ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΣΩΤΗΡΙΑΔΟΥ ΔΟΜΝΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΣΑΡΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, 7550 ΚΑΒΑΛΑ, 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... Σελ.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... Σελ.4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ( e-banking)... Σελ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ... Σελ ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ... Σελ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ... Σελ ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ... Σελ WEB BANKING... Σελ MOBILE BANKING... Σελ PHONE BANKING... Σελ ATMs... Σελ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑ... Σελ EFS/POS... Σελ.14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΜΗΤΡΑ SWAT ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΤΚΗ ΤΡΑΠΕΖΤΚΗ... Σελ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ... Σελ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΕΛΑΤΕΣ...Σελ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ... Σελ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ... Σελ ΔΙΑΦΕΝΟΜΕΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ... Σελ.20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ E-BANKING... Σελ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ... Σελ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ E-BANKING... Σελ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΙΩΝ ΦΟΡΕΩΝ... Σελ ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ - ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ - ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ... Σελ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΑΠΑΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΜΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ... Σελ.29 2

3 3.3 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ.Σελ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... Σελ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ... Σελ.33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... Σελ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ... Σελ ΣΙΕΙΣΔΥΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗ... Σελ ΤΟ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ... Σελ ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... Σελ Ε-ΒΑΝΚΙΝΘ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... Σελ ΜΕΛΛΟΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ... Σελ ΤΑΣΕΙΣ... Σελ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤ/ΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕΣΩ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΝΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ... Σελ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ...Σελ ΟΔΕΥΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗ «ΔΙΚΤΥΟΤΡΑΠΕΖΑ»... Σελ ΔΙΑΤΡΑΠΕΖΙΚΟΤΗΤΑ... Σελ.58 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... Σελ.61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Σελ.64 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία έχει σαν θέμα την «ηλεκτρονική τραπεζική», τη νέα δηλαδή μορφή έκφρασης της τραπεζικής πρακτικής που τείνει να διαμορφωθεί καθώς οι σύγχρονες τράπεζες προσπαθούν να ενσωματώσουν τις καινοτομίες της ψηφιακής τεχνολογίας στα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Σκοπός της εργασίας δεν είναι τόσο η ανάλυση θεμάτων τεχνικής φύσεως, όσο η παρουσίαση της θέσης και της στάσης των τραπεζών στο ευρύτερο νέο, ψηφιακό, χρηματοοικονομικό περιβάλλον, και η εξαγωγή συμπερασμάτων για τον τρόπο με τον οποίο οι τράπεζες μπορούν εκμεταλλευόμενες τις ευκαιρίες που παρέχει η ηλεκτρονική τραπεζική, να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές και να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα τους. Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερις (4) ενότητες: Στην πρώτη ενότητα αναφέρονται τα γενικά στοιχεία της ηλεκτρονικής τραπεζικής. Ο ορισμός, η κρυπτογράφηση, και γίνεται μια μικρή ανάπτυξη στις παρεχόμενες υπηρεσίες. Στη δεύτερη ενότητα αναπτύσσουμε τα οφέλη της ηλεκτρονικής τραπεζικής, τόσο για την τράπεζα, όσο και για τους πελάτες. Ανασταλτικοί παράγοντες, προβληματισμοί, διαφενόμενοι κίνδυνοι, προϋποθέσεις και παράγοντες ανάπτυξης. Στην τρίτη ενότητα μιλάμε για το ηλεκτρονικό έγκλημα. Την ασφάλεια που παρέχει το e-banking, οι κίνδυνοι και οι απάτες σχετικά με τις πληρωμές στο διαδίκτυο, την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την ασφάλεια των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Τέλος, στην τέταρτη ενότητα γίνεται μια παρουσίαση της παρούσας κατάστασης τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε διεθνές επίπεδο και παρουσιάζεται το πιθανο μέλλον της Ηλεκτρονικής Τραπεζικής. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ( e-banking) 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ Με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας έχει γίνει εφικτή η σύνδεση εκατομμυρίων ηλεκτρονικών υπολογιστών, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και αν βρίσκονται, μέσω κοινών τηλεφωνικών γραμμών, σε ένα τεράστιο δίκτυο δημόσιας χρήσης, ευρύτερα γνωστό ως Internet (Διαδίκτυο). Η τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων χρόνων θα ήταν αδύνατο να μην επιφέρει σημαντικές διαφοροποιήσεις και εξελίξεις στον τρόπο των συναλλαγών με αποτέλεσμα τη γενικότερη αναμόρφωση του Τραπεζικού Συστήματος. Το Ε-Banking αποτελεί ένα σημαντικό στόχο για τις περισσότερες Τράπεζες και τους Χρηματοοικονομικούς Οργανισμούς, επειδή θεωρείται ότι είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες που οδηγούν προς τη μελλοντική ανάπτυξη και εξέλιξη. Μία από τις σημαντικότερες καινοτομίες των νέων τεχνολογιών των υπολογιστών είναι το Internet-Banking (E-banking). Είναι προϊόν ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης, που παρέχει τη δυνατότητα στους πελάτες της Τράπεζας, είτε είναι Φυσικά είτε Νομικά πρόσωπα, να διενεργούν τραπεζικές ή χρηματιστηριακές συναλλαγές μέσω του Internet, με ασφάλεια, ταχύτητα και εξοικονόμηση πολύτιμου χρόνου, από το σπίτι ή την εργασία χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικό υπολογιστή. 1.2ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Η κρυπτογραφία είναι η τέχνη ή η επιστήμη που παρέχει ασφάλεια στην πληροφορία, εξασφαλίζοντας το απόρρητο κατά τη μεταφορά των δεδομένων. Έχει καταστεί εξαιρετικά σημαντική και αποτελεί πλέον δομικό στοιχείο της λειτουργίας οργανισμών και επιχειρήσεων, καθώς και εργαλείο προστασίας προσωπικών δεδομένων ιδιωτών. Η απόφαση για τη χρήση ή όχι τεχνικών κρυπτογράφησης θα πρέπει να είναι μέρος της γενικότερης διαδικασίας αποτίμησης κινδύνου και επιλογής μηχανισμών προστασίας της τράπεζας. Η κρυπτογραφία έχει διαδραματίσει πρωταρχικό και 5

6 σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του e-banking. Αγοροπωλησίες, συναλλαγές, μεταφορά δεδομένων και άλλες λειτουργίες έχουν εδραιωθεί ως αξιόπιστες βάσει της τεχνολογικής ανάπτυξης της κρυπτογραφίας. Η κρυπτογραφία σχετίζεται περισσότερο με το scrabbling (μετατροπή της πληροφορίας σε μη αναγνώσιμη), μια διαδικασία η οποία είναι ευρέως γνωστή ως κρυπτογράφηση, και την αντίστροφη διαδικασία της μετατροπής ενός κρυπτογραφήματος σε αναγνώσιμο κείμενο (αποκρυπτογράφηση). Η κρυπτογράφηση και η αποκρυπτογράφηση κάνουν συνήθως χρήση ενός κλειδιού, και η μέθοδος κωδικοποίησης πρέπει να είναι τέτοια ώστε η αποκρυπτογράφηση να είναι εκτελέσιμη μόνο αν υπάρχει γνώση του κατάλληλου αυτού κλειδιού. Ανεξάρτητα από το επίπεδο ευφυΐας, όλη η κρυπτογραφία έχει τέσσερα βασικά μέρη: 1. Καθαρό κείμενο - το πρωτότυπο μήνυμα σε μορφή που μπορεί να διαβάζεται από ανθρώπους. 2. Κρυπτογραφημένο κείμενο- το καθαρό κείμενο αφού κρυπτογραφηθεί σε μορφή που να μην μπορεί να αναγνωστεί. 3. Αλγόριθμος κρυπτογράφησης - ο μαθηματικός τύπος που χρησιμοποιείται για κρυπτογράφηση του καθαρού κειμένου σε κρυπτογραφημένο κείμενο και το αντίστροφο. 4. Κλειδί - το μυστικό κλειδί που χρησιμοποιείται για κρυπτογράφηση και αποκρυπτογράφηση ενός μηνύματος. Διαφορετικά κλειδιά παράγουν διαφορετικό κρυπτογραφημένο κείμενο, όταν χρησιμοποιούνται με τον ίδιο αλγόριθμο. Διάφοροι αλγόριθμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κρυπτογράφηση μηνυμάτων. Ακόμη και αν ο αλγόριθμος είναι γνωστός, συνεχίζει να είναι ασφαλής αν δεν είναι γνωστό το κλειδί. Είναι δυνατό να μαντέψουμε ένα κλειδί, βάζοντας απλώς ένα υπολογιστή να δοκιμάσει όλες τις πιθανότητες, μέχρι να αποκρυπτογραφηθεί το μήνυμα. Για αυτό τον λόγο το μέγεθος του κλειδιού είναι ο κύριος παράγοντας διασφάλισης ενός μηνύματος. Αν ένα κλειδί έχει μέγεθος 4 bits (π.χ., 0101), τότε θα 4 υπάρχουν δεκαέξι πιθανότητες (2 = 16). Για κάποιο χρόνο τα κλειδιά είχαν μέγεθος bits (δηλαδή 2 = 72 τετράκις εκατομμύρια πιθανότητες). Εκείνη την περίοδο οι υπολογιστές δεν ήταν σε θέση να σπάσουν το κλειδί. Σήμερα αυτό δεν ισχύει πλέον. Οι υπολογιστές υψηλής ταχύτητας μπορούν να δοκιμάσουν εκατομμύρια συνδυασμούς σε ένα δευτερόλεπτο. Το πραγματικό μέγεθος του κλειδιού που χρησιμοποιείται εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Ένας από αυτούς τους 6

7 παράγοντες είναι η χρήσιμη διάρκεια ζωής των δεδομένων. Για παράδειγμα, πληροφορίες για την πιστωτική ιστορία ενός ατόμου πρέπει να παραμείνουν εμπιστευτικές πέρα από την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Από την άλλη, ένας αριθμός πιστωτικής κάρτας πρέπει να παραμείνει εμπιστευτικός μόνο κατά την διάρκεια της ζωής της κάρτας. Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι αλγόριθμοι κρυπτογράφησης ήταν συμμετρικοί, δηλαδή το ίδιο κλειδί χρησιμοποιούταν τόσο για κρυπτογράφηση, όσο και για αποκρυπτογράφηση ενός μηνύματος (Σχήμα 5.1). Αυτό σημαίνει ότι ο αποστολέας και ο παραλήπτης έπρεπε να συμφωνήσουν εκ των προτέρων για το κλειδί. Η κρυπτογράφηση συμμετρικού κλειδιού καλείται επίσης κρυπτογράφηση ιδιωτικού κλειδιού. Υπάρχουν πολλοί συμμετρικοί αλγόριθμοι κρυπτογράφησης. Ο ευρύτερα χρησιμοποιούμενος συμμετρικός αλγόριθμος κρυπτογράφησης ήταν ο DES, που εγκρίθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων και Τεχνολογίας (ΝΚΤ). Ο DES χρησιμοποιούσε κλείδα 56-bits. Μια δυσκολία με την κρυπτογράφηση συμμετρικού ή ιδιωτικού κλειδιού είναι ότι πολλά μηνύματα του Internet στέλνονται ανάμεσα σε άτομα ή άτομα και μηχανήματα που δεν έχουν συναντηθεί ποτέ. Αν το ιδιωτικό κλειδί ενός server διανεμηθεί σε χιλιάδες χρήστες, δεν υπάρχει τρόπος το κλειδί να παραμείνει μυστικό για πολύ χρόνο. Για αυτούς τους λόγους, ένας νέος τύπος αλγορίθμου, που καλείται κρυπτογράφηση δημόσιου κλειδιού, επινοήθηκε το 1976 από τους Whitfield και Martin Hellmann. Η κρυπτογράφηση δημόσιου κλειδιού, επίσης γνωστή σαν ασύμμετρη κρυπτογράφηση, χρησιμοποιεί ένα ζεύγος κλειδιών - ένα δημόσιο και ένα ιδιωτικό. Το δημόσιο κλειδί γίνεται γνωστό σε όλους όσους θέλουν να στείλουν ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα στον κάτοχο του ιδιωτικού κλειδιού. Ο μόνος τρόπος αποκρυπτογράφησης του μηνύματος είναι με το ιδιωτικό κλειδί. Με αυτό τον τρόπο, μηνύματα μπορούν να σταλούν χωρίς εκ των προτέρων συμφωνία για τα κλειδιά. 7

8 Το πρωτόκολλο επικοινωνίας SSL (Secure Sockets Layer) μαζί με την κρυπτογραφία στα 128bit εξασφαλίζει την ασφάλεια των συναλλαγών μέσω Διαδικτύου. Ο χρήστης μπορεί να αναγνωρίσει αν η σελίδα στην οποία βρίσκεται είναι ασφαλής, καθώς το πρωτόκολλο που εμφανίζεται με τη διεύθυνση της τράπεζας μετατρέπεται από http σε https και εμφανίζεται παράλληλα και το χαρακτηριστικό εικονίδιο με το λουκέτο στο κάτω μέρος της σελίδας. 1.3 ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Τα πλέον διαδεδομένα είδη τραπεζικών ηλεκτρονικών συναλλαγών είναι: Το web banking, το phone banking, το ηλεκτρονικό χρήμα, τα ATMs, τα EFS/POS. Σε κάθε μια από τις ακόλουθες υποπαραγράφους γίνεται μια μικρή ανάλυση των ως άνω ειδών ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Η υλοποίηση τραπεζικών συναλλαγών διαμέσου Διαδικτύου αποτελεί υποσύνολο μόνο των τραπεζικών συναλλαγών από απόσταση. Στην έννοια του Remote banking περιλαμβάνονται όλες οι συναλλαγές που διεξάγονται χωρίς την άμεση επαφή του πελάτη με το προσωπικό μιας τράπεζας, αλλά με την παρεμβολή ενός μέσου. Αν και μέχρι σήμερα οι συναλλαγές αυτές λειτουργούν συμπληρωματικά και ως υποκατάστατα μόνο των υπηρεσιών που παραδοσιακά παρέχονται στα τραπεζικά καταστήματα, μπορεί κανείς να τις κατατάξει ως εξής: WEB BANKING Το web banking υπόσχεται την επανάσταση στις τραπεζικές συναλλαγές. Μεταφέρει την ίδια την τράπεζα στην οθόνη του υπολογιστή, μέσω Διαδικτύου, με άμεση πρόσβαση στους τραπεζικούς λογαριασμούς, παρέχοντας τη δυνατότητα διεκπεραίωσης συναλλαγών, παρακολούθησης της πορείας χαρτοφυλακίων, εξόφλησης λογαριασμών ΔΕΚΟ και πιστωτικών καρτών, καθώς και πλήθος άλλων υπηρεσιών. Οι πελάτες (ιδιώτες και επιχειρήσεις) ωφελούνται σημαντικά από τη 8

9 χρήση των υπηρεσιών e-banking, καθώς τους παρέχεται η δυνατότητα να διεκπεραιώνουν ένα μεγάλο μέρος των συναλλαγών τους με την τράπεζα εύκολα, γρήγορα και με ασφάλεια 24 ώρες το 24ωρο, 365 μέρες το χρόνο. Για τις ΜΜΕ (μικρομεσαίες επιχειρήσεις) το όφελος είναι ακόμα μεγαλύτερο, καθώς περιορίζεται το κόστος λειτουργίας τους όσον αφορά σε λειτουργικά έξοδα, προμήθειες και κινδύνους απώλειας χρήματος, ενώ παράλληλα εξοικονομείται πολύτιμος χρόνος. Με το web banking οι τραπεζικές υπηρεσίες προσφέρονται ανά πάσα στιγμή, ο δε καταναλωτής μπορεί να ενημερωθεί για κάθε προϊόν ή υπηρεσία ανέξοδα και χωρίς χρόνους αναμονής. Συχνό είναι και το φαινόμενο των προσφορών ή της εφαρμογής ευνοϊκότερων όρων στην παροχή προϊόντων μέσω internet, γεγονός που από μόνο του είναι ικανό να προσελκύσει σημαντική μερίδα καταναλωτών που αναζητούν προσφορές. Οι βασικότερες πληροφορίες που παρέχουν μέσω internet οι Ελληνικές τράπεζες είναι οι εξής: Πληροφορίες υπολοίπων για τους τηρούμενους λογαριασμούς. Μεταφορές ποσών μεταξύ των τηρούμενων λογαριασμών του ίδιου νομίσματος. Πληροφορίες σχετικά με τις πρόσφατες κινήσεις των τηρούμενων λογαριασμών. Δυνατότητα έκδοσης και αποστολής παλαιότερων κινήσεων των τηρούμενων λογαριασμών. Παραγγελία μπλοκ επιταγών. Δυνατότητας υποβολής αίτησης για ανάκληση επιταγών ή ολόκληρου του μπλοκ επιταγών. Εντολές αγοραπωλησίας μετοχών. Ενημέρωση για την κίνηση των προσωπικών αμοιβαίων κεφαλαίων. Δυνατότητα υποβολής αιτήσεων εμβασμάτων. Αλλαγή του απορρήτου κωδικού ΡΙΝ. Προσωπικά μηνύματα. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα συστήματα πληρωμών είναι περισσότερο ανεπτυγμένα και τυποποιημένα, ο προσανατολισμός των τραπεζών στρέφεται 9

10 σταδιακά στην παροχή πρόσθετων υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις (corporate sites), πεδίο στο οποίο η γκάμα των επιλογών είναι ιδιαίτερα διευρυμένη MOBILE BANKING Το mobile banking, αν και δεν έχει αναπτυχθεί στη χώρα μας όσο ίσως θα έπρεπε, χρησιμοποιεί την τεχνολογία των SMS μηνυμάτων και την τεχνολογία WAP για πρόσβαση σε ιστοσελίδες από κινητές συσκευές (κινητά 3G και PDAs). Γενικότερα η τεχνολογία WAP επιτρέπει τη διενέργεια σχεδόν όλων των συναλλαγών που προσφέρονται και με το web banking. Ανάλογα με το εάν η συσκευή, υποστηρίζει το πρωτόκολλο κρυπτογράφησης WTLS (wireless transport layer security) ή όχι και με το εάν η απόκρυψη αριθμού κινητού είναι ενεργοποιημένη ή όχι, οι διαθέσιμες συναλλαγές διαφέρουν. Αυτό γίνεται προκειμένου να εξασφαλιστεί η μεγίστη δυνατή ασφάλεια των συναλλαγών. Ακολουθούν οι συναλλαγές που είναι διαθέσιμες που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο: Υπόλοιπο λογαριασμού. Κίνηση λογαριασμού. Μεταφορά χρημάτων μεταξύ προσωπικών λογαριασμών. Μεταφορά χρημάτων σε λογαριασμό τρίτων. Υπόλοιπο πιστωτικής κάρτας. Πληρωμή πιστωτικής κάρτας. Αγορές/Πωλήσεις μετοχών ΧΑΑ. Τιμές μετοχών ΧΑΑ. Ημερήσια, μηνιαία, ετήσια γραφήματα τιμών μετοχών ΧΑΑ. Τιμές και γραφήματα δεικτών ΧΑΑ. Συναλλαγματικές ισοτιμίες. Αλλαγή password PHONE BANKING 10

11 Με την υπηρεσία phone banking οι τράπεζες προσφέρουν υπηρεσίες στον πελάτη μέσω τηλεφώνου. Αυτό φυσικά διευκολύνει ιδιαίτερα το κοινό, επειδή δεν απαιτείται επίσκεψη στο τραπεζικό κατάστημα, αλλά ούτε ειδικός εξοπλισμός. Οι τηλεφωνικές τραπεζικές υπηρεσίες προσφέρονται συνήθως δωρεάν και παρέχουν τη δυνατότητα στους πελάτες, με άνεση από το δικό τους χώρο να δώσουν εντολές για την εκτέλεση τραπεζικών συναλλαγών, χρηματιστηριακών πράξεων και πληροφόρηση για τραπεζικά προϊόντα. Επίσης ο πελάτης μπορεί να ζητήσει τη μεταφορά ποσά μεταξύ λογαριασμού καταθέσεων, να παραγγείλει καρνέ επιταγών ή να αλλάξει το μυστικό του κωδικό. Όσον αφορά τις τράπεζες με την τηλεφωνική εξυπηρέτηση, ικανοποιούν τα αιτήματα των τραπεζών τους και εκτελούν τις τραπεζικές τους συναλλαγές. Επιπλέον το κόστος των συναλλαγών μέσω phone banking είναι αρκετά μικρότερο για τις τράπεζες από ότι μέσω των tellers. Σήμερα οι τράπεζες προσφέρουν όλο και πιο σύνθετα προϊόντα μέσω του phone banking, παρατείνοντας παράλληλα και το χρόνο διάθεσης τους, σε μερικές περιπτώσεις ολόκληρο το 24ωρο. Για παράδειγμα πολλές τράπεζες δέχονται πλέον τηλεφωνικά αιτήσεις για δάνεια, που συχνά εγκρίνονται σε μικρό χρονικό διάστημα. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση εξελιγμένης πληροφορικής, οπού ο υπάλληλος της τράπεζας ανά πάσα στιγμή έχει συνολική εικόνα του πελάτη σε σχέση με ολόκληρη την τράπεζα, ενώ παράλληλα αντλεί πληροφορίες για τυχόν δυσμενή στοιχεία από τον Τειρεσία. Όσον αφορά τα έγγραφα που πρέπει να υπογραφούν, αυτά διακινούνται μέσω courier. Στην περίπτωση σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων ορίζεται συνάντηση με τον αρμόδιο υπάλληλο, που έχει το ρόλο οικονομικού συμβούλου και διαμορφώνει το προϊόν της τράπεζας ειδικά για τον συγκεκριμένο πελάτη. Για τη χρήση της υπηρεσίας ο πελάτης καλεί ένα συγκεκριμένο νούμερο και στη συνέχεια ανάλογα με το είδος της πράξης την οποία επιθυμεί να υλοποιήσει πληκτρολογεί τα αντίστοιχα νούμερα ATMs Τα ATMs (automated teller machine) δημιουργήθηκαν για την ανάληψη χρημάτων από τους πελάτες των τραπεζών σε 24ωρη βάση. Τα πρώτα μηχανήματα τοποθετήθηκαν στην Αμερική στα μέσα της δεκαετίας του Στη χώρα μας μόνο οι τολμηροί τα χρησιμοποιούσαν στην αρχή, λόγω έλλειψης επαρκούς ενημέρωσης και αμφιβολιών ως προς την ασφάλεια των συναλλαγών. Την τελευταία δεκαετία 11

12 όμως το κοινό πλέον εμπιστεύεται τα μηχανήματα αυτά. Σχετικά με την συχνότητα και το είδος των συναλλαγών που διενεργούνται μέσω των ATMs, περίπου το 85% είναι για ανάληψη μετρητών, το 10% για ερώτηση υπολοίπου, ενώ μόνο 3% αφορά κατάθεση χρημάτων και πολύ μικρότερο ποσοστό άλλες συναλλαγές. Συνεπώς, παρά τις αυξανόμενες στις μέρες μας απάτες, το κοινό έχει συνηθίσει τα ATMs, αλλά τα χρησιμοποιεί μόνο για ορισμένες συναλλαγές. Το 2005 στην χώρα μας τα ATMs ανέρχονταν σε 6.258, αντιστοιχούσε δηλαδή ένα ΑΤΜ ανά κατοίκους, όπως προκύπτει από στοιχεία της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών. Συνεπώς, στον τομέα αυτό το ελληνικό τραπεζικό σύστημα υπολειπόταν από το μέσο όρο των ευρωπαϊκών χωρών, όπου ήδη από το 2002 αντιστοιχούσε ένα ΑΤΜ ανά κατοίκους. Οι τράπεζες αποκτούν όλο και περισσότερα μηχανήματα, όμως η αγορά, εγκατάσταση, συντήρηση και διαχείριση των ΑΤΜs αυξάνει το λειτουργικό τους κόστος. Διατραπεζικές συμφωνίες σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο, επιτρέπουν και σε πελάτες άλλων τραπεζών την ανάληψη μετρητών από τα ATMs. Για τους πελάτες αυτό έχει ιδιαίτερη αξία, επειδή τους διασφαλίζει την εξυπηρέτηση τους από το χρηματοπιστωτικό σύστημα παγκοσμίως. Από την άλλη πλευρά, οι μικρές τράπεζες εξυπηρετούν τους πελάτες τους, χωρίς να υπόκεινται στο αντίστοιχο κόστος, που θα τις επιβάρυνε σημαντικά. Όσον αφορά τα μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα, που διαθέτουν ήδη επαρκή υποδομή σε ATMs, αλλά μόνο σε εθνικό επίπεδο, αυτά προσφέρουν και σε άλλους τις υπηρεσίες τους, αυξάνοντας τα έσοδά τους. Οι υπηρεσίες οι οποίες κατά κανόνα προσφέρονται από τα ΑΤΜs είναι: Ανάληψη μετρητών και ενημέρωση λογαριασμού. Κατάθεση μετρητών και επιταγών. Μεταφορά χρημάτων μεταξύ λογαριασμών. Πληρωμή λογαριασμών με μετρητά. Πληρωμή λογαριασμού με χρέωση λογαριασμού πελάτη. Αγορά χρόνου για καρτοκινητή τηλεφωνία. Αγορά και πώληση συναλλάγματος. Ενημέρωση και εκτύπωση υπολοίπου λογαριασμού. Αναλυτική κίνηση λογαριασμού. Εκτύπωση εντολών επενδυτή. Επένδυση χαρτοφυλακίου επενδυτή. 12

13 Αλλαγή προσωπικού μυστικού αριθμού. Αίτηση για έκδοση βιβλιαρίου επιταγών. Αίτηση για δάνεια ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑ Το ηλεκτρονικό χρήμα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και βασική προϋπόθεση για τη διεξαγωγή του electronic banking. Αγοράζεται από το χρήστη και μειώνεται κάθε φορά και στην έκταση που γίνεται χρήση του μέσου για την πραγματοποίηση πληρωμών. Παράγεται για να τεθεί στη διάθεση των χρηστών ως υποκατάστατο των παραδοσιακών μέσων πληρωμών (κυρίως τραπεζογραμματίων) και χρησιμοποιείται, μέχρι στιγμής, μόνο σε συναλλαγές μικρής αξίας. Δύο κατηγορίες προϊόντων αναφέρονται σαν ηλεκτρονικό χρήμα: οι προπληρωμένες κάρτες πολλαπλών χρήσεων, οι οποίες είναι γνωστές στις συναλλαγές και ως κάρτες αποθηκευμένης αξίας ή «ηλεκτρονικό πορτοφόλι» και τα προπληρωμένα προϊόντα λογισμικού, (γνωστά και ως «ψηφιακά μετρητά»), που είναι εγκατεστημένα σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή που είναι συνδεδεμένος με ένα δίκτυο, π.χ. το Internet. Η «έξυπνη κάρτα» έχει πολλά κοινά γνωρίσματα με την πιστωτική κάρτα και εμφανίστηκε στη Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 80. Στη σημερινή της μορφή, με τον ενσωματωμένο μικροεπεξεργαστή έχει τη δυνατότητα αποθήκευσης όχι μόνο χρηματικών μονάδων αλλά και άλλων χρήσιμων πληροφοριών και προσωπικών δεδομένων. Μετά από κάθε πράξη συναλλαγής οι χρηματικές μονάδες με τις οποίες είναι φορτισμένη η κάρτα μειώνονται, και όταν αυτές τελειώσουν απαιτείται να γίνει επαναφόρτωση της κάρτας ή αγορά καινούριας. Οι έξυπνες κάρτες βρίσκουν εφαρμογή σε πολλούς τομείς της καθημερινής ζωής και φαίνεται ότι είναι περισσότερο διαδεδομένες στην Ευρώπη και την Ασία και λιγότερο στην Αμερική. Συγκεκριμένα στον τραπεζικό τομέα, αν και πρωταρχικός σκοπός της προώθησης των καρτών αυτών ήταν ο περιορισμός της απάτης, σήμερα χρησιμοποιούνται πλέον και ως εργαλείο προσέλκυσης πελατείας αλλά και αύξησης των μεριδίων αγοράς. Οι πολυκάρτες χαρακτηρίζονται από τον αριθμό και το είδος των εφαρμογών και μπορούν ταυτόχρονα να είναι πιστωτικές, χρεωστικές κ.τ.λ. 13

14 1.3.3 EFS/POS Τα EFS/POS (electronic funds transfer - point of sales), τοποθετούνται σε χώρους όπου πωλούνται προϊόντα ή υπηρεσίες προς το πλατύ κοινό. Μέσω αυτών οι κάτοχοι πιστωτικής κάρτας, έξυπνης κάρτας ή κάρτας αναλήψεως μετρητών, διενεργούν τις αγορές τους χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουν στο πορτοφόλι τους χρήματα. Στην περίπτωση των smart card ή των cash card η μεταφορά των χρημάτων από το λογαριασμό του αγοραστή στο λογαριασμό του εμπόρου γίνεται αυτόματα και εκτελείται ταυτόχρονα με τη σχετική αγορά. Όσον αφορά τη συναλλαγή με πιστωτική κάρτα, η εκκαθάριση διενεργείται από την τράπεζα στο τέλος κάθε εργάσιμης ημέρας, με αποτέλεσμα οι λογαριασμοί των εμπόρων να πιστώνονται γρήγορα και με σχετική ασφάλεια. Οι υπηρεσίες οι οποίες κατά κανόνα προσφέρονται από τα EFS/POS είναι: Αγορά με πιστωτική κάρτα. Αγορά με χρεωστική κάρτα. Αγορά με δόσεις. Αγορά με τηλεφωνική παραγγελία. Προέγκριση αγοράς. Προκαταβολή μετρητών. Πληρωμή πιστωτικής κάρτας με μετρητά. Εμφάνιση υπολοίπου λογαριασμού. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΜΗΤΡΑ SWAT ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ 2.1 ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ Με τη εφαρμογή της ηλεκτρονικής τραπεζικής μια τράπεζα μπορεί να επιτύχει διεύρυνση της παρουσίας της, μείωση του κόστους και προσέλκυση νέων πελατών. Τα κυριότερα οφέλη που μπορούν να αναφερθούν είναι: 1. Η λειτουργία του ηλεκτρονικού τραπεζικού καταστήματος και η δυνατότητα πραγματοποίησης τραπεζικών συναλλαγών 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, 365 ημέρες το χρόνο, αποτελεί σημαντικό παράγοντα ικανοποίησης της πελατείας και αύξησης του όγκου των συναλλαγών. 2. Η τράπεζα αποκτά τη δυνατότητα επέκτασης σε νέες αγορές καθώς και νέα εργαλεία marketing για την προσέγγιση τους.. Οι ηλεκτρονικές τράπεζες, εκτός από τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής τραπεζικής και on-line χρηματιστηριακών πράξεων, προσφέρουν μέσα από τα site τους στο Internet υπηρεσίες ηλεκτρονικού εμπορίου. 3. Άμεση επέκταση της γεωγραφικής παρουσίας της τράπεζας χωρίς να έχει την ανάγκη ανάπτυξης του ανάλογου φυσικού δικτύου. 4. Τα λειτουργικά έξοδα μιας ηλεκτρονικής τράπεζας είναι περιορισμένα σε σχέση με αυτά μιας συμβατικής τράπεζας. Μια τραπεζική συναλλαγή κοστίζει στις τράπεζες αρκετές φορές ακριβότερα (μέχρι και 25% σύμφωνα με κάποιες έρευνες) όταν πραγματοποιείται μέσω του παραδοσιακού δικτύου απ ότι μέσω του Internet. Η μείωση των λειτουργικών εξόδων διαχείρισης πληροφοριών και δεδομένων, με την αυτοματοποίηση των μεθόδων και διαδικασιών δίνει τη δυνατότητα απόδοσης υψηλότερων τόκών στις καταθέσεις και χορηγήσεις δανείων με χαμηλότερο επιτόκιο. Ωστόσο υπάρχει σκεπτικισμός σχετικά με το αν συνολικά το κόστος λειτουργίας θα μειωθεί και η κερδοφορία θα αυξηθεί. Οι επενδύσεις σε σύγχρονους υπολογιστές και εξελιγμένο λογισμικό είναι υψηλές και επανεμφανίζονται κάθε φορά που απαιτείται αναβάθμιση των δικτύων. Επιπλέον το 15

16 μέσο κόστος διαχείρισης προσωπικού μπορεί να αυξηθεί με την ανάγκη πρόσληψης όλο και πιο εξειδικευμένου προσωπικού και την εκπαίδευση του υπάρχοντος. 5. Με την ηλεκτρονική τραπεζική επιτυγχάνεται πλήρης διαφάνεια στους όρους των τραπεζικών συναλλαγών από πλευράς τιμής και κόστους. Ο ανοικτός ανταγωνισμός εντείνεται σε όλο το εύρος των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα όρια και οι φραγμοί μεταξύ των τομέων της αγοράς καταργούνται και κάθε εταιρία έχει πλέον τη δυνατότητα να διαφοροποιηθεί προς νέες επιχειρηματικές κατευθύνσεις. Θετικά επηρεάζεται όμως και η αποτελεσματικότητα των πωλήσεων μέσω του τηλεμάρκετινγκ, υπηρεσία που σε μια ηλεκτρονική τράπεζα είναι στελεχωμένη καλύτερα και επαρκέστερα και μπορεί να συγκεντρώνει και να επεξεργάζεται αποτελεσματικότερα πληροφορίες για τους πελάτες. 6. Βελτιωμένα εργαλεία εισάγονται για την υλοποίηση της εσωτερικής διαχείρισης πληροφοριών και την πρόβλεψη και ρύθμιση των κινδύνων (risk management). 7. Νέα μέσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ευκολότερη διαχείριση μεγάλου όγκου πληροφοριών που σχετίζονται για παράδειγμα με τις ανάγκες και συνήθειες των πελατών. Αυτό επιτρέπει στις τράπεζες να δημιουργήσουν «εξατομικευμένα» προϊόντα και να κερδίσουν έτσι την ικανοποίηση των πελατών τους. Τα παραπάνω αποδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία της ηλεκτρονικής τραπεζικής. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι τα παραδοσιακά τραπεζικά καταστήματα πρόκειται ή πρέπει να εξαφανιστούν εντελώς. Ωστόσο οι τράπεζες που θα καταφέρουν να αναπτύξουν, κοστολογήσουν, λειτουργήσουν και διατηρήσουν τα κανάλια εξ αποστάσεως παροχής υπηρεσιών με τρόπο αποτελεσματικό για τις ίδιες και τους πελάτες τους, φαίνεται ότι θα έχουν ηγετική θέση τα επόμενα χρόνια ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΕΛΑΤΕΣ Αξιοσημείωτο είναι ότι μεταβολές δεν έχουν συντελεστεί μόνο στα δεδομένα της διεθνούς οικονομίας αλλά και στο προφίλ των καταναλωτών πελατών των τραπεζών. Οι αυξημένες απαιτήσεις της καθημερινής ζωής, ο περιορισμένος χρόνος αλλά και η αλλαγή στα συναλλακτικά ήθη έχουν στρέψει τους πελάτες στην αναζήτηση ταχείας 16

17 και ποιοτικής εξυπηρέτησης, ευέλικτων χρηματοοικονομικών προϊόντων προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους, και αξιόπιστης πληροφόρησης. Με την ηλεκτρονική τραπεζική οι πελάτες αποκομίζουν σημαντικά οφέλη: 1. Οι τραπεζικές υπηρεσίες προσφέρονται στον πελάτη όλες τις ώρες ώστε να επιλέξει αυτός τον κατάλληλο χρόνο. 2. Άνεση και ευκολία στις συναλλαγές καθώς η εξυπηρέτηση πραγματοποιείται χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία ου πελάτη στο κατάστημα. 3. Δυνατότητα αποτελεσματικής πληροφόρησης καθώς με τη βοήθεια διαμεσολαβητών και των πληροφοριών που παρέχονται on-line ο πελάτης μπορεί να συγκρίνει τα τραπεζικά προϊόντα και την τιμολόγηση τους από τις τράπεζες. 4. Δυνατότητα εξατομικεύσεως της προσφοράς τραπεζικών προϊόντων Η ψηφιακή τεχνολογία, διαμορφώνοντας νέα μοντέλα προώθησης πωλήσεων και δημιουργίας νέων προϊόντων, οδηγεί στην καλύτερη προσαρμογή των προϊόντων και υπηρεσιών στις ανάγκες της πελατείας, με αποτέλεσμα την προσφορά τους με καλύτερους όρους. 5. Οι διάφορες προσφορές μέσω Διαδικτύου αποτελούν συχνό φαινόμενο και το γεγονός αυτό είναι από μόνο του ικανό να προσελκύσει μια ομάδα πελατών. Αυτό συμβαίνει διότι ως κανάλι διανομής το Διαδίκτυο είναι ακόμα ένα καινούριο, υπό ανάπτυξη μέσο και οι επιχειρήσεις κάθε μορφής προβαίνουν σε προσφορές προκειμένου μέσω αυτού να προσελκύσουν νέους πελάτες. 6. Η ηλεκτρονική τραπεζική παρέχει στον πελάτη μέσω λογιστικών φύλλων και χρηματοοικονομικών προσομοιώσεων τη δυνατότητα να αυξήσει τα κέρδη του, να προβλέψει τα έσοδα του και να σχεδιάσει πώς θα βελτιώσει τα οικονομικά του γενικότερα. 7. Εκτός από τις υπηρεσίες που προσφέρονται on-line, όπως πληρωμή λογαριασμών, μεταφορές χρημάτων, παρακολούθηση της κίνησης των λογαριασμών, υποβολή αιτήσεων για δάνεια ή για χορήγηση μπλοκ επιταγών, παρέχονται και πληροφορίες καθώς και συμβουλές για επενδύσεις, όπως τοποθετήσεις κεφαλαίων σε τραπεζικά προϊόντα, αμοιβαία κεφάλαια, ασφάλειες ζωής, συνταξιοδοτικά προγράμματα και υπηρεσίες εξυπηρέτησης πιστωτικών καρτών. 8. Σχετικά πρόσφατα ο προσανατολισμός των τραπεζών έχει αρχίσει να στρέφεται στην παροχή πρόσθετων υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις(corporate sites). Εδώ η γκάμα των προϊόντων είναι διευρυμένη και μεταξύ άλλων περιλαμβάνει πληροφόρηση για τις εκδιδόμενες επιταγές, πληρωμές προς τρίτους μέσω τραπεζικών 17

18 λογαριασμών, συναλλαγές θεματοφυλακής χρεογράφων και επενδυτικών προϊόντων, εντολές αγοράς και μετατροπής συναλλάγματος κ.τ.λ. Γενικότερα οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής τραπεζικής φαίνεται να γίνονται ολοένα και περισσότερο εξατομικευμένες για να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες ανάγκες των πελατών. Επιπλέον σε λίγα χρόνια μεγάλη δείχνει ότι θα είναι και η διαφοροποίηση των ηλεκτρονικών υπηρεσιών και προϊόντων μεταξύ των ίδιων των τραπεζών. Στις εξελιγμένες αγορές ο τραπεζικός τομέας φαίνεται να περνάει από τη φάση της τραπεζοκεντρικότητας σε αυτή της διατραπεζικότητας. 2.3 ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Από την άλλη πλευρά οι τράπεζες υιοθετώντας τη χρήση νέων τεχνολογιών έχουν να αντιμετωπίσουν μια σειρά προκλήσεων: 1. Η ηλεκτρονική τραπεζική σύντομα προβλέπεται να μετατραπεί από δευτερεύουσα επιχειρηματική ασχολία σε κύρια, με αποτέλεσμα η αποτυχία έγκαιρης εισόδου μιας τράπεζας στον ψηφιακό κόσμο να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη μελλοντική της θέση στην αγορά. 2. Η πίστη και η αφοσίωση των πελατών μπορεί να μειωθεί εξαιτίας της αυξημένης δυνατότητας πρόσβασης σε ανταγωνιστικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Οι τιμές των τραπεζικών προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρουν οι διάφοροι χρηματοπιστωτικοί και μηοργανισμοί είναι πλέον εύκολα συγκρίσιμες, γεγονός που επιτείνει την κινητικότητα των πελατών. 3. Η επέκταση του e-banking εντείνει τον ανταγωνισμό όχι μόνο μέσα στον τραπεζικό τομέα αλλά και από μη τραπεζικούς οργανισμούς. Ένα εγκατεστημένο και εκτεταμένο δίκτυο τραπεζικών καταστημάτων δεν εξασφαλίζει ούτε μια κρίσιμη μάζα πελατών ούτε και τη διατήρηση της θέση μιας τράπεζας στην αγορά. Μικρότερες τράπεζες έχουν τώρα τη δυνατότητα να ανταγωνιστούν τις μεγαλύτερες με ίσους όρους. Η τεχνολογία και η τεχνική του e-banking έχει μεταβάλει τον τρόπο που λειτουργεί η τραπεζική βιομηχανία. Σε ένα κλασικό παραδοσιακό τραπεζικό κατάστημα παρέχονται μέχρι τώρα όλες οι υπηρεσίες. Ωστόσο καθώς ο ανταγωνισμός εντείνεται στις απελευθερωμένες πλέον αγορές, οι τράπεζες αντιμετωπίζουν ολοένα και 18

19 περισσότερες δυσκολίες στο να συνδυάσουν και να πετύχουν ταυτόχρονα ανάπτυξη και αύξηση της παραγωγικότητας τους. Η επέκταση του δικτύου των καταστημάτων μιας τράπεζας που συνεπάγεται εξορισμού αυξημένο κόστος, παύει να είναι η αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη των οικονομικών μεγεθών της. Βέβαια οι παραδοσιακές τράπεζες έχουν ακόμα το προνόμιο του γνωστού ονόματος και της εμπιστοσύνης που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτό. Επίσης έχουν ακόμα δυναμική κερδών λόγω της λιανικής τραπεζικής. Ωστόσο η σημασία της άμεσης επαφής και επικοινωνίας με τον πελάτη φαίνεται να μειώνεται καθώς μεταβάλλεται και το προφίλ του μέσου τραπεζικού πελάτη. Ήδη διαφαίνεται η τάση απομάκρυνσης από το παραδοσιακό μοντέλο της απλής εξάρτησης από τα τραπεζικά καταστήματα. Αντίθετα οι πελάτες χρησιμοποιούν όλο και παραπάνω τα κανάλια παροχής τραπεζικών εργασιών από απόσταση για την υλοποίηση των συναλλαγών τους. Αυτή η προοπτική θα πρέπει να θεωρηθεί από τις τράπεζες ως ευκαιρία να πετύχουν το διπλό στόχο της βελτίωσης των οικονομικών τους παράλληλα με την εξυπηρέτηση ολοένα και περισσότερων πελατών, ιδιαίτερα στο βαθμό που στο «παιχνίδι» της παροχής ηλεκτρονικών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών εισέρχονται και κερδίζουν μερίδια αγοράς εξωτραπεζικές εταιρίες με αποκλειστικό αντικείμενο την παροχή των υπηρεσιών αυτών. Οι τράπεζες που αρνούνται να εφαρμόσουν την ηλεκτρονική τραπεζική σύντομα θα δουν την πελατειακή τους βάση να συρρικνώνεται αφού οι πελάτες θα μετακινούνται προς τράπεζες που τους παρέχουν τη δυνατότητα αυτή. Αυτό βέβαια αποτελεί και θετική προοπτική για τις μικρότερες τράπεζες που μπορούν πλέον χωρίς να προβούν σε επενδύσεις για τη γεωγραφική τους επέκταση να γίνουν πολύ ανταγωνιστικές μέσω της έντονης ηλεκτρονικής τους παρουσίας ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η περαιτέρω ανάπτυξη και διάδοση του ηλεκτρονικού χρήματος (e-money) και του ηλεκτρονικού εμπορίου (e-commerce) εξαρτάται άμεσα από μια σειρά από παράγοντες, οι οποίοι σε γενικές γραμμές είναι: 1. Η εξέλιξη των τηλεπικοινωνιακών δικτύων. 19

20 2. Το κόστος πρόσβασης στο Intemet και ο βαθμός διείσδυσης των προσωπικών υπολογιστών στα νοικοκυριά. 3. Η φορολογία εμπορικών πράξεων μέσω Διαδικτύου και γενικότερα όλο το νομικό πλαίσιο που διέπει το ηλεκτρονικό επιχειρείν. 4. Ο ρόλος της κυβέρνησης. 5. Οι ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της κινητής τηλεφωνίας που ανοίγουν νέους δρόμους για πραγματοποίηση συναλλαγών μέσω τηλεφώνου. 6. Η ψηφιακή τηλεόραση που με την εισαγωγή της αναμένεται να δώσει άλλη διάσταση στην ηλεκτρονική τραπεζική. 7. Η επίλυση θεμάτων σχετικών με την ηλεκτρονική υπογραφή και την ασφάλεια στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Οι δυνατότητες που προσφέρονται είναι πολλές και αναμένεται να υιοθετούνται από ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού καθώς με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την ολοκλήρωση της υποστηρικτικής νομοθεσίας αναπτύσσεται διαρκώς και ο βαθμός εμπιστοσύνης του κοινού ΔΙΑΦΑΙΝΟΜΕΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη φύση και την ένταση των κινδύνων που περιβάλλουν το τραπεζικό τοπίο. Οι κίνδυνοι αυτοί μπορεί να είναι στρατηγικοί, νομικοί, λειτουργικοί και συστημικοί. 1. Στρατηγικοί κίνδυνοι Οι κίνδυνοι αυτοί αποκαλούνται έτσι γιατί απαιτούν επανατοποθέτηση των τραπεζών από πλευράς στρατηγικής. Πολλές είναι οι παράμετροι που θα πρέπει να συνεκτιμηθούν από πλευράς τραπεζών για τη χάραξη της στρατηγικής τους. Πολλές μικρού μεγέθους τράπεζες και μη τραπεζικές επιχειρήσεις διεκδικούν με τη βοήθεια των τεχνολογικών δυνατοτήτων που τους παρέχονται, κομμάτια της αγοράς που παραδοσιακά εκμεταλλευόταν μέχρι τώρα οι τράπεζες. Επιπλέον οι τράπεζες περνούν ένα μεταβατικό στάδιο στο οποίο από τη μια υποχρεώνονται να διατηρούν, αν όχι να επεκτείνουν, το δίκτυο των καταστημάτων τους και από την άλλη αναγκάζονται να επενδύουν σε νέες τεχνολογίες.. Η πραγματικότητα αυτή αυξάνει κατακόρυφα το λειτουργικό κόστος ενώ πάντα υπάρχει και ο κίνδυνος να επενδύσουν σε κάτι που τεχνολογικά θα ξεπεραστεί πολύ σύντομα. Συχνά, δεδομένων των ανταγωνιστικών 20

21 πιέσεων, κινδυνεύουν να δημιουργήσουν νέα προϊόντα χωρίς να έχει προηγηθεί προσεκτική ανάλυση της ζήτησης από το κοινό, του επιπέδου απόδοσης τους, αλλά και του χρόνου που μεσολαβεί από την εισαγωγή μέχρι την απόδοση. Η απουσία στελεχών ειδικών στις νέες τεχνολογίες από τα Διοικητικά Συμβούλια τω τραπεζών κάνει ακόμα δυσκολότερη τη λήψη ορθών αποφάσεων. 2. Νομικοί κίνδυνοι. Οι νομικοί κίνδυνοι συνδέονται με την ασάφεια των νόμων και κανονισμών που διέπουν τα θέματα που σχετίζονται με την τεχνολογία. Η απουσία νομικού πλαισίου για τις εξ αποστάσεως τραπεζικές υπηρεσίες, η νομική κατοχύρωση της ηλεκτρονικής υπογραφής, η μη ύπαρξη. έγκυρων και αποδεκτών προτύπων για την επιβεβαίωση και ασφάλεια των συναλλαγών, η διασφάλιση των συναλλαγών και η καταπολέμηση της ηλεκτρονικής απάτης, είναι νομικά θέματα που αναζητούν λύση. Σε επίπεδο συναλλαγών μέσω Διαδικτύου από διαφορετικές χώρες, υπάρχει το ζήτημα του ποια τελικά νομοθεσία θα εφαρμοστεί. Η δημιουργία του κατάλληλου νομικού πλαισίου παραμένει έως σήμερα θέμα προς συζήτηση. 3. Λειτουργικοί κίνδυνοι Οι λειτουργικοί κίνδυνοι συνδέονται κυρίως με την ορθή ή όχι λειτουργία μηχανημάτων και συστημάτων. Όσο περισσότερο βελτιώνονται και εξελίσσονται τα συστήματα διαχείρισης πληροφοριών και έλεγχου κινδύνων τόσο αυξάνεται η εξάρτηση των τραπεζών από αυτά καθώς και οι συνέπειες που αυτές θα υποστούν σε περίπτωση αστοχίας. Η τήρηση αντιγράφων ασφαλείας ενισχύεται όλο και περισσότερο και προκύπτει η ανάγκη για συστήματα εσωτερικού ελέγχου που να συμβαδίζουν με το καινούριο λειτουργικό περιβάλλον. Επιπλέον τα συστήματα αυτά είναι ακόμα ευάλωτα στην εισβολή από μη εξουσιοδοτημένους χρήστες. Στο Internet η επικινδυνότητα επιθέσεων σε μια υπηρεσία διεξαγωγής online συναλλαγών είναι μεγάλη. Υπάρχει η πιθανότητα τα δεδομένα που ταξιδεύουν σε ένα δίκτυο να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία πλαστών πιστωτικών καρτών και ψευδών συναλλαγών. Ο διαρκώς αυξανόμενος προβληματισμός απορρέει από τη δυνατότητα που παρέχει το εικονικό περιβάλλον για την τέλεση οικονομικών εγκλημάτων υψηλής αξίας με αυτοματοποιημένο τρόπο. Τέλος λειτουργικός κίνδυνος μπορεί να προκύψει καθώς αυξάνεται η εξάρτηση από προμηθευτές λογισμικού και μηχανημάτων. 4. Κίνδυνοι σε επίπεδο συστημάτων Καθώς όλο και περισσότερο οι τράπεζες συνδέονται μεταξύ τους με συμμαχίες, τυποποίηση, παρόμοιο λογισμικό και ανάλογα μηχανήματα, τα προβλήματα σε 21

22 κομβικά σημεία από τράπεζα σε τράπεζα ή από χώρα σε χώρα μπορεί να πολλαπλασιαστούν. Εδώ η λύση είναι η θέσπιση καθολικά αποδεκτών προτύπων και η χρήση συμβατών τεχνολογιών και λογισμικού με παράλληλη ενημέρωση των στελεχών για τους κινδύνους και τις δυνατές λύσεις. Η διαχείριση των κινδύνων θα πρέπει να αποτελεί ειδικό μέλημα και να εντάσσεται σε όλα τα επόμενα βήματα όπου περιλαμβάνονται τα εξής: Στρατηγικός σχεδιασμός και μελέτη σκοπιμότητας του συστήματος. Διαδικασίες επίβλεψης του management και εσωτερικών ελέγχων. Πολιτική και διαδικασίες λειτουργίας. Διαχείριση συστήματος ελέγχου και δοκιμές. Ασφάλεια φυσικών εγκαταστάσεων, συναλλαγών και συστήματος. Έλεγχος υπεργολάβων / προμηθευτών και των ομάδων τους. Σχέδια αναφοράς, ετοιμότητας και αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών. Σχέδια ανάνηψης από καταστροφές και συνέχειας των συναλλαγών. Συνεχιζόμενη ανασκόπηση των τεχνολογικών εξελίξεων και της δυνατότητας ενίσχυσης των δυνατοτήτων του συστήματος. 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ E-BANKING 3.1 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ανάπτυξη της πληροφορικής καθώς και το Διαδίκτυο έχουν επιφέρει πρωτόγνωρες αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία, στις εργασιακές σχέσεις, στις συναλλαγές και σε κάθε έκφανση της καθημερινότητας και της ανθρώπινης επαφής. Μαζί όμως με τις αλλαγές αυτές που διευκολύνουν, προάγουν και βοηθούν στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής και στην τάχιστη εξυπηρέτηση των αναγκών που δημιουργεί η σύγχρονη κοινωνία. Οι νέες τεχνολογίες και το internet διευκόλυναν και δημιούργησαν ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια και ανάπτυξη νέων μορφών εγκληματικότητας που συνοψίζονται στον όρο Ηλεκτρονικό έγκλημα. Ο όρος Ηλεκτρονικό έγκλημα ή ηλεκτρονική εγκληματικότητα αποτελεί μια ευρεία έννοια στην οποία εμπίπτουν όλες εκείνες οι αξιόποινες πράξεις που τελούνται με τη χρήση ενός συστήματος ηλεκτρονικής επεξεργασίας δεδομένων. Ο όρος αυτός διακρίνεται σε στενή και ευρεία έννοια. Η εν στενή έννοια ηλεκτρονική εγκληματικότητα αναφέρεται στις αξιόποινες πράξεις όπως είναι η ηλεκτρονική απάτη ή χωρίς άδεια απόκτησης δεδομένων, η παραποίηση δεδομένων, και η δολιοφθορά, δηλαδή εγκλήματα όπου ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποτελεί κύριο μέσο τέλεσης των εγκλημάτων. Αντίθετα, η εν ευρεία έννοια εγκληματικότητας μέσω Η/Υ περιλαμβάνει όλα εκείνα τα αδικήματα για την τέλεση των οποίων ο ηλεκτρονικός υπολογιστής χρησιμοποιείται ως βοηθητικό μέσο. 3.2 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ E-BANKING Για να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του e-crime, θα πρέπει να συνδράμουν τρεις παράγοντες: Οι τράπεζες, οι χρήστες και οι κυβερνήσεις. Σε αυτή την υποενότητα εξετάζουμε τα μέτρα που μπορεί να πάρει καθένας από αυτούς ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλεια του e-banking. 23

24 3.2.1 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΦΟΡΕΩΝ Τράπεζες Σκοπός μιας ιδιωτικής επιχείρησης είναι τα κέρδη. Οι τράπεζες, ως ιδιωτικές επιχειρήσεις και αυτές, προκειμένου να διαφυλάξουν τα κέρδη τους θα πρέπει να προστατεύσουν τα χρήματα των πελατών τους, ώστε να μην τους χάσουν. Για να το πετύχουν αυτό, παίρνουν μια σειρά από μέτρα, που ξεκινούν από την στιγμή που ο χρήστης ενεργοποιεί την υπηρεσία. Όταν ο χρήστης έχει συμπληρώσει τις απαραίτητες αιτήσεις στην τράπεζα, αυτή του παρέχει ένα Μυστικό Αριθμό Αναγνώρισης (password), καθώς και το User ID του, τα οποία είναι ότι χρειάζεται προκειμένου να κάνει είσοδο (log-in) στο σύστημα της τράπεζας, και να ελέγξει τις καταθέσεις του. Το User ID του χρήστη παραμένει σταθερό καθ όλη την διάρκεια της συνεργασίας τους με την τράπεζα, ενώ ο Μυστικός Αριθμός Αναγνώρισης αλλάζεται από τον χρήστη ανά τακτά χρονικά διαστήματα, το μέγεθος των οποίων αλλάζει από τράπεζα σε τράπεζα. Σε περίπτωση που ο χρήστης δώσει τρεις συνεχόμενες φορές λάθος password για ένα User ID, «κλειδώνεται» αυτόματα ο λογαριασμός του, και σε συνεννόηση με την τράπεζα κάνει αίτηση να του αποσταλεί στον χώρο του συστημένο γράμμα με νέο password. Αφού ο χρήστης κάνει log-in, όταν θελήσει να κάνει μεταφορά κεφαλαίου από έναν λογαριασμό σε έναν άλλο, δικό του η ξένο, χρησιμοποιεί την λίστα ΤΑΝ. Αυτή του έχει αποσταλεί από την τράπεζα κατά την ενεργοποίηση του λογαριασμού της και αποτελείται από μια λίστα με κωδικούς ΤΑΝ οι οποίοι δίνονται από τον χρήστη πριν γίνει η συναλλαγή, και άλλη μια λίστα με κωδικούς CHECK οι οποίοι δίνονται από την τράπεζα μετά την υποβολή του ΤΑΝ, ώστε να επιβεβαιωθεί ο χρήστης ότι η συναλλαγή προχώρησε σωστά. Κάθε κωδικός CHECK αντιστοιχεί σε έναν κωδικό TAN και αντίστροφα, και ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε κωδικό ΤΑΝ μία μόνο φορά. Αφού εξαντλήσει όλους τους κωδικούς που του έχουν δοθεί, κάνει αίτηση στην τράπεζα να του δοθεί μια λίστα με νέους κωδικούς ΤΑΝ-CHECK. Μερικές ωστόσο τράπεζες, αντί για την λίστα ΤΑΝ-CHECK, χρησιμοποιούν έναν δεύτερο Μυστικό Κωδικό, τον Μυστικό Κωδικό Συναλλαγής, για την επιβεβαίωση πριν την ολοκλήρωση της συναλλαγής. Αυτός, όπως και ο Μυστικός Αριθμός 24

25 Αναγνώρισης, αλλάζει ανά τακτά χρονικά διαστήματα, και δεν είναι «μίας χρήσης», όπως ο κωδικός ΤΑΝ. Ακόμα, οι τράπεζες μέσω ενός ειδικού συστήματος Firewall, ελέγχουν την πρόσβαση στα συστήματά τους, ώστε να απαγορεύεται η πρόσβαση σε συστήματα και βάσεις δεδομένων με απόρρητα στοιχεία και πληροφορίες της τράπεζας. Προκειμένου να πολεμήσουν τους ανεπιθύμητους επισκέπτες (hackers), πολλές τράπεζες έχουν υπογράψει συμφωνίες με κολοσσούς της πληροφορικής, για να επιτηρούν την ασφάλεια και σταθερότητα του συστήματος συναλλαγών. Ένα παράδειγμα τράπεζας που προχώρησε σε τέτοιου είδους συμφωνία είναι η Τράπεζα Πειραιώς, η οποία πρόσφατα ανέθεσε αυτή την ευθύνη στην ΙΒΜ Γ ερμανίας. Χρήστες Δεν είναι μόνο οι τράπεζες οι οποίες πρέπει να πάρουν μέτρα για την ασφάλεια των πελατών τους, αλλά και οι ίδιοι οι πελάτες. Αυτό γιατί εάν ένας hacker καταφέρει να εισχωρήσει στον υπολογιστή του χρήστη, θα μπορέσει να δει μέσα από αυτόν τους κωδικούς ασφαλείας, και ύστερα σφετεριστεί τις καταθέσεις του, ενώ φυσικά η τράπεζα δεν θα φέρει καμία απολύτως ευθύνη. Προκειμένου να διατηρήσει το υπολογιστή του «απόρθητο», και να είναι ασφαλής από επιθέσεις κυβερνο-εγκληματιών, ο χρήστης θα πρέπει να κάνει κάποια απλά πράγματα: Πρώτον, θα πρέπει να κρατά το λειτουργικό σύστημα του υπολογιστή του ενημερωμένο, αφού η εταιρία κατασκευής του ενδέχεται να έχει εντοπίσει θέματα ασφαλείας τα οποία μπορούν να επιτρέψουν ανεπιθύμητη πρόσβαση από τρίτους στον υπολογιστή. Επίσης για να καταπολεμήσει την δράση αυτών κάποιων προγραμμάτων spy ware, θα πρέπει να εγκαταστήσει ένα πρόγραμμα anti spy ware. Για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ιών spy ware, αλλά και άλλων ιών που μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην λειτουργία του υπολογιστή, τα οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν επιτήδειοι προκειμένου να εισβάλλουν στον υπολογιστή του πελάτη, αυτός μπορεί να εγκαταστήσει και ένα πρόγραμμα antivirus. Για να προστατεύσει περαιτέρω τον υπολογιστή του, ο χρήστης 25

26 μπορεί να εγκαταστήσει ένα Τείχος Προστασίας (Firewall) στον υπολογιστή του, το οποίο τον προστατεύει από κακόβουλες επιθέσεις από τρίτους και του δίνει τη δυνατότητα να εξουσιοδοτεί αυτός ποια προγράμματα επιθυμεί να έχουν πρόσβαση στο Internet. Επίσης, οι πελάτες του e-banking, θα πρέπει να προσέξουν και άλλες μεθόδους που χρησιμοποιούν επιτήδειοι προκειμένου να μάθουν τους κωδικούς πρόσβασης τους. Διάφορες από αυτές τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι: Παραπλανητικά (spam scam): Ο χρήστης μπορεί να λάβει στο λογαριασμό e mail του μηνύματα το οποία υποτίθεται πως είναι από εκπροσώπους της τράπεζας και του ζητούν να δώσει το User ID του όπως και τα Password. Ψεύτικες σελίδες (bogus sites): Στο του, ο χρήστης μπορεί να λάβει επίσης μηνύματα τα οποία τον καλούν να κάνει log-in στην ιστοσελίδα της τράπεζας χρησιμοποιώντας έναν σύνδεσμο (link) που τον οδηγεί σε μία σελίδα που η διεύθυνσή της, όπως και η εμφάνισή της μοιάζει καταπληκτικά με την αντίστοιχη της τράπεζας. Σε αυτήν την σελίδα ο χρήστης εάν εισάγει τους κωδικούς του, αυτοί καταγράφονται και πλέον είναι διαθέσιμοι, όπως και οι καταθέσεις του. Οι Κυβερνήσεις Εκτός όμως από τις τράπεζες και τους πελάτες τους, θα πρέπει και οι κυβερνήσεις να δημιουργήσουν και να υποστηρίξουν ένα θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα προστατεύει τον απλό χρήστη (και κατ επέκταση τον χρήστη του e-banking) και τις τράπεζες από τις επιθέσεις των κυβερνοεγκληματιών. Θα πρέπει να προσαρμοστούν στις συνθήκες μιας κοινωνίας και οικονομίας που διαρκώς αλλάζει, αφού στους καιρούς μας οι συναλλαγές που γίνονται μέσω του Διαδικτύου, είναι ποσά που αν δεν διαφυλαχτούν, διαταράσσεται η παγκόσμια οικονομία. Αυτά τα μέτρα ξεκινούν από την ενημέρωση των πολιτών όσον αφορά στο ηλεκτρονικό έγκλημα. Μέσω της ενημέρωσης οι πολίτες παίρνουν τα αναγκαία μέτρα, και προφυλάσσονται από τους κυβερνοεγκληματίες. Μια τέτοια κίνηση έχει ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 2000 από το αμερικάνικο υπουργείο δικαιοσύνης, με την ανέγερση της ιστοσελίδας Cyber crime ( crime.org), στην οποία συγκεντρώνεται καθημερινά τεράστια μάζα πληροφοριών που αφορούν αυτήν την μάστιγα των ημερών μας. Σήμερα, μετά από συνεργασία των κυβερνήσεων των 26

27 μεγάλων χωρών του πλανήτη, έχει προχωρήσει αρκετά η θέσπιση νόμων και άρθρων οι οποίοι προβλέπουν τις πιο πολλές μορφές ηλεκτρονικού εγκλήματος, και το μόνο που μένει είναι η ολοκλήρωση του νόμου σύμφωνα με τον οποίο η αστυνομία μιας χώρας μπορεί να συλλάβει κυβερνοεγκληματίες του εξωτερικού χωρίς να προκύπτουν διαδικαστικά προβλήματα πριν και μετά την σύλληψη του ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ, ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ. Προκειμένου να διασφαλιστεί το απόρρητο αλλά και η ακεραιότητα των πληροφοριών που ανταλλάσσονται, χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα ασφαλείας και μέθοδοι κρυπτογράφησης. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο επίπεδα ασφαλείας1 που αφορούν στην κρυπτογράφηση των μηνυμάτων. Τα είδη κρυπτογράφησης είναι τα 40-bit encryption και 128-bit encryption. Η κρυπτογράφηση είναι ουσιαστικά ένας τρόπος να ξαναγραφεί ένα κείμενο σε έναν κώδικα και αργότερα να αποκωδικοποιηθεί με τη χρήση του κατάλληλου κλειδιού. Η κρυπτογράφηση που χρησιμοποιείται εφαρμόζει μια μαθηματική διαδικασία για το κλειδί, το οποίο φτιάχνεται με ορισμένο αριθμό bits (έτσι έχουμε την κρυπτογράφηση των 128-bits). Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των bits τόσο καλύτερη είναι θεωρητικά η κρυπτογράφηση. Για τη διασφάλιση των μεταδιδόμενων πληροφοριών κατά την διεξαγωγή ηλεκτρονικών συναλλαγών, τα κυριότερα πρωτόκολλα που χρησιμοποιούνται για την μεταβίβαση πληροφοριών είναι τα ακόλουθα: Cybercash, SET (ηλεκτρονικές πληρωμές), SSL, PCT, TLS(κρυπτογράφηση σε επίπεδο TCP/IP), PGP, S/MIME ( ), S-HTTP (Web browsing). Στο Web το SSL είναι το κυρίαρχο και χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενός κρυπτογραφημένου καναλιού μέσα από το οποίο μεταφέρονται κρυπτογραφημένες κάθε είδους πληροφορίες, ενώ το SET αποτελεί ένα σχετικά νεότερο πρωτόκολλο. Ένα πιστοποιητικό περιέχει το όνομα του προσώπου για το οποίο εκδίδεται (έμπορος ή πελάτης), την ψηφιακή υπογραφή του, το δημόσιο (και το αντίστοιχο ιδιωτικό κλειδί του) και την υπογραφή της αρχής που εξέδωσε το πιστοποιητικό. 27

28 Για την επίτευξη της ταυτοποίησης χρησιμοποιείται κρυπτογράφηση δημόσιου κλειδιού. Με αυτό τον τρόπο κάθε συναλλασσόμενο μέρος αναγνωρίζεται ως τέτοιο με βάση το ψηφιακό πιστοποιητικό (Digital ID) που έχει αποκτήσει. Το ψηφιακό πιστοποιητικό είναι αντίστοιχο με την ταυτότητα, το δίπλωμα οδήγησης, το διαβατήριο και την πιστωτική κάρτα και εκδίδεται από αρχές πιστοποίησης (Certification Authorities, CA). SSL Το SSL (Secure Sockets Layer) εξασφαλίζει τη δημιουργία ενός ασφαλούς διαύλου επικοινωνίας. Μέσα από το κανάλι αυτό μπορεί να μεταδίδεται πληροφορία από τους Web servers και clients (HTTP) αλλά και κάθε άλλης μορφής (π.χ. , news). Το κανάλι εγγυάται ότι τα δεδομένα θα μεταφερθούν ακέραια και ότι το περιεχόμενό τους δεν πρόκειται να αλλάξει κατά τη διάρκεια της μεταφοράς, ενώ πιστοποιεί τον Web server, δηλαδή ο Web browser επιβεβαιώνει ότι ο server είναι αυτός που δηλώνει ότι είναι. Η πληροφορία πρώτα κρυπτογραφείται και έπειτα μεταδίδεται (ταυτόχρονα συμπιέζεται) για να αποκρυπτογραφηθεί από τον Web browser. Αποτελεί αδιαφανή για το χρήστη διαδικασία, ο οποίος δεν αντιλαμβάνεται τίποτα από όλα αυτά παρά μόνο τα σημάδια στον browser του: Το "http" έχει μετατραπεί σε " και υπάρχει ένα σύμβολο κλειστής κλειδαριάς (λουκέτου) στο κάτω μέρος της οθόνης. Όταν σε μια σύνδεση χρησιμοποιείται το SSL, οτιδήποτε μεταφέρεται ανάμεσα στο χρήστη και τον Web server είναι κρυπτογραφημένο, όπως το URL του κειμένου, τα περιεχόμενα του κειμένου που μεταδίδεται, τα περιεχόμενα που αποστέλλονται από το χρήστη μέσω φορμών (άρα και τα στοιχεία του πελάτη και ο αριθμός της πιστωτικής κάρτας του). Το SSL εγγυάται ότι οι πληροφορίες που εισαγάγουμε σε μια φόρμα θα φτάσουν στον προορισμό τους αναλλοίωτες. Για να το πετύχει αυτό χρησιμοποιεί συμμετρική κρυπτογράφηση. Οι πληροφορίες που μεταδίδονται κρυπτογραφούνται με βάση ένα μυστικό κλειδί που έχει δημιουργηθεί για την περίσταση, το οποίο γνωρίζουν ο browser του χρήστη και ο server. Επίσης, εγγυάται ότι οι πληροφορίες στέλνονται στο σωστό άνθρωπο και όχι σε τρίτους. SET 28

29 Σε αντίθεση με το SSL, το SET (Secure Electronic Transactions) αποτελεί εξειδικευμένο πρωτόκολλο για τη διασφάλιση των ηλεκτρονικών συναλλαγών μέσω πιστωτικών καρτών, ενώ πρόσφατα αρχίζει να χρησιμοποιείται και στις ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές. Κατασκευάζεται από τις Visa, MasterCard, IBM, Netscape, Microsoft, GTE, Verisign. Στο SET αυτοί που συμμετέχουν σε μια συναλλαγή είναι ο πελάτης, ο έμπορος, η τράπεζα του πελάτη και η τράπεζα του εμπόρου, καθένας από τους οποίους πρέπει να έχει ψηφιακά πιστοποιητικά (digital certificates). Με τη χρήση των ψηφιακών αυτών πιστοποιητικών επιβεβαιώνεται από τα συναλλασσόμενα μέρη (πωλητής και έμπορος) η ταυτότητά τους. Αυτό αποτελεί την πρώτη φάση της συναλλαγής (αυθεντικοποίηση των δύο μερών). Οι πελάτες επιβεβαιώνουν ότι οι έμποροι από τους οποίους επιθυμούν να αγοράσουν είναι νόμιμοι μέσα από την ψηφιακή ταυτότητά τους, όπως και οι έμποροι για τους πελάτες. Η εμπιστοσύνη αυτή εδραιώνεται μέσω των πιστοποιητικών που έχουν εκδοθεί από τρίτες αρχές (π.χ. τράπεζες). Ένα πιστοποιητικό περιέχει το όνομα του προσώπου για το οποίο εκδίδεται (έμπορος ή πελάτης), την ψηφιακή υπογραφή του, το δημόσιο (και το αντίστοιχο ιδιωτικό κλειδί του) και την υπογραφή της αρχής που εξέδωσε το πιστοποιητικό. Όταν ο πελάτης δώσει μια παραγγελία, ο browser του λαμβάνει το πιστοποιητικό του εμπόρου, προκειμένου να ελεγχθεί αν είναι όντως νόμιμος - αν σχετίζεται με κάποιον χρηματοπιστωτικό οργανισμό. Στη συνέχεια στέλνεται στον έμπορο η παραγγελία κρυπτογραφημένη με το δημόσιο κλειδί του εμπόρου. Στην τράπεζα στέλνεται πληροφορία σχετικά με την πληρωμή, κρυπτογραφημένη με το δημόσιο κλειδί της τράπεζας. Το μεγάλο πλεονέκτημα του SET είναι ότι με αυτό τον τρόπο δε στέλνεται πληροφορία με τον αριθμό της πιστωτικής κάρτας στον έμπορο. Το SET δεν έχει ακόμα χρησιμοποιηθεί ευρέως, σε αντίθεση με το SSL, το οποίο διατηρεί το μεγαλύτερο μερίδιο στις ασφαλείς ηλεκτρονικές συναλλαγές. Σιγά σιγά εμφανίζονται προϊόντα από μεγάλες εταιρείες του χώρου που χρησιμοποιούν το πρωτόκολλο ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΑΠΑΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΛΗΡΩΜΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 29