Η Βορειοανατολική Αττική υπό το πρίσμα των εξελίξεων Ο δήμος Μαραθώνα Χωροταξικός Σχεδιασμός 7ου Ακαδ. Έτος: 2010-2011 Σπουδαστική ομάδα: Λάζου Χ., Ραχιώτη Α., Ρέτζου Ντ. Διδακτική ομάδα: Αυγερινού Σ., Τουφεγγοπούλου Α.
Πίνακας Περιεχομένων Δήμος Μαραθώνα Αναγνώριση του χώρου και περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών Εντοπισμός βασικών προβλημάτων δυσλειτουργιών 3 - Ιστορικά στοιχεία 4 - Ένταξη της περιοχής στον ευρύτερο χώρο Γεωγραφική θέση 5 - Ένταξη της περιοχής στον ευρύτερο χώρο Προσβάσεις, συνδέσεις 6 - Δημογραφικά και Οικονομικά χαρακτηριστικά 8 -Γενική εικόνα των χρήσεων γης στον αστικό και εξωαστικό χώρο 10 - Χρήσεις γης στο δήμο Μαραθώνα 11 - Χρήσεις γης στο δήμο Μαραθώνα πιέσεις, συγκρούσεις 12 - Φυσικό περιβάλλον 13 - Φυσιογνωμία δομημένου χώρου 15 - Θεσμικό πλαίσιο 18 Ειδικό θέμα μελέτης στην περιοχή του Μαραθώνα Αγροτική παραγωγή 19 -Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου (επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις) Αίτια συρρίκνωσης του αγροτικού χώρου 25 -Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου (επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις Ανάλυση SWOT 27 Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης ( εντοπισμένα προβλήματα δυσλειτουργίες και πλεονεκτήματα ) και των τάσεων ανάπτυξης του Δήμου Μαραθώνα Σενάρια Κατευθυντήριες προτάσεις ανάπτυξης 30 - Σενάρια ανάπτυξης (Δυσμενές - Αισιόδοξο) 31 - Χάρτης απεικόνισης δυσμενούς σεναρίου 32 - Εφικτό σενάριο Προτάσεις ανάπτυξης 33 - Χάρτης απεικόνισης εφικτού σεναρίου προτάσεων 35 Βιβλιογραφία 36 2
Δήμος Μαραθώνα Αναγνώριση του χώρου & περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών Εντοπισμός βασικών προβλημάτων δυσλειτουργιών 33
Ιστορικά στοιχεία Ιστορικά στοιχεία Η πόλη του Μαραθώνα πήρε την ονομασία της από τον τοπικό ήρωα Μάραθο. Στην Αρχαιότητα, στην ευρύτερη περιοχή ιδρύθηκαν και οι πόλεις Προβάλινθος, Οινόη και Τρικόρυθος οι οποίες μαζί με το Μαραθώνα αποτέλεσαν την Τετράπολη της Αττικής. Ο πρώτος δήμος ο επονομαζόμενος «Μαραθών» ήταν ο πιο αξιόλογος καθώς σε αυτόν ανήκε ο συνοικισμός της παραλίας και εκτεινόταν μέχρι την περιοχή του Βρανά. Ο Μαραθώνας έγινε γνωστός από την ομώνυμη μάχη το Σεπτέμβριο του 490 π.χ. Μετά την κατάληψη και την καταστροφή της Ερέτριας ο περσικός στρατός, διέπλευσε τον νότιο Ευβοϊκό και αποβιβάστηκε στην παραλία του Μαραθώνα, κατά μήκος του σημερινού Σχοινιά, όπου και στρατοπέδευσε. Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες διάλεξαν αυτή τη θέση για να αποβιβασθούν και να στρατοπεδεύσουν έπειτα από συμβουλή του Ιππία, του εξόριστου γιου του τυράννου Πεισιστράτου ο όποιος συνόδευε τους εισβολείς. Πίστευε ο Ιππίας, ότι ο γεωργικός πληθυσμός της περιοχής του Μαραθώνα θα τον δεχόταν ευνοϊκά, επειδή οι εκεί αγρότες διατηρούσαν ακόμη αγαθές αναμνήσεις από τη διακυβέρνηση των Πεισιστρατιδών. Εκτός αυτού, η μεγάλη πεδιάδα βοηθούσε στις κινήσεις και τους ελιγμούς του περσικού ιππικού, που θα λάμβανε μέρος στη σύγκρουση με τους Αθηναίους. Οι Πέρσες σκόπευαν, ξεπερνώντας το εμπόδιο του Μαραθώνα, να διασχίσουν την Αττική για να φτάσουν και να πολιορκήσουν την Αθήνα. Οι Αθηναίοι, όμως, αποφάσισαν, με επικεφαλής το Μιλτιάδη να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες και να ανακόψουν την πορεία τους. 10.000 Αθηναίοι, με τη συμβολή 1.000 Πλαταιών κατάφεραν με το μεγαλοφυές στρατηγικό σχέδιο του Μιλτιάδη να επικρατήσουν έναντι του υπεράριθμου εχθρού. Η νίκη των Ελλήνων σήμανε το τέλος της πρώτης ουσιαστικής απόπειρας της Περσικής αυτοκρατορίας να υποτάξει τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο, διέλυσε το μύθο του αήττητου των Περσών και απέτρεψε την παλινόρθωση της τυραννίας. Ήταν η πρώτη καταγεγραμμένη μάχη μεταξύ ασιατικών και ευρωπαϊκών φύλων και η έκβασή της καθόρισε σε σημαντικό βαθμό την ιστορική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Στην πεδιάδα του Μαραθώνα σώζεται ο «Σορός», ο χωμάτινος Τύμβος των Μαραθωνομάχων, ύψους 9 μ. που δημιουργήθηκε για να καλύψει τα σώματα των νεκρών Αθηναίων μαχητών. Σύμφωνα με τα έθιμα, οι νικητές περισυνέλεξαν τους νεκρούς από το πεδίο της μάχης, τους έθεσαν στην πυρά και παρακάθισαν σε περίδειπνο για να τιμήσουν την ανδρεία τους. Έξω από τον Τύμβο οι Αθηναίοι έφηβοι κατέθεταν κάθε χρόνο στεφάνους και πρόσφεραν θυσίες στη μνήμη των νεκρών μαραθωνομάχων. Ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων αποτελεί αρχαιολογικό χώρο και μνημείο παγκόσμιας εμβέλειας και ύψιστης πολιτισμικής κληρονομιάς. Στην περιοχή του Τύμβου βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο. Από το Μαραθώνα προέρχονται οι όροι Μαραθωνοδρόμος και Μαραθώνιος, καθώς τη νίκη του Μαραθώνα ανήγγειλε στους Αθηναίους ο Φειδιππίδης αφού διένυσε τρέχοντας την απόσταση Μαραθώνα-Αθήνα. Σε ανάμνηση του θρυλικού κατορθώματος του Αθηναίου οπλίτη καθιερώθηκε το αγώνισμα του Μαραθώνιου Δρόμου στους νεότερους Ολυμπιακούς Αγώνες. Διάταξη των αντίπαλων παρατάξεων κατά την έναρξη της μάχης του Μαραθώνα. Στο πέρασμα των αιώνων, ο Μαραθώνας διατηρούσε πάντα σημαντικό αριθμό κατοίκων - ανεξάρτητα από τις μεταπτώσεις στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των άλλων Δήμων της Βορειοανατολικής Αττικής - κυρίως λόγω της εξαρχήςανάπτυξηςτηςγεωργίαςστηνπεριοχή. Το 19ο αιώνα η στροφή των Ευρωπαίων στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, οδήγησε στην ανασημασιοδότηση της περιοχής. Πολλοί περιηγητές επισκέπτονταν τα διάφορα αρχαιολογικά σημεία, ενώ η κορύφωση έφθασε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, όταν επιλέχθηκε η αναβίωση της Μαραθώνιας διαδρομής του Φειδιππίδη, στην αυθεντική της μορφή, με αφετηρία από τον Μαραθώνα και τερματισμό στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Στον 20ο αιώνα, η εξέλιξη του Μαραθώνα χαρακτηρίζεται από δύο παραμέτρους: την εγγύτητά του με το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας και την βιομηχανική και τεχνολογική επανάσταση, που του προσέδωσαν χαρακτηριστικά τόπου παραθερισμού και τουρισμού, αλλά και μόνιμης κατοικίας για τους εργαζόμενους της βιομηχανίας της ευρύτερης περιοχής. Οι χρήσεις Α και Β κατοικίας, σε συνδυασμό με το πλούσιο φυσικό περιβάλλον, τον αρχαιολογικό πλούτο και τις Ολυμπιακές υποδομές, αποτελούν τις κυρίαρχες προκλήσεις για την εξέλιξη της περιοχής στον 21ο αιώνα. ΟΤύμβοςτωνΜαραθωνομάχων 4
Ένταξη της περιοχής στον ευρύτερο χώρο - Γεωγραφική θέση Ιστορικά στοιχεία Ο Δήμος Μαραθώνα τοποθετείται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς Ελλάδας, στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού Αττικής. Ανήκει στη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής, η οποία υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Αττικής. Έχει συνολική έκταση 97 τ.χλμ. και πληθυσμό 8.882 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Έδρα του δήμου είναι ο Μαραθώνας. Ο Δήμος Μαραθώνα συνορεύει βόρεια με τις Κοινότητες Γραμματικού και Βαρνάβα, δυτικά με τον Δήμο Αφιδνών και τις Κοινότητες Καπανδριτίου, Σταμάτας και Ροδόπολης, ενώ νότια συνορεύει με τον Δήμο Νέας Μάκρης. Ανατολικά βρέχεται από τον Κόλπο των Πεταλίων. Φυσικά όρια του δήμου αποτελούν το Πεντελικό όρος στα νοτιοδυτικά, η ακτογραμμή στα ανατολικά και η λίμνη του Μαραθώνα στα δυτικά, η οποία υπάγεται διοικητικά στην Κοινότητα Καπανδριτίου και αξιοποιείται από την ΕΥΔΑΠ. ΚΑΛΑΜΟΣ ΒΑΡΝΑΒΑΣ ΠΟΛΥΔΕΝΔΡΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ ΚΑΠΑΝΔΡΙΤΙ ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ ΣΤΑΜΑΤΑ ΡΟΔΟΠΟΛΗ ΝΕΑ ΜΑΚΡΗ Με την εφαρμογή του σχεδίου Καλλικράτης, ο νέος διευρυμένος δήμος Μαραθώνα θα σχηματιστεί με τη συνένωση των Δήμων Νέας Μάκρης και Μαραθώνα και των Κοινοτήτων Γραμματικού και Βαρνάβα. Η έκταση του νέου Δήμου θα είναι 226.55 τ.χλμ και ο πληθυσμός του 26.899 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Έδρα του διευρυμένου δήμου θα είναι ο Μαραθώνας. ΑΘΗΝΑ Μαραθώνας Θέση του Μαραθώνα στην Περιφέρεια Αττικής ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΟΣ ΔΗΜΟΣ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Θέση του Μαραθώνα στη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Θέση του Μαραθώνα στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο 5
Ένταξη της περιοχής στον ευρύτερο χώρο - Προσβάσεις, Συνδέσεις Ιστορικά στοιχεία Η Βορειοανατολική Αττική, λόγω της σχέσης και της σύνδεσης που έχει με το Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών, αλλά και των μεγάλων έργων υποδομής, όπως το Διεθνές Αεροδρόμιο και τα κύρια λιμάνια, έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Πρωταρχικής σημασίας στοιχείο για την ανάπτυξη της περιοχής αποτελεί η Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας καθώς πρόκειται για την κύρια οδική σύνδεση της περιοχής με το κέντρο της Αθήνας, παραπλεύρως της οποίας έχουν κατασκευαστεί εγκαταστάσεις επιχειρήσεων, κυρίως του τριτογενούς τομέα, που απασχολούν μεγάλο αριθμό εργαζομένων, με αποτέλεσμα την αύξηση της πρώτης κατοικίας στις γύρω περιοχές. Πέρα από την Εθνική Οδό, σημαντική ώθηση για την ανάπτυξη της περιοχής δόθηκε και από την κατασκευή της Αττικής Οδού, που, παρότι δεν συνδέεται άμεσα με την περιοχή, συντελεί στην καλύτερη σύνδεση της λεωφόρου Μαραθώνος, που αποτελεί την βασική οδική αρτηρία της περιοχής, με το Αεροδρόμιο, τις κεντρικές λεωφόρους του λεκανοπεδίου (Μεσογείων, Κηφισίας κλπ.), αλλά και με άλλους άξονες υπερτοπικής σημασίας (Εθν. Οδός Αθηνών-Κορίνθου κλπ). Τέλος, η κατασκευή του Αεροδρομίου στα Σπάτα συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της περιοχής, αφού συντέλεσε στην αλλαγή, ως ένα βαθμό, του κέντρου βάρους του Νομού Αττικής, δημιουργώντας καλύτερες προϋποθέσεις για μια βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής καθώς σε συνδυασμό με το λιμάνι της Ραφήνας, που συνδέει με τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου και τα κύρια λιμάνια της Εύβοιας, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά στοιχεία για την τουριστική ανάπτυξη της παράκτιας περιοχής της Βορειοανατολικής Αττικής. Πιο ειδικά η πρόσβαση στο Δήμο Μαραθώνα επιτυγχάνεται με τέσσερεις βασικούς οδικούς άξονες. Ο σημαντικότερος οδικός άξονας είναι η λεωφόρος Μαραθώνος, ηοποία συνδέει το Δήμο άμεσα με την πρωτεύουσα μέσω των Δήμων Ν. Μάκρης και Ραφήνας (διαδρομή 1). Μια άλλη βασική συγκοινωνιακή αρτηριακή σύνδεση, με ιδιαίτερα όμως προβλήματα πλημμυρών και δυστυχημάτων είναι η διαδρομή Μαραθώνας-Ν. Μάκρη-Διόνυσος-Αθήνα μέσω της Ε.Ο. Αθηνών- Λαμίας (διαδρομή 2). Η τρίτη οδική αρτηρία, μέσω της οποίας οι κάτοικοι του Δήμου έχουν πρόσβαση εθνικό οδικό δίκτυο, είναι η διαδρομή Λ. Μαραθώνος-Λ. Γραμματικού-Καπανδρίτι-Ε.Ο. Αθηνών-Λαμίας (διαδρομή 3). Τέλος η σύνδεση Λ. Μαραθώνος-Καλεντζίου-Αγίου Στεφάνου-Αθήνα (διαδρομή 4). 6
Ένταξη της περιοχής στον ευρύτερο χώρο - Προσβάσεις - Συνδέσεις Ιστορικά στοιχεία Το βασικό μέσο υπερτοπικής μαζικής μεταφοράς για την περιοχή της Βορειοανατολικής Αττικής είναι το ΚΤΕΛ Αττικής. Εξαιτίας της έλλειψης μέσων σταθερής τροχιάς στην περιοχή, η σύνδεση με το Πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών, καθώς και με αλλά σημεία, όπως το αεροδρόμιο ή γειτονικές περιοχές επιτυγχάνεται μέσω των λεωφορείων. Με πρωτοβουλία του δήμου Μαραθώνα, προγραμματίστηκαν και εκτελούνται δρομολόγια της δημοτικής συγκοινωνίας, με δωρεάν εισιτήριο, από την πόλη του Μαραθώνα προς την παράκτια ζώνη, το Σχνιά, το Κάτω Σούλι, το Καλέντζι και τον Άγιο Στέφανο. Ωστόσο και αυτά τα δρομολόγια χρειάζεται να αυξηθούν. Δίκτυο Προαστιακού Σιδηροδρόμου και Πιθανή μελλοντική επέκταση της γραμμής προς Ραφήνα 7
Δημογραφικά και οικονομικά χαρακτηριστικά Ιστορικά στοιχεία 2 4 6 3 1 7 5 Κατανομή των κατοίκων του δήμου Μαραθώνα σε μόνιμους και παραθεριστές ανά οικισμό (διάγραμμα και χάρτης) (πηγή ΕΣΥΕ) Στον παραπάνω χάρτη, και στα διαγράμματα παραθέτονται στοιχεία σχετικά με την πληθυσμιακή εξέλιξη του δήμου Μαραθώνα. Πιο συγκεκριμένα μεταπολεμικά και μέχρι το 1981 η μεταβολή του πληθυσμού στους οικισμούς του δήμου Μαραθώνα είναι σχετικά ομαλή. Αντιθέτως την δεκαετία 1981-1991 παρατηρείται ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση στους περισσότερους οικισμούς με εξαίρεση τους οικισμούς Άνω Σούλι και Βόθων, όπου η μεταβολή είναι σχετικά μικρή. Τέλος την δεκαετία 1991-2001 σημειώνεται σχετική μείωση του πληθυσμού. Συγκρίνοντας κανείς τα δύο διαγράμματα παρατηρεί πως στο κέντρο του δήμου και στους παραθαλάσσιους οικισμούς σημειώνεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση του πληθυσμού καθώς και η μεγαλύτερη πληθυσμιακή μεταβολή. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται κυρίως στους παραθεριστές που εισρέουν στην περιοχή και τείνουν να μετατρέψουν την παραθεριστική τους κατοικία, σε μόνιμη. Επιπλέον ο οικισμός του Μαραθώνα υπήρξε ανέκαθεν κέντρο της περιοχής με αποτέλεσμα να πλαισιωθεί με χρήσεις ώστε να εξυπηρετεί την οικιστική ανάπτυξη και να την συγκεντρώνει. Αξίζει να αναφέρουμε επίσης ότι την τελευταία δεκαετία διαπιστώνουμε την άφιξη μεγάλου αριθμού μεταναστών (κυρίως στους ηπειρωτικούς οικισμούς αποτελούν ενεργό εργατικό δυναμικό του πρωτογενούς τομέα) οι οποίοι δεν είναι καταγεγραμμένοι με αποτέλεσμα η φαινομενική μείωση του πληθυσμού εκείνης της περιόδου να μην είναι και τόσο ακριβής. Πραγματικός πληθυσμός ανά οικισμό του δήμου Μαραθώνα και ανά δεκαετία (Πηγή ΕΣΥΕ) Σε γενικές γραμμές σημειώνεται πληθυσμιακή κινητικότητα και μεταβολή, τόσο με εσωτερική όσο και με εξωτερική μετανάστευση, γεγονός που καθιστά την ανάγκη για χωροταξική οργάνωση του Μαραθώνα, επιτακτική. 8
Δημογραφικά και οικονομικά χαρακτηριστικά Ιστορικά στοιχεία Στο διπλανό διάγραμμα είναι φανερή η μείωση του πληθυσμού σε όλες τις κατηγορίες του. Θα περίμενε κανείς να μειωθεί ο πληθυσμός στο σύνολό του. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτα ακριβές διότι όπως είπαμε και παραπάνω, μέρος του πληθυσμού αποτελείται από μετανάστες και παραθεριστές που δεν είναι καταγεγραμμένοι με ακρίβεια. Στη συνέχεια όμως θα ασχοληθούμε μόνο με το ενεργό εργατικό δυναμικό του δήμου, δηλαδή το 47% του μόνιμου πληθυσμού και τους μετανάστες. Αρχικά ενώ το ποσοστό των εργαζομένων είναι περίπου ίδιο συγκρίνοντας τα έτη 1991 και 2001, οι απόλυτες τιμές τους διαφέρουν. Με λίγα λόγια κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας τα δεδομένα της απασχόλησης άλλαξαν. Πλέον πολλοί αναζητούν εργασία εκτός των ορίων του δήμου με αποτέλεσμα να αλλάζουν και τόπο κατοικίας. Τι τους οδήγησε όμως προς αυτή την κατεύθυνση, και ποια ακριβώς είναι αυτή; (Πηγή ΕΣΥΕ) Σύμφωνα με καταγραφές του 2001, είναι φανερό ότι το ποσοστό του πληθυσμού που απασχολείται στον πρωτογενή τομέα είναι μικρό σχετικά με τους υπόλοιπους τομείς. Κάτι τέτοιο συμβαίνει διότι οι νέοι δεν προτιμούν τις γεωργικές εργασίες με το ρίσκο και τις δυσκολίες που τις συνοδεύουν, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το ποσοστό της απασχόλησης στον δευτερογενή και στον κυρίως στον τριτογενή τομέα. Πιο συγκεκριμένα η παροχή υπηρεσιών προσελκύει τους νέους του Μαραθώνα με αποτέλεσμα να φεύγουν αναζητώντας εργασία σε γειτονικούς δήμους ή ακόμα και στην πρωτεύουσα. Αντίθετα η μεγαλύτερη δυνατότητα της περιοχής, ο αγροτικός τομέας, εγκαταλείπεται. Έτσι παρατηρείται και φαινομενική μείωση των ενεργών εργαζομένων του δήμου εφόσον πολλοί από αυτούς δεν εργάζονται εντός του ίδιου του δήμου. Ωστόσο μεγάλο ποσοστό (δεν είναι καταγεγραμμένο) του εργατικού δυναμικού αποτελείται από μετανάστες, κυρίως ινδικής καταγωγής. Ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τον πρωτογενή τομέα, και τα τελευταία χρόνια τείνουν να ενταχθούν στην κοινωνική ζωή του δήμου. Επομένως παρατηρείται τόσο εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα όσο και εγκατάλειψη του ίδιου του δήμου, εφόσον ο τριτογενής τομέας εντός των ορίων του συμπληρώνεται από σχετικά μικρό αριθμό απασχολούμενων σε αυτόν. 9
Γενική εικόνα των χρήσεων γης στον αστικό και εξωαστικό χώρο Ιστορικά στοιχεία Γενικές χρήσεις γης στη Νομαρχία Βορειοανατολικής Αττικής Στο χάρτη φαίνονται οι καλύψεις εδάφους σύμφωνα με το πρόγραμμα CORINE 1990, ενώ έχουν σημειωθεί και οι οικιστικές συγκεντρώσεις που παρατηρούνται σήμερα στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και στην περιοχή του Μαραθώνα το Εθνικό Πάρκο Σχινιά που έχει χαρακτηρισθεί υγροβιότοπος και ιδρύθηκε το 2000, μαζί με την ολυμπιακή εγκατάσταση του κωπηλατοδρομίου. 0 1 5 χλμ Όρια δήμων Οδικό δίκτυο Δασικές εκτάσεις Αγροτικές και γεωργικές εκτάσεις Οικιστικοί Πυρήνες Ορυχεία Παραλίες Υδάτινοι όγκοι και έλη Υδροβιότοπος Αεροδρόμιο Κοτρωνίου Κωπηλατοδρόμιο Σχινιά Κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής της Νομαρχίας Βορειοανατολικής Αττικής είναι το πλούσιο φυσικό περιβάλλον. Στα όρια της συναντούμε τον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας, τη Βόρεια Πεντέλη, τους ποταμούς Ασωπό και Κηφισό, την τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα, καθώς και το Εθνικό Πάρκο Σχινιά που περιλαμβάνει τον υδροβιότοπο και το δάσος πεύκης και κουκουναριάς. Η περιοχή βρέχεται από το Νότιο Ευβοϊκό. Ενώ η Βορειοανατολική Αττική γειτνιάζει με το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας, στο οποίο η οικοδομική δραστηριότητα είναι πολύ έντονη, παραμένουν ακόμα σε αυτήν εκτάσεις που δεν έχουν οικοδομηθεί. Οι εκτάσεις αυτές είναι κατά κύριο λόγο δασικές, οι περισσότερες από τις οποίες αποτελούν Ζώνες Προστασίας, όπως η Ζώνη Προστασίας του Πεντελικού Όρους και το δάσος του Σχινιά. Μεγάλο ποσοστό της κάλυψης του εδάφους της Βορειοανατολικής Αττικής κατέχουν και οι αγροτικές και γεωργικές εκτάσεις. Η παραδοσιακή αγροτική οικονομία είναι ακόμη ζωντανή παρότι φθίνουσα. Έντονη οικιστική δραστηριότητα παρατηρείται σε όλο το μήκος της ακτογραμμής, στις παράλιες περιοχές, όπου αναπτύσσεται παραθεριστική κατοικία, η οποία έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε μόνιμη, καθώς και εγκαταστάσεις τουρισμού και αναψυχής. Βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής αποτελεί η αυθαίρετη δόμηση, συχνότερα εις βάρος των δασικών ή αγροτικών εκτάσεων, με πολλούς οικισμούς να είναι εκτός σχεδίου πόλεως. Επίσης, χαρακτηριστική είναι η ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης των Οινοφύτων, ενώ ταυτόχρονα κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων - Εθνική οδός Αθηνών-Λαμίας και Λεωφόρος Μαραθώνος - παρατηρείται η χωροθέτηση εμπορικών χρήσεων υπερτοπικού χαρακτήρα, βιομηχανίας χονδρεμπορίου και επιχειρήσεων. Γενικότερη είναι η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα παραγωγής με νέες υπηρεσίες και οικονομικές δραστηριότητες. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι και το έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον με την ύπαρξη εντός των ορίων της πληθώρας αρχαιολογικών χώρων, κυρίως στο Δήμο του Μαραθώνα. Σημαντική είναι και η ύπαρξη κέντρων αθλητισμού, συχνά με υπερτοπικό χαρακτήρα, όπως το Εθνικό Κωπηλατοδρόμιο του Σχινιά. 10
Χρήσεις γης στο Δήμο Μαραθώνα Ιστορικά στοιχεία 9 Π Α 1 8 22 7 ΠΝ Όρια Δήμου Μαραθώνα Κύριο Οδικό δίκτυο Δευτερεύον Οδικό δίκτυο τοπικές οδοί Δασικές εκτάσεις Υδροβιότοπος Αεροδρόμιο Κοτρωνίου 3 Οικισμοί οικιστικές συγκεντρώσεις Ορυχεία Παραλίες Υδάτινοι όγκοι και έλη Κωπηλατοδρόμιο Σχινιά 4 4 Αγροτικές και Γεωργικές εκτάσεις ( Υπαίθριες καλλιέργειες και θερμοκήπια) Π ΠΝ 5 Π 6 Π Χρήσεις αναψυχής και τουρισμού Αρχαιολογικοί Χώροι προστασίας Παραθεριστική Κατοικία Πρώην Αμερικανική βάση εγκαταστάσεις πολεμικού ναυτικού 0 1 1. Ιερό Πανός 2. Αγρόκτημα Ηρώδη του Αττικού 3. Τύμβος Πλαταιών 4. Προϊστορικοί Τάφοι 5. Τύμβος Μαραθώνα 6. Πλάσι 7. Παναγία Μεσοπορίτισσα 8. Αρχαία Τρικόρυνθος 9. Αρχαιολογικός Χώρος Ραμνούντος Μακαρία Πηγή 5 χλμ Από το χάρτη χρήσεων γης, καθώς και από το διάγραμμα κατανομής των χρήσεων παρατηρούμε ότι στο δήμο του Μαραθώνα οι επικρατούσες χρήσεις γης είναι: 1. ΗκατοικίαείτεΑ - μόνιμη είτε Β - παραθεριστική, Η Ά κατοικία αναπτύσσεται είτε εντός Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου είτε αυθαίρετα. Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί που έχουν αναπτυχθεί αποτελούν περιοχές αμιγούς κατοικίας. Η παραθεριστική κατοικία αναπτύσσεται κυρίως κατά μήκος της ακτογραμμής στο ανατολικό τμήμα του δήμου. Το παραλιακό μέτωπο αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για μεγάλο αριθμό παραθεριστών, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Έτσι, οι παραθεριστικές κατοικίες κατέχουν ένα σημαντικό ποσοστό του δομημένου χώρου. Παρατηρείται μάλιστα τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο μετατροπής της παραθεριστικής κατοικίας σε μόνιμη. 2.Οι τουριστικές εγκαταστάσεις και οι χώροι αναψυχής και εστίασης κατά μήκος του παραλιακού μετώπου, καθώς και πλησίον του Πάρκου του Σχινιά, το οποίο προσελκύει πλήθος επισκεπτών. 3.Οι εκτάσεις περιαστικού πρασίνου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εντός του δήμου είναι ο υδροβιότοπος και το πευκόδασος του Σχινιά, καθώς και το Πεντελικό όρος. 4. Η Γεωργική Γη. Η μεγάλη γεωργική ανάπτυξη που παρατηρείται οφείλεται στη γεωμορφολογία (μεγάλες πεδινές εκτάσεις-κάμπος του Μαραθώνα) αλλά και στον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Παρόλα αυτά μεγάλες εκτάσεις γης οικοδομούνται στο πλαίσιο της οικιστικής δραστηριότητας και της ανάπτυξης του τουρισμού. Επιπλέον, παρατηρείται ότι η αγροτική γη συνδυάζεται συχνά με τη λειτουργία θερμοκηπίων καθώς και με αποθήκες και μικρές βιοτεχνικές μονάδες. Ο Μαραθώνας είναι από τις σημαντικότερες περιοχές παραγωγής αγροτικών προϊόντων στην Αττική και μάλιστα χαρακτηρίζεται από το ΡΣΑ ως αγροτική περιοχή. Οι περιοχές του Βρανά, του Κάτω Σουλίου και του κάμπου του Μαραθώνα αποτελούν τις κυρίως αγροτικές περιοχές του Μαραθώνα, με πολλά θερμοκήπια αλλά και ανοιχτές καλλιέργειες, παράγοντας κυρίως οπωροκηπευτικά. Η διανομή των προϊόντων στις Λαϊκές Αγορές της Αττικής γίνεται από τους ίδιουςτουςπαραγωγούςάμεσα, χωρίς μεσάζοντες. Ανάπτυξη στην περιοχή παρουσιάζει και η ανθοκομία. 5. Οι χώροι με αρχαιολογικό ενδιαφέρον είτε κοντά σε οικιστικούς πυρήνες είτε σε περιοχές φυσικού κάλλους. 11
Χρήσεις γης στο Δήμο Μαραθώνα - Πιέσεις, συγκρούσεις Ιστορικά στοιχεία Συνολικά, μπορούμε να παραθέσουμε τα προβλήματα και τις δυσλειτουργίες που προκύπτουν από τη συνύπαρξη αντικρουόμενων-ανταγωνιστικών χρήσεων γης. Έτσι, συγκεντρωτικά εντοπίζουμε τα εξής: Στην περιοχή του Μαραθώνα, παρατηρείται έντονα τα τελευταία χρόνια αλλαγή των χρήσεων γης. Μεγάλες εκτάσεις αγροτικών και δασικών εκτάσεων μετατρέπονται σε περιοχές κατοικίας μέσα από μη νόμιμες διαδικασίες, ενώ εξαιτίας της πίεσης αστικοποίησης στον εξωαστικό χώρο παρατηρείται η τάση μετατροπής της παραθεριστικής κατοικίας σε μόνιμη. Αυτό συμβαίνει κυρίως στην παράκτια ζώνη της περιοχής (περιοχή Αγ. Παντελεήμονα και Σχινιά) αλλά και στην ανατολική περιοχή (οικισμός Αύρα), όπου συγκεντρώνεται το ενδιαφέρον ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Το πρόβλημα συνίσταται στο γεγονός ότι στις περιοχές αυτές δεν έχουν προβλεφθεί οι κατάλληλες υποδομές για μόνιμη κατοικία. Έτσι, υπάρχουν ελλείψεις σε κοινωφελείς δημόσιους χώρους, καθώς και προβλήματα ή και ανυπαρξία στα δίκτυα αποχέτευσης, ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η ζωή των κατοίκων. Έντονη είναι η πίεση που ασκεί η οικιστική δραστηριότητα, κυρίως υπό τη μορφή αυθαίρετης δόμησης αλλά και εγκαταστάσεων τουρισμού και αναψυχής, εις βάρος της αγροτικής γης, των δασικών εκτάσεων και της παράκτιας ζώνης. Η άναρχη δόμηση και η μη τήρηση των περιορισμών και των όρων δόμησης οδηγεί στη δημιουργία οικισμών χωρίς μελετημένο σχεδιασμό με ασαφή όρια, που παρουσιάζουν ελλιπείς εξυπηρετήσεις, ανεπαρκείςσυνδέσειςκαισυνεπώςυποβάθμισητηςποιότηταςζωήςτωνκατοίκων τους. Πιέσεις ασκούνται εις βάρος του Εθνικού Πάρκου Προστασίας του Σχινιά. Οικοδομικοί συνεταιρισμοί έχουν χωροθετηθεί εντός των ορίων του πάρκου. Παράλληλα, εγκαταστάσεις αναψυχής και αυθαίρετα κτίσματα απειλούν τον υδροβιότοπο και το πευκόδασος, ενώ επικίνδυνη για το βιότοπο είναι και η χρήση φυτοφαρμάκων στην αγροτική γη που απειλεί με μόλυνση τον υδροφόρο ορίζοντα. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί η αναξιοποίητη έκταση του κωπηλατοδρομίου που κινδυνεύει να εγκαταλειφθεί, ενώ θα μπορούσε να αποτελεί πόλο έλξης υπερτοπικής σημασίας για την περιοχή. Επίσης, δεν γίνεται προσπάθεια ανάδειξης των πολλών περιοχών αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, οι οποίες επίσης απειλούνται με εγκατάλειψη. Κατοικία και χρήσεις αναψυχής ασκούν πιέσεις στην παράκτια ζώνη και το πευκόδασος του Σχινιά Οικιστική δραστηριότητα σε ελώδη περιοχή Ο υδροβιότοπος του Σχινιά δέχεται τις οικιστικές πιέσεις από αυθαίρετη και νόμιμη δόμηση 12
Φυσικό Φυσικό περιβάλλον Περιβάλλον Ο δήμος Μαραθώνα παρουσιάζει πλούσιο φυσικό τοπίο. Το 41,5% της έκτασης του δήμου αποτελούν δασικές εκτάσεις, με κυριότερο το Πεντελικό Όρος που αποτελεί και περιοχή προστασίας. Μεγάλο ποσοστό (42%) καταλαμβάνουν οι αγροτικές εκτάσεις και οι βοσκότοποι. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί η παράκτια ζώνη, καθώς και η αφθονία του νερού (πηγές). Εξαιρετικής σημασίας, τοπικής και υπερτοπικής, αποτελεί το Εθνικό Πάρκο Σχινιά. Το Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα βρίσκεται στην πεδιάδα του Μαραθώνα, στην ομώνυμη περιοχή που αποτελεί υψηλό δυναμικό οικολογικής αναψυχής και εκπαίδευσης. Απέχει από την Αθήνα 40 περίπου χιλιόμετρα ΒΑ και αποτελεί το σημαντικότερο παράκτιο οικοσύστημα της Αττικής, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει και εξαιρετικό ενδιαφέρον ως τοπίο και βασίζεται σε μια ευαίσθητη υδατική ισορροπία. Η έκταση του είναι 13,84 τ. χλμ. Η περιοχή ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 με συνολικά 19 τύπους ενδιαιτημάτων, 115 είδη πτηνών με δυνητική ποικιλότητα 215 ειδών ενώ υπάρχουν απειλούμενα είδη ψαριών γλυκού νερού, αμφιβίων και ερπετών. Στην περιοχή υπάρχουν τα παρακάτω ενδιαιτημάτων: 1.Παραθαλάσσιο δάσος με χαλέπιο πεύκη και κουκουναριά. Είναι ένα από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο. 2.Χερσόνησος Κυνοσούρα. Τυπικό μεσογειακό οικοσύστημα, με θάμνους, φρύγανα και πόες. Γενικά η χερσόνησος έχει διατηρήσει τη φυσικότητά της με ελάχιστη επίδραση από τον άνθρωπο. 3.Μακαρία Πηγή. Δύο λιμνοπηγές όπου το νερό αναβλύζει όλο το χρόνο από τον πυθμένα, σε σημαντικές ποσότητες. 4.Υγρότοπος με γλυκό, υφάλμυρο και αλμυρό νερό, καλαμιώνες, αλμυρίκια, αλοφυτική βλάστηση και υγρά λιβάδια, ο οποίος κατακλύζεται περιοδικά. 5.Λίμνη Στόμι. Το χαμηλότερο τμήμα του υγρότοπου που πλημμυρίζει εποχικά με αλμυρό νερό. ΖΩΝΗ Α1. Υγροτοπική Περιοχή Προστασίας της Φύσης ΖΩΝΗ Α2. Λοφώδης Περιοχή στη Χερσόνησο Κυνοσούρας Λόφος Δρακονέρας ΖΩΝΗ Α3. Περιοχή Δάσους Χαλεπίου Πέυκης και κουκουναριάς ΖΩΝΗ Α4. Περιοχή Μακαρίας Πηγής ΖΩΝΗ Α5. Θαλάσσια Περιοχή Όρμου Μαραθώνα ΖΩΝΗ Β1. Περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΖΩΝΗ Β2. Περιοχή Αναψυχής, Τουρισμού και κατοικίας ΖΩΝΗ Β3. Περιοχή παραλίας ΖΩΝΗ Γ. Περιοχή ελεγχόμενης γεωργικής χρήσης 13
Φυσικό Φυσικό περιβάλλον Περιβάλλον Κίνδυνοι - Απειλές Η περιοχή προστασίας του Πεντελικού όρους κινδυνεύει από πυρκαγιές λόγω της σύνθεσης της βλάστησης της καθώς και από όσους θέλουν να χρησιμοποιήσουν τις εκτάσεις αυτές για οικοπεδοποίηση. Αν και έχει εγκατασταθεί αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης από το 2004, δεν έχει λειτουργήσει έως και σήμερα με αποτέλεσμα να παρατηρείται αύξηση των εκτάσεων που κάηκαν από το 2007 σε αυτές το 2009. Η πίεση που ασκείται από τους επισκέπτες του καλοκαιριού στις ζώνες Α3 (δάσος) και Β3 (ακτή) ξεπερνά την υφιστάμενη χωρητικότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται από τη φύση του χώρου. Η κυκλοφορία και η στάθμευση ΙΧ, η κατασκήνωση των επισκεπτών, η απόρριψη σκουπιδιών και μπαζών καθώς και τα αγροτοχημικά από την γύρω περιοχή διαταράζουν την χλωρίδα και πανίδα του υδροβιότοπού και ρυπαίνουν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Στην περιοχή παρατηρείται μέτρια οικιστική ανάπτυξη, η οποία ανακόπηκε μετά τη θεσμοθέτηση χρήσεων γης. Κατά το πρόσφατο παρελθόν έχουν σημειωθεί διακοπές στην παροχέτευση ύδατος από το γειτονικό κωπηλατοδρόμιο προς το έλος, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αποξήρανση του έλους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Πυρκαγιές 2009 Πυρκαγιές 2008 Πυρκαγιές 2007 Πυρκαγιές 2009 14
Φυσιογνωμία του δομημένου χώρου ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΔΗΜΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Οικισμοί προ του 23 2 5 Περιοχές υπό ένταξη Περιοχές Αυθαιρέτων 3 Λεωφ. Γραμματικού Λεωφ. Μαραθώνος 1 Λεωφ. Σουλίου 14 12 15 8 6 7 11 11 10 13 Άλλες περιοχές 1. Μαραθώνας 2. Άνω Σούλι 3. Καλέτζι Βόθων 4. Άγιος Παντελεήμονας 5. Αύρα 6. Κάτω Σούλι 7. Άγιος Γεώργιος 8. Πάντειος Πολιτεία 9. Βρανάς 10. Αγία Τριάδα 11. Σχινιάς Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί ( εντός σχεδίου πόλης ) 9 4 12. Δικαστικών Υπαλλήλων 13. Δικαστών και Εισαγγελέων 14. Πολυτέκνων και Αστυνομικών (Άνω Σχινιάς) 15. Εφοριακών (Άνω Σχινιάς) εκτός σχεδίου Λεωφόρος Μαραθώνος Κύριο Οδικό δίκτυο 15
Φυσιογνωμία του δομημένου χώρου Ο Δήμος Μαραθώνα είναι ένας αρκετά μεγάλος σε έκταση δήμος του οποίου, όπως έχει προαναφερθεί, το μεγαλύτερο ποσοστό είναι δασικές (41.5%) και καλλιεργούμενες εκτάσεις (34,77%), ενώ μόνο το 2,26 % είναι δομημένο. Παρατηρείται ότι το κτισμένο περιβάλλον είναι διάσπαρτο στα όρια του Δήμου με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλοί οικιστικοί πυρήνες. Η μεγαλύτερη πύκνωση παρουσιάζεται στις παραλιακές περιοχές, ενώ στην ενδοχώρα, με εξαίρεση τον οικισμό του Μαραθώνα που είναι ο μεγαλύτερος του Δήμου, η δόμηση είναι πιο αραιή. Η περιοχή του Μαραθώνα γενικά χαρακτηρίζεται από συνδυασμό διαφορετικών οικιστικών ενοτήτων, κτισμένων εντός διαφορετικών οικονομικών, νομικών και κοινωνικών πλαισίων. Τα κτίσματα είναι διάσπαρτα τοποθετημένα και συνήθως δεν υπάρχουν οικοδομικά τετράγωνα. Η εικόνα αυτή των οικισμών, προέκυψε από τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκαν, δηλαδή μέσω της κατάτμησης μεγάλων γεωργικών εκτάσεων, που με στόχο το κέρδος, μετατράπηκαν σε οικόπεδα. Η περιοχή θα μπορούσαμε να πούμε ότι ως αραιοδομημένη παρουσιάζει το χαρακτήρα προαστίου. Ήδη από την δεκαετία του 60 ξεκίνησε η δημιουργία πολλών αυθαίρετων κτισμάτων στην περιοχή ή ακόμα και τοποθέτηση προκατασκευασμένων κατοικιών. Ο Δήμος Μαραθώνα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με τους εκτός σχεδίου οικισμούς που ανήκουν εντός των ορίων του. Οι αυθαιρεσίες που δημιουργούνται εξαιτίας της κατάστασής αυτής δημιουργούν ασυνέχειες στον οικιστικό ιστό, μη οργανωμένη και κατόπιν σχεδιασμού ανέγερση κτιρίων, δρόμων, καθώς και περιοχές που δυσλειτουργούν εξαιτίας της απουσίας εξοπλισμού. Η αυθαίρετη δόμηση έχει οδηγήσει σε ασαφή όρια των οικισμών που επεκτείνονται χωρίς έλεγχο.. Οι οικισμοί Άνω Σούλι, Βρανάς και Μαραθώνας άρχισαν να αναπτύσσονται πριν το 1923. Η θέση των οικισμών (πεδινή ή ορεινή με χαμηλό υψόμετρο) εξυπηρετούσε τότε τις κύριες ασχολίες τις περιοχής, γεωργία και κτηνοτροφία. Η δημιουργία και η ανάπτυξη των οικισμών δεν έγινε βάσει κάποιου ρυθμιστικού σχεδίου με αποτέλεσμα τα ασαφή όρια των οικισμών και του εσωτερικού δικτύου κυκλοφορίας. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν οικισμοί όπως ο Σχινιάς και ο Άγιος Παντελεήμων που αποτελούνται κυρίως από εξοχική κατοικία. Παρατηρείται, όμως, σήμερα έντονο το φαινόμενο μετατροπής της Β κατοικίας σε κύρια. Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί προέκυψαν από νομοθέτημα της δεκαετίας του 60 και είναι εντός σχεδίου πόλης. Αποτελούν οικιστικές περιοχές μετά από προσχεδιασμένη πολεοδόμηση ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Χαρακτηρίζονται κυρίως από σαφή όρια οικοπέδων και οργανωμένο εσωτερικό οδικό δίκτυο κυκλοφορίας. Σε κάποιες περιπτώσεις ολόκληροί ή τμήματα αυτών χωροθετούνται σε ακατάλληλες προς οικιστική εκμετάλλευση περιοχές (πχ. λόγω μεγάλης κλίσηςεδάφουςήεπειδήβρίσκονταιμέσασεβιότοπο, σε βαλτώδη περιοχή). Για το λόγο αυτό, σε κάποιους από αυτούς έχει κληθεί παύση της οικοδομικής δραστηριότητας και παρότι τα οικόπεδα είναι μοιρασμένα δεν μπορεί κανείς να χτίσει νόμιμα. (π.χ. οικοδομικός συνεταιρισμός αστυνομικών και πολυτέκνων). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συνεταιρισμός των δικαστών και εισαγγελέων συγκεντρώνει πολύ υψηλές αξίες οικοπέδων ( 1.400 Ε / τ.μ.), λόγω της πλεονεκτικής του θέσης θέα στον Ευβοϊκό. Οι χαμηλές αξίες οικοπέδων συγκεντρώνονται στο κέντρο του δήμου ( οικισμοί Καλέτζι και Μαραθώνος 850 Ε/τ.μ.). Οικισμός προ του 23 ( Μαραθώνας) αυθόρμητη ανάπτυξη και πυκνή δόμηση Οικοδομικός Συνεταιρισμός δικαστικών υπαλλήλων κανονικότητα και αραιή δόμηση 16
Φυσιογνωμία Φυσιογνωμία του δομημένου χώρου Σύμφωναμεταστατιστικάδεδομένααπότο1945 μέχρι το 1980 παρατηρείται μία μεγάλη οικοδομική ανάπτυξη στην περιοχή που ενώ φθίνει στον οικισμό του Μαραθώνα αυξάνεται στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα και του Σχοινιά λόγω της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης των περιοχών αυτών. Από το 1980 μέχρι και σήμερα όμως παρατηρείται μια δραματική μείωση στην ανέγερση κτιρίων σε όλη την έκταση του Δήμου. Σήμερα ο ρυθμός οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής του Δήμου Μαραθώνα, ανέρχεται σε 400 νέες κατοικίες το χρόνο H αυθαίρετη δόμηση έχει περιοριστεί σημαντικά αφού εντοπίζεται η κατασκευή μόνο 10 αυθαιρέτων ανά έτος. Ο κύριος όγκος οικιστικής ανάπτυξης εμφανίζεται στις περιοχές των οικοδομικών συνεταιρισμών. Σήμερα η υλοποιημένη δόμηση στους οικοδομικούς συνεταιρισμούς φτάνει στο 30%. Οι περιοχές προ του 23,στο Μαραθώνα, έχουν υλοποιημένη δόμηση κατά 80%, οπότε δεν παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη, αφού το μεγαλύτερο κομμάτι τους έχει ήδη κτιστεί. Στους οικισμούς αυτούς μάλιστα δεν προβλέπονται κοινόχρηστοι χώροι, γι αυτό και επιδιώκεται η ένταξή τους στο ΓΠΣ, όπου τέτοιοι χώροι εξασφαλίζονται. Βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ανισόρροπη ανάπτυξη των οικισμών. Παρατηρείται η συνύπαρξη οικισμών με ολοκληρωμένο αστικό τομέα, όπως ο οικισμός του Μαραθώνα με ατελείς οικισμούς, όπως η Αύρα. Στον οικισμό του Μαραθώνα υπάρχουν αρκετές υποδομές για εκπαίδευση, ενώ οι υπόλοιποι οικισμοί του δήμου υστερούν. Νηπιαγωγεία και δημοτικά υπάρχουν μόνο στην πόλη του Μαραθώνα, στον Τύμβο και στο Κάτω Σούλι. Ωστόσο γυμνάσιο και λύκειο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο οικισμό του δήμου παρά μόνο στην πόλη του Μαραθώνα. Όσον αφορά στις αθλητικές εγκαταστάσεις, υπάρχει το ένα γήπεδο στην πόλη του Μαραθώνα. Λοιποί κοινωφελείς χώροι και υπηρεσίες υπάρχουν σε ικανοποιητικό βαθμό επίσης μόνο στον οικισμό του Μαραθώνα. Ενώ, οι υποδομές για ιατρική περίθαλψη είναι ανύπαρκτες. Οι κάτοικοι του δήμου προκειμένου να εξυπηρετηθούν αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν το κέντρο υγείας της Νέας Μάκρης. Προβλήματα εντοπίζονται και στα ανεπαρκή συστήματα αποχέτευσης, ύδρευσης, ηλεκτροδότησης. Τέλος, σημειώνεται η ανυπαρξία δικτύωσης των οικισμών, λόγω των ανεπαρκών και δυσλειτουργικών οδικών συνδέσεων και της μη λειτουργικής συγκοινωνίας. Μάλιστα ορεινοί οικισμοί, όπως το Άνω Σούλι απειλούνται με απομόνωση, αφού η πρόσβαση σε αυτούς είναι ιδιαίτερα δύσκολη και οι υποδομές μηδαμινές. Δόμηση σε ελώδη περιοχή Οικισμός Δικαστών και Εισαγγελέων Ακατάλληλη δόμηση Αυθαίρετη δόμηση σε καμμένες εκτάσεις αλλοίωση τοπίου 17
Θεσμικό πλαίσιο Το θεσμικό πλαίσιο περιλαμβάνει το Χωροταξικό και Ρυθμιστικό Σχέδιο, το προτεινόμενο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο για την περιοχή, τα Π.Δ/τα προστασίας και ζωνών οικιστικού ελέγχου, το καθεστώς των οικισμών ( ρυμοτομικά σχέδια, οικισμοί προ του 23, οικοδομικοί συνεταιρισμοί κλπ). Το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει για τον Μαραθώνα αντικατοπτρίζεται χωρικά στο Ρυθμιστικό Σχέδιο που έχει εγκριθεί για την ευρύτερη περιοχή. Έτσι παρατηρούμε ότι οι οικισμοί του Δήμου έχουν συγκεκριμένα επιτρεπτά όρια τα οποία προκύπτουν τόσο από την ύπαρξη εγκεκριμένων ζωνών προστασίας φυσικού κάλλους και αρχαιολογικών χώρων, όσο και από τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, τόσο ο υδροβιότοπος που φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας, όσο το πευκόδασος του Σχοινιά και το Πεντελικό όρος, χρίζουν προστασίας από την οικιστική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα ο τύμβος του Μαραθώνα καθώς και άλλα αρχαιολογικά σημεία ενδιαφέροντος, χρειάζονται συντήρηση και προώθηση για την ανάπτυξη της περιοχής. Παρ όλα αυτά η πορεία της οικιστικής εξέλιξης είναι διαφορετική από την προβλεπόμενη. Τα όρια των οικισμών επεκτείνονται περισσότερο από τα επιτρεπτά. Έτσι έχουμε ως αποτέλεσμα την συνύπαρξη αυθαίρετης και νόμιμης δόμησης με ελλιπείς τεχνικές και κοινωνικές υποδομές. Παράλληλα απειλείται το περιβάλλον τόσο από την υπάρχουσα κατάσταση (μόλυνση κτλ) όσο και από την μελλοντική ανάπτυξή της (πυρκαγιές κτλ). Επομένως το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο δεν επαρκεί. Χρειάζεται να ενισχυθεί με αυστηρότερους νόμους και διατάξεις ώστε να εξασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονομιά τηρώντας ταυτόχρονα όρους βιώσιμης ανάπτυξης. 18
Ειδικό θέμα μελέτης στην περιοχή του Μαραθώνα Αγροτική Παραγωγή Ο Μαραθώνας, σύμφωνα με το ΡΣΑ του 85 ορίζεται ως αγροτική περιοχή και αποτελεί μία από τις κύριες πηγές αγροτικών προϊόντων της Αττικής. Επιπλέον, στην περιοχή του Μαραθώνα συνυπάρχουν στοιχεία φυσικού κάλλους όπως ο υδροβιότοπος, το πευκόδασος του Σχοινιά και το Πεντελικό όρος. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, στόχος της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη του αγροτικού χαρακτήρα της περιοχής και η ενίσχυσή του, καθώς ο αγροτικός τομέας «σφραγίζει» τη φυσιογνωμία της και αποτελεί τον πλέον φιλικό ως προς τα προαναφερθέντα στοιχεία. 19
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) Τα παρακάτω στοιχεία προκύπτουν από επιτόπια έρευνα στην περιοχή και από συνεντεύξεις με κατοίκους και αρμόδιους φορείς. Πιο συγκεκριμένα συνομιλήσαμε με: τον Άρη Πολυμενάκο, γεωπόνο και υπεύθυνο για τους απασχολούμενους στον αγροτικό τομέα για τις περιοχές Μαραθώνα, Ν. Μάκρη, Πικέρμι, Γραμματικό και Ραφήνα, τον Φαίδωνα Κιτάντζη, γεωπόνο και Marketing M S c, υπεύθυνο ανθοκομικής μονάδας στο Κάτω Σούλι, τον Μιχάλη Αθανασιάδη, συνταξιούχο από την Αθήνα και πλέον μόνιμο κάτοικο Κάτω Σουλίου, τον Χρήστο Μπέκα, παραγωγό κηπευτικών στο Βρανά, τον αλλοδαπό εργάτη (ήθελε να κρατήσει την ανωνυμία του) σε θερμοκηπιακή εγκατάσταση στην περιοχή του Κάμπου του Μαραθώνα, νότια του ομώνυμου οικισμού. Η έρευνα μας προσανατολίστηκε κυρίως στα εξής σημεία: Εντοπισμός - χωρικά - των αγροτικών εκτάσεων. Εξέλιξη του αγροτικού χώρου. Παραγόμενα προϊόντα, τρόπος (οδικό δίκτυο, αποθήκευση-συντήρηση, μεσάζοντες) - τόποςδιάθεσήςτους. Ύπαρξη κοινής οργάνωσης (συνδικαλιστικό όργανο, συνεταιρισμοί). Χρήσεις γης που ασκούν πίεση στην αγροτική γη. Ανάγκη υποδομών για την υποστήριξη του πρωτογενούς τομέα. Εποχιακή ή μόνιμη απασχόληση Προφίλ των απασχολούμενων Προβλήματα που αντιμετωπίζει ο αγροτικός τομέας 20
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) Αναλυτικά Από την έρευνα πεδίου παρατηρήσαμε ότι η κύρια συγκέντρωση αγροτικών εκτάσεων εντοπίζεται στις περιοχές του Βρανά, Κάτω Σουλίου και στον Κάμπο του Μαραθώνα, στην περιοχή νότια του ομώνυμου οικισμού. Β Α. Βρανάς Γ Β. Κάτω Σούλι Α Αγροτικές Περιοχές: Α. Βρανάς Β. Κάτω Σούλι Γ. Κάμπος Μαραθώνα Γ. Κάμπος Μαραθώνα 21
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) Η περιοχή του Μαραθώνα ανέκαθεν ήταν αγροτική, καθώς συγκεντρώνει τις κατάλληλες προϋποθέσεις (εύφορο έδαφος, κατάλληλο κλίμα, πηγές νερού, εγγύτητα στα κέντρα διάθεσης των προϊόντων). Παλαιότερα, στην περιοχή διατηρούσαν κυρίως αμπέλια. Παράλληλα, μεγάλο ποσοστό των κατοίκων ασχολούνταν με την κτηνοτροφία, η οποία σήμερα έχει εκλέιψει. Σύμφωνα με την Ε.Ο.Κ., για την εξασφάλιση του ανταγωνισμού και της ισορροπίας στον πρωτογενή τομέα μεταξύ των περιοχών της Ελλάδας, γίνεται καταμερισμός των διαφόρων δραστηριοτήτων του ανά περιοχές για την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία τους. Έτσι, η κτηνοτροφία απομακρύνθηκε από το Μαραθώνα, όπου υπήρχαν καταλληλότερες συνθήκες για την ανάπτυξη της γεωργίας και ενισχύθηκε σε άλλες περιοχές (π.χ. στην Ήπειρο με το ορεινό ανάγλυφο). Καθώς στο Μαραθώνα δεν υπάρχουν σήμερα εγκεκριμένα υγειονομικά σφαγεία, οι ελάχιστοι που ασχολούνται με την κτηνοτροφία (κυρίως στην περιοχή του Άνω Σουλίου) αναγκάζονται να εξυπηρετούνται από τα σφαγεία του Ασπροπύργου. Σήμερα, το 70% του πληθυσμού του δήμου είναι αγροτικός και λίγοι είναι οι μη κατά κύριο επάγγελμα αγρότες. Καλλιεργούνται κυρίως κηπευτικά είδη (λάχανα, κουνουπίδια, μπρόκολα, κρεμμύδια, μαρούλια κλπ). Επίσης, αναπτύσσεται ιδιαίτερα η ανθοκομία. Αντιθέτως, δεν γίνεται καλλιέργεια δένδρων εντοπίζονται μόνο μερικές ελιές. Η καλλιέργεια γίνεται είτε υπαίθρια είτε σε θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις, όταν πρόκειται για ευαίσθητα είδη ή είδη εκτός εποχής, καθώς η παραγωγή σε θερμοκήπια δεν ενέχει το ρίσκο των συνεχώς μεταβαλλόμενων καιρικών συνθηκών και της αλλαγής του κλίματος. Γίνεται, επίσης, εισαγωγή και καλλιέργεια υβριδίων (γενετικά τροποποιημένα προϊόντα - π.χ. σαλάτα, λόλα). 1907 Τυπική εργασία σε καλλιέργεια αμπελιών στην περιοχή του Τύμβου του Μαραθώνα Ενασχόληση με την κτηνοτροφία Υπαίθρια καλλιέργεια σε συνδυασμό με θερμοκήπια Ανθοκομική μονάδα 22
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) Τα παραγόμενα προϊόντα προορίζονται κυρίως για την αγορά της Αθήνας, πιθανόν και για κάποια νησιά. Πιο συγκεκριμένα η διαδικασία γίνεται ως εξής: Χαρακτηριστικό στο Μαραθώνα είναι η κατάτμηση της καλλιεργήσιμης γης σε μικρές εκτάσεις που ανήκουν σε πολλούς καλλιεργητές, με πιο συνήθεις τις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις. Κάθε παραγωγός διαθέτει τη δική του αποθήκη και / ή ψυγείο εφόσον είναι απαραίτητο. Ησυγκομιδήσυνήθωςδεν απέχει πολύ χρονικά από την πώληση. Για τη μεταφορά των προϊόντων χρησιμοποιούνται ιδιόκτητα φορτηγά-αυτοκίνητα. Πιο συγκεκριμένα, ηάδεια για το φορτηγό χορηγείται κατόπιν ελέγχου της έκτασης προς καλλιέργεια που διαθέτει ο παραγωγός (στοιχειοθέτηση έκτασης), η οποία ελέγχεται τακτικά για το αν βρίσκεται σε πλήρη καλλιέργεια. Οι μικρές ποσότητες προϊόντων προς μεταφορά ευνοούν τη χρήση μικρών και ευέλικτων φορτηγών που κινούνται άνετα στο υπάρχον οδικό δίκτυο. Η πώληση των προϊόντων γίνεται στις λαϊκές αγορές της Αττικής και κυρίως στην Αθήνα στους πάγκους των παραγωγών ή στα καταστήματά τους (μανάβικα) εντός της περιοχής του Μαραθώνα, αλλά και σε μεγάλες επιχειρήσεις (super market) ή σε ταβέρνες, όπου έχει γίνει εξαρχής συμφωνία μεταξύ παραγωγού και επιχειρηματία. Επομένως, η όλη διαδικασία γίνεται χωρίς μεσάζοντες. Σχετικά με την οργάνωση των παραγωγών, υπάρχει συνδικαλιστικό όργανο (αγροτικοί συνεταιρισμοί) που ασχολείται κυρίως με την έκδοση αδειών και την επίλυση σχετικών προβλημάτων. Η κατοικία των ιδιοκτητών αγροτικών εκτάσεων και των μεταναστών σε σχέση με τις καλλιεργούμενες εκτάσεις Εκτός από τους ίδιους τους παραγωγούς, το μεγαλύτερο ποσοστό των εργατών είναι αλλοδαποί, κυρίως Ινδοί, Πακιστανοί και Αιγύπτιοι. Αυτοί αποτελούν φθηνό εργατικό δυναμικό και είναι ασφαλισμένοι διότι κάτι τέτοιο εξασφαλίζει την άδεια παραμονής τους στη χώρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ιδιοκτήτες τούς παρέχουν στέγη κοντά στα χωράφια όπου εργάζονται (3-4 άτομα σε ένα δωμάτιο) και τροφή, σε αντίθεση με τους ίδιους που κατοικούν σε ιδιόκτητα σπίτια. Οι αλλοδαποί αποτελούν πλέον μεγάλη και ενεργή μερίδα του πληθυσμού, γεγονός που φαίνεται και από το Τζαμί που λειτουργεί στην περιοχή. Πολλοί απ αυτούς νοικιάζουν εκτάσεις, στις οποίες απασχολούνται αυτοί και οι οικογένειές τους. 23
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) Όσον αφορά την ανθοκομία, αυτή οργανώνεται κυρίως σε μεγάλες μονάδες, όπως η Marigold Plants Α.Ε., από τον υπεύθυνο της οποίας πήραμε και τις πληροφορίες. Η εν λόγω εταιρεία ιδρύθηκε το 1981 και απασχολεί 100 υπαλλήλους στην παραγωγή (κυρίως αλλοδαποί) και 15 στα γραφεία. Παράγει και εξάγει φυτά εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Προμηθεύει supermarkets, garden centers και φυτώρια, αρχιτέκτονες κήπου και χώρων πρασίνου, καθώς και πολλούς εγχώριους παραγωγούς με πολλαπλασιαστικό υλικό (χονδρική διάθεση). Ανθοκομίαυπαίθριακαιεντόςθερμοκηπίων 24
Αίτια συρρίκνωσης του αγροτικού χώρου Πολλοί είναι οι παράγοντες που οδηγούν τα τελευταία χρόνια στη συρρίκνωση του αγροτικού χώρου. Το πολύ υψηλό κόστος παραγωγής, ο κατακερματισμός των εκτάσεων, η εγκατάλειψη, καθώς και οι αυξημένες δυσκολίες που συνοδεύουν τις αγροτικές εργασίες είναι οι σημαντικότεροι. 25
Παρατηρήσεις από την έρευνα πεδίου ( επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις ) - Η άμεση γειτνίαση του αγροτικού χώρου με τις υπόλοιπες χρήσεις (κατοικία, υδροβιότοπος κλπ) δημιουργεί συγκρούσεις. Πιο συγκεκριμένα: Η ανεξέλεγκτη και συχνά αυθαίρετη οικιστική ανάπτυξη κάποιες φορέςγίνεταιειςβάροςτηςαγροτικήςγης. Επίσης, παρατηρείται το φαινόμενο, κάτοικοι της πόλης να προτιμούν το Μαραθώνα ως τόπο μόνιμης κατοικίας τους, με αποτέλεσμα να χτίζουν στην περιοχή, εφόσον βρίσκουν οικόπεδα σε προσιτές τιμές. Τόσο οι προηγούμενοι όσο και οι παραθεριστές, συχνά παραπονιούνται ότι οι γεωργικές δραστηριότητες είναι οχλούσες και ανθυγιεινές. Τα χρησιμοποιούμενα λιπάσματα και φυτοφάρμακα μπορεί να αποτελέσουν απειλή για τη χλωρίδα και την πανίδα του υδροβιότοπου. - Σήμερα, παρατηρείται συρρίκνωση του αγροτικού τομέα. Ενδεικτικά, από τους 800 παραγωγούς που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή, έχουν μείνει 200 και ο αριθμός αυτός συνεχώς μειώνεται. Αυτό οφείλεται κυρίως στο αυξημένο κόστος παραγωγής που συχνά δεν αφήνει περιθώρια κέρδους. Πιο συγκεκριμένα: Όπως και σε άλλες αγροτικές περιοχές, έτσι και στο Μαραθώνα, τα χωράφια, παλαιότερα, αποτελούσαν μεγάλες ενότητες. Με το πέρασμα των γενεών και κυρίως το μοίρασμα των χωραφιών στους απογόνους έφτασε μια στιγμή που ένας ιδιοκτήτης είχε μερικά στρέμματα γης, αλλά κατακερματισμένα σε μικρά κομμάτια. Ταυτόχρονα, μεταξύ των ιδιοκτησιών του είναι πιθανό να παρεμβάλλονται ιδιοκτησίες είτε χέρσες είτε οικοδομημένες σύμφωνα με το καθεστώς της εκτός σχεδίου δόμησης. Το αποτέλεσμα ήταν να μην μπορεί να εφαρμόσει ενιαίο σύστημα καλλιέργειας, αλλά και να μην μπορεί να εκμηχανίσει την παραγωγή στο βαθμό που θα ήταν δυνατό αν τα χωράφια αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο. Έτσι, παρατηρείται έντονη η παρουσία του ανθρώπινου δυναμικού (εργατικά χέρια) στην καλλιέργεια των χωραφιών, με αποτέλεσμα η διαδικασία να γίνεται πιο χρονοβόρα και κατ επέκταση πιο δαπανηρή. Ακόμη πρέπει να προστεθούν ο χρόνος που χρειαζόταν για να πάει κανείς από το ένα κτήμα στο άλλο, καθώς και διάφορες άλλες δυσκολίες, όπως επιτήρησης, φύλαξης κλπ. Εξαιτίας των μικρών σχετικά εκτάσεων που κατέχει ο κάθε παραγωγός δεν γίνονται τακτικές αγραναπαύσεις, με αποτέλεσμα να χρειάζονται περισσότερα φυτοφάρμακα για την ενίσχυση του εδάφους, κάτι που κοστίζει. Επίσης, δεν εφαρμόζεται αμιψεισπορά, δηλαδή εναλλαγή στο είδος της καλλιέργειας. Όπως προκύπτει και από τα παραπάνω, δεν υπάρχει δυνατότητα επέκτασης των επιχειρήσεων που χρειάζονται μεγάλες εκτάσεις συγκεντρωμένες. Χρησιμοποιούνται υβρίδια σπόρων που είναι πιο ανθεκτικά, αλλά και πιο ακριβά από τους φυσικούς σπόρους, για να μειωθεί το ρίσκο που συνοδεύει την παραγωγή. - Πολλές εκτάσεις γης εγκαταλείπονται και μένουν ακαλλιέργητες. - Ταυτόχρονα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία παραγωγοί αποσύρονται είτε αναζητούν άλλη, πιο σίγουρη απασχόληση, ενώ η νεολαία δεν θέλει να ασχοληθεί με τον τομέα αυτό, εφόσον δεν υπάρχουν κίνητρα και προοπτικές κέρδους. Η αναζήτηση εργασίας προσανατολίζεται στους γειτονικούς δήμους και την Αθήνα και κυρίως σε δραστηριότητες του τριτογενούς ή και του δευτερογενούς τομέα. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τώρα με τη λειτουργία του ΧΥΤΑ στο Γραμματικό θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας που θα προσελκύσουν και θα απορροφήσουν εργατικό δυναμικό. - Σχετικά με την ανθοκομία, τα ανθοπωλεία προμηθεύονται από τις ανθοκομικές εκθέσεις (Κηφισιάς και Μενιδίου) ανθοκομικά προϊόντα του εξωτερικού (π.χ. τριαντάφυλλα από την Ιταλία ή την Ολλανδία) επειδή είναι πιο φθηνά. - Η Ελλάδα δεν έχει παραγωγικό μέρισμα στη Ε.Ε. - Οι κλιματικές αλλαγές δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στην παραγωγή. 26
Ανάλυση SWOT Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης (εντοπισμένα προβλήματα δυσλειτουργίες και πλεονεκτήματα) και των τάσεων ανάπτυξης του δήμου Μαραθώνα 27 27 27
Πλεονεκτήματα (Strengths) Μειονεκτήματα (Weaknesses) Ευκαιρίες (Opportunities) Απειλές (Threats) Ένταξη στον ευρύτερο χώρο- Συνδέσεις Eγγύτητα με το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας κοντά στο αεροδρόμιο των Σπάτων, την Εθνική οδό Αθηνών Λαμίας και την Αττική οδό. Άμεση σύνδεση με την Αθήνα μέσω της Λ. Μαραθώνος εγγύτητα στην αγορά. Εγγύτητα με το λιμάνι της Ραφήνας εξαγωγή προϊόντων σε νησιά. Έλλειψη διαδημοτικής συγκοινωνίας (μια μόνο εντός του δήμου). Έλλειψησύνδεσηςμεμέσασταθερήςτροχιάς. Αραιά δρομολόγια ΚΤΕΛ. Τοτοπικόοδικόδίκτυοείναισυχνάανεπαρκέςήκαι ακατάλληλο. Καλύτερη διασύνδεση της περιοχής με δημόσια συγκοινωνία δυνατότητα ενίσχυσης της υπάρχουσας. Μελλοντική επέκταση των γραμμών των μέσων σταθερής τροχιάς (π.χ. προαστιακός σιδηρόδρομος). Η διάνοιξη νέων οδών είναι πιθανό να οδηγήσει σε μη επιθυμητές αλλαγές των χρήσεων γης. Η αμεσότερη σύνδεση του δήμου με το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας είναιπιθανόναοδηγήσειπολλούς κατοίκους της Αθήνας να αναζητήσουν μόνιμη κατοικία στο Μαραθώνα, με αποτέλεσμα η περιοχή να χάσει το χαρακτήρα προαστίου και να τείνει προς την αστικοποίηση. Δημογραφικά χαρακτηριστικά- Οικονομικά χαρακτηριστικά- Παραγωγική δομή Ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα. Επιπλέον θέσεις εργασίας κυρίως κατά τους θερινούς μήνες ( παραθερισμός, λειτουργία τουριστικών εγκαταστάσεων και εγκαταστάσεων αναψυχής). Συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα. Αναντιστοιχία του εργατικού δυναμικού με τις θέσεις εργασίας εντός του δήμου πολλοίνέοιαναζητούν εργασία σε γειτονικούς δήμους ( κυρίως στο δευτερογενή ήτοντριτογενήτομέα) ανεργία. Κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες αποτυπωμένες στην οργάνωση του χώρου ( οικόπεδα-φιλέτα στον οικισμό Δικαστών και Εισαγγελέων και άρα συγκέντρωση υψηλών εισοδημάτων - αντίθετα, συγκέντρωση χαμηλών εισοδημάτων σε οικισμούς προ του 23, καθώς και στις αγροτικές περιοχές, όπου συγκεντρώνονται κατά κύριο λόγω μετανάστες). Απασχόληση στον πρωτογενή τομέα μεγάλο ποσοστό αγροτικών εκτάσεων και μάλιστα πολλές σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Οι μετανάστες μπορούν να αποτελέσουν ισχυρή ενεργή πληθυσμιακή ομάδα στήριξη της οικονομίας. Πλήρης εγκατάλειψη του αγροτικού τομέα αλλοίωση της φυσιογνωμίας της περιοχής. Εγκατάλειψη της περιοχής από τους νέους, που αποτελούν το κύριο εργατικό δυναμικό. Οικιστικό «δίκτυο» Αραιοκατοίκηση ως επί το πλείστον, χαμηλά ύψη κτιρίων, πολλοί ελεύθεροι χώροι, χαρακτήρας προαστίου. Πολλοί οικιστικοί πυρήνες, διάσπαρτοι, με διαφορετική φυσιογνωμία (ορεινοί, παραθαλάσσιοι κλπ) Αυθαίρετη και άναρχη δόμηση, ασυνέχειες στον οικιστικό ιστό. Ασαφή όρια οικισμών. Ανεπάρκεια υποδομών για την εξυπηρέτηση των οικισμών ( ελλιπείς κοινωφελείς χώροι, προβλήματα στα συστήματα αποχέτευσης, ύδρευσης, ηλεκτροδότησης). Μετατροπή της παραθεριστικής κατοικίας σε μόνιμη, ενώ δενεξασφαλίζονταιοικατάλληλεςυποδομές. Εκτός σχεδίου δόμηση έλλειψη οργάνωσης. Μη εφαρμογή Γ.Π.Σ. εντός των ορίων του καποδιστριακού δήμου Μαραθώνα. Ανυπαρξία της έννοιας του δικτύου μεταξύ των οικισμών. Ανισόρροπη ανάπτυξη οικισμών ( συνύπαρξη οικισμών με ολοκληρωμένο αστικό τομέα, όπως ο οικισμός του Μαραθώνα με ατελείς οικισμούς, όπως η Αύρα). Εφαρμογή πολεοδομικού σχεδίου στην περιοχή για την οργάνωση και τη δικτύωση των οικισμών. Συνέχιση οικιστικής δραστηριότητας εις βάρος του φυσικού τοπίου αλλοίωση της φυσιογνωμίας της περιοχής αστικοποίηση. Απομόνωση ορισμένων οικισμών λόγω ανεπαρκών συνδέσεων ανυπαρξία δικτύου. Κακή ποιότητα διαβίωσης λόγω έλλειψης των απαραίτητων υποδομών. 28
Πλεονεκτήματα (Strengths) Μειονεκτήματα (Weaknesses) Ευκαιρίες (Opportunities) Απειλές (Threats) Φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι Συνδυασμός ποικίλων φυσικών χαρακτηριστικών πλούσια γεωμορφολογία ( ορεινό ανάγλυφο, δασικές εκτάσεις, κάμπος αγροτικές εκτάσεις, παράκτια ζώνη, λίμνη Μαραθώνα). Εθνικό Πάρκο Σχινιά (υδροβιότοπος, πευκόδασος ). Χώροι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (π.χ. Τύμβος Μαραθώνα). Αυθαίρετη οικιστική και τουριστική ανάπτυξη, συχνά εις βάρος δασικών εκτάσεων, του υδροβιότοπου, της αγροτικής γης ασαφή όρια οικισμών. Καταπάτηση εκτάσεων εντός του υδροβιότοπου ( π.χ. παράνομα μπαζώματα για την επέκταση των οικοδομικών συνεταιρισμών, οικιστική δραστηριότητα σε ελώδη περιοχή). Καταπάτηση και ρύπανση της παράκτιας ζώνης. Ανυπαρξία σύνδεσης των αρχαιολογικών χώρων. Δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού φιλικώνωςπροςτουςφυσικούςκαι πολιτιστικούς πόρους ( οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός). Προγράμματα ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων μέσω ενοποίησής τους προσέλκυση κοινού ανάδειξη της περιοχής γενικότερα. Εφαρμογή των προγραμμάτων προστασίας του περιβάλλοντος (π.χ. πρόγραμμα Life -129 Green Marathon γιατηνπροστασίατου Εθνικού Πάρκου Σχινιά). Αρνητικές επιδράσεις σε χλωρίδα και πανίδα (μόλυνση από απόβλητα και φυτοφάρμακα ψεκασμοί, ευτροφισμός). Συχνές πυρκαγιές οικοπεδοποίηση. Ερήμωση των περιοχών αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Τεχνικές και κοινωνικές υποδομές Δημιουργία σημαντικών έργων, στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 (Λ. Μαραθώνος, κωπηλατοδρόμιο κλπ) Το κωπηλατοδρόμιο αποτελεί όριο προστασίας του υδροβιότοπου, «αναζωογονώντας» τον με νερό μέσω τηςυπερχείλισήςτου. Μη αξιοποίηση κωπηλατοδρομίου. Κακή κατάσταση οδικού δικτύου (κατεστραμμένο οδόστρωμα, χωματόδρομοι, συχνές πλημμύρες). Ανεπάρκεια κοινωνικών υποδομών ( με εξαίρεση τον οικισμό του Μαραθώνα). Ανυπαρξία αποχετευτικού συστήματος και αντιπλημμυρικών έργων. Ανεπαρκές δίκτυο ηλεκτροδότησης. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο ορίζει το Μαραθώνα ως πόλο υπερτοπικής σημασίας. - μετατροπή του κωπηλατοδρομίου σε πόλο έλξης υπερτοπικής σημασίας. Βελτίωση των υπαρχουσών υποδομών συντήρηση. Εγκατάλειψη μη χρήση των υποδομών (π.χ. κωπηλατοδρόμιο). Κίνδυνος υπερσυσσώρευσης κοινού στο κωπηλατοδρόμιο. Κακή ποιότητα ζωής. Θεσμικό πλαίσιο Ύπαρξη θεσμικού πλαισίου για την προστασία περιοχών φυσικού κάλλους και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. (Υδροβιότοπος Σχινιά, Πεντελικό Όρος, Τύμβος Μαραθώνα κλπ). Μη τήρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου. Μη ένταξη των αυθαίρετων οικισμών στο σχέδιο πόλης. Συνεχείς καταπατήσεις του θεσμικού πλαισίου για την προστασία του περιβάλλοντος. Εφαρμογή του Ρυθμιστικού Σχεδίου. Τήρησητουθεσμικούπλαισίου, μέσω της συνεργασίας των κατοίκων με το δήμο. Ένταξηστοσχέδιοπόληςτων αυθαίρετων οικισμών. Συνέχιση της αυθαίρετης δόμησης και των καταπατήσεων. Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Αγροτικός τομέας Κατάλληλη γεωμορφολογία της περιοχής(κάμπος) ευνοϊκό κλίμα - αφθονία σε πηγές νερού. Εγγύτητα στην αγορά της Αθήνας. Κατακερματισμός της Γης σε μικροϊδιοκτησίες. Μίξη αντικρουόμενων χρήσεων εντός του αγροτικού χώρου. Εξάρτηση του πρωτογενούς τομέα από τις καιρικές συνθήκες οι κλιματικές αλλαγές και οι φυσικές καταστροφές επηρεάζουν αρνητικά την αγροτική παραγωγή. Αυξημένο κόστος παραγωγής. Χρήσεις ισχυρών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων μη φιλικά προς τον υδροβιότοπο. Κατάλληλη χωροθέτηση των χρήσεων ώστε να λειτουργούν υποστηρικτικά (π.χ. αγροτουρισμός). Προώθηση προγραμμάτων για νέες μορφές καλλιέργειας (βιολογικές καλλιέργειες κλπ) και σύγχρονα συστήματα παραγωγής επιδοτήσεις Πλήρης εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα εκτάσεις γης θα μείνουν ακαλλιέργητες. Αναζήτησηαπότουςνέουςμιαςπιο σίγουρης απασχόλησης από την αγροτική παραγωγή. (π.χ. στο δευτερογενή ή τον τριτογενή τομέα) οι θέσεις εργασίας συνήθως προσφέρονται σε γειτονικούς δήμους και στην Αθήνα. 29