ThÞ tr êng chøng kho n

Tr êng ¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghö Hµ néi KHoa tµi chýnh - ng n hµng ------------------------------ Gi o tr nh: ThÞ tr êng chøng kho n TS. NguyÔn Vâ Ngo¹n Hµ Néi, 2009

Môc lôc Ch ng 1: ThÞ tr êng chøng kho n 7 1.1- kh i niöm 7 1.2. LÞch sö ra êi thþ tr êng chøng kho n 7 1.3. VÞ trý thþ tr êng chøng kho n 8 1.4. chøc n ng cña thþ tr êng chøng kho n 8 1.5. Ph n lo¹i thþ tr êng chøng kho n 9 1.5.1. Ph n lo¹i theo c«ng cô ho¹t éng cña thþ tr êng hµng hãa 9 trªn thþ tr êng 1.5.2. Ph n lo¹i theo sù vën éng cña vèn 10 1.5.3. Ph n lo¹i theo h nh thøc tæ chøc 10 1.5.4. C c chñ thó tham gia thþ tr êng chøng kho n 12 1.5.5. Nguyªn t¾c ho¹t éng cña thþ tr êng chøng kho n 13 1.6. Mét sè thþ tr êng chøng kho n chñ yõu trªn thõ giíi 15 1.6.1. ThÞ tr êng chøng kho n New York (The New York Stock 15 Exchange NYSE) 1.6.2. ThÞ tr êng OTC Mü (NASDAQ) 16 1.6.3. ThÞ tr êng chøng kho n London (Anh) 16 1.6.4. ThÞ tr êng chøng kho n Tokyo 17 1.6.5. ThÞ tr êng chøng kho n Frankfurt (Céng hoµ Liªn bang øc) 18 1.6.6. ThÞ tr êng chøng kho n Paris (Bourse De Paris) 18 1.6.7. ThÞ tr êng chøng kho n µi Loan 19 C u hái «n tëp ch ng 1 21 Ch ng 2: chøng kho n vµ ph t hµnh chøng kho n 22 2.1. kh i niöm 22 2.2. Ph n lo¹i chøng kho n 22 2.2.1. Ph n lo¹i theo néi dung kinh tõ 22 2.2.2. Ph n lo¹i theo h nh thøc chøng kho n 26 2.2.3. Ph n lo¹i chøng kho n theo thu nhëp 26 2.3. Gi chøng kho n 27 2.3.1- MÖnh gi (Face Value) 27 3

2.3.2. Gi b n lçn Çu tr i phiõu chiõt khêu khèng 2.3.3. Gi b n cæ phiõu ph t hµnh lçn Çu 2.3.4. Th gi (Book value) 27 28 29 2.3.5. ThÞ gi 29 2.4. C c ph ng thøc ph t hµnh chøng kho n 30 2.4.1. Ph n lo¹i theo ît ph t hµnh 30 2.4..2- Ph n lo¹i theo lo¹i èi t îng mua, b n chøng kho n 30 2.5. ph t hµnh chøng kho n 31 2.5.1. Kh i niöm 31 2.5.2. iòu kiön ph t hµnh vµ chµo b n chøng kho n lçn Çu 32 2.5.3. Niªm yõt chøng kho n 34 2.6. L u ký, ng ký 36 2.6.1. Kh i niöm 36 2.6.2. Tæ chøc l u ký chøng kho n 37 2.6.3. C c nguyªn t¾c ho¹t éng l u ký chøng kho n 37 2.6.4. C c h nh thøc l u ký chøng kho n 37 2.6.5. Më tµi kho n l u ký chøng kho n 39 2.6.6. Quy tr nh l u ký chøng kho n t¹i thþ tr êng giao dþch chøng kho n ë ViÖt Nam. 39 2.7. Th«ng tin trªn thþ tr êng chøng kho n 40 2.7.1. Th«ng tin tõ tæ chøc niªm yõt (Corporate disclosure), gåm: 40 2.7.2. Th«ng tin tõ Së giao dþch chøng kho n: 40 2.7.3. Th«ng tin tõ c c tæ chøc kinh doanh dþch vô chøng kho n gåm t nh h nh tµi chýnh vµ c c th«ng tin liªn quan. 40 2.7.4. Th«ng tin vò giao dþch chøng kho n gåm: 40 2.8. Rñi ro chøng kho n 41 2.8.1 Rñi ro hö thèng 41 2.8.3. nh gi rñi ro vµ møc sinh lêi k väng. 41 2.8.2. Rñi ro kh«ng hö thèng 41 C u hái «n tëp ch ng 2 44 Ch ng 3: Ph n tých chøng kho n 45 3.1. môc tiªu ph n tých 45 4

3.2. Quy tr nh 45 3.3. Ph n tých c b n 45 3.3.1. Þnh gi tr i phiõu 46 3.3.2. Þnh gi cæ phiõu 52 3.3.3. Ph n tých tµi chýnh c«ng ty 3.4. Ph n tých kü thuët 56 59 3.4.1. C së lý thuyõt cña ph n tých kü thuët 59 3.4.2. Vai trß cña ph n tých kü thuët 60 3.5. chø sè gi chøng kho n 60 3.5.1. ChØ gi cæ phiõu 60 3.5.2. C«ng thøc týnh chø sè gi cæ phiõu ë ViÖt nam VN Index C u hái «n tëp ch ng 3 64 Ch ng 4: Giao dþch chøng kho n 65 4.1. Së Giao dþch chøng kho n 65 4.1.1. Kh i niöm 65 4.1.2. Tæ chøc ho¹t éng cña Së giao dþch chøng kho n (SGDCK) 65 4.1.3. Thµnh viªn Së Giao dþch chøng kho n 66 4.1.4. NhiÖm vô cña Së Giao dþch chøng kho n 66 4.1.5. H nh thøc së h u 67 4.2. C«ng ty chøng kho n, c«ng ty qu n lý quü Çu t chøng kho n 67 4.2.1. Nguyªn t¾c ho¹t éng cña c«ng ty chøng kho n 67 4.2.2. iòu kiön cêp giêy phðp ho¹t éng chøng kho n 68 4.3. C c nghiöp vô cô thó cña c«ng ty chøng kho n 69 4.3.1. NhiÖm vô chñ yõu 69 4.3.2. C c nghiöp vô cô thó 69 4.4. c c nghiöp vô cô thó cña c«ng ty qu n lý quü Çu t chøng kho n 72 4.4.1. NhiÖm vô chñ yõu 72 4.4.2. NghiÖp vô cô thó 72 4.5. giao dþch chøng kho n trªn së giao dþch 73 4.5.1. C c thµnh viªn tham gia 73 62 5

4.5.2. Ph ng thøc giao dþch 73 4.6. Quy tr nh giao dþch chøng kho n 74 4.6.1. Më tµi kho n vµ ký hîp ång 76 4.6.2. Ra lönh giao dþch 76 4.6.3. C c lönh giao dþch 79 4.7. C c lo¹i giao dþch 81 4.7.1. Giao dþch th«ng th êng (Regular transaction) 81 4.7.2. Giao dþch giao ngay (Cash transaction) 81 4.7.3. Giao dþch kú h¹n (Forward transaction) 81 4.7.4. Giao dþch t ng lai (futures transaction) 81 4.7.5. Giao dþch quyòn chän (Option Transaction) 81 4.7.6. C c giao dþch Æc biöt (Special transactions) 81 4.8. n vþ giao dþch 83 4.9. n vþ yõt gi 83 4.10. Biªn é dao éng gi 83 4.11. Gi tham chiõu 83 4.12. Quy tr nh kü thuët giao dþch 84 4.12.1. Giao dþch thñ c«ng 84 4.12.2. Giao dþch qua m y týnh iön tö 85 4.13. Khíp lönh, gi khíp lönh 85 4.13.1. Nguyªn t¾c khíp lönh 85 4.13.3. C c ph ng thøc khíp lönh 86 4.14. Giao dþch chøng kho n trªn thþ tr êng otc 88 4.15. Thanh to n 88 4.15.1. Nguyªn t¾c thanh to n 88 4.15.2. Thanh to n chøng kho n vµ vèn 88 4.16. chuyón quyòn së h u 91 C u hái «n tëp ch ng 4 92 Phô lôc 93 Tµi liöu tham kh o 156 6

Ch ng 1 thþ tr êng chøng kho n 1.1- kh i niöm ThÞ tr êng chøng kho n lµ n i giao dþch mua b n, trao æi c c lo¹i chøng kho n. Chøng kho n îc hióu víi nghüa lµ c c lo¹i giêy tê cã gi hoæc c c bót to n ghi sè x c nhën c c quyòn vµ lîi Ých hîp ph p cña ng êi së h u chøng kho n. ThÞ tr êng chøng kho n lµ s n phèm cao cêp cña nòn kinh tõ thþ tr êng. Hµng ho cña thþ tr êng nµy rêt kh c víi hµng ho th«ng th êng mæc dï chóng còng cã gi trþ vµ gi trþ sö dông, nh ng chóng l u th«ng kh«ng nh l u th«ng tiòn tö. L u th«ng ë y lµ chuyón quyòn së h u t b n (vèn Capital) chuyón tõ t b n së h u sang t b n kinh doanh. C c giao dþch mua b n, trao æi chøng kho n cã thó diôn ra trªn thþ tr êng s cêp hoæc thþ tr êng thø cêp; t¹i thþ tr êng tëp trung hoæc phi tëp trung; t¹i thþ tr êng giao ngay hoæc thþ tr êng kú h¹n, tuú thuéc vµo týnh chêt sù vën éng cña chóng. 1.2. LÞch sö ra êi thþ tr êng chøng kho n ThÞ tr êng chøng kho n s khai xuêt hiön vµo gi a thõ kû XV. Khi ã t¹i nh ng thµnh phè th ng m¹i lín cña c c n íc ph ng t y, t¹i c c chî phiªn hoæc c c qu n cµ phª c c th ng gia th êng tô tëp Ó trao æi, bµn b¹c vµ mua b n hµng ho, ngo¹i tö. Nh ng cuéc trao æi nµy nh»m thèng nhêt, tho thuën b»ng miöng vò gi c, sè l îng hµng ho trao æi, kó c nh ng hîp ång t ng lai thùc hiön vµo c c th ng sau, quý sau. Nh ng cuéc trao æi ã, lóc Çu chø lµ tõng nhãm nhá, vò sau sè ng êi tham gia cµng nhiòu råi trë thµnh mét khu chî riªng. Phiªn chî riªng Çu tiªn îc tô häp t¹i l qu n cña gia nh Vanber thµnh phè Bruger (BØ) vµo n m 1453. T¹i l qu n nµy cã mét b ng hiöu h nh 3 tói da vµ 1 tõ Ph p Bourse, nghüa lµ ThÞ tr êng mëu dþch tøc lµ Së Giao dþch ; 3 tói da t îng tr ng cho 3 thþ tr êng: thþ tr êng hµng ho, thþ tr êng ngo¹i tö vµ thþ tr êng chøng kho n éng s n. N m 1547, eo bión Even bþ c t lêp c¹n, tµu bì kh«ng vµo îc thµnh phè Bruger. Thµnh phè kh«ng cßn phån vinh n a, thþ tr êng ë y tiªu iòu, v vëy thþ tr êng mëu dþch nµy îc chuyón tíi thµnh phè Anvers (BØ). Tõ ã thþ tr êng nµy ph t trión rêt nhanh. 7

Vµo gi a thõ kû XVI mét thþ tr êng nh vëy còng îc thµnh lëp t¹i Lu«n «n (V ng quèc Anh). Sau nµy îc gäi lµ Së giao dþch chøng kho n Lu«n «n. C c thþ tr êng kh c tiõp ã còng îc thµnh lëp ë øc, Ph p, ý vµ c c n íc B¾c u, sau ã lµ Mü. Sau mét qu tr nh ho¹t éng vµ ph t trión thþ tr êng mëu dþch îc t ch riªng thµnh c c thþ tr êng hµng ho, thþ tr êng hèi o i, thþ tr êng chøng kho n. Trong qu tr nh ho¹t éng, thþ tr êng chøng kho n ph t trión m¹nh mï kh«ng ngõng. Thêi kú huy hoµng nhêt lµ vµo nh ng n m 1875 1913. Tuy nhiªn thþ tr êng chøng kho n tõng tr i qua c c b íc th ng trçm ch m næi. ã lµ ngµy thø n m en tèi 29/10/1929, chø trong vµi giê lµm cho thþ tr êng chøng kho n New York vµ c c thþ tr êng chøng kho n Mü, T y u, B¾c u, NhËt b n gçn nh suy sôp. Råi cuéc khñng kho ng tµi chýnh tiòn tö vµo ngµy thø hai en tèi 19/10/1987 mét lçn n a l¹i lµm chao o c c thþ tr êng chøng kho n hiön ¹i trong thõ kû XX. TÊt nhiªn sau ã thþ tr êng chøng kho n l¹i îc phôc håi vµ ph t trión vµ ang trë thµnh mét thó chõ tµi chýnh kh«ng thó thiõu trong nòn kinh tõ thþ tr êng hiön ¹i. 1.3. VÞ trý thþ tr êng chøng kho n ThÞ tr êng chøng kho n lµ mét bé phën cêu thµnh cña thþ tr êng tµi chýnh vµ îc coi lµ Æc tr ng c b n, lµ bióu t îng cña nòn kinh tõ thþ tr êng hiön ¹i. ThÞ tr êng chøng kho n còng lµ h nh nh Æc tr ng cña thþ tr êng vèn. Tuy nhiªn trªn thþ tr êng chøng kho n th êng sö dông c 2 lo¹i c«ng cô Ó giao dþch, ã lµ c«ng cô tµi chýnh trªn thþ tr êng vèn vµ c«ng cô tµi chýnh trªn thþ tr êng tiòn tö. VÞ trý cña thþ tr êng chøng kho n îc thó hiön trong s å sau: ThÞ tr êng Tµi chýnh ThÞ tr êng tiòn tö ThÞ tr êng vèn ThÞ tr êng chøng kho n 1.4. chøc n ng cña thþ tr êng chøng kho n Lµ s n phèm cao cêp cña nòn kinh tõ hiön ¹i, tuy ch a cã lþch sö l u êi, nh ng qua thùc tiôn ho¹t éng, thþ tr êng chøng kho n kh¼ng Þnh vai trß quan träng cña nã trong nòn kinh tõ. Vai trß cña thþ tr êng chøng kho n îc thó hiön qua c c chøc n ng sau: 8

- ThÞ tr êng chøng kho n lµm trung gian gi a tých luü vµ Çu t thùc hiön viöc tëp trung vµ ph n phèi vèn trªn c së t¹o ra c c c«ng cô tµi chýnh cã týnh thanh kho n, týnh láng cao chuyón ho thêi h¹n nguån vèn phï hîp víi yªu cçu Çu t ph t trión. - ThÞ tr êng chøng kho n t c éng vµo sù thay æi c cêu nguån vèn cña c c Doanh nghiöp, c c c«ng ty theo xu h íng t ng nguån vèn chñ së h u, gi m c c kho n vay ng n hµng vµ vay bªn ngoµi kh c t¹o ra viöc gi m chi phý s n xuêt kinh doanh cña Doanh nghiöp. - ThÞ tr êng chøng kho n tù éng iòu hoµ c c nguèn vèn tõ n i thõa Õn n i thiõu, gi i quyõt m u thuén cung cçu vèn gi a c c thµnh phçn kinh tõ; c c khu vùc kinh tõ; ång thêi b»ng c c c«ng cô ho¹t éng cña m nh gãp phçn ph n t n sù tëp trung quyòn lùc cña c c tëp oµn kinh tõ lín, t¹o iòu kiön ph t huy c¹nh tranh hoµn h o trong kinh doanh. - ThÞ tr êng chøng kho n t¹o thu hót nguån vèn Çu t n íc ngoµi th«ng qua viöc quèc tõ ho thþ tr êng, ång thêi t¹o iòu kiön t ng c êng kh n ng c¹nh tranh quèc tõ. - ThÞ tr êng chøng kho n t¹o ra c«ng cô vµ iòu kiön cho ChÝnh phñ huy éng c c nguån tµi chýnh mµ kh«ng t c éng tiªu cùc Õn l u th«ng tiòn tö. - ThÞ tr êng chøng kho n cung cêp th«ng tin kþp thêi, chýnh x c liªn quan Õn t nh h nh mua b n, kinh doanh chøng kho n, t nh h nh tµi chýnh c c doanh nghiöp, ång thêi cung cêp c c dù b o t ng lai vò ph t trión kinh tõ, vò chu kú ho¹t éng kinh doanh cña nòn kinh tõ x héi. 1.5. Ph n lo¹i thþ tr êng chøng kho n Cã nhiòu c ch ph n lo¹i kh c nhau theo c c tiªu thøc kh c nhau, tuú thuéc môc Ých nghiªn cøu. 1.5.1. Ph n lo¹i theo c«ng cô ho¹t éng cña thþ tr êng hµng hãa trªn thþ tr êng Theo c c ph n lo¹i nµy, ng êi ta chia ra thþ tr êng tr i phiõu, thþ tr êng cæ phiõu vµ thþ tr êng chøng kho n ph i sinh. - ThÞ tr êng tr i phiõu (Bond Market) lµ n i mua b n c c lo¹i tr i phiõu, tøc lµ mua b n c c lo¹i chøng kho n nî, c c chøng chø hoæc c c bót to n x c nhën quyòn chñ nî. Tr i phiõu th êng cã thêi h¹n x c Þnh ë møc trung h¹n hoæc dµi h¹n. Trµi phiõu (theo tõ H n ViÖt: Tr i lµ nî) lµ c«ng cô mµ ng êi i vay vèn theo h nh thøc cã hoµn tr gèc vµ l i. Ng êi cho vay kh«ng chþu tr ch nhiöm vò kõt qu ho¹t éng cña sè vèn cho vay. - ThÞ tr êng cæ phiõu (Stock Market) lµ n i mua b n c c chøng chø hoæc bót to n ghi sæ x c nhën quyòn së h u cæ phçn trong c«ng ty cña c c cæ «ng. Cæ phiõu cã thêi h¹n kh«ng x c Þnh, th êng lµ vünh viôn, hay chýnh x c h n lµ cho Õn khi c«ng ty ph t hµnh ra chóng kh«ng tån t¹i n a. 9

- ThÞ tr êng ph i sinh (Derivative Market) lµ n i mua b n c c lo¹i giêy tê cã nguån gèc chøng kho n, nh hîp ång quyòn chän (Option Contract), hîp ång t ng lai (Future Contract) v.v.. 1.5.2. Ph n lo¹i theo sù vën éng cña vèn Theo ph ng ph p ph n lo¹i nµy, ng êi ta chia ra thþ tr êng s cêp (Primary Market) vµ thþ tr êng thø cêp (Secondary Market). - ThÞ tr êng s cêp cßn gäi lµ thþ tr êng cêp 1, lµ thþ tr êng ph t hµnh c c chøng kho n, tøc lµ n i mua b n c c chøng kho n lçn Çu tiªn. T¹i thþ tr êng nµy gi c cña chøng kho n lµ gi ph t hµnh. Th«ng qua viöc ph t hµnh chøng kho n, c c doanh nghiöp huy éng vèn trªn thþ tr êng, ChÝnh phñ cã thªm nguån thu Ó tiªu dïng theo môc Ých. ThÞ tr êng s cêp lµ kªnh huy éng vèn quan träng, trong nòn kinh tõ. NÕu kh«ng cã thþ tr êng s cêp th toµn bé vèn cçn thiõt vµ vèn bæ sung cho c c doanh nghiöp Òu ph i thùc hiön trªn thþ tr êng tiòn tö, tøc lµ vèn bæ sung cho ho¹t éng cña c c doanh nghiöp Òu ph i thùc hiön qua hö thèng c c ng n hµng th ng m¹i. - ThÞ tr êng thø cêp cßn gäi lµ thþ tr êng cêp 2 lµ n i mua b n, giao dþch nh ng chøng kho n îc ph t hµnh. ViÖc mua b n nµy nh»m môc Ých kiõm lêi, di chuyón vèn Çu t, di chuyón tµi s n x héi. ThÞ tr êng thø cêp lµm t ng týnh thanh kho n, týnh láng cña c c chøng kho n ph t hµnh, t¹o iòu kiön chuyón æi thêi h¹n cña vèn, ång thêi gióp c c nhµ Çu t sµng läc, thay æi kõt cêu danh môc Çu t. - ThÞ tr êng thø cêp th«ng qua viöc khíp lönh, Êu gi mµ Þnh gi îc c c lo¹i chøng kho n ph t hµnh trªn thþ tr êng s cêp. Gi c c c lo¹i chøng kho n îc x c Þnh trªn thþ tr êng nµy îc coi lµ th íc o quan träng Ó nh gi c c c«ng ty. 1.5.3. Ph n lo¹i theo h nh thøc tæ chøc Theo c ch nµy, thþ tr êng chøng kho n îc chia ra thþ tr êng tëp trung vµ thþ tr êng phi tëp trung. ThÞ tr êng tëp trung cã trô së, trung t m giao dþch hoæc së giao dþch (Stock Exchange). Së giao dþch chøng kho n îc tæ chøc hoµn chønh, cã Héi ång qu n trþ, Ban gi m èc, cã c c phßng chøc n ng. Së giao dþch chøng kho n îc Uû ban chøng kho n Nhµ n íc qu n lý chæt chï d íi sù iòu tiõt cña luët chøng kho n vµ thþ tr êng chøng kho n. T¹i Së giao dþch chøng kho n, ng êi mua vµ ng êi b n th«ng qua m«i giíi hoæc ¹i lý Ó mua b n, trao æi c c chøng kho n cã niªm yõt tham gia giao dþch. ViÖc mua b n îc thùc hiön theo nguyªn t¾c vµ quy Þnh vò quy tr nh ho¹t éng cña Së giao dþch. ThÞ tr êng chøng kho n phi tëp trung (OTC Over The Counter Market), lµ thþ tr êng thø cêp, kh«ng cã Së giao dþch, kh«ng tëp trung ë mét n i nhêt Þnh, thþ tr êng phi tëp trung îc ho¹t éng qua iön tho¹i hoæc qua m¹ng vi týnh. Qua ã c c nhµ m«i giíi vµ 10

nh ng ng êi kinh doanh chøng kho n mua b n víi nhau vµ víi c c nhµ Çu t ; c c ho¹t éng giao dþch îc diôn ra t¹i c c quçy giao dþch cña c c ng n hµng th ng m¹i hoæc c c c«ng ty chøng kho n. ThÞ tr êng chøng kho n phi tëp trung cã vþ trý quan träng trong hö th«ng thþ tr êng chøng kho n. Cã nh ng thþ tr êng phi tëp trung tçm cì quèc tõ nh NASDAQ (National Association Securities Dealers Automatic Quote) cña Mü, hoæc JASDAQ vµ J-Net cña NhËt lµ nh ng thþ tr êng cã khèi l îng mua b n chøng kho n rêt lín. Chøng kho n giao dþch trªn thþ tr êng OTC chñ yõu lµ c c chøng kho n ch a ñ iòu kiön niªm yõt trªn Së giao dþch chøng kho n nh ng c c chøng kho n Òu p øng îc c c tiªu chuèn vò týnh thanh kho n vµ c c yªu cçu tµi chýnh cña ThÞ tr êng chøng kho n. TÊt nhiªn èi víi nh ng lo¹i chøng kho n niªm yõt trªn Së giao dþch chøng kho n vén cã thó îc mua b n trªn thþ tr êng OTC. Trong thþ tr êng OTC, c c nhµ t¹o lëp thþ tr êng (c c c«ng ty giao dþch - m«i giíi) n¾m gi mét l îng chøng kho n nhêt Þnh, s½n sµng a ra mua, b n. C c c«ng ty m«i giíi ph i ng ký ho¹t éng víi c c c quan qu n lý vµ tu n thñ c c nguyªn t¾c vò tµi chýnh, kü thuët vµ ¹o øc nghò nghiöp. Gi c mua, b n chøng kho n trªn thþ tr êng OTC îc x c Þnh chñ yõu th«ng qua th ng l îng, tho thuën gi a ng êi mua vµ ng êi b n. V vëy gi c cã thó nhiòu lóc kh c nhau. Nh ng do c c nhµ t¹o lëp thþ tr êng n¾m gi mét l îng chøng kho n nhêt Þnh, hä c«ng bè møc gi cao nhêt s½n sµng mua vµ møc gi thêp nhêt s½n sµng b n. Nh vëy, sï h nh thµnh mét c chõ t ng tù Êu gi. Do ã kho ng chªnh löch gi a møc gi còng îc thu hñp. C chõ thanh to n chøng kho n vµ thanh to n vèn trªn thþ tr êng OTC lµ thanh to n song ph ng îc tho thuën gi a ng êi mua vµ ng êi b n vò thêi h¹n còng nh ph ng thøc thanh to n. H nh thøc thanh to n linh ho¹t, a d¹ng, kh«ng thùc hiön thanh to n bï trõ nh thþ tr êng tëp trung. Qu n lý thþ tr êng OTC: lµ thþ tr êng kh«ng tëp trung nh ng îc c quan qu n lý Nhµ n íc vò chøng kho n (Uû ban chøng kho n Nhµ n íc) qu n lý chæt chï theo luët chøng kho n vµ c c luët cã liªn quan, ång thêi thþ tr êng OTC chþu sù qu n lý cña HiÖp héi c c nhµ kinh doanh chøng kho n. So s nh thþ tr êng chøng kho n tëp trung vµ thþ tr êng phi tëp trung (OTC). - Gièng nhau: + C 2 thþ tr êng Òu chþu sù qu n lý cña Nhµ n íc. + Ho¹t éng cña c 2 thþ tr êng Òu chþu sù chi phèi, iòu chønh cña luët ph p (luët chøng kho n vµ c c luët kh c liªn quan). 11

- Kh c nhau: ThÞ tr êng tëp trung (Së giao dþch) - Giao dþch tëp trung t¹i Së giao dþch chøng kho n. - Giao dþch th«ng qua Êu gi tëp trung. - ChØ cã 1 møc gi trong cïng thêi ióm cho 1 chøng kho n. - Giao dþch c c lo¹i chøng kho n p øng yªu cçu cña Së giao dþch. - Chøng kho n giao dþch cã é rñi ro thêp. - Tæ chøc qu n lý trùc tiõp lµ Së giao dþch. - Thanh to n theo ph ng thøc bï trõ a ph ng. ThÞ tr êng OTC - Giao dþch ngoµi Së Giao dþch chøng kho n. - Giao dþch qua th ng l îng lµ chñ yõu; khíp lönh èi víi c c lönh nhá t¹i c c thþ tr êng míi h nh thµnh. - Cïng mét thêi ióm cã nhiòu møc gi. - Giao dþch c c lo¹i chøng kho n kh«ng ñ iòu kiön niªm yõt trªn Së giao dþch chøng kho n, nh ng p øng yªu cçu cña c quan qu n lý thþ tr êng OTC. - Chøng kho n giao dþch cã é rñi ro cao h n. - Tæ chøc qu n lý trùc tiõp lµ HiÖp héi c c nhµ kinh doanh chøng kho n hoæc Së giao dþch chøng kho n. - H nh thøc thanh to n linh ho¹t. 1.5.4. C c chñ thó tham gia thþ tr êng chøng kho n Tham gia thþ tr êng chøng kho n gåm cã c c chñ thó sau y: - Chñ thó ph t hµnh chøng kho n: y lµ chñ thó quan träng nhêt, lµ ng êi cung cêp hµng ho - chøng kho n cho thþ tr êng. C c chñ thó nµy gåm c c doanh nghiöp, c c tæ chøc tµi chýnh trung gian, c c tæ chøc Çu t ChÝnh phñ. C c chñ thó nµy ph t hµnh c c lo¹i cæ phiõu, tr i phiõu, c c c«ng cô tµi chýnh kh c. Tøc lµ c c lo¹i hµng ho l u th«ng trªn thþ tr êng chøng kho n. - C c nhµ Çu t : Lµ nh ng ng êi thùc hiön mua, b n chøng kho n Ó kiõm lêi. C c nhµ Çu t cã thó lµ c c c nh n hay tæ chøc Çu t. - Së giao dþch chøng kho n lµ tæ chøc îc lëp ra theo quy Þnh cña ph p luët Ó thùc hiön viöc ho¹t éng cña thþ tr êng chøng kho n. - Tæ chøc l u ký vµ thanh to n bï trõ chøng kho n: Lµ bé m y îc thµnh lëp Ó l u gi c c chøng kho n ph t hµnh ( ñ tiªu chuèn tham gia giao dþch) vµ thùc hiön viöc thanh to n bï trõ c c giao dþch chøng kho n. C c ng n hµng th ng m¹i, c c c«ng ty chøng kho n cã ñ c c iòu kiön quy Þnh còng îc thùc hiön l u gi chøng kho n. 12

- HiÖp héi chøng kho n: Lµ tæ chøc nghò nghiöp cña c c nhµ kinh doanh chøng kho n. - C quan qu n lý gi m s t ho¹t éng thþ tr êng chøng kho n: C quan qu n lý vµ gi m s t ho¹t éng thþ tr êng chøng kho n lµ tæ chøc do ChÝnh phñ thµnh lëp Ó qu n lý theo ph p luët c c ho¹t éng cña thþ tr êng chøng kho n nh»m m b o cho ho¹t éng thþ tr êng chøng kho n an toµn, lµnh m¹nh ph t trión bòn v ng. 1.5.5. Nguyªn t¾c ho¹t éng cña thþ tr êng chøng kho n Æc ióm c b n cña thþ tr êng chøng kho n lµ týnh tù do cao vµ gi c hµng ho lµ kh«ng dô dµng nhën biõt. Theo luët ph p c c n íc, tæ chøc ho¹t éng thþ tr êng chøng kho n ph i tu n theo nh ng nguyªn t¾c c b n. - Nguyªn t¾c trung gian: ViÖc mua, b n chøng kho n kh«ng thùc hiön trao æi trùc tiõp gi a ng êi mua vµ ng êi b n theo kióu hµng ho trao tay, trao tiòn, nhën hµng nh mua b n c c lo¹i hµng ho th«ng th êng. Mäi viöc mua b n chøng kho n Òu th«ng qua m«i giíi trung gian. M«i giíi trung gian lµ ng êi lµm cçu nèi tiõp xóc gi a ng êi mua vµ ng êi b n, thùc hiön mua, b n cho kh ch hµng Ó h ëng hoa hång. Ng êi m«i giíi lµ ng êi cã kiõn thøc, rêt am hióu vò chøng kho n vµ nhiòu lünh vùc kh c; cã kh n ng ph n tých kinh tõ tµi chýnh vµ dù o n xu h íng cña nòn kinh tõ, khuynh h íng cña mçi lo¹i chøng kho n. Trong ho¹t éng m«i giíi h ëng hoa hång, ng êi m«i giíi hoµn toµn thùc hiön theo lönh cña kh ch hµng vµ kh«ng chþu tr ch nhiöm vò mäi hëu qu, Tuy vëy hä lµm viöc víi tr ch nhiöm nh víi chýnh b n th n chø kh«ng ph I víi tr ch nhiöm cè vên. èi víi ång nghiöp, ng êi m«i giíi t«n träng têt c c c cam kõt b»ng v n b n hoæc b»ng lêi. NhiÖm vô cña ng êi m«i giíi kh«ng n gi n lµ ãng vai trß trung gian. Hä ph i s u tçm, thu thëp c c tµi liöu cçn thiõt Ó chø dén cho kh ch hµng; thay thõ kh ch hµng th ng l îng mua, b n víi gi tèt nhêt vµ gi i quyõt c c vên Ò liªn quan Õn quyòn lîi vµ nghüa vô kh ch hµng. Tuú theo sù uû nhiöm, hä cã thó l u gi sè chøng kho n mua cho kh ch hµng vµ lünh l i cho kh ch hµng. Ng êi m«i giíi còng îc nhën tiòn cña c c kh ch hµng Æt mua tr íc khi thùc hiön mua hoæc më tµi kho n cho kh ch hµng. VÒ t c ch, ng êi m«i giíi ph i cã t c ch ¹o øc nghò nghiöp tèt. Ng êi m«i giíi còng ph i cã kh n ng tµi chýnh Ó m b o cho sù tin t ëng vµ göi g¾m cña kh ch hµng. Th«ng th êng nh ng ng êi m«i giíi kh«ng ho¹t éng riªng lî theo t c ch c nh n mµ hä tæ chøc thµnh c«ng ty m«i giíi ho¹t éng theo luët ph p. M«i giíi gåm 2 lo¹i: m«i giíi toµn bé dþch vô vµ m«i giíi b n phçn (mét nöa). 13

+ M«i giíi toµn bé dþch vô lµ ng êi cung cêp Çy ñ c c dþch vô liªn quan Õn chøng kho n, gåm ¹i diön cho kh ch hµng Ó th ng l îng mua b n; thay mæt kh ch hµng gi i quyõt vên Ò liªn quan Õn chøng kho n; thu cæ tøc cho kh ch hµng; cã thó øng vèn cho kh ch hµng mua chøng kho n, mua tr íc b n sau khi kh ch hµng cã nhu cçu b n vµ mua; cung cêp th«ng tin vµ t vên Ó kh ch hµng lùa chän mua, b n. + M«i giíi b n phçn lµ m«i giíi chø cung cêp mét sè dþch vô tuú theo uû nhiöm cña kh ch hµng. Th«ng th êng lo¹i m«i giíi nµy chø thùc hiön viöc th ng l îng mua, b n chøng kho n cho kh ch hµng. - Nguyªn t¾c Êu gi Gi c chøng kho n trªn thþ tr êng chøng kho n îc h nh thµnh qua Êu gi vµ do cung cçu quyõt Þnh. Cã 2 h nh thøc Êu gi : + Êu gi trùc tiõp: C c nhµ m«i giíi trùc tiõp gæp nhau th«ng qua hö thèng trung gian lµ hö thèng chuyªn gia chøng kho n t¹i quçy trong sµn giao dþch. C c m«i giíi mua vµ m«i giíi b n th ng l îng gi c vµ Êu gi Ó quyõt Þnh gi mua, b n. ión h nh cña h nh thøc Êu gi nµy lµ thþ tr êng chøng kho n New York, Tokyo, Frankfurt. + Êu gi gi n tiõp: Thùc hiön h nh thøc Êu gi nµy, c c nhµ m«i giíi kh«ng trùc tiõp gæp nhau Ó th ng l îng. Theo h nh thøc nµy, c c nhµ kinh doanh chøng kho n Æt gi cao nhêt s½n sµng mua vµ gi thêp nhêt s½n sµng b n theo mçi lo¹i chøng kho n. Së giao dþch c«ng bè c c møc gi trªn. Nh ng lönh Æt mua, Æt b n cña mçi lo¹i chøng kho n sï îc khíp lönh vò gi. Nh ng lo¹i chøng kho n khíp lönh vò gi sï îc thùc hiön. Ph ng ph p Êu gi nµy ngµy nay îc tù éng ho qua hö thèng m y týnh. - Nguyªn t¾c c«ng khai C c lo¹i chøng kho n îc a ra b n trªn thþ tr êng chøng kho n Òu îc niªm yõt c«ng khai; t nh h nh tµi chýnh cña c c c«ng ty co chøng kho n ng ký yõt gi trªn thþ tr êng; sè l îng vµ gi c tõng lo¹i chøng kho n; kõt qu giao dþch tõng phiªn còng îc c«ng bè c«ng khai trªn c c ph ng tiön th«ng tin ¹i chóng. LuËt chøng khãan cña n íc Céng hßa XHCN ViÖt Nam quy Þnh ho¹t éng chøng kho n vµ thþ tr êng chøng kho n ph I tu n thñ 5 nguyªn t¾c: + T«n träng quyòn tù do mua b n, kinh doanh vµ dþch vô chøng kho n cña tæ chøc, c nh n. + C«ng b»ng, c«ng khai, minh b¹ch. + B o vö quyòn, lîi Ých hîp ph p cña nhµ Çu t. + Tù chþu tr ch nhiöm vò rñi ro. + Tu n thñ quy Þnh cña ph p luët. 14

1.6. Mét sè thþ tr êng chøng kho n chñ yõu trªn thõ giíi 1.6.1. ThÞ tr êng chøng kho n New York (The New York Stock Exchange NYSE) N íc Mü cã 14 thþ tr êng chøng kho n ph n bæ trªn kh¾p c n íc, nh ng quan träng nhêt lµ thþ tr êng chøng kho n New York, îc gäi lµ thþ tr êng chøng kho n Hoa Kú (The American Stock Exchange hay The National Stock Exchange). TÊt c c c ho¹t éng chøng kho n n íc Mü Òu îc tëp trung ë New York. N m 1800 cã Së giao dþch chøng kho n Çu tiªn ë Mü. N m 1817 Héi nh ng ng êi m«i giíi New York thµnh lëp Héi giao dþch chøng kho n New York, Õn n m 1863 æi tªn lµ Së giao dþch chøng kho n New York. N m 1830 chø cã 31 cæ phçn em ra mua, b n gåm 5 cæ phçn cña c«ng ty ng n hµng (Banking company) vµ 26 cæ phçn cña ng n hµng n íc Mü (The United States Bank). Õn n m 1835, cã thªm nhiòu cæ phçn cña 23 c«ng ty êng s¾t vµ sè cæ phçn em ra giao dþch ngµy mét nhiòu, t ng lªn Õn con sè 70.000. Cuéc khñng kho ng kinh tõ 1929 1933 lµm cho tæng gi trþ c c cæ phiõu giao dþch ë Së giao dþch chøng kho n New York gi m m¹nh tõ 89,7 tû USD xuèng cßn 15,6 tû USD. NhiÒu c«ng ty bþ ph s n, c c cæ phiõu cña ng n hµng kh«ng cßn gi trþ n a. Toµn bé thþ tr êng chøng kho n tan r, lµm cho nhiòu ng n hµng bþ ph s n vµ ãng cöa. Tõ n m 1933 Õn 1940, Quèc héi Mü liªn tôc th«ng qua luët chøng kho n, luët giao dþch chøng kho n vµ thµnh lëp nhiòu c quan qu n lý cã liªn quan Ó thùc hiön qu n lý vµ kióm so t ho¹t éng cña c c Së giao dþch chøng kho n. ThÞ tr êng chøng kho n tù do, th næi nh êng ch«cho thþ tr êng chøng kho n îc Nhµ n íc qu n lý vµ kióm so t. Nh ng hiön t îng éc quyòn Çu c, lõa o vµ mäi hµnh éng phi ph p bþ h¹n chõ Õn møc tèi a. ThÞ tr êng chøng kho n New York kh«ng ph i lµ mét c quan Nhµ n íc, còng kh«ng ph i lµ mét c«ng ty chøng kho n, mµ lµ mét HiÖp héi cña 1300 héi viªn, chþu sù qu n lý vµ kióm so t cña Héi ång qu n trþ (Board of Governors). Hµng ngµy thþ tr êng chøng kho n New York më cöa tõ 10 giê Õn 16 giê. Gi chøng kho n lóc më cöa ë c c quçy, Çu tiªn do c c chuyªn gia chøng kho n cïng nh ngng êi mua, b n chøng kho n tho thuën b»ng c ch Êu gi, sau ã t ng hay gi m tuú theo t nh h nh cung cçu cña tõng lo¹i chøng kho n quyõt Þnh. Së giao dþch chøng kho n New York sö dông hö thèng iòu hµnh khðp kýn (Designed Order Turnarond System DOT). N m 1978 c c Së giao dþch chøng kho n New York, Boston, Illinois, Philadelphia nèi m¹ng th«ng tin iön tö víi nhau, lµm cho gi c vµ sè l îng cæ phiõu em ra giao dþch ë c c thþ tr êng cã liªn quan hiön lªn liªn tiõp trong mµn h nh vµ c c nhµ Çu t, nh ng ng êi m«i giíi cã thó mua, b n chøng kho n víi nhau trªn bêt kú thþ tr êng nµo. 15

Tõ sau chiõn tranh thõ giíi thø 2 Õn nay, thþ tr êng chøng kho n Mü cã nh ng biõn æi míi: Ò n söa æi luët chøng kho n n m 1975 b¾t Çu x y dùng hö thèng ThÞ tr êng chøng kho n toµn quèc cã t c dônghoµn thiön thþ tr êng chøng kho n trªn c së cò, ång thêi chuyón sang hö th«ng thþ tr êng chøng kho n toµn quèc. 1.6.2. ThÞ tr êng OTC Mü (NASDAQ) ThÞ tr êng OTC NASDAQ (National Assosiation Securities Delers Automatic Quote) îc thµnh lëp n m 1971 lµ thþ tr êng phi tëp trung. Sè l îng giao dþch cña thþ tr êng nµy lín h n rêt nhiòu so víi thþ tr êng tëp trung NYSE. Cã kho ng h n 600 nhµ t¹o lëp thþ tr êng ho¹t éng trªn NASDAQ. ThÞ tr êng NASDAQ chþu sù qu n lý cña Uû ban chøng kho n Mü vµ HiÖp héi c c nhµ giao dþch chøng kho n quèc gia Mü (NASD) qu n lý trùc tiõp thþ tr êng NASDAQ nèi m¹ng víi nhiòu thþ tr êng OTC trªn thõ giíi. 1.6.3. ThÞ tr êng chøng kho n London (Anh) ThÞ tr êng chøng kho n London ra êi tõ gi a thõ kû XVI. Tr íc chiõn tranh thõ giíi thø nhêt, thþ tr êng chøng kho n London ho¹t éng rêt m¹nh vµ lµ thþ tr êng hµng Çu thõ giíi. Sau 2 cuéc chiõn tranh thõ giíi, vþ trý quèc tõ cña Së giao dþch chøng kho n London ngµy cµng sót kðm, tõ chç øng Çu tôt xuèng hµng thø ba sau Së giao dþch chøng kho n New York vµ Së giao dþch chøng kho n Tokyo. Suèt thëp kû 70 vµ thëp kû 80, nòn kinh tõ Anh dçn dçn håi phôc vµ ph t trión, khèi l îng Çu t t ng dçn, c c xý nghiöp ph t hµnh ngµy nhiòu cæ phiõu vµ tr i phiõu. CÊu thµnh chøng kho n ë Anh còng cã nhiòu thay æi: tr íc thëp kû 80, cæ phiõu th êng chiõm tû träng kh lín, sau ã h¹ xuèng dçn: tõ 92,5% n m 1978 xuèng cßn 61,9% n m 1985. Trong khi ã tû träng tr i phiõu c«ng ty l¹i t ng lªn, tõ 1,3% n m 1978 lªn 32,4% n m 1985. Së giao dþch chøng kho n London cã 2 Æc ióm næi bët lµ: - NhiÒu xý nghiöp ng ký giao dþch cæ phiõu trªn thþ tr êng chøng kho n, n m 1983 cã 2654 xý nghiöp cã cæ phiõu ng ký t¹i Së giao dþch chøng kho n, trong ã ë thþ tr êng chøng kho n New York chø cã 1550 xý nghiöp, vµ Tokyo chø cã 1452 xý nghiöp. - Giao dþch tr i phiõu chiõm tû träng rêt cao trong tæng sè giao dþch, Æc biöt lµ c«ng tr i quèc gia. N m 1984, trong tæng ng¹ch giao dþch cña thþ tr êng chøng kho n London lµ 1437 tû 94 triöu GDP (B ng Anh), tû träng cña c c giao dþch tr i phiõu lµ 80,5% tøc 1154 tû 728 triöu GDP. Trong thêi gian ã, tû träng giao dþch tr i phiõu ë New York lµ 1%, Tokyo lµ 2%. T nh h nh trªn cho thêy, thþ tr êng chøng kho n London lµ mét thþ tr êng phôc vô cho ChÝnh phñ, lµ n i tëp trung vµ ph n phèi tr i phiõu ChÝnh phñ. Ngoµi thþ tr êng chøng kho n London, níc Anh cßnnhiòu thþ tr êng chøng kho n lín kh c ho¹t éng m¹nh mï nh : Glasgow, Liverpool, Manchester, Birmingham vµ Edingburgh 16

cïng nhiòu thþ tr êng nhá kh c nh Bristol, Cardiff, Leeds, New Castle, Seffields vµ t¹i 9 tønh kh c. TÊt c 21 thþ tr êng nµy cïng 2 thþ tr êng cña Céng hoµ AiLen (Irland) lµ Dublin vµ Cork, liªn kõt l¹i thµnh Liªn bang thþ tr êng chøng kho n t¹i Anh vµ AiLen (Federation of Stock Exchange in Breat Britain and Irland), vµo th ng 7 n m 1965, bèn thþ tr êng ë Scottland còng liªn kõt thµnh c c thþ tr êng ë miòn B¾c n íc Anh. 1.6.4. ThÞ tr êng chøng kho n Tokyo NhËt b n cã thþ tr êng chøng kho n tõ n m 1875, sau chiõn tranh thõ giíi thø hai cã thêi kú gi i t n Sµn giao dþch chøng kho n. N m 1949 më l¹i Së giao dþch chøng kho n. thþ tr êng giao dþch chøng kho n ho¹t éng trë l¹i vµ ph t trión kh m¹nh trong thêi kú NhËt b n cã tèc é t ng tr ëng kinh tõ cao. Tõ n m 1955 Õn n m 1961, kinh tõ NhËt cã hai lçn t ng tr ëng m¹nh, sè cæ phiõu Dow Jons cña Së giao dþch chøng kho n Tokyo tõ 874 t ng lªn 1549. Tæng sè gi cæ phiõu giao dþch n m 1955 lµ 3,8 tû, n m 1961 lªn tíi 48,3 tû, t ng 14 lçn. Th ng 4 n m 1966, tr i phiõu c«ng céng vµ tr i phiõu c«ng ty ( ngõng giao dþch sau chiõn tranh thõ giíi lçn thø hai) l¹i îc a ra thþ tr êng cña hai Sµn giao dþch chøng kho n «ng b¾c vµ Osaka, chøng tá thþ tr êng chøng kho n NhËt b n ph t trión sang thêi kú hoµn toµn míi. Sau thëp kû 60, ChÝnh phñ NhËt ph t hµnh nhiòu cong tr i, quy m«thþ tr êng tr i phiõu îc më réng. NhËt b n cã 8 Së giao dþch chøng kho n, gçn 200 c«ng ty chøng kho n ph n bæ ë c c n i nh Tokyo, Osaka, Nayoga, Së giao dþch chøng kho n Tokyo lµ thþ tr êng cæ phiõu, tr i phiõu lín nhêt ë NhËt, chiõm 85% tæng sè giao dþch cæ phiõu ë NhËt,còng lµ thþ tr êng giao dþch cæ phiõu lín thø hai trªn thõ giíi, sau Së giao dþch chøng kho n New York. Trªn thþ tr êng chøng kho n NhËt b n, cã 5 lo¹i cæ phiõu îc giao dþch lµ: cæ phiõu th êng, cæ phiõu u i, cæ phiõu kh«ng cã quyõt nghþ, cæ phiõu îc ph n phèi sau. Tr i phiõu ë NhËt,c n cø vµo chñ thó ph t hµnh, îc chia thµnh 6 lo¹i lµ: tr i phiõu Nhµ n íc, tr i phiõu Þa ph ng, tr i phiõu Æc biöt, tr i phiõu c«ng ty, tr i phiõu tµi chýnh, tr i phiõu ngoµi n íc. Tõ n m 1970 Së giao dþch chøng kho n Tokyo cho phðp c c c«ng ty Çu t NhËt b n mua cæ phiõu n íc ngoµi, vµ vèn Çu t n íc ngoµi mua cæ phiõu NhËt b n t ng lªn nhanh chãng, trong mét thêi gian ng¾n sè b n ra nhiòu h n sè mua vµo, chøng tá ng êi n íc ngoµi t ng c êng Çu t vµo NhËt b n. Nguyªn nh n cña t nh h nh nµy lµ: NÒn kinh tõ cña NhËt b n ph t trión nhanh, cã nhiòu hµng xuêt khèu øng Çu thõ giíi, ChÝnh phñ NhËt b n níi réng toµn bé chõ é qu n lý ngo¹i tö, c c xý nghiöp NhËt b n cã søc hêp dén lín do thu îc nhiòu lîi nhuën, vèn quèc tõ Çu t ph n t n thóc Èy vèn n íc ngoµi ch y vµo thþ tr êng chøng kho n NhËt b n. ThÞ tr êng chøng kho n NhËt b n ph t trión nhanh v : TiÒm lùc thþ tr êng lín, kinh tõ ph t trión nhanh, xuêt siªu liªn tôc; VÞ trý ång Yªn NhËt trªn thþ tr êng tiòn tö thõ giíi ngµy cµng cao; L i suêt tr i phiõu NhËt b n qu thêp, tiòn vèn NhËt b n qu thõa. 17

1.6.5. ThÞ tr êng chøng kho n Frankfurt (Céng hoµ Liªn bang øc) ThÞ tr êng chøng kho n Frankfurt lµ thþ tr êng ra êi vµo lo¹i sím nhêt trªn thõ giíi, tõ n m 1595. Tõ thêi chiõn tranh Napoleon ChÝnh phñ øc ph t hµnh rêt nhiòu tr i phiõu Ó vay vèn trong n íc vµ ngoµi n íc nh»m øng phã víi chiõn tranh. øc lµ n íc ph t trión chëm h n Anh, Mü, Ph p, cho nªn m i Õn thõ kû VXIII míi thêy xuêt hiön c c hîp ång giao dþch vay nî. B íc sang thõ kû XIX ho¹t éng cña ng n hµng Rosinde lµm cho viöc mua b n chøng kho n dçn dçn îcmë réng, vµ trªn Êt øc cã nhiòu thþ tr êng chøng kho n ra êi, trong ã ng kó nhêt lµ thþ tr êng chøng kho n Berlin, nh ng Frankfurt vén ãng vai trß trung t m tµi chýnh quèc tõ. Tõ n m 1873 giíi kinh doanh øc bþ ph s n, nªn thþ tr êng chøng kho n Frankfurt còng tµn lôi dçn cuèi cïng ph i ãng cöa, m i Õn th ng 9 n m 1945 míi khai tr ng trë l¹i. Sau chiõn tranh thõ giíi thø hai, nòn kinh tõ øc îc phôc håi vµ ph t trión nhanh chãng, ång Mark øc ngµy cµng cã gi trþ, Õn n m 1958 trë thµnh ång tiòn m¹nh cña thõ giíi, cã kh n ng chuyón æi, thþ tr êng chøng kho n øc còng ph t trión vµ më réng, tiªu bióu lµ c c thþ tr êng chøng kho n Dresden, Leipzig, nh ng Frankfurt vén lµ trung t m tµi chýnh quèc tõ cña n íc øc, v l îng cæ phçn vµ chøng kho n cña thþ tr êng nµy lín nhêt n íc øc. Tõ thëp kû 70, do kinh tõ t ng tr ëng nhanh chãng, ng n s ch Nhµ n íc liªn tôc béi thu, l îng c«ng tr i ph t hµnh gi m, l îng cæ phiõu l u th«ng t ng, trong ã chñ yõu lµ cæ phiõu kh«ng ghi tªn (cæ phiõu trao tay) Ýt khi dïng Õn cæ phiõu ghi tªn vµ cæ phiõu Æc biöt. Tiªu bióu cho chøng kho n næc danh nµy lµ chøng kho n Standardwezf cña 21 c«ng ty cæ phçn lín. N m 1975, doanh thu vò lo¹i chøng kho n nµy chiõm 72% tæng ng¹ch giao dþch chøng kho n cña n íc øc, phçnlín chøng kho n b n ra Òu thu tiòn mæt. N m 1975 thµnh viªn cña thþ tr êng chøng kho n Frankfurt gåm 92 ng n hµng, 33 c«ng ty m«i giíi, 25 nhµ m«i giíi Þnh gi (kh«ng cã quyòn mua b n chøng kho n cho m nh). N m 1989, doanh sè thþ tr êng chøng kho n Frankfurt øng thø t thõ giíi, ngang víi Ph p nh ng còng chø b»ng 40% cña Anh, 11% cña Mü, 9% cña NhËt. Lîi tøc cæ phçn cña thþ tr êng chøng kho n Frankfurt îc tr mçi n m mét lçn, kh c víi thþ tr êng chøng kho n New York tr 6 th ng mét lçn. 1.6.6. ThÞ tr êng chøng kho n Paris (Bourse De Paris) ThÞ tr êng chøng kho n Paris ra êi tõ Trung cæ. N m 1138 cã cçu hèi o i (Point de change mét chiõc cçu b¾c qua s«ng Seine) n i c c nhµ bu«n gæp gì nhau Ó æi ch c kim khý quý vµ thùc hiön c c nghiöp vô giao dþch chøng tõ hèi o i. N m 1304, vua Ph p ra mét ¹o dô cho phðp chýnh thøc më chî, Õn thõ kû XVI trë thµnh chî bu«n b n c c tr i phiõu. Tõ n m 1826 Õn nay, chî îc häp trong l u µi chøng kho n (Palais de Bourse). Ra êi sím nh ng thþ tr êng chøng kho n Ph p l¹i l¹c hëu h n thþ tr êng chøng kho n c c n íc kh c. Õn gi a thõ kû 80, so s nh tæng gi trþ cæ phiõu víi GNP cña c c n íc th : Mü, NhËt, Anh chiõm 50%, øc 31%, Ph p chø cã 20%. So s nh tû träng sè chøng kho n l u th«ng trªn c c thþ tr êng chøng kho n lín cña thõ giíi: New York chiõm 50%, 18

Tokyo 25%, Frankfurt vµ Paris mçi thþ tr êng chø chiõm tõ 3 Õn 5%. Suèt thëp kû 80 tèc é t ng tr ëng cña thþ tr êng chøng kho n New York vµ Tokyo lµ 11 lçn, Amsterdam 8 lçn, Paris chø cã 5,5 lçn. Tõ n m 1983, sau c i tæ thþ tr êng chøng kho n Paris thay æi c n b n nªn míi cã tèc é t ng tr ëng cao h n Anh mét chót. Do chýnh phñ Ph p tiõn hµnh mét lo¹t c i c ch vò luët ph p, nªn sè l îng cæ phiõu, tr i phiõu îc ph t hµnh n m 1983 t ng tõ 4,5 lçn Õn 5,6 lçn so víi n m 1976. Do th¾ng lîi cña c i tæ, nòn kinh tõ Ph p t ng nhanh, l¹m ph t gi m, ång Franc æn Þnh, thþ tr êng chøng kho n Paris ph t trión nhanh, øng hµng thø t thõ giíi sau New York, Tokyo vµ London, trë thµnh mét èi thñ c¹nh tranh míi cña thþ tr êng chøng kho n thõ giíi. 1.6.7. ThÞ tr êng chøng kho n µi Loan ThÞ tr êng chøng kho n ë µi Loan b¾t Çu h nh thµnh tõ khi µi Loan thùc hiön ch ng tr nh ruéng Êt vò tay ng êi cµy n m 1953. ChÝnh phñ mua l¹i phçn lín ruéng Êt cña Þa chñ, b n chþu cho d n cµy víi gi rî. ViÖc thanh to n tiòn mua ruéng kh«ng b»ng tiòn mæt mµ b»ng týn phiõu ChÝnh phñ. Nh ng týn phiõu vµ cæ phçn cña 4 c«ng ty Nhµ n íc îc ph n bè réng r i nh»m Òn bï cho nh ng phçn Êt réng lín mµ ChÝnh phñ mua. Do vëy sù kiòm chõ thþ tr êng cña c c c«ng ty m«i giíi îc cëi bá vµ viöc bu«n b n chøng kho n vµ cæ phiõu îc h nh thµnh. NÒn kinh tõ µi Loan tiõp tôc ph t trión m¹nh vµo nh ng n m 50, µi Loan thêy cçn thiõt ph i thµnh lëp mét thþ tr êng chøng kho n nh»m huy éng c c nguån tiõt kiöm trong n íc phôc vô cho s n xuêt. Ban giao dþch chøng kho n îc thµnh lëp vµo n m 1960 nh»m kiòm chõ vµ kióm so t toµn bé sù ph t hµnh vµ giao dþch chøng kho n t¹i µi Loan. Mét n m sau ã, ban giao dþch chøng kho n îc thµnh lëp vµ vµo n m 1962 b¾t Çu ho¹t éng kinh doanh. Vµo n m 1968 khi bé luët vò trao æi chøng kho n îc c«ng bè th nh ng quy chõ c b n cho giao dþch chøng kho n îc a ra. CÊu tróc cña thþ tr êng chøng kho n ë µi Loan dùa trªn c c c së sau: - Uû ban giao dþch chøng kho n d íi sù qu n lý cña Bé tµi chýnh. Uû ban giao dþch chøng kho n (SEC) lµ tæ chøc thuéc ChÝnh phñ îc thµnh lëp nh»m gi m s t vµ kióm tra thþ tr êng chøng kho n. - Së giao dþch chøng kho n µi Loan. Së giao dþch chøng kho n (TSE) lµ thþ tr êng trao æi chøng kho n duy nhêt ë µi Loan, nã îc tæ chøc do sù hîp t c vò vèn 700 triöu «la µi Loan (25 triöu USD) trong ã c c ng n hµng vµ xý nghiöp ChÝnh phñ chiõm 39%, phçn cßn l¹i 61% thuéc vò c c tæ chøc tµi chýnh t nh n vµ xý nghiöp kh c. - C c c«ng ty b o hióm chøng kho n: Lµ nh ng tæ chøc trî gióp vèn µi Loan cho c c c«ng ty. Õn cuèi n m 1990 cã 60 tæ chøc b o hióm chøng kho n. 19

- C c nhµ kinh doanh vµ m«i giíi chøng kho n: Õn cuèi n m 1990 cã h n 370 nhµ m«i giíi vµ 50 nhµ kinh doanh chøng kho n. - C c tæ chøc tµi chýnh chøng kho n: Hä ho¹t éng nh»m cung cêp c c dþch vô kh c nhau vò nghiöp vô chªnh löch gi. - C c c«ng ty tiòn göi chøng kho n. - C c c«ng ty t vên Çu t chøng kho n. Ó më réng kh n ng Çu t cña c c c«ng d n ra n íc ngoµi, Uû ban giao dþch chøng kho n khuyõnh khých c c tê rít Çu t chøng kho n t ng nguån vèn b n tö Ó Çu t cho c c chøng kho n quèc tõ. + Cho phðp thµnh lëp c c chi nh nh cña c c c«ng ty Çu t chøng kho n quèc tõ. C c chi nh nh cña c«ng ty nµy sï cung cêp nh ng dþch vô cho c c c«ng d n µi Loan muèn Çu t vµo c c chøng kho n quèc tõ. + Çu t n íc ngoµi vµo thþ tr êng chøng kho n µi Loan. KÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ lµ më réng thþ tr êng cho c c nhµ Çu t n ícngoµi theo tõng b íc nh sau: Çu t kh«ng trùc tiõp th«ng qua mua c c chøng tõ cã gi trþ sinh lêi îc ph t hµnh bíi c c quü Çu t quèc tõ. N m 1983, quü cña µi Loan îc thµnh lëp víi sù liªn doanh cña 16 tæ chøc tµi chýnh n íc ngoµi vµ µi Loan: Formosa Taipei vµ quü µi Loan îc phðp ho¹t éng. Çu t trùc tiõp vµo thþ tr êng b»ng c ch cho phðp c c tæ chøc Çu t n íc ngoµi ho¹t éng. Çu t trùc tiõp vµo c c chøng kho n bëi nh ng Hoa kiòu vµ c nh n ng êi n íc ngoµi. ThÞ tr êng chøng kho n ë µi Loan îc më réng mét c ch nhanh chãng trong nh ng n m gçn y. Sù ph n chia thþ tr êng cßn nhá hñp vµ lþch sö cßn ng¾n ngñi nªn thþ tr êng chøng kho n µi Loan ch a thó lµ mét thþ tr êng hoµn h o. 20

C u hái «n tëp: 1. Tr nh bµy vþ trý, chøc n ng cña thþ tr êng chøng kho n? 2. Ng êi ta ph n lo¹i thþ tr êng chøng kho n dùa trªn nh ng c n cø nµo? vµ c ch ph n lo¹i nh thõ nµo? 3. Tr nh bµy c c nguyªn t¾c ho¹t éng cña thþ tr êng chøng kho n? 21

Ch ng 2 chøng kho n vµ ph t hµnh chøng kho n 2.1. kh i niöm Chøng kho n lµ chøng chø hoæc bót to n ghi sè x c nhën c c quyòn vµ lîi Ých hîp ph p cña ng êi së h u chøng kho n èi víi tµi s n hoæc vèn cña chñ thó ph t hµnh. Chøng kho n cã c c Æc ióm c b n sau: - TÝnh thanh kho n (týnh láng Liquidity): TÝnh thanh kho n cña chøng kho n lµ kh n ng chuyón æi chøng kho n thµnh tiòn mæt. ViÖc chuyón æi nµy îc thùc hiön trªn thþ tr êng chøng kho n. - TÝnh rñi ro: Rñi ro cña chøng kho n lµ rñi ro liªn quan Õn ho¹t éng cña tæ chøc ph t hµnh chøng kho n. Tæ chøc ph t hµnh chøng kho n ho¹t éng kh«ng cã hiöu qu th gi c cña chøng kho n do hä ph t hµnh sï gi m gi trªn thþ tr êng chøng kho n. - Kh n ng sinh lêi: Chøng kho n lµ tµi s n mµ ng êi së h u nã cã thu nhëp trong t ng lai theo lîi tøc hµng n m, ång thêi còng cã thu nhëp khi gi chøng kho n trªn thþ tr êng t ng lªn. 2.2. Ph n lo¹i chøng kho n Tuú theo c ch lùa chän c c tiªu thøc mµ ng êi ta ph n lo¹i chøng kho n. 2.2.1. Ph n lo¹i theo néi dung kinh tõ Theo c ch nµy, ng êi ta chia ra chøng kho n nî (c c lo¹i tr i phiõu), chøng kho n vèn (c c lo¹i cæ phiõu), chøng kho n ph i sinh (c c lo¹i chøng kho n cã nguån gèc chøng kho n). 2.2.1.1. Chøng kho n nî: Lµ chøng chø hoæc bót to n ghi sæ x c nhën quyòn chñ nî cña ng êi së h u tr i phiõu èi víi ng êi ph t hµnh vò sè tiòn ghi theo chøng kho n ã. Ng êi ph t hµnh tr i phiõu cam kõt ghi trªn tr i phiõu sau mét thêi gian nhêt Þnh sï tr cho ng êi n¾m gi tr i phiõu sè tiòn vèn vµ l i theo l i suêt ghi trªn tr i phiõu. Tr i phiõu cã Æc ióm: l i suêt cè Þnh cã kú h¹n tr vèn vµ lîi tøc, rñi ro thêp. 22

C n cø vµo chñ thó ph t hµnh ng êi ta chia tr i phiõu lµm 2 lo¹i: - Tr i phiõu ChÝnh phñ: do ChÝnh phñ Trung ng ph t hµnh hoæc tr i phiõu do chýnh quyòn Þa ph ng ph t hµnh. Tr i phiõu do ChÝnh phñ Trung ng ph t hµnh cã lo¹i ng¾n h¹n d íi mét n m îc gäi lµ týn phiõu kho b¹c. - Tr i phiõu c«ng ty: do c c c«ng ty ph t hµnh Ó huy éng vèn dµi h¹n. Tr i phiõu c«ng ty còng cã nhiòu lo¹i nh tr i phiõu cã thu nhëp æn Þnh; tr i phiõu thu nhëp lµ lo¹i tr i phiõu chø îc tr l i khi c«ng ty cã l i; tr i phiõu cã thó chuyón æi thµnh cæ phiõu; v.v.. 2.2.1.2. Chøng kho n vèn Chøng kho n vèn lµ chøng chø x c nhën quyòn së h u sè vèn Çu t cho c«ng ty, îc bióu hiön d íi h nh thøc cæ phiõu. Cæ phiõu lµ chøng chø hoæc bót to n ghi sæ x c nhën quyòn së h u cæ phiõu trong c«ng ty. Ng êi së h u cæ phiõu gäi lµ cæ «ng. Cã hai lo¹i cæ phiõu chýnh, lµ cæ phiõu phæ th«ng vµ cæ phiõu u i; chñ së h u t ng øng lµ cæ «ng phæ th«ng vµ cæ «ng u i. C 2 lo¹i cæ phiõu Òu cã thêi h¹n lµ gãp vèn vünh viôn cho c«ng ty. Hay chýnh x c h n lµ cho Õn khi c«ng ty kh«ng tån t¹i. Cæ «ng phæ th«ng cã quyòn: - H ëng cæ tøc theo tû lö gãp vèn vµ theo kõt qu kinh doanh cña c«ng ty. - îc mua cæ phiõu míi khi c«ng ty ph t hµnh thªm cæ phiõu. - Cã quyòn bá phiõu bçu c c chøc vô quan träng trong c«ng ty. - îc quyòn tiõp nhën th«ng tin vò c«ng ty. Cæ «ng u i cã quyòn: - îc h ëng cæ tøc cè Þnh kh«ng phô thuéc kõt qu kinh doanh. - îc hoµn vèn tr íc nõu c«ng ty ph s n. 2.2.1.3. Chøng kho n ph i sinh (Derivative Securities) Chøng kho n ph i sinh lµ c c chøng kho n cã nguån gèc tõ c c chøng kho n gèc (tõ H n ViÖt: ph i sinh lµ b¾t nguån Derivative) Chøng kho n ph i sinh gåm: quyòn mua tr íc, hîp ång kú h¹n, hîp ång t ng lai. - QuyÒn mua tr íc: lµ mét quyòn u i, cho phðp ng êi së h u nh ng cæ phiõu ang l u hµnh îc mua mét sè cæ phiõu ph t hµnh bæ sung, víi gi thêp h n gi chµo b n ra c«ng chóng. C c quyòn nµy còng lµ nh ng c«ng cô chuyón nh îng îc. - Chøng quyòn: lµ lo¹i chøng kho n îc ph t hµnh cïng víi tr i phiõu hoæc cæ phiõu u i, cho phðp ng êi së h u chøng kho n îc quyòn mua mét sè cæ phiõu phæ th«ng theo møc gi îc x c Þnh tr íc. 23

- Hîp ång kú h¹n: lµ hîp ång gi a ng êi mua vµ ng êi b n tho thuën giao dþch chøng kho n t¹i mét thêi ióm trong t ng lai, do hai bªn mua vµ b n trùc tiõp thùc hiön víi khèi l îng vµ gi c x c Þnh. - Hîp ång t ng lai (Future Contract): lµ mét tho thuën mua, b n chøng kho n trong mét thêi ióm trong t ng lai víi møc gi x c Þnh. Hîp ångnµy kh c víi hîp ång kú h¹n ë chç, cã mét Së giao dþch tæ chøc thùc hiön. - QuyÒn chän: Hîp ång quyòn chän lµ hîp ång cho phðp ng êi n¾m gi nã îc mua (nõu lµ quyòn chän mua) hoæc îc b n (nõu lµ quyòn chän b n), mét khèi l îng chøng khãan c së t¹i mét møc gi x c Þnh, trong mét thêi gian nhêt Þnh. Trong hîp ång quyòn chän, ng êi b n quyòn trao cho ng êi mua quyòn, Ó lêy mét kho n tiòn gäi lµ phý quyòn chän hay gi quyòn chän. Nh ng nh n tè nh h ëng Õn gi quyòn chän lµ: + Gi thþ tr êng cña chøng kho n c së. + Gi thùc hiön. + Thêi gian cho tíi khi Õn h¹n. + L i suêt ng¾n h¹n phi rñi ro trong thêi h¹n tån t¹i cña quyón. + L i suêt Coupon. + Møc dao éng dù o n cña c c møc l i suêt trong thêi h¹n cña quyòn. Hîp ång quyòn chän gåm cã quyòn chän b n, quyòn chän mua. QuyÒn chän b n Mét nhµ Çu t së h u 100 cæ phiõu STC v o th ng 2. Gi hiön t¹i lµ 120 USD/cæ phiõu. Sî r»ng gi cæ phiõu nµy sï gi m, nªn nhµ Çu t mua quyòn chän b n vµo th ng 4 t¹i Së giao dþch chøng kho n víi gi thùc hiön quyòn chän lµ 115 USD/cæ phiðu. PhÝ quyòn chän îc niªm yõt lµ 4 USD/1 quyòn. T¹i ngµy Õn h¹n cã t nh h nh nh sau: Gi hiön hµnh chøng kho n STC 95 100 115 120 130 - TrÞ gi theo gi hiön hµnh 9.500 10.000 11.500 12.000 13.000 _ L I (+), lç (-) - 2.400-1.900-400 + 100 + 1.100 NÕu gi cæ phiõu STC xuèng d íi møc 115 USD/cæ phiõu, nhµ Çu t vén cã quyòn b n víi gi 115USD/cæ phiõu Ó thu 11.500. NÕu gi t ng h n 115 USD/cæ phiõu th nhµ Çu t cã thó kh«ng thùc hiön quyòn, chþu mêt phý chän quyòn. 24

QuyÒn chän mua Mét ng êi muèn Çu t 12.000 USD vµo cæ phiõu HBD trong th ng 3. Gi hiön t¹i cæ phiõu nµy lµ 120 USD/cæ phiõu. Gi quyòn chän mét cæ phiõu nµy vµo th ng 5 îc yõt lµ 130 USD/cæ phiõu. PhÝ quyòn chän lµ 5 USD/1 quyòn. Nhµ Çu t sï lùa chän: a. Mua 100 cæ phiõu HBD: 120 USD x 100 = 12.000 USD. b. Çu t 12.000 USD vµo mua quyòn chän - Mua 2.400 quyòn chän: 5 USD x 2.400 = 12.000 USD - Gi thùc thi quyòn chän 130 USD/1 quyòn - Ngµy Õn h¹n: 30 th ng 5 T¹i ngµy Õn h¹n cã t nh h nh nh sau: Gi hiön hµnh chøng kho n HBD 110 120 130 140 150 Chªnh löch 2.400 x (-20) = - 48.000 2.400 x (-10) = - 24.000 0 2.400 x 10 = 24.000 2.400 x 20 = 48.000 Tíi ngµy Õn h¹n nõu gi cæ phiõu HBD lµ 140 USD/cæ phiõu th nhµ Çu t cã lîi nhuën 2.400 USD, bëi v «ng ta îc mua cæ phiõu nµy víi gi 130 USD/cæ phiõu. Gi sö 30 th ng 5 gi hiön hµnh cæ phiõu nµy lµ 120 USD/cæ phiõu th «ng ta tæn thêt lín. NÕu kh«ng thùc hiön quyòn th mêt phý mua quyòn chän 12.000 USD. Ph n biöt chøng kho n nî (tr i phiõu) vµ chøng kho n vèn (cæ phiõu) Tr I phiõu - Lµ chøng chø x c nhën quyòn chñ nî cña ng êi së h u (còng lµ giêy nhën nî cña ng êi ph t hµnh) nªn gäi lµ chøng kho n nî. - Ng êi mua lµ tr i chñ (chñ nî) cña c«ng ty. - Kh«ng îc tham gia øng cö, bçu cö. - îc rót vèn khi Õn h¹n. - Lîi tøc kh«ng æi; cè Þnh theo tû lö vèn. - Rñi ro thêp. Cæ phiõu - Lµ chøng chø x c nhën quyòn së h u vèn (lµ chøng chø gãp vèn) nªn gäi lµ chøng kho n vèn. - Ng êi mua lµ cæ «ng; lµm chñ mét phçn c«ng ty. - îc quyòn øng cö, bçu cö. - Kh«ng îc rót vèn. - Lîi tøc thay æi theo kõt qu kinh doanh - Rñi ro cao 25

2.2.2. Ph n lo¹i theo h nh thøc chøng kho n Theo c ch nµy, ng êi ta chia ra chøng kho n ghi danh vµ chøng kho n v«danh (kh«ng ghi tªn). - Chøng kho n ghi danh (ghi tªn) lµ chøng kho n ghi tªn ng êi chñ së h u trªn mæt tê chøng kho n, nh ng th«ng tin cçn thiõt cña ng êi së h u còng îc ghi trªn b a chøng kho n. Lo¹i chøng kho n nµy khi chuyón nh îng ph i tu n theo mét sè thñ tôc chuyón nh îng. - Chøng kho n v«danh lµ chøng kho n kh«ng ghi tªn chñ së h u. Lo¹i chøng kho n nµy khi chuyón nh îng kh«ng cçn thñ tôc, mµ chuyón nh îng, mua b n chø lµ viöc trao tay n gi n. 2.2.3. Ph n lo¹i chøng kho n theo thu nhëp Chøng kho n îc chia ra: Chøng kho n cã thu nhëp cè Þnh; chøng kho n cã thu nhëp biõn æi; chøng kho n hçn hîp. - Chøng kho n cã thu nhëp cè Þnh: lîi tøc îc tr theo Þnh kú, quý, 6 th ng hoæc 1 n m. Møc lîi tøc îc týnh c n cø vµo l i suêt ghi trªn chøng kho n vµ mönh gi chøng kho n. Lo¹i chøng kho n nµy cã møc rñi ro thêp. Kú h¹n cña chøng kho n cã thu nhëp cè Þnh lµ rêt kh c nhau. Th«ng th êng tr i phiõu kho b¹c lµ ng¾n h¹n (d íi 1 n m); tr i phiõu lµ trung h¹n vµ dµi h¹n (trªn 1 n m Õn 30 n m); cæ phiõu u i lµ v«thêi h¹n. Chøng kho n cã thu nhëp cè Þnh gåm: + Tr i phiõu ChÝnh phñ. + Tr i phiõu Þa ph ng. + Tr i phiõu c«ng ty. + Tr i phiõu ng n hµng vµ tr i phiõu quü tiõt kiöm. + TÝn phiõu kho b¹c Nhµ n íc. - Chøng kho n cã thu nhëp biõn æi: lo¹i chøng kho n îc h ëng lîi tøc tuú theo kõt qu ho¹t éng kinh doanh cña c«ng ty. Chøng kho n cã thu nhëp biõn æi gåm: + Cæ phiõu phæ th«ng: cæ phiõu phæ th«ng îc tr lîi tøc theo tû lö gãp vèn vµ kõt qu kinh doanh cña c«ng ty. + Chøng chø quü Çu t : lµ giêy x c nhën quyòn së h u vèn cæ phçn trong quü Çu t chøng kho n. - Chøng kho n hçn hîp: Chøng kho n hçn hîp gåm: 26

+ Tr i phiõu cã quyòn mua cæ phiõu: lo¹i tr i phiõu nµy, ngoµi lîi tøc cè Þnh îc nhën, ng êi së h u chóng cßn cã quyòn mua mét l îng cæ phiõu nhêt Þnh cña c«ng ty ph t hµnh, tøc lµ cã mét chøng chø quyòn mua cæ phiõu. Chøng chø nµy thuéc lo¹i chøng kho n ph i sinh. + Tr i phiõu cã kh n ng chuyón æi: lo¹i tr i phiõu nµy, ngoµi viöc h ëng lîi tøc cè Þnh, ng êi së h u tr i phiõu cßn îc chuyón tr i phiõu nµy thµnh cæ phiõu trong mét thêi h¹n nhêt Þnh víi nh ng iòu kiön x c Þnh. + Tr i phiõu cã thu nhëp bæ sung: lo¹i tr i phiõu nµy, ngoµi sè lîi tøc cè Þnh cßn îc h ëng kho n lo¹i tøc bæ sung theo sù t ng tr ëng cæ tøc cña c c cæ «ng. 2.3. Gi chøng kho n 2.3.1- MÖnh gi (Face Value) Sè tiòn ghi trªn chøng kho n gäi lµ mönh gi. MÖnh gi chøng kho n chø cã gi trþ danh nghüa. èi víi cæ phiõu phæ th«ng, mönh gi lµ c n cø Ó x c Þnh c c quyòn (nh ë môc 2). èi víi tr i phiõu chiõt khêu khèng, th ng êi mua tr i phiõu lçn Çu chø bá ra mét sè tiòn thêp h n mönh gi rêt nhiòu. 2.3.2. Gi b n lçn Çu tr i phiõu chiõt khêu khèng Gi b n nµy (tøc lµ gi mua cña tr i chñ) thêp h n mönh gi rêt nhiòu; îc x c Þnh b»ng c«ng thøc: P = F (1 + i) n Trong ã: P: Gi b n F: MÖnh gi i: L i suêt n: Kú h¹n tr i phiõu C«ng thøc nµy îc chøng minh nh sau: NÕu cã mét kho n vèn lµ P em Çu t víi l i suêt lµ i (%) n m, th - Cuèi n m thu thø nhêt l i lµ ip gèc céng (+) l i lµ P + ip - Cuèi n m thø hai l i lµ ( P + ip)i gèc céng (+) l i lµ P + ip + ( P + ip)i = P (1 + i) 2 27

- N m thø ba l i lµ ip (1+i) 2 Gèc céng (+) l i lµ P (1+i) 2 + ip (1+i) n = ip (1+i) 3 - Cuèi n m n gèc céng (+) l i = P (1+i) n Tøc lµ F = P (1+i) n P = F (1 + i) n VÝ dô: Mét tr i phiõu chiõt khêu khèng cã mönh gi 10.000.000 kú h¹n 2 n m l i suêt 12%/n m; ng êi mua ph i tr tiòn mua tr i phiõu nµy lµ: 10.000.000 = 7.971.938 (1 + 0,12) 2 2.3.3. Gi b n cæ phiõu ph t hµnh lçn Çu Khi ph t hµnh chµo b n cæ phiõu lçn Çu ra c«ng chóng (IPO Initial public Offering), tæ chøc b o l nh ph t hµnh chøng kho n ph I c n cø vµo c c b n c o b¹ch cña tæ chøc ph t hµnh chøng kho n Ó x c Þnh gi b n cæ phiõu (POP). Gi cña chøng kho n chµo b n îc týnh to n b»ng c ch lêy gi trþ cña c«ng ti chia (:) cho sè cæ phiõu chµo b n ra c«ng chóng Gi chµo b n ra c«ng chóng (POP) thùc tõ cã thó kh c víi khung gi Þnh ra s bé trong b n c o b¹ch, tuú theo møc é quan t m cña c c nhµ Çu t Ó t ng hoæc gi m gi (POP) nµy. 2.3.4. Th gi (Book value) Th gi lµ gi ghi trªn sæ s ch kõ to n. Th gi ph n nh t nh tr¹ng vèn cæ phçn vµ t nh tr¹ng tµi chýnh cña c«ng ty trong mét thêi kú nhêt Þnh. VÝ dô: Mét c«ng ty tr íc y ph t hµnh 100.000 cæ phiõu mönh gi 30.000 /1 cæ phiõu. Nay quyõt Þnh ph t hµnh thªm 10.000 cæ phiõu n a víi mönh gi nh tr íc; nh ng gi b n cæ phiõu trªn thþ tr êng lµ 50.000 /1 cæ phiõu. TÝch luü cña c«ng ty tõ Çu Õn nay lµ 900.000.000. Trªn sæ s ch ph n nh nh sau: a. Vèn cæ phçn theo mönh gi 30.000 x 110.000 = 3.300.000.000 (100.000 cæ phiõu cò + 10.000 cæ phiõu míi) b. Vèn thæng d (50.000-30.000 ) x 10.000 = 200.000.000 c. TÝch luü = 900.000.000 28