,59±1,40 (n=63) 3,08±1,99 (n=12) t test -2,124-1,603 Df 239 19 P 0,034 0,126

Σν κεγαιύηεξν πνζνζηό ησλ ιαγώλ ηνπ δείγκαηνο ζεξεύηεθαλ ζε ζακλνιίβαδα όπνπ παξαηεξνύληαη νη κεγαιύηεξνη πιεζπζκνί (Sfougaris et al. 1999). Φαίλεηαη όηη νη ιαγνί δηαηεξνύλ κεγαιύηεξνπο πιεζπζκνύο ζηα ζακλνιίβαδα ηεο Μαθεδνλίαο, αλ θαη δελ παξνπζηάδνπλ ηελ θαιύηεξε ζσκαηηθή θαηάζηαζε ζ απηά, θάηη πνπ πξέπεη λα απνδνζεί ζηε δνκή ηεο βιάζηεζεο πνπ πξνζθέξεη θαιύηεξεο ζπλζήθεο θάιπςεο θαη πξνζηαζία από άξπαγεο. Γεληθά ππάξρεη ζεκαληηθή επνρηαθή δηαθνξά ζηηο ηηκέο δείθηε ηνπ ιίπνπο ηνπ λεθξνύ κεηαμύ αλαπαξαγόκελσλ ζειπθώλ θαη αξζεληθώλ ιαγώλ κε κηα βαζκηαία αύμεζε πνπ αξρίδεη κεηά ην ηέινο ηεο αλαπαξαγσγηθήο πεξηόδνπ θαη θηάλεη ην κέγηζην ζην ηέινο ηνπ ρεηκώλα θαη πξηλ ηελ έλαξμε ηεο αλαπαξαγσγηθήο πεξηόδνπ (Bonino & Bustos 1998). ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί βαζκηαία κείσζε όηαλ αξρίδεη ε αλαπαξαγσγηθή πεξίνδνο θαη θηάλνπλ ζην ζεκείν νη αξζεληθνί ιαγνί λα είλαη παρύηεξνη από ηνπο ζειπθνύο κεηά ην ηέινο ηεο αλαπαξαγσγηθήο πεξηόδνπ (Bonino & Bustos 1998). Έηζη κηα ζεκαληηθή ιεηηνπξγία, ησλ απνζεκάησλ ιίπνπο είλαη λα εμαζθαιίδεη ελέξγεηα γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηεο νπνίαο ε έλαξμε πνηθίιεη από πεξηνρή ζε πεξηνρή (Bonino & Bustos 1998). Σν γεγνλόο όηη ε ζσκαηηθή θαηάζηαζε ησλ ιαγώλ πνπ ζεξεύηεθαλ ζηα ζακλνιίβαδα ηνπ Ν. Κνδάλεο ήηαλ θαιύηεξε (t test, p=0,016<0,05) από ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε απηώλ πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηα ζακλνιίβαδα ηνπ Ν. Θεζζαινλίθεο (Πίλαθαο 4) δείρλεη όηη ε δηαζέζηκε ηξνθή είλαη ρακειήο πνηόηεηαο ή ππάξρεη κεγαιύηεξε όριεζε. Η βειηίσζε ησλ ελδηαηηεκάησλ είλαη έλα ρξήζηκν δηαρεηξηζηηθό κέηξν γηα ηελ αύμεζε ησλ πιεζπζκώλ ησλ ιαγώλ εθεί όπνπ ε ηξνθή είλαη πνηνηηθά ππνβαζκηζκέλε, ελώ ε όριεζε παξακέλεη έληνλε. Φπηηθά είδε κε κεγάιε πεξηεθηηθόηεηα ζε ιίπνο, αλ είλαη άθζνλα, όρη κόλν απμάλνπλ ηελ αθνκνίσζε ελέξγεηαο αιιά επίζεο κεηώλνπλ ην ρξόλν βόζθεζεο άξα θαη ηνπο θηλδύλνπο ηεο αξπαθηηθόηεηαο (Hacklander et al. 2001). Δπίζεο ε επηινγή πινύζηαο ζε ζεξκίδεο ηξνθήο κεηώλεη ην βάξνο ηεο πξνζιακβάλνπζαο ηξνθήο πνπ κπνξεί λα είλαη πιενλέθηεκα ζηνπο ιαγνύο πνπ βαζίδνληαη ζηελ ηαρύηεηά ηνπο γηα λα μεθύγνπλ από ηνπο άξπαγεο (Hacklander et al. 2001). Ωο άκεζε δηαρεηξηζηηθή παξέκβαζε ζπζηήλεηαη ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ βειηίσζεο ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπ ιαγνύ πνπ αθνξνύλ ζπνξέο κε θαηάιιεια είδε αγξσζησδώλ θαη ςπραλζώλ ζηα ζακλνιίβαδα θαη δεκηνπξγία κσζατθνύ κε θπηεύζεηο ζηηο πεξηνρέο πνπ θπξηαξρνύλ νη μεξηθέο θαιιηέξγεηεο. Βηβιηογραθία Banks, P.B, I.D. Hume and O. Crowe. 1999. Behavioural, morphological and dietary response of rabbits to predation risk foxes. Oikos, 85: 247 256. Bonino, N. and J.C. Bustos. 1998. Kidney mass and kidney fat index in the European hare inhabiting Northwestern Patagonia. Mastoologia Neotrpical, 5(2): 81 85. Finger, S. E., I. L. Brisbin, M. H. Smith, and D. F. Urbston. 1981. Kidney fat as a predictor of body condition in white - tailed deer. Journal of Wildlife Management, 45: 964-968. Flux, J. E. C. 1971. Validity of the kidney fat index for estimating the condition of hares: a discussion. New Zealand Journal of Science 14:238-244. Frylestam, B. 1980. Utilization of farmland habitats by European hares (Lepus europaeus Pallas) in southern Sweden. Viltrevy, 11:276-284. Frylestam, B. 1986. Agricultural land use effect on the winter diet of brown hare (Lepus europaeus Pallas) in southern Sweden. Mammal Rev., 16: 157-161. Hacklander, K., F. Tataruch, and T. Ruf. 2001. The effect of dietary fat content on lactation energetics in the European hare (Lepus europaeus). Physiological and Biochemical Zoology, 75(1):19-28. Homolka M. 1984. The diet of brown hare (Lepus europaeus) in Central Bohemia. Folia Zool., 36: 103-110.

Jacobson, H.A., R.L. Kirkpatrick, and B.S. McGinnes. 1978. Disease and physiologic characteristics of two cottontail populations in Virginia. Wildlife Monographs, 60: 1-53. Θσκαΐδεο, Υ., Θ. Καξακπαηδάθεο, Γ. Λνγνζέηεο θαη Γ. Υξηζηνθνξίδνπ. 2002. Πξόγξακκα Άξηεκηο θαηαγξαθή ηεο θπλεγεηηθήο θάξπσζεο θαη παξαθνινύζεζε ησλ πιεζπζκώλ ηνπ ιαγνύ, ζει. 134-137. ΠΑΝ-ΘΗΡΑ 2002 ηα πάληα πεξί ζήξαο (θνξδάο, Κ., Π. Μπίξηζαο θαη Ο. Μαζιαξηλνύ ζπλη. έθδ.). Σ ΚΟΜΑΘ. Θεζ/λίθε. Keith, L. B., J. R. Cary, O. J. Rongstad, and M. C. Brittingham. 1984. Demography and ecology of a declining snowshoe hare population. Wildlife Monographs 90: 1-43. Millar, J. S., and Hickling, G. J. 1990. Fasting endurance and the evolution of mammalian body size. Funct. Ecol., 4: 5-12. Παπαλαζηάζεο, Β. θαη Β. Νντηζάθεο. 1992. Ληβαδηθή Οηθνινγία. Δθδόζεηο Γηαρνύδε Γηαπνύιε, Θεζ/λίθε, ζει. 244. Pepin, D. 1987. Kidney weight and kidney fat index in the European hare during the breeding season, in relation with the reproductive status of the animals. Mammalia, 51(1): 117 123. Ransom, A. B. 1965. Kidney and narrow fat as indicators of white tailed deer condition. Journal of Wildlife Management, 29: 397-398. Riney, T. 1955. Evaluating condition of free-ranging red deer (Cervus elaphus) with special reference to New Zealand. New Zealand Journal of Science, 36: 429-463. Schulte - Hostedde, A. I., J. S. Millar, and G.J. Hickling. 2001. Evaluating body condition in small mammals. Can. J. Zool., 79: 1021 1029. Sfougaris, A., N. Papageorgiou, A. Giannakopoulos, H. Goumas, E. Papaevangelou and A. Anni. 1999. Distribution, populations and habitat of the European Hare (Lepus euroapaeus) in Central and Western Greece. P. 423 430. In: Agriculture, Forestry Game: Intergrating wildlife in land management (Thomaides, C. and N. Kypridemos, eds). Proceedings of the IUGB XXIVth Congress, Thessaloniki. ώθνο, Υ.Κ., Κ.Δ. θνξδάο θαη Π.Κ. Μπίξηζαο. 2002. Αμηνιόγεζε ηεο ζήξαο θαη δηαρείξηζε ηνπ ιαγνύ (Lepus europaeus) ζηα ιηβαδηθά νηθνζπζηήκαηα.3ν Παλειιήλην Ληβαδνπνληθό πλέδξην. Ληβαδνπνλία θαη Αλάπηπμε Οξεηλώλ Πεξηνρώλ. Καξπελήζη 4-6 επηεκβξίνπ. Ληβαδνπνληθή Δηαηξεία. Tapper, S. C. and R. F. W. Barnes. 1986. Influence of farming practice on the ecology of the brown hare (Lepus europaeus). J. Appl. Ecol., 23: 39-52.

Body condition of european brown hare (Lepus europaeus) in the Macedonian rangelands in Autumn Retzepis, G.M. ¹, C.K. Sokos¹, P.K. Birtsas¹, H.A. Stamkopoulos¹, and N. K. Papageorgiou² ¹ Hunting Federation of Macedonia and Thrace, Ethnikis Antistasis 173-175, 551.34 - Thessalonici - Hellas e - mail: jrezepis@hunters.gr ² Aristotle University of Thessaloniki, Faculty of Forestry and Natural Environment, Department of Range Science Wildlife and Fisheries, P.O. Box 241, Thessaloniki 56006, Hellas. Summary The need for game species management becomes more intense, therefore the knowledge concerning the factors that affect their populations is important. The effect of these factors is expressed by the body condition or nutritional status of game species. Kidney fat index is a measure of physical condition of hare. The objectives of this study was to examine body condition of hare in relevance with the geographic region, the type of habitat, the vegetation, the sex and the age. Samples of hares were collected during autumn of 2003 from areas belonging to the Thessaloniθi and Kozani Prefectures. Κey Words: Lepus europaeus, body condition, kidney fat index, feeding ecology