ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Βάσεις σχεδιασµού αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής ιγγελίδης Νικόλαος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα Θέµατα της παρουσίασης Τι είναι αναλυτικό πρόγραµµακαιποιοιτύποι αναλυτικού προγράµµατος υπάρχουν Ποιες πρέπει να είναι οι βάσεις ενός σχεδιαστή αναλυτικών προγραµµάτων. Βασικά στοιχεία αναλυτικών προγραµµάτων. Τύποι αναλυτικών προγραµµάτων. Κριτική προς τα παραδοσιακά αναλυτικά προγράµµατα Τι είναι το αναλυτικό πρόγραµµα; Ένα σχεδιασµένο σύνολο εµπειριών και γνώσεων οι οποίες παρουσιάζονται από τους δασκάλους, οι οποίοι έχουν και την ευθύνη να το διδάξουν (Kirk & Tinning, 1990) Το αναλυτικό πρόγραµµα είναι µια όψη της ζωντανής κουλτούρας κάθε κοινότητας ή χώρας (Westbury). Το αναλυτικό πρόγραµµα είναι ένας φορέας κοινωνικοποίησης. Το αναλυτικό πρόγραµµα δεν είναι µόνο ένα δοµικό σύνολο των εµπειριών µάθησης, αλλά ένα όχηµα, ένα µέσο, για την καθιέρωση µιας δυναµικής σχέσης µεταξύ διδάσκοντος και διδασκόµενου (Skilbeck, 1984). 1
Το αναλυτικό πρόγραµµα είναι ένας προγραµµατισµός: α) του τι θα µάθουν οι µαθητές, β) του τρόπου απόκτησης της µάθησης και γ) του τρόπου πιστοποίησης της αποκτηµένης µάθησης (Melograno, 1996) Βασικά στοιχεία ενός αναλυτικού προγράµµατος Στόχοι Περιεχόµενα Μέθοδοι διδασκαλίας και µεθοδικές υποδείξεις Μέθοδοι και τρόποι αξιολόγησης Ποια είναι τα πρωταρχικά ερωτήµατα στο σχεδιασµό ΑΠΦΑ; Τι θα διδαχθεί; Γιατί θα διδαχθεί; Η επιλογή, ο καθορισµός και η αιτιολόγηση προτεραιοτήτων στον σχεδιασµό ενός αναλυτικού προγράµµατος είναι η πιο περίπλοκη διαδικασία. Πού βασίζονται οι απαντήσεις που θα δώσει κανείς στο «τι» και στο «γιατί»; Οσχεδιασµός ενός αναλυτικού προγράµµατος φυσικής αγωγής είναι µια διαδικασία που βασίζεται πάνω σε µια σειρά πεποιθήσεων και ιδεών σχετικά µε το ρόλο της εκπαίδευσης στην κοινωνία, και υλοποιείται σ ένα συγκεκριµένο πολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό περιβάλλον (Ennis, 1992; Grundy, 1987). Ηανάπτυξη ενός αναλυτικού προγράµµατος είναι θεωρητική και πρακτική διαδικασία Πρέπει να τη βλέπουµε όµως µε βάση τις προσωπικές µας εµπειρίες; Πόσα αναλυτικά προγράµµατα φυσικής αγωγής έχει παρακολουθήσει ο καθένας; Είναι η προσωπική µας διαίσθηση αλάνθαστη; Είµαστε σίγουροι ότι βλέπουµε όλοι τα ίδια ακριβώς χρώµατα; 2
Ηφυσική αγωγή δεν είναι πάντα ταυτόσηµη µε τις προσωπικές εµπειρίες µας Ο ρόλος του σχεδιαστή αναλυτικών προγραµµάτων Να µεταφράσει το νόηµα του σκοπού της φυσικής αγωγής σε σκοπούς, µαθήµατα, ασκήσεις, δραστηριότητες, τρόπους αξιολόγησης χρησιµοποιώντας βασικές αρχές των αθλητικών επιστηµών. Ερωτήµατα προς τον σχεδιαστή Πού πρέπει να βασιστεί κάποιος για να σχεδιάσει ένα αναλυτικό πρόγραµµα; Ποια η σχέση ανάµεσα στο σχεδιασµό αναλυτικών προγραµµάτων και της κοινωνίας; Βάσεις για το σχεδιασµό ενός ΑΠΦΑ Παιδαγωγική Ψυχολογία Φιλοσοφία Ιστορία της Παιδείας ιαχωρισµός αναλυτικών προγραµµάτων Βασικοί τύποι αναλυτικού προγράµµατος Κοινό αναλυτικό πρόγραµµα Πυρηνικό αναλυτικό πρόγραµµα Κρυφό αναλυτικό πρόγραµµα Κλειστό και ανοιχτό αναλυτικό πρόγραµµα 3
Κοινό αναλυτικό πρόγραµµα Ορίζεται ως το σύνολο των δεξιοτήτων, εννοιών, στάσεων και γνώσεων που αποκτώνται ανάλογα µε το επίπεδο ικανότητας των µαθητών κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής φοίτησής τους Συνήθως περιλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα µαθηµάτων Πυρηνικό αναλυτικό πρόγραµµα Ορίζεται ως το σύνολο των απαιτούµενων µαθηµάτων που ενσωµατώνονται σε κεντρικά καθορισµένη σειρά πληροφοριών και δεξιοτήτων που πρέπει να διδαχθούν σε όλους τους µαθητές Συνήθως αποτελείται από 2-3 βασικά µαθήµατα Κρυφό αναλυτικό πρόγραµµα Το σύνολο των δεξιοτήτων, γνώσεων ή στάσεων που υπονοείται ότι οι µαθητές θα µάθουν από τη διδασκαλία του αναλυτικού προγράµµατος και τις εµπειρίες που συνεπάγονται από αυτή Κοινή αρχή µεταξύ εκπαιδευτικών συστηµάτων «Θα πρέπει να δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους τους µαθητές, να ενθαρρύνονται να εργάζονται σκληρά και να ανταµείβονται για τα επιτεύγµατά τους» Αναµένεται ότι οι τυχόν διαφορές στα προσδοκώµενα αποτελέσµατα ή τα επιτεύγµατα των µαθητών εξαρτώνται από τις ικανότητες των µαθητών, το ενδιαφέρον και την προσπάθεια που θα καταβάλλουν Σωστά... Όλα αυτά είναι σωστά όταν πραγµατικά το εκπαιδευτικό σύστηµα είναι δίκαιο και δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους τους µαθητές και τις µαθήτριες Αλλά... Υπάρχει αξιοκρατία στην κοινωνία; ίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους και όλες στη φυσική αγωγή; Ποιες είναι οι συνέπειες; 4
Κλειστό και ανοιχτό αναλυτικό πρόγραµµα Πόσο «ανοιχτό» είναι ένα αναλυτικό πρόγραµµα σε προσαρµογές, προσθήκες, βελτιώσεις ή τροποποιήσεις; Μοντέλα σχεδιασµού αναλυτικών προγραµµάτων Μοντέλα σχεδιασµού αναλυτικών προγραµµάτων Το µοντέλο των σκοπών και στόχων Το µοντέλο των περιεχοµένων Το µοντέλο της διαδικασίας Το µοντέλο των µελλοντικών καταστάσεων Το µοντέλο των σκοπών και στόχων Ηπιο νέα τάση στο σχεδιασµό αναλυτικών προγραµµάτων Ευκολία στην υλοποίηση και την αξιολόγηση του προγράµµατος απ τη στιγµή που θα τεθούν ξεκάθαροι στόχοι Υπάρχει κίνδυνος να σχεδιασθεί ένα εξαιρετικά κλειστό και άκαµπτο αναλυτικό πρόγραµµα Έχει δεχθεί κριτική ως προς το ότι υπάρχουν απόψεις που θεωρούν ακατάλληλο τον προκαθορισµό των στόχων στις παιδαγωγικές επιστήµες Ποιος τύπος στόχων θα τεθεί σαν πρωτεύων; Άσκηση µε στόχο τον ανταγωνισµό Άσκηση µε στόχο τη συνεργασία Άσκηση µε στόχο την προσωπική βελτίωση Άσκηση µε στόχο την εκµάθηση κάποιας τεχνικής ή δεξιότητας; Παιχνίδι για διασκέδαση Το µοντέλο των περιεχοµένων Αφετηρία σχεδιασµού είναι το περιεχόµενο της διδασκαλίας Έχουν επικριθεί διότι δεν έχουν σαφείς στόχους, δεν είναι εύκολο να αξιολογηθούν, δεν λαµβάνουν υπόψη τις ανάγκες των µαθητών 5
Το µοντέλο της διαδικασίας Θεωρείται σηµαντικότερο να εισάγονται οι µαθητές σε διάφορους τρόπους σκέψης, παρά να µαθαίνουν συγκεκριµένα πράγµατα Το µοντέλο δίνει έµφαση στις µεθόδους διδασκαλίας (π.χ. µάθηση µε ανακάλυψη, διερευνητική µάθηση κλπ) και θεωρεί δευτερεύοντα τους σκοπούς και τα περιεχόµενα της διδασκαλίας Το µοντέλο των µελλοντικών καταστάσεων Αφετηρία για το σχεδιασµό αποτελεί ο προσδιορισµός των καταστάσεων που θα ζήσει µελλοντικά ο µαθητής και ο καθορισµός των δεξιοτήτων που θα χρειαστεί Έχει δεχθεί κριτική γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να προβλέψει κάποιος το µέλλον Το ζητούµενο: Σύγχρονα αναλυτικά προγράµµατα Κριτική προς τα παραδοσιακά αναλυτικά προγράµµατα Τα περισσότερα αναλυτικά προγράµµατα έχουν δεχθεί κριτική ως προς: την καταλληλότητά τους τη γενικότητα της περιγραφής των σκοπών την έλλειψη εγκυρότητας των αποφάσεων σχεδιασµού και σύνταξής τους Θεµελιώδη ερωτήµατα στο σχεδιασµό ενός σύγχρονου αναλυτικού προγράµµατος Ποια τάση της εκπαίδευσης θα κυριαρχήσει; Τι και πόσες βασικές γνώσεις θα προσφέρει το πρόγραµµα; Θα ληφθεί υπόψη ότι οι µαθητές προέρχονται από διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον; Τι θα γίνει µε τα άτοµα που µειονεκτούν από φυσική ή πνευµατική άποψη; Ζητήµατα... Θα ληφθούν υπόψη οι αναπτυξιακές διαφορές των ατόµων; Μας ενδιαφέρουν τα αποτελέσµατα ενός ΑΠΦΑ; 6
ιλήµµατα... ιλήµµατα για το σχεδιασµό ενός αναλυτικού προγράµµατος Μαθητοκεντρικός ή υλοκεντρικός σχεδιασµός; Εξατοµίκευση του µαθήµατος ή συµµόρφωση του ατόµου στην οµάδα; Αγόρια-κορίτσια µαζί ή ξεχωριστά; Χρήση ενός ή περισσότερων µεθόδων διδασκαλίας; ηµοκρατική ή αυταρχική εκπαίδευση; Οι στόχοι πρέπει να επιτυγχάνονται µέσω του κοινού ή του κρυφού προγράµµατος; Με ποιο τρόπο δίνει κάποιος απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήµατα; Βιβλιογραφία ιγγελίδης Ν. (2003). Σχεδιασµός, εφαρµογή κι αξιολόγηση αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής. Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας: Υπηρεσία ηµοσιευµάτων (σελ. 8-13). 7