«Ο επηπνιαζκόο ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο θαη ε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ»

Transcript

1 ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΓΖΜΟΗΑ ΤΓΔΗΑ» ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Ο επηπνιαζκόο ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο θαη ε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ» Μεηαπηπρηαθή θνηηήηξηα: Λάκπξνπ Νηθνιέηα - Α.Μ ΠΑΣΡΑ 2017

2 ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΓΖΜΟΗΑ ΤΓΔΗΑ» ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Ο επηπνιαζκόο ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο θαη ε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ» Μεηαπηπρηαθή θνηηήηξηα: Λάκπξνπ Νηθνιέηα - Α.Μ Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Γειαζηνπνχινπ Διέλε, Καζεγήηξηα Τγηεηλήο, Δξγαζηήξην Τγηεηλήο, Σκήκα Ηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ ΠΑΣΡΑ

3 ΣΡΗΜΔΛΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ Γειαζηνπνύινπ Διέλε, Καζεγήηξηα Τγηεηλήο, Δξγαζηήξην Τγηεηλήο, Ηαηξηθή ρνιή, Παλεπηζηήκην Παηξψλ Γνπξδήο Φίιηππνο, Καζεγεηήο Φπρηαηξηθήο, Φπρηαηξηθή Κιηληθή, Παλεπηζηεµηαθφ Γεληθφ Ννζνθνµείν Παηξψλ αθειιαξόπνπινο Γηώξγνο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Ηαηξηθήο Φπζηθήο θαη Ηαηξηθήο Πιεξνθνξηθήο, Ηαηξηθή ρνιή, Παλεπηζηήκην Παηξψλ 2

4 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ει. Γήισζε κε ππνθινπήο.6 Αθηέξσζε..7 Δπραξηζηίεο...8 Πεξίιεςε...9 Abstract...11 πληνκνγξαθίεο..12 Καηάινγνο πηλάθσλ 13 Καηάινγνο γξαθεκάησλ.14 Α ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ Πξφινγνο.16 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: Γεληθή εηθόλα ηεο θαηάζιηςεο 1.1 Δηζαγσγή Ηζηνξηθή Αλαδξνκή Δπηδεκηνινγία θαηάζιηςεο Σαμηλφκεζε Γηαηαξαρψλ Γηάζεζεο Αηηηνινγία θαηάζιηςεο..27 Κεθάιαην 2: Ζ έλλνηα ηεο ηξίηεο ειηθίαο 2.1 Δηζαγσγή Οξηζκφο ηεο ηξίηεο ειηθίαο Ζ ιεηηνπξγηθή ειηθία Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ γήξαηνο Αιιαγέο ζηελ ηξίηε ειηθία.31 Κεθάιαην 3: Ζ θαηάζιηςε ζηελ ηξίηε ειηθία 3.1 Δηζαγσγή Δπηδεκηνινγία ηεο θαηάζιηςεο ζηελ ηξίηε ειηθία πκπηψκαηα θαηάζιηςεο

5 3.4 Μνξθέο θαηάζιηςεο ζηελ Σξίηε ειηθία Γηάγλσζε Γηαθνξηθή δηάγλσζε Πξνδηαζεζηθνί παξάγνληεο Παξάγνληεο θηλδχλνπ Πξνζηαηεπηηθνί παξάγνληεο Δπηπηψζεηο ηεο θαηάζιηςεο Καηάζιηςε θαη δηαηαξαρέο χπλνπ Καηάζιηςε θαη απηνθηνληθφηεηα Καηάζιηςε θαη άλνηα..41 Κεθάιαην 4: Ο ζεζκόο ησλ Κέληξσλ Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ 4.1 Ζ δεκηνπξγία ησλ ΚΑΠΖ Ο ζθνπφο Σν ΚΑΠΖ Ζγνπκελίηζαο..43 Κεθάιαην 5: Σν πξόγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» 5.1 Ζ πνξεία ηνπ πξνγξάκκαηνο Ο ζθνπφο Ζ ζηειέρσζε θαη ε ιεηηνπξγία Σν «Βνήζεηα ζην πίηη ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο.45 Β ΔΗΓΗΚΟ ΜΔΡΟ 1.θνπφο Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε Μεζνδνινγία Πιεζπζκφο κειέηεο Δξγαιεία κέηξεζεο Ζζηθά δεηήκαηα ηαηηζηηθή αλάιπζε. 49 4

6 7. Απνηειέζκαηα Απνηειέζκαηα δεκνγξαθηθψλ θαη πεξηγξαθηθψλ ζηαηηζηηθψλ ηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ζπζρεηίζεηο κεηαβιεηψλ Δπηπνιαζκφο θαηάζιηςεο ζηα ΚΑΠΖ Δπηπνιαζκφο θαηάζιηςεο ζην Βνήζεηα ζην πίηη πδήηεζε πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο Πεξηνξηζκνί κειέηεο..79 Βηβιηνγξαθία 81 Παξάξηεκα..87 5

7 Βεβαηψλσ φηη ε παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία είλαη απνηέιεζκα δηθήο κνπ δνπιεηάο θαη δελ απνηειεί πξντφλ αληηγξαθήο. ηηο δεκνζηεπκέλεο ή κε δεκνζηεπκέλεο πεγέο πνπ αλαθέξσ έρσ ρξεζηκνπνηήζεη εηζαγσγηθά φπνπ απαηηείηαη θαη έρσ παξαζέζεη ηηο πεγέο ηνπο ζην ηκήκα ηεο βηβιηνγξαθίαο. 6

8 Σην ζύδπγό κνπ, Φξήζην θαη ζηα δπν καο παηδηά, Νηθόια θαη Ισάλλα 7

9 Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηελ επηβιέπνπζα κνπ, Καζεγήηξηα Τγηεηλήο ηεο Ηαηξηθήο ζρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, θα Γειαζηνπνχινπ Διέλε, γηα ηελ θαζνδήγεζε, ηηο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο ηεο, ηελ άκεζε αληαπφθξηζε ζε φιεο κνπ ηηο απνξίεο, ηηο εχζηνρεο παξαηεξήζεηο θαη ηε ζπλερή βνήζεηα θαη ππνζηήξημε πνπ κνπ παξείρε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Δπραξηζηψ επίζεο θαη ηα άιια κέιε ηεο Σξηκεινχο επηηξνπήο, ηνλ Καζεγεηή Φπρηαηξηθήο ηεο Ηαηξηθήο ζρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, θν Γνπξδή Φίιηππν θαη ηνλ Αλαπιεξσηή Καζεγεηή Ηαηξηθήο Φπζηθήο θαη Ηαηξηθήο Πιεξνθνξηθήο ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, θν αθειιαξφπνπιν Γηψξγν γηα ηελ παξνπζία ηνπο θαη ηε βνήζεηα ηνπο. Δπηπιένλ, έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηνπο γνλείο κνπ θαη ζηα πεζεξηθά κνπ, γηαηί ρσξίο ηε βνήζεηα ηνπο ζηε θχιαμε θαη ζηε θξνληίδα ησλ παηδηψλ κνπ, δε ζα κπνξνχζα λα θέξσ εηο πέξαο απηφ ην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα. Σέινο, ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο ζπλαδέιθνπο κνπ γηα ηε βνήζεηα ηνπο θαηά ηεο δηάξθεηα ηεο έξεπλαο, φπσο επίζεο θαη ηνπο αθαλείο κνπ ήξσεο, Νάλζπ, Καηεξίλα, Φαλή, γηα ηε ζηήξημε, ηελ εζηθή ζπκπαξάζηαζε θαη ηελ ππνκνλή ηνπο. 8

10 Πεξίιεςε Δηζαγσγή: Ζ θαηάζιηςε, είλαη κηα ςπρηθή δηαηαξαρή, ε νπνία παξαηεξείηαη κε κεγάιε ζπρλφηεηα ζηνπο ειηθησκέλνπο θαη εμαηηίαο ηεο ηδηαίηεξεο εηθφλαο πνπ παξνπζηάδεη ην θαηαζιηπηηθφ ειηθησκέλν άηνκν, ππνδηαγηγλψζθεηαη θαη ππνζεξαπεχεηαη. Απνηειεί ζνβαξφ πξφβιεκα ηεο δεκφζηαο πγείαο, ην νπνίν ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε, ζην κέιινλ πξνβιέπεηαη λα επηδεηλσζεί. θνπόο: Ζ δηεξεχλεζε ηνπ επηπνιαζκνχ ηεο θαηάζιηςεο ζε αζηηθφ θαη αγξνηηθφ πιεζπζκφ ειηθησκέλσλ. Δπηπιένλ ζηφρνο, ήηαλ ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ θηλδχλνπ, θαζψο θαη ησλ πξνζηαηεπηηθψλ παξαγφλησλ, ζηελ εκθάληζε ηεο θαηαζιηπηηθήο ζπκπησκαηνινγίαο. Μέζνδνο: Γηεμήρζε ζπγρξνληθή επηδεκηνινγηθή κειέηε. Σνλ κειεηψκελν πιεζπζκφ απνηέιεζαλ 263 άηνκα, ελεξγά κέιε ησλ ΚΑΠΖ ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο θαη απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη». Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ζπκπιεξψζεθε έλα θαηάιιεια δηακνξθσκέλν αλψλπκν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν πεξηειάκβαλε εξσηήζεηο δεκνγξαθηθνχ ραξαθηήξα, ηξεηο εξσηήζεηο ηνπ EHIS, ηελ θιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ θαη ηελ, ζηαζκηζκέλε ζηνλ ειιεληθφ ειηθησκέλν πιεζπζκφ, Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο, GDS-15. Απνηειέζκαηα: Καηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα βάζεη ηεο GDS-15, εκθάληζε ην 41,2% ηνπ ππφ κειέηε πιεζπζκνχ (21,7% κέηξηα θαη 19,5% ζνβαξή). ηελ εξψηεζε ηνπ EHIS, αλ είραλ ή έρνπλ θαηάζιηςε, ην 29% απάληεζε ζεηηθά ελψ χζηεξα απφ ηε ζπζρέηηζε πνπ έγηλε κε ηελ θιίκαθα GDS-15, απφ ην 58% πνπ απάληεζε αξλεηηθά, ην 27,8% εκθάληζε ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο. Οη γπλαίθεο εκθάληζαλ θαηάζιηςε (45,4%) ζε κεγάιν πνζνζηφ ζε ζρέζε κε ηνπ άληξεο (27,9%). Δπίζεο, θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία εκθάληζαλ νη ρήξνη θαη νη αλχπαληξνη, ηα άηνκα πνπ εκθαλίδνπλ ζνβαξά λνζήκαηα πγείαο, νη ρακεινζπληαμηνχρνη, νη κε έρνληεο παηδηά ή φζνη έρνπλ ράζεη θάπνην παηδί. Μεγάιε δηαθνξά παξνπζηάζηεθε αλάκεζα ζηα άηνκα πνπ δέρνληαη ηηο ππεξεζίεο ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη», ηα νπνία εκθάληζαλ θαηάζιηςε ζε πνζνζηφ 57,7% (31,1% κέηξηα θαη 26,6% ζνβαξή) έλαληη ησλ κειψλ ηνπ ΚΑΠΖ, κε πνζνζηφ 29% (19% κέηξηα θαη 10% ζνβαξή). Όζνλ αθνξά ηελ θιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ, ρεηξφηεξε πνηφηεηα χπλνπ εκθάληζαλ νη γπλαίθεο, νη ρακεινζπληαμηνχρνη θαη ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζην «Βνήζεηα ζην πίηη». 9

11 πκπεξάζκαηα: Γηαπηζηψζεθε φηη ε θαηάζιηςε ζηελ ηξίηε ειηθία είλαη ππνδηαγλσζκέλε. Ζ εκθάληζε ηεο θαζνξίδεηαη απφ ηα δεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ άιινηε παίδνπλ επηβαξπληηθφ θαη άιινηε πξνζηαηεπηηθφ ξφιν. Μέζα απφ ηε δεκηνπξγία ηζρπξνχ ππνζηεξηθηηθνχ δηθηχνπ, κπνξεί λα γίλεη πξφιεςε θαη έγθαηξε δηάγλσζε ηεο λφζνπ, ζε επίπεδν Πξσηνβάζκηαο Φξνληίδαο Τγείαο. Λέμεηο-θιεηδηά: Καηάζιηςε, ειηθησκέλνη, επηπνιαζκφο, Κέληξν Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ, Βνήζεηα ζην πίηη 10

12 Abstract Background: Depression is a mental disorder, which is frequently observed in the elderly, and due to the particular appearance of the depressed elderly person, is misdiagnosed or wrongly treated. It is a serious problem to public health, which, together with demographic aging, is set to become worse in the future. Purpose: To investigate the prevalence of depression in the elderly in urban and rural areas. A further objective was to investigate the risk factors as well as the protective agents in the development of symptoms of depression. Method: A cross-section epidemiological study was conducted. The population surveyed consisted of 263 people, active members of the Centre for Open Care of the Elderly of the Municipality of Igoumenitsa and members of the Home Help program. In order to gather data a suitably adapted anonymous questionnaire was completed, which included demographic questions, three questions from the EHIS, the Athens Insomnia Scale and, standard to the Greek Elderly population, the Geriatric Depression Scale, GDS-15. Results: 41.2% of the population studied showed symptoms of depression based on GDS-15, (21.7% moderate and 19.5% severe). In answer to the EHIS question, 29% responded positively to having been or being depressed, whereas after the correlation with the GDS-15 scale, from the 58% of those who responded negatively, 27.8% showed symptoms of depression. Women showed a high percentage depression (45.4%) in contrast to men (27.9%). Furthermore, symptoms of depression were seen in widows and those not married the seriously ill, those who received low pensions, and those who were childless or who had lost a child. A big difference was observed between those who received "Home Help" services, experiencing 57.7% of depression (31.1% moderate and 26.6% severe) compared to members of the Centre for Open Care for the Elderly, experiencing 29% (19% moderate and 10% severe). In terms of the Athens Insomnia Scale, worse sleep quality was experienced by women, low-paid pensioners and people in "Home Help" program. Conclusions: Depression in the elderly was found to be misdiagnosed. Its appearance is determined by demographic, social and economic factors that sometimes play a burdensome role and other times a protective role. Through the creation of a strong supportive network, prevention and early diagnosis of the disease can be carried out at the level of Primary Health Care. Keywords: Depression, elderly, prevalence, Center of Open Care of the Elderly, Home Help 11

13 πληνκνγξαθίεο ΑΚΑΓΔ: Αζθαιηζηηθφ Κεθάιαην Αιιειεγγχεο Γελεψλ ΑκεΑ: Άηνκα κε Αλαπεξία ΓΓ: Γεκνηηθφ Γηακέξηζκα ΔΠΑ: Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο ΚΑΠΖ: Κέληξν Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ ΚΔΓΚΔ: Κεληξηθή Έλσζε Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Διιάδαο ΚΖΦΖ: Κέληξν Ζκεξήζηαο Φξνληίδαο Ζιηθησκέλσλ ΚΝ: Κεληξηθφ Νεπξηθφ χζηεκα ΝΠΓΓ: Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ ΠΑΚΠΠΟ: Πξνζρνιηθή Αγσγή, Κνηλσληθή Πξνζηαζία θαη Πνιηηηζκφο ΠΔΠ: Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα ΠΟΤ: Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο ΔΛ: πζηεκαηηθφο Δξπζεκαηψδεο Λχθνο AIS: Athens Insomnia Scale DSM-IV: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 4 th Edition EHIS: European Health Interview Survey GDS: Geriatric Depression Scale ICD-10: International Classification of Diseases 10th Revision WHO: World Health Organization DALY: Disability Adjusted Life Year 12

14 Καηάινγνο πηλάθσλ Πίλαθαο 1: Γεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά...50 Πίλαθαο 2: Δπίδξαζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε ηνπ EHIS 4: Έρεηε ή είραηε πνηέ ζηε δσή ζαο θαηάζιηςε (*p<0.005, **p<0.05 ) Πίλαθαο 3: Δπίδξαζε δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε EHIS-5: Παίξλαηε ή πήξαηε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα ηελ θαηάζιηςε (*p<0.05)...62 Πίλαθαο 4: Δπίδξαζε δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε EHIS-6: έρεηε εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο (*p<0.05, **p<0.005) 63 Πίλαθαο 5 Γεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε ζρέζε κε ηελ πνηφηεηα χπλνπ βάζεη ηελ Κιίκαθαο Αυπλίαο Αζελψλ (*p<0.001, **p<0.005, ***p<0.01, ****p<0.05) Πίλαθαο 6: χγθξηζε ησλ δεκνγξαθηθψλ, θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηε θιίκαθα GDS-15, αλαθνξηθά κε ηηο κέζεο ηηκέο θαη ηηο ηππηθέο απνθιίζεηο (*p<0.001, **p<0.005, ***p<0.01, ****p<0.05)..69 Πίλαθαο 7: Ζ θιίκαθα GDS-15 ζε ζρέζε κε ηα δεκνγξαθηθά, εθθξαδφκελε ζε πνζνζηά (*p<0.05)...70 Πίλαθαο 8: Οη απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ EHIS ζηα κέιε ησλ ΚΑΠΖ θαη ζηα άηνκα πνπ αλήθνπλ θαη ζηα 2 πξνγξάκκαηα..74 Πίλαθαο 9: Απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ EHIS ησλ ειηθησκέλσλ πνπ αλήθνπλ κφλν ζην πξφγξακκα "Βνήζεηα ζην πίηη"

15 Καηάινγνο γξαθεκάησλ Γηάγξακκα 1: Δπηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο αλά πεξηνρή, αλαθνξηθά κε ην θχιν...21 Γηάγξακκα 2: Παγθφζκηνο επηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο, βάζεη ειηθίαο θαη θχινπ.21 Γηάγξακκα 3: Καηαλνκή ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) αλάινγα κε ηελ εγγξαθή ηνπο ζε πξφγξακκα 52 Γηάγξακκα 4: Δπηζθεςηκφηεηα ησλ ΚΑΠΖ...53 Γηάγξακκα 5: πκκεηνρή ησλ εξσηεζέλησλ ζε δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ΚΑΠΖ 53 Γηάγξακκα 6: Λφγνη εγγξαθήο ζην ΚΑΠΖ 54 Γηάγξακκα 7 : πρλφηεηα επηζθεςηκφηεηαο ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη».55 Γηάγξακκα 8: Ηθαλνπνίεζε απφ ηε ζπρλφηεηα επίζθεςεο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» 56 Γηάγξακκα 9: Λφγνη έληαμεο ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη».56 Γηάγξακκα 10: Ύπαξμε Καηάζιηςεο ζχκθσλα κε ην European Health Interview Survey..57 Γηάγξακκα 11: Υνξήγεζε θαξκαθεπηηθήο αγσγήο ζηελ θαηάζιηςε, ζχκθσλα κε ην EHIS...57 Γηάγξακκα 12: Δκθάληζε θαηάζιηςεο ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ζχκθσλα κε ην EHIS.58 Γηάγξακκα 13: Ννζήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ειηθησκέλνη. 58 Γηάγξακκα 14: Ζ Πνηφηεηα Ύπλνπ ησλ Ζιηθησκέλσλ ζχκθσλα κε Κιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ. 59 Γηάγξακκα 15: Ζ θαηαλνκή ηεο βαξχηεηαο ηεο θαηάζιηςεο ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) ζχκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο (GDS-15).60 Γηάγξακκα 16: Ζ θαηάζιηςε ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) ζχκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο (GDS-15)

16 Γηάγξακκα 17: Ζ αυπλία ησλ ζπκκεηερφλησλ σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε θάπνην πξφγξακκα Γηάγξακκα 18: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15, αλάιπζε ηεο απάληεζεο «φρη, δελ έρσ/είρα θαηάζιηςε».71 Γηάγξακκα 19: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15. αλάιπζε ηεο απάληεζεο «λαη, έρσ/είρα θαηάζιηςε» 72 Γηάγξακκα 20: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15, αλάιπζε ηεο απάληεζεο «δε γλσξίδσ»..72 Γηάγξακκα 21: Καηάζιηςε βάζεη θιίκαθαο GDS-15 ζηα ΚΑΠΖ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο...74 Γηάγξακκα 22:πγθξηηηθή παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο θιίκαθαο GDS-15 αλαθνξηθά κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηα πξνγξάκκαηα..75 Γηάγξακκα 23: Καηάζιηςε βάζεη GDS-15 ζην "Βνήζεηα ζην πίηη"

17 Α ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ Πξόινγνο Ζ παξνχζα κειέηε κε ηίηιν «Ο επηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο θαη ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ θηλδχλνπ», εληάζζεηαη ζηα πιαίζηα απφθηεζεο ηνπ κεηαπηπρηαθνχ κνπ δηπιψκαηνο ζηε Γεκφζηα Τγεία. Αθνξκή γηα ηελ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο ζηάζεθε ε επαγγεικαηηθή κνπ εκπεηξία κε ηελ ηξίηε ειηθία, πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ εξγαζία κνπ σο λνζειεχηξηα ηφζν ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» φζν θαη ζηα δχν απφ ηα πέληε ΚΑΠΖ ηνπ δήκνπ, θαιχπηνληαο ηηο λνζειεπηηθέο αλάγθεο ησλ κειψλ. Γλσξίδνληαο θαιά ινηπφλ ηνπο αλζξψπνπο απηήο ηεο ειηθίαο, δηαπίζησλα κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, φηη δηάθνξα γεγνλφηα πνπ ζπλέβαηλαλ ζηε δσή ηνπο, φπσο ε απψιεηα ζπγγεληθνχ πξνζψπνπ ή θάπνηα πνιχ ζνβαξή αζζέλεηα, είραλ αξλεηηθφ αληίθηππν ζηελ ςπρηθή ηνπο πγεία. Μέζα απφ ζπδεηήζεηο, κε ην νηθείν ηνπο πεξηβάιινλ, γηα πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ πξνβιήκαηνο απφ θάπνηνλ εηδηθφ, ε απάληεζε πνπ έπαηξλα ήηαλ φηη «είλαη ηεο ειηθίαο». Ζ αιήζεηα φκσο βξίζθεηαη αιινχ. Ζ θαηάζιηςε ζηνπο ειηθησκέλνπο είλαη δηαδεδνκέλν πξφβιεκα αιιά δελ απνηειεί θπζηνινγηθφ κέξνο ηνπ γήξαηνο. Τπάξρεη ηζρπξή ζρέζε αιιειεμάξηεζεο κεηαμχ θαηάζιηςεο θαη ζσκαηηθήο πγείαο. Σα θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα κπνξεί λα νδεγήζνπλ ηνλ ειηθησκέλν ζε πεξηζζφηεξν άγρνο θαη δπζιεηηνπξγία θαη λα επηδεηλψζνπλ ηελ ίδηα ηελ θαηάζιηςε. Δπηβάιιεηαη ινηπφλ άκεζε δηάγλσζε ηεο λφζνπ ψζηε λα είλαη άκεζε θαη ε ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε. Μέζα απφ ηελ παξνχζα κειέηε, επηρεηξείηαη λα πξνζδηνξηζηεί ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο ζηνλ ειηθησκέλν πιεζπζκφ, πνπ δεη ζηνλ δήκν ηεο Ζγνπκελίηζαο, λα θαηαγξαθνχλ νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο εκθάληζεο ηεο λφζνπ, λα βξεζεί αλ ζπζρεηίδεηαη ε αυπλία κε ηελ θαηάζιηςε θαη ηέινο, λα θαηαγξαθεί, αλ ππάξρεη, ε ππνδηάγλσζε ηεο λφζνπ. 16

18 Κεθάιαην 1 Γεληθή εηθόλα ηεο θαηάζιηςεο 1.1 Δηζαγσγή Ζ θαηάζιηςε, ζχκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο, είλαη ε θχξηα αηηία ηεο θαθήο πγείαο θαη ηεο αλαπεξίαο ζε φιν ηνλ θφζκν, απνηειψληαο έλα ζεκαληηθφ πξφβιεκα ηεο Γεκφζηαο Τγείαο. χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία εθηίκεζε ηνπ Π.Ο.Τ., πεξηζζφηεξα απφ 300 εθ. άηνκα φισλ ησλ ειηθηψλ, δνπλ ζήκεξα κε θαηάζιηςε θαη πάλσ απφ ην 80% απηήο ηεο αζζέλεηαο εκθαλίδεηαη ζε άηνκα πνπ δνπλ ζε ρακεινχ θαη κεζαίνπ εηζνδήκαηνο ρψξεο. Ζ δπζνίσλε πξφβιεςε είλαη φηη ην 2020 ζα απνηειεί ηε δεχηεξε αηηία λνζεξφηεηαο κεηά ηελ ηζραηκηθή θαξδηνπάζεηα. (WHO, 2017) Χο θαηάζιηςε νξίδεηαη ε δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο πνπ επεξεάδεη ζνβαξά ηνλ ηξφπν πνπ έλα άηνκν αηζζάλεηαη, ζθέθηεηαη θαη ελεξγεί. Πξνθαιεί ζπρλά αηζζήκαηα ζιίςεο θαη απψιεηα ελδηαθέξνληνο γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ θάπνηε απνιάκβαλε ην άηνκν. ηελ πην ζνβαξή κνξθή ηεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απηνθηνλία. Γηα λα γίλεη δηάγλσζε ηεο θαηάζιηςεο, ηα ζπκπηψκαηα πξέπεη λα εκθαλίδνληαη θαηά ην κεγαιχηεξν δηάζηεκα ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε κέξα θαη γηα πεξηζζφηεξν απφ δχν εβδνκάδεο. (NIMH, 2016) Ζ θαηάζιηςε είλαη ππνδηαγλσζκέλε θαη ππνραξαθηεξηζκέλε ζηελ πξσηνβάζκηα θξνληίδα θαη καδί κε ηελ άλνηα, απνηεινχλ ηελ πην ζπρλή δηαηαξαρή ζηελ ηξίηε ειηθία. Σα ζπκπηψκαηα ηεο θαηάζιηςεο ζε ειηθησκέλνπο ζπρλά παξαβιέπνληαη θαη δελ ζεξαπεχνληαη επεηδή ζπκπίπηνπλ κε άιια πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα άηνκα απηά (WHO, 2016). Οη ειηθησκέλνη, απνθεχγνπλ λα παξνπζηαζηνχλ ζηνλ εηδηθφ πξνθεηκέλνπ λα γίλεη εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπο, απνδίδνληαο ηα ζπκπηψκαηα ηνπο ζην θπζηνινγηθφ γήξαο ή ζε απψιεηεο ζπγγεληθψλ πξνζψπσλ (Υαηδεαλησλίνπ, 2005). 17

19 1.2 Ηζηνξηθή αλαδξνκή Ζ θαηάζιηςε θαίλεηαη φηη απνηεινχζε πάληα έλα πξφβιεκα πνπ απαζρνινχζε ηελ αλζξσπφηεηα απφ ηα αξραία ρξφληα. Οη πξψηεο αλαθνξέο ηεο κειαγρνιηθήο ζπλδξνκήο βξίζθνληαη ζε θείκελα ηεο Μεζνπνηακίαο θαη ηεο Αηγχπηνπ, ηε 2 ε ρηιηεηία π.υ. Οη γηαηξνί αληηκεηψπηδαλ αζζέλεηεο κε ζσκαηηθέο βιάβεο ελψ νη πάζρνληεο απφ ςπρηθέο αζζέλεηεο, παξαθνινπζνχληαλ απφ ηεξείο, θαζψο απηέο απνδίδνληαλ ζηνπο δαίκνλεο. Έηζη έρνπκε ηελ πξψηε δηάθξηζε ηεο θαηάζιηςεο, σο λνεηηθήο λφζνπ, απφ ηηο ζσκαηηθέο λφζνπο. (Gelder M. et al, 1998) Οη αλαθνξέο γηα ηελ ςπρηθή αζζέλεηα πνπ πξνθαινχληαλ απφ πλεχκαηα θαη δαίκνλεο ήηαλ ζπρλέο ηφζν ζηελ αξραία Διιάδα φζν θαη ζηελ αξραία Ρψκε. ε θείκελα ηνπ ηζηνξηθνχ Ζξφδνηνπ, ηνλ 5ν αηψλα, ππάξρνπλ αλαθνξέο γηα έλαλ βαζηιηά πνπ νδεγήζεθε ζηελ ηξέια απφ ηα θαθά πλεχκαηα. Οη γηαηξνί ηεο επνρήο πίζηεπαλ φηη ήηαλ κηα βηνινγηθή θαη ςπρνινγηθή αζζέλεηα θαη ζπληζηνχζαλ γπκλαζηηθή, εηδηθή δηαηξνθή, κνπζηθή, καζάδ θαη έλα αθέςεκα απφ γάια γατδνχξαο θαη εθρχιηζκα παπαξνχλαο γηα αλαθνχθηζε απφ ηα ζπκπηψκαηα ηεο κειαγρνιίαο. Οη Βαβπιψληνη, νη Κηλέδνη θαη νη Αηγχπηηνη, σο ζεξαπεία, ρξεζηκνπνηνχζαλ ηερληθέο εμνξθηζκνχ, κε μπινδαξκφ θαη πείλα, γηα λα δηψρλνπλ απφ ην ζψκα ηνπο δαίκνλεο πνπ ην είραλ θαηαιάβεη (Porter, 2002). Ο Ηππνθξάηεο ( π.υ.) ππνζηήξημε φηη ε δηάζεζε, νη ςπρηθέο αζζέλεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζσζηή ηζνξξνπία πγξψλ ηνπ ζψκαηνο, ηα νπνία νλφκαζε ρπκνχο. Τπήξραλ ηέζζεξηο ρπκνί: ε θίηξηλε ρνιή, ε κέιαηλα ρνιή, ην θιέγκα θαη ην αίκα. Ζ ζσζηή ηζνξξνπία απηψλ ησλ ρπκψλ έζεηε ηε βάζε γηα κηα πγηή πξνζσπηθφηεηα. Σαμηλφκεζε ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο ζε θαηεγνξίεο θαη ρξεζηκνπνίεζε ηνπο φξνπο καλία, κειαγρνιία (φπσο νλνκαδφηαλ ε θαηάζιηςε) θαη θξελίηηδα. Πίζηεπε φηη ε ππεξνρή ηεο θίηξηλεο ρνιήο νδεγνχζε ζε καλία ελψ ε ππεξνρή ηεο καχξεο ρνιήο ζηνλ ζπιήλα πξνθαινχζε ηελ κειαγρνιία. Χο ζεξαπεία, ζπλήζηδε λα εθαξκφδεη κηα ηερληθή, ηελ αηκαηνρπζία, θαηά ηελ νπνία αθαηξνχζε αίκα απφ ην ζψκα. (Minois, 2010). Ο Αξηζηνηέιεο ( π.υ.) αζπάζηεθε ηελ ηδέα ηεο «ζεία καλίαο» ηνπ Πιάησλα θαη ηε ζπζρέηηζε κε ηε κειαγρνιία. Πίζηεπε φηη κηα κηθξή πνζφηεηα καχξεο ρνιήο ήηαλ απαξαίηεηε γηα λα αλαπηπρζεί ε κεγαινθπΐα θάπνηνπ. (Grohol, 2010) 18

20 Λίγν πξηλ ηνλ εξρνκφ ηνπ Υξηζηνχ, θπξηάξρεζε μαλά ε άπνςε κεηαμχ ησλ κνξθσκέλσλ Ρσκαίσλ φηη ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο ηηο πξνθαινχλ νη δαίκνλεο θαη ε νξγή ησλ ζεψλ. Ο Κνξλήιηνο Κέιζνο (25-50 κ.υ) ζπληζηνχζε σο ζεξαπεία ηελ πείλα, ην δέζηκν ησλ πνδηψλ κε ζίδεξα θαη ηνλ μπινδαξκφ. ηνλ αληίπνδα, ν Πέξζεο γηαηξφο Ραδήο, ζεσξνχζε ηνλ εγθέθαιν σο αθεηεξία ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο θαη πξφηεηλε κνξθέο ζπκπεξηθνξηζηηθήο ζεξαπείαο, κε ζεηηθέο αληακνηβέο γηα ζσζηή ζπκπεξηθνξά. (Minois, 2010) Καηά ην Μεζαίσλα, ε θαηάζιηςε ζεσξήζεθε σο ηηκσξία ησλ αλζξψπσλ απφ ηνπο ζενχο, εμαηηίαο ησλ ακαξηεκάησλ ηνπο. Οη άλζξσπνη ζηηγκαηίδνληαλ θαη αληηκεησπίδνληαλ σο άπηζηνη. Χο ζεξαπείεο ρξεζηκνπνηνχληαλ νη εμνξθηζκνί, νη πληγκνί ή ην θάςηκν (Kennedy et al, 2001). Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο, πνπ μεθίλεζε ην 14 ν αηψλα ζηελ Ηηαιία θαη κέρξη ην 17 ν αηψλα επεθηάζεθε ζε φιε ηελ Δπξψπε, αξθεηνί ήηαλ νη γηαηξνί πνπ ζπκθψλεζαλ κε ηε ζεσξία ηνπ Ηππνθξάηε, φηη νη ςπρηθέο αζζέλεηεο νθείινληαλ ζε θπζηθά αίηηα. Σαπηφρξνλα, απνδφζεθε έλαο ξνκαληηθφο νξηζκφο ηεο θαηάζιηςεο, αθνχ σο θαηαζιηπηηθνί ζεσξνχληαλ θπξίσο άηνκα κε επάισην ςπρηζκφ θαη θαιιηηερληθέο επαηζζεζίεο (Katon et al, 2009). Λίγν πξηλ ην ηέινο ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ην 18 ν αηψλα, αξθεηνί ήηαλ νη γηαηξνί πνπ ζπληζηνχζαλ ηελ άζθεζε, ηε κνπζηθή, ηε ζσζηή δηαηξνθή σο αληηκεηψπηζε ηεο θαηάζιηςεο. Θεσξνχζαλ φηη πίζσ απφ ηελ θαηάζιηςε θξχβεηαη ε επηζεηηθφηεηα ελφο αηφκνπ θαη παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ε ζπλαλαζηξνθή θαη ε ζπδήηεζε ησλ πξνβιεκάησλ κε θίινπο ή γηαηξνχο. (Burton, 2011) Σν 1660 ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ζηελ αγγιηθή γιψζζα ν φξνο «θαηάζιηςε» (depression), σο πεξηγξαθή ηεο θαθήο δηάζεζεο ελψ ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα πέξαζε ζε θνηλή ρξήζε. (Grohol, 2011). Σν 1895, ν γεξκαλφο ςπρίαηξνο Emil Kraepelin, θαζφξηζε ηα δηαγλσζηηθά θξηηήξηα ηεο καληνθαηαζιηπηηθήο ςχρσζεο θαη ηε δηαρψξηζε απφ ηελ πξψηκε άλνηα. Ζ ηαμηλφκεζε έγηλε βάζεη ηεο θιηληθήο πεξηγξαθήο, ηεο πνξείαο θαη ηεο πξφγλσζεο. (Υξηζηνδνχινπ, 2005). Σν 1917, o Sigmund Freud, φξηζε ηε κειαγρνιία σο αληίδξαζε ζηελ απψιεηα, είηε ζηελ πξαγκαηηθή (ζάλαηνο ζπδχγνπ) είηε ζηε ζπκβνιηθή (αδπλακία επίηεπμεο ζηφρνπ) (Mondimore, 2006) Ζ κεηαγελέζηεξε άπνςε είλαη απηή πνπ δηαηχπσζε ν Beck, φηη ε θαηάζιηςε νθείιεηαη ζηηο αξλεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπ αηφκνπ πνπ έρεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ εμαηηίαο 19

21 ησλ αιιαγψλ ζηηο αληηιήςεηο ηνπ. ηαζκφ ζηελ αληηκεηψπηζε θαη ηε ζεξαπεία ηεο θαηάζιηςεο απνηέιεζε ε αλαθάιπςε ησλ ςπρνθαξκάθσλ κε αληηθαηαζιηπηηθέο ηδηφηεηεο, ηε δεθαεηία ηνπ 1950, αθήλνληαο πίζσ φιεο ηηο πξνεγνχκελεο ζεξαπεπηηθέο πξνζεγγίζεηο. (Πιαηή, 2000) 1.3 Δπηδεκηνινγία Καηάζιηςεο χκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο (Π.Ο.Τ) ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα ηνπ ΟΖΔ, κε βάζε ην δείθηε βαξχηεηαο, ν νπνίνο κεηξά ηε ζπλνιηθή επηβάξπλζε ζηελ πξνζσπηθή, επαγγεικαηηθή & θνηλσληθή δσή, πέληε απφ ηηο δέθα αξξψζηηεο κε ηνλ πςειφηεξν δείθηε είλαη ςπρηθέο. χκθσλα κε ην δείθηε DALYs, ε θαηάζιηςε παγθνζκίσο θαηέρεη ζήκεξα ηελ 3ε ζέζε, απφ πιεπξάο απψιεηαο εηψλ δσήο, αλαπεξίαο θαη θνηλσληθήο δπζιεηηνπξγίαο. Ζ εθηίκεζε ηνπ Π.Ο.Τ. είλαη φηη πεξηζζφηεξα απφ άηνκα, αλά ηνλ θφζκν, φισλ ησλ ειηθηψλ πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε. Ο αξηζκφο απηφο έρεη απμεζεί θαηά 18%, κεηαμχ ηεο δεθαεηίαο Ζ δπζνίσλε πξφβιεςε είλαη φηη ην 2020 ε θαηάζιηςε ζα απνηειεί ηε δεχηεξε αηηία λνζεξφηεηαο κεηά ηελ ηζραηκηθή θαξδηνπάζεηα, ελψ απνηειεί ήδε έλα απφ ηα ηξία ζπρλφηεξα πξνβιήκαηα πγείαο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. Ο επηπνιαζκφο κπνξεί λα πνηθίιιεη αλάινγα κε ηελ πεξηνρή. Κπκαίλεηαη απφ 2,9% κεηαμχ ησλ αληξψλ ζηελ πεξηνρή ηνπ Γπηηθνχ Δηξεληθνχ κέρξη 5,9% κεηαμχ ησλ γπλαηθψλ ζηελ Αθξηθή (Γηάγξακκα 1). Γηαθπκάλζεηο ππάξρνπλ θαη φζνλ αθνξά ην θχιν, αθνχ κεηαμχ ησλ ειηθηψλ εηψλ νη γπλαίθεο πάζρνπλ ζε πνζνζηφ 7,5% έλαληη ησλ αληξψλ κε πνζνζηφ 5,5%, ζχκθσλα κε κεηξήζεηο πνπ έγηλαλ ην 2015 (Γηάγξακκα 2). Ζ θαηάζιηςε κπνξεί λα εκθαληζηεί θαη ζε παηδηά θαη εθήβνπο θάησ ησλ 15 εηψλ, αιιά ζε πνιχ κηθξφηεξν πνζνζηφ. (WHO, 2017) 20

22 Γηάγξακκα 1: Δπηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο (%) αλά πεξηνρή, αλαθνξηθά κε ην θχιν (WHO, 2017) Γηάγξακκα 2: Παγθφζκηνο επηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο, βάζεη ειηθίαο θαη θχινπ (%) (WHO, 2017) Οη γπλαίθεο, ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, ππνθέξνπλ απφ θαηάζιηςε δχν θνξέο πην ζπρλά απφ ηνπο άλδξεο. Έρεη δηαπηζησζεί, φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο, νη γπλαίθεο ζε πνζνζηφ 20% θαη νη άληξεο ζε πνζνζηφ 15%, ζα εκθαλίζνπλ έλα θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην, ελψ ην 10% ησλ γπλαηθψλ θαη ην 5,8% αλδξψλ ζα λνζήζνπλ ζε έλα έηνο. Παξά ηηο νξκνληθέο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηνπο άλδξεο θαη ηηο γπλαίθεο αιιά θαη ηηο βηνινγηθέο ζπληζηακέλεο ζηελ αηηηνινγία ηεο θαηάζιηςεο, ζεσξείηαη φηη νη ςπρνθνηλσληθνί παξάγνληεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα δηαθνξεηηθά 21

23 ζηξεζζνγφλα γεγνλφηα δσήο (ηνθεηνί, αλαηξνθή παηδηψλ), ζηα νπνία εθηίζεληαη νη γπλαίθεο, παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε απηψλ ησλ πνζνζηψλ. Ζ έλαξμή ηεο θαηάζιηςεο, ζπλήζσο ηνπνζεηείηαη ζηε κέζε ειηθία παξφιν πνπ κπνξεί λα εκθαληζηεί ζε νπνηαδήπνηε ειηθία, απφ ρξνλψλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα φκσο, έρεη παξαηεξεζεί φηη ε εκθάληζε ηεο γίλεηαη φιν θαη ζπρλφηεξε ζηελ εθεβηθή ειηθία ή ηελ πξψηκε ελήιηθε δσή. Γη απηφ θαη ηα θαηαζιηπηηθά επεηζφδηα, πνπ ζπκβαίλνπλ ζ' απηέο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο, έρνπλ θαηεγνξεζεί γηα ηελ απμεκέλε ρξήζε αιθνφι ή άιισλ ςπρνδξαζηηθψλ νπζηψλ. Ζ κείδσλ θαηάζιηςε έρεη πςειφ δείθηε ζλεζηκφηεηαο, θαζψο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απηνθηνλία κέρξη θαη ην 15% ησλ αζζελψλ. Δπηπιένλ, ζηνπο αζζελείο πάλσ απφ 55 εηψλ ε ζπρλφηεηα απηνθηνλίαο είλαη ηεηξαπιάζηα ηεο ζπρλφηεηαο ζαλάηνπ ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ. ηελ Δπξψπε, νη ςπρηθέο αζζέλεηεο, κε πην ζπρλή ηελ θαηάζιηςε, πξνζβάιινπλ πάλσ απφ ην 27% ησλ ελειίθσλ εηεζίσο θαη επζχλνληαη γηα ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο απηνθηνλίεο πνπ ζπκβαίλνπλ θάζε ρξφλν (Μαληδαβίλνπ, 2008). Ζ επηδεκηνινγηθή κειέηε, πνπ έγηλε απφ ηε Dr Ferrari, αλαθέξεη, εηδηθά γηα ηελ Διιάδα, φηη πεξίπνπ ην 4,9% ηνπ πιεζπζκνχ πάζρεη απφ «κείδνλα θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή» (ζηνηρεία γηα ην 2010) φηαλ ν αληίζηνηρνο κέζνο φξνο γηα ηε Γπηηθή Δπξψπε είλαη 4,7%. Τπάξρνπλ ρψξεο κε κεγαιχηεξα πνζνζηά θαηάζιηςεο, φπσο ε Οιιαλδία (8%) θαη ε Διβεηία (6,2%) θαη άιιεο κε ρακειφηεξα, φπσο ε Βξεηαλία (3%) θαη ην Βέιγην (4%) (Ferrari and Whiteford, 2013). χκθσλα κε έξεπλα πνπ δηεμήρζε απφ ηελ Δζληθή Μειέηε Ννζεξφηεηαο θαη Παξαγφλησλ Κηλδχλνπ (Δ.ΜΔ.ΝΟ), κε ζπκκεηνρή 5000 αηφκσλ, ειηθίαο 18 εηψλ θαη άλσ, κε ηπραία επηινγή βάζε ηεο απνγξαθήο ηνπ 2011, ην πνζνζηφ ηεο θαηάζιηςεο έθηαζε ην 16% (Φπληαλίδνπ, 2015). Ο αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο Φπρηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, θαπηλάθεο Πέηξνο, ζην 2ν πλέδξην Φπρηθήο Τγείαο, εθηηκά φηη νη αζζελείο κε θαηάζιηςε ζηελ Διιάδα ην 2015, μεπέξαζαλ ηηο (Κατηαλίδε, 2016). Με βάζε ηα επηδεκηνινγηθά ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ γηα ηελ Διιάδα, ην 50-85% ησλ λέσλ κεηέξσλ αλαπηχζζνπλ επηιφρεηα κειαγρνιία, ην 10-15% ησλ λέσλ κεηέξσλ αλαπηχζζνπλ επηιφρεηα θαηάζιηςε θαη ην 0,1-0,2% ησλ λέσλ κεηέξσλ αλαπηχζζνπλ επηιφρεηα ςχρσζε. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε θαηάζιηςε εκθαλίδεηαη 22

24 ζρεηηθά ζπρλά ζηα λεαξά άηνκα, αθνχ ην 2% ησλ παηδηψλ θαη ην 4-8% ησλ εθήβσλ, ζην γεληθφ πιεζπζκφ, πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε (πεξηνδηθφ ΤΓΔΗΑ, 2008). ηελ έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ε Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή ην 2014, γηα ηελ πγεία ηνπ πιεζπζκνχ, ην 4,7% ηνπ πιεζπζκνχ δήισζε φηη πάζρεη απφ θαηάζιηςε, πνζνζηφ πνπ είλαη απμεκέλν θαηά 80,8% ζε ζρέζε µε ην πνζνζηφ ηνπ 2009, πνπ αλέξρνληαλ ζην 2,6%. Καηάζιηςε θαίλεηαη λα εκθαλίδνπλ νη 3 ζηνπο 10 άλδξεο (33,0%) θαη νη ζρεδφλ 7 ζηηο 10 γπλαίθεο (67,0%). Δπηπιένλ, γηα πξψηε θνξά ζπµπεξηιήθζεθε ζηελ έξεπλα εξψηεµα ζρεηηθά µε ηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζµφ θαη ηε ζπρλφηεηα εµθάληζεο ηνπ. χµθσλα µε ηηο απαληήζεηο «ζθέςεηο φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα λα µε δεη ή λα βιάςεη ηνλ εαπηφ ηνπ» έθαλε ην 3,3% ηνπ πιεζπζκνχ (ΔΛΣΑΣ, 2014). 1.4 Σαμηλόκεζε Γηαηαξαρώλ ηεο Γηάζεζεο Οη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο, έρνπλ δηαλχζεη πεξηφδνπο, ζηηο νπνίεο αληηδξνχλ ζε γεγνλφηα ή ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο αλαπηχζζνληαο ζπλήζσο ππεξδξαζηεξηφηεηα. Έρνπλ δηαλχζεη φκσο θαη θαηαζηάζεηο πνπ αληηδξνχλ κε ηνλ αληίζεην ηξφπν, δειαδή κε κειαγρνιία, κε δπζζπκία θαη ληψζνληαο αδηαθνξία γηα φια. Πξφθεηηαη γηα ηε καλία θαη ηελ θαηάζιηςε, πνπ ζηηο πην ήπηεο κνξθέο ηνπο, είλαη θπζηνινγηθέο θαη κέξνο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Γηα κεξηθνχο αλζξψπνπο, φκσο, απηέο νη αιιαγέο ηεο δηάζεζεο κπνξεί λα είλαη ηφζν έληνλεο, αθξαίεο θαη κε παξαηεηακέλε δηάξθεηα, ψζηε λα αλαζηαηψλνπλ θαη λα δηαηαξάζζνπλ ην θπζηνινγηθφ ξπζκφ ηεο δσήο ηνπο. Απηέο νη πεξηπηψζεηο νλνκάδνληαη δηαηαξαρέο δηάζεζεο (ή ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο). χκθσλα κε ην ηαμηλνκηθφ ζχζηεκα ICD-10 ηεο Παγθφζκηαο Οξγάλσζεο Τγείαο (1992), ε θαηάζιηςε ππάγεηαη ζηηο «δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο». Σν 1994, ε Ακεξηθαληθή Φπρηαηξηθή Δηαηξεία, δεκνζίεπζε ην DSM-IV, έλα εγρεηξίδην ηαμηλφκεζεο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζχκθσλα κε ην νπνίν νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο δηαθξίλνληαη ζηηο Καηαζιηπηηθέο Γηαηαξαρέο, ζηηο Γηπνιηθέο Γηαηαξαρέο, ζηε Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο Οθεηιφκελε ζε Γεληθή Ηαηξηθή Καηάζηαζε θαη ζηε Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο Πξνθαινχκελε απφ Οπζίεο. Σέινο, ππάξρεη θαη ε Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο κε Πξνζδηνξηδφκελεο Αιιηψο (Μαληδαβίλνπ, 2008). Πην αλαιπηηθά, νη Γηαηαξαρέο ηεο Γηάζεζεο δηαθξίλνληαη ζε: 23

25 Καηαζιηπηηθέο Γηαηαξαρέο: Μείδσλ Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή: κπνξεί λα είλαη δηπνιηθήο ή κνλνπνιηθήο ςχρσζεο. Παξνπζηάδεηαη κε έλα κνλαδηθφ θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην ή κπνξεί λα ππνηξνπηάζεη θαη λα ζπλνδεχεηαη απφ ςεπδαηζζήζεηο θαη κειαγρνιηθφ παξαιήξεκα (Υαηδεαλησλίνπ, 2005). Ζ δηαηαξαρή απηή πθίζηαηαη αλ παξνπζηαζηνχλ γηα δηάζηεκα δηάξθεηαο ηνπιάρηζηνλ 2 εβδνκάδσλ, πέληε απφ ηα παξαθάησ ζπκπηψκαηα: i) θαηαζιηπηηθή δηάζεζε θαηά ηε κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε κέξα (ππνθεηκεληθή αλαθνξά ή παξαηήξεζε άιισλ) ii) έληνλε ειάηησζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο γηα φιεο ή ζρεδφλ φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο, θαηά ηηο πεξηζζφηεξεο ψξεο ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θαζεκεξηλά iii) ζεκαληηθή απψιεηα βάξνπο ρσξίο κείσζε ηεο ηξνθήο ή αχμεζε βάξνπο (π.ρ. κεηαβνιή ηνπ βάξνπο ζψκαηνο πάλσ απφ 5% ζε έλα κήλα) ή ειάηησζε ή αχμεζε ηεο φξεμεο ζρεδφλ θάζε εκέξα iv) αυπλία ή ππεξππλία, ζρεδφλ θάζε κέξα v) ςπρνθηλεηηθή δηέγεξζε ή επηβξάδπλζε (παξαηεξήζηκε απφ ηνπο άιινπο), ζρεδφλ θαζεκεξηλά vi) εχθνιε θφπσζε ή απψιεηα ελεξγεηηθφηεηαο ζρεδφλ θάζε εκέξα vii) αίζζεκα ελνρήο ή καηαηφηεηαο ή αλαμηφηεηαο viii) κεησκέλε ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο ή βξαδχηεηα ζηε ζθέςε ή δπζθνιία ζηε ιήςε απνθάζεσλ (κε παξαηήξεζε ή ππνθεηκεληθή εθηίκεζε) ix) απηνθηνληθφο ηδεαζκφο ρσξίο ζπγθεθξηκέλν ζρέδην ή επαλαιακβαλφκελεο ζθέςεηο ζαλάηνπ. Σνπιάρηζηνλ ην έλα απφ ηα πέληε ζπκπηψκαηα πξέπεη λα είλαη είηε ε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε είηε ε απψιεηα ελδηαθέξνληνο ή επραξίζηεζεο (Kaplan and Sadock s, 2000). Γπζζπκηθή Γηαηαξαρή: Υαξαθηεξίδεηαη απφ ήπηαο κνξθήο θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, ηηο πεξηζζφηεξεο ψξεο ηεο εκέξαο, πνπ δηαξθεί ηνπιάρηζηνλ δχν ρξφληα. Σα ζπκπηψκαηα κνηάδνπλ κε απηά ηεο κείδνλνο θαηάζιηςεο, είλαη φκσο κηθξφηεξεο βαξχηεηαο (Υξηζηνδνχινπ, 2005). Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή Με Πξνζδηνξηδόκελε Αιιηώο: Πεξηιακβάλνληαη δηαηαξαρέο πνπ δελ πιεξνχλ ηα θξηηήξηα γηα λα θαηαηαρζνχλ ζηηο ππφινηπεο Καηαζιηπηηθέο Γηαηαξαρέο (Παπαδεκεηξίνπ θαη ζπλ, 2013). ε απηέο πεξηιακβάλνληαη ε πξνεκκελνξπζηαθή δπζθνξηθή δηαηαξαρή (κε έλαξμε ζπκπησκάησλ ιίγεο κέξεο πξηλ ηελ έκκελν ξχζε) θαη ε ειάζζσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή (κε ζπκπηψκαηα κηθξφηεξεο βαξχηεηαο απφ απηά ηεο κείδσλνο θαηαζιηπηηθήο δηαηαξαρήο (Μαληδαβίλνπ, 2008). 24

26 Γηπνιηθέο Γηαηαξαρέο: Γηπνιηθή Γηαηαξαρή Τύπνπ Ι: Σα άηνκα πνπ πάζρνπλ απφ ηε δηαηαξαρή απηή, παξνπζηάδνπλ δηαζηήκαηα θαηάζιηςεο θαη δηαζηήκαηα επθνξίαο, πνπ νλνκάδεηαη καλία, θαη ηε ραξαθηεξίδεη ε δηέγεξζε, ε ππεξθηλεηηθφηεηα θαη ε γξήγνξε νκηιία κε αθαηαλφεηε ζθέςε. Ζ ππνκαλία δελ είλαη ηφζν έληνλε φζν ε καλία θαη ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο έρεη ζεηηθή επηξξνή ζην άηνκν, φηαλ απμάλεη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ. Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή ηχπνπ Η (καληνθαηάζιηςε) είλαη ε ελαιιαγή καληαθψλ θαη θαηαζιηπηηθψλ επεηζνδίσλ (κηθηά επεηζφδηα) ή ε παξνπζία ελφο ή πεξηζζνηέξσλ καληαθψλ επεηζνδίσλ θαη δηαγηγλψζθεηαη ζε άηνκα κε κείδνλα θαηάζιηςε. Γηπνιηθή Γηαηαξαρή Τύπνπ ΙΙ: δηαγηγλψζθεηαη ζε άηνκα κε κείδνλα θαηάζιηςε πνπ ζπλνδεχνληαη ηνπιάρηζηνλ απφ έλα ππνκαληαθφ επεηζφδην (Μαληδαβίλνπ, 2008). Κπθινζπκηθή Γηαηαξαρή: Δίλαη κηα ρξφληα θαηάζηαζε Γηαηαξαρήο ηεο Γηάζεζεο, κε ζπλερείο δηαθπκάλζεηο, γηα ηνπιάρηζηνλ 2 ρξφληα. Υαξαθηεξίδεηαη απφ ζπκπηψκαηα κηθξφηεξεο βαξχηεηαο απφ ηε δηπνιηθή δηαηαξαρή ηχπνπ Η (Παγνξνπνχινπ, 2000) Γηπνιηθή Γηαηαξαρή Με Πξνζδηνξηδόκελε Αιιηώο: Πξφθεηηαη γηα ηππηθά ζπκπηψκαηα Γηπνιηθήο Γηαηαξαρήο, δειαδή θαηαζιηπηηθά θαη ππνκαληαθά ζπκπηψκαηα, πνπ δελ πιεξνχλ φκσο ηα θξηηήξηα γηα λα ηεζεί δηάγλσζε γηα θάπνηα απφ ηηο αλσηέξσ δηαηαξαρέο. Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο Οθεηιόκελε ζε Γεληθή Ηαηξηθή Καηάζηαζε: θαηαζηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο είλαη νη εθθπιηζηηθέο λεπξνινγηθέο θαηαζηάζεηο (λφζνο Πάξθηλζνλ, πνιιαπιή ζθιήξπλζε), νη λφζνη ησλ εγθεθαιηθψλ αγγείσλ, νη απηνάλνζεο δηαηαξαρέο (ΔΛ), νη ινηκψμεηο απφ ηφ (επαηίηηδα, κνλνππξήλσζε, γξίπε), νη ελδνθξηλνπάζεηεο (ππεξ θαη ππνζπξενεηδηζκφο) θαη άιιεο. Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο Πξνθαινύκελε από Οπζίεο: είλαη απνηέιεζκα ηεο δξάζεο κηαο νπζίαο θαηάρξεζεο (αιθνφι, ακθεηακίλεο, θνθαΐλε), ελφο θαξκάθνπ (αλαζζεηηθά, αλαιγεηηθά), ή κηαο ηνμίλεο (πηεηηθέο νπζίεο, νξγαλνθσζθνξηθά εληνκνθηφλα). Ζ Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο κπνξεί λα είλαη θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, κείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο, επεξέζηζηε, αλεβαζκέλε ή δηαρπηηθή δηάζεζε. (Μελεδηάηνπ, 2017). 25

27 Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο Με Πξνζδηνξηδόκελεο Αιιηώο: είλαη νη δηαηαξαρέο πνπ είλαη δχζθνιν λα θαηαηαρζνχλ αλάκεζα ζε Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή Με Πξνζδηνξηδφκελε Αιιηψο θαη ζε Γηπνιηθή Γηαηαξαρή Με Πξνζδηνξηδφκελε Αιιηψο, επεηδή βάζεη θξηηεξίσλ, δελ πιεξνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα θακία ζπγθεθξηκέλε Γηαηαξαρή ηεο Γηάζεζεο (Μάλνπ, 1997). Άιιεο κνξθέο θαηάζιηςεο είλαη: Δπηιόρεηνο Καηάζιηςε: εκθαλίδεηαη ζε κηθξφ δηάζηεκα κεηά ηνλ ηνθεηφ θαη κπνξεί λα έρεη ήπηα ή ζνβαξή κνξθή. Ζ βηνινγηθή αιιαγή πνπ ζπκβαίλεη ζηα επίπεδα ησλ νξκνλψλ (απφηνκε αχμεζε ηεο πξνιαθηίλεο θαη κείσζε ησλ νηζηξνγφλσλ θαη ηεο πξνγεζηεξφλεο) επεξεάδεη ηελ θπζηνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Δπηπιένλ, ν εξρνκφο ελφο παηδηνχ, ηδηαίηεξα αλ είλαη ην πξψην, είλαη φρη κφλν κηα ζεκαληηθή αιιαγή ζηνλ ηξφπν δσήο ηεο γπλαίθαο, αλαθνξηθά κε ηνπο δηαθνξεηηθνχο ξφινπο πνπ θαιείηαη λα αλαιάβεη, αιιά κπνξεί λα θέξεη ζηελ επηθάλεηα θπξίαξρεο ζπγθξνχζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ δηθή ηεο παηδηθή ειηθία. ε θάζε πεξίπησζε, δελ απνηειεί αζήκαληε αζζέλεηα. ηε ζνβαξή ηεο κνξθή, ε κεηέξα κπνξεί λα εγθαηαιείςεη ην κσξφ ή αθφκα θαη λα ην ζθνηψζεη ( Δπνρηθή Καηάζιηςε: πξφθεηηαη γηα κηα δηαηαξαρή ηνπ ζπλαηζζήκαηνο ππφ ην πξίζκα ηεο θαηαζιηπηηθήο ή ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο. Παξνπζηάδεη ηελ ίδηα ζπκπησκαηνινγία κε ηελ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, κε ηε κφλε δηαθνξά φηη ππξνδνηείηαη ζπγθεθξηκέλεο επνρέο ηνπ ρξφλνπ. Γηαθξίλεηαη ζε δχν ηχπνπο αλάινγα κε ην ρξφλν εκθάληζεο. Ο πξψηνο ηχπνο, πνπ είλαη θαη ν πην ζπρλφο, ζρεηίδεηαη κε ηελ έλαξμε ηνλ ρεηκψλα. πλήζσο, εκθαλίδεηαη ζηα ηέιε ηνπ θζηλνπψξνπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ ρεηκψλα θαη ηείλεη λα θνξπθψλεηαη θαηά ηελ πεξίνδν ησλ Υξηζηνπγέλλσλ αιιά θαη θαηά ηνπο 2 πξψηνπο κήλεο ηνπ ρξφλνπ, Ηαλνπάξην θαη Φεβξνπάξην. Σα ζπκπηψκαηα πνπ ηε ζπλνδεχνπλ είλαη ε ππεξππλία, ε απμεκέλε φξεμε, θπξίσο γηα ηξφθηκα πνπ πεξηέρνπλ πδαηάλζξαθεο, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε βάξνπο, ε επεξεζηζηφηεηα, νη δπζθνιίεο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ηα αηζζήκαηα ιχπεο θαη κεηνλεμίαο θαη κηα αίζζεζε «βάξνπο» θπξίσο ζηα ρέξηα ή ηα πφδηα. Ο δεχηεξνο ηχπνο εκθαλίδεηαη ηελ άλνημε. Ξεθηλά ζπλήζσο ηνπο ηειεπηαίνπο κήλεο ηεο άλνημεο θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα ηππηθά ζπκπηψκαηα ηεο θαηαζιηπηηθήο 26

28 δηαηαξαρήο: ππνηνληθή δηάζεζε, απψιεηα ελδηαθέξνληνο γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ παιηφηεξα ελδηέθεξαλ ην άηνκν, δπζθνιία ζπγθέληξσζεο, απψιεηα φξεμεο θαη βάξνπο, αιιαγέο ζηνλ χπλν (ζπλήζσο αυπλία) (Westrin & Raymond, 2007). 1.5 Αηηηνινγία θαηάζιηςεο ηελ θαηάζιηςε, δελ επζχλεηαη έλαο θαη κνλαδηθφο ιφγνο πνπ λα εμεγεί ηελ εκθάληζε ηεο. Πξφθεηηαη γηα έλα πνιππαξαγνληηθφ λφζεκα θαη έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη θάζε θνξά, νη παξάγνληεο ζπκβάιινπλ ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ζηελ εκθάληζε θαη πνξεία ηεο λφζνπ. Χζηφζν, έρνπλ νξηνζεηεζεί ηξεηο παξάγνληεο πνπ επζχλνληαη πεξηζζφηεξν: νη γελεηηθνί, νη βηνινγηθνί θαη νη ςπρνθνηλσληθνί. i. Γελεηηθνί Ζ θιεξνλνκηθφηεηα παίδεη πνιχ κεγάιν ξφιν ζηελ πηζαλφηεηα εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο. Ο θίλδπλνο λα λνζήζεη θαλείο απφ θαηάζιηςε, φηαλ έρεη ζην ζηελφ νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ, ζπγγελείο πνπ πάζρνπλ απφ απηήλ, ηδηαίηεξα ζε ζνβαξή ή ρξφληα κνξθή, είλαη απμεκέλνο. Σα δηάθνξα γνλίδηα πνπ εκπιέθνληαη ζηε κεηαβίβαζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ηεο πξνζσπηθφηεηαο ή άιισλ βηνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, απμάλνπλ ηελ πξνδηάζεζε πνπ έρεη ην άηνκν λα εκθαλίζεη θαηάζιηςε. Όηαλ δειαδή έλα άηνκν έρεη θιεξνλνκήζεη απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, δηαηξέρεη κεγαιχηεξν θίλδπλν απφ έλα άιιν λα πάζεη θαηάζιηςε ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δξάζε άιισλ παξαγφλησλ ηνπ πεξηβάιινληνο (βηνινγηθνί, θνηλσληθνί, ςπρνινγηθνί). Ζ άπνςε ινηπφλ, πνπ επηθξαηεί ζηηο κέξεο καο, είλαη φηη θιεξνλνκείηαη κηα επαηζζεζία γηα ηε λφζν, ε νπνία ζα εθδεισζεί αλ επηδξάζνπλ ςπρνθνηλσληθνί ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο. ii. Βηνινγηθνί Ύζηεξα απφ έξεπλεο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 50, έρνπλ ελνρνπνηεζεί γηα ηελ αηηηνπαζνγέλεηα ηεο θαηάζιηςεο, νη λεπξνδηαβηβαζηέο, νη νπζίεο δειαδή κε ηηο νπνίεο επηθνηλσλνχλ ηα λεπξηθά θχηηαξα κεηαμχ ηνπο. Όηαλ ε ζεξνηνλίλε θαη ε λνξεπηλεθξίλε, νη δπν λεπξνδηαβηβαζηέο, δε βξίζθνληαη ζε ηζνξξνπία ηφηε εκθαλίδνληαη νη θαηαζιηπηηθέο θαη αγρψδεηο δηαηαξαρέο. Δπηπιένλ, έρεη βξεζεί φηη θάπνηεο κε ςπρηαηξηθέο παζήζεηο κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ θαηάζιηςε δεπηεξνγελψο. Απηέο είλαη παζήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε βιάβεο ζην ΚΝ (φπσο θιήξπλζε θαηά 27

29 Πιάθαο, λφζνο Πάξθηλζνλ, αγγεηαθφ εγθεθαιηθφ επεηζφδην), ελδνθξηληθέο θαη κεηαβνιηθέο δηαηαξαρέο (ππνζπξενεηδηζκφο, λφζνο Cushing), ινηκψδε θαη απηνάλνζα λνζήκαηα (πλεπκνλία, θπκαηίσζε, πζηεκαηηθφο Δξπζεκαηψδεο Λχθνο), αλαηκίεο θαη φγθνη ηνπ γαζηξεληεξηθνχ (θαξθίλνο θεθαιήο παγθξέαηνο). Σέινο, εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο (θνθαΐλε, αιθνφι) θαη θάξκαθα αληηθιεγκνλψδε, αληηππεξηαζηθά) κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ θαηάζιηςε (Μαληδαβίλνπ, 2008). iii. Χπρνθνηλσληθνί Οη ςπρνθνηλσληθνί παξάγνληεο είλαη κηα επξεία θαηεγνξία ε νπνία ελνρνπνηεί γεγνλφηα θαη θαηαζηάζεηο πνπ έρεη βηψζεη ην άηνκν ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ θαη κέρξη θαη ηε ρξνληθή ζηηγκή πνπ ζα εκθαληζηεί ε λφζνο (Μάλνπ, 1997). Υσξίδνληαη ινηπφλ ζε 2 θαηεγνξίεο: Παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο πξώηεο εκπεηξίεο δσήο: χκθσλα κε έξεπλεο, άηνκα πνπ ζηελ παηδηθή ηνπο ειηθία, έρνπλ δήζεη θάπνην γεγνλφο ζεκαληηθήο απψιεηαο (π.ρ. ζάλαηνο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, δηαδχγην γνλέσλ θ.ιπ.) έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα πάζνπλ θαηάζιηςε σο ελήιηθνη. Παξάγνληεο πνπ δξνπλ αξγόηεξα, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο: - Γεγνλφηα δσήο: Μηα ζεηξά απφ αξλεηηθά γεγνλφηα δσήο, ςπρνινγηθά (π.ρ. ζάλαηνο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, δηαδχγην, ζπληαμηνδφηεζε), θνηλσληθά (π.ρ. νηθνλνκηθή χθεζε, ζπλζήθεο δηακνλήο, αλεξγία) ή αθφκε θαη ςπρνθνηλσληθά (π.ρ. απψιεηα εξγαζίαο, κεηαλάζηεπζε), θαίλεηαη λα απμάλνπλ ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο θαηάζιηςεο. - Σξφπνο ζθέςεο : Ο αξλεηηθφο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη ζθέθηνληαη θαη αληηιακβάλνληαη ηα πξνβιήκαηα ηνπο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα, θαίλεηαη λα επλνεί ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο ηε εκθάληζε θαηάζιηςεο. Τπνζηεξίδεηαη δειαδή, φηη κεξηθνί άλζξσπνη εξκελεχνπλ ηνλ θφζκν γχξσ ηνπο, βαζηδφκελνη ζε κε ιεηηνπξγηθέο παξαδνρέο, κε απνηέιεζκα λα "παξακνξθψλνπλ" ηειηθά ηελ εηθφλα ηνπ γχξσ θφζκνπ αληί λα ηελ εξκελεχνπλ (Δπζπκίνπ θαη ζπλ, 2006). 28

30 Κεθάιαην 2 Ζ έλλνηα ηεο ηξίηεο ειηθίαο 2.1 Δηζαγσγή Ο φξνο «γήξαλζε» πξνέξρεηαη απφ ηελ ιαηηληθή ιέμε senex, πνπ ζεκαίλεη γέξνο, γήξαο ή πξνρσξεκέλεο ειηθίαο (Κηθίιηαο θαη ζπλ, 2001). Οη κε αλαζηξέςηκεο κεηαβνιέο πνπ εθηεινχληαη ζε θπηηαξηθφ επίπεδν θαη ζπκβαίλνπλ πξννδεπηηθά κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, απνηεινχλ ηε ζχλζεηε δηαδηθαζία ηεο γήξαλζεο. Σν γήξαο δειαδή είλαη κηα δηαδηθαζία, θαη φρη λφζνο, κέζσ ηεο νπνίαο επηηειείηαη ε θπζηνινγηθή δηαδηθαζία αλάπηπμεο ηεο δσήο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο φια ηα ζπζηήκαηα θαη νη ιεηηνπξγίεο ηνπ νξγαληζκνχ θζίλνπλ ζηαδηαθά κε απνηέιεζκα ην ζάλαην ηνπ. Σφζν ν ξπζκφο φζν θαη ν βαζκφο ηεο γήξαλζεο, πνηθίιινπλ απφ άηνκν ζε άηνκν, αιιά θαη κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ νξγαληθψλ ζπζηεκάησλ ζην ίδην ην άηνκν, εμαηηίαο θάπνησλ παξαγφλησλ. Βαζηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηε δηαδηθαζία ηεο γήξαλζεο είλαη ε θιεξνλνκηθφηεηα, ε πγηεηλή δηαβίσζε, ην νηθνγελεηαθφ θαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, ε ςπρνζχλζεζε ηνπ αηφκνπ, ε ζπκπεξηθνξά θαη ε θνηλσληθή πξνζαξκνγή ηνπ. Όια ηα παξαπάλσ, θαζηζηνχλ δχζθνιε ηελ πξνζπάζεηα λα θαζνξηζηεί κηα ρξνλνινγηθή ειηθία σο ειηθία έλαξμεο ησλ κεηαβνιψλ εμαηηίαο ηνπ γήξαηνο, παξά ην γεγνλφο φηη ε ειηθία απηή ελφο νξγαληζκνχ ζεσξείηαη σο έλαο απφ ηνπο πξσηαξρηθνχο δείθηεο ηνπ γήξαηνο (Κσζηαξίδνπ-Δπθιείδε, 2008). 2.2 Οξηζκόο ηεο ηξίηεο ειηθίαο Ζ «Παγθφζκηα πλέιεπζε ηνπ Γήξαηνο» πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Βηέλλε ην 1982, χζηεξα απφ απφθαζε ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ ΟΖΔ, ζεζκνζέηεζε ηελ ειηθία ησλ 60 εηψλ θαη άλσ, σο ην φξην γηα ηελ έληαμε ησλ αηφκσλ ζηελ ηξίηε ειηθία. Άιινη επηζηήκνλεο φκσο έρνπλ εθιάβεη σο αληίζηνηρν φξην ηελ ειηθία ησλ 65 εηψλ θαη άλσ, ε νπνία ζήκεξα ηαπηίδεηαη κε ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο θαη πάλσ απφ ηελ νπνία έλαο αζζελήο ραξαθηεξίδεηαη σο γεξηαηξηθφο αζζελήο (Κσζηαξίδνπ - Δπθιείδε, 2008). χκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο (Π.Ο.Τ.), ηα άηνκα ειηθίαο ζεσξνχληαη κεζήιηθεο, ηα άηνκα εηψλ ζεσξνχληαη λένη ειηθησκέλνη θαη 29

31 αλήθνπλ ζηελ ηξίηε ειηθία θαη ηα άηνκα 80 εηψλ θαη άλσ, ζεσξνχληαη ειηθησκέλνη, θαη αλήθνπλ ζηελ ηέηαξηε ειηθία. (Γαξδαβέζεο θαη ζπλ., 2011). 2.3 Ζ ιεηηνπξγηθή ειηθία Χζηφζν, εθηφο απφ ηε ρξνλνινγηθή ειηθία ππάξρεη θαη ε ιεηηνπξγηθή, ε νπνία αληηζηνηρεί ζηελ θαηάζηαζε ησλ ιεηηνπξγηθψλ ζπζηεκάησλ ηνπ νξγαληζκνχ θαη δηαθξίλεηαη ζε βηνινγηθή, ςπρνινγηθή, θνηλσληθή θαη ηαηξηθή ειηθία. Ζ βηνινγηθή ειηθία, αθνξά αιιαγέο ζηε θπζηνινγία θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ θαη θαζνξίδεηαη απφ ζπγθεθξηκέλεο κεηξήζεηο ηνπ ζψκαηνο, φπσο ε δχλακε, ε ηαρχηεηα, ε θπζηθή αληνρή, ε νμχηεηα ησλ αηζζήζεσλ, ε θαηάζηαζε ηνπ δέξκαηνο θαζψο θαη ην ρξψκα θαη ε πνηφηεηα ησλ καιιηψλ. Ζ ςπρνινγηθή ειηθία, αλαθέξεηαη ζηηο κεηξήζεηο ησλ λνεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, φπσο είλαη ε κλήκε, θαη ζηε ζηάζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ειηθησκέλσλ ζηα δηάθνξα θνηλσληθά ζέκαηα (Παγνξνπνχινπ, 2000) θαη ε θνηλσληθή ειηθία αθνξά ηηο θνηλσληθέο πξνζδνθίεο πνπ δεκηνπξγνχλ ηα άηνκα θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ σξηκφηεηα θαη ηε ρξνλνινγηθή ειηθία. Σέινο, ε ηαηξηθή ειηθία εθηηκά ηε ιεηηνπξγηθή ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ, δειαδή ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα εκπιέθεηαη ζε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο (Καλνχηνο, 2009). 2.4 Υαξαθηεξηζηηθά γήξαηνο Οη ειηθησκέλνη αληηκεησπίδνπλ ζπλήζσο παξφκνηεο παζήζεηο κε απηέο ησλ ελειίθσλ, κε θάπνηεο ηδηαηηεξφηεηεο. Ζ δηαθνξά ηνπο είλαη φηη ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπο είλαη κεησκέλε θαη φηη ππνθέξνληαο ηαπηφρξνλα απφ πνιιά πξνβιήκαηα πγείαο, ρξήδνπλ θαη κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο λνζειείαο. Απηή ε δηαθνξνπνίεζε, θαζηζηά αξθεηέο θνξέο δχζθνιε ηε δηάγλσζε θαη επνκέλσο θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ειηθησκέλνπ αζζελή (Κσζηαξίδνπ Δπθιείδε, 2008). Ζ γήξαλζε, ζχκθσλα κε ηνλ Murtagh (2011), ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά: Διάηησζε ηεο κεηαβνιηθήο κάδαο Μείσζε ηεο ηθαλφηεηαο πξνζαξκνγήο ζην stress Πεξηνξηζκέλε ιεηηνπξγηθή ηθαλφηεηα ησλ νξγάλσλ Απμεκέλε επαηζζεζία ζηηο παζήζεηο Απμεκέλε πηζαλφηεηα ζαλάηνπ 30

32 Δπηπιένλ, ππάξρνπλ θαη θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά πξνβιήκαηα ηεο ηξίηεο ειηθίαο, πνπ εκθαλίδνληαη ζρεδφλ ζε θάζε πάζεζε ησλ ειηθησκέλσλ. Απηά, ζχκθσλα κε ηνπο Cape, Coe & Rossman (Κσζηαξίδνπ Δπθιείδε, 2008) εληάζζνληαη ζε πέληε βαζηθέο θαηεγνξίεο: 1. Γηαηαξαρέο ησλ ξπζκηζηηθψλ κεραληζκψλ ηεο νκνηφζηαζεο 2. Καθψζεηο εμαηηίαο πηψζεσλ, πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ απψιεηα ηεο θηλεηηθφηεηαο 3. Φπρνινγηθά θαη ςπρηαηξηθά πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίδνληαη χζηεξα απφ αγγεηαθά θαη εγθεθαιηθά επεηζφδηα 4. Αθξάηεηα νχξσλ θαη θνπξάλσλ 5. Ηαηξνγελή πξνβιήκαηα 2.5 Αιιαγέο ζηελ ηξίηε ειηθία Ζ είζνδνο ζηελ ηξίηε ειηθία ζεκαηνδνηείηαη ζπλήζσο απφ κηα ζεηξά αιιαγψλ ηφζν ζην βηνζσκαηηθφ επίπεδν φζν θαη ζην ςπρνινγηθφ αιιά θαη ζην θνηλσληθφ επίπεδν. ην βηνζσκαηηθφ επίπεδν, νη βηνινγηθέο αιιαγέο είλαη θαζνξηζηηθέο ζηελ ηξίηε ειηθία, εκθαλίδνληαη ζηαδηαθά κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη είλαη νη εμήο: Δπηβξάδπλζε βαζηθνχ κεηαβνιηζκνχ Απψιεηα κπτθνχ ηζηνχ - αχμεζε ιηπψδε ηζηνχ Ληγφηεξν αλζεθηηθά νζηά νζηενπφξσζε Βξαδχηεξε βάδηζε θαη θηλήζεηο ιφγσ αιιαγήο ζηάζεο ζψκαηνο Μεησκέλε ειαζηηθφηεηα αγγείσλ θαη αηκάησζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ ηζηψλ Δπηβάξπλζε λεθξηθήο ιεηηνπξγίαο Μεησκέλε ειαζηηθφηεηα δέξκαηνο Μείσζε νπηηθήο θαη αθνπζηηθήο νμχηεηαο Αιιαγέο ζηε δνκή ηνπ εγθεθάινπ - πξνβιήκαηα κλήκεο Οη ςπρνινγηθέο αιιαγέο είλαη επίζεο πνιχ ζεκαληηθέο. Ζ ηξίηε ειηθία είλαη κηα πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ην άηνκν θάλεη ηελ απνηίκεζε ηεο δσήο ηνπ, δεκηνπξγψληαο έλα «ηζνδχγην» εθπιεξσκέλσλ θαη αλεθπιήξσησλ ζηφρσλ θαη επηζπκηψλ. Έηζη, απφ ηε κηα ν ειηθησκέλνο κπνξεί λα βηψλεη κηα επράξηζηε πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ, βιέπνληαο φηη έρεη επηηχρεη πνιινχο απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ, απφ ηελ άιιε φκσο κπνξεί λα βηψλεη κηα απαηζηφδνμε ςπρνινγηθή θαηάζηαζε, πνπ κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηε κε πξαγκαηνπνίεζε ησλ επηζπκηψλ ηνπ. Δπηπιένλ, ην άγρνο ηνπ ζαλάηνπ γίλεηαη εληνλφηεξν ζε απηήλ ηελ ειηθία, ην νπνίν ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ζσκαηηθέο λφζνπο πνπ βηψλεη ν ειηθησκέλνο, ην αίζζεκα αλεκπφξηαο θαη ηπρφλ αλαπεξίαο θαη ε 31

33 αίζζεζε φηη επηθνξηίδεη ην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ κε ηε θξνληίδα ηνπ, κπνξεί λα επεξεάζνπλ δπζκελψο ηελ ςπρνινγηθή ηνπ θαηάζηαζε (Καπξίλεο θαη ζπλ, 2009). Σέινο, νη θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ βηψλνπλ νη ειηθησκέλνη παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπο θαη ζπρλά ζπλδένληαη αιιειέλδεηα κε ηηο ςπρνινγηθέο αιιαγέο. Οη ειηθησκέλνη αληηκεησπίδνληαη, σο επί ην πιείζηνλ, σο κε απνδνηηθνί παξαγσγηθά θαη σο επηβαξπληηθνί παξάγνληεο (Γαξδαβέζεο θαη ζπλ, 2011). Ζ απμεκέλε λνζεξφηεηα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαθή ζσκαηηθή ηνπο θαηάζηαζε, ε νπνία κπνξεί λα πεξηνξίζεη ηελ θηλεηηθφηεηα θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα, ηνπο νδεγεί ζηνλ απνθιεηζκφ απφ επηζπκεηέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηνπο ζέηεη ζην πεξηζψξην. Δπηπιένλ, ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, αιιάδεη ην επίπεδν δηαβίσζεο πξνο ην ρεηξφηεξν (Καπξίλεο θαη ζπλ, 2009). Οη ρακειφκηζζεο ζπληάμεηο, ε κε επαξθή θάιπςε ζπγθεθξηκέλσλ αλαγθψλ απφ ηα αζθαιηζηηθά ηνπο ηακεία θαη νη απμεκέλεο αλάγθεο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο, επηβαξχλνπλ ηφζν ηνπο ειηθησκέλνπο φζν θαη ηνπο νηθείνπο ηνπο (Γαξδαβέζεο θαη ζπλ, 2011). ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ζ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ΣΖΝ ΣΡΗΣΖ ΖΛΗΚΗΑ 3.1 Δηζαγσγή Ζ θαηάζιηςε ζηελ Σξίηε ειηθία επηβαξχλεη ζεκαληηθά, ηφζν ηνπο ίδηνπο ηνπο πάζρνληεο φζν θαη ηνπο θξνληηζηέο ηνπο. Δμαηηίαο ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο πνπ ηζνδπλακεί κε ηελ αχμεζε ηνπ πξνζδφθηκνπ επηβίσζεο ζηνλ αλαπηπγκέλν θφζκν, ε θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ απνηειεί ζνβαξφ πξφβιεκα ηεο δεκφζηαο πγείαο ελψ ζην κέιινλ πξνβιέπεηαη λα επηδεηλσζεί (Γνπξλέιιεο, 2011). 32

34 3.2 Δπηδεκηνινγία ηεο θαηάζιηςεο ζηελ ηξίηε ειηθία Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο, απνηειεί ζέκα πξνβιεκαηηζκνχ. Οη ειηθησκέλνη, ζηηο πεξηζζφηεξεο επηδεκηνινγηθέο έξεπλεο, εκθαλίδνπλ πνιχ ζπρλά ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο, ελψ ε θαηάζιηςε σο ςπρηαηξηθή λφζνο, εκθαλίδεηαη ζε πνζνζηφ ίζν ή θαη πην ρακειφ απφ ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ. Σν γεγνλφο απηφ ζπκβαίλεη εμαηηίαο ηεο ηδηαίηεξεο εηθφλαο πνπ παξνπζηάδεη ην θαηαζιηπηηθφ ειηθησκέλν άηνκν, κε απνηέιεζκα ηελ ππνδηάγλσζε ηεο λφζνπ. ηελ Σξίηε ειηθία, ζπρλά ζπλππάξρεη ε γλσζηαθή δπζιεηηνπξγία κε ηελ ζπγθαιπκκέλε θαηάζιηςε θαη ηε ζπλλνζεξφηεηα. Όια απηά, επεξεάδνπλ ηελ θιαζηθή εηθφλα ηεο λφζνπ θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ειιηπή ζπλεξγαζία ησλ ειηθησκέλσλ, αιιά θαη ησλ νηθείσλ ηνπο, κε ηηο ςπρηαηξηθέο ππεξεζίεο, δπζθνιεχνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηε ζσζηή θαη έγθαηξε δηάγλσζε ηεο λφζνπ. Ο επηπνιαζκφο ηεο θαηάζιηςεο ζε ειηθησκέλνπο πνπ δέρνληαη εμσλνζνθνκεηαθή ηαηξηθή θξνληίδα θπκαίλεηαη απφ 13-40% ελψ ζε ειηθησκέλνπο πνπ λνζειεχνληαη ζε ηδξχκαηα απφ 10-45%. Δπηπιένλ, ην 30-44% ησλ ηξνθίκσλ ζε γεξνθνκεία θαη νίθνπο επγεξίαο εκθαλίδεη θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο (Κνληαμάθεο θαη ζπλ, 2005). Σν 2001, ζε έξεπλα πνπ δηεμήρζε ζηελ Καβάια θαη πεξηειάκβαλε πιεζπζκφ, άλσ ησλ 65 εηψλ, απφ ην γεξνθνκείν, ην ΚΑΠΖ θαη απφ αζζελείο ηνπ Κέληξνπ Τγείαο, ε εκθάληζε θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ ζηηο γπλαίθεο έθηαζε ην 29,9% ελψ ζηνπο άληξεο ην 19,6%. Δπηπιένλ παξαηεξήζεθε ζπλλνζεξφηεηα ηεο θαηάζιηςεο κε ην ζαθραξψδε δηαβήηε θαη ηελ ππέξηαζε. (Argyriadou et al, 2001) To 2005, πξαγκαηνπνηήζεθε έξεπλα απφ ηνπο Papadopoulos et al (2005), ζην Βειεζηίλν Μαγλεζίαο, µε πιεζπζµφ ζηφρν 608 ειηθησµέλα άηνκα, άλσ ησλ 60 εηψλ. Ο επηπνιαζµφο ηεο θαηάζιηςεο ήηαλ 39%, 27% ήηαλ κέηξηαο κνξθήο θαη 12% ζνβαξήο κνξθήο. Σν γπλαηθείν θχιν, ε απμαλφκελε ειηθία, νη ειηθησµέλνη µε θαηψηεξε εθπαίδεπζε θαη νη ρήξνη ζρεηίδνληαη µε απμεµέλα πνζνζηά θαηάζιηςεο. ε κηα πηινηηθή κειέηε πνπ είρε σο ζηφρν λα εμεηάζεη ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ ειηθησκέλσλ, πςειφηεξα πνζνζηά θαηάζιηςεο παξνπζίαζαλ ειηθησκέλνη κε ρακειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν (Arvaniti et al, 2005). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηεηίαο, , δηεμήρζε έξεπλα ζε δηάθνξα Διιεληθά λεζηά θαη ηελ Κχπξν, κε δείγµα 553 άληξεο θαη 637 γπλαίθεο, ειηθίαο 65 θαη άλσ. θνπφο ήηαλ ε αμηνιφγεζε ησλ θαηαζιηπηηθψλ ζπµπησµάησλ ζχκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίµαθα Καηάζιηςεο 33

35 GDS. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, ην 54% ησλ αλδξψλ θαη 70% ησλ γπλαηθψλ έδεημαλ κέηξηα θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα ελψ ην 25% ησλ αλδξψλ θαη ην 35% ησλ γπλαηθψλ παξνπζίαζαλ ζνβαξά ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο. (Mamplekou et al, 2010). Σν 2010, νη ηπιηαλνπνχινπ θαη ζπλ (2010), κειέηεζαλ ηνλ επηπνιαζκφ ηεο θαηάζιηςεο ζε δείγκα 360 ειηθησµέλσλ αηφκσλ, απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ησλ ηεζζάξσλ Κ.Α.Π.Ζ. ηνπ ήµνπ Αγίσλ Αλαξγχξσλ Αηηηθήο. ηελ έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα GDS-15 θαη ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη θαηαζιηπηηθά ζπµπηψµαηα εµθάληζε ην 30,28% ηνπ δείγµαηνο, απφ ην νπνίν ην 22,22% εκθάληζε κέηξηα θαηάζιηςε θαη ην 8,06% ζνβαξή κνξθή θαηάζιηςεο. Απφ ηνπο ζηαηηζηηθνχο ειέγρνπο πξνέθπςε φηη νη γπλαίθεο εκθάληζαλ θαηάζιηςε ζε πνιχ κεγάιν πνζνζηφ έλαληη ησλ αλδξψλ (70,6% έλαληη 29,4%). Δπίζεο, ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο εκθάληζαλ νη ρήξνη, ηα µνλαρηθά άηνµα θαη ηα άηνµα µε ζπλλνζεξφηεηα (ηπιηαλνπνχινπ θαη ζπλ, 2010). Έξεπλα πνπ δηεμήρζε ην 2012, ζηελ νπνία πιεζπζµφ ζηφρν απνηέιεζαλ 378 ειηθησµέλα άηνµα, κέιε ησλ ΚΑΠΖ ηνπ ήµνπ Πάηξαο θαη ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο, έδεημε φηη ζπµπηψµαηα θαηάζιηςεο βάζεη ηνπ δηαγλσζηηθνχ εξγαιείνπ GDS-15 εµθάληζε ην 48,1% ηνπ ππφ µειέηε πιεζπζµνχ, απφ ην νπνίν 38,6% εκθάληζε κέηξηα θαηάζιηςε θαη 9,5% ζνβαξή κνξθή θαηάζιηςεο. Αλαιπηηθφηεξα, ν επηπνιαζκφο ζηα ΚΑΠΖ ηεο Πάηξαο, κε πιεζπζκφ 239 άηνκα, έθηαζε ην 45% (36% κέηξηα θαηάζιηςε θαη 9,2% ζνβαξή) θαη ζην ΚΑΠΖ ηεο Σξίπνιεο, κε πιεζπζκφ 139 άηνκα, έθηαζε ην 53,3% (43,2% κέηξηα θαηάζιηςε θαη 10,1% ζνβαξή). Οη γπλαίθεο εκθάληζαλ θαηάζιηςε ζε πνζνζηφ 54,6% ελψ νη άληξεο 37,4%. Καηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα εκθάληζαλ επίζεο νη ρήξνη ή δηαδεπγκέλνη, ηα άηνκα πνπ έκελαλ κφλα ηνπο ζην ζπίηη θαη ηα άηνκα πνπ εκθάληδαλ ζπλλνζεξφηεηα (Αξγπξφπνπινο θαη ζπλ, 2012). Ο Κιεηζηάξεο (2013), ζηε κειέηε πνπ έθαλε ζε γεξνθνκεία ηεο Κξήηεο, δηαπίζησζε ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηεο θαηάζιηςεο κε δηάθνξεο παξακέηξνπο πγείαο, φπσο είλαη ε θαιή ή θαθή θαηάζηαζε, ε χπαξμε ζπδχγνπ ή παηδηψλ, ε δπλαηφηεηα απηνεμππεξέηεζεο. Σέινο, ζηε κειέηε ηεο Αιεθαληηλνχ θαη ζπλ. (2016), πνπ δηεμήρζε ζε ΚΑΠΖ νξεηλνχ ρσξηνχ ηεο Κξήηεο, δηαπηζηψζεθε φηη γπλαίθεο, νη ρήξνη, νη άγακνη, νη δηαδεπγκέλνη, φζνη δελ είραλ παηδηά θαη φζνη ήηαλ ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ παξνπζίαζαλ πςειφηεξε θαηάζιηςε ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο, ηνπο παληξεκέλνπο, φζνπο είραλ παηδηά θαη φζνπο είραλ ιάβεη πεξηζζφηεξε εθπαίδεπζε αληίζηνηρα. 34

36 Οη ειηθησκέλεο γπλαίθεο, φπσο θαη ζην γεληθφ πιεζπζκφ, εκθαλίδνπλ ζπρλφηεξα θαηάζιηςε απφ φηη νη άληξεο. χκθσλα κε εθηηκήζεηο, ην 60-70% ησλ θαηαζιηπηηθψλ ειηθησκέλσλ δελ έρεη απεπζπλζεί πνηέ ζε ςπρηαηξηθέο δνκέο γηα βνήζεηα ελψ ην 60% απφ φζνπο δήηεζαλ βνήζεηα απφ ηνλ νηθνγελεηαθφ γηαηξφ, είηε ππνζεξαπεχηεθαλ, κε αλεπαξθή δνζνινγία θαξκάθσλ, είηε παξέκεηλαλ αδηάγλσζηνη (Κνληαμάθεο θαη ζπλ, 2005). 3.3 πκπηώκαηα θαηάζιηςεο Ζ θαηάζιηςε είλαη κηα αζζέλεηα ε νπνία κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί ζε πνζνζηφ 80%- 90%. ηελ ηξίηε ειηθία φκσο είλαη απφ ηηο πην ππναληρλεπκέλεο θαη ππνδηαγλσζκέλεο λφζνπο θη απηφ γηαηί ηα ζπκπηψκαηα απνδίδνληαη θπξίσο ζην γήξαο θαη ζηελ εθθχιηζε ησλ θπηηάξσλ ηνπ εγθεθάινπ. ηα ειηθησκέλα άηνκα, ηα ζπκπηψκαηα δηαθέξνπλ ειαθξψο απφ ηα ηππηθά ζπκπηψκαηα ηεο λφζνπ ζηνπο ελήιηθεο. Οη ειηθησκέλνη εκθαλίδνπλ πεξηζζφηεξα ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα θαη απμεκέλν άγρνο, κε ζπρλή δηαηαξαρή ηνπ χπλνπ, θπξίσο αυπλία (Rodda et al 2011). ε κηα πξνζπάζεηα έγθαηξεο δηάγλσζε ηεο λφζνπ θαη επνκέλσο άκεζεο αληηκεηψπηζεο, ε Γεξνληνινγηθή θαη Γεξηαηξηθή Δηαηξεία Διιάδαο, έρεη δεκηνπξγήζεη έλα θαηάινγν απφ δέθα ζπκπηψκαηα πνπ ππνδειψλνπλ ηελ χπαξμε ηεο θαηάζιηςεο. Όηαλ ν ειηθησκέλνο εκθαλίζεη ηνπιάρηζηνλ ηέζζεξα απφ απηά ηα ζπκπηψκαηα, γηα δηάζηεκα κεγαιχηεξν απφ δχν εβδνκάδεο, πξέπεη λα απεπζχλεηαη ζε εηδηθφ γηαηξφ (Παγνξνπνχινπ, 2000). Σα ζπκπηψκαηα απηά είλαη: 1) Μείσζε ή απψιεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο ηνπ ειηθησκέλνπ απφ πξάγκαηα πνπ παιηφηεξα ηνλ ηθαλνπνηνχζαλ 2) Καηαζιηπηηθή δηάζεζε θαη αίζζεκα αλεκπφξηαο, θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο θαη ζρεδφλ θάζε κέξα. 3) Γηαηαξαρέο ζηελ φξεμε γηα θαγεηφ. πλήζσο πξνθαιείηαη απψιεηα βάξνπο απφ ηελ άξλεζε θαγεηνχ ή αχμεζε βάξνπο απφ ππεξθαγία 4) Γηαηαξαρέο ηνπ χπλνπ. Πνιινί αζζελείο θάλνπλ αλήζπρν χπλν, ππνθέξνπλ απφ αυπλία ή ππλειία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο. 5) Απψιεηα δπλάκεσλ θαη αίζζεκα ζπλερνχο θφπσζεο 6) Ηδέεο ελνρήο θαη πξνζσπηθήο επζχλεο γηα φια ηα δπζάξεζηα γεγνλφηα πνπ έρνπλ ζπκβεί 7) Αίζζεκα φηη δελ αμίδεη ζαλ άηνκν, ζαλ πξνζσπηθφηεηα 35

37 8) Αδπλακία ζπγθέληξσζεο, ζθέςεο, πξνζνρήο θαη ιήςεο απνθάζεσλ 9) θέςεηο απηνθηνλίαο. Ο αζζελήο ληψζεη ηφζν απειπηζκέλνο πνπ ζπρλά θαηαβάιιεηαη απφ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ 10) Απψιεηα ελδηαθέξνληνο ηνπ ειηθησκέλνπ γηα ελαζρφιεζε κε ηα εγγφληα ηνπ 3.4 Μνξθέο Καηάζιηςεο ζηελ ηξίηε Ζιηθία Οη κνξθέο θαηάζιηςεο πνπ δηαθξίλνληαη ζηελ ηξίηε ειηθία είλαη νη εμήο: Μείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, δπζζπκία, ειάζζσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, δηπνιηθή δηαηαξαρή, νξγαληθή θαηάζιηςε, αγγεηαθή θαηάζιηςε, δηαηαξαρή πξνζαξκνγήο κε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε θαη ςπρσηηθή θαηάζιηςε (Redfern, 2011). Δπηπιένλ, ε θαηάζιηςε ζηνπο ειηθησκέλνπο κπνξεί λα είλαη πξσηνγελήο ή δεπηεξνγελήο, λα εκθαλίδεηαη δειαδή σο απνηέιεζκα κηαο άιιεο ςπρηαηξηθήο ή κε δηαηαξαρήο (Karlson,1991). Αλαιπηηθά ε πξσηνγελήο θαηάζιηςε πεξηιακβάλεη 3 κνξθέο: Μείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, φπσο νξίδεηαη απφ ηα δχν ηαμηλνκηθά ζπζηήκαηα, ICD-10 ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο (WHO) θαη ην DSM-IV ηεο Ακεξηθαληθήο Φπρηαηξηθήο Δηαηξείαο. χκθσλα κε ηα ζπζηήκαηα απηά, ζα πξέπεη λα εκθαλίδνληαη ζηνλ αζζελή, ζπγθεθξηκέλα θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα γηα ηνπιάρηζηνλ 2 εβδνκάδεο. Γπζζπκηθή δηαηαξαρή: Υαξαθηεξίδεηαη απφ ζπκπηψκαηα ιηγφηεξα ζε αξηζκφ θαη κηθξφηεξεο βαξχηεηαο ζε ζρέζε κε ηε κείδνλα θαηάζιηςε. Σν άηνκν ζα πξέπεη βηψλεη ηελ θαηαζιηπηηθή δηάζεζε ηηο πεξηζζφηεξεο ψξεο ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε κέξα γηα ηνπιάρηζηνλ δχν ρξφληα. Άηππεο κνξθέο: Οη κνξθέο απηέο νξίδνληαη θαη σο ζπγθαιπκκέλε θαηάζιηςε (masked depression) γηαηί ραξαθηεξίδνληαη απφ άξλεζε θαηαζιηπηηθνχ ζπλαηζζήκαηνο, ην νπνίν παξνπζηάδεηαη κε γλσζηηθά ή ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα. Μεξηθά απφ ηα ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα είλαη άιγε, θφπσζε, γαζηξεληεξηθά πξνβιήκαηα ελψ ζηα γλσζηηθά ζπκπηψκαηα πεξηιακβάλνληαη δηαηαξαρέο ζηε ζπγθέληξσζε θαη ζηε κλήκε. Ζ δεπηεξνγελήο θαηάζιηςε πεξηιακβάλεη 2 κνξθέο: Σελ νξγαληθή θαηάζιηςε, ε νπνία είλαη απνηέιεζκα ησλ βηνινγηθψλ κεηαβνιψλ πνπ ζπκβαίλνπλ ζηνλ νξγαληζκφ ηνπ ειηθησκέλνπ είηε εμαηηίαο 36

38 λφζσλ πνπ επεξεάδνπλ ην Κεληξηθφ Νεπξηθφ χζηεκα (λφζνο Πάξθηλζνλ, εγθεθαιηθφ επεηζφδην, κεηαβνιηθά λνζήκαηα) είηε εμαηηίαο ηεο ιήςεο θαξκάθσλ πνπ πξνθαινχλ βηνρεκηθέο κεηαβνιέο (αληηππεξηαζηθά, βελδνδηαδεπίλεο, κε ζηεξνεηδή αληηθιεγκνλψδε). Σηο θαηαζιηπηηθέο αληηδξάζεηο, ν νπνίεο είλαη απνηέιεζκα ζσκαηηθψλ λφζσλ. Σν ειηθησκέλν άηνκν δπζθνιεχεηαη λα πξνζαξκνζηεί ζε λέεο ζπλζήθεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ δηάθνξεο ζσκαηηθέο λφζνπο, θαη ην γεγνλφο απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηπρφλ απψιεηεο πνπ κπνξεί λα βηψζεη, έρεη σο απνηέιεζκα λα νδεγήζεη ζηελ θαηάζιηςε. Οη πεξηπηψζεηο απηέο ζπλήζσο είλαη ρξφληεο θαη επηβαξχλνληαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. 3.5 Γηάγλσζε Ο πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηε δηάγλσζε ηεο γεξηαηξηθήο θαηάζιηςεο είλαη ε θιηληθή εκπεηξία ηνπ γηαηξνχ θη απηφ γηαηί, νη πεξηζζφηεξνη ειηθησκέλνη ζπλήζσο εκθαλίδνπλ άηππα ζπκπηψκαηα. Αξρηθά, πξαγκαηνπνηείηαη έλαο ιεπηνκεξεηαθφο ζσκαηηθφο έιεγρνο ζηνλ νπνίν αμηνινγείηαη ε γεληθή θαηάζηαζε ηνπ αηφκνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ζπληζηάηαη κηα λεπξνινγηθή θαη ςπρηαηξηθή εθηίκεζε, πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε εξγαζηεξηαθέο εμεηάζεηο ζα απνθιεηζηεί ε πηζαλφηεηα χπαξμεο άιισλ λνζεκάησλ. Δπηπιένλ, ππάξρνπλ δηάθνξεο θιίκαθεο κέηξεζεο βαξχηεηαο ηεο θαηάζιηςεο, φπσο είλαη ε θιίκαθα Beck θαη ε θιίκαθα Hamilton. Ζ θαηεμνρήλ θιίκαθα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ειηθησκέλνπο είλαη ε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα ηεο Καηάζιηςεο (Geriatric Depression Scale), ε νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ζηελ παξνχζα κειέηε θαη αλαιχεηαη παξαθάησ, ζην Β κέξνο, ζην θεθάιαην Δξγαιεία Μέηξεζεο. 3.6 Γηαθνξηθή Γηάγλσζε Ζ δηαθνξηθή δηάγλσζε ηεο θαηάζιηςεο επηηπγράλεηαη πην δχζθνια ζηνπο ειηθησκέλνπο απ φηη ζηνπο λεφηεξνπο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί αλ θαη ν φξνο «θαηάζιηςε» δειψλεη κηα ζπλαηζζεκαηηθή δηαηαξαρή, σζηφζν ρξεζηκνπνηείηαη πνιιέο θνξέο σο ζχκπησκα δηαθφξσλ αζζελεηψλ. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ φκσο λα γίλεη ζσζηή θαη έγθαηξε δηάγλσζε ηεο λφζνπ, ψζηε ν ειηθησκέλνο λα κελ νδεγεζεί 37

39 ζε ιάζνο ζεξαπεία πνπ ζα έρεη σο απνηέιεζκα επηβάξπλζε ηεο ςπρνζσκαηηθήο ηνπ πγείαο. χκθσλα κε ηελ Παγνξνπνχινπ (2000), ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ ειηθησκέλνπ πιήηηεηαη ζε πέληε ηνκείο: ζην ζπλαίζζεκα (ζιίςε, κειαγρνιία), ζηε λφεζε (αδπλακία ηεο κλήκεο θαη ηεο ζπγθέληξσζεο), ζηνπο βηνινγηθνχο ξπζκνχο (αλνξεμία, θφπσζε, δηαηαξαρή ηνπ χπλνπ), ζην πεξηερφκελν ηεο ζθέςεο (απηνθηνληθά ζπλαηζζήκαηα, αξλεηηθέο ζθέςεηο) θαη ζηελ θνηλσληθφηεηα (απνκφλσζε απφ θίινπο, ζπγγελείο). ηε λφζν Πάξθηλζνλ, ε θαηάζιηςε εκθαλίδεηαη σο ζχκπησκα ζε πνζνζηφ 10-40% ησλ αζζελψλ ελψ ζηε ρξφληα απνθξαθηηθή πλεπκνλνπάζεηα ζε πνζνζηφ 25-50% ησλ αζζελψλ (Δπθιείδε-Κσζηαξίδνπ, 2008). Ζ εκθάληζε ηνπ θαηαζιηπηηθνχ ζπλδξφκνπ κπνξεί λα εκθαληζηεί ζε ππνζπξενεηδηζκφ, ζε αγγεηαθά εγθεθαιηθά επεηζφδηα ηνπ αξηζηεξνχ εκηζθαηξίνπ, θαζψο θαη ζε θαξδηαγγεηαθέο λφζνπο (Υαηδεαλησλίνπ, 2005). Άιινη παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα απμήζνπλ ηελ πηζαλφηεηα εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο είλαη θάξκαθα πνπ ρνξεγνχληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ζσκαηηθψλ αζζελεηψλ, φπσο ηα αληηππεξηαζηθά, ή αθφκα θαη αζζέλεηεο πνπ επηθέξνπλ ρξφλην πφλν θαη ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, φπσο ε νζηεναξζξίηηδα (Παγνξνπνχινπ,2000). Γηα ηε δηαθνξηθή δηάγλσζε ηεο θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο επηβάιιεηαη αλαιπηηθφο ζσκαηηθφο, ςπρηαηξηθφο, λεπξνινγηθφο θαη ελδνθξηλνινγηθφο έιεγρνο θαζψο θαη αμνληθή ηνκνγξαθία. Δπίζεο, είλαη αλαγθαίεο ςπρνινγηθέο δνθηκαζίεο ψζηε λα γίλεη δηάθξηζε ηεο θαηάζιηςεο απφ ηελ ςεπδνάλνηα, παξφιν πνπ νη δηαηαξαρέο ζηε ζπγθέληξσζε ηεο κλήκεο θαη ηεο πξνζνρήο απνηεινχλ θνηλφ ζχκπησκα. Δάλ φιεο απηέο νη εμεηάζεηο δελ νδεγήζνπλ ζε θάπνηα ζσκαηηθή λφζν απηφ ζεκαίλεη φηη ν αζζελήο πάζρεη απφ ηελ ςπρηθή λφζν ηεο θαηάζιηςεο θαη ζα πξέπεη λα μεθηλήζεη θαξκαθεπηηθή αληηκεηψπηζε (Παγνξνπνχινπ, 2000). 3.7 Πξνδηαζεζηθνί παξάγνληεο Παξάγνληεο θηλδύλνπ εκαληηθέο είλαη νη αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηε δσή ηνπ θάζε αηφκνπ, εηδηθά θαηά ηελ πεξίνδν ηεο ηξίηεο ειηθίαο, νη νπνίεο απνηεινχλ ηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ γηα ηελ εκθάληζε ηεο θαηάζιηςεο. Οη αιιαγέο απηέο ζρεηίδνληαη: 38

40 κε ηελ θαθή ζσκαηηθή πγεία θαη κε ηα ρξφληα λνζήκαηα πνπ κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ πφλν θαη θάπνηνπ βαζκνχ αλαπεξία, ε νπνία λα πεξηνξίδεη ηνλ ειηθησκέλν κε ηελ απώιεηα ηεο ιεηηνπξγηθόηεηαο, φπσο αδπλακία νδήγεζεο ή αδπλακία απηνεμππεξέηεζεο κε ηελ αιιαγή θαηνηθίαο, ηδηαίηεξα φηαλ απηή ζπκπίπηεη κε ηελ κεηαθνξά ζε θάπνηνλ νίθν επγεξίαο, κε ηα αξλεηηθά γεγνλφηα ηεο δσήο, φπσο ε απώιεηα ζπληξόθσλ ή άιισλ ζπγγεληθψλ ή θηιηθψλ πξνζψπσλ, πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε κνλαμηά θαη ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε κε ηε ζπληαμηνδόηεζε, ε νπνία πξνθαιεί ζπλαηζζήκαηα απψιεηαο γηα ηελ εξγαζία παξφκνηα κε ηεο απψιεηαο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, Δπηπιένλ, πξνδηαζεζηθνχο παξάγνληεο απνηεινχλ ην γπλαηθείν θύιν, ε ειηθία, ην αηνκηθό ή νηθνγελεηαθό ηζηνξηθό πξνεγνχκελεο θαηάζιηςεο, ε έιιεηςε θνηλσληθνύ ππνζηεξηθηηθνύ πιαηζίνπ, ηα θάξκαθα, ην αιθνόι, νη αιιαγέο ζηελ εγθεθαιηθή ιεηηνπξγία, φπσο κεησκέλε εγθεθαιηθή αηκαηηθή ξνή, ν θόβνο ηνπ επεξρφκελνπ ζαλάηνπ ή θάπνηαο αλίαηεο αζζέλεηαο θαη ηα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα (κείσζε ζχληαμεο) (Hughes, 2006; Μνχγηαο, 2016; Θενθίιε, 2017) Πξνζηαηεπηηθνί παξάγνληεο Πέξα απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ θαίλεηαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ εκθάληζε ηεο θαηαζιηπηηθήο ζπκπησκαηνινγίαο ζην ειηθησκέλν άηνκν, ππάξρνπλ θαη νη παξάγνληεο νη νπνίνη απνηξέπνπλ ή κεηψλνπλ ηηο πηζαλφηεηεο εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο. Πξφθεηηαη γηα βηνινγηθνχο, ςπρνινγηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο, νη νπνίνη φηαλ αιιειεπηδξνχλ, αζθνχλ πξνθπιαθηηθφ έξγν. Απηνί νη παξάγνληεο κπνξεί λα είλαη: ε θαιή ζσκαηηθή πγεία, ζε ζπλδπαζκφ κε ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή θαη άζθεζε ε απνθπγή ηεο πνιπθαξκαθίαο θαζψο θαη ε απνθπγή ηεο πεξηηηήο ρξήζεο θαξκάθσλ, ρσξίο λα έρνπλ ζπληαγνγξαθεζεί απφ γηαηξφ (Shoevers et al, 2006) ε χπαξμε ππνζηεξηθηηθνχ δηθηχνπ, δειαδή χπαξμε ζπδχγνπ, νηθνγέλεηαο, παηδηψλ, θίισλ, ην νπνίν δηαθπιάζζεη ηελ ςπρηθή πγεία θαη εξεκία ηνπ ειηθησκέλνπ 39

41 ε δξαζηεξηνπνίεζε ηνπ αηφκνπ ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Μέζα απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε νκάδεο θαη ζπιιφγνπο, ν ειηθησκέλνο κπνξεί λα ληψζεη αθφκα ελεξγφο θαη ρξήζηκνο ζηελ θνηλσλία (Cole, 2003) Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηνπο Charles et al, ζεκαληηθφ πξνθπιαθηηθφ ξφιν ζηελ εκθάληζε ηεο θαηάζιηςεο παίδεη ν έιεγρνο ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Σν άηνκν κεγαιψλνληαο, θαίλεηαη λα ξπζκίδεη θαιχηεξα ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ ελψ ε εκπεηξία ησλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ κεηψλεηαη κε ηελ ειηθία. Έηζη, κηα θαιή ζπλαηζζεκαηηθή δσή θαίλεηαη λα είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηελ πεξηνξηζκέλε θαηάζιηςε ζηελ ηξίηε ειηθία (Fiske et al, 2009). 3.8 Δπηπηώζεηο ηεο θαηάζιηςεο Καηάζιηςε θαη δηαηαξαρέο ύπλνπ Ζ αυπλία είλαη έλα ζχκπησκα ηεο θαηάζιηςεο. Οη λέεο κειέηεο φκσο δείρλνπλ φηη απνηειεί ηαπηφρξνλα θαη έλαλ παξάγνληα εκθάληζεο θαη επαλεκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο, ηδηαίηεξα ζηνπο ειηθησκέλνπο. Ζ ρξφληα αυπλία, πνπ πιήηηεη ην 5-10% ηνπ ελήιηθνπ πιεζπζκνχ, είλαη έλαο παξάγνληαο θηλδχλνπ γηα ηελ αλάπηπμε ςπρηαηξηθψλ δηαηαξαρψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο θαηάζιηςεο, θαζψο θαη ελφο κείδνλνο θαηαζιηπηηθνχ επεηζνδίνπ ή επηπινθήο ηεο θαηάζιηςεο, πνπ ζπρλά επηκέλεη πέξα απφ ην θιηληθφ επεηζφδην. Δπηπιένλ, ν χπλνο είλαη θπζηνινγηθά αλψκαινο ζε άηνκα πνπ δηαηξέρνπλ θίλδπλν θαηάζιηςεο. Παξφιν πνπ θπζηνινγηθά ε αυπλία εμαθαλίδεηαη κε ηελ αληηκεηψπηζε ηεο λφζνπ, σζηφζν κπνξεί λα επηκείλεη, ππνδεηθλχνληαο απμεκέλε επαηζζεζία ζηελ θαηαζιηπηηθή ππνηξνπή (Lustberg & Reynolds, 2000). εκαληηθφο είλαη ν αξηζκφο ησλ ειηθησκέλσλ (30-50%) πνπ παξαπνλνχληαη γηα πξνβιήκαηα χπλνπ θαη αξθεηέο θνξέο ζρεηίδνληαη κε ηελ εκθάληζε αγρψδσλ δηαηαξαρψλ. Ζ αυπλία, κπνξεί ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, λα νθείιεηαη ζε θαθέο ζπλζήθεο ππληθήο πγηεηλήο, φπσο ην αθαηάιιειν πεξηβάιινλ ή ν κεγάινο ρξφλνο παξακνλήο ζην θξεβάηη, ζηελ έιιεηςε άζθεζεο, ζηηο θαθέο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο, ζηελ θαηάρξεζε ηεο θαθεΐλεο, ηνπ αιθνφι ή θαξκαθεπηηθψλ ζθεπαζκάησλ. πρλά φκσο ε αυπλία κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ επψδπλεο ζσκαηηθέο θαηαζηάζεηο (ρξφληεο αξζξίηηδεο, αλαπλεπζηηθέο ή λεπξνινγηθέο παζήζεηο) ή θαηαζηάζεηο ςπρηθήο πγείαο (θαηάζιηςε, άλνηα, ζπγρπηηθφ παξαιήξεκα). ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, ηεο δεπηεξνγελνχο αυπλίαο, ην πξφβιεκα βειηηψλεηαη κε ηελ ζσζηή αληηκεηψπηζε ηνπ πξσηνγελνχο πξνβιήκαηνο (Κνληαμάθεο θαη ζπλ, 2005). 40

42 Καηάζιηςε θαη απηνθηνληθόηεηα Ζ θαηάζιηςε είλαη ζπρλφ θαηλφκελν ζε φιεο ηηο ειηθίεο κε πςειά πνζνζηά ζαλάησλ ιφγσ απηνθηνληψλ (Γξαθφπνπινο, 2014). χκθσλα κε ηνλ ΠΟΤ, άηνκα απηνθηνλνχλ θάζε ρξφλν (WHO, 2017). Θεσξείηαη σο ε αηηία ησλ κηζψλ εσο θαη ησλ 2/3 ησλ απηνθηνληψλ ησλ ειηθησκέλσλ (Webb et al, 2003). Σα πνζνζηά απηνθηνλίαο απμάλνληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηα ιεπθά άηνκα ελψ είλαη παξφκνηα ζηνπο άληξεο θαη ζηηο γπλαίθεο (Alexopoulos, 2005). Πάλσ απφ ην 80% ησλ ειηθησκέλσλ απηφρεηξσλ έπαζραλ απφ κείδνλα θαηάζιηςε ελψ ην 70% ησλ ειηθησκέλσλ πνπ απηνθηφλεζαλ είραλ εθθξάζεη ηηο ζθέςεηο ηνπο γηα απηνθηνλία ζηνλ νηθνγελεηαθφ ηνπο γηαηξφ, ιίγν πξηλ ην γεγνλφο (Κνληαμάθεο θαη ζπλ, 2005). Σα θχξηα αίηηα πνπ νδεγνχλ έλα ειηθησκέλν ζηελ απηνθηνλία είλαη ε θαηάζιηςε, ηα ζσκαηηθά πξνβιήκαηα πγείαο, ε κνλαμηά, ε απψιεηα, ηα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα, ε θνηλσληθή απνκφλσζε (Kaplan et al, 2005). ηα ειηθησκέλα άηνκα, νη απφπεηξεο είλαη ζπλήζσο θαιά ζρεδηαζκέλεο θαη φρη παξνξκεηηθέο, γη απηφ έρνπλ κεγάιεο πηζαλφηεηεο λα πεηχρνπλ ζηελ πξψηε πξνζπάζεηα (Webb et al, 2003). Έηζη, νη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ νηη πξέπεη λα ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξν σο «αλεπηηπρείο απηνθηνλίεο» παξά σο απφπεηξεο. Σν δεδνκέλν εμεγεί θαη ηελ αχμεζε ησλ απηνθηνληψλ κε ηελ πξφνδν ηεο ειηθίαο, κε ηαπηφρξνλε κείσζε ησλ απφπεηξσλ απηνθηνλίαο. Ο πην ζπρλφο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επηρεηξνχλ λα απηνθηνλήζνπλ είλαη ε ππεξδνζνινγία ησλ θαξκάθσλ (Κνληαμάθεο θα ζπλ, 2005) Καηάζιηςε θαη άλνηα Ζ θαηάζιηςε θαη ε άλνηα είλαη δπν πνιχ ζπλεζηζκέλεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο ζηελ ηξίηε ειηθία, νη νπνίεο φκσο ππνδηαγηγλψζθνληαη θαη ππνζεξαπεχνληαη. Ζ ζπλλνζεξφηεηα ηνπο εθηηκάηαη πεξίπνπ ζην 20% ησλ αζζελψλ θαη ε επηβάξπλζε πνπ έρεη ζηελ πγεία ησλ ειηθησκέλσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή (Καπξίλεο, 2005). Ζ ζρέζε ηνπο ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιππινθφηεηα θαη ε δηαθνξηθή δηάγλσζε είλαη δχζθνιε (Πνιίηεο, 2005). Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα κηα κνξθή ζπγθαιπκκέλεο θαηάζιηςεο, πνπ νλνκάδεηαη θαηαζιηπηηθή ςεπδνάλνηα, ζηελ νπνία ν αζζελήο παξνπζηάδεη δηαηαξαρή ηεο ζπγθέληξσζεο θαη εκθαλίδεηαη κε κηα ππνθεηκεληθή αίζζεζε απψιεηαο ηεο κλήκεο. Ζ ςεπδνάλνηα εκθαλίδεηαη ζπρλά ζηνπο ειηθησκέλνπο πνπ πάζρνπλ απφ ζνβαξή θαηάζιηςε. Σν θαηαζιηπηηθφ άηνκν, ράλεη ην ελδηαθέξνλ θαη ηα θίλεηξα ηνπ γηα δξάζε, νη λνεηηθέο ηνπ ιεηηνπξγίεο θαη ε κλήκε ηνπ πέθηνπλ απφηνκα θαη ε 41

43 θιηληθή εηθφλα κνηάδεη κε απηή ηεο γεξνληηθήο άλνηαο (Παγνξνπνχινπ, 2000). Πνιιέο θνξέο φκσο ζπκβαίλεη θαη ην αληίζεην, ηα ζπκπηψκαηα δειαδή ηεο θαηάζιηςεο λα ζπκπηίπηνπλ ή λα θαιχπηνπλ απηά ηεο άλνηαο (Dewit, 2001). Σξεηο είλαη νη ζεκαληηθφηεξεο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο άλνηαο θαη ηεο ςεπδνάλνηαο ηεο θαηάζιηςεο: i. νη θαηαζιηπηηθνί αζζελείο γλσξίδνπλ πνπ βξίζθνληαη θαη γηα πνην ιφγν είλαη εθεί, είλαη δειαδή πξνζαλαηνιηζκέλνη ζην ρψξν θαη ην ρξφλν. ii. έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ηηο κεζεκεξηαλέο ψξεο ζε ζρέζε κε ηηο πξσηλέο, απνδίδνπλ θαιχηεξα δειαδή ζην κέζν ηεο εκέξαο iii. γλσξίδνπλ ζε πνηα ζεκεία ηεο εμέηαζεο δελ ηα πήγαλ θαιά Δπηπιένλ, ε επίδνζε ησλ θαηαζιηπηηθψλ αζζελψλ πνπ εκθαλίδνπλ άλνηα βειηηψλεηαη φηαλ κεηψλεηαη ε θαηάζιηςε ελψ ησλ πξαγκαηηθψλ αλντθψλ δελ επεξεάδεηαη. Δπηβάιιεηαη ινηπφλ ε δηαθνξηθή δηάγλσζε ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζπλλνζεξφηεηαο, ψζηε λα πξνεγεζεί ε ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ηεο θαηάζιηςεο θαη ζηε ζπλέρεηα λα αθνινπζήζεη ε παξαθνινχζεζε ηνπ ειηθησκέλνπ (Παγνξνπνχινπ, 2000). ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο ΘΔΜΟ ΣΧΝ ΚΔΝΣΡΧΝ ΑΝΟΗΥΣΖ ΠΡΟΣΑΣΗΑ ΖΛΗΚΗΧΜΔΝΧΝ 4.1 Ζ δεκηνπξγία ησλ ΚΑΠΖ ηελ Διιάδα, ε αλάγθε παξνρήο πξνιεπηηθήο ηαηξηθήο, ςπρνινγηθήο θαη θνηλσληθήο ππνζηήξημεο θαζψο θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο ηδξπκαηνπνίεζεο, αλαγλσξίζηεθε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 κε ηελ ίδξπζε ησλ Κέληξσλ Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ (Κ.Α.Π.Ζ.). Σν 1979, ε Γηεχζπλζε Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Όκηιν Δζεινληψλ, πνπ κέρξη ηφηε ιεηηνπξγνχζε ην πξφγξακκα «Ζ γσληά ηνπ παππνχ θαη ηεο γηαγηάο» κε παξνρή 42

44 ζπζζηηίνπ, πξνρψξεζαλ ζηελ ίδξπζε ελφο Πεηξακαηηθνχ Κέληξνπ Αλνηρηήο Δμσηδξπκαηηθήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ. Σν πξψην ηέηνην θέληξν ιεηηνχξγεζε ζην ιεθαλνπέδην Αηηηθήο, κε ηελ νλνκαζία Πξφηππν ΚΑΠΖ Ν. Κφζκνπ θαη απαζρνινχζε γηαηξφ, θπζηνζεξαπεπηή, λνζειεπηή, εξγνζεξαπεπηή θαη νηθνγελεηαθφ βνεζφ. Σν 1982 ηα ΚΑΠΖ πέξαζαλ ζηελ Σνπηθή Απηνδηνίθεζε, απνηέιεζαλ Ννκηθά Πξφζσπα Γεκνζίνπ Γηθαίνπ (Ν.Π.Γ.Γ.) θαη απφ ην 1989 ηε ρξεκαηνδφηεζε αλέιαβαλ νη δήκνη θαη νη θνηλφηεηεο. (Αζαλαζίνπ, 2001) 4.2 Ο ζθνπόο Μέζα απφ ηα ΚΑΠΖ, πνπ απνηεινχλ έλαλ επξχηαηα απνδεθηφ ζεζκφ, αλαδεηθλχνληαη ηφζν νη αλάγθεο φζν θαη ηα βηνινγηθά, ςπρνινγηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα ηεο Σξίηεο Ζιηθίαο. Με ηελ πξσηνγελή πξφιεςε (εκβνιηαζκνί, ελεκέξσζε γηα πξφιεςε πηψζεσλ θαη αηπρεκάησλ), ηε δεπηεξνγελή πξφιεςε (ηαηξηθέο εμεηάζεηο γηα έγθαηξε δηάγλσζε, θπζηθνζεξαπείεο) θαη ηε ζπλεξγαζία θαη ελεκέξσζε ηνπ επξχηεξνπ θνηλνχ θαη ησλ ζρεηηθψλ θνξέσλ, επηηπγράλεηαη ε απνθπγή ρξήζεο ηδξπκαηηθήο θξνληίδαο θαη ε ηζφηηκε ελεξγή παξακνλή ησλ ειηθησκέλσλ ζηελ θνηλσλία. (Ακεξά θαη ζπλ.,1986) 4.3 Σν ΚΑΠΖ Ζγνπκελίηζαο Σν ΚΑΠΖ Ζγνπκελίηζαο ήηαλ απφ ηα πξψηα πνπ ζπζηάζεθαλ ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν ην Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο θαη Δζσηεξηθψλ, ηδξχζεθε ΝΠΓΓ ην νπνίν ήηαλ ππεχζπλν γηα ην «Κέληξν Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ» ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο (ΦΔΚ 936/ ). Με ηελ εθαξκνγή ηνπ Καιιηθξάηε ην 2011 θαη ηελ ελνπνίεζε ησλ Γήκσλ, ζπζηάζεθε λέν ΝΠΓΓ, (ΦΔΚ 1132/ ) κε ηελ επσλπκία Πξνζρνιηθή Αγσγή, Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηζκφο (ΠΑΚΠΠΟ), ζην νπνίν ελζσκαηψζεθαλ φια ηα ΚΑΠΖ ησλ πξψελ Γήκσλ σο παξαξηήκαηα ζην «Σκήκα Πξνζηαζίαο Σξίηεο Ζιηθία θαη Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ» (ΦΔΚ 3079/ ). Ο Γήκνο Ζγνπκελίηζαο ζήκεξα αξηζκεί 5 ΚΑΠΖ: ΚΑΠΖ Ζγνπκελίηζαο, ΚΑΠΖ Πιαηαξηάο, ΚΑΠΖ πβφησλ, ΚΑΠΖ Πέξδηθαο θαη ΚΑΠΖ Μαξγαξηηίνπ. 43

45 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΣΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΒΟΖΘΔΗΑ ΣΟ ΠΗΣΗ» Ζ πνξεία ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη» Σν πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» είλαη έλα απφ ηα πιένλ επηηπρεκέλα πξνγξάκκαηα γηα ηελ Σξίηε Ζιηθία, πνπ αξρηθά, εθαξκφζηεθε πηινηηθά ζην Γήκν Πεξηζηεξίνπ ην 1996 κε θνηλή απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Οηθνλνκηθψλ θαη ηνπ Τθππνπξγνχ Τγείαο θαη Πξφλνηαο (ΦΔΚ Β 801/ ). Ο ζπγθεθξηκέλνο δήκνο επηιέρζεθε κε πιεζπζκηαθά θξηηήξηα, σο έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ηεο Διιάδαο, κε θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηα ρακειά εηζνδήκαηα ησλ πνιηηψλ θαη ηελ απμεκέλε γήξαλζε. Μεηά ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα, ηελ αληαπνθξηζηκφηεηα αιιά θαη ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ πνπ είρε ε πηινηηθή εθαξκνγή, απνθαζίζηεθε λα εθαξκνζηεί ζηαδηαθά ζε φινπο ηνπο δήκνπο ηεο ρψξαο πνπ δηέζεηαλ ΚΑΠΖ, γηα πέληε ρξφληα. (Πηπηιή, 1997) Σν πξφγξακκα ζρεδηάζηεθε αξρηθά γηα λα εθαξκνζζεί ζε 51 δήκνπο ζε πξψηε θάζε, ηνπο νπνίνπο επέιεμε ε ΚΔΓΚΔ, κε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ππνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο θαη ζηε ζπλέρεηα ζρεδηάζηεθε ε δεχηεξε θάζε, κε άιινπο 51 δήκνπο, νη νπνίνη εθάξκνζαλ ην πξφγξακκα κε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ππνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο. Μέρξη ηφηε, ππεξεζίεο δέρνληαλ κφλν ειηθησκέλα άηνκα πνπ δελ απηνεμππεξεηνχληαλ πιήξσο, είραλ ρακειφ εηζφδεκα ή δνχζαλ κφλα ηνπο. Σν 2001, ην «Βνήζεηα ζην πίηη» αλαβαζκίδεηαη, αλαιακβάλνληαο ηε θξνληίδα θαη κε ειηθησκέλσλ αηφκσλ, φπσο άηνκα κε αλαπεξία (ΑκεΑ) θαη άξρηζε λα ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ην Γ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο. Με ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, ε ρξεκαηνδφηεζε άιιαμε πνιιέο θνξέο (ζπγρξεκαηνδφηεζε κέζσ Π.Δ.Π., ΔΠΑ) εσο φηνπ ην 2011, άξρηζε λα θαιχπηεηαη απφ εζληθά θνλδχιηα, πξνεξρφκελα απφ ηα ππνπξγεία Δξγαζίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, απφ ηα αζθαιηζηηθά ηακεία θαη ην ΑΚΑΓΔ. (Παληαδέινπ, 2015) 5.2 Ο ζθνπόο Παξνιεο ηηο αιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηνλ ηξφπν ρξεκαηνδφηεζεο, θαηά ηα 19 ρξφληα ιεηηνπξγίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ν θνηλσληθφο ζθνπφο ηνπ παξακέλεη αλαιινίσηνο. Δίλαη ε παξακνλή ησλ ειηθησκέλσλ θαη ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο ζην 44

46 νηθείν θπζηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ κε ηαπηφρξνλε απνθπγή ηεο ηδξπκαηνπνίεζεο θαη θαηαζηάζεσλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπο, ε εμαζθάιηζε κηαο αμηνπξεπνχο δηαβίσζεο θαη ε δηαηήξεζε ηεο ζπλνρήο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο. Πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζε απηνχο πνπ δνπλ κφλνη ηνπο ή πνπ ην εηζφδεκά ηνπο δελ ηνπο επηηξέπεη λα εμαζθαιίζνπλ ηηο απαηηνχκελεο ππεξεζίεο εμππεξέηεζεο (ΦΔΚ Β 801/ ). 5.3 Ζ ζηειέρσζε θαη ε ιεηηνπξγία Σν θάζε πξφγξακκα ζηειερψλεηαη απφ θνηλσληθφ ιεηηνπξγφ, λνζειεπηή θαη νηθνγελεηαθφ βνεζφ, ελψ ππάξρεη ζπλεξγαζία κε ηνπηθνχο θνξείο, λνζνθνκεία, θέληξα πγείαο, εζεινληηθνχο θνξείο, δηεχζπλζε πξφλνηαο, γεξνθνκεία θαη κε ηα ΚΑΠΖ ηεο εθάζηνηε πεξηνρήο. Οη ππεξεζίεο νη νπνίεο παξέρνληαη είλαη : Κνηλσληθή θαη ςπρνινγηθή ζηήξημε ηνπ σθεινχµελνπ, πξσηνβάζµηα λνζειεπηηθή θξνληίδα, κέηξεζε δσηηθψλ ζεκείσλ, θαζαξηφηεηα ηνπ νηθηαθνχ ρψξνπ, αγνξέο πξψησλ εηδψλ, πιεξσµέο ινγαξηαζµψλ, ζπληξνθηά, βνήζεηα ζηελ πξνεηνηκαζία θαγεηνχ, ζπλνδεία ζε γηαηξνχο, αηνκηθή πγηεηλή θαη άιιεο ππεξεζίεο, πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηεο γηα ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ πξνγξάκκαηνο. 5.4 Σν «Βνήζεηα ζην πίηη» ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο ην Γήκν Ζγνπκελίηζαο, ην «Βνήζεηα ζην πίηη, μεθίλεζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ κε κία δνκή, ην 1999 (ΦΔΚ Β 2123/ ). Μεηά ηελ ελνπνίεζε ησλ δήκσλ, ην 2011, θαη ηε ζχζηαζε ηνπ λένπ ΝΠΓΓ, ελζσκαηψζεθαλ ζην ΠΑΚΠΠΟ φιεο νη δνκέο πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ζηνπο πξψελ δήκνπο. ήκεξα, ιεηηνπξγνχλ 9 δνκέο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη νη 23 εξγαδφκελνη εμππεξεηνχλ 450 σθεινχκελνπο. πγθεθξηκέλα ιεηηνπξγνχλ: κία δνκή ζηελ πφιε ηεο Ζγνπκελίηζαο, κία ζην Γ.Γ. Μαξγαξηηίνπ, δχν ζην Γ.Γ. πβφησλ, δχν ζην Γ.Γ. Παξαπνηάκνπ, κία ζην Γ.Γ. Πέξδηθαο θαη απφ κία ζηα Σ.Γ. Ν.ειεχθεηαο θαη Καζηξίνπ 45

47 Β ΔΗΓΗΚΟ ΜΔΡΟ 1.θνπόο Ο θχξηνο ζθνπφο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο ήηαλ ε εθηίκεζε ηεο ζπρλφηεηαο εκθάληζεο ηεο θαηάζιηςεο ζε αζηηθφ θαη αγξνηηθφ πιεζπζκφ ειηθησκέλσλ, άλσ ησλ 60 εηψλ, ζην Γήκν Ζγνπκελίηζαο, νη νπνίνη είλαη απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ησλ ΚΑΠΖ ή/θαη ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη». Δπηπιένλ ζηφρνο, ήηαλ ε δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ θηλδχλνπ ζηελ εκθάληζε ηεο θαηαζιηπηηθήο ζπκπησκαηνινγίαο θαζψο θαη ησλ πξνζηαηεπηηθψλ παξαγφλησλ. 2. Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Οη εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο πνπ ηίζεληαη: Τπάξρεη ππφ-δηάγλσζε θαηάζιηςεο ζηνπο ειηθησκέλνπο Τπάξρεη ζπλλνζεξφηεηα ηεο θαηάζιηςεο κε άιιεο αζζέλεηεο Οη γπλαίθεο εκθαλίδνπλ πην ζπρλά θαηάζιηςε ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο Δπηπιένλ, ηίζεληαη ηα εμήο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: Ση επηπνιαζκφ θαηάζιηςεο έρεη ν ειηθησκέλνο πιεζπζκφο ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο; Πνηνη είλαη νη πξνδηαζεζηθνί παξάγνληεο ζηελ εκθάληζε ηεο θαηάζιηςεο ζηελ ηξίηε ειηθία; Πνηνη είλαη νη πξνζηαηεπηηθνί παξάγνληεο ; Τπάξρεη δηαθνξά, φζνλ αθνξά ηελ παξνπζία θαηάζιηςεο, αλάκεζα ζηνπο ειηθησκέλνπο πνπ επηζθέπηνληαη ηα ΚΑΠΖ θαη ζηα άηνκα πνπ δέρνληαη ηηο ππεξεζίεο ηνπο πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη»; ρεηίδεηαη ε πνηφηεηα ηνπ χπλνπ κε ηελ παξνπζία ηεο θαηάζιηςεο; 3. Βηβιηνγξαθηθή αλαζθόπεζε Βαζηθφ ζηνηρείν κηαο νινθιεξσκέλεο έξεπλαο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο πξνεγνχκελεο βηβιηνγξαθίαο ψζηε λα δηαπηζησζεί εάλ έρνπλ ππάξμεη ζρεηηθέο έξεπλεο, πνηεο είλαη νη νκνηφηεηεο θαη πνηεο νη δηαθνξέο ζε ζρέζε κε ηε δηθή καο θαη αλ ππάξρεη θελφ ην νπνίν ζηνρεχνπκε λα θαιχςνπκε. Ζ αλαδήηεζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο κεραλέο αλαδήηεζεο pubmed θαη google scholar. Οη ιέμεηο-θιεηδηά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ 46

48 είλαη: θαηάζιηςε, ειηθησκέλνη, επηπνιαζκφο, Κέληξν Αλνηρηήο Πξνζηαζίαο Ζιηθησκέλσλ, Βνήζεηα ζην πίηη θαη ζηελ αγγιηθή γιψζζα: depression, elderly, prevalence, Elderly Day Care Center, Help at Home. 4. Μεζνδνινγία 4.1 Πιεζπζκόο κειέηεο ρεδηάζηεθε θαη δηεμήρζε κηα ζπγρξνληθή επηδεκηνινγηθή κειέηε (cross sectional study), κε παξεκβαηηθή. Σνλ πιεζπζκφ ζηφρν απνηέιεζαλ ζπλνιηθά 814 άηνκα, 414 ελεξγά κέιε ησλ 5 ΚΑΠΖ ηνπ Γήκνπ θαη 400 απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ησλ 9 δνκψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη». χκθσλα κε ππνινγηζκνχο πνπ έγηλαλ απφ ην δηαδηθηπαθφ ινγηζκηθφ RAOSOFT (margin of error 5%, confidence level 95% θαη response distribution 50%) ην δείγκα ππνινγίζηεθε ζηα 263 άηνκα. Κξηηήξην επηινγήο ήηαλ νη ζπκκεηέρνληεο λα είλαη άλσ ησλ 60 εηψλ θαη λα είλαη ελεξγά κέιε ζηα ΚΑΠΖ, λα ην επηζθέπηνληαη ή λα ζπκκεηέρνπλ δειαδή ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ή λα είλαη εγγεγξακκέλνη ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη». Ζ επηινγή ηεο ειηθίαο (άλσ ησλ 60 εηψλ), έγηλε κε βάζε ην φξην ειηθίαο γηα ηελ εγγξαθή ζηα κεηξψα ηνπ ΚΑΠΖ ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο, ζχκθσλα κε ην ΦΔΚ ίδξπζεο ηνπ (ΦΔΚ 936/ ). Κξηηήξην απνθιεηζκνχ ησλ ζπκκεηερφλησλ απφ ην δείγκα απνηέιεζαλ ηα άηνκα πνπ δε κηινχζαλ ειιεληθά θαζψο θαη ηα άηνκα πνπ έπαζραλ απφ άλνηα ή απφ πνιχ ζνβαξή αζζέλεηα (θαξθίλν ζε ηειηθφ ζηάδην). Σα εξσηεκαηνιφγηα δηαλεκήζεθαλ αξρηθά ζε 10 άηνκα, 5 κέιε ηνπ ΚΑΠΖ θαη 5 εμππεξεηνχκελνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» κε ζθνπφ λα εληνπηζηνχλ ηπρφλ αζάθεηεο θαη αθαηαλφεηνη φξνη πνπ πηζαλφλ λα δπζθφιεπαλ ηνπο εξσηεζέληεο. Αθνχ νινθιεξψζεθε ε πηινηηθή έξεπλα θαη δηνξζψζεθαλ θάπνηεο εξσηήζεηο, θπξίσο σο πξνο ηε δηαηχπσζε, ην εξσηεκαηνιφγην πήξε ηελ ηειηθή ηνπ κνξθή θαη δηελεκήζε ζην δείγκα ησλ ειηθησκέλσλ πνπ είρε ππνινγηζηεί. πγθεθξηκέλα, δηνξζψζεθε ε δηαηχπσζε θαη ζηηο νρηψ εξσηήζεηο ηεο θιίκαθαο Αυπλίαο Αζελψλ, ψζηε λα γίλνπλ πην θαηαλνεηέο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο. Ζ έξεπλα δηεμήρζε απφ ηνλ Απξίιην ηνπ 2017 έσο ηνλ Ηνχλην ηνπ ην δηάζηεκα απηφ πξαγκαηνπνηήζεθαλ επηζθέςεηο θαη ζηα 5 ΚΑΠΖ, θαηά ηηο πξσηλέο ψξεο, 47

49 ζχκθσλα κε ην σξάξην ιεηηνπξγίαο ηνπο. ρεδφλ ζην ζχλνιν ησλ επηζθέςεσλ, πξαγκαηνπνηήζεθε πξνζσπηθή ζπλέληεπμε κε ηνπο ειηθησκέλνπο θαη ε ζπκπιήξσζε έγηλε απφ ηνλ ίδην ηνλ εξεπλεηή, χζηεξα απφ επηζπκία ησλ ηδίσλ, ιφγσ θπξίσο κεησκέλεο φξαζεο θαη δπζθνιίαο αλάγλσζεο. Ο ρξφλνο ζπλέληεπμεο θαη ζπκπιήξσζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θπκάλζεθε απφ 10 έσο 15 ιεπηά. Σα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ζπιιέρηεθαλ απφ ηα κέιε ηνπ ΚΑΠΖ ήηαλ 135, ελψ 25 άηνκα αξλήζεθαλ λα απαληήζνπλ, ιφγσ έιιεηςεο ρξφλνπ. Απφ απηά, ηα 35 άηνκα, δήισζαλ φηη είλαη εγγεγξακκέλα θαη ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη». Καηά ην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα, πξαγκαηνπνηήζεθε επίζθεςε θαη ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ απφ ηνλ εξεπλεηή μαλά, θαη ζηηο 9 δνκέο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη». Απάληεζαλ φινη νη ειηθησκέλνη πνπ εξσηήζεθαλ ελψ δελ αξλήζεθε θαλείο. πιιέρζεθαλ 128 εξσηεκαηνιφγηα. πλνιηθά δηελεκήζεζαλ 288 εξσηεκαηνιφγηα απφ ηα νπνία ζπκπιεξψζεθαλ ηα 263, ππήξμε δειαδή έλα πνζνζηφ αληαπνθξηζηκφηεηαο ηεο ηάμεο ηνπ 91,3%. 4.2 Δξγαιεία κέηξεζεο Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο κειέηεο ρξεζηκνπνηήζεθε έλα θαηάιιεια δηακνξθσκέλν αλψλπκν εξσηεκαηνιφγην πνπ πεξηείρε εξσηήζεηο δεκνγξαθηθνχ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα, 3 εξσηήζεηο ηνπ European Health Interview Survey (EHIS, HS.4/5/6) κε ηηο νπνίεο επηρεηξήζεθε λα πξνζδηνξηζηεί ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ εκθαλίδεη ρξφληα θαηάζιηςε είηε απηναλαθεξφκελε είηε δηαγλσζκέλε απφ ηαηξφ θαη έρεη πξνζβιεζεί απφ απηήλ ηελ θαηάζηαζε, είηε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο είηε θαηά ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο (EHIS Questionnaire, 2007/2008), εξσηήζεηο ηεο θιίκαθαο Αυπλίαο Αζελψλ θαζψο θαη ηεο ζηαζκηζκέλεο ζηα ειιεληθά ζχληνκεο Γεξηαηξηθήο Κιίκαθαο Καηάζιηςεο, GDS-15. Ζ θιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ ρξεζηκνπνηείηαη σο εξγαιείν κέηξεζεο ηεο έληαζεο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ χπλν θαζψο θαη σο εξγαιείν δηάγλσζεο ηεο αυπλίαο. Πεξηιακβάλεη 8 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ θαη ε βαζµνινγία ππνινγίδεηαη µε δηαβάζκηζε 4 ζεµείσλ ηεο θιίµαθαο Likert, πνπ εθηείλεηαη απφ ην 0 («Πνιχ γξήγνξε», «Καλέλα πξφβιεµα», «ηνλ επηζπκεηφ ρξφλν», «Δπαξθήο», «Ηθαλνπνηεηηθή», «Πιήξεο», «Καµία») έσο ην 3 («Πνιχ θαζπζηεξεκέλε», «Έληνλν πξφβιεµα», «Πνιχ λσξίηεξα», «Πνιχ αλεπαξθήο», «Καθή», «Πνιχ µεησµέλε ή 48

50 απνχζα», «Έληνλε»). Σν 0 αληηζηνηρεί ζε θαλέλα πξφβιεκα κε ηνλ χπλν ελψ ην 24 ζε κέγηζην πξφβιεκα. πλνιηθή βαζµνινγία µεγαιχηεξε ή ίζε ηνπ 6 δειψλεη αλεπαξθή χπλν. (Soldatos et al., 2000). Ζ Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο, GDS, δεκηνπξγήζεθε ην 1983 απφ ηνλ Yesavage (Yesavage et al, 1983) θαη αξρηθά πεξηείρε 30 εξσηήζεηο. ηε ζπλέρεηα δεκηνπξγήζεθε ε ζπληνκεπκέλε κνξθή κε 15 εξσηήζεηο θαη είλαη απφ ηηο ιίγεο πνπ έρεη ζρεδηαζηεί εηδηθά γηα ειηθησκέλνπο. Θεσξείηαη έλα έγθπξν θαη εχρξεζην εξγαιείν δηαινγήο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη 15 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ, φπνπ ν εξσηεζείο θαιείηαη λα απαληήζεη κε «λαη» ή «φρη». Δίλαη απηνζπκπιεξνχκελε αιιά ζπρλά θξίλεηαη ζθφπηκν λα δηαβάδεηαη απφ ηνλ εμεηαζηή. Έρεη κεηαθξαζηεί θαη ζηαζκηζηεί ζηελ Διιάδα ζε ειηθησκέλν πιεζπζκφ απφ ηνπο Fountoulakis et al. Καιχηεξν δηαγλσζηηθφ φξην ηεο θαηάζιηςεο νξίζηεθε ε βαζκνινγία 6-7, κε επαηζζεζία 92% θαη εηδηθφηεηα 95%. Γηα ηε βαξχηεηα ηεο θαηάζιηςεο αθνινπζήζεθε ε θαηεγνξηνπνίεζε ζχκθσλα κε ηελ ειιεληθή ζηάζκηζε ηεο Γεξηαηξηθήο Κιίκαθαο Καηάζιηςεο, φπνπ 0-5 βαζκνί αληηζηνηρνχλ κε "απνπζία θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ", 6-10 κε "κέηξηα θαηάζιηςε" θαη κε "ζνβαξή θαηάζιηςε" (Fountoulakis et al., 1999). Σν εξσηεκαηνιφγην παξνπζηάδεηαη ζην Παξάξηεκα. 5. Ζζηθά δεηήκαηα Ζ δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο πξαγκαηνπνηήζεθε χζηεξα απφ άδεηα πνπ δφζεθε απφ ηνλ Γήκν Ζγνπκελίηζαο, θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ην «Σκήκα Πξνζηαζίαο Σξίηεο Ζιηθίαο θαη Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ». Σν ηκήκα απηφ ππάγεηαη ζην λνκηθφ πξφζσπν ηνπ δήκνπ (Π.Α.Κ.Π.Π.Ο.), θαη είλαη αξκφδην γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ησλ ΚΑΠΖ θαη ησλ πξνγξακκάησλ «Βνήζεηα ζην πίηη». Σαπηφρξνλα, εμαζθαιίζηεθε ε πιήξεο ελεκέξσζε ησλ ζπκκεηερφλησλ φζνλ αθνξά ζηελ εζεινληηθή ζπκκεηνρή θαη ζηε δηαηήξεζε ηεο αλσλπκίαο ηνπο. 6. ηαηηζηηθή αλάιπζε Αθνχ ζπγθεληξψζεθαλ φια ηα εξσηεκαηνιφγηα, θσδηθνπνηήζεθαλ κε ζθνπφ λα αλαιπζνχλ ζε ειεθηξνληθή βάζε ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο. πγθεθξηκέλα, γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ παθέην IBM SPSS Statistics 49

51 20 for Windows. Αλαιπηηθά, δεκηνπξγήζεθαλ πίλαθεο ζπρλνηήησλ γηα φια ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο. Παξάιιεια, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ήηαλ αλαγθαίν, νη εξσηήζεηο νκαδνπνηήζεθαλ θαη ζηε ζπλέρεηα αλαιχζεθαλ. Οη πνζνηηθέο ζπλερείο κεηαβιεηέο πνπ πξνέθπςαλ, εθθξάζηεθαλ κε Μέζεο Σηκέο (Mean) θαη Σππηθέο Απνθιίζεηο (Std.Deviation ) ελψ νη πνηνηηθέο κεηαβιεηέο θαηεγνξίαο θαη δηάηαμεο σο ζπρλφηεηεο, ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο θαη πνζνζηά. Γηα ηελ επίδξαζε ησλ δηάθνξσλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ δείγκαηνο ζηηο κεηαβιεηέο απηέο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηαηηζηηθνί έιεγρνη ππνζέζεσλ κε επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο ην 95% ή ην 99% (p-value: 0.05, 0.01). πγθεθξηκέλα, γηα ηνλ έιεγρν κέζσλ ηηκψλ δχν πιεζπζκψλ ρξεζηκνπνηήζεθε ν ζηαηηζηηθφο παξακεηξηθφο έιεγρνο ππνζέζεσλ T-test θαη γηα ηνλ έιεγρν κέζσλ ηηκψλ πεξηζζφηεξσλ απφ δχν πιεζπζκψλ ρξεζηκνπνηήζεθε ν ζηαηηζηηθφο παξακεηξηθφο έιεγρνο ππνζέζεσλ One- Way Anova. 7. Απνηειέζκαηα 7.1 Απνηειέζκαηα δεκνγξαθηθώλ θαη πεξηγξαθηθώλ ζηαηηζηηθώλ πλνιηθά ζπκκεηείραλ 263 ειηθησκέλνη ηνπ δήκνπ Ζγνπκελίηζαο, πνπ είλαη ελεξγά κέιε ζηα 5 ΚΑΠΖ ή/θαη εγγεγξακκέλα ζηηο 9 δνκέο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη». Απφ απηνχο 180 ήηαλ γπλαίθεο (68,4%) θαη 83 άληξεο (31,6%) θαη νη πεξηζζφηεξνη αλήθαλ ζηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ (43,7%). Σν 54,5% ήηαλ παληξεκέλνη θαη ην 58,2% είρε ρακειφ εηζφδεκα, θάησ απφ 500 κεληαίσο. ηνλ πίλαθα 1, παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά ηα δεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππν κειέηε πιεζπζκνχ. Πίλαθαο 1: Γεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ύλνιν εξσηεζέλησλ Ν=263 % Φύιν Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθηαθέο νκάδεο Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε ,6 68,4 20,5 30,0 43,7 5,7 99,6 0,4 50

52 Πεξηνρή θαηνηθίαο Αζηηθή Αγξνηηθή Μνξθσηηθό επίπεδν/έηε θνίηεζεο <6έηε 6-9έηε 9-12έηε >12έηε Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Παληξεκέλνο Αλχπαληξνο Γηαδεπγκέλνο Υήξνο Μνλαρηθή δηαβίσζε Ναη Όρη Παηδηά Ναη Όρη Εώληα ηέθλα Θαλόληα ηέθλα πρλόηεηα επίζθεςεο ηέθλσλ Καζεκεξηλψο Δβδνκαδηαίσο Μεληαίσο Δηεζίσο Δξγαδόκελνη Ναη Όρη Μεληαίν εηζόδεκα < >1000 Γελ απαληψ (απφ 248) 31 (απφ 248) ,1 71,9 65,4 28,9 2,3 3,4 54,4 2,7 1,1 41,8 38,0 62,0 94,3 5,7 87,5 12,5 48,4 17,7 12,1 21,8 5,7 94,3 58,2 32,3 4,2 5,3 Αλαθνξηθά κε ην αλ νη ειηθησκέλνη ζπκκεηέρνληεο είλαη εγγεγξακκέλνη ζε θάπνην Κ.ΑΠ.Ζ., ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην ζπίηη» ή θαη ζηα δχν, 100 ζπκκεηέρνληεο (38%) απάληεζαλ πσο είλαη εγγεγξακκέλνη ζην Κ.Α.Π.Ζ, 128 άηνκα (48,7%) δήισζαλ πσο είλαη εγγεγξακκέλνη ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην ζπίηη» θαη ηέινο, 35 άηνκα (13,3%) απάληεζαλ πσο είλαη εγγεγξακκέλνη θαη ζηα 2 (δηάγξακκα 3). 51

53 Εγγραφή ςε πρόγραμμα ,7% 38% 13,3% ΚΑΠΗ Βοικεια ςτο πίτι Και ςτα 2 Γηάγξακκα 3: Καηαλνκή ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) αλάινγα κε ηελ εγγξαθή ηνπο ζε πξφγξακκα Παξαθάησ αθνινπζνχλ ηα πεξηγξαθηθά απνηειέζκαηα ησλ εξσηεζέλησλ, νη νπνίνη απάληεζαλ πσο είλαη εγγεγξακκέλνη κφλν ζην Κ.Α.Π.Ζ ή θαη ζηα δπν πξνγξάκκαηα. Έηζη πξνθχπηνπλ 135 άηνκα ηα νπνία είλαη εγγεγξακκέλα ζην Κ.Α.Π.Ζ ηεο πεξηνρήο ή θαη ζην Κ.Α.Π.Ζ αιιά θαη ζην «Βνήζεηα ζην πίηη». Γηα ην ιφγν απηφ 128 άηνκα, ηα νπνία έρνπλ δειψζεη πσο ζπκκεηέρνπλ κφλν ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» δελ απάληεζαλ θαζφινπ ζηηο εξσηήζεηο απηέο. ηελ εξψηεζε πφζν ζπρλά επηζθέπηνληαη θάπνην Κ.Α.Π.Ζ, 19 ειηθησκέλνη (14,1%) απάληεζαλ πσο ην επηζθέπηνληαη θαζεκεξηλά, 74 άηνκα (54,8%) απάληεζαλ κηα θνξά ηελ εβδνκάδα θαη 42 άηνκα (31,1%) απάληεζαλ πσο επηζθέπηνληαη ην Κ.Α.Π.Ζ φπνηε απηφ ιεηηνπξγεί (δηάγξακκα 4). ηελ εξψηεζε αλ νη ειηθησκέλνη ζπκκεηέρνπλ ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ δηνξγαλψλεη ην Κ.Α.Π.Ζ, 98 άηνκα δειαδή ην 72,6% ησλ εγγεγξακκέλσλ κειψλ ζην Κ.Α.Π.Ζ απάληεζε ζεηηθά, 36 άηνκα δειαδή ην 26,7% απάληεζαλ αξλεηηθά θαη 1 άηνκν (0,7%) αξλήζεθε λα απαληήζεη. Οη ζπκκεηέρνληεο νη νπνίνη απάληεζαλ ζεηηθά ζηελ παξαπάλσ εξψηεζε, θιήζεθαλ λα επηιέμνπλ, κε δπλαηφηεηα πνιιαπιψλ απαληήζεσλ, ζε πνηεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Κ.Α.Π.Ζ ζπκκεηέρνπλ. Έηζη πξνθχπηεη πσο 97 άηνκα (57,1%) ζπκκεηέρνπλ ζηηο εθδξνκέο πνπ δηνξγαλψλεη ην Κ.Α.Π.Ζ, 44 άηνκα (25,9%) ζπκκεηέρνπλ ζηηο ζπλεζηηάζεηο, 12 άηνκα (7,1%) ζπκκεηέρνπλ ζην ρνξφ, 12 άηνκα (7,1%) επίζεο ζηνλ εθθιεζηαζκφ θαη ηέινο 5 άηνκα (2,9%) ζπκκεηέρνπλ ζηε γπκλαζηηθή (δηάγξακκα 5). 52

54 Συχνότητα επίςκεψησ ,8% 20 31,1% 10 14,1% 0 Κακθμερινά Μα φορά τθν εβδομάδα Όποτε λειτουργεί Γηάγξακκα 4: Δπηζθεςηκφηεηα ησλ ΚΑΠΖ Συμμετοχή ςε δραςτηριότητεσ 60 Δραςτηριότητεσ Όρη 26,7% Γελ απαληψ 0,7% Ναη 72,6% Γηάγξακκα 5: πκκεηνρή ησλ εξσηεζέλησλ ζε δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ΚΑΠΖ Δπίζεο, νη ζπκκεηέρνληεο, θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ γηα πνην ιφγν έρνπλ εγγξαθεί ζε θάπνην Κ.Α.Π.Ζ., έρνληαο σο δπλαηφηεηα ηελ επηινγή πεξηζζφηεξσλ απφ κηα απαληήζεσλ. Έηζη πξνθχπηεη, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 6, πσο 87 άηνκα (49,2%) απάληεζαλ φηη έγηλαλ κέιε ζην ΚΑΠΖ γηα λα πεξλάλε ηνλ ειεχζεξν ρξφλν 53

55 ηνπο, 53 άηνκα (29,9%) γηα λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο εθδξνκέο, 34 άηνκα (19,2%) επηδεηψληαο ηε ζπληξνθηά θαη 3 άηνκα (1,7%) γα άιινπο ιφγνπο. Λόγοι εγγραφήσ Άλλοσ λόγοσ 1,7% Εκδρομζσ 29,9% υντροφιά 19,2% Ελεφκεροσ χρόνοσ 49,2% Γηάγξακκα 6: Λφγνη εγγξαθήο ζην ΚΑΠΖ ηε ζπλέρεηα αθνινπζνχλ ηα πεξηγξαθηθά απνηειέζκαηα ησλ εξσηεζέλησλ νη νπνίνη απάληεζαλ πσο είλαη εγγεγξακκέλνη κφλν ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» ή θαη ζηα δπν πξνγξάκκαηα. Έηζη πξνθχπηνπλ 163 άηνκα, ηα νπνία είλαη εγγεγξακκέλα ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» ηεο πεξηνρήο ή θαη ζην Κ.Α.Π.Ζ αιιά θαη ζην «Βνήζεηα ζην πίηη». Γηα ην ιφγν απηφ 100 άηνκα, ηα νπνία έρνπλ δειψζεη πσο ζπκκεηέρνπλ κφλν ζην Κ.Α.Π.Ζ δελ απάληεζαλ θαζφινπ ζηηο εξσηήζεηο απηέο. Αλαιπηηθά, ζηελ εξψηεζε πφζεο θνξέο ζαο επηζθέπηεηαη ην «Βνήζεηα ζην πίηη», 154 άηνκα δειαδή ην 94,5% ησλ αηφκσλ πνπ είλαη εγγεγξακκέλνη ζην πξφγξακκα απάληεζαλ 1 κε 2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, 8 άηνκα δειαδή ην 4,9% απάληεζαλ θάζε 15 εκέξεο θαη κφλν 1 άηνκν δειαδή ην 0,6% απάληεζε θάζε εκέξα (Γηάγξακκα 7). 54

56 Συχνότητα επίςκεψησ ,6% 94,5% 4,9% Κάκε μζρα 1-2 φορζσ τθν εβδομάδα Κάκε 15 μζρεσ Γηάγξακκα 7 : πρλφηεηα επηζθεςηκφηεηαο ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη» ηελ εξψηεζε αλ νη σθεινχκελνη ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηε ζπρλφηεηα επίζθεςεο, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ ειηθησκέλσλ, 157 άηνκα (96,3%), απάληεζε ζεηηθά. Χζηφζν, 6 άηνκα (3,7%) απάληεζαλ πσο δελ είλαη ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηε ζπρλφηεηα επίζθεςεο (δηάγξακκα 8). Όζνλ αθνξά ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη ειηθησκέλνη εληάρζεθαλ ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη», 130 άηνκα (38,8%) απάληεζαλ πσο εληάρζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα ηνπο ζπληαγνγξαθνχλ ηα θάξκαθα ηνπο, 89 άηνκα (26,6%) ζέιαλε ςπρνινγηθή ππνζηήξημε, 75 άηνκα (22,4%) ρξεηάδνληαλ βνήζεηα ζηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ θαη ηέινο, 41 άηνκα (12,2%) απάληεζαλ γηα άιινπο ιφγνπο (δηάγξακκα 9). 55

57 Ικανοποίηςη από τη ςυχνότητα επίςκεψησ Όρη 3,7% 0 Ναι 96,3% Γηάγξακκα 8: Ηθαλνπνίεζε απφ ηε ζπρλφηεηα επίζθεςεο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» Λόγοι ζνταξησ Άλλοσ λόγοσ 12,2% υνταγογράφθςθ φαρμάκων 38,8% Οικιακι βοικεια 22,4% Ψυχολογικι υποςτιριξθ 26,6% Γηάγξακκα 9: Λφγνη έληαμεο ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» ηε ζπλέρεηα, παξαηίζεληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ηξηψλ εξσηήζεσλ ηνπ EHIS. ηελ πξψηε εξψηεζε, αλ είραλε πνηέ θαηάζιηςε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο, ην 28,9% απάληεζαλ ζεηηθά, απφ ηνπο νπνίνπο ην 67,9% δήισζε φηη είρε δηαγλσζηεί απφ ην γηαηξφ (δηάγξακκα 10). Απφ απηνχο πνπ απάληεζαλ ζεηηθά, φηη έπαζραλ ή πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε, 56 άηνκα, δειαδή πνζνζηφ 51,3% απάληεζε φηη έρεη ιάβεη 56

58 θαξκαθεπηηθή αγσγή, ε νπνία ζρεδφλ ζηελ πιεηνςεθία ηεο, πνζνζηφ 94,6% ρνξεγήζεθε απφ ην γηαηξφ ελψ ππήξρε θη έλα πνζνζηφ 5,4% πνπ απάληεζε φηη ε αγσγή δελ ηνπο ρνξεγήζεθε απφ ην γηαηξφ (δηάγξακκα 11). Γηάγξακκα 10: Ύπαξμε Καηάζιηςεο ζχκθσλα κε ην European Health Interview Survey. Γηάγξακκα 11: Υνξήγεζε θαξκαθεπηηθήο αγσγήο ζηελ θαηάζιηςε, ζχκθσλα κε ην EHIS Απαληψληαο ζηελ εξψηεζε αλ έρνπλ εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο, 183 άηνκα δειαδή ην 69,6% δήισζαλ φρη, 47 άηνκα (17,9%) δήισζαλ λαη, 31 άηνκα (11,8%) δήισζαλ δελ γλσξίδσ θαη ηέινο 2 άηνκα (0,8%) αξλήζεθαλ λα απαληήζνπλ (δηάγξακκα 12), ελψ θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ αλ πάζρνπλ απφ ζνβαξφ λφζεκα πγείαο. Οη ειηθησκέλνη νη νπνίνη αληαπνθξίζεθαλ ζεηηθά ζηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε, ζε πνζνζηφ 78,9%, θιήζεθαλ λα επηιέμνπλ πνην είλαη ην λφζεκα ή πξφβιεκα πγείαο ην νπνίν αληηκεησπίδνπλ. Καζψο δφζεθε ε δπλαηφηεηα πνιιαπιψλ επηινγψλ θαη φρη κηαο, πξνθχπηεη πσο 116 άηνκα δειαδή ην 26,7% πάζρνπλ απφ 57

59 ππέξηαζε, 54 άηνκα δειαδή ην 12,4% απφ δηαβήηε θαη 45 άηνκα δειαδή ην 10,3% έρεη ππνζηεί θάπνηα ρεηξνπξγηθή επέκβαζε. Οη ππφινηπεο αζζέλεηεο (ίιηγγνο, αξζξίηηδα, έκθξαγκα, εγθεθαιηθφ, θαξθίλνο, ρξφλην άγρνο, θάηαγκα, ζθιήξπλζε θαηά πιάθαο) εκθαλίδνληαη ζε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα, φπσο θαίλεηαη αλαιπηηθά ζην δηάγξακκα 13. Κατάθλιψη τουσ τελευταίουσ 12 μήνεσ Γελ απαληψ 0,8% Ναη 17,9% Γε γλσξίδσ 11,8% Όρη 69,6% Γηάγξακκα 12: Δκθάληζε θαηάζιηςεο ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ζχκθσλα κε ην EHIS Νοςήματα Άλλθ πάκθςθ κλ.κατά Πλάκασ Κάταγμα Χρόνιο Άγχοσ Καρκίνοσ Εγκαφαλικό Ζμφραγμα Αρκρίτιδα Κλιγγοσ Χειρ.Επεμβάςεισ ακχ. Διάβθτθσ Αρτ. Τπζρταςθ 0,2% 1,8% 6,9% 4,4% 5,3% 6% 7,1% 7,8% 8,5% 10,3% 12,7% 26,7% Γηάγξακκα 13: Ννζήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ειηθησκέλνη 58

60 χκθσλα κε ηηο 8 εξσηήζεηο ηεο Κιίκαθαο Αυπλίαο Αζελψλ, πνπ αμηνινγεί ηελ πνηφηεηα χπλνπ, ε κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ ηνπ δείγκαηνο είλαη 6,88 κε ηππηθή απφθιηζε 4,81. πλνιηθή βαζκνινγία κεγαιχηεξε ή ίζε ηνπ 6 δειψλεη αλεπαξθή χπλν. Ζ κεγαιχηεξε ηηκή πνπ παξαηεξήζεθε είλαη 23 θαη ε κηθξφηεξε 0. Γειαδή ππήξμε εχξνο 23 ζην δείγκα. Οη πεξηζζφηεξνη ζπκκεηέρνληεο έρνπλ βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 0. Σν 50% ησλ ζπκκεηερφλησλ έρνπλ βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ έσο 6,25. Σν 25% ησλ ζπκκεηερφλησλ κε ηε ρακειφηεξε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ έρνπλ βαζκνινγία έσο θαη 3,12 θαη ην 75% ησλ ζπκκεηερφλησλ έρεη βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ ην πνιχ έσο 10,12 (δηάγξακκα 14) βακμολογία 6 ανεπαρκισ φπνοσ Γηάγξακκα 14: Ζ Πνηφηεηα Ύπλνπ ησλ Ζιηθησκέλσλ ζχκθσλα κε Κιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ. χκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα (GDS-15), ε νπνία αμηνινγεί ηελ θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ, ην 41,2% ηνπ ππφ κειέηε πιεζπζκνχ, εκθαλίδεη θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία, απφ ην νπνίν ην 19,5% ζνβαξή θαηάζιηςε θαη ην 21,7% κέηξηα θαηάζιηςε. (δηάγξακκα 15 θαη δηάγξακκα 16). 59

61 Γηάγξακκα 15: Ζ θαηαλνκή ηεο βαξχηεηαο ηεο θαηάζιηςεο ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) ζχκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο (GDS-15) Κατάθλιψη βάςει GDS-15 Μέηξηα θαηάζιηςε 21,7% νβαξή θαηάζιηςε 19,5% Απνπζία θαηάζιηςεο 58,8% Γηάγξακκα 16: Ζ θαηάζιηςε ησλ ζπκκεηερφλησλ (%) Καηάζιηςεο (GDS-15) ζχκθσλα κε ηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα 7.2 ηαηηζηηθή αλάιπζε απνηειεζκάησλ πζρεηίζεηο κεηαβιεηώλ ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ε επίδξαζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πξνο ηηο δειψζεηο απηφ-αλαθνξάο ηνπ European Health Interview Survey γηα ηελ χπαξμε 60

62 θαηάζιηςεο. Όπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ πίλαθα 2, απφ ην ζχλνιν ησλ ζπκκεηερφλησλ νη νπνίνη δήισζαλ πσο είραλ ή έρνπλ εκθαλίζεη θαηάζιηςε ζηε δσή ηνπο, ην 14,5% είλαη άληξεο θαη ην 35,6% είλαη γπλαίθεο ελψ ην πςειφηεξν πνζνζηφ, 39,5%, παξαηεξείηαη ζηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ θαη αθνινπζεί ε νκάδα εηψλ, κε πνζνζηφ 28,9%. Μεηαμχ θχινπ θαη ΔΖΗS-4, παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή εμάξηεζε (Υ 2 = 15,394, df= 3, p= < 0.005) ελψ δελ παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά φζνλ αθνξά ηελ ειηθία (X2= 11,462, df= 9, p= > 0.05). Ζ εζληθφηεηα φισλ φζσλ απάληεζαλ ζεηηθά ζε απηήλ ηελ εξψηεζε είλαη ειιεληθή θαη δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (X 2 =0.722, df= 3, p= > 0.05). Απφ ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ απάληεζαλ πσο έρνπλε ή είραλε θαηάζιηςε, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ, 71,1% έρνπλ πάεη ζρνιείν ιηγφηεξν απφ 6 ρξφληα, 25% έρνπλ πάεη ζρνιείν απφ 6-9 ρξφληα, ελψ κφιηο ην 1,3% θαη ην 2,6% έρνπλ θνηηήζεη ζε ζρνιείν απφ 9-12 έηε θαη πάλσ απφ 12 έηε αληίζηνηρα. Παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ θαη EΖIS-4 (Υ 2 = 25,522, df= 9, p= <0.005) φπσο θαη κεηαμχ ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο (X 2 =22.269, df= 9, p= <0.05), ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ην 55,3% πνπ απάληεζαλ φηη είραλ ή έρνπλ εκθαλίζεη θαηάζιηςε είλαη ρήξνη, ην 36,8% είλαη παληξεκέλνη, ην 5,3% αλχπαληξνη θαη ην 2,6% δηαδεπγκέλνη. Πίλαθαο 2: Δπίδξαζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε ηνπ EHIS 4: Έρεηε ή είραηε πνηέ ζηε δσή ζαο θαηάζιηςε (*p<0.005, **p<0.05 ) Υαξαθηεξηζηηθά Φύιν* Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθία Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Έηε θνίηεζεο* < >12 Οηθ.θαηάζηαζε** Παληξεκέλνο/ε Αλχπαληξνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε Υήξνο/α EHIS 4: Έρεηε ή είραηε πνηέ ζηε δσή ζαο θαηάζιηςε; (%) Ναη Όρη Γε γλσξίδσ Γελ απαληώ 14,5 35,6 29,6 27,8 26,1 53,3 29,0 0,0 31, ,7 22,2 19,6 57,1 66,7 38,2 74,7 50,6 61, ,7 46,7 58, ,7 69,7 83,3 66,7 68,5 14,3 33,3 48,2 9,6 13,3 7,4 10,1 17,4 0,0 12,2 0,0 16,3 5,3 0,0 0,0 10,5 28,6 0,0 13,6 1,2 0,8 1,9 0,0 0,9 0,8 0,8 0,0 0,6 0,0 0,0 11,1 1,4 0,0 0,0 0,0 61

63 ηνλ πίλαθα 3, αλαιχνληαη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε ζρέζε κε ηηο απαληήζεηο ησλ εξσηψκελσλ ζηελ εξψηεζε EHIS 5, εάλ παίξλνπλε ή πήξαλε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα ηελ θαηάζιηςε. Ζ πιεηνςεθία φζσλ απάληεζαλ ζεηηθά ήηαλ γπλαίθεο, κε πνζνζηφ 82,1% ελψ ην ππφινηπν 17,9% ήηαλ άληξεο θαη ε εζληθφηεηα φισλ ήηαλ ειιεληθή ζην 100%. Γελ παξαηεξήζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ θχινπ θαη ΔHIS-5 (X 2 = 6.242, df=3, p= 0.100>0.05) νχηε κεηαμχ ηεο εζληθφηεηαο (X 2 = 0.323, df= 3, p= > 0.05). Οη πεξηζζφηεξνη ειηθησκέλνη πνπ απάληεζαλ πσο έρνπλ ιάβεη θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα ηελ θαηάζιηςε αλήθνπλ ζηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ, κε πνζνζηφ 39,3% θαη αθνινπζεί κε 32,1% ε νκάδα εηψλ. Γελ παξαηεξήζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ειηθίαο θαη EHIS-5 (X 2 = 5.256, df= 9, p= 0.811>0.05). Σν 69,6% φζσλ απάληεζαλ ζεηηθά, έρνπλ ιάβεη κφξθσζε ιηγφηεξν απφ 6 ρξφληα ελψ ην 46,4% είλαη παληξεκέλνη θαη ην 42,9% είλαη ρήξνη. Γελ παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ EΖIS-2 (X 2 =10.308, df=9, p=0.326>0.05) νχηε αλάκεζα ζηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε (X 2 =16.913, df= 9, p= 0.05 >0.01). Πίλαθαο 3: Δπίδξαζε δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε EHIS-5: Παίξλαηε ή πήξαηε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα ηελ θαηάζιηςε (*p<0.05) Υαξαθηεξηζηηθά Φύιν Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθία Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Έηε θνίηεζεο < >12 Οηθ.θαηάζηαζε Παληξεκέλνο/ε Αλχπαληξνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε Υήξνο/α EHIS-5: Παίξλεηε ή πήξαηε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα ηελ θαηάζιηςε; (%) Ναη Όρη Γε γλσξίδσ Γελ απαληώ 12,0 25,6 24,1 22,8 19,1 20,0 21,4 0,0 22,7 18,4 16,7 22,2 18,2 57,1 66,7 21,8 84,3 71,7 74,1 75,9 75,7 80,0 75,6 100,0 73,8 80,3 83,3 66,7 79,0 28,6 33,3 75,5 2,4 1,7 0,0 1,3 3,5 0,0 1,9 0,0 2,3 1,4 0,0 0,0 1,4 14,3 0,0 1,8 1,2 1,1 1,9 0,0 1,7 0,0 1,1 0,0 1,2 0,0 0,0 11,1 1,4 0,0 0,0 0,9 62

64 χκθσλα κε ηελ εξψηεζε ηνπ EHIS-6 πνπ θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ νη ειηθησκέλνη, αλ έρνπλ εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο, ην 87,2% πνπ απάληεζε ζεηηθά ήηαλ γπλαίθεο θαη ην 12,8% άληξεο ελψ ην 46,8% ήηαλ κεηαμχ εηψλ (πίλαθαο 4). Όζνλ αθνξά ην θχιν, παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά (X 2 = , df= 3, p= <0.05) ελψ φζνλ αθνξά ηελ ειηθία, ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (X 2 = 10,632, df= 9, p= >0.05). Δπηπιένλ, απφ φζνπο απάληεζαλ ζεηηθά, ην 76,6% έρνπλ ιηγφηεξα απφ 6 έηε θνίηεζεο ελψ ην 56,6% είλαη ρήξνη. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη ζρεηηθά κε ην κνξθσηηθφ επίπεδν είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (Υ 2 =28,313, df= 9, p= < 0.005) ζε αληίζεζε κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε πνπ δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (X 2 =16.913, df= 9, p= 0.05 >0.01). Πίλαθαο 4: Δπίδξαζε δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηελ εξψηεζε EHIS-6: έρεηε εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο (*p<0.05, **p<0.005) Υαξαθηεξηζηηθά Φύιν* Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθία Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Έηε θνίηεζεο** < >12 Οηθ.θαηάζηαζε Παληξεκέλνο/ε Αλχπαληξνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε Υήξνο/α EHIS-6: Έρεηε εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο; (%) Ναη Όρη Γε γλσξίδσ Γελ απαληώ 7,2 22,8 18,5 15,2 19,1 20,0 17,9 0,0 20,9 13,2 0,0 11, 10,5 42,9 33,3 25,5 83,1 63,3 66,7 72,2 67,8 80,0 69,5 100,0 63,4 82,9 83,3 66,7 77,6 28,6 33,3 62,7 9,6 12,8 11,1 12,7 13,0 0,0 11,8 0,0 15,7 2,6 16,7 11,1 11,2 28,6 0,0 11,8 0,0 1,1 3,7 0,0 0,0 0,0 0,8 0,0 0,0 1,3 0,0 11,1 0,7 0,0 33,3 0,0 ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί κειέηε ηεο επηξξνήο ησλ δηαθφξσλ δεκνγξαθηθψλ κεηαβιεηψλ ζηελ θιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ, ε νπνία αμηνινγεί ηελ πνηφηεηα χπλνπ ηνπ ειηθησκέλνπ αηφκνπ (πίλαθαο 5). Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε κέζε ηηκή ηφζν ρεηξφηεξε είλαη ε πνηφηεηα χπλνπ. ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα παξαηεξείηαη πσο νη γπλαίθεο έρνπλ πςειφηεξν ζθνξ ζηελ θιίκαθα απηή κε κέζε βαζκνινγία 7,83 έλαληη 63

65 ησλ αληξψλ (4,82) θαη ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t=- 4,927, df=261, p= 0.000<0.001). Αληίζεηα, ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ ειηθηψλ δε θαίλεηαη λα είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F 3, 259 = 1.907, p= 0,129 > 0,05), παξφιν πνπ ε ηάζε δείρλεη φηη νη κεγαιχηεξνη ειηθηαθά έρνπλ ρεηξφηεξε πνηφηεηα χπλνπ. Όζνλ αθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ ζπκκεηερφλησλ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ πνηφηεηα χπλνπ ηνπο αθνχ νη ειηθησκέλνη κε ιηγφηεξα απφ 6 ρξφληα θνίηεζεο (Ν=172) έρνπλ πςειφηεξε κέζε βαζκνινγία (7,77) κε ηππηθή απφθιηζε 4,36 ελψ φζνη έρνπλ πάλσ απφ 12 ρξφληα έηε θνίηεζεο (Ν=9) ε κέζε βαζκνινγία ηνπο είλαη 5,41 κε ηππηθή απφθιηζε 6,33. Ζ δηαθνξά απηή αλαθνξηθά κε ηα έηε θνίηεζεο είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F =6.004, p=0.001<0.005). Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ ζπκκεηερφλησλ θαζψο θαη ε χπαξμε παηδηψλ, δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F =1.223, p=0.302>0.05 θαη t= , df= 261, p= 0.199>0.05 αληίζηνηρα) θαη δε θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηνλ χπλν ηνπο. Απφ ηηο κέζεο ηηκέο φκσο, παξαηεξείηαη φηη ππάξρεη ε ηάζε νη παληξεκέλνη θαη νη έρνληεο παηδηά λα έρνπλ θαιχηεξε πνηφηεηα χπλνπ απφ ηνπο ππφινηπνπο ζπκκεηέρνληεο. Χζηφζν, νη ειηθησκέλνη πνπ έρνπλ ράζεη θάπνην παηδί θαίλεηαη λα έρνπλ ρεηξφηεξε πνηφηεηα χπλνπ απ φζνπο δελ έρνπλ ράζεη παηδί, παξφιν πνπ ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= , df= 246, p= 0.119>0.05). Δπηπιένλ, νη ζπκκεηέρνληεο πνπ έρνπλ παηδηά, ηα νπνία ηνπο επηζθέπηνληαη θαζεκεξηλά, (κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 6 κε ηππηθή απφθιηζε 4,97) θαίλεηαη λα θνηκνχληαη θαιχηεξα ζε ζρέζε κε απηνχο πνπ βιέπνπλ ηα παηδηά ηνπο κηα θνξά ην ρξφλν (κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 7,23 κε ηππηθή απφθιηζε 4,98) αλ θαη ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη δε είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F 3,244 = 1,966, p= > 0.05). Όπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ T-test, ε πνηφηεηα χπλνπ ησλ ειηθησκέλσλ δελ επεξεάδεηαη απφ ην αλ απηνί εξγάδνληαη ή φρη, παξφιν πνπ νη κέζεο ηηκέο φζσλ εξγάδνληαη έρνπλ ηελ ηάζε λα έρνπλ θαιχηεξε πνηφηεηα χπλνπ απφ απηνχο πνπ δελ εξγάδνληαη. Χζηφζν, ην κεληαίν εηζφδεκα θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηνλ χπλν αθνχ έρνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία φζνη έρνπλ εηζφδεκα θάησ απφ 500 (7,75 κε ηππηθή απφθιηζε 4,81) θαη πάλσ απφ 1000 (7,56 κε ηππηθή απφθιηζε 5,81) ζε ζρέζε κε ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ ην εηζφδεκα ηνπο θπκαίλεηαη απφ (5,86 κε ηππηθή απφθιηζε 4,54). Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F = 2.878, p= 0.037<0.05). Δπηπιένλ, ε πνηφηεηα χπλνπ θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη απφ ην αλ νη ζπκκεηέρνληεο είλαη εγγεγξακκέλνη ζην ΚΑΠΖ, ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» ή θαη ζηα 2 πξνγξάκκαηα. Αλαιπηηθά, νη εγγεγξακκέλνη ειηθησκέλνη ζην Κ.Α.Π.Ζ (Ν= 100), 64

66 έρνπλ κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 5,91 κε ηππηθή απφθιηζε 4,64, νη εγγεγξακκέλνη ειηθησκέλνη ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» (Ν= 128) έρνπλ κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 7,81 κε ηππηθή απφθιηζε 4,70 θαη ηέινο νη εγγεγξακκέλνη ειηθησκέλνη θαη ζηα 2 έρνπλ κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ 6,28 κε ηππηθή απφθιηζε 5,18. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F = 4.843, p= < 0.01). πγθεθξηκέλα, κε βάζε ην LCD test κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε θαηά 99% πσο νη εγγεγξακκέλνη ειηθησκέλνη ζην Κ.Α.Π.Ζ (Μ= 5,91, SD= 4.64) έρνπλ ρακειφηεξε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ απφ ηνπο εγγεγξακκέλνπο ειηθησκέλνπο ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην ζπίηη» (δηάγξακκα 17). Σέινο, ε πνηφηεηα χπλνπ επεξεάδεηαη θαη απφ ηελ χπαξμε θάπνηνπ επηπιένλ λνζήκαηνο, αθνχ ηα άηνκα πνπ εκθαλίδνπλ ζπλλνζεξφηεηα έρνπλ πςειφηεξε κέζε βαζκνινγία πνηφηεηαο χπλνπ θαη ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= 4.666, df= 261, p=0.000<0.001) Πίλαθαο 5 Γεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε ζρέζε κε ηελ πνηφηεηα χπλνπ βάζεη ηελ Κιίκαθαο Αυπλίαο Αζελψλ (*p<0.001, **p<0.005, ***p<0.01, ****p<0.05) Υαξαθηεξηζηηθά Ν=263 Φύιν * Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθηαθέο νκάδεο Μέζε ηηκή πνηόηεηαο ύπλνπ (M) 4,82 7,83 5,55 7,17 7,15 8,06 Σππηθή απόθιηζε SD +- 4,35 4,73 4,66 4,95 4,58 5,88 Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Μνξθσηηθό επίπεδν/έηε θνίηεζεο ** <6έηε 6 9 έηε 9-12έηε >12έηε Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Παληξεκέλνο Αλχπαληξνο Γηαδεπγκέλνο Υήξνο Μνλαρηθή δηαβίσζε Ναη Όρη Παηδηά Ναη Όρη ,88 8,12 7,77 5,21 4,79 5,41 6,38 8,30 7,16 7,44 6,98 6,82 6,79 8,44 4,82 4,75 4,36 3,77 6,33 4,88 4,30 4,73 4,71 4,68 4,90 4,88 3,27 65

67 * Δίλαη φια ελ δσή Γελ είλαη φια ελ δσή Δπίζθεςε παηδηώλ *** Καζεκεξηλά Κάζε εβδνκάδα Κάζε κήλα Κάζε ρξφλν Δξγαδόκελνη Ναη Όρη Μεληαίν εηζόδεκα **** < >1000 Γελ απαληψ Δγγεγξακκέλνη *** ΚΑΠΖ Βζ θαη ζηα 2 πλλνζεξόηεηα* Ναη Όρη ,61 8,07 6,00 7,69 7,59 7,23 4,85 7,01 7,55 5,86 7,56 5,33 5,91 7,81 6,28 7,55 4,23 4,85 4,96 4,73 4,97 5,02 4,98 4,41 4,82 4,81 4,54 5,81 4,70 4,64 4,70 5,18 4,86 3,56 Η Αυπνία των Συμμετεχόντων ωσ προσ τη ςυμμετοχή τουσ ςε κάποιο πρόγραμμα 13% Μ= 6,28 49% Μ=7,81 38% Μ= 5,91 Κ.Α.Π.Η Βοικεια ςτο πίτι Και ςτα δφο Γηάγξακκα 17: Ζ αυπλία ησλ ζπκκεηερφλησλ σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε θάπνην πξφγξακκα Παξαθάησ αθνινπζεί κειέηε ηεο επηξξνήο ησλ δηάθνξσλ δεκνγξαθηθψλ κεηαβιεηψλ ζηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα ηεο Καηάζιηςεο, ζηελ νπνία 0-5 βαζκνί αληηζηνηρνχλ κε "απνπζία θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ", 6-10 κε "κέηξηα θαηάζιηςε" θαη κε 66

68 "ζνβαξή θαηάζιηςε". Αξρηθά, αλαθνξηθά κε ην θχιν ησλ εξσηεζέλησλ, κεηά απφ έιεγρν ππνζέζεσλ T-test πξνθχπηεη φηη ε κέζε βαζκνινγία ησλ γπλαηθψλ (Ν=180) είλαη 6,37 κε ηππηθή απφθιηζε 4.30 ελψ ησλ αλδξψλ (Ν=83) 3,95 κε ηππηθή απφθιηζε 4,05. Ζ δηαθνξά απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= , df=261, p= 0.000<0.001) θαη παξαηεξείηαη πσο νη γπλαίθεο ζπγθεληξψλνπλ πςειφηεξν ζθνξ ζηελ θιίκαθα απηή. χκθσλα κε ηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ One-Way Anova, ε ειηθία ησλ ζπκκεηερφλησλ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ θαηάζιηςε, ζχκθσλα κε ην LCD test, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε θαηά 99% πσο νη ειηθησκέλνη ειηθίαο (M= 6.52, SD= 4.36) εκθαλίδνπλ πςειφηεξε κέζε ηηκή θαηάζιηςεο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο ειηθίαο (M=4.45, SD=4.17) θαη ηνπο ειηθησκέλνπο ειηθίαο (M= 4.83, SD= 4.15). Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη ζηελ Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο κεηαμχ ησλ ειηθηαθψλ νκάδσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F 3,259 = 4,315, p= < 0.01). Όζνλ αθνξά ζηελ εζληθφηεηα ηνπ δείγκαηνο, απηή δελ θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ αθνχ δε ζεσξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά (t= 0,139, df=262, p= > 0.05). Σν κνξθσηηθφ επίπεδν φκσο θαη ηα έηε θνίηεζεο ησλ ειηθησκέλσλ, θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ ηελ θαηάζιηςή ηνπο, φπσο αλαιπηηθά θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 6. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη κεηαμχ ησλ ειηθησκέλσλ, νκαδνπνηεκέλσλ αλαθνξηθά κε ηα έηε θνίηεζεο, είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F =6.154, p=0.000<0.001) θαη κε βάζε ην LCD test, κπνξνχκε θαηά 99,9% λα ηζρπξηζηνχκε πσο νη ειηθησκέλνη κε έηε θνίηεζεο <6 (M= 6,41, SD=4.48), έρνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζηελ θιίκαθα θαηάζιηςεο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο κε πεξηζζφηεξα έηε θνίηεζεο.). Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ ζπκκεηερφλησλ επεξεάδεη ηελ θαηάζιηςή ηνπο θαζψο παξαηεξείηαη πσο νη παληξεκέλνη ειηθησκέλνη (M= 4.52, SD=4) εκθαλίδνπλ ρακειφηεξε κέζε θαηάζιηςε απφ ηνπο αλχπαληξνπο (M= 8.90, SD=5.23), ηνπο δηαδεπγκέλνπο (M= 12.06, SD= 1) θαη ηνπο ρήξνπο (M= 6.63, SD= 4.35). Ζ δηαθνξά απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F =9,274, p=0.000<0.001). Ζ δηαβίσζε ησλ ειηθησκέλσλ δε θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ εκθάληζε θαηάζιηςεο αθνχ ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη κεηαμχ ησλ ειηθησκέλσλ πνπ δνπλ κφλνη ηνπο θαη απηψλ πνπ δελ δνπλ κφλνη ηνπο δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t=2,209, df= 261, p= 0.028>0.05). Χζηφζν, ππάξρεη ε ηάζε νη κνλαρηθά δηακέλνληεο λα έρνπλ πςειφηεξε θαηάζιηςε απφ ηνπο κε κνλαρηθά δηακέλνληεο. Αληίζεηα, ε θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ θαίλεηαη πσο επεξεάδεηαη γεληθά απφ ηελ χπαξμε ή κε παηδηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ειηθησκέλνη νη νπνίνη δελ έρνπλ παηδηά εκθαλίδνπλ πςειφηεξε κέζε βαζκνινγία 67

69 θαηάζιηςεο απφ απηνχο πνπ έρνπλ παηδηά θαη ε δηαθνξά απηή παξνπζηάδεηαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= -3,790, df= 261, p= 0.000< 0.001). Ζ θαηάζιηςε, επεξεάδεηαη επίζεο θαη απφ ην αλ ηα παηδηά ησλ ζπκκεηερφλησλ βξίζθνληαη ελ δσή, θαζψο νη ειηθησκέλνη πνπ δήισζαλ πσο έρνπλ ράζεη παηδί, εκθαλίδνπλ κεγαιχηεξε βαζκνινγία θαηάζιηςεο. Ζ δηαθνξά απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= -2,909, df= 246, p= < 0.005). Δπηπιένλ, νη ειηθησκέλνη ησλ νπνίσλ ηα παηδηά ηνπο επηζθέπηνληαη θαζεκεξηλά (M= 4,42, SD= 3,98) έρνπλ ρακειφηεξε κέζε βαζκνινγία θαηάζιηςεο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο ηνπο νπνίνπο ηα παηδηά ηνπο επηζθέπηνληαη πην ζπάληα. Δπνκέλσο, νη επηζθέςεηο ησλ παηδηψλ θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ ηελ εκθάληζε ησλ θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ θαη ε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F 3,244 = 3,525, p= < 0.05). Όπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ T-test, ε εκθάληζε θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ ησλ ειηθησκέλσλ επεξεάδεηαη απφ ην αλ απηνί εξγάδνληαη, θαζψο φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο κέζεο ηηκέο ησλ ζπκκεηερφλησλ, εκθαλίδνπλ ρακειφηεξε θαηάζιηςε απφ φζνπο δελ εξγάδνληαη. Ζ δηαθνξά απηή είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= -1,816, df= 261, p= 0,017< 0,05). Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ εκθάληζε ηεο θαηάζιηςεο είλαη ην κεληαίν εηζφδεκα. πγθεθξηκέλα, νη ειηθησκέλνη πνπ δήισζαλ πσο ην κεληαίν εηζφδεκα ηνπο είλαη θάησ απφ 500 (M=6,37, SD=4,40) εκθαλίδνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία θαηάζιηςεο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο κε κεληαίν εηζφδεκα (M= 4,66, SD= 4.08), γεγνλφο πνπ θαζηζηά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ηε δηαθνξά (F =4,114, p= 0.007<0.05). Δπηπξνζζέησο, ε θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ θάλεθε πσο επεξεάδεηαη θαη απφ ην αλ απηνί είλαη εγγεγξακκέλνη ζην Κ.Α.Π.Ζ ηεο πεξηνρήο, ζην πξφγξακκα «Βνήζεηα ζην πίηη» ή θαη ζηα 2. Αλαιπηηθά, νη ειηθησκέλνη ηνπ Κ.Α.Π.Ζ (Ν= 100), έρνπλ κέζε βαζκνινγία θαηάζιηςεο 4,05 κε ηππηθή απφθιηζε 3,46, νη ειηθησκέλνη ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» (Ν= 128) έρνπλ κέζε βαζκνινγία θαηάζιηςεο 6,84 κε ηππηθή απφθιηζε 4,44 θαη ηέινο νη ειηθησκέλνη πνπ αλήθνπλ θαη ζηα 2, έρνπλ κέζε βαζκνινγία θαηάζιηςεο 5,51 κε ηππηθή απφθιηζε 5,06. Ζ δηαθνξά είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (F = 12,469, p= 0.000<0.001), θαζψο παξαηεξείηαη πσο νη εγγεγξακκέλνη ζην ΚΑΠΖ έρνπλ ρακειφηεξε βαζκνινγία θαηάζιηςεο απφ ηνπο ειηθησκέλνπο ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη». Σέινο, θαη ε δήισζε γηα ηελ χπαξμε θάπνηνπ επηπιένλ λνζήκαηνο επεξεάδεη ηελ θαηάζιηςε ησλ ειηθησκέλσλ. Αλαιπηηθά, νη ειηθησκέλνη νη νπνίνη απάληεζαλ ζεηηθά ζηε δήισζε (Ν= 210), έρνπλ κέζε βαζκνινγία θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ 5,98 κε 68

70 ηππηθή απφθιηζε 4,44 ελψ νη ειηθησκέλνη πνπ απάληεζαλ αξλεηηθά (Ν= 53) 4,09 κε ηππηθή απφθιηζε 3,71. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= 2,850, df= 261, p= 0.005<0.01). πγθεθξηκέλα, θαηά 99,9% νη ειηθησκέλνη πνπ έρνπλ θάπνην επηπιένλ λφζεκα, εκθαλίδνπλ δειαδή ζπλλνζεξφηεηα, έρνπλ πςειφηεξε κέζε βαζκνινγία θαηαζιηπηηθψλ ζπκπησκάησλ ζχκθσλα κε ηελ Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο. ηνλ πίλαθα 7, εκθαλίδνληαη ηα πνζνζηά ηεο θαηάζιηςεο ζχκθσλα κε ηελ GDS-15, φπσο απηά δηακνξθψλνληαη απφ ηα δεκνγξαθηθά θαη θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Πίλαθαο 6: χγθξηζε ησλ δεκνγξαθηθψλ, θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηε θιίκαθα GDS-15, αλαθνξηθά κε ηηο κέζεο ηηκέο θαη ηηο ηππηθέο απνθιίζεηο (*p<0.001, **p<0.005, ***p<0.01, ****p<0.05) Φύιν* Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθία*** Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Υαξαθηεξηζηηθά πρλόηεηα (N) Μέζε ηηκή ηεο θιίκαθαο GDS-15 (Μ) Έηε θνίηεζεο* < >12 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε* Παληξεκέλνο/ε Αλχπαληξνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε Υήξνο/α Μνλαρηθή δηαβίσζε Ναη Όρη Ύπαξμε παηδηώλ* Ναη Όρη Εώληα ηέθλα** Θαλόληα ηέθλα** Δπηζθέςεηο ηέθλσλ**** Καζεκεξηλψο Δβδνκαδηαίσο Μεληαίσο Δηεζίσο Δξγαδόκελνη**** Ναη Όρη Μεληαίν εηζόδεκα**** (απφ 248) 31 (απφ 248) ,95 6,37 4,45 4,83 6,52 6,83 5,60 5 6,41 4,13 3,18 4,14 4,52 8,90 12,06 6,63 6,36 5,14 5,39 9,95 5,06 7,42 4,42 6,22 6,33 5,97 3,62 5,72 Σππηθή απόθιηζε (SD) +- 4,05 4,30 4,17 4,15 4,36 4,76 4,37 4,48 3,70 2,81 4,48 4 5,23 1 4,35 4,42 4,28 4,28 3,92 4,26 3,88 3,98 4,52 4,30 4,31 2,91 4,41 69

71 < >1000 Γελ απαληψ Δγγεγξακκέλνο ζε* ΚΑΠΖ Βζ Καη ζηα 2 πλλνζεξόηεηα*** Ναη Όρη ,37 4,66 4,56 3,72 4,05 6,84 5,51 5,98 4,09 4,40 4,08 3,66 4,73 3,46 4,44 5,06 4,44 3,71 Πίλαθαο 7: Ζ θιίκαθα GDS-15 ζε ζρέζε κε ηα δεκνγξαθηθά, εθθξαδφκελε ζε πνζνζηά (*p<0.05) Υαξαθηεξηζηηθά Φύιν* Άληξεο Γπλαίθεο Ζιηθία Δζληθόηεηα Διιεληθή Άιιε Έηε θνίηεζεο < >12 Οηθ.θαηάζηαζε Παληξεκέλνο/ε Αλχπαληξνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε Υήξνο/α Δγγεγξακκέλνο ζε ΚΑΠΖ Βζ Καη ζηα 2 Απνπζία Καηάζιηςεο 72,1 54,6 67,0 66,8 42,0 40,0 57,2 100,0 47,8 69,8 66,7 55,6 64,4 42,9 0,0 44,6 71,0 42,3 54,5 Καηάζιηςε βάζεη GDS-15 (%) Μέηξηα Καηάζιηςε 13,2 22,5 20,6 16,6 26,1 33,4 22,5 0,0 23,2 19,6 33,3 22,2 21,0 0,0 0,0 26,3 19,0 26,6 17,3 νβαξή Καηάζιηςε 14,7 22,9 12,4 16,6 31,9 26,6 20,3 0,0 29,0 10,6 0 22,2 14,6 57, ,1 10,0 31,1 28,2 ηελ πξψηε εξψηεζε ηνπ EHIS, ε νπνία πξνζπαζεί λα απνζαθελίζεη αλ νη εξσηψκελνη έρνπλ ή είραλ πνηέ θαηάζιηςε, 153 (58%) εξσηψκελνη δήισζαλ απνπζία θαηάζιηςεο θαη 34 άηνκα, δειαδή ην 13%, απάληεζε πσο δελ γλσξίδεη. Χζηφζν, φπσο πξνθχπηεη απφ ηε ζπκπιήξσζε θαη ηεο Γεξηαηξηθήο Κιίκαθαο Αζελψλ γηα ηελ θαηάζιηςε, νξηζκέλνη απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο, νη νπνίνη δήισζαλ πσο δελ πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε, εκθαλίδνπλ κέηξηα ή ζνβαξά θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα. Αλαιπηηθά, απφ ηα 153 άηνκα (58%) πνπ δήισζαλ φηη δελ πάζρνπλ απφ θαηάζιηςε, 31 άηνκα (20,4%) αληρλεχζεθαλ, κέζσ ηεο GDS, λα πάζρνπλ απφ κέηξηα θαηάζιηςε θαη 12 άηνκα (7,4%) απφ ζνβαξή. (δηάγξακκα 18). 70

72 Παξάιιεια, φπσο πξνθχπηεη απφ ην δηάγξακκα 19, απφ ηα άηνκα πνπ απάληεζαλ πσο λαη έρνπλ ή είραλ ζηε δσή ηνπο θαηάζιηςε, ζχκθσλα κε ηελ GDS, 17 άηνκα (24,7%) δελ εκθαλίδνπλ θαηάζιηςε, 19 άηνκα (26,2%) εκθαλίδνπλ κέηξηα θαηάζιηςε θαη 40 (49,1%) ζνβαξή θαηάζιηςε. Σέινο, απφ ηα άηνκα πνπ απάληεζαλ δελ γλσξίδσ, 16 άηνκα (43,6%) δελ εκθάληζαλ θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα, 9 άηνκα (28,2%) εκθάληζαλ κέηξηα θαηάζιηςε θαη 9 άηνκα (28,2%) ζνβαξή. (δηάγξακκα 20). Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την EHIS Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την GDS Δεν γνωρίηω 13% Ναι 29% νβαξή Καηάζιη ςε 7,4% Όχι 58% Μέηξηα Καηάζιη ςε 20,4% Απνπζία Καηάζιη ςεο 72% Γηάγξακκα 18: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15, αλάιπζε ηεο απάληεζεο «φρη, δελ έρσ/είρα θαηάζιηςε» 71

73 Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την EHIS Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την GDS Δεν γνωρίηω 13% Ναι 29% νβαξή Καηάζιη ςε 49,1% Όχι 58% Μέηξηα Καηάζιη ςε 24,7% Απνπζία Καηάζιη ςεο 26% Γηάγξακκα 19: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15. αλάιπζε ηεο απάληεζεο «λαη, έρσ/είρα θαηάζιηςε» Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την EHIS Ύπαρξη Κατάθλιψησ ςφμφωνα με την GDS Όχι 58% Ναι 29% Δεν γνωρίηω 13% Μέηξηα Καηάζιη ςε 28,2% νβαξή Καηάζιη ςε 28,2% Απνπζία Καηάζιη ςεο 43,6% Γηάγξακκα 20: Απνηειέζκαηα EHIS-1 θαη GDS -15, αλάιπζε ηεο απάληεζεο «δε γλσξίδσ» 72

74 Οη ηξεηο εξσηήζεηο απηναλαθνξάο ηνπ EHIS θαίλεηαη φηη επεξεάδνπλ ηελ πνηφηεηα χπλνπ. πγθεθξηκέλα, νη ειηθησκέλνη πνπ απάληεζαλ ζεηηθά ζηελ εξψηεζε αλ είραλ ή έρνπλ θαηάζιηςε, έρνπλ κέζε βαζκνινγία χπλνπ 10,29 ελψ φζνη απάληεζαλ αξλεηηθά 4,28. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= 8.302, df= 227, p= <0.001). ηελ εξψηεζε αλ πήξαλε ή παίξλνπλε θαξκαθεπηηθή αγσγή, φζνη απάληεζαλ ζεηηθά έρνπλ κέζε βαζκνινγία 10,79 ελψ φζνη απάληεζαλ αξλεηηθά 5,79. Ζ δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (t= 7.605, df= 253, p= 0.000<0.001). Σέινο, νη ειηθησκέλνη πνπ απάληεζαλ φηη εκθάληζαλ θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο, έρνπλ ρεηξφηεξε πνηφηεηα χπλνπ (Μ=11,54) ζε ζρέζε κε φζνπο δελ εκθάληζαλ (Μ=5,65). Καη εδψ παξαηεξείηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά (F 3,259 = 23,928, p= 0.000<0.001). Μεηαμχ ησλ επηδφζεσλ ησλ ειηθησκέλσλ ζηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο (GDS-15) θαη ηελ Κιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ (AIS), παξαηεξήζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε (p= 0.000<0.001). πγθεθξηκέλα, ε ζπζρέηηζε είλαη ζεηηθή θαη ηζρπξή (r= 0.666) πνπ ζεκαίλεη φηη φζν πςειφηεξε είλαη ε επίδνζε ζηε Γεξηαηξηθή Κιίκαθα Καηάζιηςεο, θαηά 66,6% ζα είλαη πςειή θαη ε επίδνζε ζηελ Κιίκαθα Αυπλίαο Αζελψλ. 7.3 Δπηπνιαζκόο θαηάζιηςεο ζηα ΚΑΠΖ ηνπ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο Απφ ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ είλαη ελεξγά κέιε ζηα ΚΑΠΖ (Ν=100), θαηαζιηπηηθή ζπκπησκαηνινγία βάζεη ηεο θιίκαθαο GDS-15 εκθαλίδνπλ 29 ειηθησκέλνη (29%), εθ ησλ νπνίσλ 19 άηνκα (19%) εκθαλίδνπλ κέηξηα θαηάζιηςε θαη 10 άηνκα (10%) ζνβαξή θαηάζιηςε. Απφ ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ δέρνληαη ηαπηφρξνλα θαη ηηο ππεξεζίεο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» (Ν=35), θαηάζιηςε εκθαλίδεηαη ζε 16 άηνκα (45,5%) απφ ηνπο νπνίνπο νη 6 (17,3%) εκθαλίδνπλ κέηξηα θαηάζιηςε θαη νη 10 (28,2%) ζνβαξνχ ηχπνπ θαηάζιηςε (δηάγξακκα 21). Δπηπιένλ, ζνβαξφ πξφβιεκα πγείαο θαίλεηαη λα παξνπζηάδνπλ 62 άηνκα (62%) εγγεγξακκέλα ζηα ΚΑΠΖ θαη 27 άηνκα (77,1%) εγγεγξακκέλα θαη ζηα 2 πξνγξάκκαηα. ηελ εξψηεζε ηνπ EHIS αλ έρνπλ ή είραλ πνηέ θαηάζιηςε ζηε δσή ηνπο, 22 άηνκα (22%), κέιε ηνπ ΚΑΠΖ, θαη 8 άηνκα (22,9%), πνπ αλήθνπλ θαη ζηα 2 πξνγξάκκαηα, απάληεζαλ λαη. Δπηπιένλ, απφ ηα 32 άηνκα πνπ απάληεζαλ φηη δε γλψξηδαλ, 4 άηνκα (4%) αλήθαλ ζην ΚΑΠΖ θαη 7 άηνκα (20%) αλήθαλ θαη ζην «Βνήζεηα ζην πίηη». Σν 73

75 18% ησλ ειηθησκέλσλ πνπ απάληεζαλ φηη έρνπλ ιάβεη θαξκαθεπηηθή αγσγή είλαη κέιε ησλ ΚΑΠΖ ελψ ην 22,9% απνιακβάλεη ηα πξνλφκηα θαη ησλ 2 πξνγξακκάησλ. Σέινο, ηα κέιε ησλ ΚΑΠΖ απάληεζαλ ζε πνζνζηφ 11% φηη έρεη εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηα άηνκα πνπ ηνπο επηζθέπηεηαη ηαπηφρξνλα θαη ην «Βνήζεηα ζην πίηη» αλέξρεηαη ζην 20% (πίλαθαο 8) Γηριατρική Κλίμακα GDS-15 Κ.Α.Π.Η Και ςτα δυο N Απουςία Κατάθλιψησ 6-10 Μζτρια Κατάθλιψη Σοβαρή Κατάθλιψη GDS-15 Κ.Α.Π.Η : 71 (71%) Και ςτα δυο: 19 (54,5%) Κ.Α.Π.Η: 19 (19%) Και ςτα δυο: 6 (17,3%) Κ.Α.Π.Η: 10 (10%) Και ςτα δυο: 10 (28,2%) Γηάγξακκα 21: Καηάζιηςε βάζεη θιίκαθαο GDS-15 ζηα ΚΑΠΖ Γήκνπ Ζγνπκελίηζαο Πίλαθαο 8: Οη απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ EHIS ζηα κέιε ησλ ΚΑΠΖ θαη ζηα άηνκα πνπ αλήθνπλ θαη ζηα 2 πξνγξάκκαηα Απηναλαθεξόκελε θαηάζιηςε βάζεη EHIS Ναη Όρη Γε γλσξίδσ Γελ απαληώ EH1* EH2** ΚΑΠΖ Καη ζηα 2 ΚΑΠΖ Καη ζηα 2 22,0% 73,0% 4,0% 1,0% 22,9% 57,1% 20,0% 0,0% 18,0% 81,0% 0,0% 1,0% 22,9% 71,4% 5,7% 0,0% 74

76 ΔΖ3*** 11,0% 82,0% 5,0% 2,0% ΚΑΠΖ 20,0% 57,1% 22,9% 0,0% Καη ζηα 2 *Έρεηε ή είραηε πνηέ ζηε δσή ζαο θαηάζιηςε; **Παίξλαηε ή πήξαηε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα θαηάζιηςε; ***Έρεηε εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο; 7.4 Δπηπνιαζκόο θαηάζιηςεο ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» πλνιηθά κειεηήζεθαλ 163 ειηθησκέλα άηνκα απφ ηηο 9 δνκέο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Βνήζεηα ζην πίηη» απφ ηα νπνία 35 άηνκα είλαη θαη κέιε ζε θάπνην ΚΑΠΖ. Σα απνηειέζκαηα γηα ηα κέιε απηά αλαθέξζεθαλ ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην ελψ ζε απηφ ζα παξαηεζνχλ ηα απνηειέζκαηα γηα ηα 128 άηνκα πνπ είλαη εγγεγξακκέλα κφλν ζην πξφγξακκα. Χζηφζν, ζην δηάγξακκα 22, εκθαλίδεηαη ε θαηάζιηςε ζπγθξηηηθά ζηνπο ζπκκεηέρνληεο ζην ΚΑΠΖ, ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» θαη ζε απηνχο πνπ αλήθνπλ θαη ζηα δχν πξνγξάκκαηα. Δκθάληζε θαηάζιηςεο αλαθνξηθά κε ην πξόγξακκα ζπκκεηνρήο 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71% 19% 10% Γηάγξακκα 22:πγθξηηηθή παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο θιίκαθαο GDS-15 αλαθνξηθά κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηα πξνγξάκκαηα 42,3% 26,6% ΚΑΠΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΟ ΠΙΣΙ ΚΑΙ ΣΑ 2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ Βάζεη ηνπ δηαγλσζηηθνχ εξγαιείνπ GDS-15, 74 άηνκα (57,7%) εκθαλίδνπλ θαηάζιηςε εθ ησλ νπνίσλ ηα 34 (26,6%) κέηξηα θαηάζιηςε θαη ηα 40 (31,1%) ζνβαξή κνξθή θαηάζιηςεο. (δηάγξακκα 23 ) 31,1% 28,2% 75 54,5% 17,3% Απουςία Μζτρια οβαρι

77 Κατάθλιψη ςτο "Βοήθεια ςτο Σπίτι" 31,1% 26,6% 42,3% Απουςία κατάκλιψθσ Μζτρια κατάκλιψθ οβαρι κατάκλιψθ Γηάγξακκα 23: Καηάζιηςε βάζεη GDS-15 ζην "Βνήζεηα ζην πίηη" ηνλ πίλαθα 9 παξνπζηάδνληαη νη απαληήζεηο ησλ εγγεγξακκέλσλ αηφκσλ ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» θαη ζηηο 3 εξσηήζεηο ηνπ EHIS. Απφ ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ απάληεζαλ φηη είραλ θαηάζιηςε θάπνηα ζηηγκή ζηε δσή ηνπο, ην 35,9% αλήθε ζην «Βνήζεηα ζην πίηη» ελψ ην 23,4% δήισζε φηη έρεη ιάβεη θαξκαθεπηηθή αγσγή. Σέινο, ην 22,7% ησλ εξσηεζέλησλ απάληεζε φηη έρεη εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνλ ηειεπηαίν ρξφλν. Πίλαθαο 9:Απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ EHIS ησλ ειηθησκέλσλ πνπ αλήθνπλ κφλν ζην πξφγξακκα "Βνήζεηα ζην πίηη" Απηναλαθεξόκελε θαηάζιηςε βάζεη EHIS Ναη Όρη Γε γλσξίδσ Γελ απαληώ Έρεηε ή είραηε πνηέ ζηε δσή ζαο θαηάζιηςε; 35,9% 46,9% 16,4% 0,8% Παίξλαηε ή πήξαηε πνηέ θαξκαθεπηηθή αγσγή γηα θαηάζιηςε; Έρεηε εκθαλίζεη θαηάζιηςε ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο; 23,4% 72,7% 2,3% 1,6% 22,7% 63,3% 14,1% 0,0% Σέινο, απφ ηνπο ειηθησκέλνπο πνπ απάληεζαλ πσο αληηκεησπίδνπλ θάπνην ζνβαξφ πξφβιεκα πγείαο 121 άηνκα ηνπ «Βνήζεηα ζην πίηη», πνζνζηφ 94,5%, απάληεζαλ ζεηηθά. 76