ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ Πανελή Α. Δείρογλου Πυχιούχου Παιδαγωγικού Τήαος Δηοικής Εκπαίδευσης Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο από η σκοπιά ων εκπαιδευικών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

ΠΑΝΤΕΛΗΣ Α. ΔΕΜΙΡΟΓΛΟΥ Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο από η σκοπιά ων εκπαιδευικών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Υποβλήθηκε σο Τήα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής, Τοέας Παιδαγωγικής Ηεροηνία Προφορικής Εξέασης: 2 Δεκεβρίου 2009 Εξεασική Επιροπή Καθηγηής Δηήριος Χαζηδήου, Επιβλέπων Καθηγηής Μιχάλης Κελπανίδης, Μέλος ης Τριελούς Συβουλευικής Επιροπής Καθηγήρια Ζωή Παπαναού, Επιροπής Οόιος Καθηγηής Παναγιώης Ξωχέλλης, Εξεασής Καθηγήρια Φωεινή Κοσσυβάκη, Εξεάσρια Καθηγήρια Ελένη Ταραόρη, Εξεάσρια Αναπλ. Καθηγηής Κωνσανίνος Μπίκος, Εξεασής Μέλος ης Τριελούς Συβουλευικής 2

Πανελή Α. Δείρογλου Α.Π.Θ. Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο από η σκοπιά ων εκπαιδευικών ISBN «Η έγκριση ης παρούσης Διδακορικής Διαριβής από ο Τήα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής ης Φιλοσοφικής Σχολής ου Αρισοελείου Πανεπισηίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή ων γνωών ου συγγραφέως» (Ν. 5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2) 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος..6 Εισαγωγή..7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. Εννοιολογικές διασαφηνίσεις και οριοθέηση ου ανικειένου ης ελέης... 10 2. Η αναγκαιόηα λειουργίας ων σχολικών ονάδων σε ολοήερη βάση θεωρηικές παραδοχές...16 3. Το θεσικό πλαίσιο για η λειουργία ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου σην Ελλάδα. 22 4. Τα προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης και ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο - Ανασκόπηση ης βιβλιογραφίας. 41 4.1. Τα προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης.. 42 4.2. Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο σην Ελλάδα... 61 5. Διαπισώσεις και παραηρήσεις ου θεωρηικού έρους ης εργασίας...76 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΡΕΥΝΑ 1. Αφεηρία, σκοπός, σόχοι, υποθέσεις και εθοδολογία ης έρευνας 80 1.1. Αφεηρία, σκοπός, σόχοι και υποθέσεις ης έρευνας 80 1.2. Μεθοδολογία ης έρευνας.. 82 1.3. Συλλογή ων δεδοένων 87 2. Παρουσίαση, ανάλυση και συζήηση ων δεδοένων ης έρευνας. 94 2.1. Παρουσίαση και συζήηση ων δεδοένων ης έρευνας από ην ανάλυση συχνοήων ων καανοών 94 2.1.1. Τα αοικά γνωρίσαα ων υποκειένων ης έρευνας 94 2.1.2. Οι θεαικές ενόηες ης έρευνας 97 2.1.3. Διαπισώσεις από ην ανάλυση συχνοήων ων καανοών..111 2.2. Παρουσίαση και συζήηση ων διεαβληών σχέσεων από ην ανάλυση ων δεδοένων ε πίνακες διπλής εισόδου 114 2.2.1. Σχέσεις ων εαβληών. 114 2.2.1.1. Το φύλο.114 2.2.1.2. Η ηλικία. 115 2.2.1.3. Η σχέση εργασίας... 116 2.2.1.4. Η ηεροηνία πρόσληψης ων αναπληρωών/ωροίσθιων εκπαιδευικών. 119 2.2.1.5. Η συνολική προϋπηρεσία σην εκπαίδευση. 121 2.2.1.6. Τα χρόνια υπηρεσίας σε Ολοήερο Δηοικό Σχολείο 122 4

2.2.1.7. Τα έη υπηρεσίας σο συγκεκριένο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο..122 2.2.1.8. Το πρόγραα/ζώνη που εργάζοναι οι εκπαιδευικοί 124 2.2.1.9. Ο κλάδος ων εκπαιδευικών 126 2.2.1.10. Ο ύπος ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου 128 2.2.1.11. Οι επιπρόσθεες σπουδές 133 2.2.1.12. Η επιόρφωση από φορείς.... 133 2.2.1.13. Η επιόρφωση ων εκπαιδευικών σε ανικείενα σχεικά ε ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο και ην εκπαιδευική διαδικασία 134 2.2.1.14. Tο πλαίσιο λειουργίας ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου σχεικά ε ην έδρα ου σχολείου, α ήαα και ους αθηές.. 136 2.2.1.14.1. Η περιοχή όπου εδρεύει ο συγκεκριένο σχολείο 136 2.2.1.14.2. Ο αριθός ων αθηών ου ήαος όπου διδάσκουν οι εκπαιδευικοί..136 2.2.1.14.3. Ο αριθός ων αθηών ΑΕΕΑ ή ε αθησιακές δυσκολίες που υπάρχουν σο ήα όπου διδάσκουν οι εκπαιδευικοί...136 2.2.1.14.4. Ο αριθός ων παλιννοσούνων/αλλοδαπών αθηών που υπάρχουν σο ήα όπου διδάσκουν οι εκπαιδευικοί.....136 2.2.1.14.5. Η καά έσο όρο σχολική επίδοση ων αθηών που διδάσκουν οι εκπαιδευικοί..138 2.2.1.14.6. Είδος ήαος που διδάσκουν οι εκπαιδευικοί ε βάση ο βαθό ης ηλικιακής οοιογένειας ων αθηών 139 2.2.1.15. Η υλικοεχνική υποδοή. 140 2.2.1.15.1. Η ύπαρξη ης υλικοεχνικής υποδοής 140 2.2.1.15.2. Η κααλληλόηα ων χώρων/αιθουσών 142 2.2.1.15.3. Η επάρκεια ων έσων και ου εξοπλισού... 142 2.2.1.16. Η συνεργασία ων εκπαιδευικών... 145 2.2.1.16.1. Η συνεργασία ων εκπαιδευικών.. 145 2.2.1.16.2. Η συνεργασία ων εκπαιδευικών ης σχολικής ονάδας σε διάφορα θέαα 146 2.2.1.16.3. Η αναγνώριση ου έργου που επιελούν οι εκπαιδευικοί από ους συναδέλφους ους 148 2.2.1.17. Η σήριξη ου εκπαιδευικού έργου ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου από ους φορείς και ην Πολιεία 149 2.2.1.18. Οι δυναόηες που θεωρούν όι έχουν οι εκπαιδευικοί καά ις διδασκαλίες ους.... 149 2.2.1.19. Η ποσόηα ων εργασιών που αναθέουν οι εκπαιδευικοί ου συβαικού προγράαος, για να ις διεκπεραιώσουν οι αθηές καά η διάρκεια ης προεοιασίας-ελέης και επέδωσης. 150 2.2.2. Σύνοψη ων σαισικά σηανικών σχέσεων.. 151 3. Συπεράσαα ης έρευνας και προάσεις.. 155 Επίλογος 161 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...162 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παράρηα Ι. Τα ερωηαολόγια ης έρευνας.181 Παράρηα ΙΙ. Πίνακες συχνοήων ων εαβληών...196 Παράρηα ΙΙΙ. Πίνακες συσχείσεων ων εαβληών.....236 5

Πρόλογος Με ην πεποίθηση όι ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο αποελεί ια σηανική καινοοία που εισήχθη σην Πρωοβάθια Εκπαίδευση και ε αφεηρία ο γεγονός όι η εφαρογή ων αλλαγών σο χώρο ης εκπαίδευσης εξαράαι, εαξύ ων άλλων, από ους εκπαιδευικούς που θα ις υλοποιήσουν, πριν από έσσερα περίπου έη επιχείρησα να ασχοληθώ συσηαικά ε η λειουργία ου θεσού από η σκοπιά ων εκπαιδευικών. Το εγχείρηα, για ια θεωρηική και επειρική προσέγγιση ου θέαος, αποδείχθηκε πιο δύσκολο απ ό,ι αρχικά αναενόαν. Η προσπάθεια αξινόησης και αξιοποίησης ης πλούσιας διεθνούς βιβλιογραφίας, η απόδοση όρων σην ελληνική γλώσσα, οι αλλαγές σο υφισάενο θεσικό πλαίσιο που διέπει η λειουργία ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων και η επιλογή σχολικών ονάδων για ο δείγα ης έρευνας ήαν ορισένες από ις δυσκολίες που προέκυψαν σην πορεία εκπόνησης ης διδακορικής διαριβής. Σο σηείο αυό θα ήθελα να ευχαρισήσω όσους βοήθησαν σην ανιεώπιση ων παραπάνω δυσκολιών και σην ολοκλήρωση ης παρούσας ελέης. Θα ήθελα να εκφράσω ις θερές ου ευχαρισίες σα έλη ης ριελούς Συβουλευικής Επιροπής. Σον κ. Μιχάλη Κελπανίδη, Καθηγηή ση Φιλοσοφική Σχολή ου Α.Π.Θ. και σην κα Ζωή Παπαναού, Καθηγήρια ση Φιλοσοφική Σχολή ου Α.Π.Θ., για ην επισηονική σήριξη, ις θεωρηικές και εθοδολογικές υποδείξεις και ην ουσιασική καθοδήγησή ους καά ην εκπόνηση ης διδακορικής διαριβής. Σον κ. Δηήριο Χαζηδήου, Καθηγηή ση Φιλοσοφική Σχολή ου Α.Π.Θ. και επιβλέπονα ης διδακορικής διαριβής, για ην πολύχρονη επισηονική και ηθική σήριξη καθώς και ην ουσιασική καθοδήγηση που ου παρείχε καθ όλη η διάρκεια εκπόνησης ης διδακορικής διαριβής. Επίσης, θερές ευχαρισίες οφείλω σα υπόλοιπα έλη ης επαελούς Εξεασικής Επιροπής. Σον κ. Παναγιώη Ξωχέλλη, Οόιο Καθηγηή ση Φιλοσοφική Σχολή ου Α.Π.Θ., σην κα Φωεινή Κοσσυβάκη, Καθηγήρια σο Παιδαγωγικό Τήα Δηοικής Εκπαίδευσης ου Πανεπισηίου Ιωαννίνων, σην κα Ελένη Ταραόρη, Καθηγήρια σο Παιδαγωγικό Τήα Δηοικής Εκπαίδευσης ου Δ.Π.Θ. και σον κ. Κωνσανίνο Μπίκο, Αναπληρωή Καθηγηή ση Φιλοσοφική Σχολή ου Α.Π.Θ., για ον κόπο σον οποίο υποβλήθηκαν να ελεήσουν και να κρίνουν ην παρούσα ελέη. Ευχαρισίες οφείλω σους Διευθυνές και Υποδιευθυνές-Υπεύθυνους ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων, σους εκπαιδευικούς οι οποίοι συεείχαν σην έρευνα, σους Διευθυνές Εκπαίδευσης και σους Προϊσαένους ων Γραφείων Εκπαίδευσης που υπάγοναι οι σχολικές ονάδες, σις οποίες διεξήχθη η έρευνα, για α σοιχεία που παρείχαν. Η συβολή ους σην όλη προσπάθεια υπήρξε καθορισική, προκειένου να εξυπηρεηθούν οι ανάγκες ης έρευνας. Θα ήαν παράλειψή ου να ην ευχαρισήσω ην οικογένειά ου, η οποία υπέεινε όλες ις συνέπειες ης προσπάθειάς ου αυά α χρόνια και ου συπαρασάθηκε σις όποιες δυσκολίες προέκυπαν. Πανελής Δείρογλου 6

Εισαγωγή Η συσηαική ενασχόλησή ου ε ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο από η σκοπιά ων γονέων, καά η διάρκεια ων εαπυχιακών ου σπουδών σον Τοέα Παιδαγωγικής ης Φιλοσοφικής Σχολής ου Α.Π.Θ., απεέλεσε ην αφορή για ην επιλογή ου συγκεκριένου θέαος ης διδακορικής διαριβής. Ορισένες διαπισώσεις από η θεωρηική και ην επειρική προσέγγιση ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου από η σκοπιά ων γονέων οδήγησαν σο συπέρασα όι οι εκπαιδευικοί οι οποίοι υπηρεούν ο θεσό, ο ρόπος που υλοποιούν ις διδασκαλίες ους, οι συνθήκες και ο πλαίσιο ης λειουργίας ων σχολικών ονάδων, όπου οι εκπαιδευικοί ασκούν ο έργο ους, διαδρααίζουν σηανικό ρόλο σην εύρυθη λειουργία ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων. Ο προβληαισός, που προέκυψε από αυές ις διαπισώσεις, ανέδειξε ην ανάγκη ης διερεύνησης ου θεσού από η σκοπιά ων εκπαιδευικών. Η παρούσα ελέη ενάσσεαι σο πεδίο ης Έρευνας ης Διδασκαλίας (Research on Teaching), κλάδου ης Σχολικής Παιδαγωγικής, και έχει ως ανικείενο η διερεύνηση ων προϋποθέσεων και ων παραγόνων, οι οποίοι επιδρούν σην εκπαιδευική διαδικασία που υλοποιείαι σο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, ε σόχο η βελίωση ης λειουργίας ου θεσού. Όσον αφορά ση εθοδολογία ης, ανήκει σις έρευνες επισκόπησης πεδίου, ε ερευνηικό εργαλείο ο ερωηαολόγιο. Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να διερευνήσει η λειουργία ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου από η σκοπιά ων εκπαιδευικών. Από η ια επιχειρεί να παρουσιάσει ο πλαίσιο ης λειουργίας ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης /Ολοήερων Δηοικών Σχολείων, α χαρακηρισικά ων εκπαιδευικών που α σελεχώνουν και ην εκπαιδευική διαδικασία, σχεικά ε ις ορφές διδασκαλίας και εργασίας, καθώς και ις δρασηριόηες που υλοποιούναι σα σχολεία αυά. Οι συγκεκριένοι θεαικοί άξονες αποελούν ο ανικείενο ης ελέης. Από ην άλλη, ε ην επειρική προσέγγιση ου θέαος, επιδιώκει ην εξαγωγή πρωογενών δεδοένων για ο συγκεκριένο ανικείενο ης ελέης και να διερευνήσει υχόν διαφοροποιήσεις εαξύ ων δύο ύπων ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, που λειουργούν ση χώρα ας, ώσε να συβάλλει ση βελίωση ης λειουργίας ου θεσού. Η παρούσα ελέη αποελείαι από δύο βασικά έρη: ο θεωρηικό και ο επειρικό. Το πρώο έρος, ο θεωρηικό, αποελείαι από πένε κεφάλαια. Σο πρώο κεφάλαιο γίνοναι οι απαραίηες εννοιολογικές διασαφηνίσεις και οριοθεείαι ο ανικείενο ης ελέης. Βασικές έννοιες και φράσεις, που χρησιοποιούναι συχνά ση ελέη, όπως «Ολοήερο Πειρααικό Δηοικό Σχολείο», «Ολοήερο Δηοικό Σχολείο (ΤΔΩ)», «προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης», «πλαίσιο λειουργίας ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου/προγράαος ολοήερης εκπαίδευσης», «χαρακηρισικά ου εκπαιδευικού προσωπικού» και «εκπαιδευική διαδικασία» διασαφηνίζοναι και οριοθεείαι ο ανικείενο ης ελέης. Το δεύερο κεφάλαιο αναφέρεαι σην αναγκαιόηα ης λειουργίας ων σχολικών ονάδων σε ολοήερη βάση και συνοπικά ίθεναι οι θεωρηικές παραδοχές για ην εφαρογή ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης/ολοήερων Δηοικών Σχολείων. Επίσης, σο πλαίσιο ων ραγδαίων κοινωνικών, εχνολογικών και επισηονικών αλλαγών, ε παραδοχές από ις εξελίξεις σην Παιδαγωγική Επισήη, εκηριώνεαι η αναγκαιόηα ης λειουργίας ου σχολείου σε ολοήερη βάση. Με η λειουργική διάκριση που γίνεαι, αποδεικνύεαι πως ο συγκεκριένος ύπος σχολείου εξυπηρεεί κοινωνικούς, παιδαγωγικούς και γνωσικούς σκοπούς. Σο ρίο 7

κεφάλαιο παρουσιάζεαι ε ερηνευικό, συγκριικό και κριικό ρόπο ο θεσικό πλαίσιο που διέπει ην οργάνωση και η λειουργία ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων σην Ελλάδα. Αρχικά αναφέροναι οι διάφοροι ύποι ολοήερης εκπαίδευσης, οι οποίοι λειούργησαν πριν από ην επίσηη θεσοθέηση ου Ολήερου Δηοικού Σχολείου. Έπεια παρουσιάζεαι ο θεσικό πλαίσιο που διέπει ην οργάνωση και η λειουργία και ων δύο ύπων ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, σχεικά ε ους σκοπούς, α ωρολόγια προγράαα, ην υλικοεχνική ους υποδοή, ον αριθό ων αθηών ανά ήα, η σύνθεση ου αθηικού δυναικού, ην πρόσληψη και η σελέχωσή ους ε εκπαιδευικό προσωπικό, ην επιόρφωση ων εκπαιδευικών και ην εκπαιδευική διαδικασία. Από ην εξέαση ου θεσικού πλαισίου φαίνεαι όι οι δύο ύποι ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου διαφοροποιούναι σε ορισένες πυχές ης οργάνωσης και ης λειουργίας ους. Σο έαρο κεφάλαιο γίνεαι η ανασκόπηση ης βιβλιογραφίας για α προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης και α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία σε δύο ξεχωρισές ενόηες. Οι θεωρηικές ελέες και οι επειρικές έρευνες παρουσιάζοναι εναγένες σους θεαικούς άξονες ου ανικειένου ης ελέης. Σχεικά ε ην περίπωση ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων σην Ελλάδα, αρχικά αναφέροναι οι ελέες και οι έρευνες οι οποίες αφορούν α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία (ΤΔΩ) και έποναι εκείνες για α Ολοήερα Πειρααικά Δηοικά Σχολεία. Τέλος, σο πέπο κεφάλαιο κααγράφοναι και επισηαίνοναι ορισένες βασικές διαπισώσεις και παραηρήσεις που προέκυψαν από α προηγούενα κεφάλαια. Το δεύερο έρος ης εργασίας αναφέρεαι σην επειρική προσέγγιση ου θέαος. Αρχικά αναλύοναι η αφεηρία, ο σκοπός, οι σόχοι, οι υποθέσεις, η εθοδολογία και η διεξαγωγή ης έρευνας. Έπεια παρουσιάζοναι, αναλύοναι και συζηούναι α δεδοένα ης έρευνας. Σο έλος ου δεύερου έρους κααγράφοναι α συπεράσαα και υποβάλλοναι οι προάσεις, οι οποίες προκύπουν από α πορίσαα ης έρευνας. Τα πορίσαα αυά πορούν να διαυπωθούν ως εξής: α) α χαρακηρισικά ων εκπαιδευικών και ο πλαίσιο ης λειουργίας ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων, σε πολλές από ις επιέρους παραέρους ους που διερευνήθηκαν, ασκούν σηανική επίδραση και διαφοροποιούν ην εκπαιδευική διαδικασία, όπως προκύπει από ις απόψεις ων εκπαιδευικών, και β) α Ολοήερα Πειρααικά Δηοικά Σχολεία λειουργούν ε πιο ευνοϊκές συνθήκες και καλύερες προϋποθέσεις και η εκπαιδευική διαδικασία διαφοροποιείαι από ους εκπαιδευικούς που εργάζοναι σ αυά, σε σχέση ε ους εκπαιδευικούς οι οποίοι εργάζοναι σα Ολοήερα Δηοικά Σχολεία ου άλλου ύπου. Οι σχεικές προάσεις που κααίθεναι πορούν να φανούν χρήσιες σους εκπαιδευικούς και σους ιθύνονες ης εκπαιδευικής πολιικής. Σο έλος ης εργασίας εκίθεναι η βιβλιογραφία και ο παράρηα ε α ερωηαολόγια και ους πίνακες από α ερευνηικά δεδοένα. 8

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 9

1. Εννοιολογικές διασαφηνίσεις και οριοθέηση ου ανικειένου ης ελέης Το σχολείο, ως κοινωνικός θεσός, εξαιίας ης φύσης και ης αποσολής ου, ενέχει ια δυναική σχέση αλλαγής ε ην κοινωνία, η οποία προσδιορίζεαι από η διή επιδίωξή ου: η συνήρηση και ην ανανέωση ης κοινωνίας 1. Καά συνέπεια σο σχολείο επιβάλλοναι διαρκείς αναθεωρήσεις και αλλαγές, ώσε να ανικαοπρίζοναι σ αυό οι εκάσοε απαιήσεις ης κοινωνίας και οι προϋποθέσεις βελίωσής ης. Από η συζήηση για ην επιυχή υλοποίηση ων αλλαγών που προωθούναι σην εκπαίδευση και κυρίως για ην εξασφάλιση ης ποιόηας ης διδασκαλίας αναδεικνύεαι, εαξύ άλλων, όι η επίευξή ους εξαράαι σε εγάλο βαθό από η βασική εκπαίδευση ων εκπαιδευικών 2 και η συνεχή υποσήριξή ους, ις συνθήκες και ο πλαίσιο που ασκούν ο εκπαιδευικό ους έργο καθώς και από ένα σύνολο δεξιοήων και ικανοήων που διαθέουν και αξιοποιούν καά ην εκπαιδευική διαδικασία 3. Ένα εαρρυθισικό έρο, που υιοθεήθηκε από πολλές χώρες, είναι η ολοήερη λειουργία ων σχολικών ονάδων. Μολονόι οι θεωρηικές βάσεις για ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο ενοπίζοναι σις αρχές ου 20 ου αιώνα και η εφαρογή ου, όπως ο γνωρίζουε σήερα, εφανίζεαι σον ευρωπαϊκό χώρο από α έσα ης δεκαείας ου 1950 4, ις δύο ελευαίες δεκαείες διαπισώνεαι διεθνώς η αναζωπύρωση ου ενδιαφέρονος για η λειουργία ου σχολείου σε ολοήερη βάση 5. Υποσηρίζεαι όι ο συγκεκριένος ύπος σχολείου, έσα από ους πολύπυχους σκοπούς και σόχους ου 6, συβάλλει ε πιο ικανοποιηικό ρόπο σις απαιήσεις ης κοινωνίας και σην ολόπλευρη ανάπυξη ων αθηών. Σην Ελλάδα άρχισαν να λειουργούν από ο 1985 διάφοροι ύποι ολοήερης εκπαίδευσης. Ωσόσο, η επίσηη θεσοθέηση ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου πραγαοποιήθηκε ε ο Νόο 2525 ου 1997, σο πλαίσιο ης προσπάθειας εκσυγχρονισού ου ελληνικού σχολείου και ης ποιοικής αναβάθισης ης 1 Πιο συγκεκριένα ο σχολείο, από η ια επιχειρεί να εαδώσει ις απαραίηες γνώσεις, ικανόηες και δεξιόηες ση νέα γενιά, ώσε να πορεί αυή να προσαροσεί και να αναποκριθεί σις απαιήσεις ης κοινωνίας. Από ην άλλη η οικειοποίηση ου συνόλου ων γνώσεων και δεξιοήων συβάλλει σην αλλαγή ης κοινωνίας. Ξωχέλλης, 1992: 63, 2005: 21, Χαζηδήου, 2008: 261-265. 2 Διευκρινίζεαι όι οι γενικοί αρσενικού γένους όροι «εκπαιδευικός», «αθηής», «διευθυνής» αναφέροναι και σο θηλυκό γένος. Μ αυόν ον ρόπο αποφεύγεαι η επιβάρυνση ου κειένου ε διπλές αναγραφές, λόγου χάρη ο/η εκπαιδευικός, ο/η αθηής/ρια κλπ. 3 Σχεικά ε ην εκπαιδευική διαδικασία αναφέρεαι η εφαρογή ποικίλων ορφών διδασκαλίας και εργασίας και η αποελεσαική διαχείριση ης σχολικής άξης. OECD, 1994, Hargreaves, A. / Lieberman / Fullan / Hopkins, 1998. 4 Για ην ίδρυση, ην οργάνωση και η λειουργία ων σχολικών ονάδων σε ολοήερη βάση σις ευρωπαϊκές χώρες και ειδικόερα σην Οοσπονδιακή Δηοκραία ης Γερανίας βλ. περισσόερα Δείρογλου, 2005: 63-72, Θωίδης / Χανιωάκης, 2007b. 5 Το ενδιαφέρον αυό αποδεικνύεαι: α) από η θεσοθέηση ου Ολοήερου Σχολείου σε χώρες που δε λειουργούσε παρόοιος ύπος σχολείου, β) από ην αύξηση ων Ολοήερων Σχολείων σε χώρες που λειουργούσαν και παλιόερα, γ) από η σαδιακά αυξανόενη έφαση σε πολιικές υποσήριξης ων σχολείων αυών (αύξηση ων σχεικών δαπανών, δηιουργία υποσηρικικών οργανωικών δοών κλπ.). De Angelis / Rossi, 1997: 2-3, Eurobase, 2002, Ministere de L Éducation Nationale, 2002, Ecole Pierre Brossolette / Chatenay-Malabry, 2003, Parsad / Lewis / Tice, 2009, Euridice, s.a., Παιδαγωγικό Ινσιούο, χ.χ.a: 50-53. 6 Συσηαική παρουσίαση ων σκοπών που εξυπηρεεί η λειουργία ης σχολικής ονάδας σε ολοήερη βάση γίνεαι σο δεύερο κεφάλαιο ου θεωρηικού έρους. 10

εκπαίδευσης 7. Μέχρι ο 1997 αλλά και ενεύθεν λειούργησαν και λειουργούν διάφοροι ύποι Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, όπως ο Ολοήερο Πειρααικό Δηοικό Σχολείο και ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο ε Τήαα Διευρυένου Ωραρίου (ΤΔΩ). Έσι προκύπει ένα βασικό ζήηα που αφορά η διάκριση σην επωνυία ων ύπων ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, που λειουργούν ση χώρας ας. Ο ένας ύπος -και ο όρος που χρησιοποιείαι γι αυόν ση ελέη- είναι ο «Ολοήερο Πειρααικό Δηοικό Σχολείο», ο οποίος αναφέρεαι σα 28 πρώην Πιλοικά Ολοήερα Δηοικά Σχολεία που εφαρόζουν (πιο) ενιαίο πρόγραα 8, χωρίς διάκριση εαξύ ου συβαικού και ου επιπρόσθεου προγράαος και ε ην υποχρεωική συεοχή όλων ων αθηών ου σχολείου σο εγαλύερο έρος ου παρεχόενου προγράαός ου. Ο δεύερος ύπος αναφέρεαι σα υπόλοιπα Ολοήερα Δηοικά Σχολεία, α οποία καθιερώθηκαν ε ην ονοασία αυή από ο 2002, χωρίς να γίνεαι η απαραίηη διάκρισή ους από α 28 Ολοήερα Πειρααικά Δηοικά Σχολεία 9. Με ον όρο «Ολοήερο Δηοικό Σχολείο ε Τήαα Διευρυένου Ωραρίου (ΤΔΩ)» αναφερόασε σ αυά α σχολεία. Αφορά δηλαδή α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία, α οποία παρέχουν ένα συπληρωαικό πρόγραα που υλοποιείαι εά ην ολοκλήρωση ου συβαικού προγράαος και οι αθηές προαιρεικά επιλέγουν αν θα ο παρακολουθήσουν ή όχι. Εφόσον ο επιλέξουν, όε η φοίησή ους είναι υποχρεωική. Προκειένου να ορισεί η επωνυία αυών ων σχολείων, ώσε να υπάρχει διάκριση εαξύ αυών και ων Ολοήερων Πειρααικών Δηοικών Σχολείων, πολλές ελέες και έρευνες α οριοθέησαν ως «Προαιρεικά Ολοήερα Δηοικά Σχολεία», γιαί η προαιρεικόηα ου προγράαος ήαν ο σοιχείο που διαφοροποιούσε αυούς ους ύπους ων σχολείων 10. Ωσόσο, η πρόσφαη αναόρφωση ων ωρολογίων προγραάων ων 28 Ολοήερων Πειρααικών Δηοικών Σχολείων, ε ην καθιέρωση προαιρεικού προγράαος και η δυναόηα αποχώρησης ων αθηών σε δύο φάσεις 11, δεν επιρέπουν η χρήση ου κριηρίου ης υποχρεωικόηας ή ης προαιρεικόηας ως σοιχείου που διαφοροποιεί ους δύο ύπους ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου. Ση συγκεκριένη ελέη χρησιοποιείαι ο προσδιορισός «ε Τήαα Διευρυένου Ωραρίου (ΤΔΩ)» 12, ο οποίος αφενός απουπώνει ην ισορική προέλευση ων σχολείων αυών και αφεέρου α διακρίνει από α Ολοήερα Πειρααικά Δηοικά Σχολεία. Επίσης, ο γεγονός όι σα σχολεία αυά 7 Βλ. ην Εισηγηική Έκθεση ου ν. 2525. 8 Διευκρινίζεαι όι εφαρόζουν πιο ενιαίο πρόγραα σε σχέση ε α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία ου άλλου ύπου. Επίσης, διαπισώνεαι παρακάω πως ο πρόγραα ων Ολοήερων Πειρααικών Δηοικών Σχολείων δεν είναι πλέον ενιαίο, όπως όαν πρωοξεκίνησαν να λειουργούν ως Πιλοικά Ολοήερα Δηοικά Σχολεία. Συχνά χρησιοποιείαι ση βιβλιογραφία ο προσδιορισός «κλεισό» ή «ενσωαωένο» πρόγραα για ο Ολοήερο Πειρααικό Δηοικό Σχολείο, σε ανιδιασολή ε ον όρο ου «ανοιχού» που προσδιορίζει α υπόλοιπα Ολοήερα Δηοικά Σχολεία. Οι προσδιορισοί αυοί προέρχοναι από η γερανόγλωσση βιβλιογραφία. Appel / Rutz, 1998: 97, 147-164, s.a.: 105-107, Dahlem / Herdt, s.a.. 9 Υπάρχει ένας δικαιολογηένος προβληαισός εάν θα έπρεπε πράγαι αυές οι σχολικές ονάδες να ονοάζοναι Ολοήερα Δηοικά Σχολεία, γιαί δεν αναποκρίνοναι σην έννοια και σην αυθενική σηασία ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, όπως ουλάχισον εννοούναν παλιόερα. Χαζηδήου, 2005, Ξωχέλλης, 2007. 10 Πυργιωάκης, 2004, Δείρογλου, 2005. Αξίζει να σηειωθεί όι ο συγκεκριένος προσδιορισός είχε ην αποδοχή αρκεών ελών ης εκπαιδευικής κοινόηας, που αποδεικνύεαι από η συχνή χρήση ου όρου σε άλλες ελέες και σις εισηγήσεις ου 20 ου συνεδρίου ης Δ.Ο.Ε. Π.Ο.Ε.Δ.. 11 Υ.Α. Φ. 51/154/77093/Γ1/ 23-8-2006. 12 Σχεικό προβληαισό για ο συγκεκριένο ζήηα βλ. και Βισιλάκη, 2007: 14. 11

λειουργούν ήαα που υλοποιούν ο πρόγραα και όχι η σχολική ονάδα σο σύνολό ης, ε όλους ους αθηές, εκηριώνει ην άποψη να προσδιορισούν ε έφαση σο ήα διδασκαλίας. Ο όρος «προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης» χρησιοποιείαι σην παρούσα εργασία για να ενάξει ους ύπους σχολείων που εφαρόζουν σχεικά προγράαα ολοήερης λειουργίας άλλων χωρών, ιδιαίερα ων Η.Π.Α.. Από ην επισκόπηση ης βιβλιογραφίας διαπισώνεαι όι χρησιοποιούναι διάφοροι όροι για να περιγράψουν αυό που ονοάζουε Ολοήερο Δηοικό Σχολείο ση χώρα ας 13. Οι όροι Full Day School (FDS) και All Day School (ADS) αφορούν σχολεία που παρέχουν ένα ενιαίο πρόγραα, όπως σην περίπωση ου Ολοήερου Πειρααικού Δηοικού Σχολείου, αλλά κυρίως χρησιοποιούναι για α Ολοήερα Νηπιαγωγεία (Full Day/All Day Kindergarten) 14. Οι όροι Extended Day School (EDS), Extended Service School (ESS), 21th Century Community Learning Centers (21th CCLC), School Based Academic Extended Programs (SBAEP), School Based After School Programs (SBASP) και After School Programs (ASP) αφορούν σχολεία που κυρίως παρέχουν επλουισένα προγράαα εά ην ολοκλήρωση ων αθηάων ου συβαικού προγράαος, όπως σην περίπωση ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων (ΤΔΩ), σε σχολεία ης Πρωοβάθιας και Δευεροβάθιας Εκπαίδευσης. Τονίζεαι όι σήερα γίνοναι πλέον προσπάθειες ενσωάωσης ων περισσόερων προγραάων απ αυά ε ο συβαικό πρόγραα ου σχολείου. Αυά σελεχώνοναι από εκπαιδευικούς ης σχολικής ονάδας, από άλλους εκπαιδευικούς, αλλά και από επαγγελαίες ε εξειδικευένες γνώσεις, οι οποίοι απασχολούναι ε αοιβή ή εθελονικά 15. Οι όροι Full Service School (FSS) και Community Schools (CS) αποδίδοναι σε σχολεία που υλοποιούν προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης ε έφαση σο «άνοιγα» ου σχολείου σην κοινωνία και σην ενίσχυση ου ρόλου ου σχολείου έσα σ αυήν 16. Εποένως, ε βάση α παραπάνω, δικαιολογείαι καά η γνώη ας η χρήση ου γενικού όρου «προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης», γιαί έσι καλύπει εννοιολογικά ο σύνολο αυών ων ύπων ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου. Παρά η διεθνή, ην πολύχρονη λειουργία ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων/προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης και ο πλήθος ων επισηονικών ελεών, η οριοθέησή ους καθίσααι δύσκολη, εξαιίας ης ύπαρξης ποικίλων ύπων ους 17. Οι ιδιαίερες εθνικές, κοινωνικοπολιικές και οικονοικές συνθήκες και προεραιόηες ης κάθε χώρας θέουν διαφορεικούς προσαναολισούς και διαορφώνουν ε διαφορεικές προϋποθέσεις ην οργάνωση και ον ρόπο λειουργίας ων σχολείων αυών. Συνεπώς, ο όρος «Ολοήερο Δηοικό Σχολείο» είναι δύσκολο να καθορισεί επακριβώς. Μια σαφής οριοθέηση ης έννοιας 13 Το αποκενρωικό εκπαιδευικό σύσηα σις Η.Π.Α. επιρέπει ην υλοποίηση ποικίλων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης ε διαφορεικούς σόχους, προσαροσένους σις ιδιαίερες οπικές ανάγκες. Πολλά προγράαα φέρουν ην επωνυία ης περιοχής ους. Επειδή είναι αδύναον να παρουσιασούν όλοι οι ύποι ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης, γίνεαι ια παρουσίαση ων σηανικόερων από αυά. 14 Γι αυό δε χρησιοποιούναι ση ελέη σοιχεία από αυές ις σχολικές ονάδες. Για περισσόερη βιβλιογραφία βλ. Νολιοπούλου, 2003, Παινιώης, 2005. Υπάρχουν επίσης και α Day Care Programs (DCP), α οποία αφορούν κυρίως ην επίβλεψη ων παιδιών και εποένως, δεν κρίνεαι σκόπιη η εσίαση ης ελέης σ αυά α προγράαα. Για α προγράαα αυά βλ. περισσόερα Βισιλάκη, 2007: 28-30. 15 Αξίζει να σηειωθεί όι σα προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης ου ύπου SBAEP και SBASP λαβάνεαι ιδιαίερη έρινα για ην πρόσληψη εκπαιδευικών που υπηρεούν σο συβαικό πρόγραα ου σχολείου. 16 Dryfoos, 1994, Royal / Rossi, 1997, Calfee / Wittwer / Meredith, 1998. 17 Neumann / Ramseger, s.a.: 25-26. 12

εγκυονεί ον κίνδυνο να ην επεριέχει σηανικά χαρακηρισικά και βασικές προϋποθέσεις ης. Ο Appel και ο Rutz προσδιορίζουν α χαρακηρισικά ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων ως εξής: α) ο χρόνος παραονής ων αθηών σο σχολείο, ου οποίου η διάρκεια να είναι ουλάχισον 4 ηέρες ην εβδοάδα και 7 ώρες ηερησίως, β) η προσφορά γεύαος σε όσους αθηές επιθυούν, γ) η καάλληλη και ευέλικη διαόρφωση ου σχολικού χώρου, ώσε να αναποκρίνεαι σις νέες απαιήσεις, δ) η συνάφεια σις δρασηριόηες ης προεσηβρινής και εαεσηβρινής ζώνης, οι οποίες οργανώνοναι από ο εκπαιδευικό προσωπικό υπό ην εποπεία ης διεύθυνσης ου σχολείου, ε) η προεοιασία ων αθηών για α αθήαα ης επόενης ηέρας, σ) η χρήση ανοιχών ορφών άθησης και διδασκαλίας, ζ) η επιδίωξη ης παιδαγωγικής αξιοποίησης ου ελεύθερου χρόνου ων αθηών, και η) ο «άνοιγα» ου σχολείου σην κοινωνία 18. Υπάρχουν, ωσόσο, διάφοροι ορισοί για ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο που εφανώς ονίζουν ον παιδαγωγικό χαρακήρα ου 19. O Holtappels ορίζει ο Ολοήερο ως έναν ύπο σχολείου, σον οποίο «παρέχεαι περισσόερος χρόνος ση διαδικασία ανάπυξης και άθησης και πορεί να εξελιχθεί σε ζωικό χώρο άθησης και επειριών για παιδιά και νέους» 20. Σην παρούσα ελέη, δίνονας έναν «λειουργικό ορισό», θα ορίσουε ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο ως ο σχολείο ο οποίο, ε η διευρυένη χρονική λειουργία και ους καάλληλους χώρους και α έσα που διαθέει, επιδιώκει, έσω ου εκπαιδευικού προσωπικού και ης συνονισένης δράσης ου, ην εφαρογή νέων ορφών διδασκαλίας και εργασίας, ην επιυχή ολοκλήρωση ης αθησιακής διαδικασίας και ην προώθηση ποικίλων δρασηριοήων (ψυχαγωγικού-παιγνιώδη, δηιουργικού, ψυχοκινηικού-ουσικοκινηικού και πολιισικού χαρακήρα), ώσε να συβάλλει σην ολόπλευρη ανάπυξη ης προσωπικόηας ων αθηών. Επίσης, σην εργασία αυή χρησιοποιείαι πολύ συχνά ο γενικός όρος «ο πλαίσιο ης λειουργίας ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου/ου προγράαος ολοήερης εκπαίδευσης» σο οποίο οι εκπαιδευικοί ασκούν ο έργο ους και οριοθεείαι σε δύο επίπεδα. Το πρώο επίπεδο, σύφωνα ε η διάκριση ου Anderson, αναφέρεαι σο ευρύερο πλαίσιο ης σχολικής ονάδας και ενάσσοναι εαβληές σχεικά ε ην υλικοεχνική υποδοή ου σχολείου και ις συνεργαικές σχέσεις ων εκπαιδευικών 21. Το δεύερο επίπεδο εσιάζεαι σα ήαα που διδάσκουν οι εκπαιδευικοί, δηλαδή σον αριθό και σα χαρακηρισικά ων αθηών ου ήαος, σο οποίο οι εκπαιδευικοί υλοποιούν ο έργο ους 22. Η φράση «χαρακηρισικά ου εκπαιδευικού προσωπικού», εκός από α δηογραφικά γνωρίσαά ου (φύλο, ηλικία κλπ.) περιλαβάνει η βασική εκπαίδευση και ην επιόρφωσή ου καθώς και άλλα ζηήαα σχεικά ε ην υπηρεσιακή ου καάσαση. Τα «ζηήαα ης υπηρεσιακής καάσασης ων εκπαιδευικών» ορίζοναι ε η σχέση εργασίας και α δικαιώαά ους που προκύπουν από αυή 23. 18 Appel / Rutz, 1998: 82. 19 Βλ. Kretschmer, 1991: 3461, Δείρογλου, 2005: 19. 20 Ο ορισός ου Holtappels παραίθεαι από ον Μπουζάκη, 1995: 35. 21 Anderson, 1991: 38-40. 22 Finn / Voelkl, 1995: 310-315, Glass, 1987: 540-545. 23 Πουλής, 2001: 140-166. Σο πλαίσιο ης κινηικόηάς ους εξεάζεαι η προϋπηρεσία ων εκπαιδευικών σην εκπαίδευση, σο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο και ση συγκεκριένη σχολική ονάδα, ως παράγονες ης επειρίας ων εκπαιδευικών και ης σαθερόηας ου προσωπικού ης σχολικής ονάδας. 13

Σην παρούσα ελέη χρησιοποιείαι, επίσης, πολύ συχνά και ο γενικός όρος «εκπαιδευική διαδικασία». Ο συγκεκριένος όρος περιλαβάνει ο σύνολο ων εαβληών σχεικά ε ην εφαρογή ων έεσων ορφών διδασκαλίας και εργασίας 24, ις δρασηριόηες και ις εργασίες που υλοποιούναι και η συπεριφορά ων αθηών καά ις διδασκαλίες σα προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης/ολοήερα Δηοικά Σχολεία 25. Εννοιολογική ασάφεια προκύπει ση βιβλιογραφία αναφορικά ε α γνωσικά ανικείενα και ις δρασηριόηες που υλοποιούναι σα Ολοήερα Δηοικά Σχολεία/προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης. Με ον όρο «δρασηριόηες» (activities) σε ορισένες περιπώσεις αναφέροναι σα γνωσικά ανικείενα που διδάσκοναι, ενώ άλλες φορές σο χαρακήρα ων δρασηριοήων που υλοποιούναι (ψυχαγωγικές-παιγνιώδεις, πολιισικές κλπ. δρασηριόηες). Ακόη πιο περίπλοκο γίνεαι ο ζήηα, όαν ε ον όρο «δηιουργικές δρασηριόηες» εξ ορισού περιλαβάνοναι α νέα γνωσικά ανικείενα που ενάσσοναι σο πρόγραά ους. Σην παρούσα ελέη, ο όρος «γνωσικά ανικείενα» αναφέρεαι σα αθήαα που περιλαβάνει ο πρόγραα ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων/ προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης. Με ον όρο «δρασηριόηες» εννοείαι ο χαρακήρας ων δρασηριοήων που υλοποιούναι. Επίσης, ε βάση ην επισκόπηση ης σχεικής βιβλιογραφίας για ην έννοια ης δηιουργικόηας 26, σην παρούσα ελέη ως «δηιουργικές δρασηριόηες» ορίζοναι οι καινοόες, πρωόυπες, ευρηαικές ιδέες, επινοήσεις και έργα ή προϊόνα, α οποία είναι χρήσια ή παρέχουν ικανοποίηση σο άοο ή σην οάδα. Με ην καθιέρωση ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης και ην ανάληψη ης ευθύνης για η διεκπεραίωση ων κα οίκον εργασιών σο σχολείο αναδεικνύεαι ο προβληαισός για ο αν πορούν να ορισούν πλέον ως «κα οίκον εργασίες», από η σιγή που δεν υλοποιούναι σο σπίι. Όσον αφορά σην οριοθέηση ων «κα οίκον εργασιών» διαπισώνεαι πλέον ια ευρύηα σον ορισό ους. Συπεριλαβάνοναι οι εργασίες που αναίθεναι από ον εκπαιδευικό σους αθηές και οι οποίες πορούν να διεκπεραιωθούν σο σπίι ή σο σχολικό χώρο ως σιωπηρές εργασίες ή εναγένες ση διδασκαλία ή σε επιπρόσθεη ώρα. Σε κάθε περίπωση θεωρούναι αναπόσπασο έρος ης εκπαιδευικής διαδικασίας που αφορά ο σχολείο 27. Ση συγκεκριένη ελέη «κα οίκον εργασίες» ορίζοναι οι εργασίες που αναίθεναι από ους εκπαιδευικούς ου συβαικού προγράαος, για να ην υπάρξει σύγχυση ε ις εργασίες που αναίθεναι από ους εκπαιδευικούς ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων/προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης, οι οποίοι ανέλαβαν α σχεικά γνωσικά ανικείενα (προεοιασία-ελέη ων αθηάων ης επόενης ηέρας και επέδωση ης άθησης). Εξάλλου, σε όλες ις 24 Σις έεσες ορφές διδασκαλίας και εργασίας ενάσσοναι η αοική σχολική εργασία, η συνεργασία ανά δύο αθηών, η οαδική διδασκαλία και η έθοδος project (σχέδιο εργασίας). Ανίθεα, σις άεσες ορφές διδασκαλίας περιλαβάνεαι η εωπική διδασκαλία. Χαζηδήου, 2007: 70-78, 83-123. 25 Η συπεριφορά ων αθηών ενάσσεαι ως αναπόσπασο έρος ης θεαικής ων διδακικών δεξιοήων ων εκπαιδευικών ή ης εκπαιδευικής διαδικασίας. Dunkin, 1987. Σε πολλές έρευνες, όπως θα διαπισωθεί από ην ανασκόπηση ης βιβλιογραφίας, εκλαβάνεαι και ως «άεσο αποέλεσα» ης εκπαιδευικής διαδικασίας. 26 Κωσαρίδου-Ευκλείδη, 1991: 1337-1343, 1997: 133-136, Ξανθάκου, 1998: 25-33. 27 Eddy, 1984: 1, Χαζηδήου, 1995: 13-15, Cosden et al., 2001. Σηειώνεαι όι η εργασία ου Χαζηδήου (1995) αποελεί ην πρώη συσηαική ανασκόπηση ης βιβλιογραφίας και διερεύνηση ου ζηήαος ων κα οίκον εργασιών από η σκοπιά ων εκπαιδευικών, ων γονέων και ων αθηών σην Ελλάδα. 14

ελέες χρησιοποιείαι ο όρος «κα οίκον εργασίες», ανεξάρηα από ο αν οι συγγραφείς ους ον αποδέχοναι ή ον απορρίπουν ως οξύωρο σχήα. Σε ό,ι αφορά η συπεριφορά ων αθηών καά ην εκπαιδευική διαδικασία, αναδεικνύοναι δύο οάδες εαβληών, οι οποίες σχείζοναι ε ην επιθυηή και ην ανεπιθύηη συπεριφορά ων αθηών. Σην πρώη οάδα περιλαβάνοναι εαβληές σχεικά ε ην ενεργοποίηση και η συνεργασία ων αθηών, ενώ ση δεύερη εαβληές που αφορούν ις ενοχλήσεις ων αθηών και η διαάραξη ων διαπροσωπικών σχέσεων ε ους συαθηές ους και ους εκπαιδευικούς 28. Αφού οριοθεήθηκε ο ανικείενο ης ελέης και έγιναν οι απαραίηες εννοιολογικές διασαφηνίσεις, πορεί κανείς να επισηάνει όι α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία/προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης επιχειρούν να συβάλλουν σην ποιοική αναβάθιση ης εκπαίδευσης. Μέσα από ους πολύπυχους κοινωνικούς, παιδαγωγικούς και γνωσικούς σόχους ους οποίους θέουν, αποβλέπουν σην ολόπλευρη ανάπυξη ων αθηών και σην εξυπηρέηση ων απαιήσεων ης κοινωνίας γενικόερα. Η επίευξη αυών ων σόχων εξαράαι σε εγάλο βαθό από ον εκπαιδευικό, ου οποίου η συπεριφορά διαορφώνεαι από ην παιδαγωγική ου φιλοσοφία 29 καθώς και από ορισένες εαβληές «πλαισίου», που επιδρούν σην άσκηση ου εκπαιδευικού ου έργου. Από ην εκπαιδευική έρευνα επισηάνθηκαν οι παράγονες που συνδέοναι ε ην εξασφάλιση ης ποιόηας ου εκπαιδευικού έργου. Παράλληλα, όπως θα φανεί και από ην επισκόπηση ης βιβλιογραφίας, διαπισώθηκε όι οι περισσόεροι απ αυούς αποελούν ις προκλήσεις που έχει να ανιεωπίσει ο εκπαιδευικός ων Ολοήερων Δηοικών Σχολείων/προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης 30. Το παραπάνω πλαίσιο παραδοχών και διαπισώσεων καθώς και ο έκδηλο ενδιαφέρον που παραηρείαι διεθνώς για η λειουργία ου σχολείου σε ολοήερη βάση πορούν να θεωρηθούν οι σηανικόεροι λόγοι που εκηριώνουν ο ενδιαφέρον για η συσηαική ελέη και έρευνα ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου από η σκοπιά ων εκπαιδευικών. 28 Doyle, 1986, Emmer, 1995. 29 Ση ελέη ου Riley και ων συνεργαών ου ίθεναι οι καεθυνήριες γραές ου Υπουργείου Παιδείας ων Η.Π.Α. για η λειουργία ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης. Ση ελέη διαφαίνεαι όι η επιυχής υλοποίηση ων γνωσικών ανικειένων και ων δρασηριοήων που θα παρασχεθούν καθώς και η επίευξη ων σόχων ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης εξαρώναι από η βασική καάριση, ην επιόρφωση ων εκπαιδευικών και ις ορφές διδασκαλίας και εργασίας που θα εφαρόσουν σις διδασκαλίες ους. Riley et al., 1999. 30 Λουκέρης, 2005, Χαζηδήου, 2005: 13-17, Κυρίδης / Τσακιρίδου / Αρβανίη, 2006. 15

2. Η αναγκαιόηα λειουργίας ων σχολικών ονάδων σε ολοήερη βάση θεωρηικές παραδοχές Με αφεηρία ις παραδοχές, όπως αυές αρχικά διαυπώθηκαν από ον Dewey και ο κίνηα ης Προοδευικής Εκπαίδευσης 31, καθώς και από ις εέπεια εξελίξεις που σηειώθηκαν σο χώρο ης Παιδαγωγικής Επισήης και σις συναφείς Επισήες και κλάδους ης προκύπει η αναγκαιόηα λειουργίας ενός σχολείου σε ολοήερη βάση. Το πλαίσιο αυό αφενός εκηριώνει ην άποψη όι α Ολοήερα Δηοικά Σχολεία/προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης 32, σε σχέση ε α ηιηερήσια σχολεία, πορούν να αναποκριθούν ε πιο ικανοποιηικό ρόπο σις νέες απαιήσεις ης κοινωνίας και αφεέρου αναδεικνύουν ο ενδιαφέρον για η συσηαική ελέη ου θεσού. Η αναγκαιόηα θέσπισης και λειουργίας ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου θεελιώνεαι σε ρεις βασικούς πυλώνες, οι οποίοι καθορίζουν και ους ρεις κυριόερους σκοπούς ου, δηλαδή ους κοινωνικούς, ους παιδαγωγικούς και ους γνωσικούς, χωρίς αυό να σηαίνει όι ια έοια διάκριση αναιρεί ή δεν αναγνωρίζει ην αλληλεπίδραση και η σχέση αυών ων παραγόνων. Οι κοινωνικοί σκοποί ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου αφορούν κυρίως: α) ην επίβλεψη και ην προσασία ων αθηών, η οποία επιυγχάνεαι ε ην εναρόνιση ης χρονικής λειουργίας ου σχολείου και ου ωραρίου εργασίας ων γονέων, και β) ην εκπλήρωση ου αιήαος για ισόηα ων εκπαιδευικών ευκαιριών. Πολλές ελέες επισηαίνουν ζηήαα που αφορούν ις νέες κοινωνικοοικονοικές συνθήκες, ις εαβολές ση δοή, ση λειουργία και σις αξίες που διέπουν ην οικογένεια και ις συνέπειές ους σο ρόλο ου σχολείου. Συνέπεια αυών ων εαβολών, και ειδικόερα ης επικράησης ης πυρηνικής οικογένειας και ης διαρκώς αυξανόενης άσης για ην ενσωάωση ου γυναικείου πληθυσού σο εργαικό δυναικό, αποέλεσε η αδυναία επίβλεψης και προσασίας ων παιδιών καά ο χρονικό διάσηα που α ενήλικα έλη ης οικογένειας εργάζοναι 33. Οι επιπώσεις αυών ων εαβολών ση ζωή ων παιδιών, που επισηαίνοναι ση βιβλιογραφία 34, ανέδειξαν ο θέα ης εναρόνισης ου ωραρίου 31 Πρόκειαι για ο θεωρηικό υπόβαθρο που διέπει ο «σχολείο εργασίας» ου προηγούενου αιώνα. Οι βασικές παραδοχές ου Dewey είναι όι ο σχολείο και η διδασκαλία πρέπει να προωθούν ην κοινωνικοποίηση ου αθηή και ον εκδηοκραισό ης κοινωνίας, ε ην υιοθέηση ης βιωαικής άθησης ως ρόπου προαγωγής ης άθησης. Αποδίδεαι, δηλαδή, ιδιαίερη βαρύηα σην απόκηση επειριών και ση συνεχή ανασυγκρόηση ων βιωάων, α οποία αυξάνουν ην ικανόηα ου ανθρώπου να ανιληφθεί ην πραγαικόηα και να καευθύνει αποελεσαικόερα ην επόενη δράση ου. Εποένως, η γνώση προέρχεαι και προάγεαι έσω ης επειρίας, ης δράσης και ης ανακάλυψης. Dewey, 1980 [1938], 1982, Röhrs, 1984: 23-32. 32 Σο συγκεκριένο κεφάλαιο για χάρη συνοίας θα αναφέρεαι ο όρος «Ολοήερο Δηοικό Σχολείο». Διευκρινίζεαι όι θα αφορά και η λειουργία ων προγραάων ολοήερης εκπαίδευσης. 33 Büchner, 1990: 74, Husén, 1999: 65-67, Hurrelmann, s.a: 16-20, Neumann / Ramseger, s.a: 21-24. 34 Σις Η.Π.Α., ια πρώιη φάση ου ερευνηικού ενδιαφέρονος ενοπίζεαι ση δεκαεία ου 1960 και σις αρχές ης δεκαείας ου 1970. Σο χρονικό αυό διάσηα επιχειρήθηκε η διερεύνηση ων επιπώσεων από ην απουσία ης εργαζόενης ηέρας ση σχολική προσαρογή ων παιδιών. Η σροφή προς ην καεύθυνση ης ολοήερης εκπαίδευσης υποκινήθηκε, όαν ση δεκαεία ου 1980 κι έπεια οι ερευνηικές προσπάθειες εσιάσηκαν σο καά πόσο παρέχεαι επίβλεψη σους αθηές εά ο σχολείο και σον ρόπο που αξιοποιούν ον ελεύθερο χρόνο ους. Οι έρευνες αυές, προερχόενες καά βάση από ο χώρο ης Ψυχολογίας, διαπισώνουν όι οι σηανικόερες συνέπειες ων νέων συνθηκών αφορούν ην έλλειψη ασφάλειας ων παιδιών, ην ανικοινωνική συπεριφορά και ην παραβαικόηα, ην αδυναία διαχείρισης ου ελεύθερου χρόνου ους καθώς και ην αδυναία σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων εαξύ ους και άλλων ψυχολογικών προβληάων. 16

εργασίας ων γονέων ε ο ωράριο λειουργίας ων σχολικών ονάδων. Έσι, σε πολλές χώρες οι πολιικές επιλογές κινήθηκαν προς ην καεύθυνση ης διεύρυνσης ου ωραρίου λειουργίας ων σχολείων, ώσε να ικανοποιηθούν αιήαα ης οικογένειας και ης κοινωνίας αναφορικά ε: α) ην ποιοική προσασία και η φρονίδα ων αθηών έσα σε ένα ασφαλές και παιδαγωγικά δοηένο περιβάλλον, και β) η δυναόηα άσκησης ου εργασιακού δικαιώαος ων γονέων και κυρίως ης γυναίκας 35. Από ο χώρο ης Παιδαγωγικής και κυρίως ης Κοινωνιολογίας ης Εκπαίδευσης αναδεικνύοναι ζηήαα σχεικά ε ο αίηα για ισόηα ων εκπαιδευικών ευκαιριών και ις απαιούενες παρεβάσεις, ώσε να αβλυνθούν οι ανισόηες. Επισηαίνοναι οι διαφορεικές ευκαιρίες άθησης και οι αφεηρίες από ις οποίες εκκινούν ορισένοι αθηές, που ως εξωγενείς παράγονες ασκούν επίδραση σε όλη η διάρκεια ης σχολικής ους σαδιοδροίας και απουπώνοναι ε ην εφάνιση άνισων σχολικών αποελεσάων 36. Αξιόλογο εύρηα σ αυό ο θεαικό πεδίο πορεί να θεωρηθεί η διαπίσωση όι η αρχή ης ισόηας ων εκπαιδευικών ευκαιριών εξαράαι από η δυναική ισορροπία εαξύ ων κοινών επιδράσεων (σχολείο) και ων αποκλινουσών επιδράσεων (οικογενειακό και ευρύερο περιβάλλον). Από η διαπίσωση αυή αναδεικνύεαι η ανάγκη ενός σχολείου, ο οποίο θα είναι σε θέση να ανισαθίζει ις διαφορεικές αφεηρίες ων αθηών 37. Η λειουργία ενός σχολείου ε ανισαθισικό και ουανισικό χαρακήρα θεελιώνεαι επίσης και από παραδοχές ης Διαπολιισικής Εκπαίδευσης, ης Ειδικής Αγωγής και ης Κοινωνικής Ψυχολογίας. Σήερα αποελεί πλέον πραγαικόηα η πολυπολιισική κοινωνία, η οποία δηιουργήθηκε ως αποέλεσα ων αζικών εανασεύσεων για οικονοικούς, πολιικούς και άλλους λόγους. Το φαινόενο αυό, που ανικαοπρίζεαι και ση σύνθεση ου αθηικού πληθυσού, δηιουργεί νέες υποχρεώσεις σην αγωγή ων παιδιών. Επιβάλλεαι η καλλιέργεια αξιών και σάσεων για ην αποδοχή ης εερόηας ου «άλλου», ευθύνη που πρέπει να αναλάβει ο σύγχρονο σχολείο. Παράλληλα, από ο χώρο ης Ειδικής Αγωγής, σο πλαίσιο ης συνεκπαίδευσης, επισηαίνεαι η ανάγκη λειουργίας ενός σχολείου για όλους ους αθηές, χωρίς αποκλεισούς, και ε σεβασό σα όρια, σους ρυθούς και σις κλίσεις ους 38. Το διαφοροποιηένο σύνολο ων αθηών ης σχολικής άξης πρέπει να ανιεωπισεί σο πλαίσιο ης ανισαθισικής αγωγής, ώσε ο κάθε αθηής να υποσηρίζεαι καάλληλα και να φθάνει σο έγισο ων δυναοήων ου. Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, λόγω ου διευρυένου χρόνου λειουργίας ου, θεωρείαι ια λύση ανισαθισικής αγωγής. Ουσιασικά θεελιώνεαι ο (κοινωνικοποιηικός και) παρεβαικός ρόλος ου ση σχολική απουχία, ση αθηική διαρροή και σην άβλυνση ων εκπαιδευικών ανισοήων, ε η δυναόηα ανισαθισικής αγωγής, βοήθειας ων αθηών σις Leslie, 1976: 657-662, U.S. Department of Education and U.S. Department of Justice, 1998, Βισιλάκη, 2007: 66-71. 35 Waerness, 1990: 224, Apple / Rutz, 1998: 24-26. Για ην ελληνική περίπωση βλ. Πυργιωάκης, 2001a: 23-33. 36 Τζάνη, 1983, Πυργιωάκης, 1984: 72, 82, 140-141, Βισιλάκη, 1997, Κελπανίδης, 2002. 37 Coleman, 1991: 444-447, Κελπανίδης, 1991: 68. 38 Schwartz, 1996: 3-4, Roll, 1997: 180-213, Pavri / Luftig, 2000: 8-14, Miles, s.a. Πολλά προγράαα ολοήερης εκπαίδευσης σις Η.Π.Α. απευθύνοναι και σε χαρισαικά παιδιά, ενώ, όπως συβαίνει σην Ελλάδα, λειουργούν σε ορισένες περιοχές και Ολοήερα Δηοικά Σχολεία Ειδικής Αγωγής. 17

σχολικές ους υποχρεώσεις και προσφοράς ευκαιριών άθησης, ιδιαίερα σ αυούς που ανήκουν σις οάδες «υψηλού κινδύνου» για σχολική απουχία 39. Ακόη πιο σηανική από ην κοινωνική αναγκαιόηα θεωρείαι η θεελίωση ων παιδαγωγικών σκοπών ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου. Κύριος άξονας ης παιδαγωγικής αναγκαιόηάς ου αναδεικνύεαι η γενική κρίση ου ηιηερήσιου σχολείου και η προβολή δύο επιέρους ζηηάων: ης διεύρυνσης ου διδακικού χρόνου και ης έναξης ου ελεύθερου χρόνου ων αθηών ση σχολική ζωή, ε ό,ι αυά συνεπάγoναι ση διδασκαλία και ση άθηση. Από ις αρχές ης δεκαείας ου 70 έχρι και σήερα ασκείαι ένονη κριική σο σχολείο, που αφορά η θεσική ου υπόσαση και ις παιδαγωγικές λειουργίες ου. Η κριική αυή επικενρώνεαι σον «ακαδηαϊκό» χαρακήρα ου και σην παράλληλη υποβάθιση ου παιδαγωγικού και κοινωνικοποιηικού ου ρόλου, σην οοιοορφία ων προγραάων σπουδών καθώς και σις δασκαλοκενρικές προσεγγίσεις που εφαρόζοναι 40. Επίσης, ο περιορισένος διδακικός χρόνος σε σχέση ε ην έκρηξη ων επισηονικών και εχνολογικών επιευγάων ης εποχής ας: α) δεν παρέχει δυναόηες έναξης νέων γνωσικών ανικειένων σα προγράαα σπουδών καθώς και ενσωάωσης δηιουργικών δρασηριοήων που ενδιαφέρουν ους αθηές, αναγκάζονάς ους να προσφύγουν σην ιδιωική εκπαίδευση, και β) δεν αφήνει περιθώρια χρόνου σους εκπαιδευικούς να εφαρόζουν σύγχρονες ορφές διδασκαλίας και εργασίας, ώσε να ενισχυθεί η ενεργός συεοχή ου αθηή και να καλλιεργηθεί η πρωοβουλία, η δηιουργικόηα και η κριική ου σκέψη 41. Η κριική αυή, όπως ασκήθηκε σα σηεία που προαναφέρθηκαν, δηιουργεί ην ανάγκη ενός νέου ύπου σχολείου, ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, που φαίνεαι όι πορεί να αναποκριθεί καλύερα σις σύγχρονες απαιήσεις, ις οποίες προβάλλει η Παιδαγωγική Επισήη. Έσι, σύφωνα ε ους υποσηρικές ου θεσού, ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, ε διευρυένο χρόνο λειουργίας, παιδαγωγικά προσαναολισένο, ε ποικιλόορφο και ευέλικο πρόγραα και ε ην εφαρογή ανοιχών ορφών διδασκαλίας, που υλοποιούναι έσα σε ένα ευχάρισο περιβάλλον, είναι ο σχολείο εκείνο που λαβάνει υπόψη ου ις κλίσεις και α ενδιαφέρονα ων αθηών, αξιοποιεί ον ελεύθερο χρόνο ους ε δηιουργικές δρασηριόηες, ους παρέχει κίνηρα άθησης, επιρέπει ην ανάπυξη ης υπευθυνόηάς ους, ης αυόνοης συπεριφοράς και ης συλλογικής ους δράσης και επιυγχάνει ην ολόπλευρη ανάπυξη ης προσωπικόηάς ους. Η επιήκυνση ου χρόνου λειουργίας ου σχολείου, δεν προείνεαι όνο για κοινωνικούς λόγους αλλά συνδέεαι και ε ην αποελεσαική άθηση 42 και η διαπαιδαγώγηση ων αθηών. Με ον παιδαγωγικό προσαναολισό ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου και η χρονική επέκαση ης λειουργίας ου 39 Marx, 1989, Λάνιας, 2001: 215-231, Γούπος / Μήνας, 2006c: 3-9. 40 Husén, 1991: 23-58, Ξωχέλλης, 1997-98: 8-10, Πυργιωάκης, 2001a: 30-32, 2001c: 590-591. Η κριική σο θέα ης οοιοορφίας ων προγραάων σπουδών δεν αφορά πλέον ις χώρες που διέποναι από ένα αποκενρωικό εκπαιδευικό σύσηα. 41 Κεφάλα, 1995: 54. Με αφεηρία ις συγκεκριένες παραδοχές εκκινούν α σχεικά άρθρα για η διαόρφωση ου προγράαος και ην υλοποίηση ης διδασκαλίας σο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο Βισιλάκη, 2001, Χαζηδήου / Ταραόρη, 2001a, b. 42 Με αυήν ην άποψη δεν εννοείαι όι σε κάθε περίπωση η αύξηση ου διδακικού χρόνου επιφέρει θεικά αποελέσαα ση άθηση. Η σχεική συζήηση εξακολουθεί να υφίσααι και α αποελέσαα ων ερευνών ποικίλουν ως προς α ευρήαά ους. Ωσόσο, αποδεικνύεαι όι η αύξηση ου διδακικού χρόνου διευκολύνει ους εκπαιδευικούς να εβαθύνουν σα θέαα που διδάσκουν και αποελεί ια ευνοϊκή προϋπόθεση για ην υλοποίηση ων διδασκαλιών. Ogden, 2008: 12-16. Περισσόερα βλ. Metzker, 2003, Βισιλάκη, 2007: 104-119. 18

συνδέεαι άεσα η προσπάθεια ενίσχυσης ων κοινωνικών σχέσεων και ης αξιοποίησης ου ελεύθερου χρόνου ων αθηών καθώς και ης ενεργηικής συεοχής ους ση διδασκαλία και η άθηση 43. Ορισένες ελέες, που εκκινούν κυρίως από ην Κοινωνική και Παιδαγωγική Ψυχολογία, αναδεικνύουν ο σηανικό ρόλο ης κοινωνικής άθησης, ης απόκησης κοινωνικών δεξιοήων από ους αθηές και η σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων ως απαραίηων συνθηκών για ην κοινωνικοποίηση και ην οαλή ανάπυξή ους 44. Κοινωνιολογικού χαρακήρα ελέες και έρευνες, σηριζόενες κυρίως σις αρχές ης Παιδαγωγικής ου ελεύθερου χρόνου, συνδέουν ην αυξανόενη άση ασικοποίησης ης κοινωνίας που οδήγησε σην ανυπαρξία χώρων συνάνησης και παιχνιδιού ων παιδιών, ον παθηικό ρόπο ψυχαγωγίας ους και ην έκθεσή ους σε πρόυπα αφίβολης ποιόηας (Μ.Μ.Ε.) ε η συρρίκνωση ων διαπροσωπικών ους σχέσεων και ην παρεπόδιση ης οαλής ους ανάπυξης 45. Σο πλαίσιο αυό προωθείαι η έναξη ου ελεύθερου χρόνου ων αθηών ση σχολική ζωή. Έσι, όπως υποσηρίζεαι, απαιείαι ένας θεσός, ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο σην προκειένη περίπωση, ο οποίος θα πορεί να παρέχει ευκαιρίες αλληλεπίδρασης και να συβάλλει ση σύναψη θεικών διαπροσωπικών σχέσεων ων αθηών, ση απόκηση ων κοινωνικών ους δεξιοήων και σην αξιοποίηση ου ελεύθερου χρόνου ους 46. Οι νέες κοινωνικοπολιισικές συνθήκες κάνουν επιακικόερη ην ανάγκη αλλαγών σην εκπαιδευική διαδικασία. Η έκρηξη ων επισηονικών και εχνολογικών γνώσεων και η αύξηση ων πηγών πληροφόρησης και άθησης απαιούν ην οικειοποίηση αυών ων γνώσεων από η νέα γενιά αλλά ε διαφορεικό ρόπο προσέγγισής ης. Οι αχύαες αλλαγές, που αναθεωρούν η γνώση ε γρηγορόερους πλέον ρυθούς, υποβαθίζουν η σηασία ης ποσόηας ης γνώσης και η λεγόενη εγκυκλοπαιδική όρφωση, ενώ καθισούν ιδιαίερα σηανικό ον ρόπο απόκησης ης γνώσης και ην ικανόηα ης κριικής σάσης απένανι σ αυή 47. Η επιήκυνση ου χρόνου λειουργίας ου σχολείου παρέχει ις προϋποθέσεις για ανάλογες διδακικές προσεγγίσεις. Παράλληλα, οι εξελίξεις από ο επισηονικό πεδίο ης Γνωσικής Ψυχολογίας, συνεπικουρούενες από πρόσφαα πορίσαα ων Νευροεπισηών, συνέβαλαν σην ανάδειξη νέων ρόπων προσέγγισης ης γνώσης και σον επλουισό ων σραηγικών άθησης 48. Το κοινό χαρακηρισικό ους είναι όι ο αθηής διαδρααίζει ον πρωεύονα ρόλο καά ην εκπαιδευική διαδικασία, ενώ ο εκπαιδευικός έχει κυρίως ρόλο συνονισικό, βοηθηικό και συβουλευικό. Ση βάση αυή, ο επισηονικός οέας ης Διδακικής, ο οποίος αποδίδει ιδιαίερη 43 Κρασανάκης, 1984: 31-34, Appel / Rutz, 1998: 69-72, U.S. Department of Education and U.S. Department of Justice, 1998, Πυργιωάκης, 1999: 274-288, Θωίδης 2000b, Χανιωάκης / Θωίδης, 2002: 239-270, Παιδαγωγικό Ινσιούο, χ.χ.a. 44 Γεώργας, 1995. 45 Κρασανάκης, 1984, Δροσίνου, 1995: 76-79, Χαζηθεολόγου, 2000: 596-601. 46 Hurrrelman, s.a.: 16-20, Klemm, s.a.: 7-9, Appel / Rutz, 1998: 140-141, Θωίδης, 2000a, 2004, Suoninen, 2001: 204-205. Τα Ολοήερα Δηοικά Σχολεία δέχοναι και επικρίσεις, οι οποίες πορούν να συνοψισούν ση «σχολειοποίηση» ου ελεύθερου χρόνου ων αθηών και σις πολλές ώρες που βρίσκοναι ακριά από ο οικογενειακό ους περιβάλλον. Βλ. ενδεικικά Θεριανός / Χρονοπούλου, 2003. Ωσόσο, η κοινωνική αναγκαιόηα ης ολοήερης λειουργίας ων σχολικών ονάδων και η φιλοσοφία ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου, η οποία δεν επιδιώκει ην ανικαάσαση ου οικογενειακού θεσού αλλά η συπλήρωση ης οικογενειακής αγωγής, είναι α ανεπιχειρήαα σ αυήν ην κριική. Appel / Rutz, 1998: 26. 47 Ξωχέλλης, 1997-98: 4-5, 1999, 59-61. 48 Κολιάδης, 1997a,b, Βοσνιάδου, 1998, Κάσιου Ζαφρανά, 2001: 179-180. 19

βαρύηα σην υλοποίηση ης διδασκαλίας ε ην ενεργό συεοχή ων αθηών, προωθεί ην εφαρογή ων νέων ορφών διδασκαλίας και εργασίας 49. Όπως υποσηρίζεαι, ε ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο συνελούναι σηανικές ποιοικές αλλαγές. Για παράδειγα: α) Παρέχεαι η δυναόηα αναόρφωσης ου προγράαος σπουδών, β) Κααργείαι η ηλικιακή καηγοριοποίηση ων αθηών σε σχολικές άξεις και παρορύνεαι η συνεργασία και η αλληλεπίδραση εαξύ ων αθηών διαφορεικής ηλικίας, γ) Από η διεύρυνση ου σχολικού χρόνου δηιουργούναι ευνοϊκόερες συνθήκες υλοποίησης ης διδασκαλίας, δ) Η έναξη γνωσικών ανικειένων που κενρίζουν ο ενδιαφέρον και αναπύσσουν ις κλίσεις ων αθηών καθώς και η εφαρογή σύγχρονων ορφών άθησης διαορφώνουν ένα καάλληλο παιδαγωγικό κλία σο σχολείο και ο καθισούν χώρο ευχάρισης άθησης και αγωγής 50. Έσι, πορεί κανείς να συπεράνει όι ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο θεελιώνει ην αναγκαιόηά ου και σε παιδαγωγικούς σκοπούς. Οι αλλαγές, ις οποίες ουλάχισον υπόσχεαι, φαίνεαι όι επηρεάζουν όχι απλώς η δοή ου σχολείου και α υπικά ου χαρακηρισικά, αλλά ουσιασικά επιδρούν και σο βαθύερο πυρήνα ης διδασκαλίας. Σο πλαίσιο αυό, ο ενδιαφέρον για η διερεύνηση ων απόψεων ων εκπαιδευικών, ως βασικών συνελεσών υλοποίησης ης εκπαιδευικής διαδικασίας, αποκά βαρύνουσα σηασία. Η θέσπιση και η λειουργία ης σχολικής ονάδας σε ολοήερη βάση καθίσααι αναγκαία και εξαιίας ων γνωσικών σκοπών που πορεί να εξυπηρεήσει ο συγκεκριένος ύπος σχολείου. Σο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο παρέχοναι, για παράδειγα, οι δυναόηες έναξης νέων γνωσικών ανικειένων σο πρόγραά ου, όπως η ανάληψη ης ευθύνης για ην προεοιασία ων αθηάων ης επόενης ηέρας, ην επέδωση ης άθησης, καθώς και ην παροχή ενισχυικής/εξαοικευένης διδασκαλίας σε αθηές που η χρειάζοναι. Αυά α ανικείενα διδασκαλίας θεελιώνουν ους γνωσικούς λόγους για ην αναγκαιόηα ου Ολοήερου Δηοικού Σχολείου. Η χρονική διεύρυνση ης λειουργίας ου σχολείου παρέχει έσι η δυναόηα επλουισού ου προγράαος ε ην εισαγωγή νέων γνωσικών ανικειένων «ακαδηαϊκού» χαρακήρα, α οποία συβάλλουν: α) σην απόκηση περισσόερων επειριών και γνώσεων από ους αθηές, και β) σην αναγνώριση και σην ικανοποίηση ων αναγκών και ων απαιήσεων ων γονέων και ων αθηών 51. Μια ευθύνη που αναλαβάνει ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο και ο καθισά αναγκαίο και ελκυσικό είναι η προεοιασία ων αθηάων ης επόενης ηέρας και η διεκπεραίωση ων κα οίκον εργασιών σο σχολείο. Ο ρόπος ανιεώπισης ων κα οίκον εργασιών και ης προεοιασίας ων αθηάων σο ηιηερήσιο σχολείο δείχνει όι δηιουργεί προβλήαα, που σχείζοναι ε ην αδυναία ων αθηών να αναποκριθούν σις υποχρεώσεις ους, καθώς και ε ην αδυναία ή ην έλλειψη χρόνου ων γονέων να ους βοηθήσουν ή να ενηερωθούν από ο σχολείο για ον ρόπο που θα ους βοηθήσουν σο σπίι 52. Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, ε ην ενσωάωση ση διδασκαλία ή ην καθιέρωση ορισένων ωρών για ην εκέλεση ων κα οίκον εργασιών και ην προεοιασία ων αθηάων ης επόενης ηέρας, φαίνεαι όι πορεί να ανιεωπίσει θεικόερα α παραπάνω προβλήαα απ ό,ι ο ηιηερήσιο 49 Κοσσυβάκη, 2006, Χαζηδήου, 2007: 71, 83. 50 Dahlem / Herdt, s.a., Appel / Rutz, 1998, Βισιλάκη, 2001: 79-88, Βισιλάκη / Πυργιωάκης, 2001: 61-63, Βρεός, 2001a, Κωνσανίνου κ.ά., 2001: 163-164, Χαζηδήου / Ταραόρη, 2001a, b. 51 U.S. Department of Education and U.S. Department of Justice, 1998: 2-12, Coltin, 1999, Lumsden, 2003. 52 Χαζηδήου, 1995, Walker et al., 2004. 20

σχολείο 53. Συγκεκριένα, διαπισώνεαι όι: α) η εκέλεση ων κα οίκον εργασιών επιδρά θεικά σην εξέλιξη και ση άθηση ων αθηών, β) οι απόψεις ων εκπαιδευικών, ων γονέων και ων αθηών συγκλίνουν υπέρ ης αναγκαιόηας ης ανάθεσης ων κα οίκον εργασιών και ης βοήθειας ων αθηών σις εργασίες ους από ους εκπαιδευικούς έσα σο σχολείο, γ) η καθοδήγηση ων αθηών από ους εκπαιδευικούς συβάλλει σην επιυχή εκέλεση ων εργασιών και ση είωση ου άγχους ους, και δ) οι αθηές που προέρχοναι από α χαηλόερα κοινωνικοοικονοικά σρώαα, οι οποίοι συνήθως ανιεωπίζουν εγαλύερα προβλήαα ση διεκπεραίωση ων κα οίκον εργασιών ους, βοηθούναι περισσόερο σ αυές έσω ης ενισχυικής διδασκαλίας 54. Η ανάληψη ης ευθύνης ης προεοιασίας-ελέης ων αθηάων ης επόενης ηέρας από ο σχολείο συβάλλει και σην άβλυνση ων κοινωνικών ανισοήων 55. Συνοψίζονας, πορεί κανείς να υποσηρίξει όι είναι αναγκαία η λειουργία ων σχολείων σε ολοήερη βάση, διόι εξυπηρεούν κοινωνικούς, παιδαγωγικούς και γνωσικούς σκοπούς 56. Το Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, όπως ουλάχισον υποσηρίζεαι, επιχειρεί να επιφέρει σηανικές αλλαγές σο χρόνο και ο ρόλο ου σχολείου. Αγγίζει σηανικές πυχές ης οργάνωσης και ης λειουργίας ης σχολικής ονάδας και καλύπει παραέρους ης εσωερικής και εξωερικής εαρρύθισης ου σχολείου 57. Το σύνολο όλων αυών ων σκοπών, που θέει ο Ολοήερο Δηοικό Σχολείο, καθισά ελκυσική και ενδιαφέρουσα η συσηαική ελέη ου καινοόου για ην Ελλάδα θεσού από η σκοπιά ων εκπαιδευικών. 53 Βρεός / Ταραόρη / Χαζηδήου, 2001: 141-156. 54 Eddy, 1984: 1-5, Χαζηδήου, 1995: 253-277, Χαζηδήου / Σραβάκου / Κουγιουρούκη, 2007a, b: 112-115, 125, 141, Walberg / Paschal, 1995: 268-270. 55 Από α παραπάνω προκύπει όι οι γνωσικοί σκοποί συνδέοναι ε ην κοινωνική αναγκαιόηα ης ολοήερης λειουργίας ων σχολείων. 56 Αυό άλλωσε αποδεικνύουν α πορίσαα ων ερευνών σην Ελλάδα, που διαφοροποιούναι σο βαθό σηανικόηας αυών ων παραγόνων. Ροπόλης κ.ά, 2003, Δείρογλου, 2005, Κωνσανίνου κ.ά., 2007. 57 Βρεός, 2001a, Λουκέρης /Μαρκανωνάου, 2004b: 17-30. Περισσόερα για ους όρους εσωερική και εξωερική εαρρύθιση βλ. Τερζής, 1993: 13-14. 21