1 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την παλαιότερη γνώση τους, σημειώνουν λεπτομέρειες, παρακολουθούν την κατανόηση, προσπαθούν να επιλύσουν δυσκολίες και αξιολογούν αυτό που διαβάζουν), οι οποίες τους βοηθούν να κατανοήσουν το. κείμενο που διαβάζουν. Μια παρέμβαση πολλαπλών στρατηγικών που αναπτύχθηκε ήταν η ανταποδοτική διδασκαλία. Οι μαθητές μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τέσσερις (4) αποτελεσματικές στρατηγικές κατανόησης: 1. Την πρόβλεψη 2. Την αναζήτηση διευκρινίσεων 3. Την παραγωγή ερωτήσεων 4. Την περίληψη Η διδασκαλία οργανώνεται ως εξής: 1. Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει το σκοπό της διδασκαλίας του κειμένου 2. Ζητά από τους μαθητές να κάνουν προβλέψεις για το περιεχόμενο (τι θα συμβεί στο κείμενο;) στηριζόμενοι στον τίτλο (αυτό ενεργοποιεί την προηγούμενη γνώση των μαθητών) και έλεγχος, αν οι προβλέψεις επαληθεύτηκαν. Ακόμη, ενθαρρύνονται οι μαθητές να αλληλεπιδράσουν με το κείμενο (τι ξέρω για το θέμα;).αν ο κείμενο το είχαν ήδη επεξεργαστεί στην τάξη, ο εκπαιδευτικός προτείνει τους μαθητές να επανεξετάσουν τα πιο σημαντικά σημεία του κειμένου, εξασφαλίζοντας έτσι την επανεξέταση και προκαλώντας την ενεργοποίηση της προηγούμενης γνώσης. Επίσης, οι μαθητές διδάσκονται να οπτικοποιούν τα κείμενα που διαβάζουν. Μετατρέπουν, δηλαδή, να μετατρέπουν τα λόγια σε νοερές εικόνες. Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε ή κατανοούμε ένα κείμενο εξαρτάται από την προηγούμενη γνώση μας γι αυτό. Οι μαθητές, οι οποίοι έχουν πληρέστερη γνώση για ένα θέμα, ανακαλούν περισσότερες πληροφορίες, οι οποίες είναι σχετικές με το θέμα, σε σύγκριση με άλλους μαθητές που έχουν λιγότερες γνώσεις. Η ανάκληση, λοιπόν, της προηγούμενης γνώσης κατά τη διάρκεια του μαθήματος θα ήταν δημιουργική στρατηγική, για να βελτιώσουμε την κατανόηση της διδακτικής ενότητας. Η ενεργοποίηση της προηγούμενης γνώσης ενδείκνυται ειδικά για «φτωχούς» αναγνώστες, οι οποίοι αδυνατούν να συσχετίσουν αυθόρμητα τις προηγούμενες γνώσεις τους ή τις εμπειρίες τους με τα αποσπάσματα που διαβάζουν. Ακόμη, μπορεί να
2 βελτιώσει τις στρατηγικές ερώτησης-απάντησης των μαθητών με τις οποίες αυξάνει την αντίληψη για το πού θα βρουν απαντήσεις στις ερωτήσεις. Μάλιστα, αν το κείμενο δεν ταιριάζει με την προηγούμενη γνώση των μαθητών, τότε μπορεί να είναι επιζήμια για την κατανόηση. 3. Η διαδικασία συνεχίζεται με τον εκπαιδευτικό να αναθέτει σε κάθε μαθητή της ομάδας να είναι ο «δάσκαλος» για ένα μέρος του κειμένου. Στην ομάδα των μαθητών αναθέτουμε να κάνουν ερωτήσεις για το κείμενο, να ψάχνουν διευκρινίσεις, να κάνουν περίληψη και προβλέψεις. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού περιορίζεται στο να διευκολύνει την ομάδα εξασφαλίζοντας οδηγίες, όταν τις χρειαζόταν. Για παράδειγμα, καθοδηγούμε τους μαθητές με την παρότρυνση ( ποιες ερωτήσεις νομίζεις πως θα έκανε ο δάσκαλός μας; Θυμήσου μια περίληψη είναι μια σύντομη εκδοχή, δεν περιλαμβάνει λεπτομέρειες ) 4. Οι μαθητές πληροφορούνται για τη χρησιμότητα των τεχνικών και στη συνέχεια ενθαρρύνονται να συνεχίσουν την εφαρμογή τους με σιωπηλή ανάγνωση. Μερικές οδηγίες για τους εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνική προσέγγισης είναι. Διδάξτε στους μαθητές να: Κάνουν προβλέψεις για το περιεχόμενο του κειμένου (τι θα συμβεί;) Να δημιουργούν ερωτήσεις Να αναζητούν διευκρινίσεις για σημεία που δεν τα κατανοούν ή συγχέονται Να συνοψίζουν αυτά που διάβασαν Ενθαρρύνουμε τους μαθητές να συζητούν, καθώς εφαρμόζουν τις στρατηγικές, μοιράζονται προβλέψεις, αναζητούν διευκρινίσεις με τους συμμαθητές τους, συνοψίζουν μαζί το κείμενο. Ένας μαθητής περιοδικά ορίζεται ως «ηγέτης» και συντονίζει την ομάδα. Διδάσκουμε πώς να δημιουργούν ερωτήσεις 1. Ανάκλησης Γεγονότα Σχεδιασμός της πλοκής Λεπτομέρειες Περίληψη 2. Σύγκριση Αναλογία Σύγκριση Ομοιότητα
3 3. Αντίθεση Αντίθεση Διαφορά Διάκριση Διαφοροποίηση 4. Αξιολόγηση Αξιολόγηση Χρησιμότητα 5. Αιτία-Αποτέλεσμα Αιτία Αποτέλεσμα Επακόλουθο Συμπέρασμα Πρόβλεψη Υποθέσεις 6. Ιδέες στο παράδειγμα Αναλογία Κατηγοριοποίηση 7. Παραδείγματα σε ιδέες Ταξινόμηση Κύρια Ιδέα Συμπεράσματα Γενίκευση Μια άλλη τεχνική είναι η «φωναχτή σκέψη», με την οποία καθοδηγούμε τους μαθητές στην αναγνωστική κατανόηση μέσω μια σειράς βημάτων. Είναι μια χρήσιμη οργανωτική στρατηγική και εμπεριέχει τη «συζήτηση με τον εαυτό μας» για τα βήματα που χρειάζονται, για να ολοκληρωθεί η κατανόηση. Το να μελετήσουμε μια εργασία βήμα βήμα εξοικονομεί χρόνο και προσπάθεια. Το να κρατά ο μαθητής σημειώσεις είναι μια ικανότητα που βοηθά να αποθηκεύσουν πληροφορίες. Ένας τρόπος είναι να ζητήσουμε από τους μαθητές να αντιγράφουν από τον πίνακα τις σημειώσεις μας, πριν γράψουν γραπτή δοκιμασία.
4 Ακόμη, μπορούμε να διδάξουμε πώς να εντοπίζουν λέξεις-κλειδιά, ώστε να βρίσκουν απαντήσεις μέσα στο βιβλίο. Αυτό μπορεί να γίνει με προετοιμασμένη και καθοδηγούμενη πρακτική. Ένας πρακτικός οργανωτής για την καταχώρηση σημειώσεων μπορεί να είναι χρήσιμος Λέξεις - Κλειδιά Λήψη σημειώσεων Σημαντικά γεγονότα Οι χαρτογραφημένοι οργανωτές είναι χρήσιμοι στο να βοηθήσουν τους μαθητές να οργανώσουν τις πληροφορίες και να αποκτήσουν την οπτική απεικόνιση του κειμένου. Μάλιστα, οι γραφικοί οργανωτές μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να θυμούνται καλύτερα αυτά που διάβασαν, να συγκεντρώσουν τις σκέψεις τους πριν γράψουν. Τέτοιοι γραφικοί οργανωτές είναι: 1. Χάρτες της ιστορίας. Καθορίζουν τα σημαντικότερα μέρη μιας ιστορίας, δηλαδή τον τίτλο, το συγγραφέα, τους χαρακτήρες, το πλαίσιο, το πρόβλημα, τα γεγονότα και τη λύση της ιστορίας. Χάρτης της ιστορίας Τίτλος Συγγραφέας Χαρακτηριστικά: Πλαίσιο: Πρόβλημα: Γεγονός 1 ο : Γεγονός 2 ο : Γεγονός 3 ο : Πώς λύθηκε το πρόβλημα; 2. Χάρτης λέξεων ή πλέγμα
5 Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ιδεοκαταιγίδα για ένα θέμα, δημιουργώντας λεξιλόγιο ή εμπλέκοντας το ενδιαφέρον του μαθητή, για να συνδέσουν ιδέες μεταξύ τους. 3. Διάγραμμα Ξ-Θ-Ε Μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να καθορίσουν τι ξέρουν, τι θέλουν να μάθουν και τέλος τι έμαθαν. Τι ξέρω Τι θέλω να μάθω Τι έμαθα 4. Κεντρική ιδέα και υποστηρικτικές λεπτομέρειες Καθώς διαβάζουν οι μαθητές συμπληρώνουν στη φόρμα, για να καταχωρίσουν την κύρια ιδέα αλλά και τις λεπτομέρειες και στη συνέχεια να γράψουν περίληψη. Κεντρική ιδέα και υποστηρικτικές λεπτομέρειες Κύρια Ιδέα: Λεπτομέρεια 1 η : Λεπτομέρεια 2 η : Λεπτομέρεια 3 η :
6 Διάγραμμα περίληψης Κύρια Ιδέα: Κύρια Ιδέα: Κύρια Ιδέα: Περίληψη 5. Γραφικοί οργανωτές εξαγωγής συμπερασμάτων Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και βοηθά τους μαθητές να προσδιορίζουν ενδείξεις και να σκεφτούν δικές τους εμπειρίες και να βγάλουν ένα συμπέρασμα. Γραφικοί οργανωτές εξαγωγής συμπερασμάτων Ενδείξεις από την ιστορία Ενδείξεις δικές (από την εμπειρία μου) Το συμπέρασμά μου είναι 6. Διάγραμμα αλληλουχίας Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, όταν ζητάμε από τους μαθητές να καθορίσουν ιστορικά γεγονότα ή να αφηγηθούν γεγονότα μιας ιστορίας. Time Line 1 ο γεγονός 2 ο γεγονός 3 ο γεγονός 4 ο γεγονός