ΧΡΗΜΑ TΡΑΠΕΖΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ

1. Σημασία του Χρήματος Η σημασία του χρήματος πηγάζει από το γεγονός της απλούστευσης των καθημερινών συναλλαγών. Σε μια οικονομία χωρίς χρήμα, με μέσο συναλλαγής την ανταλλαγή προϊόντων (ανταλλακτική οικονομία), είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθούν συναλλαγές, αφού δεν ορίζεται ανταλλακτική αξία και είναι χρονοβόρο για τον καταναλωτή να βρει αντισυμβαλλόμενο για να πραγματοποιηθεί μια ανταλλαγή. 1.1 Ανταλλακτική Οικονομία Αν μια οικονομία απαρτίζεται από τρία μέλη (Α, Β, Γ) οι οποίοι κατέχουν τρία προϊόντα (Χ, Υ, Ζ) αντίστοιχα, αν ο Α ήθελε το Ζ, ο Β το Χ και ο Γ το Υ, η ανταλλαγή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Το παράδειγμα αναφέρεται σε μια άμεσα ανταλλακτική οικονομία στην οποία ισχύει: ρ = όπου (ρ) είναι ο αριθμός σχετικών τιμών και (η) ο αριθμός των προϊόντων. Ο αριθμός των σχετικών τιμών είναι ένας δείκτης που απεικονίζει τις ανταλλακτικές σχέσεις των προϊόντων που ανταλλάσσονται. Πχ στο ανωτέρω γεγονός το προϊόν Α μπορεί να κοστίζει είτε Α, είτε Β, είτε Γ, ανάλογα με ποιόν το ανταλλάζει. Πράγματι, αν η=3 ρ=3. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των προϊόντων, το (ρ) παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες τιμές αφού υπάρχουν πιο πολύ συνδυαστικές ανταλλαγές όπως φαίνεται στον κάτωθι πίνακα: Αν στην προαναφερθείσα οικονομία προσπαθήσουμε να επιτύχουμε (η) (ρ) ανταλλαγή χωρίς αμοιβαία σύμπτωση, θα πρέπει να εκτελέσουμε έμμεση 1 0 συναλλαγή. Θα μπορούσε για παράδειγμα ο Α να δανειστεί το Υ από τον 10 45 Β, να το δώσει στον Γ με αντάλλαγμα το Ζ και τέλος να δώσει το Χ στον Β 100 4950 ολοκληρώνοντας επιτυχώς την συναλλαγή. Σε μια οικονομία έμμεσης ανταλλαγής οι συνδυασμοί είναι πιο λίγοι από αυτούς της άμεσης αφού ένα προϊόν (στην προκειμένη περίπτωση το Χ) δεν παίρνει μέρος στην 1000 499500 ανταλλαγή με αποτέλεσμα οι ανταλλαγές να είναι κατά μια λιγότερες από το σύνολο των προϊόντων: ρ = η 1 Αν τέλος μελετάμε μια οικονομία με κοινά αποδεκτό μέσο συναλλαγής τότε κάθε προϊόν θα έχει την τιμή του: ρ = η 1

TC TC άμεση TC έμμεση t2 t1 t 1.2 Συνολικό Κόστος (TC) Όσο πιο πολλές είναι οι ανταλλακτικές σχέσεις τόσο πιο μεγάλο είναι και το συνολικό κόστος. Μπορούμε να το διακρίνουμε σε κόστος συναλλαγών (SC) και κόστος αναμονής (WC) άρα: TC = SC + WC C SC TC WC t1 t Κόστος Συναλλαγών (SC) Είναι το κόστος που πηγάζει από την αναζήτηση συνδυασμών κοινά αποδεκτής ανταλλαγής και είναι αντιστρόφως ανάλογο με τον χρόνο αναζήτησης. 2

Κόστος Αναμονής (WC) Είναι το κόστος που προέρχεται από την αναμονή για την πραγματοποιηση της συναλλαγής. Χωρίζεται σε υποκειμενικό και αντικειμενικό και αυξάνει όσο αυξάνει ο χρόνος συναλλαγής. Το υποκειμενικό δημιουργείται όταν κατά την διάρκεια της αναμονής για την ανταλλαγή, το εν λόγω αγαθό καταναλωθεί και η ανταλλαγή δεν πραγματοποιηθεί. Το αντικειμενικό πηγάζει από παράγοντες που σχετίζονται με το κόστος αποθήκευσης μέχρι να πραγματοποιηθεί η συναλλαγή, το κόστος ευκαιρίας του αγαθού κλπ. 2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΕΣ α) Μέσο Συναλλαγών Το χρήμα διαχωρίζει τις πράξεις, αγορά και πώληση, από μια ανταλλακτική οικονομία και είναι η βασική λειτουργία του χρήματος. Σαν κοινώς αποδεκτό μέσο συναλλαγής, μειώνει το κόστος συναλλαγής και κάνει μια αγοραπωλησία πιο ευέλικτη. β) Μέσο αποθήκευσης πλούτου Το χρήμα χρησιμοποιείται σαν μέσο αποθήκευσης πλούτου αφού είναι κοινώς αποδεκτό σαν αξιόγραφο και συμβάλλει στην ευκολότερη αποθήκευση για μελλοντική χρήση. γ) Μέσο αξιολόγησης Το χρήμα επιτρέπει την αξιολόγηση των αγαθών και των υπηρεσιών για ευκολότερη σύγκριση, αφού σε όλα τα αγαθά αντιστοιχεί μια τιμή. δ) Μέσο διατήρησης αξίας Οι καταναλωτές, πολύ συχνά, θέλουν να συμφωνήσουν σήμερα, την τιμή μιας μελλοντικής πληρωμής όπως οι εργοδότες και οι υπάλληλοι θέλουν να συμφωνήσουν σήμερα τον μισθό του επόμενου ετους. Το πιο εύκολο μέσο για να γίνει αυτό είναι το χρήμα. 3. ΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Ο ορισμός του χρήματος ποικίλει ανάλογα με την οικονομία. Κάθε χώρα ή σύμπλεγμα χωρών, κάτω από την αιγίδα διεθνών οργανισμών, έχει τον δικό της ορισμό του χρήματος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά συνέπεια η Ελλάδα, αναγνωρίζει τους εξής: 3

Μ0 = τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία Μ1 = Μ0 + καταθέσεις όψεως Μ3 = Μ1 + καταθέσεις ταμιευτηρίου και προθεσμίας ιδιωτών + συμφωνίες επαναγοράς (repos) + Τραπεζικά Ομόλογα Μ4 = Μ3 + τίτλοι Ελληνικού Δημοσίου (ως ένα έτος διάρκεια) Πηγή: ΕΚΤ 3.1 ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Σύμφωνα με την Κλασική Προσέγγιση, τα πραγματικα μεγεθη (εισοδημα, απασχοληση, πραγματικος μισθος κλπ) καθοριζονται απο πραγματικους παραγοντες ενω τα ονομαστικα μεγεθη (τιμές, ονομαστικος μισθος κλπ) καθοριζονται απο ονομαστικους παραγοντες. Οι κλασικοι οικονομολογοι θεωρουν οτι η μονη αξια του χρηματος είναι η πραγματοποιηση συναλλαγων και η ζητηση του προσδιοριζεται απο τις αναγκες των συναλλαγών. Οι δυο παραλλαγές της κλασικης θεωριας αναφέρονται παρακατω: 3.1.1 ΘΕΩΡΙΑ FISHER Η θεωρία του Fisher συσχετιζει την ποσοτητα χρηματος που πρεπει να παρακρατουν τα ατομα συμφωνα με την αξια των συναλλαγων τους. Αν (Μ) είναι η συνολική προσφορά χρήματος, (Τ) ο συνολικός αριθμός συναλλαγών σε μια χρονική περίοδο, (Ρ) το μέσο επίπεδο τιμών των συναλλαγών και (V) η συναλλακτική ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος (το πόσες φορές ανά περίοδο δαπανώνται, σε μέσο όρο, χρήματα για κάθε συναλλαγή), τότε: 4

ΜV = PT Ο ορος ΜV δειχνει την συνολικη δαπανη χρηματος και ο ΡΤ την συνολικη αξια των συναλλαγων, και πρεπει να ισουται με την συνολικη δαπανη. 3.1.2 ΘΕΩΡΙΑ CAMBRIDGE Η θεωρια του Cambridge προσδιοριζει την ποσοτητα χρηματος που πρεπει να παρακρατουν τα ατομα για τις συναλλαγες τους. Στην εκδοχη αυτη της κλασικης θεωριας, η ζητηση χρηματος (Μ) εξαρταται απο το πραγματικο εισοδημα (Υ). Οσο μεγαλυτερο το εισοδημα τοσο μεγαλυτερη θα ειναι και η ζητηση χρηματος. Αν (k) ειναι το ποσοστο του εισοδηματος το οποιο παρακρατειται σαν ρευστα διαθεσιμα τοτε: M = kpy 3.2 ΚΕŸΝΣΙΑΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η κευνσιανη προσεγγιση παρουσιαζει τρεις παραλλαγες οι οποιες παρουσιαζονται στην συνεχεια: 3.2.1 ΘΕΩΡΙΑ KEYNES Η βασικη θεση του Keynes ειναι οτι οι καταναλωτες παρακρατουν χρημα για τρεις λογους: α) για συναλλακτικους σκοπους. β) για εξασφαλιση. γ) για ευκαιριες κερδοσκοπιας. Το αν θα κρατησει χρημα με την μορφη ρευστών διαθεσίμων η θα τα αποταμιεύσει εξαρτάται από την τιμή της ομολογίας. Αν η τιμη της ομολογιας προσδοκαται οτι θα αυξηθει στο μελλον τοτε ο καταναλωτης αποταμιευει. Σε αντιθετη περιπτωση ξοδευει. Αν (Π) η αποδοση μιας ομολογιας, Ρ(0) η τιμη αγορας, (Ρ1) η τιμη πωλησης και (Re) το προσδοκωμενο επιτοκιο τοτε: Π =R + η Π = R + 5

Ευκολα βλεπουμε οτι η τιμη μιας ομολογιας μηδενιζεται οταν R =. Αν το επιτοκιο ανεβει πανω απ την τιμη αυτη συμφερει τον καταναλωτη η αποταμιευση ενω σε αντιθετη περιπτωση δεν συμφερει η αποταμιευση και ο καταναλωτης παρακρατει μονο χρημα. 3.2.2 ΘΕΩΡΙΑ TOBIN Η θεωρία του Tobin υπογραμμιζει το γεγονος οτι αφου τα ατηομα δεν μπορουν να γνωριζουν με βεβαιοτητα τις μελλοντικες τιμες των ομολογιων, παρακρατουν χρημα αλλα αποταμιευουν και σε ομολογιες με συνεπεια την διασπορα και την μειωση του κινδυνου. Αν (g) ειναι η προσδοκομενη τιμη της ομολογιας τοτε: Π = R +g,οπου g = H μεταβλητή (g) είναι στοχαστικός όρος (δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια) αλλά μπορεί να προσεγγιστεί με την βοήθεια της στατιστικής, υπολογίζοντας την μέση τιμή της (ḡ) και την διακύμανση της (σ 2 g ). Ετσι και η αποδοση ενος χαρτοφυλακιου προσεγγιζεται στοχαστικα. Αν (Β) το ποσό που επενδυει καποιος σε μια ομολογια τοτε η προσδοκωμενη αποδοση του χαρτοφυλακιου Ε(Π), θα ειναι: Ε(Π) = Β(R + ḡ) (1) οπου Ε(Π) ειναι η μεση αποδοση (μ) του χαρτοφυλακιου. Η διακύμανση του χαρτοφυλακίου Var(Π) είναι: Var(Π) = σ Π 2 = Βσ g 2 Αρα Β = (2) το οποιο φαινεται στην καμπυλή ΟΥ Αντικαθιστωντας την (2) στην (1): μ = Ο τύπος αυτός περιγράφει την σχέση της μεσης αποδοσης και τον κινδυνο του χαρτοφυλακιου και απεικονιζεται στο διαγραμμα στην καμπυλη ΟΧ. Η καμπυλη (u) ειναι η συναρτηση προτιμησεων του καταναλωτη και δινεται απ την σχεση: U = U(μ, σ Π ) 6

Στο διαγραμμα η ζητηση για ομολογιες ειναι ΟΒ και η ζητηση χρηματος ΒW αφου ο συνολικος πλουτος (W) ισουται με Μ+Β μ e u Χ 0 σ Π Β Υ W 3.2.3 ΘΕΩΡΙΑ BAUMOL Η θεωρία του Baumol αναλύει την συναλλακτική ζήτηση του χρήματος η οποία, κατά τον ίδιο, είναι ανάλογη της αξίας του όγκου των συναλλαγών και αντιστρόφως ανάλογη του επιτοκίου της αγοράς. Αν (Τ), ο όγκος των συναλλαγων, (Μ) η ζητηση ρευστων διαθεσιμων και (b) η προμηθεια συναλλαγων τοτε το κοστος συναλλαγης, (SC) θα ειναι: SC = Το κοστος ευκαιρειας (OC) της συναλλαγης θα ειναι: OC = οπου ( ειναι το μεσο επιπεδο των ρευστων διαθεσιμων και (R) το επιτοκιο της αγορας. Αρα το συνολικο κοστος, (ΤC), θα ισουται με: TC = SC + OC TC = = 7

Η συνάρτηση αυτή έχει μεγιστο στο σημειο οπου 0 M = Η σχέση αυτή δείχνει τον άριστο συνδυασμό των ρευστών διαθεσίμων (Μ), ενός ατόμου, με τον ογκο συναλλαγων,(τ), τις προμηθειες, (b) και το επιτοκιο (R). 4. ΣΧΕΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Αν αυξηθεί το επιτόκιο, η καμπύλη Χ1 μ U2 e2 Χ2 θα μετατοπιστεί στην Χ2 με αποτελεσμα η ζητηση ομολογιών να αυξάνεται (από ΟΒ1ΟΒ2) e1 U1 Χ1 και η ζήτηση χρήματος μειώνεται (από Β1WB2W). 0 σ Π Β1 Β2 Υ W 4.1 ΜΟΝΕΤΑΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Σύμφωνα με την μονεταριστική προσεγγιση, το χρημα δεν διαφερει καθολου απο τα υπολοιπα καταναλωτικα αγαθα και προσφερει στον καταναλωτη χρησιμοτητα εξομαλυνοντας την χρονικη καθυστερηση που προκυπτει μεταξυ της ροης του εισοδηματος και την ροη της δαπανης. Επισης αποτελει ενα απ τα περιουσιακα στοιχεια που συνθετουν ενα χαρτοφυλακιο αρα μεταβαλλεται συμφωνα με τις αποδοσεις του χαρτοφυλακιου. Συμφωνα με τα ανωτερω, η συναρτηση της ζητησης χρηματος ειναι: 8

M = L(P, Πj, π, Υ) όπου (Ρ) το επίπεδο των τιμών, (Πj) οι συνολικές αποδόσεις των περιουσιακών στοιχείων, (π) ο πληθωρισμός και (Υ) το ονομαστικό εισόδημα. Αυξηση (Ρ)Αυξηση (Μ) Αυξηση (Πj)Μειωση (Μ) Αυξηση (π)μειωση (Μ) Αυξηση (Υ)Αυξηση (Μ) 5. Ποσοτική Θεωρία Χρήματος Η ποσοτικη θεωρια ειναι μια θεωρια ζητησης χρηματος και οχι μια θεωρια προσδιορισμου του εισοδηματος η των τιμων. Δηλωνει δε,οτι με δεδομενη ταχυτητα κυκλοφοριας χρηματος, οι μεταβολες στην ποσοτητα σε κυκλοφορια επηρεαζουν το ονομαστικο ειςοδημα. Αν (y) ειναι το πραγματικο εισοδημα (λαμβανοντας υπ οψιν το επιπεδο τιμων Ρ) τοτε: Υ = Py = ν(πj, π)μ όπου ν(πj,π) δείχνει την συναλλακτική ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος. 5.1 Ονομαστική Ζήτηση Χρήματος. Η τιμη του χρηματος προσδιοριζεται απ την ζητηση και την προσφορα. Αν (L) η πραγματικη ζητηση χρηματος τοτε: Μ = PL 5.2 Ισορροπια στην Αγορα Χρηματος P Η ισορροπια στην αγορα χρηματος επερχεται στο Σημειο οπου η προσφορα χρηματος (Ms) ισουται Μ L Με την ζήτηση χρήματος (Md). Md = Ms Ms P Md P e 9 Μ

5.3 Μεταβολές Σημείου Ισορροπίας 5.3.1 Προσφορά Χρήματος P Αν αυξηθει η προσφορα χρηματος, η καμπυλη της P2 Προσφορας θα μετατοπιστει προς τα αριστερα Μ1 Μ2 e2 L αυξανοντας το επιπεδο των τιμων. Στο διπλανο σχημα μια αυξηση τησ προσφορας χρηματος απο P1 e1 Μ1 σε Μ2, αυξησε το επιπεδο των τιμων απο Ρ1 σε Ρ2. 5.3.2 Ζήτηση Χρήματος P Μ Αν αυξηθει η ζητηση χρηματος, τοτε η καμπυλη Ζητησης (L) θα μετατοπιστει προς τα δεξια και κατω Μ L1 μειωνοντας το επιπεδο των τιμων. Στο διπλανο σχημα η αυξηση της ζητησης οδηγει σε P1 νεο σημειο ισορροπιας (e2) στο οποιο το επιπεδο e1 L2 των τιμων ειναι χαμηλοτερο (απο Ρ1 σε Ρ2) P2 e2 Μ 10

ΧΡΗΜΑ TΡΑΠΕΖΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ Τραπεζικό Σύστημα και Προσφορά Χρήματος 1. H Σημασια του Τραπεζικου Συστηματος Το τραπεζικό σύστημα υπάρχει για να χρηματοδοτει επιχειρησεις και ιδιωτες αλλα και να αποδιδει κεφαλαια σε καταθετες. Χωρις τραπεζικο συστημα μια οικονομια αντιμετωπιζει προβληματα που εχουν σχεση με την πληροφορηση. Επισης χωρις τραπεζικο συστημα αυξανεται το κοστος αντλησης πληροφοριων και η αβεβαιοτητα σχετικα με τις συναλλαγες. Τελος λογω ελλιπους πληροφορησης αυξανεται σημαντικα το κοστος ευκαιριας του δανειοδοτη αλλα και του δανειοληπτη. Τα δυο κυρια προβληματα απ την ελειψη τραπεζικου συστηματος ειναι: α) Δυσμενης Επιλογη Προκύπτει όταν λόγω ελλιπούς πληροφόρησης δεν δύναται να πραγματοποιηθει μια χορηγηση με τον φοβο της μη επιστροφης της. β) Ηθικος Κινδυνος Προκύπτει όταν αφού κλειστεί η συμφωνια και κατα την διαρκεια της προσπαθειας αυξησης της αποδοσης του δανειζομενου (περα απ το επιτοκιο δανεισμου), π δανειζομενος να κανει αστοχες η και ριψοκινδυνες τοποθετησεις με συνεπεια να ζημιωθει ενδεχωμενως σημαντικα η ικανοτητα του να επιστρέψει την οφειλή. 2. Τραπεζικη Επιχειρηση Η παρουσία Τράπεζας σε μια οικονομια παρεχει ολες αυτες τις πληροφοριες που ενδιαφερουν τους αντισυμβαλλομενους σε μια συναλλαγη. Αν ενας καταθετης κερδιζει απ τις τοποθετησεις του επιτοκιο Rd, και ενας δανειοληπτης ειναι διατεθειμενος να πληρωσει επιτοκιο Rs τοτε η τραπεζα κερδιζει Rs Rd, προκυμενου να παρεχει πληροφοριες στους καταναλωτες. Η βασικη επιδιωξη καθε τραπεζας (περα απ το κερδος) ειναι η μειωση των κινδυνων που προκυπτουν στο τραπεζικο συστημα: α) Επενδυτικος Κινδυνος Ειναι η πιθανοτητα οι δανειοληπτες να μην εκπληρωνουν τις υποχρεωσεις τους στην τραπεζα, με αποτελεσμα να επηρεαστει η αποδοση σε επενδυσεις της τραπεζας. 11

β) Κινδυνος Ρευστοτητας Ειναι η πιθανοτητα οι καταθετες να τερματισουν την συνεργασια τους με την τραπεζα αποσυρωντας τις καταθεσεις τους η να απαιτήσουν ευνοϊκότερους όρους. γ) Μεγιστο Κερδος Μια τραπεζα μεγιστοποιει το κερδος της στο σημειο οπου τα ρευστα διαθεσιμα (C) επαρκουν ακριβως στο να καλυψουν τις απαιτησεις των πελατων (Χ), ετσι ωστε να μην εχουν επενδυτικες απωλειες. Αν (Χ) η εκροη καταθεσεων μια δεδομενη χρονικη στιγμη, με πιθανοτητα να συμβει f(x), τοτε αν C>Χ, η τραπεζα πρεπει να δανειστει ωστε να ανταποκριθει στους πελατες της. Αν (ρ) το κοστος δανεισμου και (r) το επιτοκιο που χρεωνει η τραπεζα τοτε αν η τραπεζα δεν εχει επαρκη διαθεσιμα χανει τοσο απ το κοστος που πρεπει να δενειστει αλλα και απ το κοστος ευκαιρειας που προκυπτει απ την αδυναμια δανειοδοτησης. Αρα αν (L) το προσδοκωμενο κοστος ρευστοτητας τοτε στο ιδανικο σημειο θα πρεπει να ισουται με το κοστος ευκαιρειας (ρ): r = L = Αν παρακρατειται ποσο C > X τοτε η τραπεζα εχει αυξημενο οριακο κοστος (ρ), και μειωμενο κινδυνο ρευστοτητας L R = ρ Αρα η σχεση που δινει την αριστη σχεση μεταξυ των ρευστων διαθεσιμων και και την πιθανοτητα ανεπαρκειας διαθεσιμων ειναι: Προσφορα Χρηματος Η προσφορα χρηματος λεει οτι το συνολικο χρημα σε κυκλοφορια (Μ) ειναι το αθροισμα των τραπεζογραμματιων σε κυκλοφορια (C), και τις καταθεσεις στις τραπεζες (D): Μ = C + D Όπου C = cd και (c) το ποσοστό παρακράτησης από τις καταθέσεις με την μορφή τραπεζογραμματίων. Δεσμευμενα Διαθεσιμα 12

Τα δεσμευμενα διαθεσιμα κεφαλαια ειναι το ποσοστο των ρευστων διαθεσιμων που υποχρεωνει η Τραπεζα της Ελλαδος τις εμπορικες τραπεζες να παρακρατουν: RR = rrd όπου RR τα δεσμευμένα διαθέσιμα των τραπεζών, (D) οι καταθέσεις και (rr) το ποσοστό των δεσμευμένων διαθεσίμων. Νομισματικη Βαση Η νομισματικη βαση (Η) ειναι: Η = C + RE = C + (ER + RR) Οπου: (C) τα τραπεζογραμματια σε κυκλοφορια, (RE) τα συνολικα διαθεσιμα των τραπεζων (ΕR) τα συνολικα διαθεσιμα για δανεια, (RR) τα δεσμευμενα διαθεσιμα Αν οι τραπεζες δεν παρακρατουν ελευθερα διαθεσιμα (ER=0) τοτε: Η = C + RR = cd + rrd = (c + rr)d Άρα M = Ο λογος λεγεται πολλαπλασιαστης χρηματος δειχνει το ποσες φορες θα μεταβληθει η προσφορα χρηματος αν μεταβληθει η νομισματικη βαση, και συμβολιζεται με Ø 13

ΧΡΗΜΑ TΡΑΠΕΖΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ Νομισματική Πολιτική 1. Κεντρική Τράπεζα Η Κεντρική Τράπεζα μιας χώρας είναι το εκτελεστικό όργανο της νομισματικής πολιτικης, μεσω της οποιας επηρεαζονται τα βασικα μακροοικονομικα μεγεθη διατηρωντας την οικονομια σε ισσοροπια. Ο σχεδιασμος της νομισματικης πολιτικης ακολουθει τα εξης βηματα: α) Τελικός στόχος: Περιλαμβάνει το επιθυμητό αποτέλεσμα κάθε στρατηγικής (πχ. Μειωση του πληθωρισμου) β) Ενδιάμεσος στόχος: Περιλαμβάνει τα μεγέθη τα οποια επηρεαζουν αμεσα τον τελικο στοχο (πχ. Επιτόκια) και διακρίνεται από τρία κριτήρια επιλογής: Μετρηση ενδιαμεσου στοχου σε συχνοτερη βαση απ τον τελικο στοχο. Ελεγχος ωστε να εξασφαλιστει η αξιοπιστια της μετρησης. Αποτελεσματικοτητα ωστε ο επηρεασμος του ενδιαμεσου να εχει αντίκτυπο στον τελικό στόχο. γ) Λειτουργικος στοχος: Περιλαμβάνει τους τόπους με τους οποιους επηρεαζεται ο ενδιαμεσος στοχος, με βασικο τροπο τον επηρεασμο της προσφορας χρηματος μεσω της μεταβολης των τραπεζικων διαθεσιμων με αποτελεσμα στην μεταβολη της νομισματικης βασης και του διατραπεζικου επιτοκιου. Τα κριτηρια επιλογης ειναι τα ιδια με του ενδιαμεσου στοχου δηλαδη συχνοτερη μετρηση απ τον ενδιάμεσο, έλεγχος και αποτελεσματικότητα. 2. Προσδιορισμος Επιτοκιου Η ισορροπία στην αγορά χρήματος επιτυγχάνεται στο σημείο όπου η συνολική ζήτηση χρήματος (Md) ισούται με την συνολικη προσφορα (Ms). Αν (Μ) η ονομαστικη ποσοτητα χρηματος σε κυκλοφορια, (y) το πραγματικο εισοδημα και (R) το επιτοκιο: 14

M = L(y,R) Η σχέση της ζήτησης χρήματος με το εισόδημα είναι θετική (αφού μεγαλύτερο εισόδημα σημαίνει περισσότερο χρήμα σε κυκλοφορία), και με το επιτοκιο αρνητικη (αφου ακριβαινει η αξια του χρηματος και μεγαλωνει το κοστος ευκαιριας), οπως φαινεται στο ακολουθο διαγραμμα: R Μ1 Μ2 Re1 Re2 e1 e2 L Αν η προσφορά χρήματος αυξηθεί τότε θα αυξηθεί η δαπάνη αλλά και οι τοποθετησεις σε ομολογιες παρασυρωντας το επιτοκιο κατω. Η πτωση του επιτοκιου λογω της αυξησης της προσφορας χρηματος λεγεται αποτελεσμα ρευστοτητας και ειναι προσωρινο αφου η αυξηση της ζητησης θα προκαλεσει ανοδο των τιμων και κατα συνεπεια των επιτοκιων. Η μακροχρονια αυξηση του επιτοκιου λογω της αυξησης της προσφορας χρηματος λεγεται αποτελεσμα του Fischer το οποιο δηλωνει οτι το ονομαστικο επιτοκιο ισουται με το πραγματικο συν την προσδοκωμενη μεταβολη τιμων: R = r + οπου (R) το ονομαστικο επιτοκιο, (r) το πραγματικο, (Ρ) η τρεχουσα τιμη και (Εp) η προσδοκωμενη τιμη. 3. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ Ο μηχανισμος μεταδοσης περιγραφει το πως οι ενεργειες της νομισματικης πολιτικης αντικτυπουν στην οικονομια και συγκεκριμενα στο εισοδημα και τις τιμες. Οι δυο σχολες που πρεσβευουν την θεωρια αυτη ειναι οι ακολουθες: 3.1 Κευνσιανη Προσεγγιση 15

Ο Keynes και οι υποστηρικτες του, υποστηριζουν οτι το επιτοκιο αποτελει την βασικη συνιστωσα του μηχανισμου μεταδοσης και επηρεαζει το εισοδημα μεσω του αποτελεσματος ρευστοτητας. I. ISLM χωρις τραπεζικες πιστωσεις Το ΑΕΠ μιας χωρας οριζεται τοσο απ την πλευρα της δαπανης οσο και απ την πλευρα του εισοδηματος: ΑΕΠ = C + I + G + (N X) Οπου (C) η καταναλωση, (I) οι επενδυσεις, (G) οι δημοσιες δαπανες, (Ν Χ) το εμπορικο ισοζυγιο (εισαγωγες μειον εισαγωγες). ΑΕΠ = C + S + T Οπου (S) η αποταμιευση και (Τ) οι φοροι. Αρα: (Ι S) + (N X) = (T G) α) Κλειστη Οικονομια: Σε μια κλειστη οικονομια, οπου (Ν Χ)=0, η επενδυση εξαρταται απ το επιτοκιο I(R), και η αποταμιευση απ το εισοδημα S(y). Αρα: Ι(R) S(y) = T G M = L(y,R) Συνθηκη Ισορροπιας στην αγορα προιοντος (καμπυλη IS) Συνθηκη Ισορροπιας στην αγορα χρηματος (καμπυλη LM) R LM IS y Αρα αν Μ R I y β) Ανοιχτή Οικονομία 16

Στην ανοιχτη οικονομια, οπου οι καθαρες εξαγωγες εξαρτωνται απ την ισοτιμια Β(e): I(R) S(y) + B(e) = T G Άρα: Μ R e NX y R LM IS y II. ISLM με τραπεζικες πιστωσεις. Βασικη συνιστωσα του μηχανισμου μεταδοσης ειναι τα τραπεζικα δανεια. Υποθετει οτι υπαρχουν τρια περιουσιακα στοιχεια: α) Χρημα, β) Ομολογιες, γ) Τραπεζικα Δανεια (LO). Η ζητηση δανειων εξαρταται απο το επιτοκιο τους (ρ), το επιτοκιο των ομολογων και το εισοδημα: LO d = f(ρ, R, y) f(ρ)<0, f(r)>0, f(y)>0 Η προσφορα δανειων (LO s ), εξαρταται απ τα ελευθερα διαθεσιμα των τραπεζων (ΕR): LO s = f(ρ, R)ER οπου ER = D(1 rr) Στο σημείο ισορροπίας LO s = LO d ισχύει ότι : y = y(r, ρ, Η) Αρα: 17

Η Μ Ι y R LM IS y 3.2 Μονεταριστικη Προσεγγιση Κατα τους μονεταριστες ο μηχανισμος μεταδοσης της νομισματικης πολιτικης λειτουργει μεσω των σχετικων τιμων των εγχωριων και ξενων περιουσιακων στοιχειων και της μεταβολης των πραγματικων διαθεσιμων, τα βασικα σημεια της δε ειναι τα ακολουθα: Η μακροχρονια ισορροπια της οικονομιας προσδιοριζεται απ την ποσοτητα χρηματος. Ο μηχανισμος μεταδοσης εξαρταται απ τις τιμες των περιουσιακων στοιχειων. Ο ιδιωτικος τομεας χαρακτηριζεται απο σταθεροτητα. Ο δημοσιος τομεας, αντιθετα, προκαλει συνεχομενες διαταραξεις στην οικονομια. Οι νομισματικες διακυμανσεις αποτελουν τον κυριοτερο λογο για τις μεταβολες του εισοδηματως, των τιμων και της απασχολησης. Ο ενδιαμεσος στοχος της νομισματικης πολιτικης ειναι η προσφορα χρηματος. Η προσφορα χρηματος συνδεεται στενα με την νομισματικη βαση. Η νομισματικη πολιτικη ειναι πιο αξιοπιστο μετρο, σχετικα με την αυξηση του εισοδηματος μακροχρονια, απ οτι η δημοσιονομικη πολιτικη. Η συνθηκη ισορροπιας στην αγορα προιοντος ειναι: Y = f(r π, P, Ps, G, W) f(r π)<0, f(p)<0,f(ps)>0, f(g)>0, f(w)>0 οπου R π ειναι το πραγματικο επιτοκιο (r), (P) το επιπεδο τιμων, (Ps) η τιμες των μετοχων, (G) οι δημοσιες δαπανες και (W) ο πλουτος των ατομων. 18

Η συνολικη προσφορα χρηματος εξαρταται απο τον ονομαστικο μισθο (w), το ονομαστικο εισοδημα (y) και το πραγματικο κεφαλαιο σε κυκλοφορια (Κ): R P = f(y, w, K) f(y)>0, f(w)>0, f(k)>0 M Η συνθήκη ισορροπίας στην αγορά χρήματος είναι: M = f(w, R, Ps) f(w)>0, f(r)<0, f(ps)>0 Η συνθηκη ισορροπιας στην αγορα ομολογων: B Β = f(w, R, Ps) f(w)>0, F(R)>0, f(ps)>0 Ps Το σχήμα αυτό απεικονίζει την σχέση του επιτοκίου (R) με τις τιμες των μετοχων (Ps), οπου: R = f(y, P, M, B) και Ps = f(y, P, M, B) Αρα : H M I y 3.3 Νεοκλασικη Προσεγγιση Συμφωνα με την νεοκλασικη προσεγγιση, ο μηχανισμος μεταδοσης της νομισματικης πολιτικης ειναι οι απροσδοκητες μεταβολες της προσφορας χρηματος. Μια απροσδοκητη μεταβολη της προσφορας χρηματος θα αυξησει το επιπεδο των τιμων. Αν (y) το εισοδημα, (m) ο λογαριθμος της ποσοτητας χρηματος και (Εm) η ποσοτητα χρηματος που προσδοκα μια επιχειρηση τοτε: Y = ad(m Em) 19

ΧΡΗΜΑ TΡΑΠΕΖΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ Συναλλαγματικές Ισοτιμίες Η συναλλαγματική ισοτιμία είναι μια σχέση μεταξύ δυο νομισμάτων τα οποια συναλλασονται στις αγορες συναλλαγματος. Οσο η ισοτιμια αυξανεται το εγχωριο νομισμα υποτιμαται σε σχεση με το ξενο, ενω οσο η ισοτιμια μειωνεται, το εγχωριο νομισμα ανατιμαται. Οι ανισορροπιες στην αγορα συναλλαγματος αποκαθιστανται με την χρηση arbitrage ειτε τοπικου (ανταλλαγη δυο νομισματων), ειτε τριγωνικου (ανταλλαγη τριων νομισματων). Οι πραξεις στην αγορα συναλλαγματος ειναι οι ακολουθες: 1. Πράξεις Όψεως Οι πραξεις οψεως πραγματοποιουνται στην αγορα spot και στην διατραπεζικη αγορα. 1.1 Ισοτιμία Όψεως Η ισοτιμια οψεως υπολογιζεται με δυο τροπους: Ισοδυναμία Αγοραστικής Δύναμης Αν (Ρ) το εγχωριο επιπεδο των τιμων, (Ρ*) το ξενο επιπεδο των τιμων και (e) η συναλλαγματικη ισοτιμια τοτε η εξισωση τους συνεπαγει: P = ep* e = lne = ln( Αν s=lne, p=lnp και p*=lnp* τότε: s t = p t p t * Δηλαδή όσο αυξάνονται οι εγχώριες τιμες σε σχεση με τις ξενες η ζητηση του εγχωριου προιοντος μειωνεται σε σχεση με το ξενο και η ισοτιμια αυξανεται με αποτελεσμα το εγχωριο νομισμα να διολισθισει εναντι του ξενου. Ακάλυπτο arbitrage Επιτοκίων Η συνθηκη ΑΑΕ υποστηριζει οτι η αγορα συναλλαγματος βρισκεται σε ισορροπια οταν : R = R* + 20

R: εγχωριο επιτοκιο R*: ξενο επιτοκιο e: ισοτιμια οψεως Ε(e+1): προσδοκωμενη ισοτιμια οψεωσ 1.2 Βασικο Μακροοικονομικο Υποδειγμα Ισοτιμιας Η εισοδηματικη ταχυτητα κυκλοφοριας του χρηματος ειναι: V = όπου (V) η συναλλακτικη ταχυτητα κυκλοφοριας του χρηματος (y) το πραγματικο εισόδημα και (M) η εχγωρια προσφορα χρηματος. Αν λογαριθμισουμε την σχεση προκυπτει : v = p + q m όπου: v=ln(v), p=ln(p), q=ln(y), m=ln(μ) αν v* = p* + q* m* η αντιστοιχη σχεση στην ξενη αγορα τοτε η διαφορα τους μας δειχνει: s = (m m*) (q q*) + (v v*) Αν αυξηθει η εγχωρια προσφορα χρηματος (m m*>0) η αυξηση της ισοτιμιας διολισθενει το εγχωριο νομισμα. Αν αυξηθει το πραγματικο εισοδημα (q q*>0) τοτε θα αυξησει την ζητηση εγχωριων αγαθων με αποτελεσμα την ανατιμηση του νομισματος λογω μειωσης της ισοτιμιας. Αν αυξηθει η ταχυτητα κυκλοφοριας του χρηματος (v v*>0) τοτε θα αυξηθουν οι εγχωριες τιμες με αποτελεσμα την αυξηση της ισοτιμιας και κατ επεκταση την διολισθιση του νομισματος. 2. Πράξεις Προθεσμίας Οι πραξεις προθεσμιας χρησιμοποιουνται κατα κυριο λογο για αντισταθμιση του συναλλαγματικου κινδυνου. Αν (f +n ) η προθεσμιακη ισοτιμια που συμφωνειται την περιοδο t και ληγει την t+n και (e) η ισοτιμια οψεως τοτε το κοστος της προθεσμιακης πραξης ειναι: x x 100 2.1 Προσδιορισμος της Προθεσμιακης Ισοτιμιας τιμη στη ληξη: Οταν η προθεσμιακη αγορα βρισκεται σε ισορροπια η προσδοκωμενη τιμη ισουται με την Ε e+1 = f +1 21

Καλυμμενο arbitrage Επιτοκιων Συμφωνα με την ΚΑΕ η προθεσμιακη ισοτιμια εξαρταται απο την επιτοκιακη διαφορα και την τρεχουσα ισοτιμια οψεως: R = R* + 3. Κερδοσκοπια Τα βηματα τα οποια ακολουθουμε για να δουμε αν σε μια αγορα υπαρχουν ευκαιρειες arbitrage ειναι τα εξης: Υπολογιζουμε την επιτοκιακη διαφορα R R*. Υπολογιζουμε την προθεσμιακη διαφορα x 100. Συγκρινουμε τα αποτελεσματα τα οποια σε μια αγορα με ισορροπια θα πρεπει να ειναι ισα. Η διαφορα μεταξυ των δυο τιμων ειναι το καθαρο κερδος. πχ. Το ετησιο επιτοκιο του JPY ειναι 2% και το αντιστοιχο του USD ειναι 4%. Η ισοτιμια όψεως USD/JPY είναι 110,2 και η αντιστοιχη προθεσμιακη είναι 110. Λυση: Αφου η ισοτιμια οψεως (e) ειναι μεγαλυτερη απ την προθεσμιακη (f) το JPY ειναι σε προθεσμιακο ασφαλιστρο εναντι του USD. Η επιτοκιακη διαφορα R R* ειναι 2% και το προθεσμιακο ασφαλιστρο x 100 είναι 0,181. Αφου οι δυο τιμες διαφερουν υπαρχει ευκαιρεια arbitrage. 3.1 Παρεμβατικη Πολιτικη Η Κεντρικη Τραπεζα για να μειωσει τις κρισεις που δημιουργουν οι κερδοσκοπικες πιεσεις χρησιμοποιει τα εξης μεσα: Παρεμβαση στην αγορα συναλλαγματος ωστε να απορροφησει την υπερβαλλουσα προσφορα εγχωριου χρήματος προσφεροντας συναλλαγματικα διαθεσιμα. Παρεμβαση στην αγορα χρήματος ωστε να προκαλεσει αυξηση του εγχωριου επιτοκιου και να κάνει την κερδοσκοπια λιγοτερο ελκυστικη. 4. Πραγματική Ισοτιμία 22

Η πραγματικη ισοτιμια (Λ) ισουται με την ονομαστικη ισοτιμια (e) προσαρμοσμενη στο εγχωριο (P) και ξενο (P*) επιπεδο τιμων: Λ = Ξερουμε οτι η διαφορικη συναλλαγματικη ισοτιμια είναι: s = (m m*) (q q*) + (v v*) Αφαιρωντας το διαφορικο επιπεδο τιμων εχουμε: s (p p*) = (m p) (m* p*) (q q*) (v v*) Η σχεση s (p p*) δειχνει τη διαφορικη πραγματικη ισοτιμια (λ) = λνλ = rr οπου (θ) η παλινδρομικη διακυμανση της ισοτιμιας της πραγματικης ισοτιμιας. Αρα η πραγματικη ισοτιμια εξαρταται απο: Την πραγματικη προσφορα χρηματος (m p). Το πραγματικο εισοδημα (q). Την συναλλακτική ταχύτητα κυκλοφορίας (v). με ) το μακροχρονιο επιπεδο ισορροπιας 5. Συναλλαγματική Πολιτική 5.1 Κεüνσιανή Προσέγγιση Η Κευνσιανη Προσεγγιση υποστηριζει οτι η υποτιμηση του εγχωριου νομισματος βελτιωνει το εμπορικο ισοζυγιο όταν ικανοποιειται η συνθηκη Marshall Lerner. Θεωρια Δαπανης (καμπυλη ΖΖ) Σύμφωνα με την θεωρία δαπάνης το εμπορικό ισοζύγιο (ΤΒ) ισούται με την διαφορά μεταξύ του εισοδήματος (y) και της δαπάνης (D) και εξαρτάται από την οριακή ροπή προς αποταμίευση (g y ): ΤΒ = y D(y, G) = g(y, G) όπου 0<g y <1 Θεωρια Ελαστικοτητων (καμπυλη ΤΤ) Συμφωνα με την θεωρια ελαστικοτητων το εμπορικο ισοζυγιο (ΤΒ) εξαρταται από την ονομαστικη ισοτιμια (e) και το εγχωριο (y) και ξενο (y*) εισοδημα: ΤΒ = Β(e, y, y*) οπου (Β y ) η οριακη ροπη προς εισαγωγες και 0<Β<1 23

ΤΒ ΖΖ 0 y ΤΤ2 ΤΤ1 Αν υποτιμηθεί το εγχώριο νόμισμα θα προκαλέσει αύξηση του εμπορικού ισοζυγίου μετατοπίζοντας την ΤΤ 1 στην ΤΤ 2 με συνέπεια να αυξηθεί το εισόδημα και η παραγωγή, δείχνοντας ότι μια υποτίμηση είναι αποτελεσματική. 5.2 Μονεταριστική Προσέγγιση Οι μονεταριστες προτεινουν οτι η αποτελεσματικοτητα μιας ενδεχομενης υποτιμησης είναι προσωρινη. Η μεταβολη της προσφορας χρήματος (ΔΜ) προσδιοριζεται απ την διαφορα αναμεσα στα επιθυμητα (L) και τα πραγματικα (M) ρευστα διαθεσιμα: ΔΜ = β(l M) οπου 0<β<1 24

ΤΒ γ 0 β α Μ/Ρ ΜΜ Έστω ότι βρισκόμαστε στο σημείο ισορροπίας (α) και υποτιμάται το εγχώριο νόμισμα. Αυτό θα ωθήσει τις τιμές πάνω και το πραγματικό εισόδημα κάτω άρα τα πραγματικά διαθέσιμα θα μειωθούν (β). Η μείωση της κατανάλωσης που συνεπάγεται θα αυξήσει την πλεονάζουσα προσφορά των αγαθών με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι εξαγωγές και το εμπορικό πλεόνασμα αυξάνοντας την προσφορά χρήματος (γ). Αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση της συνολικής ζήτησης η οποία θα οδηγήσει το εμπορικό πλεόνασμα κάτω και ο κύκλος αυτός θα συνεχιστεί χωρίς να γίνει μακροχρόνια αποτελεσματικός. 25