Claude Debussy Prelude a l apres-midi d un faune Κλωντ Ντεµπυσύ Πρελούδιο στο αποµεσήµερο ενός Φαύνου ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Χρονολογία: 1892-1894 Είδος: Συµφωνικό ποίηµα Πρελούδιο: Ένα έργο το οποίο προηγείται κάποιου άλλου, µια εισαγωγή Βάση: Το συµβολικό ποίηµα του Στεφάν Μαλαρµέ (1876) Τονικότητα: µε βάση την τελική συγχορδία και τον οπλισµό της Μι µείζονα Μορφή: Τριµερής (ΑΒΑ ) Χαρακτηριστικά: Αµφίβολη τονικότητα, χρήση χρωµατικών στοιχείων, χρήση ολοτονικής κλίµακας, ελεύθερη µορφή, στοιχεία αυτοσχεδιασµού, διακυµάνσεις του χρόνου. Ενορχήστρωση: Φλάουτα, Όµποε, Αγγλικό κόρνο, Κλαρινέτα, Φαγκότα, Γαλλικά κόρνα, Αρχαϊκά κύµβαλα, Άρπες, Βιολιά (α και β ), Βιόλες, Βιολοντσέλα, Κοντραµπάσα Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 1
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ-ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ Ο Μαλαρµέ γράφει συµβολικά. Συµβολισµός ήταν µια ποιητική κίνηση, που αναπτύχθηκε παράλληλα µε τον ιµπρεσιονισµό. Μέσα από το ποιήµατα, παρουσιάζονται σύµβολα παρά συγκεκριµένες ιδέες. Στο ποίηµα Prelude a l apresmidi d un faune, το όνειρο συγχέεται µε την αλήθεια, συµβολίζοντας έτσι τη χαµένη πραγµατικότητα. Ο Συµβολισµός συνάδει απόλυτα µε τον Ιµπρεσιονισµό στη ζωγραφική. Στη ζωγραφική δεν παρουσιάζονται ρεαλιστικές εικόνες, αλλά εντυπώσεις µέσα από το χρώµα, το φως, την κίνηση. Στη Μουσική δε, ο ρεαλισµός, που αποφεύγεται, δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι καθαρές αρµονίες, η σαφής φόρµα, η συγκεκριµένη τονικότητα, ο σταθερός ρυθµός και τα υπόλοιπα κλασικά συναφή. Ο Ντεµπυσύ, αναιρώντας όλα τα προηγούµενα, δηµιουργεί τη δική του ιµπρεσιονιστική τεχνοτροπία, η οποία βασίζεται στις εντυπώσεις που αφήνουν στον ακροατή οι ασυνήθιστες κλίµακες, οι εφευρετικές συγχορδίες, η ελεύθερη φόρµα, η ζοφερή τονικότητα και η χαλαρή ρυθµική αίσθηση. ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ Το ποίηµα του Στεφάν Μαλαρµέ αναφέρεται σε ένα Φαύνο (Πάνα), που είναι µια µυθολογική µορφή της αρχαίας Ελλάδας, µισή ανθρώπινη, µισή τραγόµορφη. Ο Φαύνος ζει σε ένα δάσος της Αρκαδίας στην Πελοπόννησο. Στο ποίηµα, βρίσκεται σε µια κατάσταση µεταξύ ύπνου και ξύπνιου κάτω από το µεσηµεριάτικο ήλιο. Χρησιµοποιώντας τη δύναµη της µουσικής του αυλού του, προσπαθεί να θυµηθεί αν οι τρεις νύµφες που τον έχουν επισκεφτεί ήταν αληθινές ή δηµιούργηµα της φαντασίας του. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 2
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Μ ανεξίτηλα χρώµατα τη µνήµη αυτών των νυµφών θα κρατήσω. Οι φιγούρες τους, εύθραυστες φτερουγίζουν στον αέρα νωθρά, µε τα βλέφαρα βαριά απ την αγκαλιά του Μορφέα. Όνειρο ήταν αυτό που αγάπησα. Αµέτρητα µικρά ευλύγιστα κλαδιά παίρνουν τη θέση και βάζουνε τέλος στην τόση πολλή δυστυχία της νύχτας που πέρασε. Και είναι στ αλήθεια ολόκληρο δάσος, αλίµονο όµως, αφού είµαι µόνος, της φαντασίας µου ήτανε θρίαµβος, χίµαιρα ενός κόσµου όµορφου. Αλλά ας συµπεράνουµε ή ας σκεφτούµε απλώς ότι, αυτές οι γυναίκες ινδάλµατα, αποκυήµατα (δηµιουργήµατα) υπήρξαν, της φαντασίας και του πόθου της σάρκας σας ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Tres modere: Μέτρια Doux et expressif: Γλυκά και εκφραστικά Glissando: Γλίστριµα Sourdine: Παίζοντας µε σουρτίνα Divisi: Παίζοντας χωρισµένοι σε διαφορετικούς φθόγγους Sur la touche: Μετακινώντας το δοξάρι πάνω στην ταστιέρα (εγχ.) Expressif: Εκφραστικά Position Naturel: Επαναφέροντας το δοξάρι σε κανονική θέση (εγχ.) Legerement: Ελαφρά Retenu: Με επιβράδυνση Unison: Παίζοντας, µαζί, τους ίδιους φθόγγους Pizzicato: Παίζοντας µε τα δάχτυλα (εγχ.) Arco : Παίζοντας µε το δοξάρι (εγχ.) Otez vite les sourdines: Βγάζοντας γρήγορα τις σουρτίνες En animant: Με κίνηση Changez en Sib: Αλλάζω σε κλαρίνο σε Σιb Toujours: Συνεχώς Tres en dehors: Πολύ επιβλητικά Piu: Πιο Meme movt: Στο ίδιο τέµπο Tres soutenu: Πολύ σταθερά Subito: Ξαφνικά, απότοµα Molto: Πολύ Movt du debut: Στο αρχικό τέµπο Un peu plus anime: Με λίγο περισσότερη κίνηση Cuivre: Τονισµένα Langueur: Αποδυναµώνοντας Lent: Αργά Jusqu a la fin: Μέχρι το τέλος Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 3
ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΟΥ Η γενική ανάλυση δίνει µια πρώτη, πιο επιφανειακή και αρχική προσέγγιση του έργου. Μπορεί, επίσης, να χρησιµοποιηθεί στο µάθηµα της Α Λυκείου ή στα µαθήµατα του Ειδικού Ενδιαφέροντος. ΜΕΡΟΣ Α Μέτρα 1-4 Το σόλο φλάουτο (ο αυλός του Φαύνου) εκθέτει το θέµα α. Μέτρο 5 Τα όµποε, τα κλαρινέτα, τα κόρνα και η άρπα απαντούν στο θέµα α, δηµιουργώντας µια ονειρική ατµόσφαιρα (το όνειρο του Φαύνου) 1 µ.11 Το θέµα α επανεκτίθεται από το φλάουτο. Αυτή τη φορά, το στηρίζει η ορχήστρα. Ακολουθεί µια µελωδική ουρά από το όµποε και τα βιολιά, που αυξάνει την ένταση, η οποία καταλήγει στα κλαρινέτα. 2 µ. 21 Το θέµα α ακούγεται από το φλάουτο µε τη συνοδεία της άρπας. Στη συνέχεια, το θέµα α αναπτύσσεται µελωδικά και ενώνεται µε ένα δεύτερο φλάουτο. 3 µ. 31 Το κλαρινέτο παίρνει το θέµα α και διαλέγεται µε το φλάουτο 4 µ. 37 Το όµποε, µέσα από ένα ζωηρό, επί µέρους θέµα που κλιµακώνεται σε crescendo, προµηνύει τη συνέχεια, µε τη βοήθεια των βιολιών. ΜΕΡΟΣ Β 5 µ. 44 Ο χρωµατικός χαρακτήρας χάνεται σταδιακά και η µουσική γίνεται πιο διατονική. Ο οπλισµός αναιρείται από την παρτιτούρα. Τα βιολιά παίρνουν τη µελωδία από τα φλάουτα και το όµποε, δίνοντας ένα πιο συµφωνικό χαρακτήρα στο έργο. Η µουσική ζωντανεύει. Το όνειρο αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά. 6 µ. 51 Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 4
Προστίθεται ο οπλισµός της Λαb µείζονα. Τα κλαρινέτα, τα όµποε και τα φλάουτα ηρεµούν την ατµόσφαιρα. Ακολουθεί µετατροπία στη Ρεb µείζονα, η οποία µας παρουσιάζει ένα νέο θέµα β (Meme movt ). To θέµα β ακούγεται αρχικά από τα φλάουτα, το όµποε, το αγγλικό κόρνο και το κλαρινέτο, ενώ τα έγχορδα στηρίζουν µε συγκοπή. 7 µ. 59 Η ένταση αυξάνεται και στη συνέχεια τα έγχορδα παίρνουν το θέµα β, µε τη συνοδεία των αρπών. Το σόλο βιολί (θέµα β) κλείνει το ΜΕΡΟΣ Β. 8 ΜΕΡΟΣ Α µ.79 Το φλάουτο επαναφέρει το θέµα α µε τη συνοδεία άρπας. Το όµποε δίνει µια πιο ζωηρή προσέγγιση του θέµατος α (un peu plus anime, οι ζωηρές νύµφες ). 9 µ. 86 To όµποε επανεκθέτει το θέµα α µε τη συνοδεία άρπας, δηµιουργώντας, αυτή τη φορά, µια ονειρική ατµόσφαιρα. Ακολούθως, το αγγλικό κόρνο, συνοδευµένο από στακάτο στα ξύλινα πνευστά, ξαναδίνει ζωηρό χαρακτήρα στη µουσική. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 5
10 µ. 94 ύο φλάουτα ερµηνεύουν το θέµα α µε τη συνοδεία δύο βιολιών, που παίζουν ψηλά σε pp. Προστίθενται χαρακτηριστικά τα κύµβαλα, θυµίζοντας τον αρχαιοελληνικό χαρακτήρα του ποιήµατος. Στη συνέχεια, το θέµα α ακούγεται σε οκτάβες από σόλο βιολοντσέλο και φλάουτα. 11 µ. 102 Το όµποε οδηγεί τη µουσική σ ένα ατµοσφαιρικό τέλος. 12 µ. 106 Οι άρπες θυµίζουν καµπάνες. Τα κόρνα εκθέτουν, αργά, το θέµα α. Το φλάουτο (ο Φαύνος) µαζί µε τα κύµβαλα, την άρπα και τα β βιολιά, ολοκληρώνουν το έργο. ΣΗΜΕΙΑ ΠΡΟΣ ΕΜΦΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ Οι µαθητές πρέπει να συντονιστούν µε τις εντυπώσεις που δηµιουργεί ο Debussy µέσα στο έργο (χρώµατα-αισθήσεις-υπαινιγµοί-ατµόσφαιρα). ΚΛΙΜΑΚΕΣ Να εντοπίσουν και να εξοικειωθούν µε τους καινούριους ήχους που προσδίδουν οι κλίµακες ολοτονική, χρωµατική, πεντατονική και να πειραµατιστούν µε τις κλίµακες αυτές από µόνοι τους (αυτοσχεδιασµός/σύνθεση). ΣΥΓΧΟΡ ΙΕΣ Να έρθουν σε επαφή µε την ικανότητα του Debussy να κατασκευάζει δικές του συγχορδίες και να προσπαθήσουν να πράξουν το ίδιο. ΜΕΛΩ ΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Να εντοπίσουν την αλλαγή στον τρόπο αντιµετώπισης της µελωδίας κατά τον ιµπρεσιονισµό. Τώρα, γίνεται µακροσκελής και συνεχής, χωρίς να έχει την καθαρότητα και την αµεσότητα του κλασικισµού. ΕΝΑΛΛΑΞΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΑ Να συνειδητοποιήσουν ότι, στον ιµπρεσιονισµό, δεν είναι πλέον εφικτή η στερεότυπη αρµονική ανάλυση και ο διαυγής χαρακτηρισµός των συγχορδιών. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 6
ΕΙ ΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥΕΡΓΟΥ Η Ειδική ανάλυση βασίζεται σε πιο συγκεκριµένες αναφορές και παρουσιάζει σηµεία, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για περεταίρω δηµιουργική επεξεργασία Μέτρα 1-10 ΜΕΡΟΣ Α Μελωδική ανάλυση του θέµατος α (εντοπισµός χρωµατικών/ολοτονικών/διατονικών στοιχειών) Επίτευξη ονειρικής ατµόσφαιρας µε την εναλλαγή των συγχορδιών Ντο# ελάσσονας, (µε αυξηµένη 6 η ) και Σιb µείζονας µε εβδόµη (µ.4-5 και 7-8) (Απλοποιηµένη µορφή των δύο συγχορδιών) Στο σηµείο αυτό οι µαθητές θα ήταν καλό να αναλύσουν την 1 η συγχορδία (Ντο# ελάσσονα) και να την εντοπίσουν ως παράδειγµα της εφευρετικότητας που χαρακτηρίζει τον Debussy στον τοµέα των συγχορδιών. Η συγχορδία αυτή είναι σίγουρα επηρεασµένη και από τους ήχους της τζαζ. 1 µ. 11 Το θέµα α επανεκτίθεται στηριζόµενο από τη «ξένη» συγχορδία Ρε µείζονα (µε αυξηµένη 7 η ), προκαλώντας το αίσθηµα της έκπληξης 4 µέτρα πριν το 2 επιτυγχάνεται ένταση, µε την εισαγωγή των εγχόρδων και την εναλλαγή στην αρµονία από τη Σιb µείζονα στη Σι µείζονα (οι 2 αυτές συγχορδίες είναι φυσικά εµπλουτισµένες µε ξένους φθόγγους) Η µελωδία στα βιολιά και στα όµποε δίνει πεντατονική αίσθηση. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 7
2 µ. 21 Το θέµα α στο φλάουτο στηρίζεται διατονικά από τη Μι µείζονα. Αναπτύσσεται, δε, πεντατονικά στα επόµενα µέτρα 3 µέτρα πριν το 3 διαδραµατίζεται έντονη πεντατονική κίνηση, η οποία λύεται σε καθαρά διατονική κατάληξη στη Σι µείζονα, ένα µέτρο πριν το 3 Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 8
3 µ. 31 Το κλαρινέτο αναπτύσσει τώρα ολοτονικά το θέµα α και το επαναλαµβάνει ένα διάστηµα 3 ης µικρής προς τα πάνω (βλ. καταλήξεις φλάουτου για διευκόλυνση) 4 µ. 37 Έµφαση στην ενορχήστρωση και στην ένταση που επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια των βιολιών. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 9
ΜΕΡΟΣ Β 5 µ. 44 Ένα ενδιαφέρον σηµείο είναι η εναλλαγή από Φα µείζονα σε Φα ελάσσονα (πρώτα από τα φλάουτα και µετά από τα βιολιά) που µας παραπέµπει σε παλαιότερες τεχνικές του µπαρόκ και του κλασικισµού. Φα µείζονα (φλάουτα) 6 -- 7 Φα ελάσσονα (βιολιά) µ. 51 µ. 59 Μεταφορά στη Λα ύφεση µείζονα και µετά από 4 µέτρα στη Ρε ύφεση µείζονα, µε ένα θέµα β πεντατονικό (Meme movt ). Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 10
8 ΜΕΡΟΣ Α µ. 79 Καθαρή αναφορά στη Μι µείζονα µε το θέµα α στο φλάουτο, η οποία ακολουθείται από το όµποε που εισάγει το χρωµατικό στοιχείο. Χρωµατικό στοιχείο στο όµποε 9 µ.86 Καθαρή αναφορά στη Μιb µείζονα (βλ. συγχορδίες άρπας). 10 µ. 94 Ντο# ελάσσονα. Στροφή στο ενορχηστρωτικό χρώµα και ιδιαίτερα στα έγχορδα, που χωρίζονται σε 10 µέρη! 11 µ. 102 Σταδιακή επιβράδυνση του θέµατος (Retenu). Κατάληξη σε µια κλασική πτώση από τη δεσπόζουσα (Σι µείζονα-τελευταίο µέτρο του 11) στην τονική (1 ο µέτρο του 12). 12 µ. 106 Ολική, καταληκτική αίσθηση στη Μι µείζονα. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 11
Ι ΕΕΣ ΓΙΑ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 1) Οι µαθητές εντοπίζουν το θέµα α κάθε φορά που παρουσιάζεται στο έργο και παρατηρούν τον τρόπο µε τον οποίο εκτίθεται. 2) Οι µαθητές εντοπίζουν τις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο συνθέτης κάνει αναφορά σε καθαρά διατονικές τονικότητες ή συγχορδίες. 3) Οι µαθητές εντοπίζουν τις ολοτονικές και πεντατονικές αναφορές. Παράλληλα, βρίσκουν τη βάση της κλίµακας, την οποία εντόπισαν. 4) Οι µαθητές εντοπίζουν τις χρωµατικές αναφορές. 5) Οι µαθητές εντοπίζουν τις τεχνικές ενορχήστρωσης που χρησιµοποιεί ο συνθέτης. 6) Βρίσκουν τις εναλλαγές του οπλισµού της παρτιτούρας και τις συνδέουν µε την τονικότητα που αντιπροσωπεύουν. 7) Προσπαθούν να διευθύνουν το έργο, διαβάζοντας την παρτιτούρα και αντιµετωπίζοντας τη δυσκολία, λόγω της αστάθειας του ρυθµικού παλµού (rubato) και της εναλλαξιµότητας των µετρικών οπλισµών. 8) Όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, κατασκευάζουν δικές τους συγχορδίες. 9) Πειραµατίζονται µε τις ιµπρεσιονιστικές κλίµακες. 10)Συνθέτουν δικά τους ιµπρεσιονιστικά έργα, δίνοντας έµφαση στην εντύπωση που θα παράξουν οι ήχοι, παρά στην εκλογικευµένη οργάνωσή τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Machlis J. (1996). Η απόλαυση της Μουσικής. Εκδόσεις Fagotto. Bernstein L. (1961). Κοντσέρτα για νέους. Εκδόσεις New York Philharmonic Special Collector s. Εφηµερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Ένθετο. Αντριάνα Σεργίδου, καθηγήτρια Μουσικής, Μ.Ε 12