Περιεχόμενα Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19 Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας 1.1. Η Εμφάνιση της Ψυχομετρίας 21 1.1.1. Κατά τη Νεολιθική Περίοδο 21 1.1.2. Κατά την Αιγυπτιακή και Σουμερική Περίοδο 22 1.1.3. Κατά την Περίοδο Ανάπτυξης του Κινέζικου Πολιτισμού 22 1.1.4. Κατά την Αρχαία Ελληνική Περίοδο 23 1.1.5. Κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο και το Μεσαίωνα 24 1.1.6. Από το Μεσαίωνα έως και το 19ο αιώνα 25 1.2. Η Εξέλιξη των Ψυχοφυσιολογικών Μελετών και η Ανάπτυξη της Ψυχομετρίας 27 1.2.1. Κατά το Τέλος του 19ου και του 20ου Αιώνα 31 1.3. Ο Ορισμός της Ψυχομετρίας και η Διαφοροποίηση Αυτής από την Ψυχολογική Αξιολόγηση 32 1.4. Ανακεφαλαίωση 35 Κεφάλαιο 2 Ορισμός & Είδη Ψυχομετρικών Οργάνων 2.1. Ορισμός των Ψυχομετρικών Οργάνων 39 2.2. Τα Χαρακτηριστικά ενός Ψυχομετρικού Οργάνου 40 Περιεχόμενα 1
2.3. Τρόποι Εκτίμησης της Συμπεριφοράς με τη Χρήση Ψυχομετρικών Οργάνων 40 2.4. Είδη Ψυχομετρικών Οργάνων 41 2.4.1. Ορισμός των Ψυχομετρικών Οργάνων από το Περιεχόμενο τους 43 2.4.1.1. Ψυχομετρικά όργανα γνώσεων και Νοητικών Ικανοτήτων 43 2.4.1.2. Ψυχομετρικά όργανα προσωπικότητας 45 2.4.2. Ορισμός Ψυχομετρικών Οργάνων από την Κατασκευή τους 45 2.4.2.1. Σταθμισμένα ψυχομετρικά όργανα 46 2.4.2.2. Ψυχομετρικά όργανα αναφοράς σε κριτήριο 47 2.4.2.3. Άτυπα ψυχομετρικά όργανα 49 2.4.2.4. Κλινικές και ερμηνευτικές παρατηρήσεις 49 2.4.2.5. Συνεντεύξεις 50 2.4.2.6. Αντικειμενικότητα 53 2.4.2.7. Ψυχομετρικά όργανα ταχύτητας αντίδρασης (speed) και δύναμης (power) 55 2.4.3. Ορισμός Ψυχομετρικών Οργάνων από τον Τρόπο Συγγραφής των Ερωτήσεων 56 2.4.3.1. Ερωτηματολόγια (inventories) 56 2.4.3.2. Σύντομα ερωτηματολόγια (Checklists) 57 2.4.3.3. Κλίμακες (scales) 57 2.4.3.4. Συστοιχίες ψυχομετρικών οργάνων (batteries) 58 2.4.4. Ορισμός Ψυχομετρικών Οργάνων από τον Τρόπο Χορήγησης τους 64 2.4.4.1. Ατομικά ή ομαδικά χορηγούμενα ψυχομετρικά όργανα 64 2.4.4.2. Αυτοματοποιημένα ψυχομετρικά όργανα 66 2.5. Ανακεφαλαίωση 66 Κεφάλαιο 3 Η Κατασκευή Ψυχομετρικών Οργάνων 3.1. Προϋποθέσεις Κατασκευής Ψυχομετρικών Οργάνων 69 3.1.1. Προσδιορισμός των Μεταβλητών τις οποίες Μετρά ένα Ερωτηματολόγιο 69 8 Ψυχομετρία
3.1.2. Προσδιορισμός του Περιεχομένου ενός Ερωτηματολογίου 70 3.1.3. Κατασκευή του Σκελετού ενός Ερωτηματολογίου ("blue print") 71 3.2. Θεωρητική και Μεθοδολογική Τεκμηρίωση των Ψυχομετρικών Οργάνων 72 3.2.1. Η Λογική Μέθοδος (rational) 72 3.2.2. Η Εμπειρική Μέθοδος (empirical) 73 3.2.3. Η Πολυπαραγοντική - Αναλυτική Μέθοδος (factor-analytic) 73 3.3. Η Συγγραφή των Ερωτήσεων 74 3.3.1. Σαφείς Ερωτήσεις 75 3.3.2. Σωστή Σύνταξη Ερωτήσεων 75 3.3.3. Το Νόημα κάθε Ερώτησης και η σχέση του με το Ζητούμενο 75 3.3.4. Οι Ερωτήσεις πρέπει να αφήνουν Ελεύθερο το Υποκείμενο να απαντήσει χρησιμοποιώντας τη δική του Κρίση 76 3.3.5. Ερωτήσεις Εξέτασης του Βαθμού Ψεύδους 76 3.3.6. Το Ερωτηματολόγιο πρέπει να περιλαμβάνει Ουσιαστικές και όχι πολλές Ερωτήσεις 76 3.3.7. Φαινομενική Εγκυρότητα Ερωτήσεων 77 3.4. Η Μορφή των Ερωτήσεων 77 3.5. Βασικοί Παράγοντες οι οποίοι Επηρεάζουν την Ορθότητα των Απαντήσεων 84 3.5.1. Παραποίηση των Απαντήσεων για Κοινωνικούς Λόγους 85 3.5.2. Θετική ή Αρνητική Στάση σε σχέση με τις Απαντήσεις... 85 3.5.3. Τυχαίες Απαντήσεις 86 3.5.4. Η Σειρά των Ερωτήσεων 86 3.6. Η Σύνταξη, Οργάνωση και'εκδοση ενός Ερωτηματολογίου 87 3.6.1. Δημογραφικά Στοιχεία 87 3.6.2. Οδηγίες Χορήγησης 88 3.6.3. ΗΈκδοση ενός Ερωτηματολογίου 88 3.7. Η Στάθμιση των Οδηγιών Χορήγησης και Βαθμολόγησης 90 3.8. Η Κατασκευή Σταθμισμένων Ψυχομετρικών Οργάνων 92 3.9. Η Κατασκευή Ερωτηματολογίων Αναφοράς σε Κριτήριο 95 3.10. Ανακεφαλαίωση 97 Περιεχόμενα 9
Κεφάλαιο 4 Η Μέτρηση της Αξιοπιστίας 4.1. Εισαγωγή στην Αξιοπιστία ενός Ψυχομετρικού Οργάνου 99 4.1.1. Τα Χαρακτηριστικά των Υποκειμένων στα Οποία Χορηγείται ένα Ψυχομετρικό Όργανο και των Εκτιμητών του Ψυχομετρικού Οργάνου 101 4.1.1.1. Περιορισμένες ενδοομαδικές διαφορές 101 4.1.1.2. Λάθη στη βαθμολόγηση ενός ερωτηματολογίου... 102 4.1.1.3. Ο Επηρεασμός της επίδοσης του εξεταζόμενου, λόγω εξωτερικών μεταβλητών 102 4.1.2. Τα Χαρακτηριστικά του Ψυχομετρικού Οργάνου και του Εξεταστικού χώρου 103 4.1.2.1. Αναξιοπιστία λόγω περιορισμένου εξεταστικού δείγματος 103 4.1.2.2. Ασαφείς, ή μη συγκεκριμένες οδηγίες 104 4.1.2.3. Αναξιοπιστία λόγω αναγνώρισης της σωστής απάντησης 104 4.1.2.4. Λάθη που προκύπτουν από τη διαμόρωση του εξεταστικού περιβάλλοντος 105 4.2. Η Σκόπιμη Χρήση των Αποτελεσμάτων ενός Ψυχομετρικού Οργάνου 105 4.2.1. Αναξ ιοπιστία στα Αποτελέσματα κατόπιν Χορήγησης του'ιδιου Ερωτηματολογίου Διαχρονικά 105 4.2.2. Αξιοπιστία στο Εύρος των Πορισμάτων που Διεξάγονται από τα Αποτελέσματα ενός Ερωτηματολογίου 106 4.3. Μέθοδοι που Χρησιμοποιούνται για τη Μέτρηση της Αξιοπιστίας 106 4.4. Περιγραφή των Μεθόδων Αξιοπιστίας 108 4.4.1. Η Ταυτότητα ή Τεστ-μετατέστ (test-retest) 108 4.4.2. Η Ισοδυναμία ή Εναλλακτική Μορφή (Equivalent-alternate form) 109 4.4.3. Η Μέθοδος των Δύο Μισών (Split-halves) 109 4.4.4. Η Εναλλαγή Μονά-ζυγά (pair-impair, even split) 110 4.4.5. Η Kuder-Richardson-20 Μέθοδος Αξιοπιστίας 110 4.4.6. Η Μέθοδος της Διπλής Διόρθωσης (inter rater) 110 4.5. Υπολογισμός της Αξιοπιστίας 111 4.5.1. Ο Βαθμός Λάθους της Μέτρησης 111 10 Ψυχομετρία
4.5.2. Ο Τύπος της Αξιοπιστίας 113 4.5.3. Η Σχέση του Βαθμού Λάθους της Μέτρησης και της Αξιοπιστίας 115 4.5.4. Ανεκτά Επίπεδα Αξιοπιστίας 115 4.5.5. Ο Υπολογισμός της Ταυτότητας Τεστ-Μετατέστ Αξ ιοπιστίας 116 4.5.6. Ο Υπολογισμός της Μεθόδου των δύο Μισών 118 4.5.7. Ο Υπολογισμός της Αξιοπιστίας με την Kuder Richardson-20 Μέθοδο 120 4.5.8. Ο Υπολογισμός του Τυπικού Λάθους της Μέτρησης 121 4.5.9. Ο Υπολογισμός των Ορίων Εμπιστοσύνης 123 4.6. Ανακεφαλαίωση 125 Κεφάλαιο 5 Η Μέτρηση της Εγκυρότητας 5.1. Εισαγωγή στην Εγκυρότητα των Ψυχομετρικών Οργάνων 127 5.1.1. Εγκυρότητα Περιεχομένου (Content validity) 128 5.1.1.1. Περιγραφή της εγκυρότητας του τομέα περ ιεχομένου 129 5.1.1.2. Φαινομενική εγκυρότητα 130 5.1.2. Εγκυρότητα Κριτηρίου (Criterion Related Validity) 130 5.1.2.1. Προγνωστική εγκυρότητα 131 5.1.2.2. Συγχρονική ή τρέχουσα εγκυρότητα 133 5.1.3. Εγκυρότητα Εννοιολογικής Κατασκευής (construct validity) 135 5.1.3.1. Γενικά χαρακτηριστικά της εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής 135 5.1.3.2. Συγκλίνουσα εγκυρότητα (convergent validity) 136 5.1.3.3. Διακριτική εγκυρότητα (discriminant validity) 136 5.1.3.4. Η μέθοδος της πολυπαραγοντικής ανάλυσης 136 5.1.3.5. Η μέθοδος των Campbell και Fiske για την εκτίμηση της εγκυρότητας της εννοιολογικής κατασκευής 137 5.1.3.6. Σύγκριση εγκυρότητας περιεχομένου και εννοιολογικής κατασκευής (content and construct validity) 138 Περιεχόμενα 11
5.1.3.7. Παράδειγμα μέτρησης της εγκυρότητας στα ψυχομετρικά όργανα γνωστικών ικανοτήτων 140 5.1.3.8. Συνδυασμός εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής και κριτηρίου 141 5.2. Ο Υπολογισμός της Εγκυρότητας 142 5.2.1. Παράδειγμα Υπολογισμού της Προγνωστικής Εγκυρότητας (Luftig, 1989, σελ. 135) 143 5.2.2. Ο Υπολογισμός των Ορίων Εμπιστοσύνης για την Εγκυρότητα 145 5.2.3. Εξέταση της Εγκυρότητας και Λήψη Απόφασης για την Επιλογή Υποψηφίων 146 5.3. Γενικά Συμπεράσματα για την Εγκυρότητα των Ψυχομετρικών Οργάνων 147 5.4. Ανακεφαλαίωση 149 Κεφάλαιο 6 Η Ανάλυση των Ερωτήσεων (Item analysis) 6.1. Η Ανάλυση των Ερωτήσεων των Ψυχομετρικών Οργάνων (Item analysis) 153 6.2. Εξέταση της Δυσκολίας των Ερωτήσεων 154 6.2.1. Κλίμακες Διαστημάτων (interval scales) 154 6.2.2. Απόλυτη Διαβάθμιση (absolute scaling) 155 6.3. Διάκριση Ερωτήσεων 156 6.4. Δισειριακή Συσχέτιση Σημείου (Point Biserial Correlation) 158 6.5. Θεωρία Χαρακτηριστικής Καμπύλης Ερωτήσεων (Item Characteristic Curve Theory - ICC) 160 6.6. Παράδειγμα Ανάλυσης Ερωτήσεων Ενός Ερωτηματολογίου Ακαδημαϊκής Επίδοσης 162 6.7. Η Βαθμολόγηση των Τυχαίων Απαντήσεων 165 6.8. Ανακεφαλαίωση 167 Κεφάλαιο 7 Η Στάθμιση των Ψυχομετρικών Οργάνων 7.1. Η Σημασία της Στάθμισης 169 7.2. Η Επιλογή του Δείγματος της Στάθμισης 170 12 Ψυχομετρία
7.2.1. Δειγματοληπτικά Σφάλματα 171 7.2.2. Δειγματοληπτικές Μέθοδοι 172 7.3. Στατιστικές Μετρήσεις που αφορούν τη Διαδικασία της Στάθμισης 179 7.3.1. Στατιστικές Συναρτήσεις 180 7.3.2. Δείκτες Κεντρικής Τάσης 180 7.3.3. Δείκτες Διασποράς ή Διακύμανσης 181 7.3.4. Λόγοι Χρήσης της Κανονικής Κατανομής 181 7.4. Ορισμός των Πρότυπων Βαθμών (Norms) 183 7.4.1. Απλοί Πρότυποι Βαθμοί 183 7.4.2. Πολλαπλοί Πρότυποι Βαθμοί 184 7.4.3. Ισοδύναμοι Πρότυποι Βαθμοί 184 7.4.4. Διαφοροποιημένοι Πρότυποι Βαθμοί 184 7.4.5. Μη Παραμετρικοί Πρότυποι Βαθμοί 184 7.4.6. Παραμετρικοί Πρότυποι Βαθμοί 185 7.5. Ο Υπολογισμός της Δεσπόζουσας (Μ 0 ), Διαμέσου (Mdn) της Τυπικής Απόκλισης (s) και της Διασποράς (s 2 ) 185 7.6. Η Μετατροπή των Αρχικών Τιμών σε Δευτερογενείς 190 7.6.1. Τακτικές τιμές 190 7.6.2. Εκατοστιαίες Τιμές 191 7.6.3. Τυπικά Πηλίκα 192 7.6.4. Εννέα Υποδιαιρέσεις της Κανονικής Κατανομής 193 7.6.5. Αναπτυξιακές Ηλικίες 194 7.6.6. Δείκτης νοημοσύνης (Δ.Ν ή IQ) 195 7.7. Η Γραφική Παρουσίαση των Πρότυπων Βαθμών 196 7.8. Αλγεβρική και Γραφική Προσαρμογή των Αρχικών Τιμών του Δείγματος της Στάθμισης σε Δευτερογενείς 198 7.9. Προϋποθέσεις Παρουσίασης του Τελικού Οδηγού ενός Ψυχομετρικού Οργάνου 201 7.10. Οδηγός Εκτίμησης της Καταλληλότητας των Ψυχομετρικών Οργάνων 203 7.11. Ανακεφαλαίωση 204 Κεφάλαιο 8 Ψυχολογική Αξιολόγηση και Παρέμβαση 8.1. Ορισμός της Ψυχολογικής Αξιολόγησης 207 8.2. Βήματα της Ψυχολογικής Αξιολόγησης 209 Περιεχόμενα 13
8.3. Προϋποθέσεις της Ψυχολογικής Αξιολόγησης 209 8.4. Η Επιλογή των Κατάλληλων Ψυχολογικών Κλιμάκων 212 8.5. Χορήγηση Ψυχολογικών Κλιμάκων 215 8.6. Η Συγγραφή της Ψυχολογικής Αναφοράς 216 8.7. Η Επικοινωνία των Αποτελεσμάτων 220 8.8. Η Σύνδεση της Αξιολόγησης με την Παρέμβαση 221 8.9. Τι πρέπει να περιλαμβάνει το Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Παρέμβασης ενός Μαθητή (individualized educational plan) 222 8.10. Ανακεφαλαίωση 224 Κεφάλαιο 9 Η Δεοντολογία της Ψυχομετρίας και της Ψυχολογικής Αξιολόγησης 9.1. Ο Δεοντολογικός Κώδικας του Συλλόγου Ψυχολόγων των Η.Π.Α. (American Psychological Association-ΑΡΑ) 225 9.2. Ο Δεοντολογικός Κώδικας Καλής Πρακτικής στην Εκπαίδευση: Ενωμένη Επιτροπή Πρακτικής στα ΤΕΣΤ 227 9.2.1. Η κατασκευή και Επιλογή των Ψυχομετρικών Οργάνων.. 228 9.2.2. Ανάλυση των Αποτελεσμάτων των Ψυχομετρικών Οργάνων 229 9.2.3 Επίτευξη καλής Πρακτικής 231 9.2.4. Πληροφόρηση για Εξεταζόμενους 232 9.3. Ο Δεοντολογικός Κώδικας του Συλλόγου Σχολικών Ψυχολόγων των Η.Π.Α. (NASP) 232 9.4. Ανακεφαλαίωση 234 Παράρτημα 235 Ευρετήριο Εννοιών 243 Ευρετήριο Ονομάτων 249 Βιβλιογραφία 253 14 Ψυχομετρία