Αλάγλωζε εηθαζηηθώλ έργωλ ως ηζηορηθώλ πεγώλ. Γεκήηρηος Βιάτος, Στοιηθός Σύκβοσιος Φηιοιόγωλ Ροδόπες

Transcript

1 Αλάγλωζε εηθαζηηθώλ έργωλ ως ηζηορηθώλ πεγώλ Γεκήηρηος Βιάτος, Στοιηθός Σύκβοσιος Φηιοιόγωλ Ροδόπες

2 Ανάγνωςθ εικαςτικϊν ζργων ωσ ιςτορικϊν πθγϊν Τρία επίπεδα ερμθνείασ που αντιςτοιχοφν, κατά τον Ζρβιν Πανόβςκι (Μελέτεσ εικονολογίασ, 1991), ςε τρία νοθματικά επίπεδα: Προεικονογραφική περιγραφή: Σχετίηεται με τθ φυςική ςημαςία και ςυνίςταται από τα αναγνωρίςιμα πρόςωπα, αντικείμενα (άνκρωποι, ηϊα, κτίρια) και ςυμβάντα (γεφματα, τελετζσ, μάχεσ). Εικονογραφική ανάλυςη ςχετίηεται με τθ ςυμβατικι ςθμαςία (να αναγνωρίηει δθλ. ο παρατθρθτισ ζνα δείπνο ωσ τον Μυςτικό Δείπνο ι μια μάχθ ωσ τθ μάχθ του Βατερλό). Εικονολογική ερμηνεία, ςχετίηεται με τθν ουςιαςτική ςημαςία, «δθλ. με εκείνεσ τισ βακφτερεσ αρχζσ, οι οποίεσ αποκαλφπτουν τθ βαςικι ςτάςθ ενόσ ζκνουσ, μιασ περιόδου, μιασ κοινωνικισ τάξθσ ι κάποιασ κρθςκευτικισ ι φιλοςοφικισ πίςτθσ» (π.χ. γοτκικι αρχιτεκτονικι, επαναςτάςεισ 19 ου αιϊνα και ρομαντιςμόσ).

3 Πρωτόκολλο ανάλυςησ εικαςτικών ζργων/εικόνων ςε τζςςερα βήματα 1 ο Βήμα : Προςωπική τοποθζτηςη του παρατθρθτι απζναντι ςτθν εικόνα. Ερώτηςη αφόρμηςησ: Σασ αρέςει αυτό το εικαςτικό έργο; Μ αυτό το ερϊτθμα ςυνειδθτοποιεί ο ερωτϊμενοσ τθν υποκειμενικι τοποκζτθςι του απζναντι ςτο ζργο (προκαταλιψεισ λανκάνουςεσ αξιολογικζσ κρίςεισ). Σε όποιον δεν αρζςει ςτζκεται κριτικά απζναντι ςτο ζργο. Αντίκετα, εκείνοσ ςτον όποιο αρζςει υπερβολικά με τθν πρϊτθ ματιά φαίνεται να το προςεγγίηει μάλλον επιφανειακά. Σε κάκε περίπτωςθ ο ερωτϊμενοσ πρζπει να αιτιολογιςει τθν απάντθςι του «γιατί του αρζςει ι δεν του αρζςει;».

4 2 ο βήμα: Περιγραφή τησ εικόνασ (Τι βλέπετε;) Καταγραφή αναγνωρίςιμων αντικειμζνων και ςυμβάντων Κατά τθν προεικονογραφική αυτι περιγραφι μασ ενδιαφζρει όχι θ ερμθνεία αλλά η φυςική ςημαςία προςϊπων, αντικειμζνων, ςυμβάντων. Συγκροτοφμε κατάλογο με πρόςωπα, αντικείμενα, ςφμβολα, ςυμβάντα/δράςεισ.

5 Για παράδειγμα, ςτο ζργο του Νταβίντ, Ο Θάνατοσ του Μαρά, καταγράφουμε αντικειμενικά αυτά που βλζπουμε: «ζνασ άντρασ ςε μια μπανιζρα κανάςιμα πλθγωμζνοσ, το ζνα μπράτςο ζξω από τθν μπανιζρα δείχνει προσ τα κάτω κρατϊντασ μια πζνα από φτερό, το κεφάλι του ζχει ελαφρά κλίςθ προσ τον δεξιό του ϊμο, ςτο άλλο χζρι κρατά ζνα χειρόγραφο (ευανάγνωςτθ θ γραφι), αριςτερά ςτο κάτω τμιμα του πίνακα ζνα ματωμζνο μαχαίρι, το φόντο είναι πράςινο (καλφπτει το άνω μιςό το πίνακα) Πάνω από το λουτρό υπάρχει ζνα ξφλινο επίπεδο με πράςινο κάλυμμα, ενϊ μπροςτά υπάρχει ζνα ξφλινο ορκογϊνια κουτί πάνω ςτο οποίο βρίςκονται υλικά γραφισ. Εκεί είναι γραμμζνο από τον Νταβίντ «À MARAT, DAVID» (Στον Μαρά, Νταβίντ). Στο βάκοσ, το υπόβακρο είναι ςκοτεινό και κενό, ηωγραφιςμζνο με γριγορεσ πινελιζσ.»

6 Στο δεξί του χζρι κρατά μια πζνα από φτερό, ενϊ ςτο αριςτερό κρατά ακόμα το γράμμα το οποίο του ζδωςε θ Σαρλότ Κορντζ. Το γράμμα, το οποίο ζχει πάνω ςθμάδια από αίμα, αναγράφει, μαηί με τθν θμερομθνία και τα ονόματα του αποςτολζα και του παραλιπτθ, το εξισ: «Αρκεί που είμαι αρκετά δυςτυχισ ϊςτε να ζχω δικαίωμα ςτθ φιλανκρωπία ςασ» (Il suffit que je sois bien Malheureuse pour avoir Droit a votre bienveillance)

7 3 ο βήμα: Περιγραφή τησ δομήσ τησ εικόνασ (μορφή) Αναφορά ςτουσ άξονεσ (κατά μικοσ άξονασ, εγκάρςιοσ άξονασ, διαγϊνιοσ άξονασ) του πίνακα και ςτο ςθμείο τομισ τουσ, ςτον φωτιςμό, τθ κζςθ και τθ ςχζςθ των αντικειμζνων και των προςϊπων.

8 Το πρόςωπο του Μαρά λοφηεται από φωσ, ςε αντίκεςθ τόςο με τθν πλθγι όςο και το μαχαίρι που βρίςκονται υπό ςκιά. Θ πζνα πάνω ςτο ξφλινο κουτί βρίςκεται κι αυτι ςτο φωσ, ενϊ θ άλλθ ςτο δεξί του χζρι είναι όρκια, ςαν να γράφει ακόμα. Το φωσ πζφτει ςτο πρόςωπο, το ξφλινο κουτί και το γράμμα (τα ςθμαντικά για τον ηωγράφο). Το ςθμείο τομισ των αξόνων βρίςκεται κοντά ςτθν επιςτολι που κρατά ςτο χζρι του ο νεκρόσ Μαρά.

9 4 η βήμα: Ερμηνεία του ζργου Αξιοποιϊντασ τθ λεηάντα του ζργου με τισ πλθροφορίεσ που δίνει και με προςεκτικι παρατιρθςθ τθσ εικόνασ προχωροφμε πρϊτα ςτθν εικονογραφική ανάλυςη, θ οποία ςχετίηεται με τθ ςυμβατικι ςθμαςία (να αναγνωρίηει δθλαδι ο παρατθρθτισ ότι το ςυγκεκριμζνο ζργο αναφζρεται ςτον κάνατο του ςυγκεκριμζνου ιςτορικοφ προςϊπου, του Μαρά, για παράδειγμα) και ζπειτα ςυνεχίηουμε με τθν εικονολογική ερμηνεία του έργου, θ οποία ςχετίηεται με τθν ουςιαςτικι ςθμαςία, τισ βακφτερεσ δθλαδι αρχζσ που αναφζρονται ςτα ιςτορικά γεγονότα και αποκαλφπτουν τθν πολιτικι (κρθςκευτικι, φιλοςοφικι), ιδζα του δθμιουργοφ.

10 Ερωτήματα ερμηνευτικήσ διερεφνηςησ εικαςτικοφ ζργου Πότε δθμιουργικθκε; (Χρόνοσ δθμιουργίασ). Ποιοσ ο δθμιουργόσ; Ποιοσ ο τόποσ δθμιουργίασ; Ποια θ ςχζςθ (θ ςτάςθ και ο ρόλοσ) του δθμιουργοφ απζναντι ςτα γεγονότα που απεικονίηονται; Ποιοσ ο ςκοπόσ (θ πρόκεςθ) τθσ δθμιουργίασ; Ποια θ ςχζςθ μορφισ και περιεχομζνου ςτο ςυγκεκριμζνο ζργο; (αναφορά ςτθν εςτίαςθ, τθν προοπτικι, τθ φωτοςκίαςθ, τθ χριςθ χρωμάτων, τθ κζςθ προςϊπων και τθ μεταξφ τουσ ςχζςθ, τθ κζςθ αντικειμζνων, τθν τεχνοτροπία). Ποια θ ςχζςθ των εικονικϊν ςτοιχείων με τα λεκτικά (λεηάντα, τυχόν λζξεισ και φράςεισ με ιδιαίτερθ ςθμαςία που υπάρχουν ςτο ζργο, εντοπιςμόσ και διαςάφθςθ των ςυμβόλων). Ποια θ ςχζςθ του εικαςτικοφ ζργου με τθν ιςτορικι πραγματικότθτα τθσ εποχισ που δθμιουργικθκε; (διαςταφρωςθ με άλλεσ πθγζσ, φανερά και λανκάνοντα μθνφματα, κριτικι ανάλυςθ τθσ ιδεολογίασ του δθμιουργοφ).

11 Δειγματική ερμηνεία του πίνακα του Νταβίντ, Ο θάνατοσ του Μαρά Ο πίνακασ παρουςιάηει τον ριηοςπάςτθ γιακωβίνο Μαρά που δολοφονικθκε από τθν Σαρλότ Κορντζ ςτο λουτρό του ςτισ 13 Ιουλίου Το ξφλινο κιβϊτιο ςυμβολίηει τθν επιτφμβια ςτιλθ με τθν αφιζρωςθ (ςτον Μαρά) από τον ηωγράφο. Πικανι χρονολόγθςθ με βάςθ τθν αναφορά ςτθ βάςθ του κιβωτίου L an deux (το δεφτερο ζτοσ τθσ κυριαρχίασ των γιακωβίνων που κατάργθςαν το χριςτιανικό θμερολόγιο και ειςιγαγαν νζο τρόπο αρίκμθςθσ του θμερολογιακοφ ζτουσ).

12 Ο Μαρά παρουςιάηεται ωσ ιρωασ, ζνασ μάρτυρασ τθσ Επανάςταςθσ. Φανερζσ οι ομοιότθτεσ με εικόνεσ που απεικονίηουν τον Χριςτό. Ο ηωγράφοσ επικυμεί τθ ςφνδεςθ με γνωςτά μοτίβα τθσ χριςτιανικισ εικονογραφίασ. Καραβάηδηο, Η αποθαζήιωζε ( )

13 Ο Μαρά (δθμοςιογράφοσ και εκδότθσ τθσ εφθμερίδασ Ο φίλοσ του Λαοφ) υπιρξε λαμπρόσ ριτορασ και ςυγγραφζασ. Ο ηωγράφοσ τονίηει τθν ιδιότθτά του αυτι ρίχνοντασ φωσ ςτο κεφάλι και ςτισ πζνεσ από φτερό.

14 Ο ηωγράφοσ παρουςιάηει τον δολοφονθμζνο Μαρά ςτο φτωχικό του δωμάτιο ωσ ςφμβολο τθσ ταπεινότθτασ, τθσ απλότθτασ και του δθμοκρατικοφ ιδεϊδουσ του βίου. Παράλλθλα καταδικάηει τθ Σαρλότ Κορντζ αφενόσ με το να δείχνει το φονικό εγχειρίδιο ματωμζνο ςτο πάτωμα και αφετζρου με το να προβάλει τθν μεγαλοψυχία και τθν καλοςφνθ του Μαρά (κρατάει ςτο χζρι του τθν αίτθςι τθσ Κορντζ και φροντίηει με ςθμείωμά του να δοκοφν χριματα ςε μια χιρα που ζχαςε τον άντρα τθσ ςτθν Επανάςταςθ).

15 Ηακ Λουί Νταβίντ, Ο θάνατοσ του Μαρά (Θ δφναμθ τθσ τζχνθσ, ΒΒC) CE%B7- %CE%B4%CF%8D%CE%BD%CE%B1%CE%BC%C E%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82- %CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7%C F%82-%CE%B5%CF%80-4- n%cf%84%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%bd% CF%84-o- %CE%B8%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%84%C E%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%AC_creation

16 Ηακ Λουί Νταβίντ, Ο κάνατοσ του Μαρά, (βιντεοςκοπθμζνθ ανάλυςθ του πίνακα) org/humanities/monarch y-enlightenment/neoclassicism/v/david-marat