Identification and sustainable exploitation of wild edible mushrooms in rural areas ΠΙΛΟΣΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ - ΕΝΟΣΗΣΑ 3 (βαςιςμζνο ςτο περιεχόμενο του Chapter 3 Mycoticon s Textbook) Η. Πολέμης & Γ.Ι. Ζερβάκης ΔΗΛΗΣΗΡΙΩΔΗ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ Παρουςίαςθ των πλζον επικίνδυνων ειδϊν που μπορεί να μπερδευτοφν με εδϊδιμα 1
ΘΑΝΑΣΗΦΟΡΑ ΔΗΛΗΣΗΡΙΩΔΗ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ ΠΟΤ ΠΕΡΙΕΧΟΤΝ ΑΜΑΣΟΞΙΝΕ 2
Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link. «Θανατίτθσ», «φαμελίτθσ», Σο μανιτάρι που ευκφνεται για το μεγαλφτερο ποςοςτό κανατθφόρων δθλθτθριάςεων ςτθ χϊρα μασ και ςτθν Ευρϊπθ. Σο πιο κοινό και διαδεδομζνο είδοσ απ όλα τα κανατθφόρα μανιτάρια ςτθν Ελλάδα. Ωσ τυπικό είδοσ του γζνουσ Amanita ζχει παρόμοια ςτάδια ανάπτυξθσ μ αυτά που παρουςιάςτθκαν για τθν A. caesarea. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 3
Μορφολογία - αναγνώριςη Πίλοσ: 5-15 cm διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, κιτρινοπράςινοσ, λαδοκίτρινοσ, καφζ-κίτρινοσ, καφζλαδί, λείοσ, χωρίσ γραμμωτι περιφζρεια. Ελάςματα: ελεφκερα, πυκνά και λεπτά, λευκά. Κχνοσ ςπορίων λευκό. τφποσ: 5-15 (-20) 1-2.5 εκ., +/- κυλινδρικόσ, λευκόσ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, λευκόσ, ευρφσ, επίμονοσ, κρεμάμενοσ. Βόλβα: μεγάλθ και χαλαρι ςαν ςάκοσ, λευκι, μεμβρανϊδθσ. άρκα: ςυνεκτικι και ςχετικά ςκλθρι, λευκι, οςμι αρχικά γλυκιά που κυμίηει μζλι, ςταδιακά βαριά και δυςάρεςτθ, γεφςθ κάπωσ όξινθ (δεν δοκιμάηουμε!). Φωτ.: Η. Πολζμθσ 4
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ ε δάςθ πλατφφυλλων (κυρίωσ βελανιδιζσ, καςτανιζσ, οξιζσ), πολφ ςπάνια ςε πευκοδάςθ. υμβιωτικό-εκτομυκορριηικό είδοσ. Πολφ κοινό ςε δάςθ πλατφφυλλων, ςε υψόμετρα ζωσ και 800 μ., ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςτθν Πελοπόννθςο, ςτθν Εφβοια και ςε πολλά νθςιά (Άνδροσ, Λζςβοσ, Ικαρία, Κριτθ κ.α.). Εμφανίηεται από Μάιο, ςτθ βόρεια Ελλάδα ςυχνά κακ όλθ τθ διάρκεια του καλοκαιριοφ ζωσ και Οκτϊβριο, ςτα νθςιά του Αιγαίου ζωσ και τον Δεκζμβριο. 5
Amanita verna (Bull.) Lam. Μοιάηει ςτα βαςικά χαρακτθριςτικά του με το προθγοφμενο είδοσ. Είναι μικρότερο ςε μζγεκοσ μανιτάρι με ολόλευκο ζωσ λευκοκρζμ πίλο διαμζτρου ζωσ 8 (-11) εκ. Αςυνικιςτο είδοσ ςτθν Ελλάδα, καταγεγραμμζνο ςποραδικά από τθν Πελοπόννθςο ζωσ τθ Μακεδονία κακϊσ και ςτθν Εφβοια και ςτθ Λζςβο. Ζχει βρεκεί αποκλειςτικά ςε δάςθ φυλλοβόλου δρυόσ αλλά και αεικαλοφσ βελανιδιάσ (αριάσ). υνικωσ εμφανίηεται Άνοιξθ (Απρίλιο-Μάιο) αλλά μπορεί να βρεκεί ζωσ και Οκτϊβριο. Φωτ.: από Wikimedia 6
Amanita virosa (Fr.) Bertill. Χαρακτθριςτικό του το κωνικό ζωσ κωδωνοειδζσ και ςυχνά αςφμμετρο ςχιμα του πίλου, οι χαρακτθριςτικζσ απολεπίςεισ ςτον ςτφπο και θ πολφ ζντονα διογκωμζνθ βόλβα του. πάνιο είδοσ ςτθν Ελλάδα, ζχει αναφερκεί μόνο 3 φορζσ: ςτθν Πάρνθκα, ςτθ Δίρφυ Ευβοίασ και ςτθν Οξιά Φκιϊτιδασ ςε ελατοδάςθ. Είδοσ αρκετά κοινό ςε βορειότερα πλάτθ ςτθν Ευρϊπθ όπου είναι γνωςτό και ωσ «εξολοκρευτισ άγγελοσ» ( destroying angel ). Καρποφορεί από τθν άνοιξθ ζωσ και το φκινόπωρο. Φωτ.: από Wikimedia 7
Εδώδιμα είδη με τα οποία μπορεί να μπερδευτοφν οι θανατηφόροι αμανίτεσ Η A. phalloides όταν ζχει πίλο με τα τυπικά πραςινωπά χρϊματα αναγνωρίηεται ςχετικά εφκολα, απ όλα τα παραπλιςια εδϊδιμα είδθ που παρουςιάςτθκαν. Η Russula virescens που ζχει επίςθσ πραςίνουσ χρωματιςμοφσ, και λευκά ελάςματα, δεν ζχει δακτυλίδι και βόλβα, ενϊ θ ςάρκα του ςτφπου ςπάει ςαν κιμωλία. Οι λευκζσ αμανίτεσ μπορεί να μπερδευτοφν εφκολα με ολόλευκα δαςικά είδθ του γζνουσ Agaricus, γι αυτό και εδϊ παρουςιάςτθκαν μόνο είδθ Agaricus των αγρϊν και λιβαδιϊν. Βαςικόσ κανόνασ του μανιταροςυλλζκτθ είναι: Μανιτάρια με χαλαρή ςακόμορφη βόλβα, δακτφλιο ςτο πόδι και λευκά ελάςματα δεν πρζπει για κανζνα λόγο να ςυλλεχθοφν για φαγητό. Σο μόνο είδοσ Amanita που κεωρείται εφκολα αναγνωρίςιμο είναι το A. caesarea, που ζχει πορτοκαλί πίλο, κίτρινο ςτφπο και κίτρινα ελάςματα. 8
Προςοχή ςτα «αυγά»! Φωτ.: από Wikimedia 9
Lepiota subincarnata J.E. Lange L. brunneoincarnata Chodat & C. Martín, L. castanea Quél., L. helveola Bres., L. pseudolilacea Huijsman Πίλοσ: 2-5(-7) cm διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ ζωσ επίπεδοσ, αρχικά ολόκλθροσ καςτανόσ, μετά εκτόσ από το κζντρο εμφανίηει ςε όλθ τθν επιφάνεια ρόδινα λζπια ςε λευκόκρεμ υπόβακρο, περιφζρεια με λευκά ςαν κρόςςια υπολείμματα του μερικοφ πζπλου. Ελάςματα: ελεφκερα, πυκνά και λεπτά, λευκά. Κχνοσ ςπορίων λευκό. τφποσ: 2.5-5 (-6) 0.5-0.7 (-1) cm, κυλινδρικόσ, λίγο διογκωμζνοσ ςτθ βάςθ, λευκόσ και προσ τθν κορυφι κρεμ, ρόδινοσ, χωρίσ δακτφλιο, με μία ι περιςςότερεσ δακτυλιοειδείσ ηϊνεσ. άρκα: λεπτι, λευκι, οςμι αρχικά γλυκιά που κυμίηει άνκθ, γεφςθ κάπωσ ταγκι (δεν δοκιμάηουμε!). Φωτ.: Η. Πολζμθσ 10
Φωτ.: Η. Πολζμθσ Παραπλήςια τοξικά είδη Lepiota helveola Φωτ.: από www.manitari.gr (Γ. Κωνςταντινίδθσ) Lepiota cristata 11
Θανατηφόρα είδη του γζνουσ Lepiota Είναι όλα μικρά ςε μζγεκοσ μανιτάρια με διάμετρο πίλου ςπάνια μεγαλφτερθ από 5 cm. Δεν ζχουν καλά αναπτυγμζνο δακτυλίδι ςτον ςτφπο, ςυνικωσ ζχουν ζντονθ οςμι που κυμίηει αρωματικά άνκθ ι λάςτιχο. Είναι το ίδιο (ι και περιςςότερο) τοξικά ςε ςχζςθ με τα κανατθφόρα είδθ του γζνουσ Amanita. Εξαιτίασ του μικροφ μεγζκουσ τουσ ςπάνια μαηεφονται κατά λάκοσ ωσ φαγϊςιμα και γι αυτό ελάχιςτεσ ςοβαρζσ δθλθτθριάςεισ αποδίδονται ς αυτά. Είναι όλα ςαπροτροφικά είδθ που απαντοφν μζςα ςε δάςθ, ςε κιπουσ ι πάρκα, ςε χοφμο ι φυλλάδα από διάφορα πλατφφυλλα δζντρα και βελόνεσ κωνοφόρων. Σα περιςςότερα είναι ςχετικά ςπάνια είδθ με λίγεσ μόνο καταγραφζσ ςτθν Ελλάδα. Όλα καρποφοροφν κυρίωσ το φκινόπωρο ζωσ και τον Δεκζμβριο. 12
Παραπλήςια εδώδιμα είδη Macrolepiota mastoidea Φωτ.: από www.manitari.gr (Γ. Κωνςταντινίδθσ) Φωτ.: Η. Πολζμθσ 13
Macrolepiota procera var. procera (Scop.) Singer Φωτ.: Η. Πολζμθσ 14
Η τοξικότητα των θανατηφόρων αμανιτών Η A. phalloides, A. verna και A. virosa ευκφνονται για το 90% των κανάτων που αποδίδονται ςε δθλθτθρίαςθ από μανιτάρια ςε όλο τον κόςμο. Οι τοξίνεσ που περιζχουν δεν καταςτρζφονται αν αυτά τα μανιτάρια μαγειρευτοφν, αποξθρακοφν ι καταψυχκοφν. Περιςςότερα από δϊδεκα τοξικά ςυςτατικά ζχουν αναγνωριςκεί ς αυτά τα είδθ μανιταριϊν και ονομάςτθκαν με τον γενικό όρο «αματοξίνεσ». Η ςοβαρότθτα τθσ δθλθτθρίαςθσ και οι πικανότθτεσ επιβίωςθσ εξαρτϊνται από τθν ποςότθτα των μανιταριϊν που καταναλϊκθκαν και τθ φυςικι κατάςταςθ του κφματοσ. Κατά κανόνα ζνα γραμμάριο φρζςκου μανιταριοφ ανά κιλό ςωματικοφ βάρουσ μπορεί να είναι αρκετό για να προκαλζςει κάνατο. 15
υμπτώματα δηλητηρίαςησ από αματοξίνεσ Η δθλθτθρίαςθ από αματοξίνεσ (αλλιϊσ και «φαλλοειδικι»), ολοκλθρϊνεται ςε τζςςερισ φάςεισ. Πρϊτθ φάςθ επϊαςθ: χωρίσ ςυμπτϊματα ςτισ πρϊτεσ 6-24 ϊρεσ. Δεφτερθ φάςθ γαςτρεντερικι: με ακατάςχετουσ εμετοφσ και διάρροιεσ που μπορεί να διαρκζςει ζωσ 24 ϊρεσ. Σρίτθ φάςθ προςωρινι ανάνθψθ: μετά από 24 ζωσ και 48 ϊρεσ από το γεφμα τα γαςτρεντερικά ςυμπτϊματα υποχωροφν και ο/θ αςκενισ μοιάηει να είναι καλφτερα. Σζταρτθ φάςθ θπατικι: ξεκινά ςε 3-5 μζρεσ μετά το γεφμα, οπότε εμφανίηεται αρχικά ςοβαρι θπατικι βλάβθ και κατόπιν νεφρικι ανεπάρκεια. Αν το κφμα δε νοςθλευκεί και δεν γίνει θ ενδεικνυόμενθ κεραπεία από τισ πρϊτεσ 48-72 ϊρεσ, τότε θ τζταρτθ φάςθ είναι αναπόφευκτθ και μπορεί να επζλκει κάνατοσ του κφματοσ ςε 6-16 μζρεσ μετά από το μοιραίο γεφμα. 16
Αντιμετώπιςη δηλητηρίαςησ από αματοξίνεσ Μόλισ εμφανιςτοφν γαςτρεντερικά ςυμπτϊματα με ζντονεσ διάρροιεσ κι εμετοφσ, μετά από γεφμα με μανιτάρια, πρζπει επειγόντωσ να κλθκεί γιατρόσ να εξετάςει το κφμα και να ειδοποιθκεί μυκθτολόγοσ που κα διαγνϊςει αν τα μανιτάρια που καταναλϊκθκαν υπάρχει περίπτωςθ να ιταν είδθ που περιείχαν αματοξίνεσ. Με τθν παραμικρι υπόνοια ότι πρόκειται για φαλλοειδικι δθλθτθρίαςθ το κφμα πρζπει να μεταφερκεί επειγόντωσ ςε νοςοκομείο και να γίνει θ ενδεικνυόμενθ κεραπεία. ιμερα υπάρχει αντίδοτο ςτισ αματοξίνεσ που ονομάηεται sylibin (παραςκευάηεται από ζνα τφπο γαϊδουράγκακου με επιςτθμονικό όνομα Sylibum marianum). Σο αντίδοτο αυτό όμωσ μπορεί να βοθκιςει μόνο ςτισ περιπτϊςεισ όπου θ θπατικι βλάβθ βρίςκεται ςτα αρχικά τθσ ςτάδια. 17
ΔΗΛΗΣΗΡΙΩΔΗ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ ΤΠΕΤΘΤΝΑ ΓΙΑ ΣΟ «ΠΑΝΘΗΡΙΝΙΚΟ ΤΝΔΡΟΜΟ» 18
Amanita pantherina (DC.) Krombh. «Αλαφομανίταρο», «καφζ ηουρλομανίταρο», «λωλομανίτθσ». Μανιτάρι τοξικό παραιςκθςιογόνο, μπορεί να προκαλζςει κάνατο μόνο ςε εξαιρετικά ςπάνιεσ περιπτϊςεισ. Πολφ κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα και πολλά νθςιά. Ζχει παρόμοια ςτάδια ανάπτυξθσ με αυτά τθσ A. caesarea, με τθ διαφορά ότι το ολικό πζπλο διαρρθγνφεται αφινοντασ διάςπαρτα πυραμιδοειδι λζπια ςτον πίλο και ςφιχτι ςυμπαγι ςαν κφπελο βόλβα ςτθ βάςθ του ςτφπου. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 19
Μορφολογία - αναγνώριςη Πίλοσ: 5-12 εκ. διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ, ςφντομα κυρτόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, καφζ, καφεκίτρινοσ, λαδοκαφετί, με λευκά λζπια, κάτω από τα οποία είναι λείοσ, με εμφανϊσ γραμμωτι περιφζρεια. Ελάςματα: ελεφκερα, πυκνά και λεπτά, λευκά ζωσ γκριηωπά ςτθν ωριμότθτα. Κχνοσ ςπορίων λευκό. τφποσ: 5-15 (-20) 1-2.5 εκ., +/- κυλινδρικόσ, λευκόσ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, λευκόσ, ςτενόσ, ςχετικά εφιμεροσ, κρεμάμενοσ. Βόλβα: ςφιχτι και ςυμπαγισ, δθμιουργεί κάτι ςαν κολάρο ςτο ανϊτερό τθσ άκρο που ενϊνεται με τον ςτφπο. άρκα: ςυνεκτικι και ςχετικά ςκλθρι, λευκι, οςμι αςκενισ, γιινθ ι ραδικιοφ, γεφςθ ιπια απροςδιόριςτθ. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 20
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ ε δάςθ πλατφφυλλων (κυρίωσ βελανιδιζσ, καςτανιζσ, οξιζσ), κωνοφόρων (πεφκα κι ζλατα) και ςε αεικαλείσ δρυσ όπωσ αριζσ και πουρνάρια. υμβιωτικό-εκτομυκορριηικό είδοσ. Αρκετά κοινό ςε δάςθ πλατφφυλλων και κωνοφόρων, ςε υψόμετρα από 100 μ. ζωσ και τα όρια του δάςουσ, ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςτθν Πελοπόννθςο, τθν Εφβοια και ςε πολλά νθςιά (Άνδροσ, Λζςβοσ, Ικαρία, Ρόδοσ κ.α.). Εμφανίηεται από Μάιο, ςτθ βόρεια Ελλάδα και ςε μεγαλφτερα υψόμετρα ςυχνά κακ όλθ τθ διάρκεια του καλοκαιριοφ ζωσ και Οκτϊβριο, ςτα νθςιά του Αιγαίου ζωσ και τον Δεκζμβριο. 21
Amanita muscaria (L.) Lam. var. muscaria Μοιάηει ςτα βαςικά χαρακτθριςτικά του με το προθγοφμενο είδοσ. Διαφζρει ςτο ηωθρό κόκκινο χρϊμα του πίλου και ςτον τφπο τθσ βόλβα, θ οποία ςτο ςθμείο ζνωςθσ με τον ςτφπο δθμιουργεί μια ςειρά από ανάγλυφεσ δακτυλιοειδείσ ηωνϊςεισ. Πολφ κοινό είδοσ ςτθν Ελλάδα επίςθσ, διαδεδομζνο ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςε ορεινά δάςθ πλατφφυλλων και κωνοφόρων ςε υψόμετρα μεγαλφτερα από 600 μ. Εμφανίηεται από το καλοκαίρι ζωσ και αργά το φκινόπωρο ι ζωσ τον Νοζμβριο ςε κερμότερεσ περιοχζσ. Φωτ.: Η. Πολζμθσ Φωτ.: από Wikimedia 22
Η τοξικότητα των παραιςθηςιογόνων αμανιτών και εδώδιμα είδη με τα οποία πιθανώσ να μπερδευτοφν Η Amanita pantherina και θ A. muscaria περιζχουν τοξίνεσ που προςβάλουν το κεντρικό νευρικό ςφςτθμα με κφριο χαρακτθριςτικό τθσ δθλθτθρίαςθσ τθν εμφάνιςθ ιπιων ζωσ ζντονων παραιςκιςεων ςτο κφμα. Η τοξικότθτά τουσ ποικίλει πολφ από μανιτάρι ςε μανιτάρι, γενικά όμωσ θ A. pantherina κεωρείται πολφ πιο τοξικό είδοσ. Θάνατοι από αυτοφ του τφπου τθν δθλθτθρίαςθ ζχουν αποδοκεί μόνο ςε ςπάνιεσ περιπτϊςεισ και αποκλειςτικά ςτθν A. pantherina. Και τα δφο είδθ είναι πολφ εφκολα αναγνωρίςιμα και ςπάνια μπορεί να μπερδευτοφν με κάποια από τα εδϊδιμα μανιτάρια που παρουςιάςτθκαν προθγουμζνωσ. τθν περίπτωςθ που τα λζπια ζχουν ξεπλυκεί από τθν επιφάνεια του πίλου θ A. pantherina μπορεί να κυμίςει τθ Russula cyanoxantha, όμωσ τα χαρακτθριςτικά τθσ βόλβασ και του δακτυλίου τθ διαχωρίηουν ςαφϊσ. Αντίςτοιχα θ A. muscaria χωρίσ λζπια και με «ξεπλυμζνο» χρϊμα πίλου μπορεί να κυμίςει τθν A. caesarea, αλλά το χρϊμα των ελαςμάτων και ο τφποσ τθσ βόλβασ διαφζρουν ςθμαντικά. 23
Παραπλήςια εδώδιμα είδη Φωτ.: από Wikimedia Φωτ.: Η. Πολζμθσ 24
υμπτώματα και αντιμετώπιςη του «πανθηρινικοφ ςυνδρόμου» Σα ςυμπτϊματα μπορεί να διαφζρουν ςθμαντικά κατά περίπτωςθ, αλλά ςε γενικζσ γραμμζσ ζχουν ωσ εξισ: Από 30 λεπτά ζωσ δφο ϊρεσ μετά τθν κατανάλωςθ, εμφάνιςθ ναυτίασ και εμετοφ, κατόπιν ντελίριο, απϊλεια ιςορροπίασ, ηάλθ, βακφσ κωματϊδθσ φπνοσ ι και παραιςκιςεισ και αλλοίωςθ τθσ ςυνείδθςθσ. Σα ςυμπτϊματα αυτά παρζρχονται μετά από 8 ζωσ 24 ϊρεσ. ε ςπάνιεσ περιπτϊςεισ και μετά από βρϊςθ τθσ A. pantherina μπορεί το κφμα να εμφανίςει παροξυςμό επιλθπτικισ μορφισ με ςοβαρζσ μυϊκζσ ςυςπάςεισ, ανεξζλεγκτουσ ςπαςμοφσ και γενικευμζνεσ κράμπεσ. Για τθ δθλθτθρίαςθ αυτι προτείνεται θ πρόκλθςθ εμετοφ ι πλφςθ ςτομάχου μόνο κατά τισ πρϊτεσ δύο ϊρεσ από τθν εμφάνιςθ των ςυμπτωμάτων, κατόπιν θ χοριγθςθ ενεργοφ άνκρακα και θ φροντίδα και προςταςία των κυμάτων από πικανοφσ αυτοτραυματιςμοφσ. 25
ΔΗΛΗΣΗΡΙΩΔΗ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ ΤΠΕΤΘΤΝΑ ΓΙΑ ΣΟ «ΓΑΣΡΕΝΣΕΡΙΚΟ ΤΝΔΡΟΜΟ» 26
Agaricus xanthodermus Genev. Πίλοσ: 5-12(-15) εκ. διάμετροσ, τραπεηιοειδισ, θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, λείοσ, λευκόσ, κρεμ, ι με γκριηοκαφετιά ινϊδθ λζπια ςτο κζντρο, με δαντελωτι προεξζχουςα περιφζρεια, κιτρινίηει ζντονα όταν τριφτεί. Ελάςματα: ελεφκερα, πολφ πυκνά και λεπτά, λευκά-ρόδινα-καφερόδιναςοκολατί ζωσ μαφρα. Κχνοσ ςπορίων ςκοφρο καφζ-μωβ. τφποσ: 6-12 (-15) 1-2 (-2.5) εκ., κυλινδρικόσ, με λίγο διογκωμζνθ βάςθ, λευκόσ ζωσ ρόδινοσ, λείοσ και γυαλιςτερόσ πάνω από το δακτφλιο, κιτρινίηει ςτθ βάςθ αν τριφτεί. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, κρεμάμενοσ, ευρφσ, εφιμεροσ, κιτρινίηει ζντονα με το άγγιγμα. άρκα: ςυνεκτικι, λευκι, γίνεται ζντονα κίτρινθ ςτθ βάςθ του ςτφπου όταν κοπεί, οςμι χαρακτθριςτικι ςινικισ μελάνθσ, ιωδίου ι φαινόλθσ, γεφςθ παρόμοια. Φωτ.: από Wikimedia Φωτ.: Η. Πολζμθσ 27
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Απαντάται ςε μεγάλθ ποικιλία βιοτόπων όπωσ ςε δάςθ κάτω από πλατφφυλλα και κωνοφόρα δζντρα, ςε ξζφωτα δαςϊν, ςε κιπουσ και πάρκα, όπωσ και ςε λιβάδια με πλοφςια εδάφθ. απροτροφικό είδοσ, εμφανίηεται ςυνικωσ κατά μικρζσ ομάδεσ. Κοινό ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα καταγεγραμμζνο και ςε οριςμζνα νθςιά. Εμφανίηεται από τον Απρίλιο ζωσ και τον Δεκζμβριο. 28
Agaricus moelleri Wasser Διαφζρει από το προθγοφμενο είδοσ ςτο μικρότερο μζγεκοσ, με πίλο ζωσ 8 εκ. διάμετρο και ςτφπο ζωσ 8 1.5 εκ. και από τθ διακόςμθςθ του πίλου, ο οποίοσ είναι καλυμμζνοσ ολόκλθροσ από μικρά, επίπεδα γκριηοκαφετιά λζπια. Εμφανίηει τουσ ίδιουσ κίτρινουσ μεταχρωματιςμοφσ και ζχει τθν ίδια χαρακτθριςτικι οςμι από τθν οποία και αναγνωρίηεται. Είναι είδοσ πολφ κοινό επίςθσ ςε όλθ τθν Ελλάδα, προτιμά τα χουμϊδθ εδάφθ, ευριςκόμενο ςχεδόν πάντα κάτω από δζντρα ι κάμνουσ ςε κιπουσ και δάςθ. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 29
Σοξικότητα και διάκριςη από τα εδώδιμα είδη Agaricus Σα προαναφερκζντα είδθ Agaricus ςυγκαταλζγονται ςτα δθλθτθριϊδθ είδθ που μπορεί να προξενιςουν μικρισ ζνταςθσ και διάρκειασ γαςτρεντερικά προβλιματα. Η τοξικότθτά τουσ αποδίδεται ςτθν παρουςία φαινόλθσ. Τπάρχουν άνκρωποι που τρϊνε αυτά τα μανιτάρια χωρίσ να παρουςιάηουν ςυμπτϊματα, αλλά ςυνίςταται να μθν τρϊγονται ςε καμία περίπτωςθ. Η διάκριςή τουσ από όλα τα υπόλοιπα εδϊδιμα είδθ Agaricus είναι ςαφισ εφόςον παρατθρθκεί ο ζντονοσ κίτρινοσ μεταχρωματιςμόσ τθσ περιφζρειασ του πίλου του δακτυλίου όταν τριφτοφν και τθσ ςάρκασ ςτθ βάςθ του ςτφπου μόλισ κοπεί, ςε ςυνδυαςμό με τθ χαρακτθριςτικι οςμι φαινόλθσ (μελανιοφ ι ιωδίου) που αναδίδουν ιδιαίτερα ςτα ςθμεία που κιτρινίηουν. 30
Entoloma sinuatum (Bull.) P. Kumm. Πίλοσ: 3-15 (-25) cm, κωνικόσ-κυρτόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, ι αςπιδοειδισ λευκόσ, λευκό-γκρίηοσ, ζωσ λευκόσκρεμ, επιφάνεια λεία και γυαλιςτερι, ςυχνά με ρωγμζσ κατά τθν ωριμότθτα, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ και τελικά ευκεία. Ελάςματα: προςφυι με οδόντωςθ λεπτά, ςχετικά αραιά και ευρεία, αρχικά κιτρινωπά τελικά ωχρό-ρόδινα. Κχνοσ ςπορίων: ρόδινο τφποσ: 4-15 0.5-2 (-3.5) εκ., κεντρικόσ ι ζκκεντροσ, κυλινδρικόσ, ςυχνά διευρυνόμενοσ προσ τθ βάςθ, μερικζσ φορζσ πεπλατυςμζνοσ, λευκόσ ι γκριηόλευκοσ, επιφάνεια λεία ι αμυδρά ινϊδθσ, αρχικά ςυμπαγισ τελικά κοφφιοσ. άρκα: αρχικά ςυνεκτικι, πιο μαλακι κακϊσ ωριμάηει, λευκι, οςμι ζντονθ αλευριοφ, γεφςθ παρόμοια και απωκθτικι. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 31
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Είδοσ που απαντά μεμονωμζνα ι ςε μικρζσ ομάδεσ ςε δάςθ πλατφφυλλων δζντρων, κατά προτίμθςθ δρυόσ και οξιάσ. Πικανότατα εκτομυκορριηικό είδοσ (δεν ζχει επιβεβαιωκεί), που προτιμά τα βαριά πθλϊδθ εδάφθ. Αςυνικιςτο ςτθν Ελλάδα αλλά με ευρεία εξάπλωςθ, καταγεγραμμζνο ςε όλθ τθν θπειρωτικι χϊρα και ςε οριςμζνα νθςιά (Εφβοια, Άνδροσ, Κριτθ). Εμφανίηεται από τον Μάιο ζωσ και τον Νοζμβριο. 32
Entoloma clypeatum (L.) P. Kumm Διαφζρει από το προθγοφμενο είδοσ ςτο λίγο μικρότερο μζγεκοσ και ςτα -αρχικά- λευκά ελάςματα. Εμφανίηεται ςυχνά ςε κφκλουσ γφρω από καρποφόρα δζντρα και ιδίωσ πυρθνόκαρπα (κεραςιζσ, δαμαςκθνιζσ, βυςςινιζσ κλπ.). Θεωρείται ςπάνιο ςτθν Ελλάδα κακϊσ ζχει καταγραφεί μόνο ςτο Πιλιο και ςτθν Άνδρο, αλλά δεν είναι απίκανο να είναι ευρφτερα διαδεδομζνο. Πρόκειται για είδοσ αποκλειςτικά ανοιξιάτικο που εμφανίηεται τθν ίδια εποχι με το δθμοφιλζσ εδϊδιμο Calocybe gambosa. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 33
Σοξικότητα και διαγνωςτικά χαρακτηριςτικά ειδών Entoloma Όλα τα είδθ Entoloma που παράγουν ευμεγζκθ και ςαρκϊδθ μανιτάρια κεωροφνται ωσ τοξικά ι φποπτα τοξικότθτασ και ευκφνονται για μεγάλο ποςοςτό δθλθτθριάςεων ςτθν Ευρϊπθ. Η τοξίνεσ που περιζχουν δεν ζχουν αναγνωριςκεί πλιρωσ ζωσ ςιμερα, ενϊ φαίνεται ότι δρουν ωσ ερεκιςτικά του γαςτρεντερικοφ ςυςτιματοσ. Σα κφρια διαγνωςτικά γνωρίςματα αυτϊν των μανιταριϊν είναι ότι τα ελάςματά τουσ είναι προςφυι με οδόντωςθ, ςχετικά αραιά και ευρεία, ζχουν κίτρινο ι λευκό αρχικά χρϊμα, αλλά πάντα παίρνουν μια εμφανι ρόδινθ απόχρωςθ κακϊσ ωριμάηουν, ενϊ το αποτφπωμα των ςπορίων τουσ είναι ροη. Σο εδϊδιμο είδοσ Calocybe gambosa ζχει χαρακτθριςτικά ςτενά και πυκνά ελάςματα τα οποία ποτζ δεν γίνονται ρόδινα και το ίχνοσ ςπορίων του είναι λευκό. 34
Omphalotus olearius (DC.) Singer Πίλοσ: 5-10 (-15) εκ., κυρτόσ, ςχεδόν επίπεδοσ με βυκιςμζνο κζντρο, τελικά χωνιόμορφοσ, αρχικά κεραμιδισ, «ξανοίγει» ςε πορτοκαλί ζωσ κίτρινο προσ τθν περιφζρεια, επιφάνεια λεία και γυαλιςτερι, με ακτινωτά επίπεδα, ινϊδθσ, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ και τελικά αναςθκωμζνθ και ςκιςμζνθ. Ελάςματα: ζντονα κατερχόμενα, πυκνά κίτρινα ζωσ κίτρινο-πορτοκαλιά. Κχνοσ ςπορίων: λευκό τφποσ: 4-15 1-2 (-3) εκ., κεντρικόσ ι ζκκεντροσ, ςυμπαγισ, κυλινδρικόσ, ςυχνά ςτενεφει προσ τθ βάςθ, μερικζσ φορζσ ριηωματϊδθσ, κίτρινοσ ζωσ κίτρινο-πορτοκαλισ, επιφάνεια ινϊδθσ, τριχωτι ζωσ λεπιϊδθσ. άρκα: κίτρινθ ζωσ κίτρινο-πορτοκαλί ςτον ςτφπο, οςμι ζντονθ αρωματικι ανκϊν, γεφςθ απωκθτικι, ταγκι. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 35
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Είδοσ που ςυχνά εμφανίηεται ςε ελαιϊνεσ κακϊσ είναι αςκενζσ παράςιτο τθσ ελιάσ αλλά και άλλων πλατφφυλλων δζντρων, όπωσ φυλλοβόλεσ και αεικαλείσ δρυσ (αριά πουρνάρι), καςτανιζσ, γαφροι, λεφκεσ κ.α. Σα μανιτάρια εμφανίηονται ςε δζςμεσ γφρω από τθ βάςθ του κορμοφ των προςβεβλθμζνων δζνδρων. Οριςμζνεσ φορζσ αναπτφςςεται ςτο χϊμα ςε κάποια απόςταςθ από τον κορμό αλλά και ς αυτι τθν περίπτωςθ τα μανιτάρια ξεκινοφν τθν ανάπτυξι τουσ από ρίηεσ των δζντρων. Πολφ κοινό ςτθν νότια και νθςιωτικι Ελλάδα. Είναι κερμόφιλο είδοσ και εμφανίηεται από τον Μάιο αλλά ςυχνότερα το φκινόπωρο ζωσ και τον Νοζμβριο. 36
Σοξικότητα και παραπλήςια εδώδιμα είδη Σο Omphalotus olearius ευκφνεται για γαςτρεντερικοφ τφπου δθλθτθριάςεισ μικρισ ζωσ μζτριασ ςοβαρότθτασ, αλλά οι τοξίνεσ του δεν είναι αναγνωριςμζνεσ. Λόγω των πορτοκαλί-κίτρινων χρωματιςμϊν του και του χωνιόμορφου ςχιματοσ κα μποροφςε να κυμίςει και το Cantharellus cibarius, αλλά το τελευταίο είδοσ δεν εμφανίηει ποτζ πραγματικά ελάςματα, αλλά ρθχζσ πτυχϊςεισ ι νευρϊςεισ. Cantharellus cibarius Φωτ.: από Wikimedia 37
Boletus satanas Lenz B. legaliae C. Martin, B. luridus Schaeff., B. rhodopurpureus Smotl., B. rhodoxanthus (Krombh.) Kallenb. «ινάκι», «ςίνιακασ». Αςυνικιςτα ι και ςπάνια είδθ αλλά ευρζωσ εξαπλωμζνα ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα και ςε οριςμζνα νθςιά. Κοινό χαρακτθριςτικό τουσ οι κοκκινωπζσ ζωσ πορφυρζσ αποχρϊςεισ των πόρων και το μελάνιαςμα τθσ ςάρκασ τουσ με τθν επαφι ι το κόψιμο. Η τοξικότθτά τουσ είναι αμφιλεγόμενθ και πιςτεφεται ότι αν βραςτοφν και πεταχτεί το νερό μποροφν να καταναλωκοφν. Ευκφνονται για μζτριασ ζνταςθσ γαςτρεντερικοφσ ερεκιςμοφσ. Φωτ.: Γ. Κουτρϊτςιοσ 38
Μορφολογία - αναγνώριςη Πίλοσ: 6-20 (-30) εκ., παχφσ και ςαρκϊδθσ, αρχικά θμιςφαιρικόσ τελικά ςχεδόν επίπεδοσ, με πολυποίκιλα χρϊματα, χρϊμα λευκωπό, γκριηόλευκο, μπεη, ανοιχτό καφζ, ςυχνά ρόδινο κατά τόπουσ, επιφάνεια λεία γυαλιςτερι, αμυδρά λιπαρι με υγρό καιρό, περιφζρεια προεξζχει των πόρων, επιδερμίδα δφςκολα αποκολλοφμενθ. Πορϊδθσ ςτρϊςθ: αποκολλάται εφκολα από τθ ςάρκα του πίλου, κίτρινθ, ωχροκίτρινθ, ζωσ λαδοκίτρινθ γίνεται αμζςωσ μπλε όταν κοπεί. Πόροι μικροί, κυκλικοί, κόκκινοι. τφποσ: 5-10 (-15) 3-6 (-10) εκ., ςυνικωσ βαρελόςχθμοσ, αργότερα ροπαλοειδισ, με ζντονα διογκωμζνθ βάςθ, κίτρινοσ προσ τθν κορυφι, κόκκινοσ ο υπόλοιποσ με κοκκινωπι δικτυωτι διακόςμθςθ. άρκα: πολφ παχιά, ςυνεκτικι αρχικά, μαλακϊνει ςταδιακά, λευκι μεταχρωματιηόμενθ λίγο μπλε όταν κοπεί, οςμι δυςάρεςτθ ςθπόμενθσ ςάρκασ, γεφςθ ιπια. Φωτ.: από Wikimedia 39
Φωτ.: Η. Πολζμθσ Παραπλήςια τοξικά είδη Boletus legaliae Boletus rhodoxanthus Φωτ.: από Wikimedia Boletus luridus Boletus rhodopurpureus 40
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σο B. satanas ςτθν Ελλάδα ζχει καταγραφεί μόνο ςε δάςθ δρυόσ και καςτανιάσ, ζχει προτίμθςθ ςτα αςβεςτολικικά εδάφθ. Σα υπόλοιπα παρόμοια είδθ είναι επίςθσ γνωςτά από δάςθ πλατφφυλλων (δρυσ οξιά, καςτανιά) και ελάτθσ. Όπωσ όλα τα είδθ Boletus, είναι εκτομυκορριηικά ςυμβιωτικά όλα. Εμφανίηονται κατά κανόνα μεμονωμζνα. Ωσ επί το πλείςτον αςυνικιςτα είδθ, με κοινότερο το B. luridus, καταγεγραμμζνα από τθν Πελοπόννθςο ζωσ τθ Θράκθ και ςε οριςμζνα νθςιά. Είναι κερμόφιλα είδθ και καρποφοροφν το καλοκαίρι ςτα βορειότερα και ορεινά ζωσ νωρίσ το φκινόπωρο ςε νοτιότερεσ και πιο πεδινζσ περιοχζσ. 41
Scleroderma citrinum Pers. Βαςιδίωμα ςχεδόν ςφαιρικό, κονδυλόμορφο, ι αχλαδόμορφο, διαμζτρου 3-8 (-12) εκ., θ βάςθ του φζρει πτυχζσ και καταλιγει ςε απόφυςθ ςυνδεδεμζνθ με μυκθλιακά κορδόνια ςτο ζδαφοσ. Σο περίβλθμα (πθρίδιο) ζχει πάχοσ 2-4 χιλιοςτά, είναι ςκλθρό και δερματϊδεσ, ςε τομι είναι λευκοκίτρινο και αμζςωσ κοκκινίηει, θ εξωτερικι του επιφάνεια είναι ωχροκίτρινθ με καφζ-κίτρινα ςτίγματα, αρχικά ςχεδόν λεία αλλά ςφντομα ςκαςμζνθ ςε πολυγωνικά τμιματα ςαν μωςαϊκό, ενϊ ςτθν ωριμότθτα ανοίγει ςτθν κορυφι. άρκα (κρόμβοσ): ςκοφρα μωβμαφρθ, με λευκζσ λεπτζσ γραμμϊςεισ ςτο εςωτερικό τθσ, πολφ ςκλθρι, τελικά μετατρζπεται ςε μια γκρίηα-μωβ ξθρι μάηα ςπορίων. Φωτ.: από Wikimedia 42
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Απαντά ςε λιβάδια ςυνικωσ ςε ορεινζσ περιοχζσ και ςυχνά ςτθν αλπικι ηϊνθ, ςπάνια ςε πάρκα, κιπουσ και μζςα ςε δάςθ. απροτροφικό είδοσ που ευδοκιμεί ςε λιβάδια και βοςκοτόπια με εδάφθ εμπλουτιςμζνα από τθν κοπριά φυτοφάγων ηϊων. Εμφανίηεται μεμονωμζνα ι ςε μικρζσ ομάδεσ. Αςυνικιςτο είδοσ, γνωςτό μόνο από τθν τερεά Ελλάδα, τθ Μακεδονία και τθν Πελοπόννθςο. Καρποφορεί κυρίωσ το φκινόπωρο αλλά μπορεί να βρεκεί και από τον Μάιο ζωσ και τον Οκτϊβριο. 43
Μανιτάρια του γζνουσ Scleroderma Τπάρχουν διάφορα είδθ τζτοιων μανιταριϊν που ωσ κοινό χαρακτθριςτικό ζχουν ότι το γόνιμο μζροσ τουσ, που αρχικά ζχει χρϊμα ςκοφρο μωβ-μαφρο, παραμζνει κλειςμζνο ςε μια ςχετικά παχιά δερματϊδθ μεμβράνθ, θ οποία κατά τθν ωριμότθτα ςχίηεται μόνο αφοφ το εςωτερικό ζχει μετατραπεί ςε ξθρι μάηα ςπορίων. Ζχουν ςχιμα ςχεδόν ςφαιρικό και αναπτφςςονται ςτθν επιφάνεια του εδάφουσ, ι μερικά είδθ ςχθματίηουν κάτι ςαν «πόδι» το οποίο μοιάηει να «ριηϊνει». Είναι ευρζωσ διαδεδομζνα και κοινά ςτθν Ελλάδα και όλα προκαλοφν ελαφριάσ μορφισ γαςτρεντερικζσ διαταραχζσ αν καταναλωκοφν ςε μεγάλεσ ποςότθτεσ. Scleroderma polyrhizum Φωτ.: Η. Πολζμθσ 44
Φωτ.: Η. Πολζμθσ Παραπλήςια τοξικά είδη Scleroderma meridionale Scleroderma verrucosum 45
υμπτώματα και αντιμετώπιςη του «γαςτρεντερικοφ ςυνδρόμου» Σα ςυμπτϊματα διαφζρουν αρκετά ανάλογα το είδοσ του μανιταριοφ, αλλά γενικά ζχουν τα εξισ χαρακτθριςτικά: ε καμία περίπτωςθ δεν είναι κανατθφόρα, τα κφρια ςυμπτϊματα εμφανίηονται ςε 15 λεπτά ζωσ δφο ϊρεσ και διαρκοφν από 8 ζωσ 12 ϊρεσ, αλλά μια γενικι αδιακεςία μπορεί να κρατιςει ζωσ και δφο μζρεσ. Σα ςυνθκζςτερα ςυμπτϊματα είναι ναυτία, εμετόσ, διάρροια και πόνοι ςτθν κοιλιά, μερικζσ φορζσ ςυνοδεφονται από αίςκθςθ άγχουσ, κρφο ιδρϊτα και ταχυπαλμίεσ. Οι τοξίνεσ όλων αυτϊν των μανιταριϊν είναι ερεκιςτικζσ του γαςτρεντερικοφ ςυςτιματοσ και τα ςυμπτϊματα απομακρφνονται γριγορα αν αφαιρεκοφν από τα κφματα με πρόκλθςθ εμετοφ ι πλφςθ ςτομάχου. Η χοριγθςθ ενεργοφ άνκρακα βοθκά πολφ και θ λιψθ υγρϊν επιβάλλεται ειδικά ςε παιδιά και θλικιωμζνουσ για τθν αποφυγι αφυδάτωςθσ. 46
ΔΗΛΗΣΗΡΙΩΔΗ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ ΤΠΕΤΘΤΝΑ ΓΙΑ ΣΟ «ΓΤΡΟΜΙΣΡΙΝΙΚΟ ΤΝΔΡΟΜΟ» 47
Gyromitra esculenta (Pers.) Fr. «Μακαρονάκι», «κουτςουκάκι», «πρατομανίταρο», «αρτικομάνα», «γιδοκοιλιζσ». Κοινά και διαδεδομζνα είδθ ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςε οριςμζνεσ περιοχζσ μάλιςτα τα εκτιμοφν ωσ φαγϊςιμα. Σο λατινικό επίκετο esculentus ςθμαίνει εδϊδιμοσ και το ςυγκεκριμζνο είδοσ κεωροφνταν ωσ καλό φαγϊςιμο μανιτάρι μζχρι που ανακαλφφκθκε ότι «μερικζσ φορζσ ςκοτϊνει»! ε πολλζσ περιοχζσ τθσ πρϊθν οβιετικισ Ζνωςθσ υπάρχουν ακόμα φανατικοί ςυλλζκτεσ του μανιταριοφ αυτοφ, παρόλο που ςε όλουσ τουσ οδθγοφσ ςυγκαταλζγεται πλζον ςτα κανατθφόρα δθλθτθριϊδθ είδθ. Φωτ.: Η. Πολζμθσ 48
Μορφολογία - αναγνώριςη Πίλοσ: 3-6(-8) 5-10 εκ., ακανόνιςτου ςχιματοσ, με πτυχϊςεισ και κοιλϊματα που το κάνουν να μοιάηει με εγκζφαλο, αρχικά καφεκίτρινοσ, ςταδιακά ςκοφρο καςτανόσ-μωβ, θ περιφζρεια υπερκαλφπτει αρχικά τον ςτφπο κι εςωτερικά είναι κοφφιο ςαν τςαλακωμζνο χαρτί. τφποσ: 2-5(-6) 1.5-4 εκ., ςχεδόν κυλινδρικόσ, πάντα φαρδφτεροσ και με επιμικεισ πτυχϊςεισ προσ τθ βάςθ, λευκόσ, κρεμ, ωχρόσ, ςκουραίνει με τθν θλικία ςε ωχροκαφετί, επιφάνεια κάπωσ τραχιά και εντονότερα κατά τθν ωριμότθτα, εςωτερικά κοφφιοσ. άρκα: λεπτι, αρχικά ελαςτικι, που ςκλθραίνει όςο ωριμάηει, εςωτερικά κοφφια ς όλο το άςκωμα, λευκωπι, οςμι λεπτι και διαπεραςτικι, γιινθ, γεφςθ πολφ ευχάριςτθ (ακριβϊσ ςαν μορχζλλα). Φωτ.: A. Saitta 49
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ ε ορεινά δάςθ κωνοφόρων τόςο ςε πευκοδάςθ όςο και ελατοδάςθ, ςε ξζφωτα, ςυνικωσ ςε ςθμεία που υπάρχουν υπολείμματα ξφλου από υλοτομία, κοντά ι ςε επαφι με ςάπια ξφλα, κορμοφσ, πριονίδι. απροτροφικό είδοσ. Εμφανίηονται μεμονωμζνα ι κατά μικρζσ ομάδεσ και ςτα καμζνα δάςθ τον πρϊτο χρόνο μετά τθ φωτιά ςε μεγάλθ αφκονία. Κοινά είδθ ςε ολόκλθρθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα ςε ορεινζσ περιοχζσ από τθν Πελοπόννθςο ζωσ και τθ Θράκθ. Εμφανίηονται τθν ίδια ακριβϊσ περίοδο με τισ μορχζλλεσ, αποκλειςτικά μόνο τθν άνοιξθ από το Μάρτιο ςε πιο χαμθλά υψόμετρα ζωσ και τισ αρχζσ Ιουνίου ςτα βορειότερεσ και πιο ορεινζσ περιοχζσ. 50
Παραπλήςια τοξικά είδη Gyromitra gigas (Krombh.) Cooke Gyromitra infula (Schaeff.) Quél. Φωτ.: από Wikimedia Φωτ.: A. Saitta 51
Παραπλήςια εδώδιμα είδη Morchella conica Krombh. Morchella esculenta (L.) Pers. Φωτ.: Η. Πολζμθσ Φωτ.: A. Saitta 52
Σοξικότητα των μανιταριών του γζνουσ Gyromitra Η τοξικότθτα των μανιταριϊν αυτϊν ποικίλει ςθμαντικά κακϊσ και θ ευαιςκθςία των ανκρϊπων ς αυτζσ τισ τοξίνεσ. Σο τοξικό ςυςτατικό του ονομάςτθκε γυρομιτρίνθ (υδραηίνθ) το οποίο προςβάλει το ςυκϊτι προκαλϊντασ ςοβαρισ μορφισ αναιμία. Η τοξίνθ δρα ςυςςωρευτικά κακιςτϊντασ τα άτομα που τρϊνε αυτά τα μανιτάρια προοδευτικά πιο ευαίςκθτα ς αυτιν. Η γυρομιτρίνθ είναι πτθτικι και εξατμίηεται κατά το βράςιμο ι τθν ξιρανςθ, αλλά ποτζ δεν εξαφανίηεται τελείωσ από αυτά τα είδθ μανιταριϊν. Κάποιοι που επιμζνουν να τα τρϊνε τα βράηουν και πετοφν το νερό κεωρϊντασ ότι ζτςι τα κακιςτοφν αςφαλι για βρϊςθ. Κατά το βραςμό θ τοξίνθ μεταφζρεται ςτουσ υδρατμοφσ και τότε υπάρχει κίνδυνοσ ςε ζνα κακϊσ αεριηόμενο χϊρο να προςλθφκεί με τθν αναπνοι. 53
υμπτώματα του «γυρομιτρινικοφ ςυνδρόμου» Η δθλθτθρίαςθ από τθ γυρομιτρίνθ ζχει παραπλιςια ςυμπτϊματα με αυτιν τθσ αματοξίνθσ. Μετά από διάςτθμα επϊαςθσ 6-12 ωρϊν ξεκινά θ γαςτρεντερικι φάςθ με ιςχυροφσ πόνουσ ςτθν κοιλιά, διάρροια κι εμετοφσ, που διαρκεί 6-48 ϊρεσ. Για τθν πλειοψθφία των κυμάτων τα ςυμπτϊματα ςταματοφν ς αυτι τθ φάςθ και ςυνζρχονται μετά από μερικζσ μζρεσ. ε ςοβαρότερεσ περιπτϊςεισ εμφανίηεται θ θπατικι φάςθ μετά από άλλεσ 36-48 ϊρεσ. Σο ςθκϊτι και θ ςπλινα διογκϊνονται και πονοφν αν πιεςκοφν. υχνά θ γαςτρεντερικι και θ θπατικι φάςθ αλλθλεπικαλφπτονται χρονικά αλλά μερικζσ φορζσ παρατθρείται μεςοδιάςτθμα ανάκαμψθσ όπωσ και με τισ αματοξίνεσ. ε προχωρθμζνο ςτάδιο τα κφματα μπορεί να εμφανίςουν αιμόλυςθ και αναιμία, νεφρικι ανεπάρκεια και τζλοσ νευρολογικά ςυμπτϊματα όπωσ ντελίριο, ςπαςμοφσ, μυδρίαςθ, ενϊ ο κάνατοσ επζρχεται από κατάρρευςθ του κυκλοφορικοφ και αναπνευςτικοφ ςυςτιματοσ. Σο ποςοςτό κνθςιμότθτασ γι αυτι τθ δθλθτθρίαςθ ζχει υπολογιςτεί ςτο 13% των καταγεγραμμζνων περιςτατικϊν. 54