Αντιµετωπίζοντας το άγχος

Αντιµετωπίζοντας το άγχος Εισηγητής Άκης Αγγελάκης LLM, SAC Dip., Authorized Trainer & Counselor Εκδότης, Συγγραφέας, Σύµβουλος Επιχειρήσεων 1

Άγχος & στρες Άγχος ή stress είναι η εσωτερική ανταπόκριση που έχουµε σε οτιδήποτε µας είναι δύσκολο να χειριστούµε. Συνήθως κατηγορούµε τους εξωτερικούς παράγοντες (δουλειά, κυκλοφοριακό) αλλά άγχος ή στρες είναι κάτι το εσωτερικό. Είναι κάτι που έχει να κάνει µε τις αντιδράσεις µας στο περιβάλλον που µας περιστοιχίζει. Έχει µεγάλη σηµασία να θυµάστε ότι : Άγχος σηµαίνει φόβος. Φόβος ότι θα αποτύχω να αντιµετωπίσω µια συγκεκριµένη κατάσταση (π.χ. εξετάσεις, να ζητήσω προαγωγή, να κατακτήσω το πρόσωπο που µε ενδιαφέρει συναισθηµατικά, να αποταµιεύσω ένα χρηµατικό ποσό, να προγραµµατίσω µια εκδήλωση και λοιπά ). Επίσης, πρέπει να ξεκαθαρίσουµε ότι : εν µπορούµε να αλλάξουµε τις αιτίες, αλλά µπορούµε να αλλάξουµε τα αποτελέσµατα. Όλοι είµαστε διαφορετικοί και εξωτερικεύουµε το άγχος µας µε διαφορετικούς τρόπους. Για να διαχειριστούµε σωστά το άγχος θα πρέπει να ρίξουµε µια µατιά µέσα µας. Τύποι Προσωπικότητας και Στρες Είµαστε τύπος Α σε κάποια θέµατα και τύπος Β σε κάποια άλλα. Τύπος Α = Συµπεριφορά που προκαλεί περισσότερο στρες Τύπος Β = Είναι πιο χαλαροί ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΓΧΟΥΣ & ΣΤΡΕΣ Το άγχος δηµιουργείται όταν έχουµε υψηλές απαιτήσεις και λίγο έλεγχο επάνω σε µια κατάσταση. Οι τύποι Α είναι σε ένταση, ανυποµονούν. Έχουν την τάση να αποκτήσουν προβλήµατα υγείας σαν αποτέλεσµα. Θυµώνουν στα µποτιλιαρίσµατα, µε τους ανθρώπους που είναι ανίκανοι ή ανεκπαίδευτοι. Προσφέρονται να κάνουν πολλά πράγµατα ταυτόχρονα και για ακόµα περισσότερα. Οι τύποι Β είναι πιο ήρεµοι - Άνετοι στο να δουλεύουν ένα-ένα αυτά που έχουν να κάνουν. Υπάρχουν και οι κρυφές αιτίες που προκαλούν στρες. Εκτός από τις ολοφάνερες (προϊστάµενος, ασθένεια, απώλεια, δουλειά). Κρυφές αιτίες : κ.λ.π. Ουρές - καθυστερηµένα ραντεβού µποτιλιαρίσµατα - λογαριασµοί - ψώνια ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΗΜΑ ΙΑ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ : * Αλλαγή στη συµπεριφορά (Όρεξη - Ύπνος - Καθηµερινές συνήθειες). * Συναισθήµατα (Ανυποµονησία - Μελαγχολία - υσφορία - Νευρικότητα). * Lifestyle: Πολλοί καµουφλάρουν το στρες που έχουν µε το να εργάζονται σκληρότερα, ή γινόµενοι επιθετικότεροι, ή αµυντικότεροι, ή ανυπόµονοι. * Κρίσεις: Ασθένεια, Θάνατος στην οικογένεια, Προβλήµατα προσωπικών σχέσεων, εργασίας, Φυσικές καταστροφές * Φυσικά Συµπτώµατα: Flight or Fight (Φυγή ή Μάχη), Σταδιακά το σώµα φθείρεται (Έλκη, Υπερένταση, Καρδιακά). ΤΑ ΣΤΑ ΙΑ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ Το άγχος αναπτύσσεται σταδιακά. Αν αναγνωρίσουµε αυτά τα στάδια, θα µπορέσουµε να αναγνωρίσουµε και τα συµπτώµατα, ώστε να χειριστούµε το στρες αποτελεσµατικά. 1. Στάδιο Συναγερµού = Φυσιολογική ανταπόκριση σε οτιδήποτε στρεσογόνο - Flight or Fight - Το σώµα προετοιµάζεται για επείγοντα περιστατικά. Κάτω από κάποιες συνθήκες θέλουµε να είµαστε έτοιµοι για 2

δράση. Μια πρωτόγονη αντίδραση από τότε που ήµασταν πρωτόγονοι: υπερ-κινητικότητα, ανυποµονησία, κατάθλιψη, φόβος, θυµός. 2. Στάδιο Αντίστασης = Αν το στρες δεν εκτονωθεί στο προηγούµενο στάδιο και διατηρήσουµε την ίδια συµπεριφορά, τότε θα περάσουµε στο επόµενο στάδιο. Π.χ. Κάποιος που αρνείται να συζητήσει τα προβλήµατα που έχει στη δουλειά του µε τη γυναίκα του. Αποµονώνεται, ξεκόβει από τους άλλους και εστιάζεται στις απογοητεύσεις του. Έτσι βρίσκει τον εαυτό του ακόµα περισσότερο ξεκοµµένο από φίλους και συνεργάτες και συγγενείς. -Άρνηση των συναισθηµάτων -Συναισθηµατική αποµόνωση -Συρρίκνωση των ενδιαφερόντων 3. Το Στάδιο της εξουθένωσης = Εκεί που η υγεία µας επηρεάζεται. Προβλήµατα Ύπνου. Τάσεις για ασυνήθιστη συµπεριφορά, Πονοκέφαλοι, Κατάθλιψη, Έλκη, Υπέρταση. Το αίσθηµα της εξάντλησης Μετά από µεγάλες περιόδους πίεσης. Όταν έχουµε υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό µας ή απ τους άλλους, αλλά νοιώθουµε περιορισµό από τους προϊστάµενους, τη δουλειά µας. Εκεί που όσο και να δουλέψουµε δεν µπορούµε να ξεπεράσουµε τα προβλήµατα που µας έχουν παρουσιαστεί. Απώλεια όρεξης Ασθένεια Βαριεστιµάρα Ευερεθιστικότητα - Ασυνήθιστη/Νευρωτική Συµπεριφορά Χάσιµο Αυτο-εκτίµησης και Αυτοπεποίθησης. Για να αντιµετωπίσουµε το άγχος και το στρες δεν αρκεί να ξέρουµε τι το προκαλεί αλλά να ξέρουµε να το αντιµετωπίσουµε. Ακόµα καλύτερα, να ξέρουµε πώς να το µειώσουµε ή και να το προλάβουµε. Μερικές ιδέες για µια ζωή µε λιγότερο άγχος Προσποιήσου ότι είσαι ήρεµος. Βάλε λίγη φύση στο...γραφείο σου. Κατέγραφε τις ανησυχίες σου και δες πως ξεθωριάζουν : (Τεχνική «Χειρότερο Καλύτερο Πιθανότερο») Ξεφορτώσου τα άχρηστα έντυπα. Είναι σπουδαίο ή επείγον; Κάνε την «ειδική ερώτηση : «Αυτό που κάνω αυτή τη στιγµή είναι κάτι που θα µε φέρει πιο κοντά στην επίτευξη των στόχων και των ονείρων µου;» Απλοποίησε τα πράγµατα όσο µπορείς. Φτιάξε το ηµίωρο της ανησυχίας. Βάζε 15λεπτα περιθώρια (απόσταση ασφαλείας) στα ραντεβού σου. Περιποιήσου το σώµα σου (υπάρχει και το...µασάζ) Έχεις ξεκάθαρους στόχους; 3

Αφιέρωνε µια ώρα καθηµερινά στον εαυτό σου. Μείνε άπρακτος για µερικά λεπτά ή δευτερόλεπτα. Άσκηση : «Αποµόνωση» Πες όχι στο φθόριο (λάµπες, κοµπιούτερ). Κάνε τις τρεις ερωτήσεις ζωής : Τακτοποίησε το περιβάλλον σου. Απόφευγε τα συνεχή ξενύχτια. Κάνε θέµα συζήτησης την ηρεµία και όχι την έλλειψή της. Από βιταµίνη C, πώς πάµε; Ξέχνα αυτά που δεν αλλάζουν. Συγκεντρώσου απόλυτα σ αυτό που κάνεις τώρα. Μην υποτιµάς την όσφρησή σου (λεβάντα-χαµοµήλι). Πρόσεχε τα προµηνύµατα (ταχύτητα οµιλίας- αναπνοής). Βάλε φυτά στο χώρο σου. Πίνε περισσότερο νερό = υγεία + ηρεµία. Γίνε τακτικός πελάτης του µανάβη σου. Ανάπνεε αβίαστα (βαθειά και αργά). Μοιράσου τα προβλήµατά σου µε κάποιους καλούς φίλους. Εκτονώσου βηµατίζοντας µε γοργό ρυθµό. Τι θέλω να πετύχω στη ζωή µου; Ποιο είναι το τίµηµα που θα πρέπει να πληρώσω για να το αποκτήσω; Είµαι διατεθειµένος/η να το πληρώσω; Αρνήσου ευγενικά Μάθε να λες «όχι» εκεί που επιθυµείς Μη θυµατοποιείσαι! Πάντα να ψάχνεις τη θετική πλευρά : υο τεχνικές : Ποιο είναι το µάθηµα; Η ερώτηση «Πώς;» Συγχώρησε και συµφιλιώσου. Εκτίµησε τη σιωπή. Έχε µικρές ανέσεις (κάθισµα, ρούχα) Κάνε την άσκηση Σιωπής καθηµερινά. Περιόρισε/κόψε τον καφέ. είπνησε ελαφρά και σχετικά νωρίς (πριν τις 20:30). Μην κάνεις ποτέ συσκέψεις χωρίς ηµερήσια διάταξη (αντικειµενικό σκοπό). Βρες ένα ήσυχο κρησφύγετο. 4

Βγάλε τα παπούτσια σου και χαλάρωσε τα πόδια σου. Κάνε τακτική γυµναστική άσκηση. Φτιάξε τους δικούς σου κανόνες εκεί που µπορείς, και προσπάθησε να µη ζεις µε τους κανόνες που οι άλλοι βάζουν για σένα. Μη συγκρίνεις τον εαυτό σου µε τους άλλους. Άφησε την τελειότητα για τους άλλους. Να ανταµείβεις τον εαυτό σου για κάθε σου µικρή επιτυχία προς την υλοποίηση των στόχων σου. ες κάθε αλλαγή σαν µια εξέλιξη που θα σε ωριµάσει και θα σε δυναµώσει. Υιοθέτησε τα χαρακτηριστικά ενός πιο ήρεµου ανθρώπου : (χαλαρή στάση, ξεσφιγµένο σαγόνι, χαµογελαστό πρόσωπο, χαλαρά δάχτυλα) Κάνε µαλάξεις στο µέτωπό σου. Πάρε µια τονωτική δόση αέρα. Τρίψε µαλακά τα πλάγια της ράχης της µύτης σου. Μη χάνεις την ευκαιρία να γελάσεις. Να µασάς αργά. ηµιούργησε ηρεµία στο χώρο σου. Να παίρνεις τροφές µε περιεκτικότητα σε κάλιο (µπανάνες- ακτινίδια) = ευεξία + ευθυµία. Μην αργείς να µπαίνεις στο θέµα όταν συζητάς. Κάνε συντροφιά µε ήρεµους ανθρώπους. ώσε αρµοδιότητες εκεί που µπορείς. Ζήτησε και θα λάβεις και µην περιµένεις να σου το προσφέρουν. Να αποφεύγεις τις ουρές. Χαµήλωσε τα βλέφαρα σου αργά. Αντιµετώπισε το κάθε πρόβληµα µόλις προκύπτει. Μελέτησε καλά βιβλία και περιοδικά. Μη ζορίζεις υπερβολικά τον εαυτό σου. Ξεκόλλα από το παρελθόν. Μάθε να ζητάς Νόµος Αναξιότητας Ασκήσεις καθηµερινής πρακτικής Χαµήλωσε το τηλέφωνο - µην έχεις διαπεραστικά κουδουνίσµατα. Κάνε πεζοπορία ένα 20λεπτο. Κάθε 90 ξεκουράσου για µερικά λεπτά η δευτερόλεπτα (ο ανθρώπινος κύκλος ανάπαυσης και εγρήγορσης) ονειροπόλησε-φαντάσου-κ.λ.π. 5

Μίλα πιο αργά, κινήσου πιο αργά - θα αρχίσεις να ηρεµείς. Προσπάθησε να είσαι ένας καλός άνθρωπος χωρίς να γίνεσαι θύµα. Κόψε τη φόρα στους αγχωµένους συναδέλφους, επιβραδύνοντας τους δικούς σας ρυθµούς Άµεσο αντίδοτο έντασης = χαµοµήλι. οκίµασε µια υγρή πετσέτα προσώπου. Ξεκαθάρισε την ντουλάπα σου. Βάλε στόχο σταδιακά να µεταµορφωθείς σε τύπο Β. Να διαλέγεις θετικές λέξεις στις καθηµερινές σου συνοµιλίες: Τι κάνεις; - Τρέχω πανικόβλητος! (...και µετά διερωτάται γιατί έχει άγχος!) Ολοκλήρωσε ένα εγχείρηµα πριν καταπιαστείς µε το επόµενο. Χαµογέλασε. Μάθε να διαλογίζεσαι τις στιγµές που αισθάνεσαι ότι πνίγεσαι ή δεν υπάρχει χρόνος! Χαλάρωσε τη γραβάτα σου. Πρόσεχε στη χρήση της λέξης «πρέπει». Χρησιµοποίησε την τεχνική του «τεµαχισµού». Άφησε ένα 10λεπτο καθηµερινά για να οργανώνεσαι και να παίρνεις τις αποφάσεις σου να παίρνεις µιαν απόφαση τη φορά. Βρες µια δηµιουργική δραστηριότητα (ζωγραφική, µουσική, µαγειρική, κ.λ.π.). Φαντάσου τον εαυτό σου πιο ήρεµο. Πίεσε τις πατούσες σου - µπαλάκια του γκολφ. Το σεξ είναι σύµµαχος. Περιόρισε τα τηλεφωνήµατα. Όταν είσαι θυµωµένος περπάτησε γρήγορα για 10 και µετά ξέσπασε. Αχ! Αυτό το άγχος! Χρήσιµα άρθρα για το άγχος Eπειδή πολλοί φίλοι και γνωστοί µου λένε ότι κι εγώ είµαι αγχώδης - πράγµα που φυσικά και αρνούµαι, ίσως επειδή φοβάµαι ότι είναι αλήθεια έχω να σας προτείνω µερικές αγχολυτικές συνήθειες, που θα σας βοηθήσουν να περιορίσετε το δικό σας άγχος σηµαντικά. Όσον αφορά στο δικό µου, εγώ το µετατρέπω σε δηµιουργική ενέργεια ( ή έτσι τουλάχιστον πιστεύω ο χρόνος θα δείξει). 1. Να είστε θετικοί. Να αντιµετωπίζετε τα προβλήµατα της ζωής «λεβέντικα» και σαν ευκαιρίες δύναµης και όχι µε αυτολύπηση και κακοµοιριά. 2. Να κάνετε σπορ και όταν σας δίνεται η ευκαιρία, να περπατάτε. 6

3. Να µιλάτε και να συζητάτε τα προβλήµατά σας µε ανθρώπους που αγαπάτε και σας αγαπούν. 4. Εξακριβώστε τι είναι αυτό που σας αγχώνει και προσπαθήστε να το εξαλείψετε από τη ζωή σας. 5. Προσπαθήστε να έχετε ισορροπία ανάµεσα σε δουλειά σπίτι οικογένεια ξεκούραση. 6. Να κοιµάστε το 8ωρο σας Αφήστε τους ξενύχτηδες να παραπαίουν. 7. Μάθετε κάποιες τεχνικές χαλάρωσης που θα σας βοηθούν συστηµατικά να ηρεµείτε. 8. Μη φοβηθείτε να µείνετε µόνοι µε τον εαυτό σας και να σκεφτείτε. Καλή η τηλεόραση, αλλά κάθε φορά που βλέπετε πράγµατα που δεν σας είναι χρήσιµα, κάνετε κάποιους ανθρώπους πλουσιότερους, ενώ εσείς παραµένετε στατικοί. Το έχετε σκεφτεί αυτό; 9. Μάθετε να µην αναλαµβάνετε πράγµατα και υποχρεώσεις που δεν θέλετε. Να λέτε «όχι» εκεί που µπορείτε και να µη γίνεστε θύµατα των άλλων. 10. Να θυµάστε το ρητό που λέει : «Αποδέχοµαι αυτό που δεν µπορεί να αλλάξει και αφήνω το Θεό να µου δώσει τη σοφία για να ξέρω τη διαφορά ανάµεσα σ αυτό που µπορεί» 11. Αφήνετε τη δουλειά στο γραφείο, όταν είστε σπίτι. 12. Μάθετε να σχεδιάζετε το χρόνο σας «εγωιστικά εποικοδοµητικά» 13. Να τρώτε καθαρά και υγιεινά φαγητά. Αποφεύγετε τα «πλαστικοποιηµένα» ταχύρρυθµα γεύµατα, γιατί µόνον άγχος προσθέτουν στη ζωή σας. Μαζί µε αρκετές θερµίδες, φυσικά! 14. Ανακαλύψτε και παραδεχτείτε ποιες είναι οι αδυναµίες σας και κοιτάξτε να τις αλλάξετε, ενώ παράλληλα να κατανοείτε και τις αδυναµίες των άλλων ανθρώπων. 15. Μάθετε να επαινείτε τους άλλους και να λέτε πάντα µια καλή κουβέντα. Ακόµα κι όταν δεν υπάρχει µια καλή κουβέντα για κάποιον, φροντίστε να κρατηθείτε και να κρατήσετε το στόµα σας κλειστό. 16. Μάθετε να αποδέχεστε και να συγχωρείτε. ύσκολες ασκήσεις και οι δύο. Αλλά ποιος είπε ότι τα δύσκολα είναι για τους πολλούς; Τα εύκολα είναι για τους πολλούς, γι αυτό και οι πολλοί πάντα αναζητούν την έµπνευση και τη δύναµη των καλών. Τα δύσκολα είναι για τους καλούς! Γίνετε καλοί. 17. Μην παίζετε άσκοπα και άσχετα παιχνίδια ανταγωνισµού. Μην ανταγωνίζεστε εκείνους που σας αγαπούν και τους πιο αδύναµους από εσάς. Αυτό δεν είναι ανταγωνισµός, αυτό είναι ανηθικότητα. Η ζωή ανήκει στους ηθικούς. Εκείνοι λάµπουν διαχρονικά και όχι προσωρινά. Γίνετε αστέρια και όχι πυροτεχνήµατα. 18. Μη συγκρίνετε τον εαυτό σας µε άλλους ανθρώπους (µόνο χαµένοι θα βγείτε από αυτές τις συγκρίσεις 19. Μάθετε να αναθέτετε δουλειές εκεί που µπορείτε. Μάθετε να µπορείτε να αποφεύγετε τον πειρασµό κάνετε όλα εκείνα που σας αποµακρύνουν από τους στόχους σας. Βάλτε προτεραιότητες στη ζωή σας. Παντού, κολλήστε πάνω τους και θα δείτε τις διαφορές στη ζωή σας. Κολλήστε σαν γραµµατόσηµα µέχρι να φτάσετε στον προορισµό σας! 20. Έχετε πίστη στον εαυτό σας ότι είστε ικανοί και ότι σας αξίζουν τα καλύτερα δώρα που η ζωή έχει βάλει στα ψηλότερα ράφια της. Η σκέψη αυτή και µόνο σας «δίνει µπόι»! Τελικά, µήπως το άγχος παχαίνει;* Άγχος σηµαίνει φόβος. Άγχος είναι ο φόβος ότι δεν θα τα καταφέρουµε σ αυτό µε το οποίο καταπιανόµαστε τη συγκεκριµένη χρονική στιγµή. εν είναι παρά µια φανταστική προβολή ενός λάθος δεδοµένου που µοιάζει σαν πραγµατικό. Κάθε φορά που το άγχος κατακλύζει το εσώτερο είναι σας, διάφορες «µάχες» ορµονών και αρχέγονων προγραµµατισµών ενεργοποιούνται. Φυγή ή Μάχη; H αντίδραση Flight or Fight (Φυγή ή Μάχη) είναι µια φυσιολογική πρωτόγονη αντίδραση του ανθρώπου κάθε φορά που βρίσκεται αντιµέτωπος µε υπαρκτό ή φανταστικό φόβο, κίνδυνο ή απειλή. Με άλλα λόγια, οι αισθήσεις της όρασης και της ακοής βελτιώνονται, η αναπνευστική χωρητικότητα αυξάνεται, οι σκέψεις συγκεντρώνονται στον επικείµενο κίνδυνο. Παράλληλα, η διαδικασία της πέψης προσωρινά διακόπτεται (ο λαός µας λέει «Μού έκατσε το φαί στο στοµάχι»). Η κυκλοφορία του αίµατος κατευθύνει περισσότερη αιµατική ροή και ποσότητα από τα εσωτερικά όργανα σε άλλα που είναι περισσότερα έτοιµα να συνεισφέρουν στην προκείµενη κατάσταση. (Όπως τα άκρα, πόδια και χέρια). Η πίεση του αίµατος και οι παλµοί αυξάνονται από τα υψηλά επίπεδο της κορτιζόλης. Τέλος, ενεργοποιείται το υπάρχον απόθεµα ενέργειας (που αποτελείται από λίπος και γλυκόζη) ώστε να είναι έτοιµο για να καταναλωθεί σε µια γρήγορη δράση. Τι είναι στρες; Είναι η πεποίθηση του ανθρώπου ότι δεν θα µπορέσει να καταφέρει, να φέρει σε πέρας µια επικείµενη αποστολή, ή να δώσει λύση σε κάποιο πρόβληµα που τον απασχολεί. Με άλλα λόγια, είναι η αρνητική τοποθέτηση και θεώρηση όσον αφορά την προοπτική ή εξέλιξη µιας κατάστασης. Το ανθρώπινο σώµα αντιδρά στο στρες και γι αυτό προετοιµάζεται για Μάχη ή Φυγή, απελευθερώνοντας συγκεκριµένες ορµόνες όπως η αδρεναλίνη, η κορτιζόλη και η ινσουλίνη. 7

Η Μάχη των «ορµονών»! Η ινσουλίνη είναι η ορµόνη που βοηθά στην αποθήκευση λίπους στον οργανισµό. Όταν η αντίδραση Φυγής ή Μάχης είναι σε εξέλιξη στον οργανισµό, η παραγωγή της ινσουλίνης αυξάνεται δραµατικά. Η ινσουλίνη αδιαφορεί για τα σήµατα που της στέλνει η αδρεναλίνη να καταναλώσει (να κάψει) λίπος. Αντίθετα, ενθαρρύνει το σώµα να αποθηκεύσει λίπος που θα χρειαστεί µελλοντικά. Η αποθήκευση αυτή γίνεται στην περιοχή της κοιλιακής χώρας. Όπως παρατηρεί ο Michael Stefano, συγγραφέας του βιβλίου The Firefighter s Workout, µια τέτοιου είδους οργανική αντίδραση ήταν σωτήρια για τον άνθρωπο πριν µερικές χιλιάδες, ή εκατοµµύρια χρόνια. Τότε που το άγχος της καθηµερινής επιβίωσης από τα προϊστορικά τέρατα ήταν κάτι το συνηθισµένο. Στη σηµερινή σύγχρονη κοινωνία τα προϊστορικά τέρατα έχουν αντικατασταθεί από κάποια άλλα σύγχρονα «τέρατα», που λέγονται ανεργία, κυκλοφοριακό, έλλειψη χρηµάτων, συναισθηµατική ανασφάλεια, και χίλια δυο άλλα... Σήµερα δεν φεύγουµε, ούτε πολεµούµε µε τα τέρατα µας. Γι αυτό και ο κόσµος έχει γεµίσει από στρεσαρισµένους ανθρώπους που τρέχουν από δω κι εκεί προσπαθώντας να µειώσουν την ήδη ενεργοποιηµένη µέσα τους αντίδραση Φυγής ή Μάχης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν µπορεί να διακρίνει τη διαφορά ανάµεσα στο χρόνιο στρες και σε µια κατάσταση που πραγµατικά µπορεί να απειλήσει τη ζωή του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, για τον εγκέφαλο το άγχος που µπορεί να σας δηµιουργεί το κυκλοφοριακό και το άγχος που έχετε αν βρεθείτε αντιµέτωποι µε κάποιο δίµετρο, καλογυµνασµένο και οπλισµένο δολοφόνο αργά τα µεσάνυχτα σε µια ακατοίκητη περιοχή, είναι το ίδιο και το αυτό! Έτσι λοιπόν, κάθε φορά που σκέφτεστε τους απλήρωτους λογαριασµούς, τις αυξηµένες υποχρεώσεις, το µποτιλιάρισµα, τον αντιπαθή γείτονα ή οτιδήποτε άλλο που σας δηµιουργεί στρες, ο εγκέφαλος αρχίζει και ανιχνεύει µια κατάσταση πιθανού κινδύνου και ξεκινά τη σωµατική προετοιµασία για Μάχη ή Φυγή. Μήπως φταίει η κορτιζόλη; Τα υψηλά επίπεδα της κορτιζόλης σχετίζονται µε την όρεξη για φαγητό και τη συσσώρευση λίπους στον οργανισµό. Η κορτιζόλη λειτουργεί σαν αντίδοτο στην αδρεναλίνη. Μόλις αποµακρυνθεί το φοβικό ερέθισµα (δηλαδή, η «απειλή» ), η αδρεναλίνη µειώνεται, ΑΛΛΑ η κορτιζόλη παραµένει στα ίδια υψηλά επίπεδα. Αυτό προκαλεί παραγωγή ινσουλίνης. Να γιατί, αν έχετε µόνιµο στρες, µπορεί να αισθάνεστε συνέχεια πείνα! Αυτό το παρατηρούµε και στον προϊστορικό άνθρωπο ο οποίος µετά την αποµάκρυνση του εκάστοτε κινδύνου, είχε αυξηµένη όρεξη για φαγητό! Σήµερα, αν και οι πραγµατικοί κίνδυνοι είναι ελάχιστοι, η ίδια σωµατική διαδικασία εξακολουθεί να λειτουργεί και µας κάνει να επισκεπτόµαστε το πλησιέστερο φαστφουντάδικο! Η αντίδραση κατά του άγχους είναι καλά εµποτισµένη στο ψυχολογικό µας προφίλ. Αν ρωτήσουµε το µέσο Έλληνα αν νοιώθει στρες, τι νοµίζετε ότι θα µας απαντήσει; Πώς λοιπόν να καταπολεµήσουµε τα αρνητικά αποτελέσµατα της αντίδρασης για Φυγή ή Μάχη; Να ποια είναι τα συµπτώµατα που έγκαιρα δείχνουν αν έχετε άγχος : Η ξαφνική απώλεια ή αύξηση στο σωµατικό βάρος Αν νοιώθετε κουρασµένοι και δεν µπορείτε να κοιµηθείτε Η υπερβολική κούραση Πονοκέφαλοι Συχνά κρυολογήµατα και γρίπη Αν τρώτε τα νύχια σας Χαµηλό η υψηλό σάκχαρο στο αίµα Χαµηλή ή υψηλή πίεση Υψηλή χοληστερόλη ή τριγλυκερίδια Έλκη και γαστρικές ενοχλήσεις Πόνοι στο στήθος Μυϊκοί πόνοι Πόνοι µέσης, ώµων ή λαιµού Προβλήµατα στην περίοδο Απώλεια µαλλιών Απόσυρση από την κοινωνική ζωή Εσωστρέφεια Αυτολύπηση Ποια είναι η λύση; Ένας από τους πολλούς τρόπους καταπολέµησης του πάχους και του στρες είναι η άσκηση. Η άσκηση ενεργεί µε τρεις διαφορετικούς τρόπους εναντίον του σωµατικού πάχους. Καίει θερµίδες, ενδυναµώνει τον µυϊκό ιστό και 8

καταπολεµά τα αρνητικά αποτελέσµατα που έχουν στο σώµα η κορτιζόλη και η ινσουλίνη (Έρευνα του Πανεπιστηµίου του Yale). Μόνο 10 λεπτά εντατικής γυµναστικής χρειάζεται ο εγκέφαλος για να αναπαράγει τις λεγόµενες Β-Ενδορφίνες που ηρεµούν το σώµα και µειώνουν τα επίπεδα του στρες. Εδώ βέβαια, χρειάζεται µέτρο και προσοχή, γιατί η υπερβολική άσκηση µπορεί να προκαλέσει πρόσθετο στρες και άλλα παρόµοια συµπτώµατα. Γι αυτό, ένας συνδυασµός υγιεινής διατροφής, σε συνδυασµό µε αρκετό νερό, επαρκή ύπνο και σωµατική άσκηση είναι ένα καλό όπλο εναντίον του άγχους. Ο διαλογισµός είναι κάτι που επίσης, έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα αποτελεσµατικός εναντίον του στρες. Έχει παρατηρηθεί ότι κατά τη διάρκεια του διαλογισµού ο οργανισµός εκκρύει την ορµόνη DHEA, η οποία µας δίνει την αίσθηση της ευεξίας, της φρεσκάδας και µας κάνει να αισθανόµαστε καλά. *Η παρούσα µελέτη έχει βασιστεί στο πρωτογενές άρθρο του M. Stefano Is Stress Making you fat?. Απόσπασµα οµιλίας Άκη Αγγελάκη στο ήµο Αµαρουσίου. Οι αρνητικές σκέψεις συρρικνώνουν τον εγκέφαλο! Πρόσφατες έρευνες που έγιναν στο Πανεπιστήµιο McGill έδειξαν ότι µια συγκεκριµένη κατηγορία σκέψεων µπορεί να «συρρικνώσει» τον εγκέφαλό µας. Η έρευνα µελέτησε ανθρώπινους εγκεφάλους σε µια περίοδο 15 ετών και έδειξε ότι οι εγκέφαλοι ανθρώπων που είχαν άσχηµη ή µειωµένη αυτο-εκτίµηση συρρικνωνόντουσαν! Οι εγκέφαλοι αυτών των ανθρώπων ήσαν κατά 20% µικρότεροι σε µέγεθος από εγκεφάλους ανθρώπων που ένοιωθαν καλά µε τον εαυτό τους. Επίσης, η ίδια έρευνα έδειξε ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν πολύ χειρότερα αποτελέσµατα σε ειδικά τεστ που τους έγιναν όσον αφορά την ικανότητα να θυµούνται πράγµατα και την ικανότητα της µάθησης. Τα καλά νέα είναι ότι η σύγχρονη επιστήµη της νευροβιολογίας πιστεύει ότι µια τέτοια κατάσταση δεν είναι µη αναστρέψιµη. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι κάτι το σταθερό και αναλλοίωτο. Σήµερα, έχει αποδειχθεί ότι ο εγκέφαλός µας υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές, ακόµα και στα βαθειά µας γεράµατα. Τρεις τρόποι να απαλλαγείτε από το άγχος 1. Αποδεχτείτε αυτό που ΕΝ αλλάζει. «Θεέ µου, βοήθησε µε να αλλάξω αυτό που µπορώ, να αποδεχτώ εκείνο που δεν αλλάζει και, δώσε µου τη δύναµη να διακρίνω τη διαφορά ανάµεσά τους». (Από την Προσευχή των Ανώνυµων Αλκοολικών) Το παρελθόν δεν αλλάζει. Αποτελεί ιστορία. Ο λαός µας λέει «Ό,τι έγινε, έγινε!». Ο µεγαλύτερος ενεργειακός «βρικόλακας» είναι το να προσπαθείς να αλλάξεις το παρελθόν. Να θρηνείς ασταµάτητα για κάτι που έχει χαθεί. Να αρρωσταίνεις επειδή τα πράγµατα έγιναν διαφορετικά απότι ήθελες. Μην προσπαθείτε µάταια να αλλάξετε συγκεκριµένα πράγµατα ή συνθήκες που δεν αλλάζουν. Κάτι τέτοιο θα στραγγαλίσει την εξέλιξη και την ευτυχία σας. Θα σας γεµίσει περισσότερο άγχος. Γι αυτό, το πρώτο πράγµα που πρέπει να κάνετε είναι να ελέγξετε τον εαυτό και τις αντιδράσεις σας. Όσο και να το θέλετε δεν µπορείτε να ελέγχετε τον καιρό, το µποτιλιάρισµα, το νέφος, τις συµπεριφορές των άλλων ανθρώπων που σας περιβάλλουν. Αντίθετα, µάθετε να συγκεντρώνετε την προσοχή και τις προσπάθειές σας στο να κάνετε τον εαυτό σας δυνατό, ευέλικτο και δηµιουργικό στο πως να αντιµετωπίζει όλα εκείνα που δεν αλλάζουν και δεν µπορεί να ελέγξει. Άρα, αν δεν αλλάζει κάτι, αυτό που µπορείτε να αλλάξετε είναι ο τρόπος που το αντιµετωπίζετε, το σκέφτεστε, ή του επιτρέπετε να σας βασανίζει! Το ξέρω, δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο. Ιδού ένας τρόπος για να το πετύχετε. Κι αυτός λέγεται συγχώρεση! Η συγχώρεση είναι το καλύτερο όπλο και εργαλείο στην περίπτωση αυτή. Η συγχώρεση είναι µια πράξη καθαρά «εγωιστική» (µην παρεξηγείτε τον τρόπο που χρησιµοποιώ τη λέξη αυτή για τη συγκεκριµένη διαδικασία). Έχει να κάνει µ εσάς προσωπικά και όχι τόσο µε το άτοµο που θα συγχωρήσετε. Η συγχώρεση είναι η κοπή του συναισθηµατικού «γόρδιου δεσµού» ανάµεσα σ εσάς και σ αυτό που δεν αλλάζει. Θέλει δύναµη, προπόνηση, προετοιµασία και αποφασιστικότητα. Η συγχώρεση σας απελευθερώνει και 9

σας δυναµώνει σε όλα τα επίπεδα της συναισθηµατικής, νοητικής και φυσικής ζωής σας. Συγχώρεση δεν σηµαίνει να πείσουµε τον εαυτό µας πως ό,τι έγινε ήταν κάτι καλό. Το πρωταρχικό ίσως, βήµα της συγχώρεσης είναι να βιώσετε τον πόνο της κακής εµπειρίας. Αυτό είναι κάτι που θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε την έκταση της πίκρας που κουβαλάτε µέσα σας, διαφορετικά αυτή θα διαιωνίζεται και θα σας ταλαιπωρεί τόσο σε συνειδητό, όσο και σε υποσυνείδητο επίπεδο. Με άλλα λόγια, η κακή αυτή ενέργεια πρέπει να απελευθερωθεί µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Συγχώρεση σηµαίνει να αποφασίσετε ότι δεν θα επιτρέπετε σε παλιές µνήµες και πληγές να σας δηλητηριάζουν άλλο. Συγχώρεση σηµαίνει ότι είστε έτοιµοι και πρόθυµοι να γιατρευτείτε. Γιατί µόνο τότε ο πόνος θα αρχίσει να ξεθυµαίνει. Η «δοκιµασία» της συγχώρεσης συµπεριλαµβάνει τρία διαφορετικά πρόσωπα: α. Τον εαυτό σας, β. Τους γονείς σας και γ. Όλους εκείνους που σας πλήγωσαν κατά το παρελθόν. Φυσικά, συγχώρεση δεν σηµαίνει λήθη, ούτε επανάληψη των ίδιων συµπεριφορών. Συγχώρεση σηµαίνει γνώση και αποκοπή από τα τραυµατικά συναισθήµατα που γεννιούνται µέσα σας κάθε φορά που σκέφτεστε την κατάσταση, ή το πρόσωπο που σας έχει πληγώσει. Συγχώρηση σηµαίνει ότι κάθε φορά που σκέφτεστε εκείνο που σας πλήγωσε, ο πόνος έχει εξαφανιστεί και µαζί του ο θυµός, η οργή και µνησικακία. Άσκηση : Γράψτε σ ένα φύλλο χαρτί όλα εκείνα που σας θυµώνουν και σας πικραίνουν, ανθρώπους ή καταστάσεις. Σκίστε το χαρτί µε αργές κινήσεις σαν µια ιεροτελεστία λύτρωσης και οριστικής διαγραφής και εξάλειψης από τη ζωή σας. Αυτός ο συµβολισµός βοηθά το υποσυνείδητο που δεν γνωρίζει αν είναι αλήθεια ή ψέµατα αυτό που κάνετε να λειτουργήσει συγχωρητικά, λυτρωτικά και αποτελεσµατικότερα για σας. 2. Αλλάξτε αυτό που µπορεί να αλλάξει. Σίγουρα αν αλλάζει κάτι αλλάξτε το. Είναι γνωστή η ιστορία µε το σκύλο που γρύλλιζε από τον πόνο επειδή καθόταν πάνω σε µια σανίδα µε ένα καρφί. Παρόλο τον πόνο του, φοβόταν να αλλάξει στάση, ή µέρος, µόνο και µόνο επειδή τον τρόµαζε η αλλαγή αυτή! Αυτό που εσείς σίγουρα µπορείτε να αλλάξετε είναι οτιδήποτε µπορεί να αλλάξει. Αν η ζωή σας δεν σας αρέσει έτσι όπως τη ζείτε, κάντε την αρχή µε µικρές αλλαγές προς την κατεύθυνση που η ζωή σας θέλετε να πάει. Κουνηθείτε! εν είστε «ριζωµένοι»! εν είστε δέντρα! Κινηθείτε! Θυµηθείτε : Μικρά βήµατα στην αρχή. Καµιά µεγάλη αλλαγή δεν έγινε µέσα σε πέντε λεπτά. Επίσης, ξεκινήστε µε µια µεγάλη αλλαγή και όχι ταυτόχρονα µε πολλές, γιατί έτσι διασπάται και διασκορπίζεται η ενέργειά σας. εν µπορείτε, για παράδειγµα, να κάνετε ταυτόχρονα αλλαγή σπιτιού, εργασίας, συντρόφου, περιοχής κατοικίας. Κάτι τέτοιο είναι αρκετά επικίνδυνο, ειδικά όταν ήδη καταβάλετε προσπάθεια στο να αλλάξετε κάτι µικρότερο στη ζωή σας! ύσκολα µεν, αλλά ουσιαστικά µπορείτε να αλλάξετε την ίδια σας τη ζωή, αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτεστε και αντιδράτε σε πράγµατα, ανθρώπους, καταστάσεις και συµπεριφορές. Φύγετε από το καρφί. Μπορείτε. Μια καλή άσκηση που σας προτείνω είναι να σχεδιάζετε από βραδύς τις ενέργειες που θέλετε να κάνετε την επόµενη ηµέρα και που θα σας βοηθήσουν να περάσετε λίγη ώρα ηρεµίας µε τον εαυτό σας, ή τους αγαπηµένους σας. 3. Αποφύγετε εκείνο που δεν µπορείτε να αλλάξετε. Τόσο απλά. Παρατήστε το! Τρέξτε µακριά του αν µπορείτε! Βγάλτε από τη ζωή σας µολυσµατικές καταστάσεις, µολυσµατικούς ανθρώπους, µολυσµατικές συµπεριφορές. Κάντε φυσικό, συναισθηµατικό και ουσιαστικό «ζάπινγκ» προσώπων και πραγµάτων, αν ποτέ ανακαλύψετε ότι παίζεται ένα θρίλερ γύρω σας. Βγείτε από το ηµίφως στο φως. Μην παίζετε µαζί τους. Απλά, φύγετε µακριά τους. Σε όλα τα επίπεδα της καθηµερινότητας. Κάντε το εκεί που µπορείτε κι εκεί που έχετε επιλογές. Αν δεν υπάρχουν επιλογές (τις περισσότερες φορές υπάρχουν, αλλά εµείς αρνούµαστε να τις δούµε), τότε αποδεχτείτε το. Πάντα να είστε σε εγρήγορση και αφυπνισµένοι για τυχόν επιθέσεις που θα δεχτείτε από ανθρώπους, ή καταστάσεις µε συµπεριφορές σκληρότερες απόσο αντέχετε. Θυµηθείτε : Eµείς επιτρέπουµε στους άλλους να µας συµπεριφέρονται µε τον τρόπο που µας συµπεριφέρονται, µε τον τρόπο που επικοινωνούµε µαζί τους. 10

Εσείς ποιες συµπεριφορές χρησιµοποιείτε που κάνουν τους άλλους να σας φέρονται έτσι όπως ΕΝ σας αρέσει; Τις γνωρίζετε; Τι θα κάνετε γι αυτό; Μήπως έχετε ξεχάσει ότι είστε ο «γενικός διευθυντής» της ζωής σας; Γι αυτό φίλοι µου, ποτέ δεν είναι αργά για δράση. Η δική σας δράση έχει επιλογές : Να αλλάξετε ό,τι αλλάζει. Να αποδεχτείτε εκείνο που δεν αλλάζει, ή να το αποφύγετε. Η επιλογή είναι δική σας. Καλή τύχη. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΡΕΣ 1. Να θυµάστε το άγχος βρίσκεται παντού στη ζωή µας. Κάποιο είναι αναγκαίο και αποτελεί µια πρόκληση στη ζωή µας. Μόνο το στρες που δεν ανακουφίζεται είναι αυτό που κάνει κακό στον εαυτό µας και στους άλλους ανθρώπους. 2. Να µάθετε να ελέγχετε το άγχος µε φυσικές και πνευµατικές διαδικασίες. Να γυµνάζεστε, καλή διατροφή, ξεκούραση και χαλάρωση. 3. Κατανοείστε τον εαυτό σας και τους άλλους ανθρώπους. Να έχετε θετικές και λογικές απαιτήσεις σε σχέση µε τις ικανότητες και τις ανάγκες σας, αλλά και αυτές των άλλων ανθρώπων. Μην χρησιµοποιείτε γκρίνια, µεµψιµοιρία, ηττοπάθεια και αρνητική κριτική. 4. Αναπτύξτε ψυχική ευρωστία. ιατηρήστε την ψυχική σας δύναµη. Μη σταµατάτε στο να βελτιώνετε την συµπεριφορά σας, την υγεία σας και την αυτοπεποίθηση σας. Τι είναι ο διαλογισµός; Με τον όρο διαλογισµός περιγράφεται κάθε δραστηριότητα που διατηρεί την προσοχή εστιασµένη στην παρούσα στιγµή. Ο διαλογισµός είναι ένα από τα τρία δυναµικά αντίδοτα στο άγχος ( ιαλογισµός Αναπνοή Επίγνωση). Όταν λέµε διαλογισµός, εννοούµε τη σίγηση και ηρεµία του νου από τις ακατάπαυστες σκέψεις που τον πληµµυρίζουν συνέχεια. υστυχώς, έχουµε µάθει να θεωρούµε το αφύσικο, φυσιολογικό. εν είναι φυσιολογικό να τρέχουµε συνέχεια γεµάτοι άγχος και ανασφάλεια. εν είναι φυσιολογικό να µην µπορούµε να ξεκουράσουµε το µυαλό µας από τις «καταιγίδες» των σκέψεων που το βοµβαρδίζουν. Πρωταρχικός στόχος του διαλογισµού δεν είναι µόνο η χαλάρωση αλλά η συνειδητότητα. Ο διαλογισµός θα µπορούσε να χαρακτηριστεί «πνευµατική πολεµική τέχνη». Μια εύκολη τεχνική διαλογισµού : Εισπνέετε και εκπνέετε ξεκινώντας το µέτρηµα από τον αριθµό ένα. Στην επόµενη αναπνοή προχωράτε στο νούµερο δύο και ούτω καθεξής, µέχρι να φτάσετε στο δέκα. Έπειτα συνεχίζετε µε άλλες δέκα αναπνοές, µετρώντας αυτή τη φορά αντίστροφα από το δέκα µέχρι το ένα. Αν σας δυσκολεύει αυτή η τεχνική, µπορείτε απλά, να ξεχάσετε το µέτρηµα και να χρησιµοποιείτε τη λέξη «ένα» µε κάθε αναπνοή. Εναλλακτικά, µπορείτε να χρησιµοποιείτε τις λέξεις «γαλήνη», «αγάπη», «θεραπεία».. Όταν ο νους µας απασχολείται µε την παρατήρηση της εισερχόµενης και εξερχόµενης αναπνοής, τότε δεν µπορεί να µας επιτεθεί. Στο διαλογισµό έχετε δυο βασικές επιλογές, είτε θα συνεχίσετε να παρατηρείτε τις σκέψεις σας σαν αποστασιοποιηµένος παρατηρητής είτε θα παραιτείστε και θα στρέφετε ξανά την προσοχή σας στην αναπνοή. Στην αρχή θα ακολουθείτε αναπόφευκτα αυτές τις δυο διαδροµές. Ο Άγιος Φραγκίσκος είχε περιγράψει υπέροχα τον τρόπο που οι σκέψεις παρασύρουν το νου και είχε πει ότι «εν µπορείτε να εµποδίσετε τα πουλιά να πετούνε πάνω από το κεφάλι σας αλλά µπορείτε να τα εµποδίσετε να φωλιάσουν στα µαλλιά σας». 11

Ο διαλογισµός µοιάζει µε τη «νεκρά» ταχύτητα στο αυτοκίνητό σας κατά την οδήγηση. Βάζοντας «νεκρά», παίρνοντας µια βαθιά ανάσα και υιοθετώντας τη στάση του συνειδητού παρατηρητή, µπορείτε να αποσυνδεθείτε από το νου σας, ακόµα κι αν αυτός εξακολουθεί να βρίσκεται σε λειτουργία. Να θυµάστε πως το µονοπάτι που οδηγεί στην πνευµατική γαλήνη είναι η επίγνωση. Αν µπορείτε να εξασκείστε δυο φορές την ηµέρα για δέκα έως είκοσι λεπτά, τόσο το καλύτερο. Προσέξτε τις διαφορές ανάµεσα σε : Περισυλλογή = Όταν αφιερώνεις χρόνο για να νοικοκυρέψεις τις σκέψεις σου γύρω από όλα όσα σε απασχολούν. Οραµατισµό = Όταν αποφασίζεις να κλείσεις τα µάτια σου και να ονειρευτείς χωρίς να κοιµάσαι. οραµατιστείς, να φανταστείς πράγµατα και καταστάσεις. Τους στόχους και τις επιθυµίες σου. Να Στοχασµό = Όταν αποφασίζεις να εστιάσεις το νου σου σε µια µόνο σκέψη και να δουλέψεις επάνω σ αυτή. Προσευχή = Όταν ηρεµείς και συζητάς (µονολογείς σιωπηλά) µε µια Ανώτερη ύναµη. ιαλογισµό = Όταν ηρεµείς και περιµένεις να ακούσεις. Στα Αγγλικά η λέξη διαίσθηση είναι intuition. Μια σύνθετη λέξη (in= µέσα και tuition= διδασκαλία). Αυτό κάνει ο διαλογισµός. Σου επιτρέπει να χαλαρώσεις και να δώσεις χρόνο και χώρο στο «διδάσκαλο» που βρίσκεται µέσα σου να σου µιλήσει. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ : Τι είναι διαλογισµός;, Όσο, Εκδόσεις Ρέµπελ. ιαλογισµός, Εκδόσεις Αλκίµαχον Ποιος είναι ο στόχος του διαλογισµού Ο στόχος του διαλογισµού είναι να ηρεµίσει το µυαλό από τη διαρκή ροή των ασταµάτητων σκέψεων που κάνει συνέχεια! Οι ακόλουθες οδηγίες συστήνονται για το διαλογισµό : Προσπαθήστε να το κάνετε κάθε ηµέρα, κατά προτίµηση τη ίδια ώρα (το πρωί είναι καλύτερα). Είναι καλύτερο να γίνει πριν το φαγητό, όταν το στοµάχι είναι κενό. Βρείτε µια ήρεµη και µε χαµηλό φωτισµό θέση για να χρησιµοποιήσετε στη διάρκεια του διαλογισµού. Αφιερώστε ένα 20λεπτο. Αναπνοή Η κατάλληλη αναπνοή βοηθά στο να διαλογίζεστε αποτελεσµατικά. Αναπνεύστε µέσω της µύτης σας, αν µπορείτε. Τοποθετήστε τη γλώσσα σας στον ουρανίσκο σας. Στρέψτε την προσοχή σας στο στοµάχι και το διάφραγµα σας παρά στα ρουθούνια και το στήθος σας. O κ. Αγγελάκης είναι εκδότης, συγγραφέας 17 βιβλίων, σύµβουλος επιχειρήσεων και σύµβουλος επιχειρησιακής & προσωπικής επιτυχίας. ιοργανώνει σεµινάρια και οµιλίες σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό Επισκεφθείτε το site του www.image-a.gr Γίνετε συνδροµητής στις δυο ηλεκτρονικές του εφηµερίδες που στέλνονται ΕΝΤΕΛΩΣ ΩΡΕΑΝ ηλεκτρονικά τρεις φορές το µήνα γεµάτο µε ιδέες και λύσεις για µια καλύτερη ζωή! Στείλτε email στο info@image-a.gr ή στο success2@otenet.gr ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 210-2512988 & 210-2584880 12