Δθπαηδεχνληαο δηαπνιηηηζκηθά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ:

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ & ΚΟΗΝΩΝΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΩΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΙ ΕΠΙΣΗΜΕ ΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ & ΣΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΘΔΩΡΗΑ,ΠΟΛΗΣΗΚΖ & ΠΡΑΚΣΗΚΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Δθπαηδεχνληαο δηαπνιηηηζκηθά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ: Πξνδηαγξαθέο ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ ζα θαζηζηά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ δηαπνιηηηζκηθά έηνηκνπο ΑΠΟΣΟΛΟ ΛΑΕΑΡΟΠΟΤΛΟ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Επιβλέπων: Θανάςησ Καραλήσ Επίκουροσ Καθηγητήσ Πανεπιςτημίου Πατρών ΠΑΣΡΑ,

2 Γήισζε Αθαδεκατθήο Αθεξαηφηεηαο Ο ππνγξάθσλ κεηαπηπρηαθφο θνηηεηήο ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ηνπ ΣΔ.Δ.Α.Π.Ζ Απφζηνινο Λαδαξφπνπινο (ΑΜ 290) δειψλσ ππεπζχλσο φηη ε παξνχζα δηπισκαηηθή κνπ εξγαζία κε ηίηιν: ''Δθπαηδεχνληαο δηαπνιηηηζκηθά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ :Πξνδηαγξαθέο ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ ζα θαζηζηά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ δηαπνιηηηζκηθά έηνηκνπο " έρεη γξαθηεί απφ εκέλα ρσξίο νπνηαδήπνηε εμσηεξηθή κε αδεηνδνηεκέλε βνήζεηα, φηη δελ έρεη ππνβιεζεί ζε νπνηνδήπνηε ίδξπκα ή νξγαληζκφ πξνο αμηνιφγεζε, νχηε έρεη δεκνζηεπζεί ζην παξειζφλ κέξνο ηεο ή ζην ζχλνιφ ηεο. Οπνηαδήπνηε κέξε, ιέμεηο ή ηδέεο, ηεο κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο, αλ θαη πεξηνξηζκέλα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ πηλάθσλ, γξαθεκάησλ, ραξηψλ θ.ιπ., ηα νπνία είλαη εηζεγεκέλα απφ (ή κε βάζε) άιιεο πεγέο έρνπλ αλαγλσξηζηεί σο ηέηνηα ρσξία θακία εμαίξεζε. Ζκεξνκελία 7/11/2011 Ολνκαηεπψλπκν Λαδαξφπνπινο Απφζηνινο 2

3 Πεξηερφκελα Πξφινγνο... 4 Δηζαγσγή... 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Δλήιηθνο Δθπαηδεπφκελνο 1.1.Δηζαγσγηθά Ο Δλήιηθνο Δθπαηδεπφκελνο ζηε χγρξνλε Διιεληθή θαη Δπξσπατθή πξαγκαηηθφηεηα Ζ Πεξίπησζε ηεο Διιάδαο Θεσξίεο πεξί κάζεζεο Πξνζφληα ηνπ Δθπαηδεπηή Δλειίθσλ ηφρνο θαη θίλεηξα ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ Ο ζχγρξνλνο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ - δηαπηζηψζεηο θαη πξνηάζεηο Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε Πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη Γηαπνιηηηζκηθφηεηα Ζ Δπξσπατθή Γηαπνιηηηζκηθή Γηάζηαζε ζηελ Δθπαίδεπζε Έλλνηα θαη ζεκαζία ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο Πξνυπνζέζεηο ζπκκεηνρήο ησλ ελειίθσλ ζηελ εθπαίδεπζε Ζ δηαπνιηηηζκηθή δηάζηαζε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ Ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε Σν κνληέιν δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ησλ Papadopoulos, Tilki and Taylor (1998, 2001) ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο 2.1. Δηζαγσγή Ζ ζθνπηκφηεηα ηεο έξεπλαο ηφρνη ηεο έξεπλαο Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο Γπζθνιίεο θαη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο Μέζα θαη ηξφπνο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ Αληηζηνηρία εξσηεκάησλ ζπλέληεπμεο κε άμνλεο ηνπ κνληέινπ Papadopoulos,Tilki and Taylor Γείγκα ηεο έξεπλαο

4 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Αλάιπζε θαη παξνπζίαζε απνηειεζκάησλ 3.1.Αλάιπζε θαη παξνπζίαζε ηεο εμνηθείσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ζε ζέκαηα δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη δηαρείξηζεο ηεο εηεξφηεηαο πζρέηηζε επαγγεικαηηθήο επάξθεηαο ή εκπεηξίαο κε ηελ επηινγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Αλάιπζε θαη παξνπζίαζε ησλ επηκνξθσηηθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 πκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο 4.1. πκπεξάζκαηα απφ ηελ αλάιπζε θαη παξνπζίαζε ησλ επηκέξνπο εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ Δλήιηθεο Δθπαηδεπφκελνη θαη Δθπαηδεπηηθέο Πξννπηηθέο Βαζκφο ηθαλνπνίεζεο απφ ηα ζεκηλάξηα Οθέιε απφ ηα επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα Γπζθνιίεο πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ παξαθνινχζεζε επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ Πξνδηαγξαθέο ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ ζα θαζηζηά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ δηαπνιηηηζκηθά έηνηκνπο Πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξσ έξεπλα Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα (νη ζπλεληεχμεηο)

5 Πξφινγνο Οη ηξέρνπζεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο εμειίμεηο επηθέξνπλ ζεκαζηνινγηθέο αιιαγέο ζηηο αλάγθεο θαη ζην λέν θαη ζχγρξνλν ξφιν πνπ θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ε εθπαίδεπζε κέζα απφ ηε δηαπνιηηηζκηθή ηεο δηάζηαζε ζηα πιαίζηα ησλ πνιππνιηηηζκηθψλ δνκψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη Με βάζε απηφ ην γεγνλφο ζπλεπάγεηαη φηη θαιείηαη ν εθπαηδεπηήο ελειίθσλ λα θηλεηνπνηεζεί θαη λα αλαδεηήζεη έλα επξχηεξν πεδίν γλψζεσλ κέζα απφ ην νπνίν ζα κπνξέζεη λα αλαδεηήζεη ηηο γλψζεηο εθείλεο πνπ ζα κπνξέζνπλ λα ζπκβάιινπλ ζηε δηαπνιηηηζκηθή ηνπ επάξθεηα θαη εηνηκφηεηα. Δμάιινπ ε ηδέα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο είλαη ζπλπθαζκέλε κε κηα κνξθή εθπαίδεπζεο πνπ ζηεξίδεηαη ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ζηελ εμαηνκίθεπζε ηνπ αηφκνπ αιιά θαη ζηελ ηδέα ηεο Γηά Βίνπ Μάζεζεο έηζη φπσο έρεη δηαηππσζεί απφ ηελ Παγθφζκηα εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα. Γηα ηελ εθπφλεζε απηήο ηεο εξγαζίαο ζα ήζεια εμαξρήο λα επραξηζηήζσ απφ θαξδηάο ηνλ Δπηβιέπνληα Καζεγεηή ηνλ θ. Αζαλάζην Καξαιή γηα ηελ εμαηξεηηθή ηνπ ππνζηήξημε θαη θαζνδήγεζε θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο καο θαζψο θαη γηα ηελ ακέξηζηε εζηθή ηνπ ζπκπαξάζηαζε. ηε ζπλέρεηα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θπξία Εαθεηξνπνχινπ Γεσξγία πνπ κέρξη παιηφηεξα ήηαλε θαη θαζεγήηξηά κνπ ζην ηκήκα Κνηλσληθήο Δξγαζίαο ηνπ ΑΣΔΗ Πάηξαο γηα ηελ ππνζηήξημή ηεο κέζα απφ ηε ζπιινγή ζηνηρείσλ θαη ρξήζηκσλ πιεξνθνξηψλ πνπ κνπ έδσζε ζρεηηθά κε ην κνληέιν Γηαπνιηηηζκηθήο Δηνηκφηεηαο γηα ην νπνίν ε ίδηα αθηέξσζε ρξφληα πξνζσπηθήο δνπιεηάο γηα λα ην αλαιχζεη θαη λα ην πξνζαξκφζεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ε ίδηα ην εκπηζηεχηεθε ζε κέλα γηα λα ην αμηνπνηήζσ ζηελ εξεπλεηηθφ κνπ θνκκάηη. Δπραξηζηψ επίζεο ζεξκά ηελ Σηηίθα Σζηληψλε πξψελ Τπεχζπλε ηνπ πξνγξάκκαηνο «Οδπζζέαο» γηα ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ δηεμαγσγή ησλ ζπλεληεχμεσλ. Έλα κεγάιν επραξηζηψ επίζεο ζηελ θνπέια κνπ γηα ηελ ακέηξεηε ππνκνλή θαη θαηαλφεζε πνπ επέδεημε φιν απηφ ην δηάζηεκα θαζψο θαη ζηελ κεηέξα κνπ θαη ηνπο θίινπο κνπ. Ζ δηπισκαηηθή εξγαζία απνηειεί θαη κία πνιχ θαιή επθαηξία γηα κία θαηαγξαθή θαη αλάδεημε ζεκάησλ πνπ έρεη σο αθεηεξηαθή βάζε ζέκαηα δηαπνιηηηζκηθήο επάξθεηαο ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ιακβάλνληαο ππφςηλ ηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ σο έλα επηζηεκνληθφ πεδίν πνπ θαιείηαη λα αλαιάβεη κέζα απηφ ν Δθπαηδεπηήο Δλειίθσλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πνξεία θαη εμέιημε ηεο γλψζεο θαη ηεο κάζεζεο, κηα πνξεία πνπ είλαη ζπλερήο θαη εμειηζζφκελε. 5

6 Δηζαγσγή Ζ παξνχζα κειέηε κε ζέκα ηηο πξνδηαγξαθέο ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ ζα θαζηζηά ηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ δηαπνιηηηζκηθά έηνηκνπο απνζθνπεί ζην λα δηεξεπλήζεη θαηά πφζν ην κνληέιν εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζεσξεηηθφ κέξνο, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο ζεσξεηηθφ κνληέιν ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηελ Διιάδα. Ο ζθνπφο είλαη λα δηεξεπλεζεί ε δηαπνιηηηζκηθή εηνηκφηεηα ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ κε βάζε ην Γηαπνιηηηζκηθφ πεξίγξακκα επηκφξθσζεο ελειίθσλ ηνπ κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ησλ Papadopoulos, Tilki and Taylor (1998, 2001). Οη επηκέξνπο ζηφρνη ηεο έξεπλαο είλαη λα δηεξεπλεζνχλ ε εηνηκφηεηα θαη νη αλάγθεο ζε εθπαηδεπκέλνπο εθπαηδεπηέο ζε πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ κε ζέκα ηελ δηαπνιηηηζκηθφηεηα, κε βάζε ην Γηαπνιηηηζκηθφ πεξίγξακκα επηκφξθσζεο ελειίθσλ ηνπ κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ησλ Papadopoulos, Tilki and Taylor (1998,2001). Ζ εξγαζία ρσξίδεηαη ζε δχν θχξηα κέξε ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ. ην ζεσξεηηθφ κέξνο δηαπξαγκαηεπφκαζηε ηνλ ελήιηθν εθπαηδεπφκελν ζηε ζχγρξνλε ειιεληθή θαη επξσπατθή πξαγκαηηθφηεηα, θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελήιηθνπ εθπαηδεπνκέλνπ, ηα πξνζφληα ηνπ Δθπαηδεπηή Δλειίθσλ θαζψο θαη ηνλ ζηφρν θαη ηα θίλεηξα ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζε ζρέζε κε ηελ δηαπνιηηηζκηθή εηνηκφηεηά ηνπ. ια ηα παξαπάλσ δηεξεπλψληαη ζε ζρέζε κε ηνπο άμνλεο ηνπ κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ησλ Papadopoulos, Tilki and Taylor (1998, 2001). ην εξεπλεηηθφ κέξνο δηεξεπλάηαη κέζα απφ 19 ζπλεληεχμεηο ε εηνηκφηεηα θαη νη αλάγθεο ζε εθπαηδεπκέλνπο εθπαηδεπηέο ζε πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ κε ζέκα ηελ δηαπνιηηηζκηθφηεηα, κε βάζε ην Γηαπνιηηηζκηθφ πεξίγξακκα επηκφξθσζεο ελειίθσλ ηνπ κνληέινπ δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ησλ Papadopoulos, Tilki and Taylor (1998,2001). Βαζηθφ ζπκπέξαζκα ηεο κειέηεο είλαη φηη νη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ ζηελ Διιάδα δελ λνηψζνπλ αθφκα έηνηκνη ζην λα αληεπεμέιζνπλ ζε ζέκαηα δηαπνιηηηζκηθφηεηαο. 6

7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: Δλήιηθνο Δθπαηδεπφκελνο 1.1.Δηζαγσγηθά Χο πξνο ηελ νξνινγία ζα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίμνπκε φηη ππάξρεη αθφκε κηα αζάθεηα σο πξνο ηε ρξήζε θαη ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ «ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε» (continuing education), «δηα βίνπ εθπαίδεπζε» (lifelong education), «εθπαίδεπζε ελειίθσλ» (adult education), «επαλαιακβαλφκελε-ελαιιαζζφκελε εθπαίδεπζε» (recurrent education), φξνη νη νπνίνη ζπρλά αιιειεπηθαιχπηνληαη. πσο έρεη παξαηεξήζεη θαη ν Paterson ην εχξνο ηεο νξνινγίαο θαη ησλ νξηζκψλ πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζην πεδίν ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ έρεη πξνθαιέζεη κεγάιε «ζχγρπζε» (Paterson, 1979:13). χκθσλα κε ηνλ Lindeman «ε εθπαίδεπζε είλαη δσή.. φιε ε δσή είλαη κάζεζε γη απηφ θαη ε εθπαίδεπζε δελ κπνξεί λα έρεη ηέινο. Απηφ ην λέν εγρείξεκα νλνκάδεηαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ, φρη γηαηί πεξηνξίδεηαη ζηνπο ελήιηθεο, αιιά γηαηί ε σξηκφηεηα θαζνξίδεη ηα φξηα ηεο» (Lindeman,1961:6). Αξγφηεξα νη Darkenwald θαη Merriam φξηζαλ ηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ σο κηα «δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ηα άηνκα ησλ νπνίσλ νη ζεκαληηθφηεξνη θνηλσληθνί ξφινη είλαη ραξαθηεξηζηηθνί ηνπ ξφινπ ηνπ ελήιηθα, ζπκκεηέρνπλ ζε ζπζηεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε ζηφρν λα πξαγκαηνπνηήζνπλ δηάθνξεο αιιαγέο ζηε γλψζε, ηηο ζηάζεηο, θαζψο θαη ηηο αμίεο ή ηηο δεμηφηεηεο» (Darkenwald & Merriam, 1982:9). Χζηφζν νη Κειπαλίδεο θαη Βξπληψηε (2004:19-21) ππνζηεξίδνπλ φηη ν φξνο Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ έξρεηαη ζε αληίθαζε κε ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα, απφ ηε ζηηγκή πνπ θαη νη θνηηεηέο ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη ελήιηθεο, ρσξίο φκσο ν ηχπνο απηφο ηεο εθπαίδεπζεο λα «εληάζζεηαη ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ». Οη ίδηνη ζεσξνχλ φηη ν φξνο πλερηδφκελε Δθπαίδεπζε είλαη ν θαηαιιειφηεξνο, γηα λα πεξηγξάςεη θαη λα ζπκπεξηιάβεη φιεο ηηο κνξθέο εθπαίδεπζεο, νη νπνίεο πθίζηαληαη κεηά ηελ πεξάησζε ηεο αξρηθήο. χκθσλα κε ην ζρήκα θαηάηαμεο πνπ αθνινπζεί ε πλερηδφκελε Δθπαίδεπζε είλαη κέξνο ηεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο 1. Χζηφζν, ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πνηθηινκνξθία θαη ζε θάπνην βαζκφ κπνξεί λα ζπκπεξηιάβεη θαη άιιεο κνξθέο ηεο γεληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο κέρξη ελφο νξηζκέλνπ ζεκείνπ (βι. ζεκείν ηνκήο ηνπ ζρήκαηνο). Γηα παξάδεηγκα ππάξρνπλ ελήιηθεο πνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηελ ηππηθή ηνπο εθπαίδεπζε, αλ θαη ζπλερίδνπλ λα αζθνχλ δηάθνξνπο επαγγεικαηηθνχο θαη θνηλσληθνχο ξφινπο. Πξνθεηκέλνπ ινηπφλ λα 1 Ο φξνο δια βίου εκπαίδευζη γεληθά αλαθέξεηαη ζε φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο εθπαίδεπζεο (ηππηθή, κε-ηππηθή θαη άηππε), σζηφζν εδξάδεηαη θαη ζε «κηα θηινζνθηθή έλλνηα ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε εθπαίδεπζε ζεσξείηαη ζαλ κηα καθξνρξφληα δηαδηθαζία πνπ αξρίδεη θαηά ηε γέλλεζε θαη δηαξθεί θαζφιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο» (CEDEFOP, 1996:80) 7

8 βειηηψζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο επαλεληάζζνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία γηα λα πάξνπλ ην απνιπηήξην ηεο αλψηεξεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο). Απηνχ ηνπ είδνπο νη θαηεγνξίεο είλαη ελδηάκεζεο θαη αλήθνπλ ζην ζεκείν ζχγθιηζεο ηεο αξρηθήο κε ηε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε. κσο, ε βαζηθή θαη νπζηαζηηθή δηαθνξά ηεο ζπλερηδφκελεο κε ηηο ππφινηπεο κνξθέο αξρηθήο εθπαίδεπζεο ζπλίζηαηαη ζην φηη «ζπληειείηαη κεηά ηελ έληαμε ηνπ αηφκνπ ζε θνηλσληθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ξφινπο θαη παξάιιεια κε ηελ άζθεζε απηψλ ησλ ξφισλ» (Κειπαλίδεο θαη Βξπληψηε, 2004:19-21). ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΖ ΓΟΜΖ Γηα βίνπ Δθπαίδεπζε Γηα βίνπ Μάζεζε Δμσζρνιηθή εθπαίδεπζε ΑΡΥΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Τπνρξεσηηθή Δθπαίδεπζε Γεπηεξνβάζκηα Γεληθή Γεπηεξνβάζκηα Δπαγγ. Σξηηνβάζκηα Γεληθή Σξηηνβάζκηα Δπαγγ. Δπαλεξρφκελε Δπαλαιακβαλφκελε Δλαιιαζζφκελε Πεξηνδηθή Γηαξθήο Αδηάθνπε ρήκα 1, Πεγή: Κειπαλίδεο θαη Βξπληψηε (2004:20) Αλ θαη ν φξνο Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ζεσξείηαη φηη έρεη πξνθαιέζεη αξθεηή ζχγρπζε (Jarvis, 1990), εληνχηνηο θαίλεηαη φηη νη ελλνηνινγηθέο δηαθνξέο ζηνπο νξηζκνχο δηέπνληαη απφ κηα θνηλή θηινζνθία θαη αληίιεςε ζχκθσλα κε ηελ νπνία «θάησ απφ ηηο γξήγνξα κεηαβαιιφκελεο πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ε εθπαίδεπζε δελ κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ζην κνληέιν ηεο αξρηθήο ζρνιηθήο θνίηεζεο, αιιά επίζεο πξέπεη λα είλαη εθηθηή ζηα άηνκα θαηά δηαζηήκαηα ζε φιε ηνπο ηε δσή» (Bengtsson, 1990:4575). Πην ζπγθεθξηκέλα, ν φξνο «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ», πνιιέο θνξέο ρξεζηκνπνηείηαη ζηε βηβιηνγξαθία κε δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν ην νπνίν αληαλαθιά θαη ηα αμηνινγηθά θξηηήξηα θαη ζηφρνπο ηεο θάζε κειέηεο. πσο έρεη επηζεκάλεη ν Knowles (1998:25), απηή ε ζχγρπζε γχξσ απφ ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ «εθπαίδεπζε ελειίθσλ» νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ν φξνο ρξεζηκνπνηείηαη κε ηνπιάρηζηνλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο έλλνηεο: 8

9 Τπνλνεί κηα δηαδηθαζία πνπ πεξηιακβάλεη φιεο ηηο εκπεηξίεο απφθηεζεο γλψζεσλ, δεμηνηήησλ, ελδηαθεξφλησλ, ζηάζεσλ θαη αμηψλ απφ ελήιηθα άηνκα. Πεξηγξάθεη κηα πνηθηιία νξγαλσκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πινπνηνχληαη απφ κηα πνιπκνξθία νξγαληζκψλ, κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ζπγθεθξηκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ ζηφρσλ. Δπηρεηξεί λα πεξηγξάςεη ην ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ δηεξγαζηψλ ζηελ θαηεχζπλζε ελφο θηλήκαηνο κε άμνλα ην αίηεκα γηα δηαξθή πξφζβαζε ηνπ ελήιηθνπ πνιίηε ζε εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο. Δπίζεο ζχκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Ο.Ο..Α (1977), «..ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ αθνξά νπνηαδήπνηε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα ή πξφγξακκα ζθφπηκα ζρεδηαζκέλν απφ θάπνηνλ εθπαηδεπηηθφ θνξέα, γηα λα ηθαλνπνηήζεη νπνηαδήπνηε αλάγθε θαηάξηηζεο ή ελδηαθέξνλ, πνπ ελδέρεηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε νπνηνδήπνηε ζηάδην ηεο δσήο ελφο αλζξψπνπ πνπ έρεη ππεξβεί ηελ ειηθία ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ε θχξηα δξαζηεξηφηεηα ηνπ δελ είλαη πιένλ ε εθπαίδεπζε. Η «ζθαίξα» ηεο, επνκέλσο, θαιχπηεη κε επαγγεικαηηθέο, επαγγεικαηηθέο, γεληθέο, ηππηθέο θαη κε ηππηθέο ζπνπδέο, θαζψο επίζεο θαη ηελ εθπαίδεπζε πνπ έρεη ζπιινγηθφ ζθνπφ». (Rogers 1999: 55). πσο παξαηεξνχκε, θαηά ηνλ ΟΟΑ βαζηθφ θξηηήξην είλαη ε απφζηαζε απφ ηελ ειηθία ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαη φρη ην ειηθηαθφ φξην ησλ άλσ ησλ 18 εηψλ πνπ ζεκαηνδνηεί θαη ηελ έλαξμε ηεο ελήιηθεο πεξηφδνπ (Παπαδφπνπινο, 2005:388). χκθσλα κε ηελ UNESCO 2 (Jarvis, 1990:6), κε ηνλ φξν εθπαίδεπζε ελειίθσλ ελλννχκε: «Οιφθιεξν ην θάζκα ησλ νξγαλσκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ, νπνηνπδήπνηε πεξηερνκέλνπ ή επηπέδνπ θαη νηαζδήπνηε κεζφδνπ, είηε απηέο αθνξνχλ αλαγλσξηζκέλεο ή ειεχζεξεο ζπνπδέο είηε ζπλερίδνπλ ή αλαπιεξψλνπλ ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε ζε ζρνιεία, θνιέγηα θαη παλεπηζηήκηα, θαζψο θαη ζε ζρνιέο καζεηείαο, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ (δηαδηθαζηψλ) άηνκα ζεσξνχκελα σο ελήιηθα απφ ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθνπλ, αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, πινπηίδνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο, βειηηψλνπλ ηελ ηερληθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπο θαηάξηηζε ή ζηξέθνληαη πξνο λέεο θαηεπζχλζεηο θαη κεηαβάιινπλ ηηο ζηάζεηο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπο πξνο ηε δηπιή πξννπηηθή ηεο νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθήο ηνπο αλάπηπμεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε κηα ηζνξξνπεκέλε θαη αλεμάξηεηε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε». Αξγφηεξα ε 5ε Γηεζλήο Γηάζθεςε ηεο UNESCO γηα ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ππνγξάκκηζε φηη «ε κάζεζε είλαη ραξά, εξγαιείν, δηθαίσκα, θαη απαηηεί ππεπζπλφηεηα ε νπνία ζα πξέπεη λα επηκεξίδεηαη κεηαμχ ησλ ζπληειεζηψλ ηεο» (1997:7). πσο επηζεκαίλεη θαη ν Βεξγίδεο (2007), ζηελ παξαπάλσ δηαθήξπμε ηνλίδεηαη ε έλλνηα ηεο κάζεζεο πεξηζζφηεξν σο δηθαίσκα ησλ ελειίθσλ παξά σο ππνρξέσζή ηνπο, ελψ νη πξνηάζεηο πνπ θαηαζέηεη ε δηαθνξεηηθά είδε κάζεζεο. UNESCO (1999) πεξηιακβάλνπλ ηέζζεξα 9

10 Ο νξηζκφο απηφο ηεο UNESCO γηα ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ παξνπζηάδεη πνιιά θνηλά ζεκεία κε απηφλ ηνπ ΟΟΑ, κε ηε δηαθνξά φηη εδψ ηίζεηαη ζαθψο ην θξηηήξην ηεο ελειηθηφηεηαο, φπσο απηφ νξίδεηαη απφ ην εθάζηνηε θνηλσληθφ πιαίζην. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο κειέηεο ζα ρξεζηκνπνηείηαη ράξηλ ζπληνκίαο ν φξνο Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ κε ην παξαπάλσ πεξηερφκελν. χκθσλα κε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ Coombs, Prosser, & Ahmed, (1974) νη εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζε ηξεηο κνξθέο: ηελ «ηππηθή εθπαίδεπζε» (formal education), ε νπνία πεξηιακβάλεη ην ηεξαξρηθά δνκεκέλν, ρξνληθά δηαβαζκηζκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, απφ ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε έσο ην παλεπηζηήκην, ζην νπνίν πεξηέρνληαη, πέξαλ ησλ γεληθψλ αθαδεκατθψλ ζπνπδψλ, κηα πνηθηιία εμεηδηθεπκέλσλ πξνγξακκάησλ θαη νξγαληζκψλ γηα ηελ ηερληθή θαη επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ηε «κε-ηππηθή εθπαίδεπζε» ή «θαηά ζπλζήθε ηππηθή εθπαίδεπζε» (nonformal education), ε νπνία παξέρεη νξγαλσκέλεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο εθηφο ηνπ θαζηεξσκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, είηε κεκνλσκέλε είηε σο κέξνο κηαο επξχηεξεο δξαζηεξηφηεηαο, πνπ ζηνρεχεη ζε ζπγθεθξηκέλν θνηλφ θαη βαζίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο. ηελ «άηππε εθπαίδεπζε» (informal education), ε νπνία πεξηιακβάλεη δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, δελ έρεη ζπζηεκαηηθή δηάξζξσζε απφ πιεπξάο καζεζηαθψλ ζηφρσλ, ρξνληθήο δηάξθεηαο, ή δηδαθηηθήο ππνζηήξημεο θαη δελ νδεγεί ζε πηζηνπνίεζε, θαζψο ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δελ είλαη ζθφπηκε (π.ρ δξαζηεξηφηεηεο πνπ νξγαλψλνληαη απφ εζεινληηθνχο θνξείο, ηπραία καζεζηαθά πεξηζηαηηθά θηι.). Ζ άηππε εθπαίδεπζε απνηειεί κηα δηα βίνπ δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην θάζε άηνκν απνθηά ζηάζεηο, αμίεο, δεμηφηεηεο θαη γλψζεηο απφ ηελ θαζεκεξηλή πείξα ηνπ θαη ηελ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο, απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηε γεηηνληά, ηελ εξγαζία, θηι. Ζ «απηνθαζνδεγνχκελε κάζεζε» (self-directed learning) είλαη κηα κνξθή άηππεο. Δπηρεηξψληαο λα δψζεη έλαλ φζν ην δπλαηφλ πην ιεηηνπξγηθφ νξηζκφ, ν Jarvis ζεσξεί σο ελήιηθν «ην άηνκν πνπ αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ σο ηέηνην θαη ηαπηφρξνλα αληηκεησπίδεηαη σο ελήιηθν απφ ηελ θνηλσληθή νκάδα ζηελ νπνία αλήθεη» (Jarvis, 1990:5), ελψ ν Mezirow ππνζηεξίδεη φηη «ελήιηθν ζεσξείηαη ην άηνκν πνπ έρεη εηζέιζεη ζην ζηάδην ηεο ςπρνζσκαηηθήο σξηκφηεηαο», ρσξίο φκσο απηή λα πξνζδηνξίδεηαη ρξνληθά (1990:1896). Παξαηεξνχκε δειαδή φηη ηφζν ε αηνκηθή δηάζηαζε, ε απηνεηθφλα, φζν θαη ε θνηλσληθή δηάζηαζε, ν ηξφπνο δειαδή κε ηνλ 10

11 νπνίν καο βιέπνπλ νη άιινη, «αιιειεπηδξνχλ» πξνθεηκέλνπ ην άηνκν λα ραξαθηεξηζζεί σο ελήιηθν. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα πηνζεηνχζακε έλαλ αξθεηά επξχ νξηζκφ ηνπ Rogers (1999:76) ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ πεξηιακβάλεη «. φζνπο είλαη άλσ ησλ 16 εηψλ (ή άιινπ νξίνπ ειηθίαο), αλεμάξηεηα απφ ην αλ νη ζπκκεηέρνληεο αληηκεησπίδνληαη σο ελήιηθνη ή αληηκεησπίδνληαη ζαλ λα ήηαλ λεφηεξα άηνκα δειαδή εθπαηδεχνληαη ζαλ λα ήηαλ έσο έλα βαζκφ άζρεηνη κε ην ζέκα πνπ κειεηάηαη, ρσξίο ζρεηηθή εκπεηξία, αλάμηνη λα ηνπο εκπηζηεπηεί θαλείο ηνλ έιεγρν ηεο κάζεζήο ηνπο, κε κηθξή ή θακία δπλαηφηεηα ζπκβνιήο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία». Κιείλνληαο ζα πξέπεη λα πξνζζέζνπκε φηη ε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ παξαπάλσ νξηζκψλ είλαη ζπλάξηεζε ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν ηα θαηλφκελα πνπ πεξηγξάθνληαη είλαη θαζνξηζκέλα κε ζαθήλεηα θαη αθξίβεηα, ρσξίο λα παξαγλσξίδεηαη θαη ην ηδενινγηθφ πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ δηακνξθψλνληαη. πσο ππνζηεξίδεη θαη ν Courtney (1992:23) ε δηαηχπσζε ηνπ ηη ζπληζηά Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ είλαη πεξηζζφηεξν κηα «αλάθιαζε ηνπ ηη ζα έπξεπε λα είλαη απφ απηφ πνπ είλαη» Ο Δλήιηθνο Δθπαηδεπφκελνο ζηε χγρξνλε Διιεληθή θαη Δπξσπατθή Πξαγκαηηθφηεηα Κάλνληαο κηα αλαζθφπεζε ηεο εμέιημεο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηνλ επξχηεξν επξσπατθφ ρψξν, ζα παξαηεξνχζακε φηη ήδε απφ ην μεθίλεκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 παξαηεξείηαη επξχηαηε αχμεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Οη δξάζεηο απηέο έρνπλ ηελ ππνζηήξημε θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Αξγφηεξα, ζηε δεθαεηία ηνπ 90, νη δξάζεηο ηεο αθνξνχζαλ πάλσ απφ 1,5% ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δζληθνχ Πξντφληνο ζε ρψξεο φπσο ε Απζηξία, ε Διβεηία, ε Ννξβεγία, ε Φηλιαλδία. ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ην 1998, κεηαμχ ησλ ελειίθσλ εηψλ πνπ είραλ ηειεηψζεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ην 10% είρε ζπκκεηάζρεη ηνλ ηειεπηαίν κήλα ζε επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα. Πην πξφζθαηα, ην 2002, έξεπλα ζε κεγάιν δείγκα Δπξσπαίσλ πνιηηψλ ειηθίαο εηψλ θαηέδεημε φηη ην 8,5% είρε παξαθνινπζήζεη θάπνην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα ην κήλα πνπ πξνεγήζεθε ηεο έξεπλαο. Σν πνζνζηφ ηεο Διιάδαο ήηαλ 1,2%. (Δ.Δ.Κ, 2003). χκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ζε νξηζκέλεο ρψξεο απηφ ην πνζνζηφ ήηαλ ηδηαίηεξα πςειφ (π.ρ. ζηελ Αγγιία 22,9%, ζηε Φηλιαλδία 18,9%, ζηε Γαλία θαη ηε νπεδία 18,4%). ε ζχγθξηζε κε ηελ Δπξψπε κεγαιχηεξε θηλεηηθφηεηα παξαηεξείηαη ζηηο Ζ.Π.Α, φπνπ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ αγγίδεη ην 46% (Κφθθνο,2005). Παξάιιεια, ζεκεηψλνληαη αιιαγέο ζε δηάθνξα επίπεδα: α) ε νηθνλνκηθφ θαη ηερλνινγηθφ επίπεδν ππάξρνπλ ξαγδαίεο κεηαβνιέο ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Ζ παγθνζκηνπνίεζε κε ηελ απειεπζέξσζε ηνπ δηεζλνχο 11

12 εκπνξίνπ αιιά θαη ηελ φμπλζε ηνπ δηεζλνχο αληαγσληζκνχ θαζψο θαη νη αιιεπάιιειεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο νδήγεζαλ ζηελ αλάγθε γηα εθζπγρξνληζκφ ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ θαη γεληθή αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ παξαπάλσ είλαη νη ξηδηθέο αιιαγέο ζηηο κνξθέο εξγαζίαο. Γηαπηζηψζεθε φηη απαηηνχληαλ ζπλερήο αλαλέσζε ησλ κεζφδσλ, αδηάθνπε εμεηδίθεπζε ζε λέεο εηδηθφηεηεο, θαζψο θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα ηεο απαζρφιεζεο ζηηο εμειίμεηο. Χο θπζηθφ επαθφινπζν ησλ κεηαβνιψλ απηψλ εκθαλίζηεθε ε αλάγθε γηα βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνπλ νη εξγαδφκελνη αιιά θαη γηα ζπλερή πξνζαξκνγή ηνπο ζηα κεηαβαιιφκελα επαγγεικαηηθά πιαίζηα. Απηφ γίλεηαη αθφκα πην επηηαθηηθφ θαζψο, ιφγσ ηεο ζπλερνχο εμέιημεο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο, νη επαγγεικαηηθέο γλψζεηο απαμηψλνληαη γξήγνξα. Αλαπφηξεπηα απηέο νη νηθνλνκηθέο-ηερλνινγηθέο κεηαβνιέο νδεγνχλ ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηελ αλεξγία. Ηδηαίηεξα πιήηηνληαη εθείλνη πνπ δελ έρνπλ επαξθή κνξθσηηθά εθφδηα. ηφρνο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ είλαη νη δηάθνξεο κνξθέο ηεο λα ζπκβάινπλ ζηελ αληηκεηψπηζε θαη απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο. β) ε θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν ζπκβαίλνπλ δηάθνξεο ζεκαληηθέο αιιαγέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, γίλνληαη κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ νη νπνίεο ζπλεπάγνληαη ηελ αλάγθε πξνζαξκνγήο ησλ κεηαλαζηψλ, ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη ησλ πξνζθχγσλ ζηηο λέεο θνηλσλίεο. Δπίζεο, δε ζα έπξεπε λα αγλνήζνπκε ηελ άλνδν ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, πνπ αθνξά θαηεγνξίεο πιεζπζκψλ, φπσο νη εζληθέοπνιηηηζκηθέο κεηνλφηεηεο, νη θπιαθηζκέλνη θαη απνθπιαθηζκέλνη, ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, νη (πξψελ) ρξήζηεο λαξθσηηθψλ, νη θνξείο ηνπ AIDS θ.ά. Ζ παξαπάλσ πξαγκαηηθφηεηα επηβάιεη ηελ επεμεξγαζία κέηξσλ γηα ηελ έληαμε ησλ παξαπάλσ νκάδσλ ζηελ ηξέρνπζα θνηλσληθή πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. γ) ε επίπεδν παξαδνζηαθψλ θνηλσληθψλ δνκψλ (νηθνγέλεηα, θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηνπηθέο θνηλσλίεο, ζπιινγηθέο νξγαλψζεηο), ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, παξαηεξείηαη θξίζε πνπ έρεη σο επαθφινπζν φηη νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ρξεηάδνληαη λα θαζνξίδνπλ κφλνη ηελ πνξεία ηνπο κέζα ζε αβέβαηεο ζπλζήθεο, ζπλεπψο αλαδεηνχλ κνξθσηηθά εθφδηα γηα λα αληεπεμέιζνπλ. δ) ε επίπεδν ζπκκεηνρήο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζέηεη ην δήηεκα φρη κφλν ηεο επαλαθαηάξηηζήο 12

13 ηνπο, αιιά θαη ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ δεπγαξηνχ, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη δεκηνπξγηθά ηηο αιιαγέο. ε) ε επίπεδν ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Έλαο ζπλερψο απμαλφκελνο αξηζκφο αλζξψπσλ έρεη ηε δπλαηφηεηα θαη ζέιεη λα δηαζέηεη θαη λα αμηνπνηεί ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ δηαθνξεηηθά απφ φηη ρξφληα πξσηχηεξα. Απηφ ηνπο νδεγεί ζην λα επηδηψμνπλ δεκηνπξγηθέο θαη ζπλήζσο ζπζηεκαηηθέο (εθπαηδεπηηθνχ ραξαθηήξα) ελαζρνιήζεηο κε ζηφρν ηελ πξνζσπηθή θαιιηέξγεηα, ηελ αλάπηπμε ησλ ελδηαθεξφλησλ, ηελ πιεξέζηεξε επαθή κε ηελ ηέρλε, κε ηνπο πνιηηηζκνχο άιισλ ρσξψλ, κε ην νηθνινγηθφ ζχζηεκα πνπ καο πεξηβάιιεη. Ζ ηάζε απηή ηεο ζπλερνχο εθπαίδεπζεο γηα ιφγνπο πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαίλεηαη λα γίλεηαη πην έληνλε κέζα ζηα επφκελα ρξφληα θαη ζα αθνξά φιεο ηηο ειηθίεο. χκθσλα ινηπφλ κε ηα παξαπάλσ, ζα κπνξνχζακε ελδερνκέλσο λα κηιήζνπκε θαη γηα επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο «εθπαίδεπζεο» θαζψο ηεο θαη ηεο ζρέζεο ηεο κε ηε «κάζεζε» θαη ηε «γλψζε», ζε έλα θαζεζηψο ζπλερνχο αιιαγήο. Ζ ζπλερήο απηή αιιαγή πξνυπνζέηεη ηελ αδηάθνπε θαη φζν ην δπλαηφλ πην πιήξε αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ κε βαζηθφ επηρείξεκα φηη νη γλψζεηο θαη ε κάζεζε δελ απνθηψληαη εθάπαμ δηακέζνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη δελ επαξθνχλ γηα ηελ θάιπςε ησλ θνηλσληθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ αλαγθψλ ηνπ αηφκνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, θαζψο νη ηειεπηαίεο ππφθεηληαη ζε δηαξθείο αιιαγέο. πκπεξαζκαηηθά, ινηπφλ, ζα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίμνπκε φηη εμαηηίαο φισλ απηψλ ησλ ιφγσλ, πνπ αθνξνχλ ηφζν ην νηθνλνκηθφ ηερλνινγηθφ φζν θαη ην θνηλσληθφ πνιηηηζκηθφ επίπεδν, δηνγθψλεηαη ζήκεξα ε αλάγθε γηα εθπαίδεπζε ησλ ελειίθσλ Ζ Πεξίπησζε ηεο Διιάδαο Δπηθεληξψλνληαο ην ελδηαθέξνλ καο ζηελ πξφζθαηε πεξίνδν, ζα ήηαλ ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε φηη κεηά ηελ έληαμε ζηελ Δ.Ο.Κ. θαη θαηά ηελ πεξίνδν (δειαδή πξηλ απφ ηελ πεξίνδν εθαξκνγήο ησλ ηξηψλ Κνηλνηηθψλ Πιαηζίσλ ηήξημεο (Κ.Π.), ε απνξξφθεζε ησλ ρξεκαηνδνηήζεσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ (Δ.Κ.Σ.) έγηλε απφ ηνπο ήδε πθηζηάκελνπο, δεκφζηνπο θνξείο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Απηνί ήηαλ ην δίθηπν ηεο Λατθήο Δπηκφξθσζεο θαη ην ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο πεξηφδνπ είλαη: α) ν αξηζκφο πξνγξακκάησλ ηνπ ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. απμάλεηαη θαηά 305% θαη ν αξηζκφο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θαηά 220%, (Καξαιήο Θ., 2002). β) ν αξηζκφο ησλ ηκεκάησλ κάζεζεο ηεο Λατθήο Δπηκφξθσζεο απμάλεηαη θαηά 111,7%, (Καξαιήο Θ., 2002). 13

14 γ) ν αξηζκφο ησλ Κέληξσλ Λατθήο Δπηκφξθσζεο απμάλεηαη απφ 301 ζε 350, ελψ ην ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. επεθηείλεη ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ, εθηφο απφ ηελ Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε, ζε 12 αθφκε πφιεηο κε ηελ ίδξπζε ηζάξηζκσλ παξαξηεκάησλ, (Καξαιήο Θ., 2002). δ) ηα ΚΔ.Γ.Δ. δηνξγαλψλνπλ ζπλνιηθά 5532 πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ αγξφηεο. Σν 15% απφ απηά ρξεκαηνδνηνχληαη απεπζείαο απφ πφξνπο ηνπ Δ.Κ.Σ. (Καξαιήο Θ., 2002). Σελ πεξίνδν απηή παξαηεξνχληαη νξηζκέλα πξνβιήκαηα πνπ θπξίσο αθνξνχλ α) ηε κε νξζνινγηθή ρξήζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ, β) ηελ άθξηηε πνζνηηθή επέθηαζε, γ) ηε ρακειή πνηφηεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, δ) ηελ αλππαξμία κειεηψλ ζε εζληθή θιίκαθα ζρεηηθά κε ηηο αλάγθεο θαηάξηηζεο, ε) ηελ απνπζία πξνγξακκαηηζκνχ ζε επίπεδν θνξέσλ γηα ηνλ ηχπν θαη ηνλ φγθν ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ αλέπηπζζαλ θαη ζη) ηελ επηθάιπςε ησλ δξαζηεξηνηήησλ κεηαμχ ησλ θνξέσλ πνπ πινπνηνχζαλ πξνγξάκκαηα ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο θαη ηελ έιιεηςε θαηάιιεια θαηαξηηζκέλσλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ. Μεηά απφ απαίηεζε ηεο Δ.Δ γηα εθαξκνγή απζηεξφηεξσλ πξνδηαγξαθψλ πινπνίεζεο ησλ πξνγξακκάησλ, ζην Β Κ.Π. ( ) γηα ηελ Διιάδα πξαγκαηνπνηείηαη ε πξψηε πηζηνπνίεζε θνξέσλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. Χζηφζν, ιφγσ αδπλακηψλ ζηε ζπγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Πηζηνπνίεζεο, ην κεηξψν θνξέσλ πνπ δεκηνπξγείηαη έρεη πξνζσξηλφ ραξαθηήξα. Σν 1995 αλαηίζεληαη, θαηφπηλ δεκφζηνπ δηαγσληζκνχ, ηα πξψηα πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο ζηνπο πηζηνπνηεκέλνπο θνξείο. Σελ επφκελε ηξηεηία πνιιαπιαζηάδνληαη ηα πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο θαη εληείλνληαη νη πξνζπάζεηεο απφ ηελ ειιεληθή πιεπξά θαη ηηο αξκφδηεο θνηλνηηθέο ππεξεζίεο γηα ηελ νξζνινγηθφηεξε δηαρείξηζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. Οπζηαζηηθφο κνριφο ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο είλαη ε ίδξπζε ηνπ Δ.ΚΔ.ΠΗ (Δζληθνχ Κέληξνπ Πηζηνπνίεζεο Γνκψλ πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο θαη πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ), 1997 κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε εζληθνχ ζπζηήκαηνο πηζηνπνίεζεο δνκψλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο θαη δνκψλ ζπλνδεπηηθψλ θαη ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ, ηελ πηζηνπνίεζε ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, ηελ ελαξκφληζε ηνπ ζπζηήκαηνο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο κε ην ζχζηεκα αξρηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη ηελ πηζηνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηψλ θαη ησλ πξνγξακκάησλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. Σν 1998 κέζσ ηνπ Δ.ΚΔ.ΠΗ νινθιεξψλνληαη νη δηαδηθαζίεο πηζηνπνίεζεο ησλ θνξέσλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο, θαζψο θαη πινπνίεζεο πξνγξακκάησλ γηα εππαζείο θνηλσληθέο νκάδεο. Σελ πεξίνδν απηή 14

15 ιεηηνπξγνχλ ηα Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (Κ.Δ.Κ), πνπ ειέγρνληαη θαη πηζηνπνηνχληαη απφ ην Δ.ΚΔ.ΠΗ. Σα έηε 1998 θαη 1999 πηζηνπνηήζεθαλ 262 Κ.Δ.Κ, 47 εμεηδηθεπκέλα Κ.ΔΚ γηα εππαζείο θνηλσληθέο νκάδεο, 61 Κέληξα πλνδεπηηθψλ θαη Τπνζηεξηθηψλ Τπεξεζηψλ (ΚΔ..Τ.Τ) θαη 226 ελδνεπηρεηξεζηαθέο δνκέο θαηάξηηζεο 2. Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζπζηήκαηνο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο είλαη ε πνιπηππία ηεο λνκηθήο κνξθήο ησλ θνξέσλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο, θαζψο πιένλ δξαζηεξηνπνηνχληαη ηδησηηθνί θνξείο θαηάξηηζεο (πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο θνξείο), θνξείο ηνπ δεκφζηνπ θαη επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα, νξγαληζκνί ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, ΝΔΛΔ, ηδξχκαηα ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαζψο θαη νξγαληζκνί θαηάξηηζεο θνηλσληθψλ θνξέσλ θαη εηαίξσλ. Με βάζε ηηο παξαπάλσ ελέξγεηεο ζα κπνξνχζακε λα δηαπηζηψζνπκε φηη ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ εηζήιζε ζε κηα λέα πνξεία αλάπηπμεο θαη πξνψζεζεο ησλ ζηφρσλ ηεο κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ πνπ ρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ ην Β Κ.Π.. Χζηφζν, αξθεηά απφ ηα πξνβιήκαηα παξέκεηλαλ θαη νη ξπζκίζεηο ηεο πνιηηείαο δελ ήηαλ αξθεηέο γηα λα βειηηψζνπλ ξηδηθά ηελ θαηάζηαζε. Σνλ Ηνχλην ηνπ 2000 ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή έθαλε ζπζηάζεηο πξνο ηελ Διιάδα. Σα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα εμαθνινπζνχλ λα είλαη αθελφο ε έιιεηςε ζηξαηεγηθήο θαη αθεηέξνπ ε ρακειή πνηφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ: «Η Διιάδα πξέπεη λα πηνζεηήζεη κηα ζπλνιηθή ζηξαηεγηθή γηα ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε, πεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ νξηζκνχ ζηφρσλ, θαη λα βειηηψζεη πεξηζζφηεξν ηελ πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζνχλ ηα πξνζφληα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ» (βι. Σα Νέα, 6 επηεκβξίνπ 2000, ζ. 8). Σα ηειεπηαία ρξφληα, εθηφο απφ ηα Κ.Δ.Κ, αλαπηχζζνπλ δξάζεηο ζην ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη άιινη θνξείο, νη νπνίνη είηε ιακβάλνπλ κεξηθή ρξεκαηνδφηεζε απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Δ.Δ) είηε δε ρξεκαηνδνηνχληαη θαζφινπ, θαη πινπνηνχλ πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ή εθπαίδεπζεο κε επαγγεικαηηθνχ ραξαθηήξα. ηνπο θνξείο απηνχο πεξηιακβάλνληαη: ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, νη Ννκαξρηαθέο Δπηηξνπέο Λατθήο Δπηκφξθσζεο (επηρνξεγνχκελεο απφ ηε Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ), επηρεηξήζεηο, επηκειεηήξηα, επηζηεκνληθέο ελψζεηο θαη ζχιινγνη, θέληξα (εξγαζηήξηα) ειεπζέξσλ ζπνπδψλ, θνιέγηα, ζρνιέο, πνιηηηζηηθνί θνξείο (ζχιινγνη, δεκνηηθέο επηρεηξήζεηο, θ.ά.), θνξείο θαηάξηηζεο ζηελ πιεξνθνξηθή, θνξείο θαηάξηηζεο ζηηο γιψζζεο, παλεπηζηήκηα πνπ πξαγκαηνπνηνχλ επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα, αζιεηηθέο νξγαλψζεηο, πνιηηηθά θφκκαηα, ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο, θνξείο εθπαίδεπζεο γνλέσλ, θ.ά. Δίλαη γεγνλφο, φκσο, φηη γηα ηνπο παξαπάλσ θνξείο δελ ππάξρνπλ αθξηβή ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Κφθθνο, 2005). 2 Δ.Α.Π., Θεκαηηθή Δλφηεηα «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ: θνηλσληθή θαη Οηθνλνκηθή Λεηηνπξγία», Β Σφκνο, Πάηξα,

16 Γεληθά ζηελ Διιάδα ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε ή ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε παξαηεξείηαη ζηηο ειηθίεο 15 έσο 24 εηψλ θαη νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη γηα άηνκα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πιαίζην ηεο επίζεκεο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, ε έθζεζε ηεο Δ..Τ.Δ γηα ην Δξγαηηθφ Γπλακηθφ (2002) εκθαλίδεη απνγνεηεπηηθά ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηηο ειηθηαθέο νκάδεο 25-29, 36-44, θαη 65+, αθνχ ηα αληίζηνηρα πνζνζηά ζπκκεηνρήο είλαη 6%, 0,9%, 0,1%, θαη 0%. Μεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ δελ παξαηεξνχληαη δηαθνξέο αλάκεζα ζηα θχιια, αθνχ ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ηφζν ησλ αληξψλ φζν θαη ησλ γπλαηθψλ εκθαλίδνληαη ζηα ίδηα επίπεδα. ηα ίδηα απνηειέζκαηα θαηαιήγεη θαη ε έθζεζε ηνπ Δπξσβαξφκεηξνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ Διιήλσλ ζηηο ειηθίεο 25 θαη πάλσ είλαη ην δεχηεξν ρακειφηεξν ζε φιε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Απηφ ελδερνκέλσο λα νθείιεηαη ζηελ έιιεηςε πηζηνπνηεκέλσλ θνξέσλ επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, πνπ ηειηθά άξρηζε λα πινπνηείηαη ζην ηέινο ηνπ Β Κ.Π., ζηελ απνπζία έκπεηξσλ θαη πηζηνπνηεκέλσλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ, ζηε ρακειή πνηφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ θαζψο θαη ζηε κε αμηνπνίεζε φισλ ησλ ρξεκαηνδνηήζεσλ θαη ησλ Κ.Π.. Ηδηαίηεξα ην Γ Κ.Π., ην νπνίν ιφγσ πνιιψλ ζπγθπξηψλ θαη πνιηηηθψλ κεηαβνιψλ, θηλδπλεχεη λα ραζεί έλα κεγάιν κέξνο ηνπ, θαη εηδηθά απηφ πνπ αθνξά ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο». Πηζαλά αθφκε αίηηα κπνξεί ίζσο λα εληνπηζηνχλ ζηελ παξαδνζηαθή αληίιεςε ησλ Διιήλσλ γηα ην έλα επάγγεικα ζηε δσή ηνπο, ε νπνία ηειεπηαία άξρηζε λα θινλίδεηαη κε ηελ είζνδν ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηεο θαηάξγεζεο θάπνησλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη παξαδνζηαθψλ επαγγεικάησλ. χκθσλα κε ηελ έθζεζε ηνπ Δπξσβαξφκεηξνπ, ην 61% ησλ Διιήλσλ ζεσξεί φηη ε δηα βίνπ κάζεζε είλαη έλα αληηζηαζκηζηηθφ κέηξν θαη αθνξά κφλν εθείλνπο πνπ δελ πήγαλ θαιά ζην ζρνιείν, ελψ ν έλαο ζηνπο πέληε πηζηεχεη φηη ε δηα βίνπ κάζεζε δελ είλαη ζεκαληηθή (ΔΚΔΠΗ 2003). Δπίζεο ζε βηβιηνγξαθηθή Έξεπλα βξέζεθε φηη θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαπεληαεηία κφλν 157 άξζξα θαη αλαθνηλψζεηο ζε ειιεληθά πεξηνδηθά εληνπίζηεθαλ λα αλήθνπλ ζην επξχηεξν πεδίν ηεο Γηα βίνπ κάζεζεο, ελψ ν ηνκέαο πνπ απαηηεί πεξηζζφηεξε αλάπηπμε θαη ππνιείπεηαη εκθαλψο έλαληη ησλ άιισλ είλαη απηφο ηεο έξεπλαο πεδίνπ (ηπεηάλνπ & ακαξά, 2006). Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηε ρψξα καο είλαη έλα πεδίν αλαπηπζζφκελν, έρεη θνηλσληθή δήηεζε θαη γηα ιίγα ρξφληα αθφκε ζα έρεη ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Γελ έρεη φκσο ζηαζεξέο δνκέο θαη θαηαμησκέλνπο θνξείο, φπσο γίλεηαη ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο. Υαξαθηεξίδεηαη απφ ξεπζηφηεηα, ακθηιεγφκελε πνηφηεηα θαη κηθξή απνηειεζκαηηθφηεηα. Απηφ νθείιεηαη ζηελ κεγάιε έθηαζε πνπ πήξε μαθληθά κε ην Β Κ.Π., ρσξίο λα ππάξρεη παξάιιεια ζηξαηεγηθή, ηερλνγλσζία θαη εθπαίδεπζε ζηειερψλ. 16

17 1.3.ζεσξίεο πεξί κάζεζεο Άιινη επηρεηξνχλ λα νξίζνπλ ηελ κάζεζε επίζεο σο αιιαγή ζπκπεξηθνξάο ε νπνία είλαη «...απνηέιεζκα ηεο πείξαο» (Rogers, 2002:14). πσο κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε θαη νη δπν παξαπάλσ νξηζκνί ζεσξνχλ σο βαζηθή έλδεημε κάζεζεο ηελ αιιαγή ζηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο, θάηη ην νπνίν είλαη άκεζα εκθαλέο, πξνζδηνξίζηκν θαη πηζαλψο κεηξήζηκν. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ν Jarvis (2004:196) νξίδεη ηε κάζεζε σο «ηελ δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο γλψζεο δηακέζνπ ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο εκπεηξίαο», ζπκθσλψληαο κε ηνλ νξηζκφ ησλ Maples & Webster φηη «Μάζεζε κπνξεί λα ζεσξεζεί κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ε ζπκπεξηθνξά αιιάδεη σο απνηέιεζκα ησλ εκπεηξηψλ» Jarvis (2004:196) Πξνζφληα ηνπ Δθπαηδεπηή Δλειίθσλ Οη Cranton & Carusetta (2004:5-22), ππνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ εθπαηδεπηή, σο απαξαίηεηα πξνζφληα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Απηφ βαζίδεηαη ζε ηέζζεξεηο παξακέηξνπο: α) ζηε γλεζηφηεηα, β) ζηε ζπλέπεηα κεηαμχ ησλ αμηψλ θαη ησλ πξάμεσλ ηνπ εθπαηδεπηή, γ) ζηε ζπζρέηηζε κε ηνπο εθπαηδεπφκελνπο κε ηξφπν θαηάιιειν έηζη ψζηε λα ελζαξξχλεηαη ε απζεληηθφηεηά ηνπο θαη δ) ζηε δσή ππφ ην πξίζκα ηεο ζπλερνχο θξηηηθήο ζεψξεζεο. Γηα λα ζεσξείηαη απζεληηθφο ν εθπαηδεπηήο, ζα πξέπεη λα έρεη ζπκπεξηθνξά αλάινγε κε ην ιφγν ηνπ. ηαλ ν εθπαηδεπηήο είλαη απζεληηθφο, ηφηε κπνξεί λα αλαπηχμεη φρη κφλν θξηηηθή ζηάζε πάλσ ζηηο γλψζεηο θαη ηηο πξαθηηθέο πνπ έρεη απνθνκίζεη, αιιά λα αλαπηχμεη ην πξνζσπηθφ ηνπ ζηπι, επηθνηλσλψληαο. κε ηνπο εθπαηδεπφκελνχο ηνπ κε ηξφπν γλήζην, κε απζεληηθφηεηα, κε παξαδνρή ησλ ιαζψλ ηνπ αιιά θαη ηεο αδπλακίαο λα γλσξίδεη πάληα ηηο απαληήζεηο. (Cranton & Carusetta 2004). Ζ κάζεζε, αθνξά πξσηίζησο, ηε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ηνπ εθπαηδεπφκελνπ θαη γη απηφ ην ιφγν ζα ιέγακε φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν δηακνξθψλεηαη θαη εμειίζζεηαη απηή ε ζρέζε (ν ηξφπνο δειαδή κε ηνλ νπνίν νη εθπαηδεπηέο αιιειεπηδξνχλ κε ηνπο εθπαηδεπφκελνπο), είλαη πην ζεκαληηθφο απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη (Jarvis, 1995b). Ζ ζπγθεθξηκέλε παξαδνρή, δελ ππνβηβάδεη ηηο ηερληθέο πνπ εθαξκφδνληαη, αιιά αληίζεηα ηνλίδεη 17

18 πσο ε ρξήζε ζσζηψλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ, απνηειεί απνηέιεζκα ηεο θαιήο ζρέζεο πνπ έρεη αλαπηπρζεί κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπφκελσλ. Ζ παξαπάλσ πξνζέγγηζε, έρεη αλζξσπηζηηθφ ραξαθηήξα θαη πξαγκαηεχεηαη πεξηζζφηεξν ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή σο κέληνξα, σο ζπκβνχινπ θαη σο θίινπ πνπ δηακνξθψλεη ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο πνπ ζα δσληαλέςνπλ ηηο ζρέζεηο αιιειεπίδξαζεο κε ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο. ηνλ κέληνξα, πξνζδίδνπκε ηνλ θιαζηθφ νξηζκφ, δειαδή απηφλ ηνπ εκςπρσηή, πνπ ζπκβνπιεχεη θαη πξνηείλεη: α) πξνζπαζψληαο λα ρηίδεη θαη λα θξαηά ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο, β) αλαγλσξίδνληαο θαη ζεβφκελνο ηα πξνζσπηθά θαη ηα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλζέηνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ εθπαηδεπφκελσλ ηνπ (Hansman 2003:14-46). Έρνληαο επίγλσζε απηψλ ησλ παξακέηξσλ, ν εθπαηδεπηήο θεξδίδεη: 1) Σελ εκπηζηνζχλε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ πνπ βξίζθνπλ ζην άηνκφ ηνπ ηελ θαζνδήγεζε θαη ππνζηήξημε πνπ αλαδεηνχλ, 2) Σνλ εηιηθξηλή δηάινγν θαη ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηα ζηεξεφηππα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εθπαηδεπφκελνη, είηε εμαηηίαο ηνπ θχινπ, είηε ιφγσ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ, πξνζσπηθψλ θαηαζηάζεσλ. Ζ ζεκαζία ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ πξνζφλησλ ηνπ εθπαηδεπηή, ηα νπνία κπνξεί λα αλαπηχζζεη κέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αλαπηπμηαθήο ζπκβνπιεπηηθήο (developmental advising). Μέζα απφ ηε ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία ν εθπαηδεπηήο, σο ζχκβνπινο, εμνπζηνδνηεί ην εθπαηδεπφκελνπ λ αλαθαιχςεη φιεο ηηο πιεπξέο ηνπ θαη λα ζπκκεηάζρεη ζηελ ιήςε απνθάζεσλ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν εθπαηδεπφκελνο αηζζάλεηαη άλεηα, ρηίδεη ζπλεξγαζίεο κε ηνπο άιινπο εθπαηδεπφκελνπο θαη ελζαξξχλεη ηελ αηνκηθή ηνπ αλάπηπμε (Morris Bland, S., 2004). Σν απνηειεζκαηηθφ πξφηππν ηνπ ζπκβνχινπ, βαζίδεηαη ζηηο εμήο παξακέηξνπο: 1) Να κπνξεί ν εθπαηδεπηήο λα νξγαλψλεη ηηο εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο, 2) Να θαηαλνεί ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο θαη ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, 3) Να δηεξεπλά ηηο αμίεο, ελδηαθέξνληα, ηθαλφηεηεο θαη καζεζηαθνχο ζθνπνχο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 4) Να θαλεξψλεη δηάθνξα ελδηαθέξνληα γηα ηελ επηηπρή έθβαζε ησλ αθαδεκατθψλ, πξνζσπηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 5) Να ππεξαζπίδεηαη ηηο αθαδεκατθέο ππεξεζίεο ζηήξημεο (ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ θάηη ηέηνην είλαη ελδεδεηγκέλν), 6) Να θαηαζηήζεη ζαθέο ζηνλ εθπαηδεπφκελν φηη, ν ζθνπφο ηεο παξφηξπλζεο ηνπ, είλαη ε εκςχρσζε θαη φρη ν έιεγρνο. Να ηνπ δψζεη λα θαηαιάβεη φηη ε πξνζαξκνζηηθφηεηα ζα πξέπεη λα γίλεη κέξνο ησλ ζηφρσλ ηνπ θαη ηεο εθπιήξσζήο ηνπ θαη λα ηνπ εθθξάδεη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ γηα ηελ επηηπρή εθαξκνγή ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ. 7) Να είλαη θαιφο αθξναηήο, λα επηηξέπεη ζηνλ εθπαηδεπφκελν λα εθθξάδεη ηε 18

19 γλψκε ηνπ θαη λα απαληά κε εηιηθξίλεηα ζηηο εξσηήζεηο πνπ ηνπ ππνβάιιεη. 8) Να ηνλ βνεζάεη λα εμεξεπλήζεη ηηο αμίεο ηνπ θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Ζ καζεζηαθή επηηπρία, εμαξηάηαη θαη απφ ηα θίλεηξα κάζεζεο. Οη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη εκπιέθνληαη ζηε κάζεζε, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνχλ ηφζν ζε εμσηεξηθά θίλεηξα, φπσο ε θαιχηεξε δνπιεηά, νη πξναγσγέο, νη πςειφηεξνη κηζζνί, φζν θαη ζηηο εζσηεξηθέο πηέζεηο πνπ δέρνληαη, δειαδή ηελ επηζπκία γηα κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε, γηα απηνζεβαζκφ, γηα πνηφηεηα ηεο δσήο (Knowles, 1998: 68). χκθσλα κε ηνλ ζεσξεηηθφ Tough (ζην Knowles et al, 1998) φινη νη ελήιηθνη επηζπκνχλ λα αλαπηπρζνχλ θαη λα θαιιηεξγεζνχλ, α ιιά πνιιέο θνξέο απηφ ην θίλεηξν παξακέλεη αλελεξγφ εμαηηίαο ηεο αξλεηηθήο απηνεθηίκεζεο πνπ είραλ σο εθπαηδεπφκελνη, ηνπ απξνζπέιαζηνπ γηα λέεο επθαηξίεο, ηνπ ρξνληθνχ πεξηνξηζκνχ ή ησλ πξνγξακκάησλ πνπ θαηαζηξαηεγνχλ ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ. ηα ζεκεία απηά ζα πξέπεη λα παξεκβαίλεη ν εθπαηδεπηήο θαη λα ελεξγνπνηεί ηα θίλεηξα θαη ηελ επηζπκία ηνπ εθπαηδεπφκελνπ γηα ζπκκεηνρή. Οη παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο, επηθξαηνχλ ζηηο ζεσξεηηθέο ηνπνζεηήζεηο ζρεηηθά κε ηα πξνζφληα ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ. Ο Campbell (ζην Jarvis,2004: ), εληνπίδεη ηξεηο θαηεγνξίεο ηθαλνηήησλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ ηδαληθφ εθπαηδεπηή ελειίθσλ: 1) Ζ πεπνίζεζε ηνπ εθπαηδεπηή γηα ηε δπλαηφηεηα αλάπηπμεο ησλ ελειίθσλ, θαζψο θαη ε ηζρπξή αθνζίσζή ηνπ ζηηο αξρέο ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ. Ζ πξνζπκία λα απνδέρεηαη ηηο ηδέεο ησλ άιισλ, ε ελζάξξπλζε ηεο ειεπζεξίαο ηεο ζθέςεο θαη ηεο έθθξαζεο, 2) Να δηαζέηεη ζπγθεθξηκέλεο ηθαλφηεηεο, αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα λα ζπληνλίδεη νκάδεο απνηειεζκαηηθά, λα δηεπζχλεη πνιχπινθεο δηνηθεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη λα έρεη ηαιέλην ζηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ, 3) Να θαηαλνεί ηηο ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο καζαίλνπλ νη ελήιηθνη, ηα θίλεηξά ηνπο γηα κάζεζε, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλφηεηάο ηνπο θαη ηε δνκή ηεο. πσο ν Campbell, έηζη θαη ν Tough, αλαιχνπλ ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ ζχκθσλα κε ηελ αλζξσπηζηηθή πξνζέγγηζε. Ο Tough αλαθέξεηαη ζηα αλζξψπηλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εθπαηδεπηή θαη ηνλίδεη πσο πξέπεη λα είλαη δεζηφο, λα αγαπάεη, λα πηζηεχεη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπφκελνπ, λα πξνζθέξεη βνήζεηα θαη λα είλαη κία αλνηρηή πξνζσπηθφηεηα (Jarvis, 2004:255). Οη Mocker & Noble (ζην Jarvis, 2004: ), δεκηνχξγεζαλ έλαλ θαηάινγν, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ηα πξνζφληα πνπ πξέπεη λα θαηέρεη ν εθπαηδεπηήο ελειίθσλ είλαη: 1) Να επηθνηλσλεί απνηειεζκαηηθά κε ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, 2) Να αλαπηχζζεη απνηειεζκαηηθέο ζρέζεηο εξγαζίαο κε απηνχο, 3) Να ελδπλακψλεη ηηο ζεηηθέο ηνπο δηαζέζεηο, 19

20 4) Να δεκηνπξγεί θιίκα πνπ ελζαξξχλεη ηε ζπκκεηνρή ηνπο, 5) Να δεκηνπξγεί ζεκέιηα ακνηβαίνπ ζεβαζκνχ, 6) Να πξνζαξκφδεη ην ξπζκφ ηεο κάζεζεο ζηηο δπλαηφηεηεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 7) Να πξνζαξκφδεη ηε δηδαζθαιία ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαζελφο μερσξηζηά θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο νκάδαο, 8) Να αληηιακβάλεηαη ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ θαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ελειίθσλ, 9) Να νξγαλψλεη ζπλζήθεο εθπαίδεπζεο πνπ λα αλαπηχζζνπλ ηελ εκπηζηνζχλε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 10) Να εληζρχεη ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, 11) Να πξνζαξκφδεη ην πξφγξακκα ζηηο κεηαβαιιφκελεο αλάγθεο ηνπο, 12) Να δηακνξθψλεη ην ρψξν, έηζη ψζηε λα δεκηνπξγείηαη άλεην καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, 13) Να αλαγλσξίδεη ηηο αλαπηπμηαθέο δπλαηφηεηεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, 14) Να πξνζαξκφδεη ηε κάζεζε ζην επίπεδφ ηνπο, 15) Να ζπλνςίδεη θαη λα αλαθεθαιαηψλεη ηα βαζηθά ζεκεία θάζε καζήκαηνο, 16) Να ζπκκεηέρεη ζε δηαδηθαζίεο απηναμηνιφγεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ έξγνπ ηνπ, 17) Να δίλεη ζηνπο εθπαηδεπνκέλνπο ζπλερή αλαηξνθνδφηεζε ζρεηηθά κε ηελ πξφνδφ ηνπο, 18) Να επηθεληξψλεηαη ζηηο ζεκαηηθέο πεξηνρέο πνπ έρνπλ δσηηθή ζεκαζία γη απηνχο, 19) Να ζπληνλίδεη θαη λα επηβιέπεη ηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, 20) Να εθαξκφδεη ηηο αξρέο κάζεζεο πνπ ηαηξηάδνπλ ζε ελήιηθνπο, 21) Να δείρλεη έκπξαθηα ηε δηάζεζή ηνπ γηα θαηλνηνκία θαη πεηξακαηηζκφ, πξνζεγγίδνληαο κε λένπο ηξφπνπο ηα αληηθείκελα, 22) Να παξαθηλεί ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο λα κειεηνχλ κφλνη ηνπο, απηνδχλακα, 23) Να αμηνπνηεί ηηο γλψζεηο θαη ηα εθπαηδεπηηθά πιηθά πνπ έρνπλ δηακνξθψζεη άιινη εθπαηδεπηέο, 24) Να ζπλδέεη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία κε ηηο εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπφκελσλ. Σέινο, βαξχηεηα ζα πξέπεη λα δνζεί ζηε ζπλεηζθνξά ησλ αηνκηθψλ επηδηψμεσλ πνπ δηεπθνιχλνπλ ην έξγν ησλ εθπαηδεπηψλ. Ζ εκπηζηνζχλε θαη ν ζεβαζκφο πνπ επηδεηνχλ, ε ζεηηθή ζηάζε γηα ην εθπαηδεπηηθφ έξγν πνπ παξέρνπλ, ε απηνλνκία θαη ε πξνζαξκνζηηθφηεηα ζην λα παίξλνπλ ηηο δηθέο ηνπ απνθάζεηο αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ ζα δηδάμνπλ θαη ηα εθπαηδεπηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, απνηεινχλ παξακέηξνπο πνπ δηεπθνιχλνπλ ην ξφιν ηνπο θαη αλαδεηθλχνπλ ηα πξνζφληα ηνπο. 20

21 1.5. ηφρνο θαη θίλεηξα ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ Ο ζηφρνο θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο (motivational orientation) ησλ ελειίθσλ απνηειεί έλα ζεκαληηθφ ηκήκα ησλ εξεπλψλ ζην πεδίν ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Δπηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηνπο ζηφρνπο θαη ηα θίλεηξα ησλ εθπαηδεπνκέλσλ φπσο απηά πξνθχπηνπλ απφ ηηο δηάθνξεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπλ. Παξάιιεια, αξθεηέο έξεπλεο έρνπλ επαλαιεθζεί απφ δηάθνξνπο εξεπλεηέο, έηζη ψζηε λα παξνπζηάζνπλ πην νινθιεξσκέλα θαη επεμεξγαζκέλα απνηειέζκαηα. Δπίζεο, νη έξεπλεο ηνπ πεδίνπ απηνχ καο δείρλνπλ ηε ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα θίλεηξα θαη ηηο δηάθνξεο ηάζεηο ζπκκεηνρήο ζε εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. χκθσλα κε ηνλ Courtney, νη εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ πεδίνπ απηνχ ζπλζέηνπλ «ηελ πην νινθιεξσκέλε ζεσξία ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ» (1992:75). Σελ νπζηαζηηθή ψζεζε ζηελ έξεπλα γηα ηνλ ζηνρνπξνζαλαηνιηζκφ θαη ηα θίλεηξα ησλ εθπαηδεπφκελσλ έδσζε ε κειέηε ηνπ Houle (1961) ζηελ νπνία πξνζπάζεζε λα πξνζδηνξίζεη ηνπο θχξηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ ελήιηθνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν παξαπάλσ εξεπλεηήο δηεμήγαγε ζε βάζνο ζπλεληεχμεηο ζε κηθξφ αξηζκφ αηφκσλ (22) πνπ «ζπκκεηείραλ ζε δηάθνξεο κνξθέο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο» (1961:13). Γηα κέζνπ ησλ ζπλεληεχμεσλ απηψλ πξνζπάζεζε λα δηεξεπλήζεη ηελ πξνζσπηθή ηζηνξία εθπαίδεπζεο ησλ ππνθεηκέλσλ ηνπ, ηνπο παξάγνληεο πνπ ηνπο νδήγεζαλ ζηε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε θαζψο θαη ηελ άπνςε πνπ είραλ γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο σο εθπαηδεπφκελνη. Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ αλέδεημε ηξεηο θχξηεο θαηεγνξίεο καζεζηαθψλ ζηνρνπξνζαλαηνιηζκψλ νη νπνίεο αθνξνχλ ηνλ ελήιηθα εθπαηδεπφκελν. χκθσλα ινηπφλ κε ηα φζα ππνζηεξίδεη ν Rogers (1999), ζε νπνηαδήπνηε θαηάζηαζε εθπαίδεπζεο ελειίθσλ νξηζκέλνη απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο θάπνην ζηφρν (goal-orientated). Απηφ ζεκαίλεη φηη επηζπκνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ εθπαίδεπζε πξνθεηκέλνπ λα πινπνηήζνπλ θάπνην ζηφρν πνπ έρνπλ ζέζεη ή λα αληηκεησπίζνπλ θάπνην πξφβιεκα. Γηα απηή ηελ θαηεγνξία εθπαηδεπνκέλσλ ε κάζεζε ζπλήζσο νινθιεξψλεηαη κφιηο επηηεπρζεί ν επηζπκεηφο ζηφρνο, ν νπνίνο δελ είλαη απαξαίηεηα ζρεηηθφο κε ηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία. 21

22 Ζ δεχηεξε θαηεγνξία εθπαηδεπφκελσλ αθνξά φζνπο είλαη πξνζαλαηνιηζκέλνη ζηελ εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα απηή θαζαπηή (activity- orientated). Σα άηνκα απηήο ηεο θαηεγνξίαο παξαθνινπζνχλ θαη ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα, επεηδή αληινχλ επραξίζηεζε απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αλεμαξηήησο ηνπ πεξηερνκέλνπ ή ηνπ καζεζηαθνχ ζηφρνπ ηεο δξαζηεξηφηεηαο απηήο. Δπίζεο, ε θνηλσληθή επαθή θαη νη δηάθνξεο θνηλσληθέο ζρέζεηο, πέξα απφ ηελ χιε ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη νπνίεο ζπλάπηνληαη ζην πιαίζην ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηεξγαζηψλ, ηθαλνπνηνχλ θαη δηάθνξεο άιιεο αλάγθεο ηνπο πνπ κπνξεί λα έρνπλ πξνζσπηθφ ή θνηλσληθφ ραξαθηήξα, φπσο ηελ αλάγθε ηνπο γηα θνηλσληθή επαθή, γηα λα μεθχγνπλ απφ ην νηθνγελεηαθφ ή εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ, θ.η.ι. Απηή ε θαηεγνξία αλζξψπσλ, φπσο επηζεκαίλεη θαη ν Rogers (1999), επηδηψθεη ηελ έληαμή ηνπο ζην θιίκα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, αθφκε θαη φηαλ ην πεξηερφκελν ηεο κάζεζεο έρεη αιιάμεη, απιψο θαη κφλν γηα λα βηψζνπλ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δξαζηεξηφηεηα απηή θαζαπηή. Ζ ηξίηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηνπο ελήιηθνπο πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλνη ζηε κάζεζε (learning-orientated). Οη εθπαηδεπφκελνη πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία απηή «ζεσξνχλ σο απηνζθνπφ ηε γλψζε ή ηε δεμηφηεηα» (Rogers, 1999:100). Ζ θαηεγνξία απηή έρεη πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ην νπνίν ζπλερίδεη λα πθίζηαηαη, ρσξίο απαξαίηεηα λα ππνζηεξίδεηαη απφ θάπνην ηππηθφ ή ζπζηεκαηηθφ πξφγξακκα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Γηα ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία απηή ε γλψζε απνηειεί ην ζηφρν θαη φρη ην κέζν γηα ηελ επίηεπμε θάπνηνπ άιινπ ζηφρνπ. Γε ζα πξέπεη λα παξαιείςνπκε λα αλαθέξνπκε φηη ε παξαπάλσ έξεπλα ήηαλ ε πξψηε νπζηαζηηθή πξνζπάζεηα ζπγθξφηεζεο κηαο ζεσξίαο γηα ηε ζπκκεηνρή ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Ζ ζεκαληηθφηαηε ζπλεηζθνξά ηεο παξαπάλσ κειέηεο ζπλίζηαηαη ζην φηη καο έδεημε φηη νη δηάθνξνη ιφγνη θαη θίλεηξα πνπ αθνξνχζαλ ηε ζπκκεηνρή ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη νη νπνίνη εκθαλίδνληαλ ζηαζεξά ζηηο κέρξη ηφηε δηάθνξεο έξεπλεο θαη αλαιχζεηο ήηαλ νπζηαζηηθά εθθξάζεηο ηξηψλ βαζηθψλ ζηνρνπξνζαλαηνιηζκψλ, νη νπνίεο ζπγθξφηεζαλ θαη ηελ παξαπάλσ ηππνινγία. Ζ έξεπλα ηνπ Houle (1961) είρε σο απνηέιεζκα ηε δηεμαγσγή θαη άιισλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ νη νπνίεο πξνζπάζεζαλ λα επηβεβαηψζνπλ ή θαη λα δηεπξχλνπλ ηελ παξαπάλσ ηππνινγία (Boshier, 2003). 22

23 ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη ε πην ζπζηεκαηηθή θαη εθηελήο έξεπλα έρεη γίλεη απφ ηνλ Boshier (1971), o νπνίνο θαηαζθεχαζε ηελ Κιίκαθα πκκεηνρήο ζηελ Δθπαίδεπζε (Education Participation Scale). Ζ θιίκαθα απηή αξγφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Morstain & Smart (1974) ζε δείγκα 611 ελήιηθσλ εθπαηδεπνκέλσλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο αλέδεημαλ έμη παξάγνληεο- θαηεγνξίεο ζηνρνπξνζήισζεο, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ επέθηαζε ηεο ηππνινγίαο ηνπ Houle. Οη θαηεγνξίεο απηέο είλαη νη εμήο: α) Κνηλσληθέο ρέζεηο (social relationships): ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη ηα άηνκα, πνπ κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο επηδηψθνπλ λα θάλνπλ θίινπο ή λα ζπλαληήζνπλ άηνκα ηνπ αληίζεηνπ θχινπ. β) Δμσηεξηθέο Πξνζδνθίεο (external expectations): Σα άηνκα ηεο θαηεγνξίαο απηήο πξνζπαζνχλ λα ζπκκνξθσζνχλ κε ηηο επηζπκίεο ή ηελ θαζνδήγεζε ελφο άιινπ εμσγελνχο παξάγνληα πνπ αζθεί θάπνην είδνο εμνπζίαο. γ) Κνηλσληθή Δπαηζζεζία (social welfare): Απηή ε θαηεγνξία εθθξάδεη έλα αιηξνπηζηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Πεξηιακβάλεη ηα άηνκα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ ηξίηνπο ή ηνλ επξχηεξν θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. δ) Δπαγγεικαηηθή Πξφνδνο (professional advancement): Σα άηνκα ηεο θαηεγνξίαο απηήο κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο επηδηψθνπλ ηελ άλνδν ζηελ εξγαζία ηνπο ή ηελ γεληθφηεξε επαγγεικαηηθή ηνπο πξφνδν θαη εμέιημε. ε) Γηαθπγή /Αηνκηθή Αλαλέσζε (escape/stimulation): Ο παξάγνληαο απηφο πεξηιακβάλεη ηα άηνκα πνπ κέζα απφ δηάθνξεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πξνζπαζνχλ λα μεθχγνπλ απφ ηελ πιήμε, ηελ εξγαζηαθή ξνπηίλα ή ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ ζη) Γλσζηηθφ Δλδηαθέξνλ (cognitive interest): Ζ νκάδα απηή ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζπκπίπηεη κε ηελ αληίζηνηρε ηεο ηππνινγία ηνπ Ζoule πνπ πεξηιακβάλεη ηα άηνκα πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλα ζηε κάζεζε (learningorientated) θαη ην θίλεηξν ηνπο είλαη ε απφθηεζε γλψζεσλ. Αξγφηεξα, ν Boshier δηεμήγαγε κηα κεγαιχηεξνπ βειελεθνχο έξεπλα πάλσ ζηελ ηππνινγία ηνπ Houle θάλνληαο παξάιιεια ρξήζε ηεο δηθήο ηνπ θιίκαθαο. ηελ 23

24 έξεπλα απηή έιαβαλ κέξνο εθπαηδεπφκελνη απφ ηελ Αζία, Αθξηθή, Νέα Εειαλδία, Καλαδά θαη Ζ.Π.Α. Σα απνηειέζκαηα ησλ αλαιχζεσλ αλέδεημαλ ηξεηο δέζκεο νκνεηδψλ παξαγφλησλ (clusters) νη νπνίεο ζε κεγάιν βαζκφ ζπκπίπηνπλ κε ηελ ηππνινγία ηνπ Ζoule. Πην ζπγθεθξηκέλα βξέζεθε φηη ε πξψηε δέζκε απνηεινχληαλ απφ παξάγνληεο πνπ αλήθαλ ζην πιαίζην ησλ γλσζηηθψλ ελδηαθεξφλησλ, ελψ παξάιιεια ήηαλ ζχκθσλα κε ηνπο παξάγνληεο ηεο ηππνινγίαο ηνπ Ζoule πνπ αθνξνχλ ηα άηνκα πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλα ζηε κάζεζε. Ζ δεχηεξε δέζκε αθνξνχζε ηνπο παξάγνληεο πνπ εθθξάδνπλ ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα, ελψ ε ηξίηε δέζκε απνηεινχληαλ απφ παξάγνληεο πνπ αθνξνχζαλ ηελ επαγγεικαηηθή άλνδν θαη κέζα απφ απηφ ην πξίζκα είραλ πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηελ αληίζηνηρε νκάδα ηεο ηππνινγίαο ηνπ Ζoule πνπ αθνξά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζε έλα ζηφρν. Ζ Κιίκαθα πκκεηνρήο ζηελ Δθπαίδεπζε ηνπ Boshier ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηελ Fujita-Starck (1996) ζε κεηαγελέζηεξεο εξεπλεηηθέο πξνζπάζεηεο, πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζνχλ νη απαληήζεηο ππνθεηκέλσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζε πξνγξάκκαηα ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Υαβάεο. Ο ζηφρνο ηεο έξεπλαο ήηαλ ε επηβεβαίσζε ηεο αμηνπηζηίαο ηεο θιίκαθαο θαζψο θαη ν έιεγρνο ηεο εγθπξφηεηαο ησλ δνκεκάησλ (construct validity) ηεο θιίκαθαο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο επηβεβαίσζαλ ηε κνξθή ηεο Κιίκαθαο πκκεηνρήο ζηελ Δθπαίδεπζε πνπ πξνηάζεθε απφ ηνλ Boshier ην 1971 θαη ε νπνία πεξηιάκβαλε επηά παξάγνληεο (βειηίσζε επηθνηλσλίαο, θνηλσληθέο επαθέο, εθπαηδεπηηθή πξνεηνηκαζία, επαγγεικαηηθή αλέιημε, νηθνγελεηαθή ζπλνρή, θνηλσληθή παξαθίλεζε, γλσζηηθφ ελδηαθέξνλ). Ζ ίδηα εξεπλήηξηα επίζεο δηαπίζησζε φηη ε θιίκαθα είλαη αμηφπηζηε αλαθνξηθά «κε ηηο δηαθνξνπνηήζεηο αλάκεζα ζε δηάθνξεο νκάδεο εθπαηδεπνκέλσλ νη νπνίνη ζπκκεηέρνπλ ζηε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε παξαθηλνχκελνη απφ πνηθίια θίλεηξα» (Fujita-Starck, 1996:38). πκπεξαζκαηηθά, ζα κπνξνχζακε λα ιέγακε φηη απφ ηελ πξνζέγγηζε ηνπ Houle (1961), πνπ δηαηχπσζε ην πξψην ζεσξεηηθφ πιαίζην γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ ελειίθσλ ζηελ εθπαίδεπζε έσο ηηο κέξεο καο έρνπλ γίλεη πνιιέο έξεπλεο νη νπνίεο εθθξάδνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ πεδίνπ θαζψο θαη ηελ εμέιημε θαη εμεηδίθεπζε ησλ δηάθνξσλ νξγαληζκψλ θαη θνξέσλ πνπ ζρεδηάδνπλ θαη παξέρνπλ πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. 24