ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 8 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Υπάρχουν πολλοί τρόποι ομαδοποίησης της έρευνας. Θα μνημονεύσουμε και συζητήσουμε τις πιο διαδεδομένες. Βασική ή Καθαρή και Εφαρμοσμένη έρευνα Η Βασική ή Καθαρή έρευνα δεν στοχεύει σε οικονομικά ή κοινωνικά οφέλη και δεν καταβάλλονται προσπάθειες για την εφαρμογή των αποτελεσμάτων της σε πρακτικά προβλήματα. Πρόκειται δηλαδή, για πειραματική ή θεωρητική εργασία, της οποίας ο πρωταρχικός σκοπός είναι η απόκτηση νέας γνώσης των υποκειμένων θεμελιωδών φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε καμία συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. Μέσω αυτής αποπειρόμαστε να ικανοποιηθεί η ανάγκη της γνώσης των πραγμάτων. Ήτοι αποπειράται η κατανόηση της φύσης. Η Εφαρμοσμένη έρευνα στοχεύει στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων και έχει συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό. Η Εφαρμοσμένη έρευνα (applied research) είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα που διενεργείται με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Αποβλέπει όμως πρωταρχικά σ ένα συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό. Πρόκειται για τη χρήση της καθαρής επιστήμης για ορισμένους πρακτικούς ανθρώπινους σκοπούς. Ήτοι αποσκοπεί στον έλεγχο της φύσης.
Ανάλογος είναι και ο διαχωρισμός της έρευνας σε Θεωρητική και Εμπειρική ή σε Περιγραφική και Επεξηγηματική ή τέλος σε Πρωτογενή και Δευτερογενή έρευνα. Η Θεωρητική έρευνα ασχολείται με την ανάπτυξη, εξερεύνηση και έλεγχο θεωριών ή ιδεών τις οποίες χρησιμοποιούμε για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου (κόσμος, αγορά κλπ) Η Εμπειρική έρευνα βασίζεται σε παρατηρήσεις και μετρήσεις Μπορεί να έχουμε και συνδυασμό των δύο για να διαπιστώσουμε πως λειτουργεί ένα φαινόμενο με βάσει τις παρατηρήσεις μας Η Περιγραφική (Τι; Που; Πότε;) καταγράφει τα φαινόμενα. Ενώ η Επεξηγηματική (Πως; Γιατί; Πότε;) διερευνά τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών και φαινομένων και αιτιολογεί την ανεξαρτησία ή μη που υπάρχει μεταξύ τους. Η Πρωτογενής έρευνα χρησιμοποιείται για τη συλλογή στοιχείων για συγκεκριμένο σκοπό, σε συγκεκριμένο χρονικό σημείο. Στη Δευτερογενή έρευνα, χρησιμοποιούνται πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί ήδη στα πλαίσια άλλης έρευνας. Σημαντικό κριτήριο για τη χρήση στοιχείων που η συλλογή τους έγινε στα πλαίσια άλλης έρευνας είναι η γνώση και κατανόηση των περιορισμών που προκύπτουν. Τόσο η πρωτογενής όσο και η δευτερογενής έρευνα αφορούν την γνώση και κατανόηση των αναγκών και αντιλήψεων του κοινού. ΠΟΙΟΤΙΚΗ & ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Ένας πολύ σημαντικός τρόπος ομαδοποίησης των ερευνών συνίσταται στον βασικό διαχωρισμό σε ποιοτικές και σε ποσοτικές έρευνες. Με τη σειρά τους οι ποσοτικές έρευνες διακρίνονται σε πειραματικές και μη πειραματικές. Οι μη πειραματικές χωρίζονται σε περιγραφικές και σε ημιπειραματικές. Άλλοι συγγραφείς πάλι επειδή το πειραματικό στοιχείο υπάρχει στις ημι-πειραματικές παραβλέπουν το ενδιάμεσο στάδιο και καταλήγουν στις τρεις κατηγορίες, ήγουν πειραματικές, ημι-πειραματικές και περιγραφικές ποσοτικές έρευνες.
Η διαφορά των δύο αρχικών κατηγοριών δηλαδή των ποιοτικών και ποσοτικών ερευνών συνίσταται πρώτον στη φύση των δεδομένων και δεύτερον στον τρόπο συλλογής των δεδομένων. Ενώ στην ποσοτική μέθοδο υπάρχει ένας σειριακός τρόπος συλλογής δεδομένων, που καθορίζεται από τον ίδιο τον ερευνητή ακολουθούμενος από την ανάλυσή τους και μετά στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων και στην τελική συμπερασματική πρόταση, η συλλογή των δεδομένων στις ποιοτικές έρευνες καθορίζεται από τον ίδιο τον εξεταζόμενο. Το στοιχείο αυτό θέτει περιορισμούς που επηρεάζουν και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων αλλά και τα συμπεράσματα. Ας τα δούμε όμως με την σειρά. Ποιοτική έρευνα Η ποιοτική έρευνα διεξάγεται όταν μελετούνται ατομικές περιπτώσεις, γιατί πιστεύεται ότι κάθε άτομο (ή μονάδα) έχει τις αξίες και τις ιδιαιτερότητές του. Για να αναδειχθούν τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιείται μεθοδολογία προσέγγισης των ατόμων και όχι μιας ομάδας ατόμων. Αυτό συνεπάγεται πλήρη ελευθερία έκφρασης με αποτέλεσμα τα «κλειστά» ερωτήματα να μην είναι δόκιμα. Άρα μιλάμε για ποιοτικά, κατά τεκμήριο, δεδομένα και όχι δεδομένα που μπορούν να εκφραστούν με ποσότητα. Συγκεκριμένα, ο ερευνητής είναι το μέσο συλλογής δεδομένων, εφόσον αυτός είναι που πραγματοποιεί την έρευνα και θέτει τις ερωτήσεις με αποτέλεσμα να αλληλεπιδρά με τα άτομα τα οποία εμπλέκονται στην έρευνα. Επιπλέον ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η ότι τα δεδομένα που συλλέγονται βασίζονται κυρίως στην κρίση του ερευνητή, κατά πόσο θα πρέπει να ενταχθούν κάποιες ερωτήσεις αλλά και κάποιες απαντήσεις και κάτω υπό ποίες συνθήκες εκφράστηκαν κλπ. Επίσης και οι ερμηνείες των συλλεχθέντων στοιχείων βασίζονται σε προσωπικές απόψεις του ερευνητή, γιατί αυτός γνωρίζει τι ακριβώς είπε ο ερωτώμενος. Τέλος η έκθεση των αποτελεσμάτων γίνεται σε περιγραφική μορφή, που γίνεται κυρίως μετά από παρακολουθήσεις (observations), συνεντεύξεις (interviews) και με συζήτηση (discussion).
Η δειγματοληψία εδώ είναι πλέον όχι «τυχαία» αλλά «σκόπιμη», ενώ αυτό που ζητείται από το δείγμα δεν είναι τόσο η «αντιπροσωπευτικότητα» αλλά καμιά φορά η διαφορετικότητα και η ιδιομορφία των περιπτώσεων. Επειδή οι ποιοτικές έρευνες έχουν μια «ελευθεριότητα», στη έκφραση και κατά συνέπεια δυσκολία στην τυποποίησή της, τίθενται ερωτήματα κάθε φορά σχετικά με την εγκυρότητά της. Άρα για να είναι κανείς σε θέση να υποστηρίζει την ποιότητα της έρευνάς του θα πρέπει να ελέγχει ένα σωρό πράγματα. Κυρίως όμως θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι η συλλογή των δεδομένων ήταν άρτια από τεχνική άποψη και ότι θα πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο η υποκειμενικότητα του ερευνητή. Η έρευνα δεν θα πρέπει να στερείται στερεής θεωρητικής βάσης και τα ευρήματα να είναι χρήσιμα. Τέλος βασική προϋπόθεση είναι να ελεχθεί αν καταγράφεται πιστά η οπτική των ερευνούμενων. Οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα είναι οι ακόλουθοι: Συνέντευξη, Ανάλυση μιας περίπτωσης (case study), Παρατήρηση, Συμμετοχική παρατήρηση, Ανάλυση αρχείων, Ιστορίες ζωής κλπ. Η Συνέντευξη είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο (ερευνητής) πραγματοποιεί ερωτήσεις και ένα άλλο απαντάει (συνεντευξιαζόμενος). Πραγματοποιείται για να γίνει κυρίως μια καταγραφή εμπειριών, συμπεριφορών, γνώσεων ή συναισθημάτων, για τη συλλογή απόψεων και για την αποτύπωση κάποιων ιστορικών στοιχείων (δημογραφικά κά). Οι συνεντεύξεις μπορούν να γίνουν είτε με δομημένο τρόπο (τυποποιημένα), που συνίσταται σε ίδιες ερωτήσεις σ όλους, είτε με μη δομημένο τρόπο (μη τυποποιημένα), που συνίσταται σε ευέλικτο τρόπο απαντήσεων με σκοπό όσο το δυνατόν περισσότερη πληροφορία από τον ερωτώμενο. Η Μελέτη Περίπτωσης είναι η κατανόηση ενός φαινομένου μέσα από μελέτη, σε βάθος, μιας συγκεκριμένης περίπτωσης. Το κάθε άτομο εξετάζεται χωριστά, ακόμη και αν έχουμε ένα συγκεκριμένο σύνολο ατόμων. Από την διασταύρωση των στοιχείων θα προκύψουν συμπεράσματα. Στις περιπτωσιολογικές μελέτες προσπαθούμε να επιβεβαιώσουμε ή να απορρίψουμε αν η θεωρία ισχύει σε συγκεκριμένα υποσύνολα. Π.χ.1 Ξέρουμε ότι το ποσοστό παχυσαρκίας, σε παιδιά α Δημοτικού στον νομό Ξάνθης είναι 40%. Αν θελήσουμε να εξετάσουμε αν αυτό ισχύει και στο 92 Δημοτικό της Πόλης τότε πρόκειται για μια
μελέτη περίπτωσης. Π.χ 2. Στην ψυχολογία εξετάζεται κατ άτομο αν η υπαρξιακή θεωρία ισχύει, δηλαδή ότι η συνείδηση της ελαχιστότητας της ύπαρξής μας είναι η γενεσιουργός αιτία του άγχους. Στις περιπτωσιολογικές μελέτες οι απαντήσεις είναι πιο ρεαλιστικές από μια στατιστική έρευνα, αλλά σε πολύ στενό ερευνητικό πεδίο. Πρόκειται για μια ευέλικτη μέθοδος, γεγονός που της επιτρέπει να υποδείξει λύσεις έξω από την στενή απάντηση του «αποδέχομαι» ή «απορρίπτω» μιας μηδενικής υπόθεσης, όπως γίνεται με τις στατιστικές έρευνες. Τέλος πρέπει να γνωρίζουμε ότι ενώ οι περιπτωσιολογικές μελέτες προσπαθούν να ελέγξουν την ύπαρξη της θεωρίας σε μικρότερους πληθυσμούς, το αντίστροφο δεν ισχύει. Δεν μπορούν να γενικευθούν τα αποτελέσματα τους. Η Παρατήρηση είναι εκείνη η ποιοτική έρευνα όπου ο ερευνητής προσπαθεί να καταγράψει το φαινόμενο όπως αυτός το αντιλαμβάνεται, ως εξωτερικός παρατηρητής, χωρίς να επηρεάζει την εξέλιξή του. Κρατάει σημειώσει σχετικά με το τι πρέπει να παρακολουθήσει, τι συμβαίνει κατά την διάρκεια της εξέλιξης του φαινομένου και ποια είναι τα κύρια σημεία. Οι σημειώσεις δεν είναι δομημένες αλλά απ αυτές προκύπτει η γενική εικόνα. Η Συμμετοχική παρατήρηση (participant observetion) σε αντίθεση με την προηγούμενη συνιστάται στην συμμετοχή του ερευνητή στα φαινόμενα που θέλει να παρατηρήσει. Με τον τρόπο αυτό προσεγγίζεται η αντίληψη του τι γίνεται, τουλάχιστον όσο αντιλαμβάνονται και οι συμμετέχοντες. Η Ανάλυση αρχείων συνίσταται σε ανάλυση κειμένων που έχουν σχέση με το θέμα της έρευνας για να αναγνωριστούν και εξακριβωθούν τάσεις που υπάρχουν ή υπήρχαν. Κλάδος της Ανάλυσης Αρχείων είναι και η Ιστορική έρευνα, η οποία ορίζεται ως η συστηματική διαδικασία διερεύνησης καταστάσεων του παρελθόντος, με σκοπό την ανακάλυψη, την περιγραφή και την ερμηνεία γεγονότων του. Άλλος κλάδος αποτελεί η Εθνογραφική έρευνα που συνίσταται στην κατανόηση των σχέσεων και των κοινωνικών δομών μιας συγκεκριμένης μονάδας. Ο ερευνητής στην
εθνογραφική έρευνα δεν έχει έλεγχο στην ανεξάρτητη μεταβλητή, π.χ. φύλο - επίδοση. Ποσοτική έρευνα Όταν υπάρχει η παραδοχή ότι «η πραγματικότητα υφίσταται ανεξάρτητα από τα άτομα που την παρατηρούν» και ότι «η γνώση που αποκτούμε για την πραγματικότητα πηγάζει από τις εμπειρίες μας» τότε δεχόμαστε ότι τα κοινωνικά φαινόμενα είναι όπως τα φυσικά φαινόμενα, δηλαδή αντικειμενικά «πράγματα» που μπορούν να παρατηρηθούν επιστημονικά και να ανακαλυφθούν γενικοί αιτιατοί κανόνες που τα καθορίζουν. Μία ποσοτική έρευνα διεξάγεται όταν ο ερευνητής προσπαθεί με αντικειμενικό τρόπο να βρει τι ακριβώς συμβαίνει στον κόσμο γύρω του, χωρίς να τον επηρεάζουν οι προσωπικές του αξίες και στάσεις. Σ αυτές τις έρευνες παραδεχόμαστε λοιπόν ότι υφίσταται η «αντικειμενικότητα». Ήτοι, ότι η πραγματικότητα δεν είναι σχετικό μέγεθος και ότι μπορούμε να την μελετήσουμε με τρόπο αντικειμενικό και να δώσουμε εξηγήσεις που θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να βασιστούμε σε ορθολογικούς παραγωγικούς συλλογισμούς. Για να τα πετύχουμε αυτά θα πρέπει να τυποποιήσουμε τις ενέργειές μας, να τις συγκεκριμενοποιήσουμε και να τις προκαθορίσουμε. Σκοπός μας είναι ο έλεγχος των θεωριών με εμπειρικά δεδομένα. Γι αυτό και διατυπώνουμε ερευνητικές υποθέσεις, που ελέγχονται με παραδεκτό (τυποποιημένο) τρόπο, που είναι οι στατιστικές έρευνες. Για να γίνει αυτό τα δεδομένα μας θα πρέπει να έχουν, όσα δεν είναι, ποσοτική φόρμα. Επομένως, σ αυτή την περίπτωση ο ερευνητής πρώτον παραμένει σε απόσταση, δεύτερον συλλέγει τα δεδομένα με διάφορα εργαλεία μέτρησης και τρίτον αναλύει τα δεδομένα χρησιμοποιώντας στατιστικές τεχνικές. Η Ποσοτική έρευνα χωρίζεται Πειραματικές έρευνες και Μη πειραματικές έρευνες. Οι τελευταίες διακρίνονται σε περιγραφικές (descriptive) και ημι-πειραματικές (quasiexperimental). Τέλος στις ημι-πειραματικές καταγράφονται στις έρευνες σύγκρισης (casual-comparative), στις έρευνες διαδοχικών μετρήσεων (time series design), στις έρευνες αντιστροφής (reversal design) και στις έρευνες με μη ισοδύναμη ομάδα έλεγχου (non-equivalent control croup).
Όπως είδαμε και πριν υπάρχουν και ερευνητές που παραδέχονται την ύπαρξη τριών κατηγοριών, που είναι οι Πειραματικές έρευνες, οι περιγραφικές (descriptive) και οι ημι-πειραματικές (quasi-experimental). Στις Πειραματικές έρευνες γίνεται προσπάθεια για την εξουδετέρωση ή σταθεροποίηση εξωτερικών παραγόντων (ελεγχόμενες μεταβλητές) που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα του πειράματος. Η σταθεροποίηση είναι απαραίτητη γιατί αλλιώς δεν θα μπορούμε να συμπεράνουμε ποιος προκάλεσε το αποτέλεσμα: η αλλαγή στην ανεξάρτητη μεταβλητή, ή κάποιος άλλος εξωγενής παράγοντας (επείσακτες μεταβλητές); Ο σκοπός της πειραματικής έρευνας είναι η εύρεση αιτιωδών σχέσεων μεταξύ φαινομένων. Η κεντρική ιδέα πίσω από την πειραματική έρευνα είναι ο έλεγχος: 1.Αν δοθεί το Χ, τότε θα συμβεί το Υ 2. Αν δεν δοθεί το Χ, τότε δεν θα συμβεί το Υ. Στην πειραματική έρευνα επηρεάζουμε κάποιες μεταβλητές και μετά μετράμε την επίδραση αυτού του χειρισμού. Π.χ.1. Βάζουμε μικρά παιδιά να παρακολουθήσουν σκηνές βίας και μετά παρακολουθούμε την συμπεριφορά τους. 2. Εφαρμόζουμε σε μια ομάδα μια προπονητική μέθοδο και μετρούμε τις επιπτώσεις της. Στην πειραματική έρευνα οι ομάδες επιλέγονται με «τυχαίο» τρόπο. Η σχέση όμως αιτίας-αποτελέσματος δεν τεκμηριώνεται από στατιστική ανάλυση αλλά από λογικές διαδικασίες. Η περιγραφική ποσοτική έρευνα συνιστά σε μελέτη της εκάστοτε κατάστασης και χρησιμοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση. Στην περιγραφική ποσοτική έρευνα χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, δημοσκοπήσεις. Επίσης μια μελέτη περίπτωσης που στηρίζεται σε μετρήσιμα δεδομένα μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία της περιγραφικής ποσοτικής έρευνας. Ημι-πειραματικός σχεδιασμός. Όταν δεν είναι δυνατό να διεξάγουμε ένα πείραμα γιατί δεν μπορούμε να έχουμε αρκετό έλεγχο στα χαρακτηριστικά του πειράματος (π.χ. όταν δεν μπορούμε να κατανέμουμε τυχαία τους συμμετέχοντες σε ομάδες) τότε
μπορούμε να έχουμε ημι-πειραματικούς σχεδιασμούς. Άρα έχουμε έλλειψη της τυχαίας κατανομής. Αυτό σημαίνει λιγότερος έλεγχος σε εξωγενείς παράγοντες (έρευνες πεδίου). Δηλαδή οι έρευνες αυτές δεν πραγματοποιούνται με τις αυστηρές προδιαγραφές ενός εργαστηρίου. Πολλές παρεμβατικές έρευνες πεδίου ανήκουν σ αυτές. Είναι δε, ιδιαίτερα αποτελεσματικές μέθοδοι σε μετρήσεις χρονολογικών ακολουθιών που μπορεί να συνοδεύονται από μεταβολές του περιβάλλοντος. Όταν όμως έχουμε λιγότερο έλεγχο σε εξωγενείς παράγοντες τότε έχουμε απειλή της εσωτερικής εγκυρότητας. Επιπλέον επειδή δεν υπάρχει έλεγχος των χαρακτηριστικών (των εξωγενών μεταβλητών πλην της ανεξάρτητης) δεν μπορούμε να έχουμε και εύκολα αιτιατά αποτελέσματα. Η έρευνα σύγκρισης προσπαθεί όπως και η πειραματική έρευνα να προσδιορίσει σχέσης αιτίας-αποτελέσματος. Αντί όμως ο ερευνητής να μελετά τις εξαρτημένες και ανεξάρτητες μεταβλητές μέσα σε ελεγχόμενο περιβάλλον τις μελετά στο πραγματικό περιβάλλον. Στην ουσία προσπαθεί να βρει δύο ή περισσότερες ομάδες ανθρώπων που διαφέρουν στην εξαρτημένη μεταβλητή που μελετά. Η έρευνα συσχέτισης διερευνά σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ δύο μεταβλητών. Π.χ. πως συσχετίζεται η μεταβλητή, απόδοση των μαθητών, με τη μεταβλητή, μορφωτικό επίπεδο των γονέων τους. Ο βαθμός σχέσης μεταξύ δύο μεταβλητών εκφράζεται με έναν συντελεστή συσχέτισης (correlation coefficient). Η έρευνα συσχέτισης έχει ως στόχο να γίνουν προβλέψεις. Θα πρέπει όμως να επιστήσουμε την προσοχή ότι η ύπαρξη σχέσης μεταξύ δύο μεταβλητών δεν σημαίνει και ύπαρξη σχέσης αιτίας αποτελέσματος μεταξύ τους. Η έρευνα διαδοχικών μετρήσεων (time series design) αφορά μετρήσεις στις ίδιες μεταβλητές να έχουν πραγματοποιηθεί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές με σκοπό να
παρατηρηθούν διαμορφούμενες τάσεις προϊόντος του χρόνου. Π.χ. το διάγραμμα του αριθμού των εγκλημάτων καθ όλη τη διάρκεια του έτους, μιας πόλης. Επίσης στην ίδια κατηγορία ανήκουν και έρευνες κατά τις οποίες πραγματοποιούνται περιοδικές μετρήσεις σ ένα επιλεγμένο σύνολο ατόμων πριν και μετά την εφαρμογή μιας παρέμβασης Π.χ. Πρόγραμμα προπόνησης εφαρμόζεται σε παιδιά, για την βελτίωση μιας φυσικής ικανότητας. Παίρνουμε μετρήσεις πριν, κατά την διάρκεια και μετά το πρόγραμμα. Συγκρίνουμε τις διαδοχικές μετρήσεις με σκοπό να δούμε το μέγεθος της παρέμβασης.