ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΩΝ ΠΟΤΓΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ

Transcript

1 ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΩΝ ΠΟΤΓΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΓΗ Δ Ρ Δ Τ Ν Ζ Ζ Σ Ω Ν Κ Η Ν Ζ Σ Ρ Ω Ν Σ Ω Ν Φ Ο Η Σ Ζ Σ Ω Ν Γ Η Α Σ Ζ Ν Δ Π Η ΛΟ Γ Ζ Σ Ο Τ Ν Α Π Ο ΤΓ Α Ο Τ Ν Σ Ο Π Ρ Ο Π Σ Τ Υ Η Α ΚΟ Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ Α «Π Ο ΤΓ Δ Σ Η Φ Τ Η Κ Δ Δ Π Η Σ Ζ Μ Δ». Ο Η Π Ρ Ο Γ Ο Κ Η Δ Σ Ο Τ Κ Α Η Ο Η ΓΤ ΚΟΛ Η Δ Π Ο Τ Α Ν Σ Η Μ Δ Σ Ω Π Η Ε Ο Τ Ν. ΟΝΟΜΑ ΦΟΗΣΖΣΖ ΖΡΑΚΛΖ Δ. ΥΡΖΣΑΚΖ ΟΝΟΜΑ ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΑ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΟΦΗΑ ΠΑΠΑΣΔΦΑΝΑΚΖ ΑΘΖΝΑ ΑΤΓΟΤΣΟ, 2010

2 1 Πεξηερόκελα Πεξηερόκελα... 1 Δπραξηζηίεο... 3 Πεξίιεςε... 4 Αbstract... 5 Δηζαγσγή... 6 Κεθάιαην 1 ν : Ζ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ Ηζηνξηθή αλαδξνκή ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηελ Διιάδα Πξνζδηνξίδνληαο ηελ «εθπαίδεπζε ελειίθσλ» Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ Κίλεηξα θαη πξνζδνθίεο ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ Θεσξίεο κάζεζεο Δκπφδηα ζηε κάζεζε ελειίθσλ Κεθάιαην 2 ν : Αλνηθηή θαη εμ Απνζηάζεσο Δθπαίδεπζε Ζ πνξεία ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Πξνζδηνξίδνληαο ηελ αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Ζ αλάπηπμε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Τινπνίεζε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Απνηειεζκαηηθή αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Αξρέο κάζεζεο ελειίθσλ θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Οη εθπαηδεπφκελνη ζηελ αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Σν Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην Σν πξνπηπρηαθφ πξφγξακκα «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο» Κεθάιαην 3 ν : Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο Δπηινγή ηνπ ζέκαηνο θνπφο θαη ζηφρνη ηεο εξγαζίαο θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο Μέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ Δξσηεκαηνιφγην Αηνκηθή ζπλέληεπμε θνηηεηψλ Αηνκηθή ζπλέληεπμε ζπκβνχισλ θαζεγεηψλ Κεθάιαην 4 ν : Παξνπζίαζε ησλ Γεδνκέλσλ ηεο Έξεπλαο Πεξηγξαθή δείγκαηνο εξσηεκαηνινγίνπ Φχιν Ζιηθία... 44

3 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Πιήζνο θαη ειηθία παηδηψλ Δπίπεδν ζπνπδψλ Δπαγγεικαηηθή ηδηφηεηα Κίλεηξα θαη πξνζδνθίεο απφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ Γπζθνιίεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ Γηεξεχλεζε απφςεσλ γηα ηε ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ Γηεξεχλεζε δεδνκέλσλ αηνκηθψλ ζπλεληεχμεσλ θνηηεηψλ Γηεξεχλεζε δεδνκέλσλ αηνκηθψλ ζπλεληεχμεσλ θαζεγεηψλ Κεθάιαην 5 ν : πδήηεζε Απνηειεζκάησλ θαη πκπεξάζκαηα Πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνπηπρηαθψλ θνηηεηψλ Κίλεηξα επηινγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη πξνζδνθίεο Γπζθνιίεο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο Οη ζπλέπεηεο ησλ δπζθνιηψλ Σειηθά ζπκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα Α. Δξσηεκαηνιφγην πξνο θνηηεηέο Β. Δξσηήζεηο ζπλέληεπμεο πξνο θνηηεηέο Γ. Δξσηήζεηο ζπλέληεπμεο πξνο θαζεγεηέο - ζπκβνχινπο Γ. Απνκαγλεηνθσλεκέλν θείκελν ζπλέληεπμεο θνηηεηψλ Δ. Απνκαγλεηνθσλεκέλν θείκελν ζπλέληεπμεο θαζεγεηψλ ζπκβνχισλ...119

4 3 Δπραξηζηίεο Αξρηθά ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο ζεξκφηεξεο επραξηζηίεο κνπ γηα ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα θα νθία Παπαζηεθαλάθε γηα ηελ άξηζηε θαζνδήγεζε θαη ηε βνήζεηα πνπ κνπ πξφζθεξε θαζφιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο παξνχζαο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο. Θα ήζεια αθφκε λα επραξηζηήζσ ηελ θα Ησάλλα Παπαβαζηιείνπ, δεχηεξε επηβιέπνπζα, γηα ηηο εχζηνρεο παξαηεξήζεηο ηεο. Ηδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο θνηηεηέο ηνπ πξνπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ΔΑΠ «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο» πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα κε πξνζπκία, ζπκπιεξψλνληαο ηα εξσηεκαηνιφγηα θαη απαληψληαο ζηηο εξσηήζεηο ηεο ζπλέληεπμεο. Έλα κεγάιν επραξηζηψ επίζεο, νθείισ ζηνπο θαζεγεηέο ζπκβνχινπο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ηφζν γηα ηε δπλαηφηεηα πνπ κνπ έδσζαλ λα επηθνηλσλήζσ κε ηνπο θνηηεηέο ηνπο θαζψο θαη γηα ηηο ζπλεληεχμεηο πνπ κνπ παξαρψξεζαλ. Σέινο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηε ζχδπγφ κνπ Αιεμάλδξα γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ ππνκνλή ηεο.

5 4 Πεξίιεςε Οη ζπνπδέο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ζρνιείνπ, παλεπηζηεκηαθψλ ηκεκάησλ, αιιά θαη ζε αξθεηέο ηππηθέο θαη άηππεο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο, ζπκβάιινληαο ζηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δεμηνηήησλ. ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα κειεηεζνχλ ηα θίλεηξα ησλ ελήιηθσλ αηφκσλ πνπ επηιέγνπλ λα ζπνπδάζνπλ Φπζηθέο Δπηζηήκεο κε ηε κέζνδν ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο ζην ΔΑΠ, νη πξνζδνθίεο πνπ έρνπλ, ελψ γίλεηαη πξνζπάζεηα λα εληνπηζηνχλ ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλαληνχλ ζηηο ζπνπδέο ηνπο θαζψο θαη ηξφπνη αληηκεηψπηζήο ηνπο. Ζ έξεπλα δηεμήρζε ζε θνηηεηέο αιιά θαη ζε δηδάζθνληεο ηνπ πξνπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ΔΑΠ «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο» θαη πεξηειάκβαλε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ, αιιά θαη ηε ιήςε ζπλεληεχμεσλ. πκπεξαζκαηηθά, νη θνηηεηέο πνπ επέιεμαλ λα ζπνπδάζνπλ ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ηνπ ΔΑΠ σζήζεθαλ απφ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηε κειέηε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αληηθεηκέλνπ. Οη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νθείινληαη θαηά θχξην ιφγν ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα πνπ είλαη εθάκηιιν εθείλσλ ηνπ ζπκβαηηθνχ παλεπηζηεκίνπ, ρσξίο φκσο νη πεξηζζφηεξνη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ην παξαθνινπζήζνπλ, θαζψο δελ έρνπλ ηα απαξαίηεηα γλσζηηθά εθφδηα.

6 5 Αbstract Studying physical science is an integral part of the curriculum of the school, academic departments, but also in several formal and informal educational processes, helping to develop social and cultural skills. In this study there is an attempt to study the incentives for adults to choose to study physical science by means of distance education in the Greek Open University, the expectations they have and attempt to identify problems and ways to overcome them. The survey was conducted for students and teachers in the undergraduate program of Greek Open University Studies in Natural Sciences and consisted of a questionnaire and taking interviews. In conclusion, the students who chose to study this program in Greek Open University prompted by their interest in the study of the specific subject. The difficulties are due mainly to the curriculum that is comparable to those of conventional universities, but most have not the opportunity to attend, as they have not the necessary cognitive tools.

7 6 Δηζαγσγή Σα λέα δεδνκέλα πνπ δεκηνπξγεί ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο, ε επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή έθξεμε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, ε αλάγθε, γηα βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη γηα άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο θαη ηεο πιεξνθνξίαο, έρνπλ θαηαζηήζεη επηηαθηηθή ηελ αλάγθε γηα ζπλερή επηκφξθσζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Πέξα, φκσο, απφ ηνπο επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ επηινγή ηεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο, ζηφρνο ηεο κπνξεί λα είλαη ε πξνζσπηθή νινθιήξσζε, ε θνηλσληθή έληαμε ή ε δηακφξθσζε ελεξγψλ πνιηηψλ θαη ε έληαμή ηνπο ζηελ εμειηζζφκελε ζχγρξνλε θνηλσλία (Jarvis, 2004). Καζψο ε αλάγθε γηα δηα βίνπ κάζεζε εληείλεηαη, φιν θαη πεξηζζφηεξνη ελήιηθεο ζπκκεηέρνπλ ζε δηαδηθαζίεο εθπαίδεπζεο ζρεδηαζκέλεο είηε απφ ηππηθνχο είηε απφ άηππνπο θνξείο, ελψ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη δηαδηθαζίεο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα απφ απφζηαζε. Ζ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο, πνπ είλαη θαηά θχξην ιφγν ελήιηθα άηνκα, λα ζπλδπάζνπλ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο κε ηηο νηθνγελεηαθέο θαη επαγγεικαηηθέο ππνρξεψζεηο νξίδνληαο κφλνη ηνπο ην ρψξν, ην ρξφλν θαη ην ξπζκφ δξάζεο θαη κειέηεο (Race, 2001). Καζψο, φκσο, ηα ελήιηθα άηνκα δηαζέηνπλ νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία πεγάδνπλ απφ ηελ ελειηθηφηεηα (Rogers, 1999), φπσο ηελ πιήξε αλάπηπμε, ηελ σξηκφηεηα, θαη ηελ πξννπηηθή, κεηέρνπλ ζε κία εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κε ζπγθεθξηκέλεο πξνζέζεηο θαη πξνζδνθίεο. Οη ελήιηθνη δηαζέηνπλ έλα ζχλνιν ηθαλνηήησλ θαη εκπεηξηψλ ηηο νπνίεο επηδηψθνπλ λα αμηνπνηήζνπλ, ελψ παξάιιεια έρνπλ ηε δηάζεζε γηα απηνδπλακία θαη γηα ιήςε απνθάζεσλ (Rogers, 1999), (Κφθθνο, 1999). Απφ ηα παξαπάλσ είλαη ζαθέο φηη ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ηα πξνγξάκκαηα ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ, ζα πξέπεη θαηά ην ζρεδηαζκφ ηνπο λα εληζρχνπλ ηνλ απηνθαζνξηζκφ ηνπο, ηελ απηνλνκία ηνπο θαη ηελ ηάζε ηνπο πξνο ελειηθηφηεηα. Δπίζεο, ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηηπρή εμέιημε ησλ ζπνπδψλ απνηειεί θαη ην ίδην ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, νη απαηηήζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ θαζψο θαη ην γλσζηηθφ ππφβαζξν πνπ απαηηείηαη απφ ηνπο ζπνπδαζηέο. Σρεηηθέο κειέηεο Οη ζπνπδέο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο δελ απνηεινχλ απιά θαη κφλν έλα ηππηθφ

8 7 ζεκαηηθφ αληηθείκελν ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ, ηνπ παλεπηζηεκίνπ ή νπνηαζδήπνηε κνξθήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ηππηθήο ή άηππεο. πκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δεμηνηήησλ δεκηνπξγψληαο άηνκα κε άπνςε ζε ζχγρξνλα πνιηηηθά δεηήκαηα. Ζ απφθαζε γηα επηινγή ζπνπδψλ κε ζέκα ηηο θπζηθέο επηζηήκεο κπνξεί λα πξνέξρεηαη είηε απφ ην επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα, ή ιφγσ ησλ δηεμφδσλ πνπ κπνξεί λα έρνπλ γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε (Καινγηαλλάθεο, 2006). Ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα, φκσο, είλαη ε κειέηε ησλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπφκελσλ ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα εθείλσλ πνπ κεηέρνπλ ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ πνπ πξνζθέξεη ην ΔΑΠ, θαζψο θαη ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ καζεκάησλ. πγθεθξηκέλα, νη θνηηεηέο ηνπ ΔΑΠ σο ελήιηθεο έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ηδηαηηεξφηεηεο. Παξά ην γεγνλφο φηη ε επηινγή ηνπο λα ζπνπδάζνπλ είλαη απνιχησο ζπλεηδεηή, έρνπλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο νηθνγελεηαθέο θαη εξγαζηαθέο ππνρξεψζεηο, ελδερνκέλσο έρνπλ ηειεηψζεη ην ζρνιείν αξθεηά ρξφληα πξηλ, άξα απέρνπλ αξθεηά απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, πνιιέο θνξέο έξρνληαη αληηκέησπνη θαη κε ηηο αξλεηηθέο εκπεηξίεο πνπ έρνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζήο ηνπο (Mezirow, 2007), ελψ έλα αθφκε δήηεκα πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε είλαη νη αληηιήςεηο ησλ δηδαζθφκελσλ νη νπνίεο είλαη δηακνξθσκέλεο γηα αξθεηά απφ ηα ζέκαηα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη πνπ ζα πξέπεη λα αλαδνκεζνχλ γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο λέαο γλψζεο (Κνπιατδήο, 2001). ε φια ηα παξαπάλσ δεηήκαηα ζα πξέπεη λα ζπλππνινγηζηεί θαη ην γεγνλφο φηη ε εθπαίδεπζε δελ ιακβάλεη ρψξα ζηα πιαίζηα ελφο ζπγθεθξηκέλνπ σξνινγίνπ θαη εβδνκαδηαίνπ πξνγξάκκαηνο θαζψο ζπκβαίλεη εμ απνζηάζεσο. Οη εθπαηδεπφκελνη πξέπεη λα θαιχςνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν κέξνο ηεο δηδαθηέαο χιεο ζηεξηδφκελνη ζηηο δηθέο ηνπο δπλάκεηο, ρσξίο λα αηζζάλνληαη ηελ αζθάιεηα πνπ ηνπο πξνζθέξεη ε παξνπζία ηνπ δηδάζθνληα, κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ κπνξνχλ, άκεζα, λα βξίζθνπλ απαληήζεηο ζε ζέκαηα πνπ ηνπο πξνθαινχλ πξνβιεκαηηζκφ. ε πξνεγνχκελεο έξεπλεο, έρεη αλαδεηρζεί ε πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο εθπαίδεπζεο ζε εμ απνζηάζεσο πξνγξάκκαηα (Φσηνπνχινπ, 2008), ε νπνία πνιιέο θνξέο ππεξέρεη ηεο αληίζηνηρεο ησλ ηππηθψλ, έρνπλ κειεηεζεί νη ιφγνη πνπ σζνχλ ηνπο ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο λα επηιέμνπλ αληίζηνηρα πξνπηπρηαθά πξνγξάκκαηα θαη νη πξνβιεκαηηζκνί πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αλαπηχζζνληαη, έρνληαο σο ζπλέπεηα νη εθπαηδεπφκελνη λα αδπλαηνχλ λα αθνινπζήζνπλ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ κέρξη ην πέξαο ηνπ (Γθίλνπ, 2001). ηε παξνχζα εξγαζία ζα κειεηεζνχλ νη

9 8 παξάγνληεο, ελδνγελείο θαη εμσγελείο, πνπ αλαθφπηνπλ απηή ηελ ηάζε ησλ εθπαηδεπφκελσλ. Ζ κειέηε πεξίπησζεο ζα γίλεη γηα ην πξφγξακκα «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο», ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο ζα ιεθζνχλ ππφςε θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θχζεο ησλ καζεκάησλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ. Σθνπόο θαη ζηόρνη ηεο εξγαζίαο θνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο είλαη αξρηθά ε δηεξεχλεζε ησλ θηλήηξσλ, νη πξνζδνθίεο αιιά θαη νη δπζθνιίεο ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπφκελσλ ηνπ ΔΑΠ πνπ επηιέγνπλ λα παξαθνινπζήζνπλ ην πξφγξακκα «πνπδέο ζηηο Θεηηθέο Δπηζηήκεο». πγθεθξηκέλα ζα δηεξεπλεζνχλ: ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνπηπρηαθψλ θαη νη ιφγνη πνπ έλαο ελήιηθνο ζα επηιέμεη λα παξαθνινπζήζεη ην ζπγθεθξηκέλν πξνπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ, νη πξνζδνθίεο πνπ έρνπλ απφ ηηο ζπνπδέο ηνπο αιιά θαη ηελ απφθηεζε ηνπ πηπρίνπ, νη ηδηαηηεξφηεηεο θαη νη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εθπαηδεπφκελνη πνπ παξαθνινπζνχλ έλα εμ απνζηάζεσο πξφγξακκα ζπνπδψλ ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο θαη θαηά πφζν νθείινληαη ζε ελδνγελείο (νηθνγέλεηα, εξγαζία θ.η.ι.) θαη εμσγελείο (εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ζρέζεηο δηδαζθφλησλ δηδαζθνκέλσλ θ.η.ι.) παξάγνληεο, ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ησλ δπζθνιηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη ελ γέλεη απφ παξάγνληεο ζρεηηδφκελνπο κε ην ΔΑΠ. Μέζνδνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο Βαζηθφ εξγαιείν ηεο πνζνηηθήο έξεπλαο ζα απνηειέζεη ην αλψλπκν εξσηεκαηνιφγην κε εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ ψζηε λα κπνξέζεη λα γίλεη θαιχηεξε θσδηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ, ελψ κε ηηο πξνθαηαζθεπαζκέλεο ζα ππάξμεη ε δπλαηφηεηα ζπιινγήο πην νινθιεξσκέλσλ απαληήζεσλ απφ ηνπο εθπαηδεπφκελνπο. ην εξσηεκαηνιφγην ζα ππάξρνπλ θαη δχν εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ, νη νπνίεο ζα δψζνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ζπκκεηέρνληεο λα δηαηππψζνπλ ειεχζεξα ηηο αληηιήςεηο ηνπο, ηα δεηήκαηα πνπ πξαγκαηεχεηαη ε έξεπλα, ρσξίο ηελ θαζνδήγεζε απφ ηνλ εξεπλεηή (Cohen, 2008). Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειείηαη απφ 2 κέξε. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηα

10 9 πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπφκελσλ θαη κειεηά ηελ νηθνγελεηαθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάζηαζε θαζψο θαη ηηο πξνεγνχκελεο ζπνπδέο θαη δεμηφηεηεο πνπ θαηέρνπλ. Σν δεχηεξν κέξνο αλαθέξεηαη ζηνπο ιφγνπο πνπ επέιεμαλ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ, ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε θαζψο θαη γηα ηηο δπζθνιίεο πνπ έρνπλ ζπλαληήζεη ζηηο, έσο απηή ηε ζηηγκή, ζπνπδέο ηνπο θαη ζηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο. Γηα ιφγνπο κεζνδνινγηθήο ηξηγσλνπνίεζεο (Cohen, 2008), ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ησλ ζπλεληεχμεσλ, ηφζν ζην δείγκα ησλ ζπνπδαζηψλ, φζν θαη ζε εθείλν ησλ δηδαζθφλησλ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Οη απφςεηο ησλ δηδαζθφλησλ ζα καο δψζνπλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθά ζηνηρεία ιφγσ ηεο εκπεηξίαο ηνπο ζηε δηδαζθαιία ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ ζε ηππηθνχο ρψξνπο εθπαίδεπζεο, νπφηε ζα κπνξέζνπκε λα εζηηάζνπκε θαιχηεξα ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εγρεηξήκαηνο, έρνληαο ηε δπλαηφηεηα ηεο πνηνηηθήο ζχγθξηζεο. Ζ θσδηθνπνίεζε θαη ε δηαγξακκαηηθή αλαπαξάζηαζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηα εξσηεκαηνιφγηα έγηλε κε ην MS Excel Πξνζδνθώκελα απνηειέζκαηα Σα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ζα κπνξέζνπλ ελδερνκέλσο λα αμηνπνηεζνχλ απφ ην ΔΑΠ θαζψο θαη απφ ηε ρνιή Θεηηθψλ Δπηζηεκψλ θαη Σερλνινγίαο, αιιά θαη απφ ηνπο δηδάζθνληεο. πγθεθξηκέλα: κπνξνχλ λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελειίθσλ πνπ επηιέγνπλ λα παξαθνινπζήζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ, κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ νη πξνζδνθίεο ησλ θνηηεηψλ απφ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα θαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ησλ ελειίθσλ πνπ ην επηιέγνπλ ζπλεηδεηά, είλαη δπλαηφλ λα εληνπηζηνχλ νη δπζθνιίεο πνπ ζπλαληνχλ νη θνηηεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο, λα πξνζδηνξηζηνχλ ηφζν νη ελδνγελείο φζν θαη νη εμσγελείο παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δπζθνιηψλ, θαη ηξφπνη γηα λα αληεπεμέιζνπλ. Απφ ηε κειέηε ησλ παξαπάλσ κπνξνχλ λα θαζνξηζηνχλ νη αλάγθεο ησλ ελήιηθσλ θνηηεηψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη νη ελδερφκελεο δηνξζσηηθέο θηλήζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα βειηηψζνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο.

11 10 Γηάξζξσζε ηεο κειέηεο Ζ ζπγθεθξηκέλε δηαηξηβή κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε ηξία βαζηθά κέξε. Σν πξψην κέξνο απνηειείηαη απφ δχν θεθάιαηα. Ξεθηλάεη κε ηελ πνξεία ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηελ Διιάδα, ελψ ζηε ζπλέρεηα κειεηάεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, ηα θίλεηξα ηα νπνία σζνχλ ηνπο ελήιηθεο λα ζπκκεηάζρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ηηο ζεσξίεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί θαη ηα εκπφδηα πνπ ζπλαληνχλ. Σν Γεχηεξν Κεθάιαην αλαθέξεηαη ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε, ηνλ ηξφπν πνπ πινπνηείηαη, ηα ζηνηρεία πνπ ηελ θαζηζηνχλ απνηειεζκαηηθή θαζψο θαη ηηο αξρέο κάζεζεο ησλ ελειίθσλ ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε, ελψ νινθιεξψλεηαη κε αλαθνξά ζην βαζηθφηεξν θνξέα εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα πνπ είλαη ην ΔΑΠ. Σν δεχηεξν κέξνο ηεο δηαηξηβήο απνηειείηαη θαη απηφ απφ δχν θεθάιαηα. ην Σξίην Κεθάιαην αλαιχνληαη νη ιφγνη επηινγήο ηνπ ζέκαηνο, νη ζηφρνη θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ηεο εξγαζίαο, πεξηγξάθνληαη ηα κέζα ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, φπσο ην εξσηεκαηνιφγην θαη νη ζπλεληεχμεηο ησλ θνηηεηψλ θαη ησλ δηδαζθφλησλ, ελψ ζην Σέηαξην Κεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα πνζνηηθά θαη πνηνηηθά δεδνκέλα ηεο έξεπλαο, κε κία πξψηε αλάιπζή ηνπο. ην ηξίην κέξνο αλαθέξεηαη ζηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλνςίδνληαη ζην Πέκπην Κεθάιαην. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηε βηβιηνγξαθία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, θαζψο θαη κε ην Παξάξηεκα, ζην νπνίν παξνπζηάδνληαη ην εξσηεκαηνιφγην, νη εξσηήζεηο θαη νη απνκαγλεηνθσλήζεηο ησλ ζπλεληεχμεσλ.

12 11 Κεθάιαην 1 ν : Ζ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ 1.1 Ιζηνξηθή αλαδξνκή ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηελ Διιάδα Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ απνηειεί έλα ηδηαίηεξν πεδίν ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ην νπνίν εκθαλίζηεθε απφ ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα ζε Δπξψπε θαη Ακεξηθή. Γξήγνξα, ν αξρηθφο ζηφρνο κεηαιιάρζεθε απφ βειηίσζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ θνηλσληθά κεηνλεθηνχλησλ, ζε εθπαίδεπζε πνπ ζηφρεπε ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ζε απφθηεζε δεμηνηήησλ, θαζψο θαη ζε δξαζηεξηφηεηεο αμηνπνίεζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ (Κφθθνο, 1999, ζει. 7). Με κία κηθξή θαζπζηέξεζε, ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ έθαλε ηελ εκθάληζή ηεο θαη ζηελ Διιάδα. Αξρηθά, δξαζηεξηνπνηήζεθε ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ θαη ζηελ θαζηέξσζε ηεο Διιεληθήο γιψζζαο ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο, θαηλφκελν ζχλεζεο γηα ηελ επνρή εθείλε, θαζψο βξηζθφκαζηαλ ζην λενζχζηαην Διιεληθφ θξάηνο ησλ κεγάισλ νηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηνπ αλνκνηνγελνχο πιεζπζκνχ. Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, θαζψο νη γεσπνιηηηθέο αιιαγέο θαη νη πξνζαξηήζεηο λέσλ εδαθψλ θαη πιεζπζκψλ εμαθνινπζνχζαλ λα πθίζηαληαη, ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζπλερίζηεθε ζηελ Διιάδα δξαζηεξηνπνηνχκελε ζηνπο ίδηνπο ηνκείο, ελψ ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη κεκνλσκέλα ππήξμε πξνζπάζεηα πξνο ηελ επηκφξθσζε εξγαηψλ θαη αγξνηψλ. Απφ ηελ πεξίνδν φκσο ηεο θαηνρήο θαη κεηά, δειαδή θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εκθπιίνπ κέρξη θαη ηε δηθηαηνξία, ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ νξγαλψζεθε θπξίσο απφ θξαηηθνχο θνξείο. Ο θχξηνο ζηφρνο ήηαλ ε πνιηηηθή θαη ηδενινγηθή θαζνδήγεζε ησλ πνιηηψλ ιφγσ ησλ ηδηαηηέξσλ πνιηηηθψλ ζπλζεθψλ πνπ θπξηαξρνχζαλ ζηελ Διιάδα αιιά θαη ησλ δηεζλψλ ζπλζεθψλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηνλ ςπρξφ πφιεκν. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, απφ ηα παξαπάλσ φηη ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηελ Διιάδα ζηξαηεχηεθε γηα λα θαιχςεη θαηά θχξην ιφγν πνιηηηθνχο ζθνπνχο θαη ιηγφηεξν εθπαηδεπηηθνχο (Βεξγίδεο 1, 1999, ζει. 16). Ζ θαηάζηαζε φκσο αιιάδεη ηε δεθαεηία ηνπ '80. Σν πέξαζκα ζηε Μεηαβηνκεραληθή θνηλσλία, ε αλάπηπμε ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο επέβαιιαλ ζεκαληηθέο αιιαγέο, θαζηζηψληαο αλεπαξθή ηελ αξρηθή ηππηθή εθπαίδεπζε γηα φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. πγθεθξηκέλα (Κφθθνο, 2005, ζει. 21): ε νηθνλνκηθφ ηερλνινγηθφ επίπεδν, ε εμέιημε ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο, ε παξαγσγή θαη δηάζεζε λέσλ πξντφλησλ, νη ηαρχηαηεο αιιαγέο

13 12 ζηνλ επαγγεικαηηθφ ηνκέα θαη ε αλάγθε απφθηεζεο λέσλ δεμηνηήησλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο γξήγνξεο απαμίσζεο ηεο γλψζεο πνπ θαηέρεηαη θαη πνπ πνιιέο θνξέο νδεγεί ζηελ αλεξγία ηνπο εξγαδνκέλνπο, απαηηνχλ ηε ζπρλή θαη επαλαιακβαλφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζή ηνπο. ε θνηλσληθφ πνιηηηζκηθφ επίπεδν, νη κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ πξνο ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαη ε αλάγθε γηα πξνζαξκνγή θαη εθπαίδεπζε ησλ κεηαλαζηψλ ψζηε λα εληαρζνχλ θνηλσληθά θαη επαγγεικαηηθά ζην λέν πεξηβάιινλ, ε δπλαηφηεηα φιν θαη κεγαιχηεξνπ κέξνπο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ λα δηαζέηεη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπ θαιιηέξγεηα θαη αλάπηπμε ηεο θνπιηνχξαο ηνπ, θαζψο θαη ε είζνδνο ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απαηηήζεσλ. Έλαο αθφκε ξφινο, φκσο, πνπ ζπλέβαιιε ζηελ αλάπηπμε ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηελ Διιάδα ήηαλ ε έληαμε ηεο ρψξαο καο ζηελ ΔΟΚ (Δπξσπατθή Έλσζε). Ζ πηνζέηεζε ηεο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ησλ πνιηηψλ ηεο (Λεπθή Βίβινο), θαζψο θαη ε ρξεκαηνδφηεζε ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ κε θνηλνηηθά αιιά θαη εζληθά θνλδχιηα άλνημε λένπο δξφκνπο. Παξά ην ζεηηθφ, φκσο, θιίκα πνπ άξρηζε λα δηαγξάθεηαη, ε αλάγθε γηα απνξξφθεζε ησλ πφξσλ, θαζψο θαη ε αζχδνηε δξάζε νξηζκέλσλ επηηήδεησλ θαηξνζθφπσλ, νδήγεζε ζηελ ππνβάζκηζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηνπ θχξνπο ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ελειίθσλ (Κφθθνο, 1999, ζει. 11). Σα ηειεπηαία ρξφληα, φκσο, απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '90 θαη κεηά, νη ζεζκνί πνπ αλαπηχρζεθαλ θαη ε ελεξγνπνίεζε ειεγθηηθψλ κεραληζκψλ βειηίσζαλ ηελ θαηάζηαζε. εκαληηθή εμέιημε πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε ηελ ίδξπζε ηνπ Διιεληθνχ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ, ζηα πξφηππα ησλ Δπξσπατθψλ αληίζηνηρσλ ηδξπκάησλ, κε ζθνπφ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ ζην επίπεδν ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ηε ζεκειίσζε ηνπ ζεζκνχ ηεο ζπλερνχο θαηάξηηζεο θαη ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Γηα ηελ πεξίπησζε ινηπφλ ηεο Διιάδαο, νη εθπαηδεπηηθνί θνξείο πνπ απεπζχλνληαη ζε ελήιηθα άηνκα αλήθνπλ είηε ζε ηππηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, φπσο είλαη ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην θαζψο θαη ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο, πνπ επεθηείλνπλ ή αληηθαζηζηνχλ ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε απφ ηα ζρνιεία ή ηα παλεπηζηήκηα γηα άηνκα πνπ ζεσξνχκε φηη είλαη θαη ζπκπεξηθέξνληαη σο ελήιηθα, είηε θνξείο κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο πνπ αλαθέξνληαη ζε πξνγξάκκαηα ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο (ζηνλ ηδησηηθφ ή ζην δεκφζην ηνκέα) θαζψο θαη θνξείο

14 13 επηκφξθσζεο (Κφθθνο, 2005, ζει. 45). 1.2 Πξνζδηνξίδνληαο ηελ «εθπαίδεπζε ελειίθσλ» Οη ελήιηθεο κπνξνχλ λα καζαίλνπλ παξαθνινπζψληαο ζεκηλάξηα, εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο ηνπο, πξνγξάκκαηα απφ απφζηαζε ή αθφκε κπνξνχλ λα καζαίλνπλ αλαδεηψληαο κφλνη ηνπο ην εθπαηδεπηηθφ αληηθείκελν. ην ζπγθεθξηκέλν ζχλνιν κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε έλα πιήζνο εηεξφθιεησλ αηφκσλ, φπσο αλέξγνπο, εξγαδνκέλνπο, θνηηεηέο, ζπνπδαζηέο ζε θέληξα ζπνπδψλ θαη γεληθφηεξα άηνκα ηα νπνία επηζπκνχλ λα εκπινπηίζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο (Κφθθνο, 2005, ζει. 32). Ζ πνιιαπιφηεηα ησλ αληηθεηκέλσλ κάζεζεο θαη ησλ ππνθεηκέλσλ, πνπ εκπιέθνληαη ζηε ζπγθεθξηκέλε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, είρε σο ζπλέπεηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ δηάθνξεο έλλνηεο γηα λα πεξηγξάςνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ησλ ελειίθσλ φπσο «εθπαίδεπζε», «κάζεζε» θαη «θαηάξηηζε». Ζ κάζεζε ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ζεκαληηθψλ κειεηεηψλ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ (Lewin, Dewey, Kolb, Freire, Mezirow, Jarvis, Boud θ.α.) δελ ηειεηψλεη κε έλα απνηέιεζκα, δελ απνηειεί κία ζηαζεξή αιιαγή ζην ζχζηεκα γλψζεσλ θαη δπλαηνηήησλ ηνπ αλζξψπνπ, αιιά είλαη κία ζπλερήο δηεξγαζία θαηά ηελ νπνία ην άηνκν απνθηά ζπλερψο λέεο εκπεηξίεο, ηηο νπνίεο επεμεξγάδεηαη θαη δηαζπλδέεη κε ηηο ππάξρνπζεο γλψζεηο, αληιψληαο ζπκπεξάζκαηα πνπ ηνλ νδεγνχλ ζε λέεο δξάζεηο (Κφθθνο, 2005, ζει. 32). Οη άλζξσπνη καζαίλνπλ φ,ηη θαη αλ θάλνπλ, θαη ζχκθσλα κε ηνλ Rogers ε κάζεζε δελ είλαη πάληα θαη απφιπηα ζπλδεδεκέλε κε ηηο αίζνπζεο δηδαζθαιίαο (Rogers, 1998, ζει. 117). Γηα λα κπνξέζεη ε κάζεζε λα απνθηήζεη εθπαηδεπηηθφ ραξαθηήξα ζα πξέπεη λα είλαη ζπλεηδεηή απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ζρεδηαζκέλε κε ζπγθξφηεζε. Ζ εθπαίδεπζε δελ είλαη απαξαίηεην λα παξέρεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν απφ εθπαηδεπηηθφ νξγαληζκφ (ζρνιείν, παλεπηζηήκην, θέληξν θαηάξηηζεο θ.α.), αιιά κπνξεί λα παξέρεηαη απφ θνξέα, ε βαζηθή ιεηηνπξγία ηνπ νπνίνπ δελ είλαη εθπαηδεπηηθή (επηρεηξήζεηο, δεκφζηεο ππεξεζίεο θ.α.), ελψ εθπαίδεπζε κπνξεί λα πινπνηεζεί απφ απφζηαζε θαη απφ δηαδηθαζίεο απηνκφξθσζεο, αξθεί ζε θάζε πεξίπησζε λα ππάξρεη πξφγξακκα ζπζηεκαηηθήο κάζεζεο (Κφθθνο, 2005, ζει. 33). ρεδηαζκέλε δξαζηεξηφηεηα, φκσο, πνπ νδεγεί ζηε κάζεζε απνηειεί θαη ε θαηάξηηζε. Ζ δηαθνξνπνίεζε, φκσο, ηεο εθπαίδεπζεο απφ ηελ θαηάξηηζε έγθεηηαη, ζχκθσλα κε ηνλ Dearden (Κφθθνο, 2005, ζει. 34), ζηελ άπνςε φηη ε εθπαίδεπζε ζπκβάιιεη ζηε ζε βάζνο θαη πιάηνο αλάπηπμε ηεο γλψζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο, ζε

15 14 αληίζεζε κε ηελ θαηάξηηζε ε νπνία πξνεηνηκάδεη άηνκα λα κπνξνχλ λα εθηεινχλ έξγα θαη ξφινπο κεραληζηηθά θαη ηππνπνηεκέλα. ηε ζπγθεθξηκέλε, φκσο, άπνςε αληηηάρζεθαλ κειεηεηέο, φπσο νη Jarvis (Jarvis, 2005, ζει. 24) θαη Rogers (Κφθθνο, 2005, ζει. 37), ζεσξψληαο φηη έλα πξφγξακκα ζπνπδψλ κπνξεί λα ζεσξεζεί εθπαίδεπζε ή θαηάξηηζε αλάινγα κε ηνπο ζηφρνπο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε απηφ. Ζ ζπγθεθξηκέλε δηάζηαζε απφςεσλ απνηέιεζε ην έλαπζκα γηα ηε ρξεζηκνπνίεζε ηεο γεληθήο έλλνηαο «εθπαίδεπζε ελειίθσλ» γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ ζρεδηαζκέλσλ καζεζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη δξαζηεξηνηήησλ θαηάξηηζεο ζηηο νπνίεο εκπιέθνληαη ελήιηθα άηνκα. Οη παξαπάλσ απφςεηο ζπλνςίδνληαη ζηνλ νξηζκφ πνπ έδσζε ε UNESCO ην 1976 γηα λα πεξηγξάςεη ηνλ φξν «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ» φπνπ αλαθέξεη φηη: «Δθπαίδεπζε ελειίθσλ είλαη θάζε εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία, θάζε πεξηερνκέλνπ, επηπέδνπ ή κεζφδνπ, είηε πξφθεηηαη γηα ηππηθή εθπαίδεπζε είηε φρη, είηε γηα δηεξγαζία πνπ επεθηείλεη ρξνληθά ή αληηθαζηζηά ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε ζηα ζρνιεία, θνιέγηα θαη παλεπηζηήκηα, θαζψο θαη γηα καζεηεία, κέζσ ησλ νπνίσλ άηνκα πνπ ζεσξνχληαη ελήιηθα απφ ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθνπλ αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, εκπινπηίδνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο, βειηηψλνπλ ηα ηερληθά θαη επαγγεικαηηθά ηνπο πξνζφληα ή ηα πξνζαλαηνιίδνπλ πξνο άιιε θαηεχζπλζε θαη επηθέξνπλ αιιαγέο ζηηο ζηάζεηο ή ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο κε ηε δηπιή πξννπηηθή ηεο πιήξνπο πξννπηηθήο ηεο πιήξνπο πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζε κία ελαξκνληζκέλε θαη απηνδχλακε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε». 1.3 Τα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπόκελσλ Ο φξνο «ελήιηθνο», φκσο, δελ πξνζδηνξίδεη κία θαηάζηαζε ε νπνία θαζνξίδεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν ειηθηαθά. Σν θξηηήξην γηα λα ζεσξεζεί έλα άηνκν ελήιηθν κεηαβάιιεηαη ζην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο θαη γεσπνιηηηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ. Έλα άηνκν κπνξεί λα ζεσξεζεί ελήιηθν εθφζνλ ραξαθηεξίδεηαη απφ (Mezirow, 2007, ζει. 63 Jarvis, 2004, ζει. 53): σξηκφηεηα, πιήξε αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη αμηνπνίεζε ησλ ηθαλνηήησλ, ππεπζπλφηεηα, επζπθξηζία,

16 15 απηνπξνζδηνξηζκφ, γηα ηελ ππεχζπλε ιήςε απνθάζεσλ, εθνχζηα ζπκπεξηθνξά. Ζ ελειηθηφηεηα απνηειεί έλα ηδαληθφ ηνπ αλζξψπνπ ην νπνίν ηνλ σζεί λα γίλεηαη ππεχζπλνο θαη ηζνξξνπεκέλνο. Γελ παξνπζηάδνπλ, φκσο, φια ηα άηνκα ηελ ηάζε γηα ελειηθηφηεηα αθφκε θαη αλ ειηθηαθά είλαη ψξηκα. Ο ζρεδηαζκφο κηαο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ε νπνία απεπζχλεηαη ζε ελήιηθα άηνκα ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηελ ελειηθηφηεηα ησλ αηφκσλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ (Κφθθνο, 2008, ζει Rogers, 1999, ζει ): ζηελ ηάζε γηα απηνθαζνξηζκφ, ε νπνία κπνξεί λα πξνσζήζεη ηε δηεξγαζία ηεο κάζεζεο θαζψο ζπκβάιιεη ζην ελεξγφηεξν ελδηαθέξνλ ησλ αηφκσλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ζηε ζπλερή δηαδηθαζία εμέιημεο θαη αλάπηπμεο ζηελ νπνία βξίζθνληαη, θαη ε νπνία εκθαλίδεηαη ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο δσήο ηνπο, ζπλαηζζεκαηηθά, ζηε θπζηθή ηνπο θαηάζηαζε, ζηηο ζρέζεηο ηνπο, ζηα ελδηαθέξνληά ηνπο θ.α. Οη αιιαγέο απηέο ζα πξέπεη λα αλαγλσξηζηνχλ θαη λα ιεθζνχλ ππφςε θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξνσζψληαο ηελ ηάζε ησλ ελειίθσλ γηα ελεξγή ζπκκεηνρή, απμάλνληαο ην ελδηαθέξνλ ηνπο, ζην ζχλνιν εκπεηξηψλ, γλψζεσλ, αμηψλ θαη αληηιήςεσλ, πνπ δηαζέηνπλ κε βάζε ηα νπνία θαζνξίδεηαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Ζ εθκεηάιιεπζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ γξεγνξφηεξε θαη θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο δηδαθηέαο χιεο, εηδηθφηεξα αλ είλαη ζε άκεζε ζχλδεζε κε απηή αιιά θαη ζηελ θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο, ε επηινγή ησλ νπνίσλ θαη ε απφθαζή ηνπο λα ηα παξαθνινπζήζνπλ, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, είλαη ζπλεηδεηή. Οη ιφγνη πνπ ηνπο σζνχλ κπνξεί λα είλαη επαγγεικαηηθνί, πξνζσπηθνί ή θνηλσληθνί, βειηίσζε ηεο ζέζεο ηνπο ζηελ θνηλσληθή νκάδα. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, ην θίλεηξν ηεο κάζεζεο θαη ηεο πξνζπάζεηαο γίλεηαη εληνλφηεξν θαζψο κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ην άηνκν ηθαλνπνηεί θάπνηεο αλάγθεο ηνπ, αθφκε θαη αλ ην θίλεηξν δελ είλαη απφιπηα ζαθέο, ζηηο ζηάζεηο ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία νη νπνίεο θαζνξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηα βηψκαηά ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ηνπο εκπεηξίαο θαζψο θαη απφ κεηέπεηηα εθπαηδεπηηθέο εκπεηξίεο πνπ απέθηεζαλ.

17 16 Οη ζηφρνη ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ νθείινπλ λα είλαη ε αλάδεημε ησλ ζεηηθψλ ζηάζεσλ, ν κεηαζρεκαηηζκφο ησλ αξλεηηθψλ, θαζψο θαη ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο ζέζεο, θαηάινηπν απφ ηα ζρνιηθά ρξφληα, πνιιψλ ελειίθσλ, αλαδήηεζεο έηνηκσλ γλψζεσλ παξά ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπο ζηε κάζεζε, ζηνηρείν πνπ ελδέρεηαη λα νθείιεηαη θαη ζηε ρακειή απηνεθηίκεζή ηνπο, ζηηο θνηλσληθέο, εξγαζηαθέο, νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο πνπ έρνπλ θαη νη νπνίεο ζέηνπλ πνιιέο θνξέο ζε δεχηεξν ξφιν ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα, είηε ππνλνκεχνληαο ηελ πξνζπάζεηά ηνπο είηε απνηειψληαο ππνζηεξηθηηθφ παξάγνληα, ζην καζεζηαθφ κνληέιν πνπ έρεη πηνζεηήζεη ν θαζέλαο γηα λα κπνξεί λα καζαίλεη πην εχθνια θαη γξήγνξα, κε βάζε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ. Ζ καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ θάζε ελήιηθν είλαη ζπλήζσο αλειαζηηθή ζε νπνηαδήπνηε αιιαγή θαη πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο. 1.4 Κίλεηξα θαη πξνζδνθίεο ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπόκελσλ χκθσλα κε ηνλ Leagans ε κάζεζε απνηειεί κηα εζσηεξηθή δηεξγαζία ηνπ εθπαηδεπφκελνπ, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο νπνίαο ζπκβαδίδεη κε ηελ ηθαλνπνίεζε πξσηίζησο ησλ εζσηεξηθψλ ηάζεσλ θαη επηζπκηψλ ησλ νηθεηνζειψο ζπκκεηερφλησλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαη δεπηεξεπφλησο απφ εμσηεξηθά πξνζδηνξηδφκελεο αλάγθεο (Rogers, 1999, ζει. 124), ελψ νη πξνζδνθίεο απφ ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ζρεηίδνληαη κε ηα αηηία θαη ηα θίλεηξα ζπκκεηνρήο ζε απηά (Νηθάθε, 2007, ζει ). Ωο πεγέο θηλήηξσλ πνπ σζνχλ ηνπ ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ (Lieb, 1991): ε αλάγθε γηα αλάπηπμε θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, ψζηε λα θάλνπλ λένπο θίινπο θαη λα ζπλαλαζηξαθνχλ κε άιινπο αλζξψπνπο, ε απφθηεζε πηπρίνπ ή δεμηνηήησλ, είηε γηα πξνζσπηθνχο ιφγνπο είηε γηαηί έρεη επηβιεζεί ή απαηηεζεί απφ ηξίηνπο (π.ρ. απφ ην ρψξν εξγαζίαο ηνπο), ε ζπκβνιή ζηελ θνηλσλία, ψζηε λα απνθηήζεη ηθαλφηεηεο κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ ζα κπνξέζεη λα εμππεξεηήζεη ηελ αλζξσπφηεηα ή λα ζπκκεηάζρεη ζε δξαζηεξηφηεηεο ηεο θνηλφηεηαο,

18 17 ε πξνζσπηθή θαη επαγγεικαηηθή εμέιημε, ψζηε λα αλειηρζεί ζην ρψξν εξγαζίαο ηνπ ή λα αληηκεησπίζεη ην αληαγσληζκφ ζηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν, ε αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλν ηνπο, ε αληηκεηψπηζε ηεο πιήμεο θαη ηεο ξνπηίλα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, ε απφθηεζε γλψζεσλ πάλσ ζε αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπ ρσξίο λα ππάξρεη απψηεξνο ζθνπφο ή θάπνην άκεζν φθεινο. Πνιιέο θνξέο φκσο ην αξρηθφ θίλεηξν γηα κάζεζε κπνξεί λα είλαη αδχλακν ή λα εμαζζελήζεη. ε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ζεκαληηθή ε ψζεζε ηνπ ελήιηθνπ εθπαηδεπφκελνπ λα δξάζεη, ζπγθξαηψληαο ηνλ ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία. Θα πξέπεη δειαδή λα ελεξγνπνηεζνχλ, λα θαηεπζπλζνχλ θαη λα εληζρπζνχλ πξφηππα ζπκπεξηθνξάο νξγαλσκέλα γχξσ απφ ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, δηαδηθαζία πνπ κπνξνχκε λα ραξαθηεξίζνπκε σο ππνθίλεζε, έξγν πνπ πξέπεη λα αλαιάβεη ν εθπαηδεπηήο ελειίθσλ (Rogers, 1999, ζει ). χκθσλα κε κία άπνςε, ε ππνθίλεζε απνηειεί κία εζσηεξηθή νξκή γηα ηελ ηθαλνπνίεζε δηαθφξσλ αλαγθψλ. Ο Abraham Maslow, εκπλεπζηήο ηεο «ζεσξίαο ησλ αλαγθψλ» θαζηέξσζε κηα ηεξαξρία ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ (ηξνθή, ζηέγε θαη αζθάιεηα, αγάπε θαη αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ θαη απηνεθηίκεζε) αλαπηχζζνληαο ηε ζεσξία ηεο «πξνεθπιήξσζεο», δειαδή φ,ηη κηα αλάγθε πξέπεη λα εθπιεξσζεί πξνηνχ εκθαληζηεί θάπνηα άιιε ζην πξνζθήλην. Τπνζηεξίδεη επίζεο, φηη θαζψο ηθαλνπνηείηαη θάπνηα θαηψηεξε αλάγθε αλαδχεηαη ην επφκελν πςειφηεξν επίπεδν αλάγθεο. Σν πςειφηεξν επίπεδν αλάγθεο «ε απηνπξαγκάησζε», φπνπ κπνξεί λα κελ πξνζεγγηζζεί απφ νξηζκέλα άηνκα, απνηειείηαη απφ ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο, αλαγλψξηζεο, γλψζεο θαη θαηαλφεζεο (Rogers, 1999, ζει. 127). Αθφκε ε ππνθίλεζε ζπλδέεηαη κε ηνπο ζηφρνπο πνπ ηίζεληαη θαη είλαη απνδεθηνί, απφ ηνπο ίδηνπο ηνπ ζπκκεηέρνληεο. Όζν νη ζηφρνη πνπ έρνπλ ζέζεη νη ελήιηθεο είλαη ζχκθσλνη κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπο θαη κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ, ηφζν πεξηζζφηεξν πξνζπαζνχλ λα ηνπο εθπιεξψζνπλ, ελψ φζν νη ζηφρνη είλαη απφκαθξνη ηφζν ε ζέιεζε γηα ηελ εθπιήξσζή ηνπο εμαζζελεί. Δπνκέλσο, ε ππνθίλεζε θαίλεηαη λα ζπλδέεηαη κε ηε δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο ηνπ επηζπκεηνχ ζηφρνπ (Rogers, 1999, ζει. 130). Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Herzberg ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν ιακβάλεη ρψξα ηα καζεζηαθά επεηζφδηα επεξεάδεη ηφζν ηελ ππνθίλεζε φζν θαη ηηο εζσηεξηθέο νξκέο θαη αλαζηνιέο. πγθξηκέλα, αλέπηπμε ηε ζεσξία ησλ «θηλεηήξησλ δπλάκεσλ» αιιά θαη εθείλσλ πνπ απνθάιεζε «αλαζηαιηηθψλ δπλάκεσλ».

19 18 Ωο «θηλεηήξηεο δπλάκεηο» ζεψξεζε εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο πνπ θάλνπλ ηνπο ζπκκεηέρνληεο «λα ληψζνπλ ηθαλνπνηεκέλνη» απφ ηελ εξγαζία ηνπο, αίζζεζε επηηπρίαο, αλαγλψξηζεο, ππεπζπλφηεηαο, πξνφδνπ θαη πξνζσπηθήο αλάπηπμεο, ελψ νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο είλαη εζσηεξηθνί παξάγνληεο. Απηά ηα ζπλαηζζήκαηα δελ δηαξθνχλ πνιχ θαη ρξεηάδεηαη λα εληζρχνληαη δηαξθψο. Οη «αλαζηαιηηθέο δπλάκεηο» αληίζεηα, πξνθαινχλ αίζζεζε δπζαξέζθεηαο θαη ζπλήζσο πεγάδνπλ απφ εμσηεξηθνχο πξνο ηε δξαζηεξηφηεηα παξάγνληεο, απφ ιαλζαζκέλε θαζνδήγεζε, ή κέζνδν, αθαηάιιειεο ζπλζήθεο εξγαζίαο, φρη ηθαλνπνηεηηθέο ζρέζεηο κέζα ζηελ νκάδα θ.α., ελψ απφ ηε θχζε ηνπο ηείλνπλ λα δηαξθνχλ πεξηζζφηεξν. Δίλαη ινηπφλ θαλεξφ φηη ε ππνθίλεζε γηα κάζεζε βξίζθεηαη ηφζν κέζα ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία φζν θαη κέζα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο (Rogers, ζει. 131). ηελ πξνζπάζεηά ηνπο νξηζκέλνη παηδαγσγνί λα πξνβιέςνπλ ηα θίλεηξα ησλ ελειίθσλ, θαηαθεχγνπλ ζηε θχζε θαη ζην πεξηερφκελν ηεο καζεζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ έρνπλ επηιέμεη. Ζ πιεηνςεθία ησλ απφςεσλ απνδέρεηαη ην γεγνλφο φ,ηη νη ελήιηθεο θαηαθεχγνπλ ζηε κάζεζε γηα λα αληηκεησπίζνπλ άκεζεο πεξίπινθεο θαηαζηάζεηο θαη δχζθνιεο ζπλζήθεο. Οπζηαζηηθά ε κάζεζε απνηειεί ην κέζν γηα λα θηάζνπλ ζε θάπνην ζθνπφ θαη φρη ηνλ ίδην ηνλ ζθνπφ (Παλαγησηάθε, 2007, ζει. 42). 1.5 Θεσξίεο κάζεζεο Ζ κάζεζε απνηειεί κία βαζηθή αλζξψπηλε αλάγθε, είηε αλαθεξφκαζηε ζε αλήιηθνπο είηε ζε εθήβνπο είηε ζε ελήιηθα άηνκα. Ζ κάζεζε κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ε αιιαγή πνπ ζπληειείηαη ζηε ζπκπεξηθνξά, ζηε ζθέςε θαη ζηα ζπλαηζζήκαηα ησλ αλζξψπσλ. Οη άλζξσπνη καζαίλνπλ δηαξθψο, αιιά ν θαζέλαο κε ηνλ δηθφ ηνπ ηξφπν, ελψ γίλεηαη απνδνηηθφηεξε φηαλ ππάξρεη άκεζν ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν ηεο κάζεζεο θαη φηαλ ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο (Κφθθνο, 2008, ζει. 43). Απφ ηηο ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ηνλ ηξφπν πνπ ν άλζξσπνο καζαίλεη, άιιεο πξνζεγγίδνπλ ηε κάζεζε σο κία εζσηεξηθή επηζπκία ηνπ αλζξψπνπ πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο δηαλνεηηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο, ζηηο δηαζέζεηο ηνπ, ζηηο εκπεηξίεο ηνπ θαη ζηελ εμνηθείσζή ηνπ κε ην αληηθείκελν (Noye, 1999, ζει. 104), ελψ άιιεο ππνζηεξίδνπλ φηη νθείιεηαη ζηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ (Κφθθνο, 2008, ζει. 44). Οη επηθξαηέζηεξεο ζεσξίεο κάζεζεο είλαη (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 20):

20 19 ε ζεσξία ηνπ ζπκπεξηθνξηζκνχ κε εθπξνζψπνπο ηνπο Watson θαη Skinner, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε κάζεζε είλαη απνηέιεζκα εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ ηα νπνία νδεγνχλ ην άηνκν ζηε δηακφξθσζε ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπεξηθνξψλ. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή θαη ε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί έρνπλ ηνλ πξψην ξφιν, νη γλσζηηθέο ζεσξίεο κε εθπξνζψπνπο ηνπο Piaget, Bloom θαη Gagne, νη νπνίεο ηνλίδνπλ ηε ζπκβνιή ηνπ λνπ ζηε κάζεζε (Rogers, 1999, ζει. 140). Ζ δηαλνεηηθή αλάπηπμε γίλεηαη εμειηθηηθά ζε ζηάδηα. Κάζε ζηάδην απνηειεί εμέιημε ηνπ πξνεγνχκελνπ, ελζσκαηψλεη ηα ζηνηρεία ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ, ηα επαλαδηνξγαλψλεη θαη πάλσ ζε απηά ζηεξίδεηαη γηα ην λέν ζηάδην, νη αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο πνπ αλαδεηθλχνπλ ηνλ ελεξγφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπφκελνπ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. χκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε ζεψξεζε, ε κάζεζε είλαη ελεξγεηηθή. Σν άηνκν δελ είλαη παζεηηθφο δέθηεο ησλ εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ, ιεηηνπξγεί κε θίλεηξα, ζέηεη ξεηνχο ζηφρνπο ελψ ε κάζεζε ζπληειείηαη αμηνπνηψληαο ηηο εκπεηξίεο ηνπ. Απφ ηηο αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο πνπ δηαηππψζεθαλ, άιιεο δίλνπλ έκθαζε ζηηο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπφκελσλ απέλαληη ζηε κάζεζε, «ζεσξίεο πνπ εζηηάδνπλ ζηελ πξνζσπηθφηεηα» θαη άιιεο ζηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ, «ζεσξίεο πνπ εζηηάδνπλ ζην πεξηβάιινλ» (Κφθθνο, 2008, ζει.45). 1.6 Δκπόδηα ζηε κάζεζε ελειίθσλ Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο νη ελήιηθεο έξρνληαη πνιιέο θνξέο αληηκέησπνη κε δηάθνξα πξνβιήκαηα ηα νπνία κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηα εκπφδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαθή νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Οη θαηάιιεινη ρψξνη, ν εθπαηδεπηηθφο εμνπιηζκφο, ν θαζνξηζκφο ηεο ρξνληθήο δηάξθεηαο, ε δηνηθεηηθή ππνζηήξημε, νη θαηάιιεινη εθπαηδεπηέο θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα άκεζεο επηθνηλσλίαο γηα ηελ πεξίπησζε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο, απνηεινχλ βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ζσζηή θαη εχξπζκε πινπνίεζε πξνγξάκκαηνο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ (Βεξγίδεο 2, 1999, ζει. 13). Ζ έιιεηςε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ είλαη πηζαλφ λα νδεγήζεη ζε αληηδξάζεηο ηελ νκάδα ησλ εθπαηδεπφκελσλ, φπνπ σο ελήιηθεο έρνπλ ηελ αλάγθε λα αληηκεησπίδνληαη ππεχζπλα, ελψ δελ δηεπθνιχλεη ηελ ηάζε ηνπο λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε δηαδηθαζία (Κφθθνο, 1999, ζει. 64). ηα εκπφδηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη νη

21 20 ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη φπσο (Rogers, 1999, ζει. 275): ε θπζηθή ηνπο θαηάζηαζε, νη αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηα άηνκα κε ην πέξαζκα ηεο ειηθίαο, ε κείσζε ηεο φξαζεο θαη ηεο αθνήο, ε δπζθνιία ζηε κάζεζε, ή αθφκε ηα πεξηζηαζηαθά αίηηα, φπσο θνχξαζε ή αζζέλεηεο, παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ππνρξεψζεηο πνπ πεγάδνπλ απφ ην νηθνγελεηαθφ ή επαγγεικαηηθφ πεξηβάιινλ, θαηαζηαζηαθνί παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο, φπσο θξχν δέζηε, εμαεξηζκφο, ρψξνη θ.α. θαζψο θαη ιφγνη πνπ εκπνδίδνπλ ηε ζπγθέληξσζε ησλ εθπαηδεπφκελσλ, νη θαθέο ζρέζεηο εθπαηδεπηή θαη εθπαηδεπφκελσλ πνπ ππνβαζκίδνπλ ηε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, νη παξαπάλσ παξάγνληεο δε ιεηηνπξγνχλ σο εκπφδηα αιιά σο αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ζηε κάζεζε θαη κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ ζρεηηθά εχθνια. ηα εζσηεξηθά εκπφδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε παξάγνληεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ εθπαηδεπφκελσλ θαη κπνξνχκε λα ηα θαηαηάμνπκε ζε δχν ππνθαηεγνξίεο: Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζε εκπφδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε πξνϋπάξρνπζεο γλώζεηο, εκπεηξίεο θαη ζηάζεηο πνπ έρνπλ απνθηήζεη νη ελήιηθνη απφ ην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, ηα νπνία ηνπο δπζθνιεχνπλ λα απνδερηνχλ ην λέν καζεζηαθφ αληηθείκελν, ηε λέα γλψζε ή ηε λέα κέζνδν δηδαζθαιίαο. Ζ αιιαγή πνπ ηνπο δεηείηαη εθιακβάλεηαη σο ακθηζβήηεζε ησλ αμηψλ, ησλ πεπνηζήζεσλ ή αθφκε θαη ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο θαζψο έρνπλ επελδχζεη ζπλαηζζεκαηηθά ζε απηέο (Κφθθνο, 1999, ζει. 65). Άιιε αηηία ηέηνησλ εκπνδίσλ είλαη νη πξνθαηαιήςεηο, απφςεηο πνπ ίζσο δελ έρνπλ ζηαζεξφ ππφβαζξν θαη νπνηαδήπνηε αλάιπζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απφξξηςή ηνπο, ελψ κέρξη πξφηηλνο ππνζηεξίδνληαλ, αιιά θαη ε πξνζθφιιεζε ζηε ζπλήζεηα, ζε παξαδνζηαθά πξφηππα ζθέςεο θαη πξάμεο, θαη θξαηνχζεο αληηιήςεηο ηεο πιεηνςεθίαο (Rogers, 1999, ζει. 278). ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ππεξαζπηζηνχλ ηηο γλψζεηο ηνπο αθνινπζνχλ ηξφπνπο παξαίηεζεο, φπσο ζηεγαλνπνίεζε ησλ γλψζεσλ, ακθηζβήηεζε ησλ θαηλνχξγησλ γλψζεσλ αλ ζηεξνχληαη απζεληίαο (απζεληία απηαξρηζκφο) θαη έιιεηςε πξνζνρήο (θπγή απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα). Ζ αληηκεηψπηζε ησλ κεραληζκψλ

22 21 παξαίηεζεο δελ κπνξεί λα γίλεη κε απηαξρηθνχο ηξφπνπο. Ζ θαηάθηεζε ηεο λέαο γλψζεο πξέπεη λα γίλεη ζπλδπάδνληάο ηελ κε ηελ παιηά θαη απνδνκψληαο ηελ ζηαδηαθά (Rogers, 1999, ζει. 278). Ζ δεχηεξε ππνθαηεγνξία αλαθέξεηαη ζε εκπφδηα πνπ απνξξένπλ απφ ςπρνινγηθνύο παξάγνληεο, φπσο ην άγρνο, ε ρακειή απηνεθηίκεζε θαη ε έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο (Κφθθνο, 1999, ζει. 65). Σν άγρνο απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ πνιιψλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ θαη ζπλίζηαηαη ζην θφβν πνπ δεκηνπξγνχλ νη απαηηήζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαζψο θαη ε ηθαλφηεηα λα αληαπνθξηζνχλ ζε απηέο. Σα αίηηά ηνπ ζπλήζσο είλαη ε γήξαλζε ηνπ αηφκνπ, ε θξηηηθή πνπ κπνξεί λα αζθεζεί, ε ζχγθξηζε κε ηνπο ππφινηπνπο εθπαηδεπφκελνπο. Βέβαηα, ππάξρεη θαη κία ζεηηθή άπνςε γηα ην άγρνο θαζψο ζε ινγηθά επίπεδα κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο απφδνζεο. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε θαη ε έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο απνηεινχλ επίζεο ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηα νπνία νδεγνχλ ηα άηνκα λα ππνηηκνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο, λα κελ εκπιέθνληαη εχθνια ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη λα εγθαηαιείπνπλ ηελ πξνζπάζεηα κε ηελ πξψηε δπζθνιία πνπ ζα ζπλαληήζνπλ (Rogers, 1999, ζει. 281).

23 22 Κεθάιαην 2 ν : Αλνηθηή θαη εμ Απνζηάζεσο Δθπαίδεπζε 2.1 Η πνξεία ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Ζ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε έρεη δσή πάλσ απφ 100 ρξφληα. Αξρηθά, ε εθπαίδεπζε δη' αιιεινγξαθίαο ή θαη' νίθνλ εθπαίδεπζε ή εμσηεξηθέο ζπνπδέο, ζηεξίδνληαλ θπξίσο ζηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία θαη ζπλαληνχζαλ ζπρλά ηελ αληίδξαζε ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ θαηεζηεκέλνπ (Keegan, 2001, ζει. 24). Απφ ηε δεθαεηία ηνπ '70, φκσο, ε εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε κε ηελ νλνκαζία «εθπαίδεπζε, ή ζπνπδέο δη' αιιεινγξαθίαο», απνθηά λέα δπλακηθή (Ληνλαξάθεο, 2005). Ζ ίδξπζε θξαηηθψλ αλνηθηψλ παλεπηζηεκίσλ δίλεη πξννπηηθή ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε θαζψο πξνζειθχεη έλα πνιχ κεγάιν αξηζκφ θνηηεηψλ, ελψ νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο πιένλ ζρεδηάδνπλ αληίζηνηρα πξνγξάκκαηα, πιήξσο αλαγλσξηζκέλα, κε ξφιν ζπκπιεξσκαηηθφ πξνο ηελ ζπκβαηηθή εθπαίδεπζε (Κeegan, 2001, ζει. 24). Έλαο βαζηθφο ινηπφλ ιφγνο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πεδίνπ ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο θαη ηελ πηνζέηεζή ηνπ απφ ζρνιεία, θνιέγηα θαη παλεπηζηήκηα, θαζψο εθαξκφδεηαη ηφζν ζε παηδηά φζν θαη ζε ελήιηθνπο (Keegan, 2001, ζει. 53), είλαη ε δπλαηφηεηα πνπ ηνπο δίλεη λα αληαπνθξηζνχλ ζηε κεγάιε δήηεζε γηα παξνρή ζπνπδψλ θαη ε νπνία απμάλεηαη βάζε ησλ ηερλνινγηθψλ θνηλσληθψλ κεηαβαιιφκελσλ ζπλζεθψλ. Παξάιιεια, ε εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε δίλεη ιχζε θαη ζε έλα αθφκε πξφβιεκα ησλ θπβεξλήζεσλ πεξηνξίδνληαο ηα έμνδα πνπ απαηηεί ε δεκηνπξγία θαη ε ζπληήξεζε ησλ ρψξσλ πνπ θηινμελνχλ ζπκβαηηθή εθπαίδεπζε (Keegan, 2001, ζει. 24). 2.2 Πξνζδηνξίδνληαο ηελ αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Έλα κεγάιν πιήζνο κειεηεηψλ έρνπλ δψζεη νξηζκνχο γηα ηελ αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε. Πξηλ φκσο ραξαθηεξίζνπκε ηνπο ππφ κειέηε φξνπο πξέπεη λα ηνπο απνθσδηθνπνηήζνπκε. πγθεθξηκέλα (Μαξηαιήο 2, 1999, ζει. 40): Με ηνλ φξν αλνηθηή, πεξηγξάθεηαη ε δπλαηφηεηα πνπ δίλεηαη ζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο λα ζπλερίζνπλ ή λα νινθιεξψζνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο, πέξα απφ ην παξαδνζηαθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ρσξίο πεξηνξηζκνχο. Με ηνλ φξν εμ απνζηάζεσο, ε κέζνδνο εθπαίδεπζεο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εθπαηδεπφκελν λα θαζνξίζεη ην ρψξν, ην ρξφλν θαη ην ξπζκφ ηεο εθπαίδεπζήο ηνπ, ζπκβάιινληαο ζηελ εθαξκνγή ηεο αλνηθηήο εθπαίδεπζεο.

24 23 Πξνζδηνξίδνληαο ηα ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα ηεο αλνηθηήο θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο (ΑεμΑΔ) κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε φηη ραξαθηεξίδεηαη σο ην είδνο ηεο εθπαίδεπζεο ε νπνία (Race, 2001, ζει. 29): Γελ πεξηνξίδεηαη ρσξηθά ή ρξνληθά θαζψο, απνζπλδέεηαη απφ ηελ παξαθνινχζεζε καζεκάησλ ζε νξηζκέλνπο θαη εηδηθά δηακνξθσκέλνπο ρψξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ νξγαληζκνχ, ρσξίο ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ πιαίζην παξαθνινχζεζεο ησλ καζεκάησλ, ησλ δηαιέμεσλ ή κειέηεο. Σα παξαπάλσ απνηεινχλ πιενλέθηεκα γηα ηνλ ζπνπδαζηή ν νπνίνο δε ρξεηάδεηαη λα απνθνπεί απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά κπνξεί λα ζπλδπάζεη επνηθνδνκεηηθά ηηο ζπνπδέο κε ηελ εξγαζηαθή εκπεηξία (Θέκειεο, 2001). Γηαθξίλεηαη απφ ηε ζπκβαηηθή εθπαίδεπζε ιφγσ ηεο ζπλερνχο απφζηαζεο πνπ ρσξίδεη εθπαηδεπηή θαη εθπαηδεπφκελνπο, ελψ αληίζηνηρε απφζηαζε είλαη απηή πνπ ρσξίδεη επίζεο θαη ηελ καζεζηαθή νκάδα κε απνηέιεζκα ηε ρξήζε κεζφδσλ εμαηνκηθεπκέλεο δηδαζθαιίαο (Keegan, 2001, ζει. 75). Έρεη επηθέξεη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία, ζηνλ ηξφπν επηθνηλσλίαο κεηαμχ δηδαζθφλησλ θαη δηδαζθφκελσλ, ζην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη ζηα εθπαηδεπηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε κεηαθνξά ηνπ πεξηερνκέλνπ ζπνπδψλ. Γηαθνξνπνηείηαη απφ ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ πξνζσπηθήο κειέηεο θαη απηνδηδαζθαιίαο, θαζψο ν ζρεδηαζκφο, ε πξνεηνηκαζία θαη ε παξνρή ππεξεζηψλ ππνζηήξημεο νξίδεηαη ζπγθεληξσηηθά απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ νξγαληζκφ. Γηαθνξνπνηείηαη απφ άιιεο ρξήζεηο ηεο ηερλνινγίαο ζηελ εθπαίδεπζε, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο, ψζηε νη δηδαζθφκελνη λα κπνξνχλ λα επσθεινχληαη αθφκε θαη απφ ηνλ άκεζν δηάινγν. 2.3 Η αλάπηπμε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Οηθνλνκηθνί θαη θνηλσληθνί ιφγνη απνηέιεζαλ ην εθαιηήξην γηα ηελ αλάπηπμε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο. Ζ αλάγθε γηα βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ, ν εθζπγρξνληζκφο ηεο νηθνλνκίαο, ε αλαλέσζε ησλ κεζφδσλ εξγαζίαο, ε αλάπηπμε ζηνλ ηνκέα ησλ ηερλνινγηψλ, θαη ε απαίηεζε γηα άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θαζψο φιν θαη πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο απνθάζηζαλ λα αλαδεηήζνπλ εξγαζία, απνηέιεζαλ

25 24 έλα βαζηθφ ιφγν γηα ηε δήηεζε πεξηζζφηεξεο εθπαίδεπζεο. Ζ επηινγή ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο δελ είλαη ηπραία θαζψο θάιππηε ηηο λέεο αλάγθεο, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο λα ζπλερίζνπλ παξάιιεια ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο ππνρξεψζεηο, φπσο νη εξγαζηαθέο ή νη νηθνγελεηαθέο, ρσξίο λα απαηηείηαη ε θπζηθή ηνπο παξνπζία, ελψ κπνξνχλ λα νξίζνπλ ην ρξφλν κειέηεο (Race, 2001, ζει. 9). Έλαο, επίζεο, ζεκαληηθφο ιφγνο είλαη ε δπλαηφηεηα λα παξαθνινπζήζνπλ ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ αλεμαξηήησο ειηθίαο θαη ρσξίο λα είλαη απαξαίηεηε ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε δηαδηθαζία εμεηάζεσλ, φπσο απαηηνχλ ηα ζπκβαηηθά παλεπηζηεκηαθά ηδξχκαηα (Ληνλαξάθεο Λπθνπξγηψηεο, 1999, ζει. 30). Γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ζε εθπαίδεπζε εμ απνζηάζεσο ελεπιάθεζαλ πνιιά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, δξαζηεξηνπνηνχκελα ζε δηάθνξα είδε εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, φπσο αθαδεκατθή εθπαίδεπζε, εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ζε εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη επηκφξθσζεο. πγθεθξηκέλα, ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε έρνπκε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο, ηα αλνηθηά παλεπηζηήκηα πνπ πηνζεηνχλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ηε κεζνδνινγία ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο, θαη ζρνιέο θαη ηκήκαηα παλεπηζηεκηαθψλ ηδξπκάησλ πνπ ζπλδπάδνπλ ηε ζπκβαηηθή κε ηελ εμ απνζηάζεσο δηαδηθαζία εθπαίδεπζεο (Νηθνιαθνπνχινπ, 2008, ζει. 24). ε θάζε πεξίπησζε, ν ζηφρνο είλαη ε κφξθσζε λα απνηειεί δηθαίσκα φισλ ησλ αλζξψπσλ, ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο, κε ηε ζπγθεθξηκέλε κνξθή εθπαίδεπζεο, λα είλαη ζε φινπο απνδεθηή, απνηειψληαο βίσκα. Ζ αλάπηπμε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο έρεη σο απνηέιεζκα λα ζπγγελεχεη επηζηεκνληθά θαη κε άιινπο θιάδνπο ηεο εθπαίδεπζεο, φπσο ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ε εθπαηδεπηηθή ηερλνινγία (Keegan, 2001, ζει. 53). 2.4 Υινπνίεζε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Λφγσ ηεο θχζεο ηεο ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία δηδάζθνληεο θαη δηδαζθφκελνη δε βξίζθνληαη ζηνλ ίδην ρψξν απαηηεί ηε ρξήζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ επηθνηλσλίαο θαη κνξθήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Οη ηερληθέο θαη ηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ απφ ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα πνπ ηελ πινπνίεζαλ κπνξνχλ λα θαηαηαρζνχλ ζε ηξεηο γεληέο (Ληνλαξάθεο, 1999, ζ. 153): ηελ εθπαίδεπζε κέζσ αιιεινγξαθίαο θαη ζηε ρξήζε έληππνπ πιηθνχ (εθαξκφδεηαη θαη ζήκεξα κε ζχγρξνλε εθδνρή) (1 ε γεληά).

26 25 ηε ρξήζε ξαδηνθψλνπ, ηειεφξαζεο, ηειεθψλνπ θαη νπηηθναθνπζηηθνχ πιηθνχ (ρξεζηκνπνηείηαη επηθνπξηθά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ θαη ζήκεξα) (2 ε γεληά). ηε ρξήζε ησλ ζχγρξνλσλ κνξθψλ επηθνηλσλίαο, φπσο ην δηαδίθηπν γηα ηε βειηίσζε ηεο ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο θαη ηνπ άκεζνπ δηαιφγνπ ησλ εκπιεθνκέλσλ κεξψλ (3 ε γεληά). Δίλαη θαλεξφ φηη ε αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο έδηλε ζπλερψο ψζεζε ζηελ πινπνίεζε ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο θαζψο νη ηξφπνη επηθνηλσλίαο εμειίζζνληαλ. εκαληηθή αιιαγή επέθεξε φκσο ε ρξήζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ ( ) κέζσ ηνπ νπνίνπ ε επηθνηλσλία έγηλε πην άκεζε θαη γξήγνξε. H ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ εθπαίδεπζε νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε ζχγρξνλσλ κεζφδσλ εθπαίδεπζεο, φπσο ε δηαδηθαζία κάζεζεο κε ειεθηξνληθά κέζα (e-learning), ε κάζεζε κέζσ δηαδηθηχνπ (internet learning) θ.α., ζε ζπλδπαζκφ κε εηδηθά δηακνξθσκέλν έληππν θαη νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ (Ληνλαξάθεο, 2005). 2.5 Απνηειεζκαηηθή αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεηε ε νξγάλσζε θαη ε ζρεδίαζε ηνπο κε ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα ιακβάλνπλ ππφςε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπνπδαζηψλ. Καζψο ε παξαθνινχζεζε πξνγξακκάησλ αλνηθηήο εθπαίδεπζεο δελ απαηηεί ηε ζπκκεηνρή ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ζε νπνηνδήπνηε είδνπο εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ, ε δνκή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ζα πξέπεη λα είλαη κε ηέηνηνλ ηξφπν ζρεδηαζκέλε έηζη ψζηε λα κε ιακβάλεη ππφςε ή λα απαηηεί πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο ή εκπεηξίεο (Race, 2001, ζει. 29). Ο ζρεδηαζκφο θαη ην πιηθφ ηεο εθπαίδεπζεο ζα πξέπεη λα δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλζξψπνπο λα καζαίλνπλ κε ηνπο δηθνχο ηνπο ξπζκνχο, αθφκε θαη αλ πξέπεη λα αθνινπζνχλ πξνζεζκίεο θαη θαηαιεθηηθέο εκεξνκελίεο. Δπίζεο, ην εθπαηδεπηηθφ παθέην ζα πξέπεη λα είλαη ζρεδηαζκέλν, απηφλνκν ή ζπλδπαζκέλν κε ζπγθεθξηκέλν πιηθφ αλαθνξάο, έηζη ψζηε λα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο ζπνπδαζηέο λα κειεηνχλ ζηνλ ηφπν επηινγήο ηνπο, ρσξίο πεξηνξηζκνχο (Race, 2001, ζει. 30). Πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε είλαη απαξαίηεηε ε αλάπηπμε πνιπκνξθηθνχ πιηθνχ (έληππνπ, νπηηθναθνπζηηθνχ θαη ειεθηξνληθνχ πιηθνχ, φπσο αιιειεπηδξαζηηθά παθέηα ζε κνξθή CD-ROM), έηζη ψζηε λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα επηινγήο απφ ηνλ

27 26 θάζε ζπνπδαζηή ηνπ θαηάιιεινπ θαη απνδνηηθφηεξνπ κέξνπο κειέηεο, ελεξγνπνηψληαο ηνλ πξνο ηελ απηνκάζεζε (Παλαγησηάθε, 2007, ζει. 30). εκαληηθή φκσο είλαη θαη ε αλάγθε ή ε αλαγθαηφηεηα «ελαξκφληζεο» ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ κε ηηο ζεκαληηθέο θνηλσληθέο θαη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, νδεγψληαο ζην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ απφ «πξνθαηαζθεπαζκέλν» ζε «δπλακηθφ», αλνηθηφ δειαδή ζε παξεκβάζεηο απφ ηε καζεζηαθή νκάδα (Υαξηνθχιαθα, 2007). Ζ ρξήζε ησλ ζχγρξνλσλ κέζσλ επηθνηλσλίαο ζηα πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο ζπκβάιιεη ζηελ επηθνηλσλία ησλ εκπιεθνκέλσλ κεξψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, παξαθάκπηνληαο ηε γεσγξαθηθή απφζηαζε, θαζψο θαη ζηε κεηαθνξά εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ε νπνία κπνξεί λα γίλεη αζχγρξνλα. ε κία απνηειεζκαηηθή ΑεμΑΔ, ην δηδαθηηθφ πιηθφ ζα πξέπεη λα ζρεδηάδεηαη κε ηελ πξννπηηθή λα θαιχπηεη πεξηζζφηεξεο αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπφκελνπ απφ ηα αληίζηνηρα ηεο ζπκβαηηθήο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζα πξέπεη (Μαξηαιήο 2, 1999, ζει.41): λα ηνλ θαζνδεγεί ζηε κειέηε, λα πξνάγεη ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ην καζεζηαθφ πιηθφ, κε αζθήζεηο θαη εξγαζίεο, λα απνζαθελίδεη ηα δχζθνια ζεκεία, λα αμηνινγεί θαη λα ηνλ ελεκεξψλεη γηα ηελ πξφνδφ ηνπ, λα ηνλ εκςπρψλεη θαη λα ηνλ ελζαξξχλεη ζηε κειέηε ηνπ. ε θακία πεξίπησζε, φκσο, δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ηα παξαπάλσ παξά κφλν σο εξγαιεία ηεο κάζεζεο θαη δελ κπνξνχλ λα αληηθαηαζηήζνπλ ηνλ δηδάζθνληα (Γθηξηδή, 2005). Σα πεξηζζφηεξα εθπαηδεπηηθά παθέηα πξέπεη λα ζπλνδεχνληαη απφ θάπνηαο κνξθήο ππνζηήξημε απφ θαζεγεηή ζχκβνπιν (Κ), θαζψο πνιινί κειεηεηέο ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο έρνπλ θαηαιήμεη φηη είλαη ιίγνη νη εθπαηδεπφκελνη νη νπνίνη έρνπλ ηελ εκπεηξία θαη ηα θίλεηξα, λα δείμνπλ ην ελδηαθέξνλ πνπ απαηηείηαη γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν (Race, 2001, ζει. 29). Οη πεξηζζφηεξνη έρνπλ ηελ αλάγθε ππνζηήξημεο ηνπ Κ γηα λα κπνξέζνπλ λα θαζνδεγεζνχλ θαη λα πξνζεγγίζνπλ απνηειεζκαηηθά ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη γηα λα νξγαλψζνπλ ην ρξφλν κειέηεο θαη ην πιηθφ ηνπο θαζψο ρξεηάδνληαη ελζάξξπλζε θαη αλαηξνθνδφηεζε (Race, 1999, ζει. 212). εκαληηθή ζπκβνιή ζηελ ζσζηή επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ δηδαζθφλησλ θαη ησλ εθπαηδεπφκελσλ, ψζηε λα κπνξέζεη λα αλαπηπρζεί θιίκα κέζα

28 27 ζην νπνίν φινη ζα αηζζάλνληαη άλεηα, ζα επηθνηλσλνχλ, ζα ζπλεξγάδνληαη γηα ηελ επίηεπμή ησλ θνηλψλ ζηφρσλ, κπνξεί λα ζπληειεζηεί κέζα απφ ηελ πξφζσπν κε πξφζσπν επαθή ε νπνία ζα ζπληειεζηεί θαηά ηε δηάξθεηα ησλ Οκαδηθψλ πκβνπιεπηηθψλ πλαληήζεσλ (Ο). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πξψηεο Ο ζα πξέπεη λα αλαπηπρζεί έλα ιεηηνπξγηθφ «ζπκβφιαην», κέζσ ηνπ νπνίνπ ζα κπνξέζεη λα επηηεπρζεί ε αλάπηπμε ελφο επηθνηλσληαθνχ θιίκαηνο, ε εκςχρσζε ησλ ζπκκεηερφλησλ, ε απνθξπζηάιισζε ηεο ζπλεξγαζίαο, θαζεζπράδνληαο ηηο αλεζπρίεο γηα ηηο απαηηήζεηο ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο ή ελ γέλεη ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. Δπίζεο, κέζσ ησλ νκαδηθψλ ζπλαληήζεσλ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα δηεξεχλεζε ησλ αλαγθψλ ησλ θνηηεηψλ, έηζη ψζηε λα αλαπηπρζεί έλα ζεηηθφ θιίκα γηα ηελ παξνπζία ηνπο ζηηο επφκελεο Ο, θαζψο ζε θάζε ζπλάληεζε δηακνξθψλεηαη έλα δηαθνξεηηθφ καζεζηαθφ θιίκα, αλάινγα κε ην ζεκείν ζην νπνίν βξίζθεηαη ε ζεκαηηθή ελφηεηα. Αθφκε πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ε δεκηνπξγία ηεο νκάδαο, ε αιιεινγλσξηκία θαη ε ζσζηή ζπλεξγαζία κεηαμχ δηδαζθφλησλ θαη δηδαζθφκελσλ, απνηειεί κηα δηαδηθαζία πνπ δελ νινθιεξψλεηαη ζε κία ζπλάληεζε (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει ). εκαληηθή, αθφκε, είλαη θαη ε ζεκαζία ησλ γξαπηψλ εξγαζηψλ ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε θαζψο ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ν εθπαηδεπφκελνο θαη ν αμηνινγεηήο θαζεγεηήο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ, κπνξεί λα κελ ζπλαληεζνχλ πνηέ θαη ν κνλαδηθφο ηξφπνο επηθνηλσλίαο, ειέγρνπ ηεο πνξείαο ησλ ζπνπδψλ θαη αλαηξνθνδφηεζεο, λα πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ησλ εξγαζηψλ. Οη ζθνπνί πνπ εμππεξεηνχλ νη εξγαζίεο κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ (Race, 1999, ζει. 164): ζηε πξνεηνηκαζία ησλ εθπαηδεπφκελσλ γηα ηηο εμεηάζεηο, ζηελ παξνρή αλαηξνθνδφηεζεο, ζρνιίσλ θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο απηνπεπνίζεζεο, ζηελ εθηίκεζε ηεο έσο εθείλε ηε ζηηγκή δνπιεηάο πνπ έρνπλ θάλεη, ζηε βάζε επηθνηλσλίαο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ εθπαηδεπφκελσλ θαη αμηνινγεηψλ, ζηελ παξνρή ρξνληθψλ πεξηζσξίσλ θαη ζηαδίσλ γηα ηελ εληφο ηνπ ρξνλνδηαγξάκκαηνο δηεθπεξαίσζε ηεο κειέηεο ηνπο, ζηε δηαηήξεζε θαη αλάπηπμε ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζηε

29 28 κειέηε. Δίλαη, επίζεο, απαξαίηεην λα ιακβάλεηαη ππφςε ν εηεξνγελήο ραξαθηήξαο ησλ θνηηεηψλ πνπ ιακβάλνπλ κέξνο ζε θάζε εμ απνζηάζεσο πξφγξακκα. Ζ ειηθία, ην θχιν, ην θνηλσληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν ησλ θνηηεηψλ, ν ειεχζεξνο ρξφλνο πνπ δηαζέηνπλ θαη ην επάγγεικά ηνπο, είλαη κεξηθά ζηνηρεία πνπ δηακνξθψλνπλ δηαθνξεηηθέο απαηηήζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο νη νπνίεο ζα πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ. Σέινο, ζχκθσλα κε ηνλ Holmeberg, ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζπνπδψλ εμ απνζηάζεσο δηαδξακαηίδεη θαη ε χπαξμε ηζρπξνχ θηλήηξνπ θαζψο ηα θίλεηξα είλαη εθείλα πνπ θέξλνπλ επηηπρία. 2.6 Αξρέο κάζεζεο ελειίθσλ θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Οη βαζηθέο αξρέο κάζεζεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ηα ελήιηθα άηνκα κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα αθφινπζα πέληε ζεκεία (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 27). χκθσλα κε ηελ πξώηε αξρή, ε ζθέςε ζπλδέεηαη κε ηε δξάζε. Σν ζπζηαηηθφ ηεο δηεξγαζίαο ηεο κάζεζεο είλαη ε δηαζχλδεζε ηεο δξάζεο, ηεο εκπεηξίαο δειαδή κε ηε ζθέςε. Οη απφςεηο πνπ δηαηππψζεθαλ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ζεψξεζε δηίζηαληαη, νη κελ ππνζηεξίδνληαο ηελ αμία ηεο ζθέςεο θη νη δε ηεο δξάζεο γηα ηελ επίηεπμε ηεο κάζεζεο. Ζ ζπκβνιηθή / αθεξεκέλε (ζεσξεηηθή) κάζεζε ζπλίζηαηαη ζηελ παξνπζίαζε γλψζεσλ ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο, είηε απφ ηνπο δηδάζθνληεο είηε κέζσ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο, ηηο νπνίεο θαινχληαη λα αθνκνηψζνπλ κε θαηάιιειε θαζνδήγεζε. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε άκεζε κεηάδνζε ηεο γλψζεο απνηειεί ην πιενλέθηεκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο άπνςεο, ελψ ην κεηνλέθηεκα ζπλίζηαηαη ζηνλ παζεηηθφ ξφιν ζηνλ νπνίν νδεγνχληαη νη εθπαηδεπφκελνη θαζψο αθνκνηψλνπλ ην πεξηερφκελν ρσξίο λα πξάηηνπλ γηα λα ην θεξδίζνπλ. Ζ εκπεηξηθή κάζεζε φκσο απαηηεί πξαθηηθή άζθεζε, κειέηε θαη αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ απφ ηα νπνία αληινχληαη αξρέο θαη ζπκπεξάζκαηα. Πιενλέθηεκα ζεσξείηαη ε ελεξγνπνίεζε θαη ζπκκεηνρή ησλ δηδαζθφκελσλ, ελψ σο κεηνλέθηεκα ην κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ απαηηείηαη γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ εκπεηξηψλ ησλ δηδαζθφκελσλ. Οη δχν παξαπάλσ απφςεηο ζπλδπάδνληαη ζηνλ θχθιν ηεο κάζεζεο, φπσο πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Rogers (Rνgers, 1999, ζει. 152). ηνλ θχθιν ηεο κάζεζεο ηα ζηάδηα ηεο δξάζεο, ηεο παξαηήξεζεο θαη ηεο ζθέςεο αιιεινδηαπιέθνληαη θαη

30 29 αιιεινεπεξεάδνληαη. Ο ζρεδηαζκφο πξνγξακκάησλ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπφκελσλ ψζηε λα ιακβάλνπλ ελεξγά κέξνο ζηνλ θχθιν ηεο κάζεζεο (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 34). ηε δεύηεξε αξρή κάζεζεο, επίθεληξν ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο είλαη νη εθπαηδεπόκελνη. Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλάγθεο θαη ζηα ελδηαθέξνληα ησλ εθπαηδεπφκελσλ, λα ιακβάλεη ππφςε ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηέο ηνπο θαη ην ξπζκφ κε ηνλ νπνίν ν ελήιηθνο κπνξεί θαη ζέιεη λα κάζεη. Ο εθπαηδεπηήο ή ην πιηθφ ζηελ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε δελ πξέπεη λα απνηειεί ην ξπζκηζηή ηεο δηαδηθαζίαο αιιά ην ζπγθεθξηκέλν ξφιν πξέπεη λα έρεη ν δηδαζθφκελνο, ζχκθσλα κε απηά πνπ ζέιεη θαη κπνξεί λα κάζεη, θαζηζηψληαο ηνλ ζπλππεχζπλν γηα ηελ πνξεία ηεο, ελψ ε εκπινθή ηνπ ζε απηή ελεξγνπνηεί ην ελδηαθέξνλ ηνπ, ζπκβάιινληαο ζηε ζπκκεηνρή ηνπ (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 36). Οη ζηφρνη, ινηπφλ, ζα πξέπεη λα δηαηππψλνληαη ξεηά πξηλ ηελ έλαξμε ηεο δηαδηθαζίαο, ελψ ζα πξέπεη λα είλαη ζπλαθείο κε ηηο πξνζδνθίεο ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ. Ζ ελεξγνπνίεζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηε δηαδηθαζία ζα επηηεπρζεί επηκεξίδνληάο ηελ ζε ζηάδηα, κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, ηα νπνία κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ηνλ εθπαηδεπφκελν λα γλσξίδεη θάζε ζηηγκή ζε πνην ζεκείν βξίζθεηαη θαη πνηνπο ζηφρνπο έρεη λα αληηκεησπίζεη (Courau, 2000, ζει. 27). Ζ ηξίηε αξρή είλαη ε επξεηηθή πνξεία πξνο ηε γλώζε, ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ δηδαζθφλησλ κε ηελ χιε πνπ ζα πξέπεη λα θαηαθηήζνπλ κέζα ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ απαηηεί ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ εκπεηξηψλ θαη ησλ γλψζεψλ ηνπο πνπ ζπλδένληαη κε ην πεξηερφκελν ηεο χιεο, αλαδεηθλχνληαο ηελ ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπο, κέζσ ηεο νπνίαο κπνξνχλ λα δηαπηζηψζνπλ θαη λα ζπκπιεξψζνπλ ηηο ηπρφλ ειιείςεηο ηνπο, απνθηψληαο παξάιιεια κεγαιχηεξε απηνπεπνίζεζε (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 39). Ζ ηέηαξηε αξρή πξαγκαηεχεηαη ηνλ θξηηηθό ηξόπν ζθέςεο. Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ αθνινπζεί «αλνηθηή» δηεξγαζία κάζεζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία αθφκε θαη απφςεηο ή παξαδνρέο πνπ ζεσξνχληαη ινγηθέο θαη θπζηθέο, ππφθεηληαη ζε δηαδηθαζία θξηηηθήο ζθέςεο γηα ηελ νξζφηεηά ηνπο. Οη δηδαζθφκελνη δειαδή ζα πξέπεη λα ελζαξξχλνληαη λα δηεξεπλνχλ φζα κειεηνχλ, θαζψο κπνξνχλ λα πξνζιάβνπλ δηαθνξεηηθή ρξνηά αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο δηακνξθψλεηαη ε κάζεζε θαη ηνλ ηξφπν πνπ πξνζεγγίδνληαη.

31 30 Ο θξηηηθφο ηξφπνο ζθέςεο νδεγεί ζηελ αλαζεψξεζε ησλ ίδησλ καο ησλ αληηιήςεσλ, πξάμεσλ θαη επηινγψλ, θαη κε ηε ζεηξά ηνπο ζε λέν θξηηηθφ ζηνραζκφ (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 42). Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε κάζεζε ζπληειείηαη σο απνηέιεζκα ζθέςεο θαη εκπεηξίαο θαζηζηψληαο ηελ νπζηαζηηθή θαη φρη επηθαλεηαθή ή πξνζσξηλή, νδεγψληαο ζηε βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ δεηεκάησλ (Rogers, 1999, ζει. 151). ηελ πέκπηε αξρή αλαδεηθλχνληαη νη ζρέζεηο ησλ δηδαζθόλησλ κε ηνπο δηδαζθόκελνπο. Ζ κάζεζε απνηειεί ζπλάξηεζε ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ εκπιεθνκέλσλ ζε απηή αηφκσλ κε ζρέζεηο πνπ πεξηέρνπλ δηάινγν, αληαιιαγή εκπεηξηψλ, γλσκψλ θαη απφςεσλ, νκαδηθέο εξγαζίεο θαη πξαθηηθέο αζθήζεηο (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 43). ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, θπξίσο φηαλ πινπνηείηαη εμ απνζηάζεσο, δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ επηθνηλσλία, είηε γξαπηή (αιιεινγξαθία, ) είηε ηειεθσληθή είηε νκαδηθέο ζπκβνπιεπηηθέο ζπλαληήζεηο θ.α. Ζ αλάπηπμε επνηθνδνκεηηθψλ ακθίδξνκσλ ζρέζεσλ ρξεηάδεηαη έλα θαηάιιειν θιίκα κάζεζεο κε ραξαθηεξηζηηθά φπσο (Κφθθνο Ληνλαξάθεο, 1998, ζει. 44): ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ δηδαζθφλησλ θαη δηδαζθφκελσλ, ε νπνία πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηελ εηιηθξίλεηα θαη ζηελ «αλνηθηφηεηα» θαζψο, ε θξηηηθή ζε κία άπνςε δε ζεσξείηαη θαζνιηθή απφξξηςή ηεο, ελψ νη δηαθνξέο απφςεσλ είλαη εππξφζδεθηεο θαη ζεσξνχληαη κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο ζπκβάιινληαο ζηνλ εκπινπηηζκφ ησλ γλψζεσλ, ηελ αλάγθε θάζε δηδαζθφκελνο λα αηζζάλεηαη φηη αλαγλσξίδεηαη σο νληφηεηα, φηη γίλεηαη απνδεθηφο θαη φηη ζπλεηζθέξεη ζηε δηεξγαζία ηεο κάζεζεο ηφζν κε ηα πξνζφληα πνπ δηαζέηεη φζν θαη κε ηηο ειιείςεηο ηνπ, ηελ ελίζρπζε ηεο απηνπεπνίζεζεο ησλ δηδαζθφκελσλ κε ηελ επηβξάβεπζε ησλ επηηπρεκέλσλ πξνζπαζεηψλ ηνπο, κέζσ δξαζηεξηνηήησλ (αζθήζεσλ, εξγαζηψλ θ.α.) πνπ πξνσζνχλ ηε ζηαδηαθή πξφνδν θαη απηναμηνιφγεζή ηνπο, δηαηεξψληαο φκσο ην επίπεδν ησλ ζπνπδψλ, ηελ εζηηαζκέλε επηβξάβεπζε, έηζη ψζηε λα αμηνπνηνχληαη ηφζν νη ζεηηθέο δξάζεηο ησλ εθπαηδεπφκελσλ, φζν θαη ηα ιάζε ηνπο ηα νπνία είλαη αλακελφκελα θαη επηζπκεηά θαη ηα νπνία κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο εθαιηήξην κάζεζεο, ηε ζαθήλεηα ησλ θαλφλσλ, πνπ νξίδνπλ ηε δηεμαγσγή ηεο κάζεζεο

32 31 φπσο, ε ηήξεζε ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ, νη κνξθέο επηθνηλσλίαο, ηα ρξνλνδηαγξάκκαηα ησλ γξαπηψλ εξγαζηψλ θαζψο θαη ησλ ρψξσλ θαη ηνπ εμνπιηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, αιιά θαη ηελ επειημία απηψλ, πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηηο αλάγθεο θαη ηνπο ξπζκνχο ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ. Με βάζε ηηο αξρέο κάζεζεο ελειίθσλ κπνξνχκε λα ζπλνςίζνπκε ηηο πξνυπνζέζεηο γηα απνηειεζκαηηθή κάζεζε φπσο: ν εζεινληηθφο ραξαθηήξαο ηεο εθπαίδεπζεο, ε απνζαθήληζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηφρσλ, ε άξηηα νξγάλσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο (πιηθφ, εθπαηδεπηέο, ππνδνκέο, ππνζηήξημε), ε ζχλδεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπφκελσλ, ε νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο ψζηε λα πξνζεγγίδεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο καζαίλνπλ θαιχηεξα νη εθπαηδεπφκελνη, ε ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπφκελσλ. 2.7 Οη εθπαηδεπόκελνη ζηελ αλνηθηή θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε Ο ζρεδηαζκφο ελφο πξνγξάκκαηνο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπνπδαζηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε κία αληίζηνηρε δηαδηθαζία. Οη δηαθνξέο ησλ θνηηεηψλ ησλ πξνπηπρηαθψλ πξνγξακκάησλ κε ηνπο θνηηεηέο ηνπ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ ζηε Μ. Βξεηαλία κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ (Κeegan, 2001, ζει. 177): ηελ Δκπεηξία. Οη θνηηεηέο ηνπ ζπκβαηηθνχ παλεπηζηεκίνπ είλαη ζπλήζσο κέρξη 25 εηψλ, κε πεξηνξηζκέλε δπλαηφηεηα εθαξκνγήο ηεο γλψζεο, κε κηθξή εξγαζηαθή εκπεηξία θαη κε πεξηνξηζκέλεο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ελψ νη θνηηεηέο ηνπ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ είλαη ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπο κέρξη 35 εηψλ, κε ηηο παξαπάλσ εκπεηξίεο ζην κέγηζην βαζκφ, ελψ ε κάζεζε μεθηλάεη απφ ην ζεκείν ηεο απνκάζεζεο φζσλ έρνπλ κάζεη κέρξη ηψξα. ηηο Φηινδνμίεο. Οη θνηηεηέο ηνπ ζπκβαηηθνχ παλεπηζηεκίνπ είλαη εγθισβηζκέλνη ζηελ εθπαίδεπζε εμαηηίαο ηεο επηινγή ηνπο ή εμαηηίαο νηθνγελεηαθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ιφγσλ, γηα ηνπο θνηηεηέο φκσο ηνπ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ νη

33 32 παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο κπνξεί λα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο γηα ηελ επίηεπμε ησλ θηινδνμηψλ ηνπο ή γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο αλέιημε. ην Πεξηβάιινλ Μειέηεο. Γηα ηνπο θνηηεηέο ηνπ ζπκβαηηθνχ παλεπηζηεκίνπ ε πξφζβαζε ζε πιηθφ, ρψξνπο, ζπκθνηηεηέο θαη δηδάζθνληεο είλαη εχθνιε ελψ θαη ν δηαζέζηκνο ρξφλνο είλαη αξθεηφο, αληίζεηα γηα ηνπο θνηηεηέο ηνπ αλνηθηνχ παλεπηζηεκίνπ ε πξφζβαζε θαη ε επηθνηλσλία κπνξεί λα είλαη δχζθνιε ελψ θαη ν ρξφλνο, ιφγσ ππνρξεψζεσλ, δελ αξθεί ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο. ηελ Δπέλδπζε. Οη ζπνπδέο ζηελ ηξηηνβάζκηα ηππηθή εθπαίδεπζε κεηαζέηνπλ ηελ εκπεηξία ηεο αλεξγίαο ή ηεο αλάιεςεο εξγαζίαο, ελψ γηα ηνπο θνηηεηέο ηνπ αλνηθηνχ παλεπηζηεκίνπ, πνπ ειηθηαθά είλαη κεγαιχηεξνη, ην θφζηνο ησλ ζπνπδψλ είλαη κεγαιχηεξν ελψ ην φθεινο απφ απηέο κπνξεί λα θαίλεηαη ιηγφηεξν ρεηξνπηαζηφ έλαληη άιισλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ επηινγή ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ λα αθνινπζήζνπλ έλα πξφγξακκα αλνηθηήο εθπαίδεπζεο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ εζσηεξηθή ηάζε λα ηνπο κεηαρεηξίδνληαη σο έκπεηξα θαη ππεχζπλα άηνκα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξνζπαζνχλ λα δηαζθεδάζνπλ ηηο θαθέο αλακλήζεηο πνπ ελδερνκέλσο έρνπλ απφ πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε. Υξεηάδνληαη φκσο βνήζεηα ζηε ρξήζε ησλ ζπκβαηηθψλ βηβιίσλ θαη ησλ άιισλ εθπαηδεπηηθψλ πιηθψλ, γηα λα κπνξνχλ λα κειεηνχλ κφλνη ηνπο, γηα λα είλαη ε κειέηε νπζηαζηηθή θαη απνηειεζκαηηθή, γηα λα πεηζηνχλ φηη ε εμ απνζηάζεσο εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία είλαη νπζηαζηηθή, γηα λα κπνξνχλ λα ρεηξηζηνχλ ην ρξφλν ηνπο ζσζηά (Race, 1999, ζει. 195). Ζ ελζσκάησζε ησλ θνηηεηψλ ζηε δνκή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ή ηνπ ηδξχκαηνο απνηειεί ην βαζηθφ πξφβιεκα ησλ ζπζηεκάησλ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο. Ζ εμαηνκίθεπζε φκσο ηεο κειέηεο θαη ε απνκφλσζε απφ ηνλ θαζεγεηή θαη ηε καζεζηαθή νκάδα απνηεινχλ βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θνηηεηψλ ησλ εμ απνζηάζεσο ηδξπκάησλ θαη έρνπλ πνιιέο θνξέο σο απνηέιεζκα ηελ εγθαηάιεηςε ησλ ζπνπδψλ. Ζ ηάζε εγθαηάιεηςεο κπνξεί λα ειεγρζεί αλ ην δηδαθηηθφ πιηθφ είλαη πςειήο πνηφηεηαο, αλ εμαζθαιηζηεί ε παξνρή θαηάιιεισλ ππεξεζηψλ ππνζηήξημεο απφ ηε κεξηά ηνπ ηδξχκαηνο (Keegan, 2001, ζει. 176), αιιά θαη απφ ην ζσζηφ θαηακεξηζκφ ηνπ ρξφλνπ απφ ηε κεξηά ησλ ζπνπδαζηψλ (Keegan, 2001, ζει. 178). 2.8 Τν Διιεληθό Αλνηθηό Παλεπηζηήκην Σν ηππηθφηεξν δείγκα αλνηθηήο θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα απνηειεί ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην (ΔΑΠ). Σν ΔΑΠ ηδξχζεθε ην 1992, ζχκθσλα κε ην άξζξν 27 ηνπ λφκνπ 2083/92 γηα ηνλ «Δθζπγρξνληζκφ ηεο Αλψηαηεο

34 33 Δθπαίδεπζεο». Οξίζζεθε σο απηνηειέο θαη πιήξσο απηνδηνηθνχκελν Αλψηαην Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα (ΑΔΗ) θαη ηζφηηκν κε ηα άιια ΑΔΗ, κε έδξα ηελ Πάηξα θαη κε απνζηνιή ηελ παξνρή εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο, πξνπηπρηαθήο θαη κεηαπηπρηαθήο, ηελ παξνρή επηκφξθσζεο, θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε θαη αμηνπνίεζε κεζφδσλ δηδαζθαιίαο θαη εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ γηα κεηάδνζε γλψζεο απφ απφζηαζε. Ζ ιεηηνπξγία φκσο ηνπ ΔΑΠ σο ην 19 ν ειιεληθφ ΑΔΗ ηειηθά θαζνξίδεηαη ην 1997 κε ην λφκν 2552/97, ελψ ην 1998 δέρεηαη ηνπο πξψηνπο θνηηεηέο (Λπθνπξγηψηεο, 1999 ζει. 137). ε φινπο ηνπο απνθνίηνπο ησλ Πξνπηπρηαθψλ Πξνγξακκάησλ, ησλ ζρνιψλ «Αλζξσπηζηηθψλ πνπδψλ» θαη «Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ» δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα δηεθδηθήζνπλ ζέζεηο ζηνλ θιάδν ΠΔ Γηνηθεηηθνχ θαη Οηθνλνκηθνχ ζε θνξείο ηνπ Γεκνζίνπ Σνκέα (ΦΔΚ 315 Α/ ), επηβεβαηψλνληαο ηελ ηζνηηκία ηνπ κε ηα άιια ΑΔΗ. Οη ζπνπδέο ζην ΔΑΠ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κε εθείλεο πνπ γλσξίδνπκε ζηα ζπκβαηηθά παλεπηζηήκηα. Βαζηθή δηαθνξά απνηειεί ν ηξφπνο επηινγήο ησλ θνηηεηψλ, ν νπνίνο γίλεηαη κέζσ ειεθηξνληθήο θιήξσζεο, ελψ νη ππνςήθηνη κπνξνχλ λα θάλνπλ αίηεζε ζε έλα κφλν αληηθείκελν ζπνπδψλ ζε κία δεδνκέλε ρξνληά θαζψο ε δήηεζε είλαη ζπλήζσο κεγαιχηεξε απφ ηελ πξνζθνξά ζέζεσλ. πγθεθξηκέλα, γηα ην αθαδεκατθφ έηνο νη πξνζθεξφκελεο ζέζεηο είλαη (4.200 ζέζεηο ζε πξνπηπρηαθά θαη ζέζεηο ζε κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα), ελψ νη αηηήζεηο ήηαλ ζπλνιηθά (Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, 2009). ηα πεξηζζφηεξα κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα απαηηείηαη νη ππνςήθηνη λα πιεξνχλ ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο γηα λα γίλεη δεθηή ε αίηεζή ηνπο. Ζ απαιιαγή ησλ ππνςεθίσλ θνηηεηψλ απφ ηε δηαδηθαζία ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ, ζπληζηά ελ πξψηνηο, ηελ θχξηα δηαθνξνπνίεζε ηνπ ΔΑΠ κε ηα άιια παλεπηζηεκηαθά ηδξχκαηα, κε άκεζε ζπλέπεηα ζηε δηεχξπλζε ηνπ ειηθηαθνχ ηνπο θάζκαηνο. Πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε σζεί ην γεγνλφο φηη ν ρψξνο ηεο κάζεζεο επηιέγεηαη απφ ηνλ ίδην ηνλ θνηηεηή, ηνλ νπνίν είζηζηαη λα απνηειεί ε νηθία ηνπο, θαζψο θαη ε επηινγή ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ξπζκνχ κειέηεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, νη πεξηνξηζκνί πνπ γλσξίδνπκε ζηα ζπκβαηηθά ΑΔΗ εμαιείθνληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Σα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκηθέο, ηερλνινγηθέο θαη θνηλσληθέο εμειίμεηο επλφεζαλ ηελ αλάπηπμε αλνηθηψλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο φπσο ην ΔΑΠ, πξνζειθχνληαο έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ ελδηαθεξνκέλσλ (Μαπξνγηψξγνο, 2001, ζει. 11). Ζ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε δελ απνηειεί κία πξνζζήθε ζην ζπκβαηηθφ ζχζηεκα εθπαίδεπζεο αιιά κία ελαιιαθηηθή παξέκβαζε

35 34 γηα λα θαιχςεη ηα ηπρφλ θελά ηνπ (Ληνλαξάθεο, 2002). ήκεξα ην ΔΑΠ πξνζθέξεη 6 πξνπηπρηαθά θαη 26 κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, κε πηπρία ηζφηηκα ησλ άιισλ Α.Δ.Η. ηεο ρψξαο. Σα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ απνηεινχληαη απφ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ Θεκαηηθψλ Δλνηήησλ (ΘΔ), ν αξηζκφο ησλ νπνίσλ νξίδεηαη ζε 4 θαη ζην ηέινο ηελ εθπφλεζε δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, γηα ηα κεηαπηπρηαθά θαη ζε 12 γηα ην πξνπηπρηαθά. Κάζε ΘΔ αληηζηνηρεί ζε χιε ηξηψλ εμακεληαίσλ καζεκάησλ Διιεληθνχ Παλεπηζηεκίνπ, ε δηάξθεηά ηεο είλαη 10κελε (Οθηψβξηνο Ηνχιηνο), ελψ γηα ηε εγγξαθή ησλ θνηηεηψλ ζηε ΘΔ πνπ έρνπλ επηιέμεη απαηηείηαη νηθνλνκηθή ζπκκεηνρή γηα ηελ θάιπςε ησλ δαπαλψλ επηθνηλσλίαο θαη γηα ηελ απφθηεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πνπ απαηηείηαη (Μαπξνγηψξγνο, 2001, ζει.12). ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ζα καο απαζρνιήζεη ην Πξνπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο». 2.9 Τν πξνπηπρηαθό πξόγξακκα «Σπνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο» θνπφο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη λα θαιχςεη θαηά εληαίν ηξφπν ην ρψξν ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, δειαδή ηηο βαζηθέο γλσζηηθέο πεξηνρέο απφ ηηο επηζηήκεο ηεο Φπζηθήο, ηεο Υεκείαο θαη ηεο Βηνινγίαο, πξνβάιινληαο ηελ ελφηεηα ησλ επηζηεκψλ απηψλ θαη αλαδεηθλχνληαο ζεκαληηθέο δηεπηζηεκνληθέο πεξηνρέο ηνπο. Σν πξφγξακκα ζηνρεχεη, επίζεο, ζηελ θαηαλφεζε αξρψλ, ελλνηψλ, ζεσξηψλ αιιά θαη ησλ θπξηφηεξσλ εθαξκνγψλ θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο επίιπζεο πξνβιεκάησλ (Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, 2009). Οη πξνζθεξφκελεο ζέζεηο γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα είλαη 500 ελψ γίλνληαη δεθηνί απφθνηηνη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ή απφθνηηνη ηζφηηκνπ ηίηινπ ηνπ εζσηεξηθνχ ή ηνπ εμσηεξηθνχ. Ζ γλψζε κίαο μέλεο γιψζζαο, πξσηίζησο ηεο Αγγιηθήο θαζψο θαη ε γλψζε ρξήζεο Ζ/Τ θαη ε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο κέζσ e- mail ζα ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ παξαθνινχζεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ δηάξζξσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο απφ ην αθαδεκατθφ έηνο θαη κεηέπεηηα ζπλίζηαηαη ζε 4 έηε ζπνπδψλ πεξηιακβάλνληαο ηηο αθφινπζεο ΘΔ: 1ν έηνο Σπνπδώλ ΦΤΔ 14 Δηζαγσγή ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο ΦΤΔ 12 Γεληθή θαη Αλφξγαλε Υεκεία ΦΤΔ 10 Γεληθά Μαζεκαηηθά Ι

36 35 2ν έηνο Σπνπδώλ ΦΤΔ 24 Κιαζηθή Φπζηθή Ι ΦΤΔ 20 Γεληθά Μαζεκαηηθά ΙΙ ΦΤΔ 22 Φπζηθνρεκεία 3ν έηνο Σπνπδώλ ΦΤΔ 34 Κιαζηθή Φπζηθή ΙΙ ΦΤΔ 30 Οξγαληθή Υεκεία ΦΤΔ Γνκή θαη Λεηηνπξγία ηνπ Κπηηάξνπ 4ν έηνο Σπνπδώλ ΦΤΔ 40 Κβαληηθή Φπζηθή ΦΤΔ 43 Γελεηηθή Έλα κάζεκα επηινγήο απφ ηα παξαθάησ: ΦΤΔ 41 Η εμέιημε ησλ ηδεψλ ζηε Φπζηθή ΦΤΔ 42 Πιαλήηεο Γε ΦΤΔ 63 Γηδαθηηθή ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ ΠΛΗ 10 Δηζαγσγή ζηελ Πιεξνθνξηθή ε θάζε κία ΘΔ νη θνηηεηέο πξέπεη λα εθπνλήζνπλ έμη γξαπηέο εξγαζίεο νη νπνίεο πινπνηνχληαη κε βάζε ην ρξνλνδηαγξάκκα κειέηεο θαη απνζηέιινληαη ζηνλ θαζεγεηή ζχκβνπιν πξνο αμηνιφγεζε. Οη θνηηεηέο πξέπεη λα εθπνλήζνπλ ηνπιάρηζηνλ πέληε εξγαζίεο, ν ζπλνιηθφο βαζκφο ησλ νπνίσλ ζα πξέπεη λα μεπεξλάεη ην 50% ηνπ ζπλφινπ ησλ δπλεηηθά άξηζηα ζε φιεο ηηο εξγαζίεο, γηα λα κπνξέζεη λα ζπκκεηάζρεη ζηηο ηειηθέο εμεηάζεηο θαη ζηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα επηηχρεη βαζκφ κεγαιχηεξν ή ίζν ηνπ 5, γηα λα ζεσξεζεί επηηπρήο ε εμέηαζε, άξα θαη ε ΘΔ. Γηα ηελ απφθηεζε πηπρίνπ είλαη απαξαίηεηε ε επηηπρία ζε 12 ΘΔ θαζψο θαη ε παξαθνινχζεζε 3 εξγαζηεξίσλ (Φπζηθήο, Υεκείαο θαη Βηνινγίαο) κε ην πέξαο ησλ ζπνπδψλ ηνπ 2 νπ, 3 νπ θαη 4 νπ έηνπο (Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, 2000). Οη απφθνηηνη κπνξνχλ λα δηνξηζηνχλ ζηνλ θιάδν ΠΔ04, γηα θαζεγεηέο Φπζηθήο (ΦΔΚ, 2006, ζει ) ελψ κπνξνχλ λα ζπλερίζνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζηα Μεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα ηεο ρνιήο Θεηηθψλ Δπηζηεκψλ θαη Σερλνινγίαο.

37 36 Κεθάιαην 3 ν : Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο 3.1 Δπηινγή ηνπ ζέκαηνο Καζψο ε αλάγθε γηα δηα βίνπ κάζεζε εληείλεηαη, φιν θαη πεξηζζφηεξνη ελήιηθεο ζπκκεηέρνπλ ζε δηαδηθαζίεο εθπαίδεπζεο ζρεδηαζκέλεο είηε απφ ηππηθνχο είηε απφ άηππνπο θνξείο, ελψ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη δηαδηθαζίεο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα απφ απφζηαζε. Ζ εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο πνπ είλαη θαηά θχξην ιφγν ελήιηθα άηνκα, λα ζπλδπάζνπλ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο κε ηηο νηθνγελεηαθέο θαη επαγγεικαηηθέο ππνρξεψζεηο νξίδνληαο κφλνη ηνπο ην ρψξν, ην ρξφλν θαη ην ξπζκφ δξάζεο θαη κειέηεο (Race, 2001, ζει. 29). Σν ΔΑΠ απνηειεί ηνλ ηππηθφηεξν θνξέαο παξνρήο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο ζε ελήιηθα άηνκα ζηελ Διιάδα. Απνηειεί έλα πιήξσο απηνηειέο θαη απηνδηνηθνχκελν αλψηαην εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ζπνπδαζηέο ηνπ, κε ην επηηπρέο πέξαο ησλ ζπνπδψλ ηνπο, λα απνθηήζνπλ πηπρίν ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είηε πξνπηπρηαθφ είηε κεηαπηπρηαθφ, πιήξσο αλαγλσξηζκέλν, ζε δηάθνξνπο επηζηεκνληθνχο ηνκείο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηνλ αλζξσπηζηηθφ, θνηλσληθφ θαζψο θαη ζηνλ ηνκέα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη λέσλ ηερλνινγηψλ (Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, 2000). ηξέθνληαο ηε κειέηε καο πξνο ηνλ ηνκέα ζπνπδψλ πνπ αλαθέξεηαη ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε φηη δελ απνηειεί απιά θαη κφλν έλα ηππηθφ ζεκαηηθφ αληηθείκελν ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ, ηνπ παλεπηζηεκίνπ ή νπνηαζδήπνηε κνξθήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ηππηθήο ή άηππεο. Οη ζπγθεθξηκέλεο ζπνπδέο ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δεμηνηήησλ δεκηνπξγψληαο άηνκα κε άπνςε ζε ζχγρξνλα πνιηηηθά δεηήκαηα. Ζ απφθαζε ινηπφλ ησλ ελειίθσλ γηα ηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα κπνξεί λα πξνέξρεηαη είηε απφ επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ, ή ιφγσ ησλ δηεμφδσλ πνπ κπνξεί λα έρνπλ γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε (Καινγηαλλάθεο, 2006). ε πξνεγνχκελεο έξεπλεο έρεη αλαδεηρζεί ε πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο εθπαίδεπζεο ζε εμ απνζηάζεσο πξνγξάκκαηα (Φσηνπνχινπ, 2008), ε νπνία πνιιέο θνξέο ππεξέρεη ηεο αληίζηνηρεο ησλ ηππηθψλ. Έρνπλ κειεηεζεί νη ιφγνη πνπ σζνχλ ηνπο ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο λα επηιέμνπλ αληίζηνηρα πξνπηπρηαθά πξνγξάκκαηα θαη νη πξνβιεκαηηζκνί πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αλαπηχζζνληαη, έρνληαο σο ζπλέπεηα νη εθπαηδεπφκελνη λα αδπλαηνχλ λα αθνινπζήζνπλ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ κέρξη ην πέξαο ηνπ (Γθίλνπ, 2001). ηηο εμσγελείο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληνχλ νη

38 37 θνηηεηέο ησλ πξνγξακκάησλ απφ απφζηαζε έρεη ελδηαθέξνλ λα ζπλππνινγίζνπκε ηηο ελδνγελείο δπζθνιίεο πνπ πεγάδνπλ απφ ην ίδην ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. 3.2 Σθνπόο θαη ζηόρνη ηεο εξγαζίαο θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θνπφο ηεο πξνηεηλφκελεο έξεπλαο είλαη αξρηθά ε δηεξεχλεζε ησλ θηλήηξσλ ησλ αηφκσλ πνπ επηιέγνπλ λα αθνινπζήζνπλ έλα πξνπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ πάλσ ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο, ην νπνίν ζα ιακβάλεη ρψξα εμ απνζηάζεσο, θαζψο θαη νη πξνζδνθίεο, δειαδή ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνζκέλνπλ θαη επηδηψθνπλ, απφ ηε ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία, ζπζρεηίδνληαο ηα κε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ δείγκαηνο πνπ ζα κειεηεζεί. Δλ ζπλερεία ζα δηεξεπλεζνχλ νη δπζθνιίεο ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπφκελσλ ηνπ ΔΑΠ πνπ επηιέγνπλ λα παξαθνινπζήζνπλ ην πξφγξακκα «πνπδέο ζηηο Θεηηθέο Δπηζηήκεο», κε ζθνπφ λα εμαθξηβσζνχλ ηα εζσηεξηθά θαη ηα εμσηεξηθά εκπφδηα πνπ ζπλαληνχλ, θαζψο θαη ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ πνξεία ησλ ζπνπδψλ ηνπο, ηφζν πξνεξρφκελα κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ αλνηθηνχ παλεπηζηεκίνπ θαη ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζπλνδεχνπλ ηηο εμ απνζηάζεσο ζπνπδέο, θαζψο θαη απφ βνήζεηα πξνεξρφκελε εθηφο ηνπ ΔΑΠ. Σέινο ζα γίλεη πξνζπάζεηα εληνπηζκνχ ησλ ζπλεπεηψλ ησλ πξνβιεκάησλ, πνπ ηπρφλ πξνθχπηνπλ, κε ζθνπφ λα αλαπηπρζνχλ ηξφπνη αληηκεηψπηζήο ηνπο θαη βειηίσζεο ηεο παξερφκελεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. πγθεθξηκέλα ζα δηεξεπλεζνχλ: νη ιφγνη πνπ σζνχλ έλαλ ελήιηθν λα ζπνπδάζεη, ζε πξνπηπρηαθφ επίπεδν, πξφγξακκα ζεηηθψλ ζπνπδψλ, νη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπφκελσλ ιφγσ ηεο θχζεο ησλ ζπνπδψλ πνπ έρνπλ επηιέμεη θαη ιφγσ ηεο θχζεο ησλ καζεκάησλ, ηα βαζχηεξα αίηηα ησλ δπζθνιηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο, πξναπαηηνχκελεο γλψζεηο γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζηε θχζε θαη ζηηο απαηηήζεηο ησλ ΘΔ, θαη πψο κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ. Με βάζε ηνπο παξαπάλσ ζηφρνπο ε παξνχζα εξγαζία ζα δηεξεπλήζεη ηα εμήο εξσηήκαηα: Πνηα είλαη ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνπηπρηαθψλ θνηηεηψλ θαη αλ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηινγή ηνπο λα αθνινπζήζνπλ ζπνπδέο ζην ΔΑΠ

39 38 θαη πνηνη νη ιφγνη πνπ έλαο ελήιηθνο ζα επηιέμεη λα παξαθνινπζήζεη ην ζπγθεθξηκέλν πξνπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ; Πνηεο αλάγθεο ηθαλνπνηεί ε απφθαζή ηνπο λα ζπνπδάζνπλ θαη πνηεο πξνζδνθίεο έρνπλ απφ ηηο ζπνπδέο ηνπο αιιά θαη ηελ απφθηεζε ηνπ πηπρίνπ; Πνηεο ηδηαηηεξφηεηεο θαη πνηεο δπζθνιίεο αληηκεησπίδνπλ νη εθπαηδεπφκελνη πνπ παξαθνινπζνχλ έλα εμ απνζηάζεσο πξφγξακκα ζπνπδψλ ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο θαη θαηά πφζν νθείινληαη ζε ελδνγελείο (νηθνγέλεηα, εξγαζία θ.η.ι.), εμσγελείο (εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ζρέζεηο δηδαζθφλησλ δηδαζθνκέλσλ θ.η.ι.) παξάγνληεο θαη κε πνηνλ ηξφπν αληεπεμέξρνληαη ζηηο δπζθνιίεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, θαζψο θαη αλ αλαδεηνχλ βνήζεηα πέξαλ ηνπ ΔΑΠ; Πνηεο νη ζπλέπεηεο ησλ δπζθνιηψλ πνπ ζπλαληνχλ νη θνηηεηέο σο πξνο ηελ πνξεία ησλ ζπνπδψλ ηνπο; Παξαηεξνχληαη, ηάζεηο απνγνήηεπζεο, ή θπγήο, απφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ; 3.3 Σρεδηαζκόο ηεο έξεπλαο Σν δείγκα πνπ κειεηήζεθε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία απνηέιεζαλ θνηηεηέο ηνπ πξνπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ΔΑΠ «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο» θαη ζπγθεθξηκέλα πξσηνεηείο θνηηεηέο ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο ΦΤΔ 14. Ζ έξεπλα έγηλε ζε θνηηεηέο θαηά ην αθαδεκατθφ έηνο , ελψ νη Ο έιαβαλ ρψξα ζηελ πεξηνρή ησλ Αζελψλ. Γηα ηελ έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθε αξρηθά εξσηεκαηνιφγην θαη ελ ζπλερεία ε κέζνδνο ηεο ζπλέληεπμεο έηζη ψζηε λα δηεξεπλεζνχλ ηφζν ηα πνζνηηθά φζν θαη ηα πνηνηηθά δεδνκέλα ησλ απφςεσλ ησλ θνηηεηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία. Ζ επηινγή ηνπ δείγκαηνο έγηλε ζχκθσλα κε ηε δηαζεζηκφηεηα ηνπ δείγκαηνο ησλ θνηηεηψλ απφ ηα ελλέα (9) ηκήκαηα πνπ ηε ζπγθεθξηκέλε εκέξα είραλ θαζνξηζκέλε Ο. Σα εξσηεκαηνιφγηα εδφζεζαλ ζηνπο θνηηεηέο θαηά ηελ 5 ε Ο ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο ηελ Κπξηαθή 9/5/2010 ην πξσί. Ζ επηινγή ηεο Ο έγηλε έηζη ψζηε νη πξσηνεηείο θνηηεηέο λα έρνπλ απνθξπζηαιιψζεη κηα ζπγθεθξηκέλε άπνςε ηφζν γηα ηε ζεκαηηθή ελφηεηα ΦΤΔ 14, φζν θαη γηα ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα. πλνιηθά ζπγθεληξψζεθαλ πελήληα ηέζζεξα (54) εξσηεκαηνιφγηα απφ θνηηεηέο ησλ 9 δηαθνξεηηθψλ ηκεκάησλ. Γηα ηελ αξηηφηεξε ζπιινγή δεδνκέλσλ πέξαλ ησλ ζπλεληεχμεσλ κε θνηηεηέο,

40 39 δεηήζεθε θαη ε άπνςε ησλ δηδαζθφλησλ. Έηζη ζπλνιηθά θαηεγξάθεζαλ νη ζπλεληεχμεηο ηεζζάξσλ (4) θνηηεηψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ηξηψλ (3) δηδαζθφλησλ πνπ δέρζεθαλ λα παξαρσξήζνπλ ζπλέληεπμε. Δθείλν ην νπνίν πξέπεη λα ηνληζηεί ήηαλ ε ειιηπήο ζπκκεηνρή ησλ θνηηεηψλ, γεγνλφο πνπ απνηειεί ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζχκθσλα κε φζα εηπψζεθαλ ζηηο ζπλεληεχμεηο κε ηνπο δηδάζθνληεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. ε θάζε πεξίπησζε εμαζθαιίζηεθε ε αλσλπκία ηφζν ησλ ζπλεληεχμεσλ φζν θαη ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, έηζη ψζηε νη εξσηνχκελνη λα εθθξάζνπλ ειεχζεξα ηηο αληηιήςεηο ηνπο ρσξίο πεξηνξηζκνχο. 3.4 Μέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ Σα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ην εξσηεκαηνιφγην θαη νη αηνκηθέο ζπλεληεχμεηο ηφζν ζε θνηηεηέο φζν θαη ζηνπο δηδάζθνληεο, γηα ιφγνπο κεζνδνινγηθήο ηξηγσλνπνίεζεο, ψζηε λα ζπιιερζνχλ αλαιπηηθφηεξεο πιεξνθνξίεο (Cohen, 2008, ζει. 189) Δξσηεκαηνιόγην Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειεί έλα επξέσο δηαδεδνκέλν θαη εχρξεζην κέζν ζπιινγήο πιεξνθνξηψλ ην νπνίν κπνξεί λα επηδνζεί ζην δείγκα πνπ κειεηάηαη ρσξίο λα είλαη απαξαίηεηε ε παξνπζία ηνπ εξεπλεηή, ελψ είλαη εχθνιν λα κειεηεζεί θαη λα αλαιπζεί, (Cohen, 2008, ζει. 414). Γηα ην ιφγν απηφ επηιέρζεθε σο ην βαζηθφ εξγαιείν ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο. ην ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν ελέθξηλε ε επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα, έγηλε πξνζπάζεηα αλάδεημεο ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ θαη ησλ ζηφρσλ ηεο εξγαζίαο κέζσ ησλ εξσηήζεσλ πνπ ην απαξηίδνπλ. Ζ ζχληαμε ηνπ ζηεξίρζεθε αξρηθά ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ζθνπνχ θαη ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξέπεη λα ζπιιερηνχλ γηα ηελ έξεπλα. ηε ζπλέρεηα θαζνξίζηεθαλ νη κεηαβιεηέο, δειαδή ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα θαη ηδηφηεηεο πνπ απαηηείηαη λα θαηαγξαθνχλ (Παπαλαζηαζίνπ, 2005, ζει. 46), ελψ αθνινχζεζε ε επηινγή ηνπ ηχπνπ ησλ εξσηήζεσλ (αλνηθηνχ ή θιεηζηνχ ηχπνπ) γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ δεδνκέλσλ θαη ε δηαηχπσζε ησλ εξσηήζεσλ (Παπαλαζηαζίνπ, 2005, ζει. 128). Ωο πξνο ηε δνκή ηνπ, αξρηθά παξαηίζεληαη ηα ζηνηρεία ηνπ εξεπλεηή θαη εηζαγσγηθφ ζεκείσκα ζην νπνίν πεξηγξάθεηαη ν ζθνπφο ηεο εξγαζίαο, ην πξφγξακκα

41 40 ζην νπνίν αλαθέξεηαη θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξφπν ζπκπιήξσζήο ηνπ (Βάκβνπθαο, 1991, ζει. 263). Σν εξσηεκαηνιφγην ήηαλ αλψλπκν, ζηνηρείν πνπ επηζεκάλζεθε πξνθνξηθά ζηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο. Οη εξσηήζεηο ήηαλ μεθάζαξά δηαηππσκέλεο ψζηε λα κελ θνπξάδεη ηνπο ζπκκεηέρνληεο, ελψ ν πξνβιεπφκελνο ρξφλνο ζπκπιήξσζήο ηνπ δελ μεπεξλνχζε ηα δέθα ιεπηά. Ωο επί ην πιείζηνλ ήηαλ θιεηζηνχ ηχπνπ, δηρνηνκηθέο κε δπλαηφηεηα φκσο θαη ηξίηεο ελδηάκεζεο ελαιιαθηηθήο απάληεζεο (π.ρ. Ίζσο, Πεξίπνπ, Μεξηθέο Φνξέο), πνιιαπιψλ επηινγψλ θαζψο θαη εξσηήζεηο φπνπ γηα ηηο πηζαλέο επηινγέο ησλ εξσηεζέλησλ επηιέρζεθε ε πεληαβάζκηα ηζνδηαζηεκηθή θιίκαθα Likert, κε ηελ πξψηε απάληεζε λα δειψλεη ηελ απφιπηε ζπκθσλία (Πάξα Πνιύ) θαη ηελ πέκπηε απάληεζε ηελ απφιπηε δηαθσλία (Καζόινπ). ε νξηζκέλεο εξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο δφζεθε ε δπλαηφηεηα ζηα ππνθείκελα λα θαηαγξάςνπλ ηε δηθή ηνπο ελαιιαθηηθή απάληεζε, ελψ ππήξραλ θαη δχν εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ήηαλ επηζπκεηφ λα δνζεί ην πξνζσπηθφ ηνπο ζρφιην (Cohen, 2008, ζει. 422 Φίιηαο, 1996, ζει. 154 Παπαλαζηαζίνπ, 2005, ζει. 116). Σν ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ πνπ απνηεινχλ ην εξσηεκαηνιφγην ήηαλ είθνζη ηξεηο (23) θαη ρσξίδνληαη ζε δχν κέξε (Παξάξηεκα Α). Ζ δηάξζξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έγηλε κε βάζε ηνπο ζηφρνπο αιιά θαη ηα εξσηήκαηα πνπ ζθνπεχεη λα δηεξεπλήζεη ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία. Σν πξψην κέξνο απνηειείηαη απφ επηά (7) εξσηήζεηο πνπ έρνπλ σο ζηφρν λα θαηαγξάςνπλ ηα δεκνγξαθηθά δεδνκέλα ηνπ δείγκαηνο, απαληψληαο ζην πξψην ζθέινο ηνπ πξψηνπ εξεπλεηηθνχ εξσηήκαηνο, κε πεδία ζπκπιήξσζεο σο πξνο: θχιν, ειηθία, νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, χπαξμε παηδηψλ θαη ηελ ειηθία ηνπο, ηίηινπο ζπνπδψλ, επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε. Σν δεχηεξν κέξνο απνηειείηαη απφ δεθαέμη (16) εξσηήζεηο νη νπνίεο δηακνξθψλνληαη ζε ηξεηο (3) άμνλεο ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο: Ο πξψηνο άμνλαο δηεξεπλά ηα θίλεηξα θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ θνηηεηψλ πεξηιακβάλνληαο πέληε (5) εξσηήζεηο, ψζηε λα δνζνχλ απαληήζεηο ηφζν ζην

42 41 πξψην φζν θαη ζην δεχηεξν εξεπλεηηθφ εξψηεκα πνπ έρνπλ, πξνεγνχκελα, δηαηππσζεί. πγθεθξηκέλα, επηθεληξψζεθε ε πξνζνρή ζηνπο ιφγνπο πνπ ψζεζαλ ηνπο θνηηεηέο λα δειψζνπλ ελδηαθέξνλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ (αμηνπνίεζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ, δηεχξπλζε γλψζεσλ, επαγγεικαηηθή επηκφξθσζε, πξφζβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιαγή επαγγεικαηηθήο θαηεχζπλζεο, απφθηεζε πηπρίνπ γηα θνηλσληθνχο ιφγνπο), ζηνπο ιφγνπο πνπ ζπλέβαιιαλ ζηελ επηινγή ζπνπδψλ ζην ΔΑΠ (εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε, πεξηνξηζκφο κεηαθηλήζεσλ θαη δηαρείξηζε ρξφλνπ κειέηεο, ζπκκεηνρή ρσξίο ηε δηαδηθαζία ησλ εμεηάζεσλ, δπζθνιία ζπνπδψλ ζην ΔΑΠ θαη ζην ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην), θαζψο θαη γηα ηα επαγγεικαηηθά δηθαηψκαηα πνπ ηνπο δίλνπλ νη ζπνπδέο ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα. Ο δεχηεξνο άμνλαο, πνπ απνηειείηαη απφ επηά (7) εξσηήζεηο, δηεξεπλά ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο ζηηο ζπνπδέο ηνπο (ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν, ζην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ζηελ επηθνηλσλία κε ηνλ θαζεγεηή, ζηε κέζνδν ηεο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο), ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπο, ηηο δπζθνιίεο ζηελ εθπφλεζε ησλ εξγαζηψλ, ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηεπθνιχλνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο θαζψο θαη ηελ παξνπζία ηνπο ζηηο Ο, ψζηε λα δηεξεπλεζεί ην ηξίην εξεπλεηηθφ εξψηεκα. Ο ηξίηνο άμνλαο απνηειείηαη απφ ηέζζεξηο (4) εξσηήζεηο δηεξεπλψληαο ηηο αληηιήςεηο ησλ ππνθεηκέλσλ γηα ην αλ έρνπλ κεηαληψζεη γηα ηελ επηινγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, γηα ηπρφλ ζθέςεηο ηνπο λα εγθαηαιείςνπλ ηηο ζπνπδέο ζην ΔΑΠ, ελψ κε δχν εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αλαπηχμνπλ πην αλαιπηηθά ηηο ζθέςεηο ηνπο, δίλνληαο απάληεζε ζην ηέηαξην εξεπλεηηθφ εξψηεκα Αηνκηθή ζπλέληεπμε θνηηεηώλ Γηα ηελ πνηνηηθή δηεξεχλεζε ησλ απφςεσλ ησλ θνηηεηψλ επηιέρζεθε ε κέζνδνο ηεο αηνκηθήο ζπλέληεπμεο. Ζ επηινγή ηεο έγηλε κε βάζε ην γεγνλφο φηη απνηειεί κία κέζνδν αιιειεπίδξαζεο ηνπ ζπλεληεχθηε κε ηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν κέζσ ηνπ νπνίνπ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα εηο βάζνπο δηεξεχλεζεο ησλ απφςεσλ θαη ζπιινγήο ησλ πιεξνθνξηψλ (Faulkner θ.α, 1999, ζει. 81). Ζ ζπλέληεπμε πνπ δηελεξγήζεθε πεξηειάκβαλε εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ θαζψο ζε δεηήκαηα φπνπ ήηαλ επηζπκεηή ε πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ησλ απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ εξσηήζεηο βάζεη ησλ νπνίσλ ε ζπλνκηιία εμειίρζεθε πεξηζζφηεξν ειεχζεξα (Παπαλαζηαζίνπ, 2005, ζει. 116). Ο αξηζκφο ησλ βαζηθψλ εξσηήζεσλ ήηαλ είθνζη (20).

43 42 χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ ινγηθή, νη εξσηήζεηο πνπ ηέζεθαλ ζηνπο εξσηψκελνπο θηλήζεθαλ ζηνπο άμνλεο ηνπο εξσηεκαηνινγίνπ πνπ δφζεθε θαη πεξηγξάθεθε παξαπάλσ. Οη ζπλεληεχμεηο καγλεηνθσλήζεθαλ χζηεξα απφ ηε ζχκθσλε γλψκε ησλ εξσηεζέλησλ. ην Παξάξηεκα Β παξνπζηάδνληαη νη εξσηήζεηο ηεο ζπλέληεπμεο, ελψ παξαηίζεληαη θαη νη απνκαγλεηνθσλήζεηο ηνπο (Παξάξηεκα Γ) Αηνκηθή ζπλέληεπμε ζπκβνύισλ θαζεγεηώλ Παξάιιεια κε ηε ζπιινγή ησλ απφςεσλ ησλ θνηηεηψλ πνπ έρνπλ επηιέμεη ην πξφγξακκα «πνπδέο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο», χζηεξα απφ ηε ζχκθσλε γλψκε θαη ηεο επηβιέπνπζαο θαζεγήηξηαο, ζεσξήζεθε φηη ζα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα θαη ε κειέηε ησλ απφςεσλ ησλ θαζεγεηψλ ζπκβνχισλ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ ζπγθεθξηκέλε άπνςε ζηεξίρζεθε ζηε ζθέςε φηη νη δηδάζθνληεο έρνπλ εκπεηξία ζηε δηδαζθαιία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ ηφζν ζε ηππηθνχο ρψξνπο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην ή ζε επηκνξθσηηθά θέληξα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, νπφηε κπνξνχλ κέζσ ηεο εκπεηξίαο ηνπο λα έρνπλ κεγαιχηεξε δηαθξηηηθή ηθαλφηεηα ηφζν ζηα θίλεηξα θαη ζηηο πξνζδνθίεο, φζν θαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο, ελψ κπνξνχλ λα πξνηείλνπλ θαη νπζηαζηηθέο πξνηάζεηο αληηκεηψπηζεο ησλ ππφ κειέηε ζεκάησλ. Οη ζπλεληεχμεηο πνπ δηελεξγήζεθαλ ήηαλ ηππνπνηεκέλεο αλνηθηνχ ηχπνπ (Cohen, 2008, ζει. 460) θαζψο ν ζηφρνο ήηαλ λα απαληήζνπλ φινη νη ζπλεληεπμηαδφκελνη ζηηο ίδηεο εξσηήζεηο. Ο ιφγνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο επηινγήο ήηαλ ε δπλαηφηεηα ζχγθξηζεο ησλ απαληήζεσλ, ηφζν ησλ δηδαζθφλησλ φζν θαη ησλ απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ζε αληίζηνηρεο εξσηήζεηο θαηά ηε ζπλέληεπμε ησλ θνηηεηψλ, κε κεγαιχηεξε ειεπζεξία φκσο σο πξνο ηελ αλαηξνθνδφηεζε ησλ εξσηήζεσλ ψζηε λα θαηαγξαθνχλ αλαιπηηθφηεξα νη απφςεηο ηνπο. Οη εξσηήζεηο πνπ ηέζεθαλ ήηαλ δεθαέμη (16) θαη ρσξίδνληαη ζε δχν κέξε (Παξάξηεκα Γ). Σν πξψην κέξνο απνηειείηαη απφ έμη (6) εξσηήζεηο κε ηηο νπνίεο θαηαγξάθνληαη πξνζσπηθά ζηνηρεία ησλ δηδαζθφλησλ φπσο: θχιν, ειηθία, ηίηινη ζπνπδψλ, έηε πνπ εξγάδεηαη ζην ΔΑΠ,

44 43 επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα πέξαλ ηνπ ΔΑΠ, εκπεηξία ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Σν δεχηεξν κέξνο απνηειείηαη απφ δέθα (10) εξσηήζεηο ζηηο νπνίεο δηεξεπλψληαη νη απφςεηο ησλ δηδαζθφλησλ σο πξνο: ηα θίλεηξα ησλ θνηηεηψλ λα αθνινπζήζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ θαζψο θαη νη πξνζδνθίεο ηνπο απφ απηφ, ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηε δπζθνιία ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπνπδψλ, ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο, θπξίσο εθείλνη πνπ δελ έρνπλ άιιεο ζπνπδέο πξνεγνχκελα αιιά είλαη απφθνηηνη ιπθείνπ, θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο (ζπρλφηεξε επηθνηλσλία κε ηνπο θαζεγεηέο, αλειιηπήο παξαθνινχζεζε Ο, ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ θνηηεηψλ ή αλαδήηεζε βνήζεηαο εθηφο ηνπ ΔΑΠ), πεξηπηψζεηο θνηηεηψλ πνπ ζθέθηνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο, ιφγνη θαη αληηκεηψπηζε αληίζηνηρσλ θαηαζηάζεσλ, ηηο απφςεηο ηνπο γηα αιιαγέο πνπ πηζηεχνπλ φηη πξέπεη λα γίλνπλ ψζηε λα κεησζνχλ νη δηαξξνέο απφ ην πξφγξακκα (αιιαγέο ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ζέζπηζε πξνυπνζέζεσλ εηζαγσγήο, πξνπαξαζθεπαζηηθά καζήκαηα).

45 44 Κεθάιαην 4 ν : Παξνπζίαζε ησλ Γεδνκέλσλ ηεο Έξεπλαο ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην ζα παξνπζηαζηνχλ ηα δεδνκέλα ηφζν ηεο πνζνηηθήο φζν θαη ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο, θαηφπηλ ειεθηξνληθήο επεμεξγαζίαο. Ζ παξνπζίαζε ησλ δεδνκέλσλ γίλεηαη κε κνξθή πηλάθσλ αιιά θαη κε δηαγξακκαηηθή κνξθή γηα ηε θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο πιεξνθνξίαο, κε ηε βνήζεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο MS Excel Πεξηγξαθή δείγκαηνο εξσηεκαηνινγίνπ Σα ηδηαίηεξα δεκνγξαθηθά, επαγγεικαηηθά θαη εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ θνηηεηψλ πνπ ζπκπιήξσζε ην εξσηεκαηνιφγην, παξνπζηάδνληαη ζηε ζπγθεθξηκέλε ελφηεηα Φύιν Αξρηθά κπνξνχκε λα δνχκε ηελ επηινγή ηνπ πξνγξάκκαηνο κε βάζε ην θχιν ηνπο, φπνπ έρνπκε ηξηάληα ηέζζεξηο (34) άλδξεο θαη είθνζη (20) γπλαίθεο. ην Γηάγξακκα 1 παξνπζηάδεηαη ε πνζνζηηαία θαηαλνκή ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ην θχιν, ζην νπνίν θαίλεηαη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ επηιέγνπλ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα είλαη άλδξεο (63%). Σν πνζνζηφ φκσο ησλ αλδξψλ είλαη κηθξφηεξν απφ εθείλσλ ηνπ ζπκβαηηθνχ παλεπηζηεκίνπ θαζψο ζχκθσλα κε ηνπο επαγγεικαηηθνχο ζπιιφγνπο, απφ ηα εγγεγξακκέλα κέιε απνθνίησλ ηνπ ηκήκαηνο θπζηθήο, ην 80% πεξίπνπ είλαη άλδξεο θαη ην 20% γπλαίθεο (πεγή: Έλσζε Διιήλσλ Φπζηθψλ) Ηιηθία Ωο πξνο ηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ηνπ δείγκαηνο (Γηάγξακκα 2) ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ αλήθεη ζε άηνκα ηα νπνία είλαη κέρξη 35 εηψλ. ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αλήθνπλ πάλσ απφ ηα κηζά άηνκα ηνπ δείγκαηνο, ζπγθεθξηκέλα ην 52% (n=28). Έλα κεγάιν πνζνζηφ αλήθεη ζηελ θαηεγνξία απφ 36 έσο 45 εηψλ, ην 33% (n=18), ελψ απφ 46 θαη πάλσ είλαη κφιηο ην 15% (n=8) Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ηνπ δείγκαηνο παξαηίζεηαη ζην Γηάγξακκα 3, φπνπ νη πεξηζζφηεξνη είλαη άγακνη, ζε πνζνζηφ 59% (n=32), ελψ νη έγγακνη απνηεινχλ ην 37% (n=20) ηνπ δείγκαηνο.

46 45 Γηάγξακκα 1: Καηαλνκή δείγκαηνο σο πξνο ην θχιν. Γηάγξακκα 2: Ηιηθηαθή θαηαλνκή δείγκαηνο. Γηάγξακκα 3: Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε δείγκαηνο.

47 Πιήζνο θαη ειηθία παηδηώλ Ωο πξνο ηνλ αξηζκφ ησλ παηδηψλ ηα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1 θαη ζηνλ Πίλαθα 2. Ζιηθία Παηδηώλ Άλσ ησλ άηνκα 1 άηνκν Καλέλαο 1 άηνκν Πίλαθαο 1: Πιήζνο αηφκσλ κε έλα παηδί ζε θάζε ειηθία. Ζιηθία Παηδηώλ Τπνθείκελα Άλσ ησλ 18 1 ν 1 παηδί 1 παηδί 2 ν 1 παηδί 1 παηδί 3 ν 3 παηδηά 4 ν 3 παηδηά 1 παηδί 5 ν 2 παηδί 6 ν 1 παηδί 1 παηδί Πίλαθαο 2: Ηιηθηαθή θαηαλνκή παηδηψλ γηα άηνκα κε δχν ή πεξηζζφηεξα παηδηά. Έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο δελ έρεη παηδηά 61% (n=33) (Γηάγξακκα 4), ελψ κφλν ην 11% (n=6) ηνπ δείγκαηνο έρεη δχν ή πεξηζζφηεξα παηδηά. Σα ζηνηρεία απηά καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη επθνιφηεξα θάπνηνο ρσξίο παηδηά ή κε έλα κφλν παηδί απνθαζίδεη λα εκπιαθεί ζηε δηαδηθαζία ησλ ζπνπδψλ εμ απνζηάζεσο. ην ίδην δηάγξακκα παξνπζηάδεηαη θαη ε ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ παηδηψλ ηνπ δείγκαηνο. Δπίζεο ελδηαθέξνλ έρεη ην γεγνλφο φηη ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ηνπ δείγκαηνο κε παηδηά απνηειεί κφλν ην 25% (n=5), ελψ ην 60% (n=3) απηψλ είραλ παηδηά ειηθίαο άλσ ησλ 5, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη έρνπλ μεπεξάζεη ηε λεπηαθή ειηθία, φπνπ ε ζρέζε εμάξηεζεο κε ηε κεηέξα είλαη ηδηαίηεξα ζηελή (Woodhead,1999, ζει. 15). Έηζη κπνξεί λα πεγαίλνπλ ζρνιείν, λα απηνδηαρεηξίδνληαη ζε νξηζκέλα ζέκαηα, νπφηε δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηηο κεηέξεο λα αθηεξψλνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν ζηε κειέηε

48 47 ησλ ζπνπδψλ ηνπο. Γηάγξακκα 4: Πνζνζηφ ηνπ δείγκαηνο κε έλα ή πεξηζζφηεξα παηδηά θαη ρσξίο παηδηά. ην εκθσιεπκέλν δηάγξακκα παξνπζηάδεηαη ε ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ παηδηψλ ηνπ δείγκαηνο Δπίπεδν ζπνπδώλ Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ δείγκαηνο δήισζε φηη δηαζέηεη απνιπηήξην Λπθείνπ 27,8% (n=15) ελψ ην έλα ηξίην πεξίπνπ ηνπ δείγκαηνο έρεη δειψζεη φηη έρεη απνθνηηήζεη απφ ΗΔΚ ή Κνιιέγην. Αμηνζεκείσην είλαη αθφκε ην πνζνζηφ πνπ έρεη απνθνηηήζεη απφ ΑΔΗ ην 24,1% (n=13) θαη απφ ΣΔΗ ην 20,4% (n=11), δειαδή ην 45,5% έρεη ήδε απνθηήζεη πηπρίν αλψηεξεο ή ηερλνινγηθήο εθπαίδεπζεο, ελψ ην 9,3% έρεη απνθηήζεη θαη κεηαπηπρηαθφ δίπισκα εηδίθεπζεο (Γηάγξακκα 5).

49 48 Γηάγξακκα 5: Σίηινη ζπνπδψλ πνπ δηαζέηεη ην δείγκα. ηνπο Πίλαθεο 3 θαη 4 παξαηίζεληαη νη απαληήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ σο πξνο ηελ εηδηθφηεηα θαη ην έηνο απφθηεζεο ησλ πηπρίσλ ηνπο ΑΔΗ ΣΔΗ θαη ΗΔΚ Κνιεγίσλ, αληίζηνηρα. Δλδερνκέλσο, ιφγσ ηεο πίεζεο ρξφλνπ, αλ θαη ζεκεηψζεθε ην επίπεδν ζπνπδψλ, ήηαλ ρακειφ ην πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ πνπ ζπκπιήξσζαλ ηα αληίζηνηρα πεδία. Δθείλν πνπ κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε είλαη φηη απφ ηα εηθνζηπέληε (25) άηνκα πνπ ζεκείσζαλ ηελ εηδηθφηεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο, νη έληεθα (11) απφ απηνχο είραλ ζπνπδέο σο (ειεθηξνιφγνη κεραληθνί, κεραλνιφγνη, πιεξνθνξηθνί, λαππεγνί), ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ησλ νπνίσλ ππήξρε ε θπζηθή, ελψ αλήθνπλ ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο. Γηα ηα ππφινηπα άηνκα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη εθείλσλ πνπ έρνπλ απνιπηήξην Λπθείνπ, ε ηειεπηαία επαθή ηνπο κε ηε θπζηθή ήηαλ κε ηε ιήμε ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Τίηινο Σπνπδώλ Δηδηθόηεηα Έηνο Απόθηεζεο MSc Πηπρίν ΑΔΗ Οηθνλνκνιφγνο 1998

50 49 Πηπρίν ΑΔΗ Δθπαηδεπηηθφο 1999 Πηπρίν ΑΔΗ Ζιεθηξνιφγνο Μεραληθφο 1992 Electrical Engineering Πηπρίν ΑΔΗ Γεσπφλνο 1994 Πηπρίν ΑΔΗ Ναππεγφο Μεραληθφο 1973 Πηπρίν ΑΔΗ Οηθνλνκνιφγνο 1994 Πηπρίν ΑΔΗ ηξαηησηηθή ρνιή (ΣΤΑ) Ζιεθηξνιφγνο Μεραληθφο 2001 Πηπρίν ΣΔΗ Σερλνιφγνο Γεσπνλίαο 1994 Πηπρίν ΣΔΗ πληεξεηήο Αξραηνηήησλ & Έξγσλ Σέρλεο 1997 Πηπρίν ΣΔΗ Μεραλνιφγνο 1995 Πηπρίν ΣΔΗ Ζιεθηξνληθφο Μεραληθφο 2005 Data Communications & Networking Πηπρίν ΣΔΗ Σερλνιφγνο Ζιεθηξνληθήο 1981 Πηπρίν ΣΔΗ Οδνληηθή Σερλνινγία 2007 Πηπρίν ΣΔΗ Γηνηθεηηθή Σερλνινγία 2004 Πίλαθαο 3: Δηδηθφηεηεο ηίηισλ ζπνπδψλ ΑΔΙ ΣΔΙ θαη MSc.

51 50 Δηδηθόηεηα Αξηζκόο αηόκσλ Πιεξνθνξηθή 5 Λνγηζηηθή 1 Σερληθφο Ταινπξγφο Δπηζηεκνληθψλ Οξγάλσλ 1 Γηαρείξηζε Παξαγσγήο & Λεηηνπξγίαο 1 Πίλαθαο 4: Δηδηθφηεηεο ηίηισλ ζπνπδψλ ΙΔΚ - Κνιεγίσλ Δπαγγεικαηηθή ηδηόηεηα Ωο πξνο ηελ επαγγεικαηηθή ηδηφηεηα ηνπ δείγκαηνο ε πιεηνςεθία, ηo 56% (n=30) αλήθεη ζε εξγαδνκέλνπο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ελψ δεκφζηνη ππάιιεινη δήισζαλ ην 24% (n=13). Αμίδεη λα ζεκεησζεί θαη ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ έρνπλ δειψζεη φηη είλαη άλεξγνη ην νπνίν αλέξρεηαη ζην 9% (n=5). ηελ θαηεγνξία Άιιν, πεξηιακβάλνληαη θαη άηνκα πνπ εξγάδνληαη ζε ζψκαηα αζθαιείαο ή ζε ζηξαηησηηθέο κνλάδεο (Γηάγξακκα 6). Γηάγξακκα 6: Δπαγγεικαηηθή ηδηφηεηα δείγκαηνο. 4.2 Κίλεηξα θαη πξνζδνθίεο από ην πξόγξακκα ζπνπδώλ Ζ αξρηθή ζθέςε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ήηαλ ε απνθσδηθνπνίεζε ησλ θηλήηξσλ πνπ ψζεζαλ ηνπο θνηηεηέο ηνπ πξνγξάκκαηνο λα πξνβνχλ ζηε

52 51 ζπγθεθξηκέλε επηινγή ζπνπδψλ. Γηα ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ θαηαγξάθεθαλ αξρηθά ηα πιήζε ησλ εξσηεζέλησλ πνπ επέιεμαλ ηελ θάζε απάληεζε θαη παξαηίζεληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Αμηνπνίεζε Διεύζεξνπ Φξόλνπ Γηεύξπλζε Γλώζεσλ Δπαγγεικαηηθή Δπηκόξθσζε Γηα Αγνξά Δξγαζίαο Αιιαγή Δπαγγεικαηηθήο Καηεύζπλζεο Γηα Κνηλσληθνύο Λόγνπο Πάξα Πνιχ Πνιχ Αξθεηά Λίγν Καζφινπ Σύλνιν: Πίλαθαο 5: Καηαγξαθή ησλ επηινγψλ γηα ηνπο ιφγνπο επηινγήο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπνπδψλ. ην Γηάγξακκα 7 παξαηίζεληαη νη πνζνζηηαίεο θαηαλνκέο ησλ απαληήζεσλ, νη νπνίεο θσδηθνπνηήζεθαλ ζηελ πεληαβάζκηα θιίκαθα Likert. Απφ ηα απνηειέζκαηα κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε φηη ν θχξηνο ιφγνο επηινγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε Γηεύξπλζε Γλώζεσλ, θαζψο ηε ζπγθεθξηκέλε απάληεζε επέιεμε ην 50% ηνπ δείγκαηνο κε ηε απφιπηε επηινγή Πάξα Πνιύ, ελψ ε δεχηεξε δεκνθηιέζηεξε απάληεζε είλαη γηα Δπαγγεικαηηθή Δπηκόξθσζε θαη αθνινπζεί ε επηινγή απφθηεζε πηπρίνπ γηα ηελ Αγνξά Δξγαζίαο. Θεσξψληαο ηελ επηινγή Αξθεηά σο ζεηηθή απάληεζε, καδί κε ηηο απαληήζεηο Πάξα πνιύ θαη Πνιύ, ε επηινγή ηεο Γηεύξπλζεο Γλώζεσλ απνηειεί ηελ θπξίαξρε απάληεζε θαζψο έρεη επηιεγεί απφ ην 96,3% ηνπ δείγκαηνο. Αθνινπζνχλ νη επηινγέο γηα Αμηνπνίεζε ηνπ Διεύζεξνπ Υξόλνπ 48,1% θαη ε επηινγή γηα Δπαγγεικαηηθή Δπηκόξθσζε 46,3%. Αληίζεηα, ιηγφηεξν δεκνθηιείο είλαη νη ιφγνη Απόθηεζεο Πηπρίνπ γηα Κνηλσληθνύο Λόγνπο κε πνζνζηφ 74,1%, ε Αιιαγή Δπαγγεικαηηθήο Καηεύζπλζεο 72,2%, θαη ε Απόθηεζε Πηπρίνπ γηα ηελ Αγνξά Δξγαζίαο 64,8%. Απφ ηα παξαπάλσ δεδνκέλα είλαη θαλεξφ φηη βαζηθφ θίλεηξν απνηειεί ε γλψζε θαη ην ελδηαθέξνλ γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, ελψ ε απφθηεζε θαη ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πηπρίνπ γηα επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο έξρεηαη σο ελαιιαθηηθή επηινγή.

53 52 Γηάγξακκα 7: Πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ ιφγσλ πνπ ζπλέβαιιαλ ζηελ επηινγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. ηηο επφκελεο εξσηήζεηο ζηφρνο ήηαλ λα θαηαλνήζνπκε θαηά πφζν ηα άηνκα πνπ απνθάζηζαλ λα ζπνπδάζνπλ ζην ΔΑΠ έθαλαλ κία ζπλεηδεηή επηινγή, εθκεηαιιεπφκελνη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αλνηθηνχ παλεπηζηεκίνπ, ηα νπνία πνιιέο θνξέο απνηεινχλ αλαγθαίεο ζπλζήθεο γηα λα κπνξέζεη θάπνηνο λα ζπνπδάζεη, αληηκεησπίδνληαο παξάιιεια ηηο ππνρξεψζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηάο ηνπ. Ζ επηινγή ζπνπδψλ εμ απνζηάζεσο, ζηηο νπνίεο ν θαζέλαο νξίδεη ηνλ ηφπν θαη ην ρξφλν κειέηεο θαη νη κεηαθηλήζεηο δελ είλαη απαξαίηεηεο, ραξαθηεξίζηεθαλ απφ ηνπο εξσηεζέληεο ζηελ πεληαβάζκηα θιίκαθα. Απφ ηα πνζνζηά ησλ επηινγψλ (Γηάγξακκα 8), θαίλεηαη φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ, ην 59% ζπγθεθξηκέλα, Πάξα Πνιύ ην 15% (n=8), Πνιύ ην 24% (n=13) θαη Αξθεηά ην 20% (n=11) έιαβαλ ζεηηθά ππφςε ηνπο ην ζπγθεθξηκέλν ραξαθηεξηζηηθφ, ελψ ην 19% (n=10) ελδηαθέξζεθε Λίγν θαη ην 22% Καζόινπ (n=12).

54 53 Γηάγξακκα 8: Λφγνο γηα ζπκκεηνρή ζε ζπνπδέο ρσξίο λα ππφθεηληαη ζε κεηαθηλήζεηο. ηελ θιίκαθα Likert επίζεο, ραξαθηεξίζηεθε απφ ηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο, πφζν ζεκαληηθφ θίλεηξν απνηέιεζε ε ζπκκεηνρή ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδέο κε θιήξσζε, απαιιαγκέλνη απφ ην άγρνο ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ. ην Γηάγξακκα 9 κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε φηη νη βαζηθέο επηινγέο είλαη κνηξαζκέλεο. Οη κηζνί απφ ηνπο εξσηεζέληεο ζεσξνχλ σο Πάξα Πνιύ 20% (n=11), Πνιύ 6% (n=3) θαη Αξθεηά 24% (n=13) ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη δελ πέξαζαλ απφ ηε δηαδηθαζία ησλ εμεηάζεσλ, ελψ νη ππφινηπνη ην ζεψξεζαλ Λίγν 26% (n=14) ή Καζόινπ 24% (n=13). Γηάγξακκα 9: Λφγνο ζπκκεηνρήο ζε ζπνπδέο ρσξίο ηε δηαδηθαζία ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ.

55 54 Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ε άπνςε ησλ εξσηεζέλησλ γηα ην βαζκφ δπζθνιίαο πνπ παξνπζηάδνπλ νη ζπνπδέο ζην ΔΑΠ ζπγθξηηηθά κε εθείλεο ζην ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην. ηελ εξψηεζε απηή απάληεζε φιν ην δείγκα, αλ θαη νη πεξηζζφηεξνη δελ είραλ άκεζε εκπεηξία απφ ην ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην (ην 44,5% έρνπλ απνθνηηήζεη απφ ΑΔΗ ή ΣΔΗ), αιιά ελδερνκέλσο παξνπζίαζαλ ηηο απφςεηο ηξίησλ πξνζψπσλ. Σν 61% (n=33) ζεσξεί φηη νη ζπνπδέο πνπ έρνπλ αθνινπζήζεη είλαη δπζθνιφηεξεο, ην 24% (n=13) φηη έρνπλ ηελ ίδηα δπζθνιία, ελψ κφλν ην 15% (n=8) ζεσξεί φηη είλαη πην εχθνιεο. Γηάγξακκα 10: Γπζθνιία ζπνπδψλ ζην ΔΑΠ ζπγθξηηηθά κε ζπνπδέο ζην ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην. εκαληηθή φκσο είλαη ε άπνςε ησλ απνθνίησλ αλψηεξσλ θαη ηερλνινγηθψλ ζρνιψλ πνπ έρνπλ άκεζε εκπεηξία απφ ζπκβαηηθφ παλεπηζηήκην. Απφ ηα 24 άηνκα πνπ έρνπλ δειψζεη πηπρηνχρνη, ην 71% (n=17) ζεσξεί ην επίπεδν δπζθνιίαο κεγαιχηεξν ή ίδην. ε πξνεγνχκελε εξψηεζε γηα ηα θίλεηξα ησλ θνηηεηψλ λα επηιέμνπλ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ ε θπξίαξρε απάληεζε (50%) ήηαλ ε δηεχξπλζε ησλ γλψζεψλ ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ φκσο δελ εκπφδηζε ην 65% (n=35) λα είλαη ελήκεξν γηα ηα επαγγεικαηηθά δηθαηψκαηα πνπ ηνπ δίλνπλ νη ζπγθεθξηκέλεο ζπνπδέο, θαζψο κπνξνχλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηηο εμεηάζεηο ηνπ ΑΔΠ γηα θαζεγεηέο θπζηθήο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, δίλνληάο ηνπο κία λέα πξννπηηθή. Σν 20% (n=11) δειψλεη φηη ηα γλσξίδεη ελ κέξεη ελψ ην 15% (n=8) δελ έρεη θακία γλψζε (Γηάγξακκα 11).

56 55 Γηάγξακκα 11: Δλεκέξσζε γηα ηα επαγγεικαηηθά δηθαηψκαηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πηπρίνπ ηνπ ΔΑΠ. 4.3 Γπζθνιίεο πνπ πξνθύπηνπλ από ην πξόγξακκα ζπνπδώλ Οη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζήο ηνπο είλαη έλα αθφκε ζεκαληηθφ δήηεκα πνπ ζα καο απαζρνιήζεη ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα. ηελ αλαδήηεζε ησλ ηνκέσλ πνπ ζπλαληνχλ ηηο πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο δφζεθαλ ζπγθεθξηκέλεο επηινγέο νη νπνίεο βαζκνινγήζεθαλ ζε πεληαβάζκηα θιίκαθα. Οη απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ παξαηίζεηαη ζηνλ Πίλαθα 6, ελψ ζην Γηάγξακκα 12 παξνπζηάδνληαη νη πνζνζηηαίεο θαηαλνκέο ησλ απαληήζεσλ. Γλσζηηθό Δθπαηδεπηηθό Δπηθνηλσλία κε Μέζνδνο εμ Απνζηάζεσο Αληηθείκελν Υιηθό Καζεγεηή Δθπαίδεπζεο Πάξα Πνιχ Πνιχ Αξθεηά Λίγν Καζφινπ Σύλνιν: Πίλαθαο 6: Καηαγξαθή ησλ επηινγψλ ησλ θνηηεηψλ γηα ηνπο ηνκείο πνπ ζπλαληνχλ ηηο κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο.

57 56 Γηάγξακκα 12: Πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ ηνκέσλ ζηνπο νπνίνπο παξνπζηάδεηαη ε κεγαιχηεξε δπζθνιία. Απφ ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ, ε κεγαιχηεξε δπζθνιία εζηηάδεηαη ζην Δθπαηδεπηηθό Τιηθό θαζψο ην 11,1% δειψλεη φηη δπζθνιεχεηαη Πάξα Πνιύ, ην 25,9% Πνιύ θαη ην 44,4% Αξθεηά. Ωο δεχηεξε αηηία δπζθνιίαο ζεσξείηαη ην Γλσζηηθό Αληηθείκελν φπνπ ην πνζνζηφ ησλ επηινγψλ Πάξα Πνιύ, Πνιύ θαη Αξθεηά θηάλεη ζην 57,4% ελψ ε Μέζνδνο ηεο εμ Απνζηάζεσο Δθπαίδεπζεο δπζθνιεχεη ην 40,7% ηνπ δείγκαηνο. Αληίζεηα, δελ παξνπζηάδεηαη πξφβιεκα ζηελ Δπηθνηλσλία κε ηνλ Καζεγεηή - ύκβνπιν, νη νπνίνη ζε πνζνζηφ 85,2% θαίλεηαη λα ζπκβάιινπλ ζηηο πξνζπάζεηεο ησλ θνηηεηψλ ηνπο (Λίγν θαη Καζόινπ). Με βάζε ηα παξαπάλσ κπνξνχκε αξρηθά λα δηαπηζηψζνπκε φηη νη δπζθνιίεο είλαη ελδνγελείο ηεο θχζεο ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη ιηγφηεξν ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ πξεζβεχεη ην ΔΑΠ. Δλδηαθέξνλ φκσο έρεη θαη ε δπζθνιία πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θνηηεηέο ζε ζρέζε κε ηηο πξνεγνχκελεο ζπνπδέο ηνπο. πγθεθξηκέλα, απφ ηα δέθα (10) άηνκα πνπ δήισζαλ φηη δελ αληηκεησπίδνπλ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο (Λίγν θαη Καζόινπ) ζην Δθπαηδεπηηθό Τιηθό, ηα επηά (7) δήισζαλ απφθνηηνη ΑΔΗ θαη ΣΔΗ, ελψ αληίζηνηρα