ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΑΣΟΕΕ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΑΡΙΝΟ-ΘΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2011-12 ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ Σημειώσεις 4 Νομισματική και δημοσιονομική πολιτική σε κλειστή και ανοιχτή οικονομία επίπεδο τιμών Στην παρούσα ενότητα επιχειρούμε να προσδιορίσουμε την ισορροπία στην αγορά προϊόντος στις διαστάσεις Υ και, όπως πράξαμε για την αγορά χρήματος, προκειμένου (α) να παρουσιάσουμε συγχρόνως (μαζί) τους συνδυασμούς των ισορροπιών τους, (β) να προσδιορίσουμε έτσι (πληρέστερα από ότι πράξαμε στο 2 ο φυλλάδιο) την συνολική ζήτηση της κλειστής οικονομίας και (γ) να εξετάσουμε την αποτελεσματικότητα άσκησης νομισματικής ή/και δημοσιονομικής πολιτικής. Στη συνέχεια θα προσδιορίσουμε την ισορροπία των αγορών προϊόντος και χρήματος στις διαστάσεις Υ και P, και θα εξάγουμε την καμπύλη συνολικής ζήτησης. Προτού προχωρήσουμε όμως, εξετάζουμε την συμπεριφορά των επιχειρήσεων (η οποία καίτοι εξαρτάται από το επιτόκιο έχει απεικονιστεί στο 2 ο φυλλάδιο (σ.4) μόνο σε σχέση με το εισόδημα «Υ»), προκειμένου να την ενσωματώσουμε πληρέστερα στο υπόδειγμα. Η καμπύλη επενδυτικής ζητήσεως Η επιχείρηση αναλαμβάνει επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (για εγκαταστάσεις και εξοπλισμό) και κεφαλαίου κινήσεως (για αποθέματα) 1 σταθμίζοντας τα αναμενόμενα οφέλη έναντι του κόστους. Το ερώτημα που ευλόγως τίθεται ένα αν θα αρκούν τα οφέλη για να εξοφλήσει με τόκο τα δάνεια Ι 1 Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους οι επιχειρήσεις προγραμματίζουν να κρατούν αποθέματα πρώτων υλών, ημικατεργασμένων προϊόντων και ετοίμων προϊόντων για πώληση: (α) Προσδοκούν αύξηση των τιμών τους, οπότε αποσκοπούν στη μελλοντική αύξηση των κερδών ή μείωση του κόστους τους. (β) Για λόγους προφύλαξης: Στην περίπτωση εισροών που πρόκειται να μεταποιηθούν, διότι φοβούνται ότι αν αυτές (οι εισροές) καταστούν δυσεύρετες για κάποιο διάστημα θα κινδυνεύσει η λειτουργία της επιχειρήσεως. Στην περίπτωση ετοίμων προϊόντων, διότι ανησυχούν για την προοπτική μιας προσωρινής κάμψεως της παραγωγής ή αυξήσεως της ζητήσεως.

που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση της επενδύσεως; Άραγε θα ξεπερνούν τα οφέλη την απόδοση που θα είχαν τα ίδια κεφάλαια αν η επιχείρηση (αντί να χρησιμοποιεί η ίδια) τα ε- δάνειζε με τόκο; Εξυπακούεται ότι όσο πιο υψηλό είναι το τόσο μικρότερος είναι ο αριθμός ή το μέγεθος των επενδυτικών σχεδίων των οποίων η απόδοση καλύπτει το κόστος ευκαιρίας των δεσμευμένων κεφαλαίων. Με άλλα λόγια, όσο αυξάνεται το τόσο μειώνεται το Ι. (Φυσικά ισχύει και το αντίστροφο.) Η σχέση αποτυπώνεται στη συνάρτηση επενδυτικής ζήτησης, η οποία δείχνει πόσες επενδύσεις επιθυμούν να πραγματοποιήσουν οι επιχειρήσεις σε κάθε επίπεδο επιτοκίου. Διαγραμματική απεικόνιση της καταστάσεως ισορροπίας στην αγορά προϊόντος όταν G=T=0 Προσδιορίζουμε την κατάσταση ισορροπίας στην αγορά προϊόντος τοποθετώντας (α) την κατάσταση ισορροπίας στον ιδιωτικό τομέα, Ι=S, στο διάγραμμα που κείται κάτω-αριστερά, και (β) τις δυο συναρτήσεις, Ι() και S(), στα γειτονικά διαγράμματα (το άνω αριστερά και κάτω δεξιά, αντιστοίχως). Τέλος, (γ) προβάλλουμε ό- λους τους συνδυασμούς εισοδήματος και επιτοκίου που προκύπτουν εις το διάγραμμα που ευρίσκεται άνω δεξιά. Κατ αυτόν τον τρόπο ευρίσκουμε την καμπύλη που ceteis paibus εκφράζει/συνοψίζει όλους τους συνδυασμούς για τους οποίους η αγορά προϊόντος είναι σε ισορροπία: Η ΙS προκύπτει από τη συμπεριφορά των νοικοκυριών σε σχέση με την κατανομή του εισοδήματος S(), την συμπεριφορά των επιχειρήσεων σε σχέση με το επιτόκιο Ι(), και την ισότητα σχεδιαζομένων αποταμιεύσεων και επενδύσεων. Παρατηρούμε ότι όταν οι καμπύλες Ι() ή S(Υ) μετατοπιστούν δεξιά για κάποιο λόγο, τότε η ΙS μετατοπίζεται προς την ίδια κατεύθυνση. Η εξαγωγή της καμπύλης ΙS I() IS b 2 b 3 S Ι=S b 1 a 2 a 3 c a 1 ) 45 ο 0 I I S b S() Παρατηρείστε ότι στο σημείο c αντιστοιχεί Ι > S. (Προβάλετέ το στο διάγραμμα που ευρίσκεται κάτω αριστερά.) a 2

Η προσθήκη του δημοσίου. Ενσωμάτωση των μεγεθών G, B, T e και Τ d H προσθήκη ενός αυτονόμου θετικού μεγέθους G-T e (στοιχείου της ΑD που επιδρά όπως η ιδιωτική επένδυση, βλ. 1 ο φυλλάδιο σημειώσεων, σ.5) στην καμπύλη Ι(), μετατοπίζει την καμπύλη αυτή δεξιά. Ceteis paibus η ΙS μετατοπίζεται δεξιά. Η προσθήκη των μεγεθών Β-t στην καμπύλη S() για το λόγο που αναφέρεται στην υ- ποσ. 2) ceteis paibus μετατοπίζει την S() αριστερά (στην περίπτωση του αυτονόμου θετικού μεγέθους Β) ή/και μειώνουν την κλίση της (στην περίπτωση αυξήσεως του t). Η μαθηματική εξήγηση παρέχεται στην υποσ. 3. Εν πάση περιπτώσει, στην πρώτη περίπτωση η ΙS μετατοπίζεται αριστερά. Στη δεύτερη γίνεται πιο οριζόντια. Ισορροπία στις αγορές προϊόντος και χρήματος στο σημείο τομής των ΙS και LΜ MD t+p MD t+p MS c 1 MS MD sp LM d ŕ c IS MD sp * I S S Ι=S d 1 ) 45 o I 2 Τόσον το Β, όσον και το T d =t, είναι στοιχεία του d, που με τη σειρά του καθορίζει το επίπεδο της S. Χάριν αναλύσεως των επιδράσεων παραβλέπουμε την αρχική υπόθεση ισότητος των δύο (που καθιστά τις μεταβιβαστικές πληρωμές ως αναδιανομή εισοδήματος). 3 Από τη σελ. 5 του 1 ου φυλλαδίου σημειώσεων γνωρίζουμε ότι d = Υ Τ d +Β, και στη σελ.6 του 2 ου φυλλαδίου σημειώσεων υποθέσαμε ότι Τ d = t. Άρα d = Υ t + Β = (1 t) + Β. Επιπλέον, από τη σελ.1 του ιδίου φυλλαδίου ξέρουμε ότι S = α + β d S= α + β[(1 t) + Β] = α + β(1 t) + ββ = ( α + ββ) + β(1 t). Η πρώτη παρένθεση αφορά στο νέο αυτόνομο όρο της συναρτήσεως και η δεύτερη στη νέα κλίση (ή οριακή ροπή) της. 3

Στο σημείο «c» υπάρχει μεν ισορροπία στην αγορά προϊόντος αλλά ανισορροπία στην αγορά χρήματος (βλ. προβολή στο σημείο «c 1» του πρώτου διαγράμματος που ευρίσκεται άνω αριστερά). Εφόσον ΜD>ΜS, δηλ. υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση χρήματος, το έως ότου φτάσει στο επίπεδο ŕ (στην συμβολή ΙS και LM). Στο σημείο «d» υπάρχει μεν ισορροπία στην αγορά χρήματος αλλά ανισορροπία στην α- γορά προϊόντος (βλ. προβολή στο σημείο «d 1» του τελευταίου διαγράμματος που ευρίσκεται κάτω δεξιά). Εφόσον S>I, δηλ. υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά προϊόντος, το έως ότου να φτάσει στο επίπεδο ŕ (στη συμβολή ΙS και LM). Δημοσιονομική πολιτική: Mετατόπιση της ΙS LM Έστω ότι G (επεκτατική δημοσιονομική πολιτική). H ΙS μετατοπίζεται δεξιά στη θέση ΙS 1. Tο νέο σημείο ισορροπίας Ε 1 αντιστοιχεί σε αυξημένο Υ και. (Θα μπορούσε να ακολουθηθεί περιοριστική πολιτική με G. Προκαλεί Υ και.) Noμισματική πολιτική: Mετατόπιση της LM Έστω ότι ΜS (επεκτατική νομισματική πολιτική). H LM μετατοπίζεται δεξιά στη θέση LM 1. Tο νέο σημείο ισορροπίας Ε 1 αντιστοιχεί σε αυξημένο Υ και μειωμένο. (Θα μπο- ρούσε να ακολουθηθεί περιοριστική πολιτική με ΜS. Προκαλεί Υ και.) E 1 E IS 1 E LM E 1 IS LM 1 IS Ταυτόχρονη Δημοσιονομική και Νομισματική πολιτική Έστω G ΙS μετατοπίζεται δεξιά. ΜS LM μετατοπίζεται δεξιά. Διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για πιο επεκτατική πολιτική (καθότι αποφέρει μεγαλύτερη αύξηση του Υ από ότι οι δυο προηγούμενες περιπτώσεις), 4 η οποία συνδυάζεται με μικρή μεταβολή του (συγκριτικά με τις προηγούμενες περιπτώσεις). LM LΜ 1 Εάν, δε, η G ευθυγραμμιστεί με την ΜS, ενδεχομένως να διατηρηθεί το αρχικό επίπεδο του. E E 1 IS 1 IS 4 Προφανώς ο πολλαπλασιαστής των κυβερνητικών δαπανών είναι μεγαλύτερος. 4

ΜS LM μετατοπίζεται δεξιά. Διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για επεκτατική νομισματική και περιοριστική δημοσιονομική πολιτική. Αποφέρει μεγαλύτερη μείωση του από ότι οι προηγούμενες περιπτώσεις και σχετικά μικρή μεταβολή του Υ. Φυσικά υπάρχουν και άλλοι συνδυασμοί ως προς τις κατευθύνσεις και τα μεγέθη των μεταβολών των G και ΜS IS E LM 1 LΜ E 1 IS 1 Οι διεθνείς συναλλαγές μιας χώρας καταγράφονται στο ισοζύγιο πληρωμών. Αυτό αποτελείται από: i. Τo ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (cuent account, CA) που περιλαμβάνει το εμπορικό ισοζύγιο (βλ., 2 ο φυλλάδιο), καθώς και τις καθαρές μεταβιβάσεις εισοδήματος από την αλλοδαπή (λ.χ., την ξένη βοήθεια κ.α. όπως έχουμε ιδεί στο 1 ο φυλλάδιο) που συνήθως είναι ήσσονος σημασίας. Χάριν ευκολίας ας δεχτούμε ότι CA NX. ii. Τον λογαριασμό της κινήσεως κεφαλαίων (capital account, KA) που (α) αποτυπώνει τον συμψηφισμό των εισροών χρημάτων (capital inflows, Ki) και εκροών χρημάτων (capital outflows, Ko) για την αγορά εγχωρίων και ξένων εταιρειών ή/και χρηματοπιστωτικών τίτλων, αντιστοίχως, και (β) αντισταθμίζει το έλλειμμα ή πλεόνασμα του CA. Ceteis paibus, όσο το εγχώριο επιτόκιο αυξάνεται τόσο η χώρα καθίσταται ελκυστικότερος προορισμός (ξένων και εντοπίων) κεφαλαίων: Κi και Ko. Ceteis paibus η καθαρή εκροή (εισροή) χρημάτων μειώνει (αυξάνει) την προσφορά χρήματος, 5 ωθώντας την LM αριστερά (δεξιά). Από την άλλη, η επίδραση των στοιχείων της ΝΧ είναι λίγο πιο σύνθετη: Οι εξαγωγές, ως αυτόνομο στοιχείο της ΑD (όπως η ιδιωτική επένδυση) επισυνάπτονται στην καμπύλη Ι() ωσάν αύξηση (ή μείωση) επενδύσεων, ωθώντας την IS δεξιά (ή αριστερά). Αντιστοίχως, οι εισαγωγές επισυνάπτονται (λόγω προσήμου) «αρνητικά». Εφόσον όμως εξαρτώνται από το διαθέσιμο εισόδημα, κατ επέκταση από το εισόδημα, προβάλλονται καλύτερα στο διάγραμμα των διαστάσεων αποταμιεύσεως και εισοδήματος, υπό τον σιωπηλό όρο ή αποδοχή ότι η γραμμή-καθρέπτης των 45 ο, αντί να απεικονίζει την ισότη- 5 Υποθέτουμε ότι η κεντρική τράπεζα δεν προβαίνει σε αντισταθμιστικές ενέργειες. ΝΧ=Χ-Ζ πλεόνασμα 0 Υ H εξαγωγή της KA θυμίζει την εξαγωγή της ΝΧ Κi KA=Ko-Ki έλλειμμα Ko 5

τα S=I Z, αναπροσδιορίζεται προκειμένου να απεικονίσει S+Z=I στις διαστάσεις (S+Z)*I. 6 Η προσθήκη ομοιάζει με μετατόπιση της S προς τα αριστερά (τέμνουσα τον κάθετο άξονα σε υψηλότερο (δηλ., σε μικρότερο αρνητικό ή σε θετικό) σημείο από ό,τι πριν και με μεγαλύτερη κλίση. Ως εκ τούτου, η νέα καμπύλη ΙS θα ευρίσκεται αριστερότερα της αρχικής καμπύλης ΙS. Οι επιδράσεις των συναλλαγών NX και ΚΑ, εν πολλοίς, γίνονται αισθητές μέσω της αγοράς συναλλάγματος, δηλ. της διεθνούς αγοράς εις την οποία ένα εθνικό νόμισμα ανταλλάσσεται με ένα άλλο. Η τιμή στην οποία ανταλλάσσονται δύο νομίσματα εξαρτάται από την προσφορά και ζήτηση των εν λόγω νομισμάτων. Η τιμή αυτή ονομάζεται συναλλαγματική ισοτιμία (exchange ate, Ε) και εκφράζει τον αριθμό των εθνικών ή εγχωρίων νομισμάτων (domestic cuency, d.c.) που αγοράζει ένα ξένο νόμισμα (foeign cuency, f.c.). Εναλλακτικά, λέμε ότι ισούται με τον λόγο d.c./f.c. (λ.χ., /$, /, / ). 7 Όταν η συναλλαγματική ισοτιμία d.c./f.c. αυξάνεται τότε λέμε είτε ότι το f.c. ανατιμάται (appeciates) είτε ότι το d.c. διολισθαίνει (devalues, όταν είμαστε σε καθεστώς κυμαινομένων ισοτιμιών) ή υποτιμάται (depeciates, όταν είμαστε σε καθεστώς σταθερών ισοτιμιών). τιμή σε d.c./f.c. Ειρήσθω εν παρόδω, αναλόγως του τρόπου που οι κατά καιρούς κυβερνήσεις επιτρέπουν τον προσδιορισμό των συναλλαγματικών ισοτιμιών, διακρίνουμε τα εξής καθεστώτα: α) Το καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Παρέχει κάποια σιγουριά στους συναλλασσομένους όσον αφορά στις μελλοντικές ισοτιμίες (καθότι αυτές μόνο υπό εξαιρετικές συνθήκες θα αλλάξουν). Επιτυγχάνεται ως εξής: Η κεντρική τράπεζα παρεμβαίνει (είτε προσφέροντας d.c. έναντι f.c. είτε αντιστρόφως) για να αντισταθμίσει την υπερβάλλουσα ζήτηση ή προσφορά για d.c. (κατά περίπτωση) προκειμένου να διατηρήσει την ισοτιμία που έχει δεσμευτεί. Κατ ουσίαν, συμφωνεί να αγοράζει ή να πωλεί οποιαδήποτε ποσότητα του d.c. επιθυμούν να ανταλλάσουν τα άτομα στην εν λόγω ισοτιμία. 8 Ό- ταν διαπιστώσει ότι οι οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει ή/και της είναι αδύνατο να συγκρατήσει την ισοτιμία (διότι λ.χ., το d.c. είναι υπερτιμημένο και τα συναλλαγματικά Ε ζήτηση προσφορά ποσότης f.c. 6 Ως επέκταση της συναρτήσεως που περιγράφεται στην υποσ. 3, η συνάρτηση S+Z = (-α +βυ d ) + (z+ζυ d ) = (-α+z) + (β+ζ)υ d = (-α+z) + (β+ζ)(υ + Β t) = (-α+z) + (β+ζ)b + (β+ζ)(1 t), διαθέτει διαφορετικό αυτόνομο όρο και κλίση από την αρχική συνάρτηση S. 7 Πολλοί προτιμούν τον ορισμό «ο αριθμός των ξένων νομισμάτων που ανταλλάσσονται με μονάδα εγχωρίου νομίσματος», δηλ. το αντίστροφο κλάσμα (f.c./d.c.). Είτε με τον ένα ορισμό είτε με τον άλλο, εφόσον είμαστε συνεπείς, οι αναλύσεις καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα. 8 Το απόθεμα των ξένων νομισμάτων που κρατά και αυξάνει ή μειώνει η (εγχώρια) κεντρική τράπεζα λέγεται «συναλλαγματικά διαθέσιμα». 6

της αποθέματα εξαντλούνται στην προσπάθεια διατήρησης της ισοτιμίας) 9 προβαίνει σε υποτίμηση ή ανατίμηση του νομίσματος, θέτοντας έτσι νέα συναλλαγματική ισοτιμία. Μια παρέκβαση σχετικά με την διακρατική σύγκριση αποδόσεων κεφαλαίου μέσω διαφορετικών επιτοκίων και συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η λίαν ενδιαφέρουσα σχέση των, *, Ε και F και πως μερικοί, παρακολουθώντας την εξέλιξή τους και εκμεταλλευόμενοι τις διαφορές τους κάνουν κέρδη με δανεικά.. Έστω έχω 100 και δύναμαι να επιλέξω μεταξύ της: καταθέσεως σήμερα του εν λόγω ποσού σε μια τοπική τράπεζα με το τρέχον επιτόκιο = 10% που αποφέρει 10 σε ένα έτος, και άμεσης μετατροπής του ποσού σε $100 (έστω, η συναλλαγματική ισοτιμία Ε = 1/$1) και της καταθέσεως των χρημάτων σε Αμερικανική τράπεζα με το τρέχον (εκεί) επιτόκιο * = 5% που αποφέρει $5 σε ένα έτος, καθώς και της συνάψεως συμφωνίας (σήμερα) μετατροπής των $105 σε ένα έτος από σήμερα σε 126 βάσει της προθεσμιακής συναλλαγματική ισοτιμίας (fowad exchange ate, F) των 1,2/$1, που δύναμαι να υπογράψω αυθωρεί (=πάραυτα ) ώστε να εξαλείψω την όποια αβεβαιότητα. * Είναι προφανές ότι η δεύτερη επιλογή επιτρέπει σίγουρο κέρδος 126 100=26. Αυτό συμβαίνει διότι συγκριτικά με την απόδοση του κεφαλαίου εγχωρίως (αριστερή πλευρά της ε- πομένης σχέσεως), αποφέρει περισσότερο η απόδοση του κεφαλαίου στο εξωτερικό και ο επαναπατρισμός του (δεξιά πλευρά της σχέσεως): (1+) < (1+*)F/E. Στο παράδειγμά μας (1,1) < (1,05)*(1,2/1). Αν εύρισκα ότι (1+) > (1+*)F/E, τότε θα συνέφερε το αντίθετο, δηλ. μεταφορά κεφαλαίων από τις Η.Π.Α. στην Ε.Ε. Η αυξημένη ζήτηση δολαρίων σήμερα (εκ μέρους των πρώτων που θα αντιληφθούν την ευκαιρία) προκαλεί Ε και η αυξημένη ζήτηση ευρώ σε ένα έτος από σήμερα επιφέρει F. Αυτά τα δύο αποκαθιστούν την ισότητα. Η ανισορροπία (και η δυνατότης για περαιτέρω κερδοσκοπία) θα εξαφανιστεί. (Οι δεύτεροι και οι τρίτοι «καταϊδρωμένοι» που θα αντιληφθούν την ευκαιρία λίγα λεπτά της ώρας αργότερα δεν θα μπορέσουν.) Η απληστία επαναφέρει το σύστημα σε ισορροπία. * Το F δημοσιεύεται καθημερινώς στον τύπο και παρέχει εις τους συναλλασσομένους κάποια ασφάλεια όσον αφορά στις αξίες των μελλοντικών αγοραπωλησιών σε διαφορετικά νομίσματα, ιδίως υπό καθεστώς κυμαινομένων ισοτιμιών. Το αριθμητικό παράδειγμα βασίζεται στην παραδοχή ότι η αγορά αναμένει μικρή πτώση του ευρώ έναντι του δολαρίου εντός του έτους. 9 Βραχυχρονίως, η κεντρική τράπεζα δύναται να δανειστεί f.c. από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Εν τούτοις, εάν η κατάσταση δεν είναι συγκυριακή, είναι προφανές ότι δεν θα μπορέσει να αντέξει την πίεση και να ανταπεξέλθει μακροχρονίως. 7

Εν πάση περιπτώσει, στο βαθμό που το σύστημα είναι προσανατολισμένο στη διατήρηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών εξυπακούεται ότι Ε=F, με αποτέλεσμα =*. Ως εκ τούτου η χρηματοοικονομική επίδραση του ισοζυγίου πληρωμών δύναται να προβληθεί στις διαστάσεις επιτοκίου και εισοδήματος μέσω της FIL (financial integation line) β) Το καθεστώς κυμαινομένων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Το επίπεδο ισορροπίας διαμορφώνεται στην ελεύθερη αγορά χωρίς καμία κυβερνητική παρέμβαση. γ) Το καθεστώς ελεγχόμενης διακύμανσης συναλλαγματικών ισοτιμιών. Είναι μια ενδιάμεση κατάσταση όπου χρησιμοποιούνται παρεμβάσεις προκειμένου να αποφεύγονται (ή να ε- ξομαλύνονται οι) μεγάλες και απότομες μετατροπές, δίχως όμως να παρεμποδίζεται η (σταδιακή) επίτευξη της μακροχρονίου ισορροπίας που υπαγορεύει η αγορά. H εξαγωγή της FIL στις διαστάσεις επιτοκίου και εισοδήματος υπό κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες Προσδιορίζουμε την FIL από τις (α) KA (αντιστραμμένο διάγραμμα της σελ. 5, το οποίον κείται άνω αριστε- ρά, παραπλεύρως) και (β) ΝΧ (διαγραμμα κείμενο κάτω δεξιά στο ίδιο σύστημα), δεδομένου ότι (γ) η μια αντισταθμίζει το έλλειμμα ή πλεόνασμα της άλλης, οπότε NX=KA (μέσω του διαγράμματος των 45 μοιρών που αποδίδει την εν λόγω σχέση στο σύστημα). Πιο συγκεκριμένα, προβάλλουμε όλους τους NX Ko-Ki Η FIL υπό σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες συνδυασμούς των ΝΧ και ΚΑ εις το διάγραμμα που ευρίσκεται άνω δεξιά. Αν οι ΝΧ και ΚΑ είναι γραμμικές συναρτήσεις, τότε αρκούν δύο τυχαία σημεία επί αυτών. Δύο πρόσθετα σχόλια: (1) Προβάλλοντας έναν τυχαίο συνδυασμό εκ δεξιών (αριστερών) της FIL στο διάγραμμα που κείται κάτω αριστερά, διαπιστώνουμε ότι αντιστοιχεί σε ελλειμματικό (πλεονασ- * a 2 a 3 a 1 b 2 b 3 b 1 KA NX b a FIL X-Z FIL ) 45 o KA 8

ματικό) ισοζύγιο πληρωμών. 10 (2) Διαπιστώνουμε ότι η παράλληλη μετατόπιση της γραμμής ΝΧ προς τα δεξιά ή της ΚΑ προς τα αριστερά μετακινεί την FIL παραλλήλως δεξιά. Οι επιπτώσεις δημοσιονομικών και νομισματικών παρεμβάσεων και άλλων συμβάντων υπό τα δύο καθεστώτα συναλλαγματικών ισοτιμιών Η διενέργεια επεκτατικής νομισματικής πολιτικής υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Έστω η αρχική ισορροπία στο σημείο «a» και η κεντρική τράπεζα M 0 ή Μ 1. H LM μετατοπίζεται δεξιά, στην θέση LM 1. Για δευτερόλεπτα επιτυγχάνεται εγχώρια ισορροπία στο σημείο τομής IS LM LM 1 a * FIL των ΙS και LM 1, δηλ. στο σημείο «b». Εκεί <*. Η ελκυστικότητα των καταθέσεων σε τράπεζες της αλλοδαπής προκαλεί Μ 1 βραχυχρονίως 11 (μέρος του d.c. ίσως καταλήξει στο εξωτερικό, οι δε εγχώριες καταθέσεις που, ως γνωστόν, αποτελούν στοιχείο του Μ 1, μειώνονται) έως ότου η LΜ επανέλθει στην αρχική της θέση. Συμπεραίνουμε ότι η διενέργεια νομισματικής πολιτικής είναι αναποτελεσματική. 12 Η διενέργεια επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Έστω η αρχική ισορροπία στο σημείο «a» και η κυβέρνηση G. H IS μετατοπίζεται δεξιά, στην θέση IS 1. Eπιτυγχάνεται εγχώρια ισορροπία στο σημείο τομής των ΙS 1 και LM, δηλ. το σημείο «b». Εκεί >*. Η ελκυστικότητα των καταθέσεων σε τράπεζες της ημεδαπής προκαλεί Μ 1 βραχυχρονίως. H LΜ μετατοπίζεται δεξιά έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει (στη θέση «c») σε υψηλότερο εισόδημα. Συμπεραίνουμε ότι η διενέργεια δημοσιονομική πολιτικής είναι αποτελεσματική. b IS IS 1 LM b LM 1 a c * FIL 10 Αν λ.χ. προβάλουμε το σημείο «α» στο διάγραμμα που κείται κάτω αριστερά, διαπιστώνουμε ότι αντιστοιχεί σε συνδυασμό όπου ΝΧ < ΚΑ. 11 Ceteis paibus (εάν τίποτα δεν αλλάξει) η μακροχρόνιος ισορροπία θα οριστεί από την AgD και AgS που θα συζητήσουμε προσεχώς. 12 Υποθέτουμε ανεμπόδιστη ροή κεφαλαίων. Εάν αυτό δεν ισχύει, διότι φερ ειπείν η κυβέρνηση εισάγει προσκόμματα, τότε η περίπτωση προσιδιάζει (βραχυ- ή μεσο-προθέσμως) μιας κλειστής οικονομίας όπου η LM συντηρείται «τεχνητώς» μακράν της αρχικής θέσεώς της. Η οικονομία απολαμβάνει αυξημένο εισόδημα έως ότου η ισορροπία σταδιακά επανέλθει. 9

Η διενέργεια μιας υποτιμήσεως υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. 13 Η Ε καθιστά τις εξαγωγές της χώρας πιο ανταγωνιστικές. Η Χ μετατοπίζει την ΙS δεξιότερα (όπως στην προηγούμενη περίπτωση, οπότε οι εξελίξεις είναι παρεμφερείς). Η επίτευξη εγχωρίου ισορροπίας σε σημείο όπου >* διογκώνει τις καταθέσεις αλλοδαπής προελεύσεως στις τράπεζες της ημεδαπής προκαλώντας Μ 1 βραχυχρονίως. H LΜ μετατοπίζεται δεξιά έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει σε υψηλότερο εισόδημα. Συμπεραίνουμε ότι η διενέργεια υποτιμήσεως είναι αποτελεσματική. Και σε αυτήν την περίπτωση η LM άγεται και φέρεται στο σημείο που τέμνονται οι IS και FIL. Η επίδραση μιας χρηματοπιστωτικής ανωμαλίας από το εξωτερικό, υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Έστω ότι για κάποιο λόγο το * μειώνεται στο επίπεδο º. H FIL μετατοπίζεται προς τα κάτω, στην θέση FIL 1. Οι ιδιώτες κατευθύνουν τις καταθέσεις τους όπου το επιτόκιο είναι υψηλότερο. Η εισροή κεφαλαίων (καταθέσεων) IS LM a LM 1 * FIL º b FIL 1 οδηγεί σε M 1 εγχωρίως. Η LM οδηγείται στο νέο σημείο τομής των IS και FIL 1,δηλ. το «b». Η διενέργεια επεκτατικής νομισματικής πολιτικής υπό καθεστώς κυμαινομένων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η LM μετατοπίζεται δεξιά, στην θέση LM 1. Για δευτερόλεπτα επιτυγχάνεται εγχώρια ισορροπία στο σημείο «b», κάτω από την FIL, όπου <*. Η απόπειρα των εγχωρίων καταθετών να εγκαταλείψουν το d.c. προκειμένου να IS LM LM 1 μεταφέρουν τις καταθέσεις τους σε τράπεζες του εξωτερικού έχει ως αποτέλεσμα Ε. Η εξέλιξις αυτή καθιστά τις εξαγωγές της χώρας πιο ανταγωνιστικές μετατοπίζοντας τις ΙS και FIL δεξιότερα έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει, στις θέσεις ΙS 1 και FIL 1, αντιστοίχως (όπου τέμνουν την νέα LM, δηλ. την LM 1 ), με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση του εισοδήματος. Συμπεραίνουμε ότι, σε αντίθεση με την περίπτωση υπό καθεστώς στα- a b c IS 1 FIL 1 FIL 13 Χρησιμοποιούμε τον όρο «υποτίμηση» υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και τον όρο «διολίσθηση» υπό καθεστώς κυμαινομένων συναλλαγματικών ισοτιμιών. 10

θερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, η διενέργεια νομισματικής πολιτικής είναι αποτελεσματική. Η διενέργεια επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής υπό καθεστώς κυμαινομένων συναλλαγματικών ισοτιμιών. (i) Σενάριο A, όπου η κλίση της LM υπερβαίνει την κλίση της FIL. Η ΙS μετατοπίζεται δεξιά, στην θέση IS 1. Για δευτερόλεπτα επιτυγχάνεται εγχώρια ισορροπία στο σημείο «b», άνω της FIL, όπου >*. Η απόπειρα των καταθετών να εγκαταλείψουν το f.c. για το d.c. προκειμένου να μεταφέρουν τις καταθέσεις τους στις τράπεζες της ημεδαπής προκαλεί Ε. 14 Η εξέλιξις αυτή καθιστά τις εξαγωγές της χώρας μας ολιγότερο ανταγωνιστικές μετατοπίζοντας τις ΙS και FIL αριστερότερα, έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει, στις θέσεις ΙS 2 και FIL 1, αντιστοίχως, με τελικό αποτέλεσμα μια μικρή αύξηση του εισοδήματος σε σχέση με την επιδιωκόμενη αύξηση. Συμπεραίνουμε ότι η διενέργεια δημοσιονομικής πολιτικής είναι εν μέρει (δηλ. όχι και τόσο) αποτελεσματική. (ii) Σενάριο B, όπου η κλίση της LM υπολείπεται της κλίσεως της FIL. Η ΙS μετατοπίζεται δεξιά, στην θέση IS 1. Για δευτερόλεπτα επιτυγχάνεται εγχώρια ισορροπία στο σημείο «b», κάτω της FIL, όπου <*. Η απόπειρα των καταθετών να εγκαταλείψουν το d.c. για το f.c. FIL IS FIL 1 c a b IS 2 IS 1 προκειμένου να μεταφέρουν τις καταθέσεις τους σε τράπεζες της αλλοδαπής έχει ως α- ποτέλεσμα Ε. Η εξέλιξη αυτή καθιστά τις εξαγωγές της χώρας ανταγωνιστικότερες μετατοπίζοντας τις ΙS και FIL δεξιότερα, έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει, στις θέσεις ΙS 2 και FIL 1, αντιστοίχως. Το σημείο τομής τους, «γ» αντιστοιχεί σε μια μεγάλη αύξηση του εισοδήματος. Συμπεραίνουμε ότι η διενέργεια δημοσιονομικής πολιτικής είναι πολύ αποτελεσματική. b IS FIL 1 c a IS 2 IS 1 LM FIL LM 14 Ενδεχομένως να υπάρξει μια αμελητέα οπισθοχώρηση της LM την οποία χάριν ευκολίας παραβλέπουμε. 11

Η επίδραση μιας χρηματοπιστωτικής ανωμαλίας από το εξωτερικό, υπό καθεστώς κυμαινομένων ισοτιμιών. Έστω ότι για κάποιο λόγο η FIL μετατοπίζεται προς τα άνω. Η εγχώριος ισορροπία στο σημείο τομής των ΙS και LM, δηλ. το σημείο «a», είναι τέτοιο όπου <*. Αυτό ωθεί τους καταθέτες στην εγκατάλειψη του d.c. με αποτέλεσμα την Ε. Τούτο καθιστά τις εξαγω- γές της χώρας ανταγωνιστικότερες προκαλώντας μετατόπιση των ΙS και FIL δεξιότερα, έως ότου η διαφορά επιτοκίων εκλείψει, στις θέσεις ΙS 1 και FIL 2, αντιστοίχως. Το σημείο τομής τους, «b» αντιστοιχεί σε υψηλότερο εγχώριο εισόδημα σε σχέση με το αρχικό. LM FIL 1 IS IS 1 FIL 2 b a FIL Επεκτείνουμε το υπόδειγμά μας προκειμένου να συμπεριλάβουμε το επίπεδο τιμών Το επίπεδο τιμών είναι η (σταθμισμένη) μέση τιμή (pice, P) όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία. Ενσωματώνεται στο υπόδειγμα της κλειστής οικονομίας εύκολα αν αντιληφτούμε ότι επί της ουσίας (και στην πραγματικότητα): 15 Η LM εξαρτάται από την πραγματική προσφορά χρήματος (δηλ., το λόγο της ονομαστικής προσφοράς χρήματος προς το επίπεδο τιμών, MS/P), με το σκεπτικό ότι η μείωση των τιμών αυξάνει την ποσότητα των αγαθών που μπορούν να αγοραστούν από δεδομένο αριθμό νομισμάτων (και αντιστρόφως). Η IS εξαρτάται από την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και όπως εύστοχα επισημαίνουν οι συγγραφείς του βιβλίου (στηριζόμενοι σε μια παρατήρηση από την μικροοικονομική θεωρία την οποία παραθέτουμε σε πλαίσιο στην επόμενη σελίδα) 16 η μείωσις των τιμών αυξάνει τoν πλούτο των νοικοκυριών (Υ/P), με απώτερο αποτέλεσμα η καμπύλη αποταμιεύσεως να μετατοπίζεται δεξιά και, ως εκ τούτου, να μετατοπίζεται η ΙS. Εν συνεχεία, προβάλλουμε τις νέες LM και την ΙS στις διαστάσεις των P και προκειμένου να εξάγουμε τη καμπύλη συνολικής ζητήσεως (aggegate demand schedule, AgD) με τον ακόλουθο τρόπο: ` 15 Έως τώρα, για διδακτικούς λόγους, υποθέταμε σιωπηρά ότι οι τιμές παρέμεναν αμετάβλητες. 16 Αρκετοί συγγραφείς διδακτικών βιβλίων, μάλλον αβασάνιστα, αφήνουν την ΙS αμετάβλητη. 12

Έστω ότι η αρχική ισορροπία των ΙS και LM εντοπίζεται στο σημείο E όταν το επίπεδο τιμών είναι P E, το οποίο και προβάλουμε στο υποκείμενο διάγραμμα (σημείο Ε ). Εάν η μέση τιμή των όλων των αγαθών και υπηρεσιών πέσει στο επίπεδο του P E1, τότε η (MS/P) και η LM μετατοπίζεται δεξιά στη θέση (LM 1 ). (Βλ. σελ. 5 του 3 ου φυλλαδίου.) Συγχρόνως η μείωσις των τιμών προκαλεί μείωση της πραγματοποιουμένης αποταμιεύσεως για IS LM IS 1 LM 1 E E 1 P E P E P E1 E 1 AgD Μια παρέκβαση στο υπόδειγμα καταναλώσεως σημερινού και αυριανού εισοδήματος της μικροοικονομικής θεωρίας Μέσω του δανεισμού και της αποταμιεύσεως (και εν γένει μέσω της λειτουργίας του επιτοκίου) τα άτομα δύνανται να απολαύσουν σήμερα ή να μεταθέσουν για αύριο συνδυασμούς καταναλώσεως (δηλ. να επιλέξουν τους συνδυασμούς) «A» ή «Δ» που είναι πολύ προτιμότεροι από τους συνδυασμούς που υπαγορεύονται από τα σημερινά και αυριανά τους εισοδήματα (συνδυασμός Ε). Η περίπτωσις του δανειζομένου Η περίπτωσις του αποταμιευτού κατανάλωση κατανάλωση IC αύριο Ε IC αύριο Α Δ Ε 1+ ( 1+ ( κατανάλωση κατανάλωση σήμερα σήμερα H καμπύλη ΙC παριστάνει την ανώτερη εφικτή καμπύλη αδιαφορίας της συναρτήσεως ωφελιμότητας καθότι εφάπτεται του εισοδηματικού περιορισμού που αντιστοιχεί στον συνδυασμό σημερινών και αυριανών εισοδημάτων «Ε» όταν είναι διαθέσιμο το επιτόκιο. Ο εισοδηματικός περιορισμός αποδίδεται με τη γραμμή που φέρει κλίση 1+ επί της οποίας ευρίσκεται ο συνδυασμός «Ε» (και κατ επέκταση ο συνδυασμός «Δ» ή «Α»). Μια μείωσις των τιμών προκαλεί παράλληλη μετακίνηση του εισοδηματικού περιορισμού προς τα άνω. Εφόσον και τα δύο υπό εξέταση αγαθά είναι κανονικά (nomal goods) η κατανάλωσή τους θα αυξηθεί. Ως εκ τούτου, ο νέος συνδυασμός ισορροπίας (όπου η νέα, υψηλότερη, καμπύλη αδιαφορίας εφάπτεται του νέου, παραλλήλου και ανωτέρου εισοδηματικού περιορισμού) θα περιέχεται στα «δεύτερα τεταρτημόρια» που παραθέτουμε στα σημεία «Δ» και «Α» (ανάλογα με την περίπτωση). Προκύπτει ότι ο δανειζόμενος θα αυξήσει τον δανεισμό του και ο αποταμιευτής θα μειώσει την αποταμίευσή του. Τούτο μεταφράζεται σε μετατόπιση της S() προς τα δεξιά. 13

δεδομένο επίπεδο Υ μετατοπίζοντας την IS προς τα δεξιά, στην θέση IS 1. Προβάλουμε την νέα ισορροπία (προκύπτει στο σημείο τομής τους Ε 1 ) στο υποκείμενο διάγραμμα (σημείο Ε 1 ). Παρομοίως ευρίσκουμε τις υπόλοιπες προβολές των σημείων ισορροπίας των IS και LM που αντιστοιχούν στα διάφορα επίπεδα τιμών. Ενώνοντάς τα λαμβάνουμε την καμπύλη AgD στον χώρο των P και. Eαν η κυβέρνηση προβεί σε G ή η κεντρική τράπεζα σε MS, ωθώντας έτσι, αντιστοίχως, την IS ή την LM προς τα δεξιά (υπό το αρχικό επίπεδο τιμών), είναι προφανές ότι η εξέτασις των νέων ΙS και LM υπό διαφορετικά επίπεδα τιμών 17 θα αποκαλύψει ότι οι εν λόγω πολιτικές μετατοπίζουν την ΑgD στα δεξιά. Αφήνουμε την περίπτωση της κλειστής οικονομίας και περνούμε σε αυτήν της ανοιχτής. Εάν ευρισκόμαστε υπό καθεστώς σταθερών ισοτιμιών, τότε η ώθηση της ΙS προς τα δεξιά, σε ανταπόκριση μιας P, είναι ακόμα πιο μεγάλη από ότι στην περίπτωση της κλειστής οικονομίας, λόγω της αυξημένης ανταγωνιστικότητας των (φτηνότερων πλέον) εξαγωγών. Η δε μετατόπιση της LM προς τα δεξιά συντηρείται διότι όπως έχουμε ιδεί, η LM ακολουθεί την IS και συγκλίνει στο σημείο τομής ΙS και της οριζοντίας FIL. Το νέο σημείο ισορροπίας αντιστοιχεί σε υψηλότερο επίπεδο Υ. Η προβολή του στις διαστάσεις P* επιβεβαιώνει την αρνητική κλίση της AgD. Εάν ευρισκόμαστε υπό καθεστώς κυμαινομένων ισοτιμιών, η P προκαλεί (MS/P) που ωθεί την LM στα δεξιά, ενώ η ανταγωνιστικότητα των (φθηνότερων πλέον) εξαγωγών ωθεί τις FIL και IS προς τα δεξιά. Η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων της ημεδαπής και αλλοδαπής, μέσω αναπροσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας και των εξαγωγών, αναπροσαρμόζει τις IS και FIL που εν τέλει θα τμηθούν επί της νέας LM. Όπως αναφέραμε, η τελευταία κείται δεξιότερα της αρχικής LM. Αυτό αρκεί προκειμένου η οικονομία να καταλήξει σε υψηλότερο επίπεδο εισοδήματος. Ο συνδυασμός της νέας τιμής και του νέου εισοδήματος καταδεικνύει την αρνητική κλίση της AgD στις διαστάσεις P*. 17 Δηλ. η επανάληψις του πειράματος της σελ. 12 όπου οι ΙS και LΜ μετατοπίζονται, συνεπεία μιας μειώσεως των τιμών 14