ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Copyright Ιούνιος 2009, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Διεύθυνση Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών Τµήµα Εκπαίδευσης 1
ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου Ενότητα 5η ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Γ. ΓΕΡΑΣΙΜΑΤΟΣ - ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΡΙΟΣ Ι. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Copyright Ιούνιος 2009, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Διεύθυνση Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών Τµήµα Εκπαίδευσης 2
ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου Ενότητα 5η Αφιερωµένο σε ΣΕΝΑ που έχεις την θέληση και την ικανότητα να σώζεις ανθρώπινες ζωές. 3
5 η ενότητα Μυοσκελετικές Κακώσεις 4
Διάστρεµµα Διάστρεµµα ονοµάζεται η κάκωση κατά την οποία ένας από τους συνδέσµους της άρθρωσης και η παρακείµενη περιοχή του θυλάκου διατείνονται βίαια ή παθαίνουν µερική ρήξη, χωρίς ό µως να παρεκτοπίζονται οι αρθρικές επιφάνειες. Ανάλογα της βαρύτητάς τους, διακρίνονται σε ελαφρό (απλή διάταση), Εικόνα 1 µέτριας βαρύτητας (µερική ρήξη), και βαρύ (πλήρης ρήξη). Συνήθως εντοπίζονται στην ποδοκνηµική άρθρωση και στο γόνατο (Εικόνα 1). Αναγνώριση Πόνος και ευαισθησία Οίδηµα ή και εκχύµωση Περιορισµός των κινήσεων από τον πόνο Προνοσοκοµειακά δεν µπορεί να γίνει ακριβής διάγνωση του βαθµού του διαστρέµµατος, ενίοτε δε, δεν µπορεί να γίνει η διάκρισή του ούτε από άλλες µυοσκελετικές κακώσεις. Αντιµετώπιση Αν δεν υπάρχει υπόνοια άλλης σοβαρότερης κάκωσης, εφαρµόζεται η αντιµετώπιση των κλειστών κακώσεων µαλακών µορίων. Τοποθέτηση ψυχρών επιθεµάτων στο σηµ είο του κατάγµατος για µείωση του πόνου και πρόληψη της δηµιουργίας οιδήµατος. Ελαστική επίδεση. Ανύψωση του µέλους για µείωση του οιδήµατος. Τοποθέτηση νάρθηκα, αν υπάρχει υπόνοια σοβαρότερης κάκωσης. Φροντίστε για τη µεταφορά του τραυµατία στο νοσοκοµείο. 5
Κάταγµα Κάταγµα ονοµάζεται η κάκωση του οστού κατά την οποία προκαλείται διακοπή της συνέχειάς του (βλ. Εικόνα 2). Προϋπόθεση για τη δηµιουργία του αποτελεί η άσκηση σηµαντικής βίας. Η δύναµη που ασκείται εκτός από το κάταγµα προκαλεί και κάκωση στα µαλακά µόρια της Εικόνα 2 περιοχής, δηλαδή στους µυς και τους τένοντες ή και στο δέρµα. Μερικές φορές προκαλείται βλάβη και στα νεύρα και τα αγγεία. Ένα κάταγµα ονοµάζεται ανοιχτό, όταν υπάρχει τραύµα των µαλακών µορίων της περιοχής που επιτρέπει την επικοινωνία του οστού µε τον εξωτερικό χώρο, οπότε υπάρχει και αυξηµένος κίνδυνος µολύνσεων (Εικόνα 3). Κλειστό ονοµάζεται το κάταγµα που δεν συνοδεύεται από ρήξη του δέρµατος στην περιοχή του τραυµατισµού. Εικόνα 3 Συχνά δεν είναι εύκολο να γίνει η διάκριση µεταξύ των µυοσκελετικών κακώσεων. Στόχος του αρωγού δεν είναι η ακριβής προνοσοκοµειακή διάγνωση του είδους της κάκωσης, αλλά η αναγνώριση ύπαρξης κάκωσης στην άρθρωση ή το άκρο, κατάλληλη ακινητοποίηση (αν οι σύνοδες κακώσεις δεν επιβάλουν την άµεση διακοµιδή), εφαρµογή ψυχρών επιθεµάτων, και µεταφορά του ασθενούς στο νοσοκοµείο, µε το άκρο ανυψωµένο κατά τη διάρκεια της µεταφοράς. 6
Αναγνώριση Πόνος στην περιοχή της κάκωσης. Πόνος στην ψηλάφηση της περιοχής της κάκωσης. Πόνος στην µετακίνηση του µέλους. Λειτουργική ανεπάρκεια µέλους. Παραµόρφωση (βλ. Εικόνα 4). Οίδηµα. Εκχυµώσεις. Παρά φύση κινήσεις. Κριγµός. Εικόνα 4 Εξάρθρηµα Ονοµάζεται έτσι η ρήξη ενός ή περισσοτέρων συνδέσµων σε µια ά ρθρωση. Χαρακτηρίζεται από πλήρη παρεκτόπιση των αρθρικών επιφανειών. Εντοπίζεται παντού αλλά πιο συχνά στον ώµο (Βλ. Εικόνα 5), τον αγκώνα, τις φαλαγγο φαλαγγικές αρθρώσεις των δακτύλων, και το ισχίο. Αναγνώριση Πόνος στην άρθρωση. Πόνος στην ψηλάφηση της άρθρωσης. Πόνος στην µετακίνηση της άρθρωσης. Έντονη παραµόρφωση της άρθρωσης. Οίδηµα. Εκχυµώσεις. Κατάργηση της λειτουργίας της άρθρωσης. Εικόνα 5 7
Αντιµετώπιση κατάγµατος ή εξαρθρήµατος Τοποθέτηση νάρθηκα στο µέλος στη θέση που βρέθηκε. Στα κατάγµατα, ακινητοποιούµε το µέλος, από την άρθρωση πριν, µέχρι και την άρθρωση µετά το κάταγµα. Στα εξαρθρήµατα, στόχος της ακινητοποίησης είναι η µείωση του φορτίου της άρθρωσης. Τοποθέτηση ψυχρών επιθεµάτων στο σηµείο του κατάγµατος για µείωση του πόνου και πρόληψη της δηµιουργίας οιδήµατος. Ανύψωση του µέλους για µείωση του οιδήµατος. Πριν από κάθε προσπάθεια ναρθηκοποίησης κατάγµατος άκρου ή εξαρθρήµατος πρέπει να ελέγχεται η ύπαρξη ή όχι περιφερικών σφύξεων. Απουσία σφίξεων δεν σηµαίνει απαραίτητα και διατοµή της αρτηρίας. Μπορεί να οφείλεται σε εµπόδιση της αιµατικής ροής στην αρτηρία λόγω πίεσης που ασκείται σε αυτή από το παρεκτοπισµένο οστό. Φροντίστε για τη µεταφορά του τραυµατία στο νοσοκοµείο. 8
Εφαρµογή Ελαστικού Επιδέσµου 9
ΕΛΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΔΕΣΗ ΔΙΑΣΤΡΕΜΜΑΤΟΣ Ελαστική επίδεση πηχεοκαρπικής άρθρωσης (καρπού) ή ποδοκνηµικής άρθρωσης (αστράγαλου): Ελαστική επίδεση αγκώνα ή γόνατος: 10
Τραυµατικός Ακρωτηριασµός Ονοµάζεται η απώλεια ιστού από ένα µέλος, ή η απώλεια του µέλους. Αποτελεί οφθαλµοφανή κάκωση (Εικόνα 6). Ο τραυµατικός ακρωτηριασµός κεντρικού µέρους του άκρου µπορεί να θέσει σε κίνδυνο τον τραυµατία αλλά και τη βιωσιµότητα του κεντρικού κολοβώµατος. Εικόνα 6 Αναγνώριση ακρωτηριασµού Συχνά οι τραυµατίες δεν γνωρίζουν την απώλεια του µέλους. Θα πρέπει να αποφεύγουµε να ενηµερώνουµε τον τραυµατία για την απώλεια εκτός νοσοκοµείου, όταν αυτό είναι εφικτό. Συχνά οι τραυµατίες εµφανίζουν πόνο στο ακρωτηριασµένο τµήµα του µέλους, παρά το γεγονός ότι αυτό έχει αποκολληθεί πλήρως από το υπόλοιπο σώµα τους! Αυτό το φαινόµενο ονοµάζεται «πόνος φάντασµα». Αντιµετώπιση Ο τραυµατίας µεταφέρεται στο νοσοκοµείο µαζί µε το ακρωτηριασθέν µέλος αν αυτό είναι εφικτό. Δεν επιτρέπεται η καθυστέρηση της διακοµιδής του ασθενή για να δοθεί χρόνος ανεύρεσης του ακρωτηριασθέντος µέλους. Εφαρµογή αποστειρωµένων επιθεµάτων και άσκηση πίεσης στο κολόβωµα για έλεγχο της αιµορραγίας και ανύψωση του κολοβώµατος αν είναι εφικτό. Σπάνια απαιτείται ίσχαιµος περίδεση. 11
Μεταφορά του ακρωτηριασθέντος µέλους Πλύσιµο µε φυσιολογικό ορό. Τοποθετείται πάνω σε γάζες και µέσα σε πλαστική σακούλα, η οποία δένεται καλά. Η πλαστική αυτή σακούλα τοποθετείται µέσα σε δεύτερη πλαστική σακούλα, όπου έχει τοποθετηθεί νερό και σπασµένος πάγος σε ίσες αναλογίες (βλ. Εικόνα 7). ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η άµεση επαφή του µέλους µε πάγο. Εικόνα 7 12
ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΚΡΩΝ Βασικές αρχές: Αποκαλύψτε το άκρο. Αντιµετωπίστε τυχόν αιµορραγία. Ελέγξτε την περιφερική αιµάτωση. Μετακινήστε το µέλος στην ανατοµική θέση. Αν κατά τη µετακίνηση το θ ύµα εκδηλώσει πόνο ή διαπιστώσετε κριγµό, ακινητοποιήστε το µέλος στη θέση που βρέθηκε. Ελέγξτε την περιφερική αιµάτωση. Τοποθετήστε το νάρθηκα ή κάντε ανατοµική ακινητοποίηση. Ελέγξτε την περιφερική αιµάτωση. Τοποθετήστε ψυχρά επιθέµατα. Αν σε οποιαδήποτε φάση διαπιστώσετε απουσία περιφερικής αιµάτωσης, φροντίστε για την άµεση µεταφορά του τραυµατία στο νοσοκοµείο. Ο χρόνος είναι πολύτιµος! Ακινητοποιήσεις άκρων: Βραγχίονας, Ώµος, Αγκώνας: 13
ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΚΡΩΝ (συνέχεια) Ακινητοποιήσεις άκρων: Αντιβράγχιο: 14
ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΚΡΩΝ (συνέχεια) Ακινητοποιήσεις άκρων: Μηρός, Γόνατο, Κνήµη: Ακινητοποιήσεις άκρων: Αστράγαλος (ποδοκνηµική άρθρωση): 15
Κακώσεις Σπονδυλικής Στήλης Αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία µυοσκελετικών κακώσεων. Ο νωτιαίος µυελός, που αποτελεί βασικό τµήµα του κεντρικού νευρικού συστήµατος, περνά µέσα από τη σπονδυλική στήλη. Ο νωτιαίος µυελός ελέγχει την κινητικότητα και την αισθητικότητα στο σώµα. Συνεπώς, τραυµατισµός του νωτιαίου µυελού, που µπορεί να είναι αποτέλεσµα κάκωσης της σπονδυλικής στήλης, µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα πλήρη απώλεια της κινητικότητας και αισθητικότητας (παράλυση). Όσο ψηλότερα εκδηλωθεί ο τραυµατισµός του νωτιαίου µυελού, τόσο σοβαρότερη η βλάβη. Συχνά οι κακώσεις σπονδυλικής στήλης δεν παρουσιάζουν συµπτώµατα, συνεπώς ο αρωγός πρέπει να υποψιάζεται κάκωση σπονδυλικής στήλης όταν υπάρχει µηχανισµός κάκωσης που να αιτιολογεί. Παραδείγµατα µηχανισµών που υποδηλώνουν κάκωση σπονδυλικής στήλης είναι: Τροχαία ατυχήµατα µε ταχύτητα πάνω από 50 χλµ/ώρα (µετωπικές και πλάγιες συγκρούσεις, ανατροπές, περιστροφές αυτοκινήτων, συγκρούσεις µοτοσικλετών ή ποδηλάτων, συγκρούσεις αυτοκινήτων µε πεζούς). Πτώσεις από ύψος µεγαλύτερο από το διπλάσιο τριπλάσιο του ύψους του τραυµατία Απαγχονισµοί Βουτιά σε ρηχά νερά µε το κεφάλι Οποιοσδήποτε τραυµατισµός επάνω από την κλείδα Άλλα συµπτώµατα κάκωσης σπονδυλικής στήλης είναι τα εξής: Πόνος στον αυχένα ή την πλάτη Πόνος µε την κίνηση ή την ψηλάφηση του αυχένα ή της πλάτης Αδυναµία κίνησης του αυχένα ή της πλάτης Παραµόρφωση Αιµωδίες (µουδιάσµατα), παραισθήσεις Αδυναµία των άκρων, παράλυση ή αναισθησία Η αντιµετώπιση των κακώσεων σπονδυλικής στήλης συνίσταται σε πλήρη ακινητοποίηση του τραυµατία σε σκληρή σανίδα πλάτης. Η τεχνική αυτή είναι εξειδικευµένη και θα πρέπει να εφαρµόζεται µόνο από άτοµα ειδικά εκπαιδευµένα. 16
ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΑΥΧΕΝΙΚΟΥ ΚΟΛΑΡΟΥ Το αυχενικό κολάρο αποτελεί το πρώτο βήµα στην ακινητοποίηση ενός τραυµατία σε σκληρή σανίδα πλάτης. Για την τοποθέτησή του απαιτείται η συνεργασία δύο αρωγών: ο πρώτος προσεγγίζει τον τραυµατία µε προσοχή και ακινητοποιεί µε τα χέρια του το κεφάλι σε ευθεία ουδέτερη θέση, ενώ ο δεύτερος µετρά και τοποθετεί το αυχενικό κολάρο. Μετά την τοποθέτηση του αυχενικού κολάρου, ο πρώτος αρωγός συνεχίζει να ακινητοποιεί το κεφάλι σε ευθεία ουδέτερη θέση µέχρι την ακινητοποίηση του τραυµατία σε σκληρή σανίδα πλάτης. 17
Σώµα Εθελοντών Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού 18
Το παρόν εκπαιδευτικό εγχειρίδιο µε τίτλο ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Ενότητα 5 η, Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου, αποτελεί συµπληρωµατική εκπαίδευση της θεωρητικής κατάρτισης και πρακτικής εξάσκησης, του εκπαιδευτικού προγράµµατος Βασικές Γνώσεις Πρώτων Βοηθειών, το οποίο υλοποιείται από το ν Ιανουάριο του 1998 σε όλη την επικράτεια της χώρας, από το Τµήµα Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Επιτρέπεται η αναδηµοσίευση, η αναπαραγωγή, η δηµόσια προβολή, από οποιονδήποτε τρίτο, έντυπα, οπτικοακουστικά ή ψηφιακά, υποχρεωτικά µε την έγγραφη άδεια του Τµήµατος Εκπαίδευσης και των Συγγραφέων του, αποκλειστικά και µόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς και µε την αυστηρή προϋπόθεση ότι χρησιµοποιείται εντελώς δωρεάν. Την επιµέλεια της έκδοσης, παραγωγής και διάθεσης του εκπαιδευτικού εγχειριδίου ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Ενότητα 5 η, Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου, έχει ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός / Διεύθυνσης Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών / Τµήµα Εκπαίδευσης ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Γ. ΓΕΡΑΣΙΜΑΤΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΡΙΟΣ Ι. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΑΜΑΡΕΙΤΩΝ, ΔΙΑΣΩΣΤΩΝ και ΝΑΥΑΓΟΣΩΣΤΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΤΡΑ, Ιούνιος 2009 19