Ήι-IΧ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 fpahhateia Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ Σ.Τ.ΕΦ Ήι-IΧ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ: ΚΑ ΤΑΣΚΕΥ ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓ ΑΣΙΑ Μελέτη και έρευνα του βαθμού ρύπaνσης του υδάτινου περιβάλλοντος της Σαντορίνης καθώς και τρόποι αποκqτάστασης αυτού εξαιτίας του ναυαγίου του SEA DIAMOND. Υπεύθυνος σπουδαστής: ΛΕΙΒΑΔΑΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Α.Μ Επιβ λέπουσα καθηγήτρια: Δρ. ΚΟΝΔ Υ ΛΗ ΑΙΜΙΛΙΑ ΠΕΙΡ ΑΙΑΣ ΒΙΒΛΙΟΘ ι~ κ. : ~ ΤΕΙ ΠΕΙΡ Αι. 1

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Όπως είνα ι γνωστό στις 5 Απpιλίου 2007 βυθίστηκ ε το κρουαζιερόπλοιο «SEA DIAMOND» στον όρμο Αθηνιός στη θαλάσσια περιοχή της καλντέρας στη νήσο Θήρα (Σαντορίνη). Συ νέπε ια του ατυχήματος 1]ταν η σταδιακή διαρροή στο θαλάσσ ιο χώρο ενός μ έρου ς από τη συνολική ποσότητα των καυσίμων του που ήταν περ ίπου 450 τόνοι, ενώ κάποιες ποσότητ ες ρυπογόνων ουσιών εξακολουθούν να παραμένουν στο βυθισμένο πλο ίο. Το ΕΛΚΕΘΕ ύστερα από αίτημα του τότε Υπουργείου Ε μπορική ς Ναυτιλίας ξε κίνησ ε συστηματικές μετρήσ ε ις στην ευρύτε ρη Θαλάσσια π ε ριοχή έτσι ώστε να παρακολουθ ε ίται η ποιότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος τη ς περιοχής, να καταγράφονται άμεσα οι τυχόν επιπτώσεις από το ναυάγιο και επο μένως να δ ιασφαλίζεται η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντο ς. Έχουν πραγματοποιηθ ε ί μέχρι σήμ ερα 14 δειγματοληψίες στην περιοχή με την πρώτη τον Μάιο του 2007 και την τ ελευταία το Μάιο του Στην παρούσα ε ργασία αναλύθηκαν θαλάσσια ατυχήματα, η ρύπανση που προκλήθηκ ε από αυτά καθώ ς και οι μέ θοδοι αντιμετώπισής του ς. Επίση ς παρουσιάστηκαν μέθοδοι αν έλκυση ς ναυαγίω ν όπου επισημάνθηκ ε η υπάρχουσα εμπ ε ιρία τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Δόθηκε έ μφαση στο ναυάγιο του «SEADIAMOND» και πραγματοποιήθηκε μια γε νικι] ε κτίμηση γ ια την κατάσταση του θαλάσσιου ο ικοσυστήματο ς μετά τη συμπλήρωση πέντ ε ετών από το ατύχημα. Λέξεις - Κλειδιά: Σαντορίνη, Ναυάγιο, SeaDiamo11d, Ρύπανση Θαλασσών, Ανέλκυση Ναυαγίων. 2

3 ABSTRACT Οη April 5, 2007, tl1e cruise ship SEA DIAMOND sank offthe isiand ofthera (Santorini) ίη the Gulf of Athinios. As a result, part of its fuel load of approximately 450 tons gradually leaked into the sea, whi le quantities ofpollutants still remain ίη the wreck. The Hellenic Centre for Maι ine Researcl1 (HCMR), at the request of tl1e Merchant Marine Ministry, began a systematic survey of the s urroιιnding waters ίη order to n1011itor the qωility of the maι ine ecosystem, to record the direct effects of the shipwreck and tl1ereby pιυtect tl1e marine eηνίωηιηeηt. Το date, 14 samplings have been taken, the tirst ίη May 2007, the latest ίη May This dissertation undertakes an analysis of maritime accidents and resulting po llιιti on as well as the methods ιι se d to deal with then1. Jt also presents means of salvaging wrecks οη the basis ot' cιιrre nt experience both ίη Greece and ίη otl1er parts ot'the world. Emphasis is placed όη the case ot' the SEA DIAMOND, along wit l1 a general evaluation of the condition of the ιηarine ecosystem Ί'ίν e years after the accident. Kcy Worιls: Santorini, shipwreck, Sea Diamond, marine pollution, salvage. ΒΙΒΛΙΟΘ ΚΚ Ι-ι Τ Ε 1 Π Ε 1 Ρ Α Ι /., 3

4 Πίνακας περιεχομένων Ε Ι ΣΑΓΩΓΗ...:... 6 ΣΚ ΟΠΟΣ -ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΚΕ ΦΑΛΑΙΟ 1: ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΤΥΧ ΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕ Σ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΩΝ ΚΟΣΤΗ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΝΑΥΑΓΙΩΝ, Χ ΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΟΣ ΕΞΟΠΛΙ Σ ΜΟ Σ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΑΝΕΛΚΥΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΣΤΑΔΙΩΝ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΤΟΥ IRVING WHALE ΠΕΡΙΠΤΩ Σ Η ΤΟΥ TRICOLOR...: ΑΠΑΝΤΛΗΣΗ ΚΑΙ ΘΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΚΕΝΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 3: το ΑΤΥΧΗΜΑ ΣΤΗΝ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΟΙΟΥ , ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΓΙΑ το ΑΤΥΧΗΜΑ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ το ΜΑΥΡΟ ΚΟΥΤΙ ΑΙΤΙΑ, ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΙΚΑΣΙΕΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ το ΑΤΥΧΗΜΑ ΤΟΥ SEA DIAMOND ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ο ΔΗΜΟΣ ΘΗΡΑΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΥΠΑΡ Χ ΟΥΣΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟ ΣΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΣΟ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ το ΚΟΣΜΟ ΑΠΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙ ΣΗ ΝΑΥΑΓΙΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩ ΣΕ ΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ «AMOCO CADIZ» Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ «ERIKA» ΒΙL3ΛΙΟΘΗ Η - 4

5 4.4 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ «Ε ΧΧΟ Ν VALDEZ» Η ΠΕΡΙΠΤΩ Σ Η ΤΟΥ «PRESTIGE» ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔ Ι ΚΟ ΧΩΡΟ Η ΠΕΡΙΠΤΩ Σ Η ΤΟΥ «ΜΕ ΣΣ ΗΝΙΑ Κ Η Φ ΡΟΝΤΙ Σ» Η Π ΕΡΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ «ILIAD» Η Π ΕΡ ΙΠΤΩ Σ Η ΤΟΥ «AEGEANSEA» Η ΠΕf>'ΙΠΤΩ Σ Η ΤΟΥ «ΔΥΣΤΟ Σ» ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 5: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩ Ν ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟ Σ οι Π ΡΩΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕ Ι ΕΣ ΑΠΟΡΡΥ Π ΑΝΣΗΣ Η ΜΕΘΟΔΟ Σ «CLEANMAG» ΚΕΦΑΛΑ Ι Ο 6: ΣΥ ΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Β ΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θάλασσα, είτε με τη μορφή των ωκεανών είτε με τη μορφή κλειστών θαλασσών όπως η Μεσόγειος, παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή και στην ανάπτυξη του πλανήτη μας. Στην ύπαρξη τη ς θάλασσας, μέσω του φυτοπλαγκτόν οφείλεται το μεγαλύ τερο ποσοστό παραγωγής οξυγόνου τη ς ατμόσφαιρας, η θ ερ μική ισορροπία του πλανήτη μας, η παραγωγ11 «καθαρή ς τροφή ς», η ναυτιλία και η συνεισφορά τη ς στις μεταφορές, στο εμπόριο, στην παραγωγή και δ ιακίνηση πολιτισμού και τέλος στην αναψυχή. Καθημε ρινά δ ιακινούντα ι περίπου 160,000,000 βαρ έλια πετρελα ίου από τα κύρια κέντρα παραγωγής (Λατινική Αμερ ική, Μέση ανατολ11), προς τα σημαντικότερα βιομηχανικά κέντρα (Βόρ ε ια Αμ ε ρική, Ευρώπη και Ιαπωνία). Ένα σημαντικό ποσοστό του διακινούμενου πετρελαίου καταλήγε ι με διάφορους τρόπούς (αφ ερματισμός, ατυχήματα, ναυάγια, πολε μικές επ ιχειρήσε ις) στις θάλασσες και τους ωκεανούς, επιβαρύνοντας τα τοπικά οικοσυστήματα. Η Θαλάσσια ρύπανση από ναυάγια είνα ι ένα υπαρκτό σοβαρό πρ όβλημα και απασχολεί τους δ ιεθνε ίς οργανισμούς και τις χώρες που βρ έχονται από ωκεανούς και Θάλασσες. Διεθνε ίς συμβάσcις και εθ νικέ ς νομοθεσ ίες Θέτουν αυστηρούς κανόνες και λαμβάνουν αυστηρά μ έτρα γ ια την πρόληψη κα ι τον περιορ ισμό της ρύπανσης αλλά ατυχ1ί ματα εξακολουθούν να υπάρχουν και πολύ μεγάλος αριθμός ναυαγίων αρκετές φορές μ ε επικίνδυνα φορτία εξακολουθούν να βρίσκονται στους θαλάσσιους και ωκεάνιους βυθούς. Ο ι κύριες επ ιπτώσεις από τα ναυάγια ε ίνα ι : Κατά και με τη βύθ ισή τους καταστρ έφουν πολλούς τύπους βιότοπων Απελευθερώνουν π ετρέλαιο και άλλους ρύπους Ε μπο δίζουν τη ναυσιπλοtα Αποτρέπουν άλλες χρήσε ις των Θαλασσίων και παράκτιων βιότοπων Παγιδεύου ν την άγρ ια φύση Απειλούν τη δημόσ ια υγ ε ία και την ασφάλε ια Αποτελούν χώρους όπου έχουν διατεθεί παράνομα π ε τρέλαιο και άλλα επικίνδυνα υλ ικά και ουσίες Αποτελούν στοιχεία αισθητικής υποβάθμιση ς του περ ιβάλλοντ ος με επιπτώσεις εξ' αυτού στην τοπική χρήση του Θαλάσσιου περιβάλλοντος και συνεπώς στηv τοπική ο ι κονομία. Η Ελλάδα ως χώρα που πανταχόθεν βρέχε ται από θάλασσα κα ι ως χώρα με ιστορία στη ναυσιπλοtα χιλ ιετιών προσμετρά σημαντικό αριθμό ναυαγίων κα ι το SeaDiamond ε ίναι ένα εξ' αυτών. Το MSDiamond 1Ίταν κρουαζ ιε ρόπλοιο τη ς LouisHellenicCruiseLines. Κατασκευάσθηκ ε το 1986 στο ναυπηγείο Yalmet τη ς Φινλανδίας γ ια τη BirkaLine ως MSBirkaJ>rincess. Το σκάφος βυθίστηκε στις 6 Απριλίου 2007 μετά από προσάραξη κοντά στην καλντέρα τη ς Σαντορίνη ς. 6

7 ΣΚΟΠΟΣ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: Σκοπό ς τη ς μ ελέτης ε ίναι ο ποιοτικό ς και ο ποσοτικός χαρακτηρισμός των επικινδύνων και το ξ ικών ουσιών και παραγόντων από το. ναυάγιο του SEA DIAMOND. Απώτ ε ρο σκοπό αποτ έλεσε φυσικά η εκτίμηση των τωρινών, αλλά και μελλοντικών περιβαλλοντικών συνεπ ειών έ τσ ι ώστε να μπορέσ ε ι να ακολουθήσ ε ι μια συγκεκριμένη μ εθοδολογ ία αποκατάσταση ς τη ς π ε ριοχή ς του κόλπου τη ς Καλντέ ρα ς. Η ανάπτυξη μια ς σωστή ς βάση ς δεδο μ ένων, λα μβάνοντας υπό ψη όλες τις. επιπτώσε ις από την επικρατού σα ανεξέλεγκτη απελ ευθ έ ρ ωση επι κίν δυνων ουσιώ ν στο θαλάσσιο πε ριβάλλον, ήταν επιτα κτική ανάγκη και βασική προϋπόθ εση τη ς μ ελέτη ς. Μ ε τις δε ιγματοληψίες, τις αναλύσ ε ις, τις μελέτες το ξικότητας, και τις πε ιραματικές δ οκιμές για τη προσομοίωση φυσικοχημικώ ν και όχι μόνο φαινομένων σ ε ε ργαστηριακή κλίμακα, έλαβ ε χώρα όσο το δυνατόν ακριβ έστ ερη εκτίμηση του βαθμού επικιν δυνότητας αναφορικά μ ε τη σταδιακή απελευθ έρωση των επικινδύνων και το ξ ικών ουσιών από το ναυάγιο. Εξε τά στηκ ε η ο ικολογική και όχι μόνο ζημιά που μπορ ε ί να επέλθ ε ι στον κόλπο τη ς Καλντ έ ρα ς, λα μβάνοντα ς υπό ψη ό λε ς τις πιθανές συνέπ ε ιες μιας εν δυνάμ ε ι πηγή ς ρύπανση ς που αποτελε ίτο ναυάγιο. Μ ε γ νώ μονα πάντα την προστασία του Θαλάσσιου οικοσυστήματ ος, ιδ ιαίτ ε ρη έ μφαση στα πλαίσια τη ς μελέτη ς δόθηκε στην πε ρίπτωση παραμονή ς του ναυαγίου στο βυθό της Καλντέρα ς. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΩΝ. 1.1 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΤΥΧΉΜΑΤΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Τα αwχήματα στη θάλασσα προκαλούν όχ ι μόνο ανθρώπιν ες απώλε ιες, αλλά πε ριβαλλοντικές και οικονομικές καταστροφές. Ο ι θαλάσσιες μεταφορές έχουν το δεύτερο υψηλότ ερο βαθμό κινδύνου μετά τις αεροπορικέ ς. Αυτό aνάγκασε το Διεθνή Θαλάσσιο Οργανισμό (ΙΜΟ) να πραγματ οποιήσ ε ι μια ε κτ ενή μ ελέτη των αwχημάτων εν πλώ, των αιτιών του ς και του κόστου ς του ς στ ο ανθρωπ ογ ε ν ές κα ι φ υ σικό π ε ριβάλλο ν. Από τα συμπε ρ άσματα τη ς μ ελέ τη ς, πρ ο έ κυ ψ ε άτι το 80% των αwχημάτων οφ ε ίλεται στον ανθρώπινο παράγοντα. Ο!ΜΟ διατύπω σ ε τις τροποποιήσ ε ις του 1994 στη διεθν1j Συνθήκη για την ασφάλεια ζωής εν πλώ (SOLAS) που ενσωματώθηκε την 1 11 Ι ουλίου 1998 στα πρόwπα της πιστοποίησης, κατάρτισης και της επιτήρηση ς l 995, ω ς διε θνή ς κώδ ικα ς διοικητική ς ασφάλε ιας (ISM). Οι κυριότε ρ ες αιτίε ς των θαλασσίων αwχημάτων μπορουν να συνοψισθούν στις εξ1i ς, κατά αλφαβ ητική σε ιρ ά: Απροσ εξ ία πληρώματος κατά τις φορτο ε κφορτώσεις. Βλάβ ες συστημάτων πλοήγησης. Βλάβ ες εγκαταστάσ εως πρόωσης. Ελλ ιπή ς συντήρη ση μηχανολογι κού εξοπλ ισμού. Ελλιπής συντήρηση μ ε ταλλικής κατασκευής. Καιρικά φαινόμε να. Λανθασμένοι ανθρώπινοι χε ιρισμοί. Πυρκαγιές. Προσαρά ξε ις. Συγκρούσε ις. Π έ ρα από τις παραπάνω αιτίες, σημαντικό ρόλο παίζε ι και η πε ριοχή όπου πλέουν τα πλοία. Για παράδε ιγμα, στη Μ εσόγε ιο υπάρχουν κάποι ες κρίσιμες πε ριοχές κινδύνου όσον αφορά στις συγκρούσ ε ις, όπως ε ίναι τα στενά των Δαρδανελίων, τα Τούρκικα στε νά, το στε νό της Messina μ εταξύ της Σικελίας και της ηπε ιρωτικ11ς Ιταλίας και το στενό του Γιβραλτάρ. 8

9 Μ ε ρικά από τα μέτρα που λα μβάνονται για να με ιώσουν τον κίνδυνο των συγκρούσεων ε κε ί, ε ίναι η απαγόρ ευση της αλιε ίας, η απαγόρ ευση σ ε οποιο δήποτ ε σκάφο ς να αγ κυροβολήσ ε ι, καθώς και η διέλευση των σκαφών από ε ιδικές ναυτικές γραμμές (π.χ. στην περίπτωση του Βοσπόρου και του στενού του Γιβραλτάρ). Όμως, τα περισσότ ερα ατυχήματα έγιναν μ έσα ή πολύ κοντά στα σημαντικότερα λιμάνια τη ς Μ εσογ ε ίου, κυρίως στη νότια Ελλάδα, τη βόρ ε ια Ιταλία και τη νότια Γαλλία. Τα θαλάσσια ατυχ11ματα θεωρούνται τόσο σημαντικά λοιπόν και τραβούν την παγκόσμια προσοχή των ανθρώπων, διότι ε κτό ς από τις ανθρώπιν ες απώ λε ιε ς που μπορ ε ί να υπάρ ξουν σε κάποιες περιπτώσε ις, συνήθως εμπε ριέχουν και τραγικές, για το περιβάλλον και κατ' επέ κταση για τον ίδιο τον άνθρωπο, συν έπε ιες λόγω της θαλάσσιας ρύπανσης. Με το όρο θαλάσσια ρύπανση χαρακτηρίζεται η άμεση ή έ μμεση ε ισαγωγή διαφόρων ουσιών στο. θαλάσσιο περιβάλλον από τον άνθρωπο, που μπορ ε ί να έχουν επιζήμιες επιπτώσ ε ις, όπως επιβάρυνση της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας, μεγάλους κινδύνους για την ανθρώπινη υγ ε ία, παρ ε μπόδιση πολλών θαλάσσιων δραστηριοτήτων και με ίωση του επιπέδου ποιότητας της χρ~]σης και του πλούτου των θαλάσσιων υδάτων. Από τις διάφορ ες πηγ έ ς θαλάσσιας ρύπανσης, τα ναυτιλιακά απόβλητα και η ρύπανση από θαλάσσια ατυχήματα κατέχουν το 12%. Η έ κχυση πε τρ ελαίου στη θάλασσα ε ίναι μία από τις χε ιρότερ ες μορφ ές ρύπανσης των θαλάσσιων υδάτων. Κάθ ε χρόνο εξορύσσονται 3 δισ. τόνοι αργού π ετρ ελαίου και το μισό αυτής της ποσότητας μεταφ έ ρεται διά θαλάσσης μ ε αποτέλεσμα 3 πε ρίπου ε κατ. τόνοι να χύνονται στη θάλασσα. Από την ποσότητα αυτή μόνο το 15% οφ ε ίλεται σ ε ατυχ11ματα δ εξαμενόπλοιων. Ο παγκόσμιος στόλος όμως συνεχώς μεγαλώνει, με αποτ έλεσμα να αυξάν εται και η πιθανότητα της ρύπανσης. Στη Μ εσόγ ε ιο υπολογίζεται ότι διακινούνται ε κατ. τόνοι πε τρ ε λαιο ε ιδών κάθ ε χρόνο κάτι που αντιπροσωπεύει το 20-25% της ε τήσιας παγκόσμιας διακίνηση ς πε τρ ελαιο ε ιδών μ ε.πλοία. Γε νικότερα το 30% του παγκόσμιου όγκου μεταφορών μ ε πλοία κατευθύνεται σ ε Μ εσογ ε ιακά λιμάνια ή διασχίζε ι τη Μ εσόγ ε ιο. Τα μ έτρα πρόληψης της ρύπανσης παρουσιάζουν δυσκολίες εφαρμογής και μ έχρι τώρα δ εν έχουν με ιώσ ε ι αποτελεσματικά τα ατυχ1]ματα και τις επιπτώσ ε ις αυτών. Ωστόσο, τα πε ριστατικά μεγάλων πετρ ελαιοκηλίδων δ εν είναι συχνά. Η πλειοψηφία των πετρ ελαιοκηλίδων από ατυχήματα αν έ ρχονται π ε ρίπου στον 1 τόνο πετρ ε λαίου. Οι μ εγαλύτε ρες πε τρ ε λαιοκηλίδ ες που προκαλούνται από ατυχήματα των δ εξαμ ενοπλοίων (tanker), αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% του ολικού φορτίου. 1.2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Η ρύπανση πετρ ελαίου, όπως αναφ έρθηκε, προκύπτ ε ι από τη διαρροή του πετρ ελαίου, από ε κπομπέ ς, εκχύσ ε ις ή απόβλητα αποχέτευσης κατά την παραγωγή και μεταφορά του αργού πε τρελαίου, από τον καθαρισμό των πετρελαιοχημικών ε ργοστασίων, καθώς και τις παράνομες αποβολέ ς από τα πλοία Υπάρχουν περισσότε ρ ες από 300 διαφορετικές χημικές ενώσ ε ις στο πετρέλαιο, το μεγαλύτερο ποσοστό από τις οποίε ς ε ίναι υδρογονάνθρακες. Το αργό πετρ έλαιο εξαπλών εται ταχύτατα στην Θαλάσσια επιφάν ε ια καλύπτοντας τε ράστιες ε κτάσε ις (πχ. 1 λίτρο πετρ ελαίου ε ίναι δυνατόν να καλύψ ε ι την έ κταση ενό ς στρ έμματο ς ). 9

10 Μ ε τά την έκχυση πετρελαίου στη θάλασσα, η πετρ ελαιοκηλίδ α που σχηματίζεται υφίσταται την επί δ ραση δ ιαφ ό ρ ων διε ργασιών, οι οποίες αλλοιώνουν την σύστασή τη ς. Τα πτητικά συστατικά του πετρ ελαίου, που αποτελούν το 25% τη ς ποσότητά ς του, εξατμίζονται μ ε την πάροδο μ ε ρικών ωρών ή ημερών. Τα υπόλοιπα συστατικά του σχηματί ζουν σφαιρίδ ια πίσσας που παραμ ένουν στην επιφάνε ια και ένα τμήμα τους εποικο δομ ε ίτε από διάφ ο ρου ς μικροοργανισμού ς. Μ ετά την πάροδο 3 μηνών παραμ ένε ι στη θάλασσα το 15% του αρχικού π ετρ ελαίου, το οποίο σταδιακά καταλήγε ι στις ακτ έ ς με την μορφή σφαιριδίων πίσσα ς. Οι συν έπε ιες που μπορεί να προκα λέσει μια πετρ ελαιοκηλίδα εξαρτώνται από το ε ίδ ο ς του πετρ ελαίου που διαφ εύγ ε ι, τις καιρικ ές συνθήκες και την ευαισθησία τη ς τοπ ο θ εσία ς. Το οικοσύστημα επαν έρχε ται με φυσικού ς ρυθμού ς που εξαρτώνται απ ό το μ έγε θ ος και την τοξ ικότητα του πετρ ελαίου. Αυτό ς ο ρυθμό ς μπορ ε ί να επιταχυνθ ε ί μ ε ανθρώπιν ες προσπάθ ε ιες. Οι βραχυπρόθ εσμες επιπτώσ ε ις της απόρριψη ς ποσοτήτων πετρελαίου σε θαλάσσ ια ύδ ατα ε ίνα ι : Η μ είωση τη ς διαπ ε ρατότητας του φωτό ς, με αποτέλεσμα να επιβραδύν εται η φωτοσυνθ ετική ικανότητα των υποθαλασσίων φυτών. 1-1 μ ε ίωση τη ς διαπ ε ρατότητας του ατμοσφαιρικού ο ξυγόνου στο υ δ άτινο σώμα, μ ε αρνητικές επιδράσ ε ις στη θαλάσσια οικολογία. Ο μα ζ ικό ς θάνατος πτηνών. Τα φτε ρά των πτηνών καλύπτοντα με πετρ έλαιο, συγκολλούνται, μ ε αποτ έλεσμα να δυσχε ραίν εται η πλεύση και το π έταγμά του ς και να με ιών εται η θ ε ρμική μόνωση του σώματός του ς από το ψυχρό νερό. Το φαινόμενο αυτό οδηγ ε ί στην ασφυξία και το θάνατό του ς. Αν το φτέρωμα των πουλιών καλυφθ ε ί με πε τρ ελαιο ε ι δή, τα πουλιά απε ιλούνται με θάνατο, ιδ ιαίτ ερα αν δ εν μπορούν να πετάξουν για να βρουν τροφή. Τα θαλάσσια θηλαστικά αντίθ ετα δεν ε ίναι ιδιαίτε ρα ευάλωτα σ ε αυτήν την μορφή ρύπανση ς. Η καταστροφ11 φυκιών και υποθαλάσσιων φυτών. Η τοξική δ ράση των ορισμένων ενώσ εων του πετρελαίου (π. χ. πολυκυ κλικών αρωματικών υ δ ρογονανθράκων). Οι τοξικ ές αυτ ές ουσίες συσσωρ εύονται μέσω τη ς τρ ο φι1<11 ς αλυσίδας σ ε ανώτ ε ρου ς ζωικού ς οργανισμούς και στον άνθρωπο. Η αγορά αλιευμάτων δ έχεται μ εγάλο πλήγμα. Ακόμα και οι μικρ ές συγκεντρώσ ε ις υδρογονανθράκων προσδίδουν μια χαρακτηριστική δυσάρ εστη γεύση στα αλιεύματα που τ ελικά οδηγ ε ί στην απαγόρ ευση της διάθεmί ς τους στο ε μπόριο. Η αισθητική ρύπανση, που προκαλε ίται από την απόθ εση σφαιριδ ίων πίσσα ς στις ακτές, έχε ι οικονομικές ε πιδ ράσ ε ις στις παράκτίες τουριστικές πε ριοχέ ς. Όμω ς τα ορατά αποτελέσματα δ εν ε ίναι πάντα τα πιο σοβαρά. Σ ε μικρ ές ακόμα συγκεντρώσ ε ις τα π ετρ ε λαιο ε ιδή μπορούν να επηρ εάσουν ολόκληρη τη βιολογία και την τροφι1<11 αλυσίδα; από το πλαγ κτόν και τις προνύμφες μ έχρι τα ψάρια, τα οστρακο ε ιδή και τα πουλιά. Ακόμα και η απλ11 επαφ11 με το π ε τρ έλαιο προκαλε ί στα οστρακο ε ιδή, αναπνευστικά προβλήματα και κακή απορρόφηση τη ς τροφ11ς. Τα ψάρια μπορεί να εγκαταλείψουν την περιοχή αν διαταραχθ ε ί η τροφική αλυσίδα. Έστω και ελάχιστη παρουσία π ετρ ελαιο ειδών επηρ εάζε ι την δυνατότητα αναπαραγωγ11ς των ψαριών. Η παρουσία των πετρελαιο ειδών μπορεί να φτάσ ε ι μέχρι το πιάτο μα ς, απ ε ιλώντας την υγ ε ία μας, αν τα ψάρια και τα οστρακοειδή προσροφήσουν π ε τρ ελαιο ε ιδή. 10

11 1.3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Μια από τι ς συνηθισμ έν ες επιπτώσ ε ις σ ε κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο, ε ίναι το πλήγμα που δ έχεται ο τουρισμός. Π έρα από την θάλασσα, από την ρύπανση πλήττονται συνήθω ς και οι πιο προσιτέ ς ακτέ ς στον τόπο του ατυχήματος. Και συνήθως τ έ τοιες περιοχέ ς λόγω της γ ε ωγραφική ς τους θ έσης έχουν αυξημένη τουριστική ανάπτυξη. Σ ε τέ τοιε ς περιοχέ ς υπάρχουν δηλαδή συνήθω ς ξενοδοχε ιακές μονάδ ες, καταστήματα και διάφορες τουριστικές επιχε ιρήσ ε ις. Ρυπαίνοντας επομένως αυτέ ς τις π ε ριοχέ ς, πολλές φορ ές αν επανόρθωτα, χάνουν την φυσική του ς ομορφιά και την αίγλη τους και παύουν να αποτελούν τον πόλο έλξης για του ς τουρίστ ες. Αυτό θα έχε ι ω ς συν έπ ε ια όλες οι παραπάνω τουριστικέ ς επιχειρήσ ε ις να δ εχτούν μεγάλο πλήγμα, το οποίο θα μπορούσε να πάρ ε ι ακόμη και εθνικές διαστάσε ις, αν ληφθεί υπόψη ότι για κάποιε ς χώρ ε ς ο τουρισμός αποτελεί βασικό έσοδο της οικονομίας τους. Επίσης στις παραθαλάσσι ε ς πε ριοχέ ς που έχουν ρυπανθεί θα πρέπει να σταματήσει η αλιε ία ή τουλάχιστον θα με ιωθ ε ί σημαντικά, λόγω των σοβαρότατων οικολογικών προβλημάτων που θα αντιμετωπίζε ι η π ε ριοχή, όπω ς αναφ έρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ακόμη και η ανοικοδόμηση κατοικιών σε αυτ ές τις περιοχέ ς θα σταματήσε ι πιθανόν, καθώς το μέ ρος θα χάσ ε ι σημαντικά από την προηγούμενη αίγλη του. Τ έλο ς, θα μπορούσαν να αναφ ερθούν οι «απώλε ι ες ευ ζωίας», δηλαδ1) οι χαρ έ ς και οι συνήθ ε ιες του παρ ελθόντος που στερούνται κάποιοι άνθρωποι και οι οποίε ς δ ε ν καλύπτονται από απο ζημιώσεις. Τέτοιες ήταν οι απώλε ιες που προ έκυψαν από τη διακοπή του ψαρ έματος των ιδιωτών από τις ακτές που επηρ εάστηκαν από την πετρελαιοκηλίδα, από τη διακοπή της κολύμβησης στη θάλασσα, ακόμη και η ευδαιμονία που προκαλούσε μια βόλτα στην πε ριοχή. Ένας τρόπο ς υπολογισμού των απωλειών ευ ζωίας ε ίναι υποθ έτοντας ότι το πλε όνασμα των κατοίκων τη ς περιοχής θα ισούται των εξόδων που κάν ε ι ο τουρίστας κάθ ε μέ ρα. Γνωρίζοντας επίσης την συχνότητα των επισκέ ψ εων στον τόπο καθώς και τις μέ ρ ες που δ εν υπάρχε ι π ε ρίπτωση κάποιο ς να επισκεφθ ε ί το μ έ ρος, κάνουμ ε εύκολα τους υπολογισμούς μα ς. 1.4 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΩΝ Καθώς το πετρ έλαιο διαρρέε ι στη Θάλασσα, έχε ι την τάση να εξαπλών ε ται οριζόντια υπό τις δυνάμε ις επιφαν ε ιακή ς τάσης και συνεκτικότητα ς, ενώ καθοριστικό ρόλο παίζουν επίσης και οι δυνάμε ις βαρύτητας. Τα τ ελευταία τριάντα χρόνια η τεχνολογία αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης από τα προϊόντα του πετρ ελαίου έχε ι παρουσιάσε ι σημαντική πρόοδο, τόσο σε αποδοτικότητα όσο και στη συμπίεση του κόστους. Οι κυριότερες εν χρήσει μέθοδοι είναι : Α)Ο μηχανικός καθαρισμός (περισυλλογή) Β)Ο χημικός καθαρισμός Γ)Η επιτόπια καύση Δ)Το πρόγραμμα «CLEANMAG»

12 ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ Πρόκ ε ιται για την πλέον γνωστή και πολύπλοκη μ έθοδο. Πρακτικά ε ίναι ο μηχανικός διαχωρισμός του μείγματος ύδωρ-πετρ έλαιο από την επιφάν ε ια με απομάκρυνση του ύδατο ς και επαναχρησιμοποίηση του πετρελαίου. Περιλαμβάνει τις π ε ρισσότ ε ρ ες δυνατότητε ς επ έ μβαση ς σ' ένα παρόμοιο πε ριστατικό, δίνοντας υπό προϋποθ έσε ις τις καλύτε ρ ε ς λύσ ε ις. Η διαδικασία επ έ μβασης συνίσταται στον π ε ριορισμό της πετρ ελαιοκηλίδας μ ε κατάλληλα πλωτά φράγματα και την επεξεργασία του επιφαν ειακού θαλάσσιου ν ε ρού, μ ε σκοπό το διαχωρισμό του π ετρ ελαίου από αυτό. Συχνά τα χρησιμοποιούμ ενα φράγματα έχουν την ικανότητα απορρόφησης σημαντικών ποσοτήτων π ετρελαίου, συντελώντας στον π εραιτέ ρω καθαρισμό τη ς περιοχής. Αν και η εν λόγω μ έθοδος θ εωρ ε ίται η καθαρότερη και πλέον π ε ριβαλλοντικά φιλική, ωστόσο απαιτεί σημαντικό κόστος εξοπλισμού, σοβαρή και έμπειρη διαχείριση, καθώς και χώρο αποθήκευσης και πρόσθ εσης επεξεργασίας του αντλούμενου πετρ ελαίου. Επιπλ έ ον, η μέθοδος αυτή επηρ εάζε ται σημαντικά από τις καιρικές συνθήκε ς, παρουσιάζοντας πε ριορισμένη αποδοτικότητα για αν έ μου ς εντάσ εως 4 8, καθώς και για π ε ριπτώσ ε ις λεπτών π ετρ ελαιοκηλίδων. Βέβαια, η εφαρμογή τη ς μ εθόδου μπορ ε ί να γίν ε ι ακόμα και αν το π ετρ έλαιο έχε ι υποστεί με ρική γήρανση, όμως σοβαρό μ ε ιον έκτημα ε ίναι ο σημαντικός χρόνος που μεσολαβ ε ί για την οργάνωση και προσ έγγιση της ομάδας δράσης στο σημε ίο του ατυχήματο ς. ΧΗΜΙΚΑ ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΤΙΚΑ Ο διασκορπισμός του πετρ ελαίου ε ίναι μία φυσική δ ιαδικασία που ακολουθ ε ί την ε ίσοδό του στο θαλασσινό νερό. Το γ εγονός έδωσ ε την πρώτη ιδ έα για τη δημιουργία ουσιών που θα επιτάχυναν τη φυσική διαδικασία του διασκορπισμού του π ετρ ελαίου, δηλαδ1ί τα χημικά διασκορπιστικά. Τα διασκορπιστικά είναι μείγματα από οργανικούς διαλύτ ε ς, που δρουν μεταξύ ν ε ρού και π ετρ ελαιοειδών και μ ε ιώνουν τη μεταξύ τους επιφαν ε ιακή τάση. Τα πρώτα χημικά διασκορπιστικά που χρησιμοποιήθηκαν τη δεκαετία του '60 αποτελούνταν από αρωματικούς υ δ ρογονάνθρακ ες, οι οποίοι ήταν ιδιαίτερα τοξ ικοί, προκαλώντας επικίνδυν ες επιπτώσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Τα σημ ε ρινά χημικά διασκορπιστικά, αποκαλούμεvα <<τρίτης γ ενιάς>>, δ εν ε ίναι τόσο τοξ ικά και εφαρμόζονται τόσο από πλωτά μ έσα όσο και από α ε ροσκάφη.επιπλέον, η απόδοση του ς ευνο ε ίται από τον κυματισμό τη ς Θάλασσα ς, δηλαδή ε μφανίζουν αυ ξημένη αποδοτικότητα εκε ί που οι υπόλοιπες μ έθοδοι αδυνατούν να ανταπ εξέλθουν. Παράλληλα, εφόσον υπάρχει το απαραίτητο νομικό πλαίσιο, αποτελούν τη ταχύτε ρη μέθοδο απορρύπανσης. Εντούτοις, τα χημικά διασκορπιστικά δ εν καταστρ έφουν το π ετρέλαιο, με αποτέλεσμα, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να επανεμφανίζονται τμήματα της κηλίδας, ενώ επιβαρύνουν και τα ίδια με την παρουσία τους το τοπικό οικοσύστημα. Επιπρόσθ ετα, η δραστικότητά του ς μ ειών εται με την πάροδο του χρόνου παραμονής του π ετρελαίου στη Θάλασσα, ενώ καθίστανται αδρανή σε χαμηλέ ς θερμοκρασίες (κάτω των 5 C) και για παχύρ ευστα κλάσματα του πετρελαίου με ιξώδες μ εγαλύτ ερο των 2000 cst. Ειδική κατηγορία των διασκορπιστικών αποτ ελούν τα βιογενή επιφαν ειακά διασκορπιστικά, τα οποία βρίσκονται, β έ βαια, σ ε πειραματικό στάδιο. Η αρχή δράσης τους βασίζεται στην τροφοδοσία των σαπροφυτικών και ετεροτροφικών βακτηριδίων, τα οποία υλοποιούν τη βιοαποικοδόμηση του πετρ ελαίου, μ ε ρίζες φωσφορικών αλάτων και οξυγόνου, ώστ ε να επιταχύν εται ο πολλαπλασιασμό ς του ς και να ενισχύ εται η δραστικότητα του ς. 12

13 Ε ΠΙ ΤΟΠΟΥ ΚΑ ΥΣΗ Η επί τόπου καύση των πετρελαιοκηλίδων ε ίναι η πιο συχνή μέθοδος αντιμετώπιση ς των εκτ εταμένων κυρίως πε ριστατικών ρύπανσης. Σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία της μ εθόδου ε ίναι η ύπαρξη πυρίμαχων φραγμάτων, ώστε να πε ριορίζεται η έκταση του ρυπαντή και να αυ ξάν εται το πάχος της κηλίδας, που δεν πρ έπει να ε ίναι μικρότε ρο από με ρικά χιλιοστά. Παράλληλα, η μέθοδος είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική ( έως και 99%) στην πρώτη φάση του ατυχήματο ς, προτού δηλαδή εξατμισθούν τα εύφλε κτα συστατικά του πετρ ελαίου ή ε ξε λιχθεί το φα ινό μενο τη ς γ~ίρανση ς τη ς κη λ ί δ ας. Άλλοι παράγοντες που επηρ εάζουν την αποδοτικότητα τη ς μ ε θόδου ε ίναι οι καιρικές συνθήκε ς, καθώ ς και οι πολύ χαμηλές θ ερμοκρασίες και οι ισχυροί άνε μοι καθιστούν αδύνατη τη διαδικασία εξωτ ε ρικής ανάφλεξης. Αντίθετα, εάν η καύση αρχίσε ι, οι καιρικέ ς συνθ1ίκες δεν επηρεάζουν σημαντικά την εξέ λιξη της. Τ έλος, απαιτείται άριστος συντονισμός της επιχείρησης με ισχυρά και κατάλληλα εξοπλισμένα σκάφη, ενώ η καύση του πετρελαίου επιβαρύνε ι την ατμόσφαιρα με α έριου ς ρυπαντέ ς. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται με τη μηχανική περισυλλογή των κατάλοιπων της καύση ς. το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «CLEANMAG» Στην προσπάθεια ανάπτυξη ς σύγχρονων, οικονομικών και περιβαλλοντικών συμβατών μ ε θόδων απορρύπανση ς της θάλασσας από πετρελαιοκηλίδ ες εντάσσεται το «CLEANMAG», το οποίο ε ίναι Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από την J J 'l Διεύθυνση της Ευρωπαϊκή ς Επιτροπή ς και εκπονήθηκε στο Τμήμα Φυσική ς, Χημε ίας και Τεχνολογίας Υλικών του ΤΕΙ Π ε ιραιά. Στα πλαίσια του έργου αυτού αναπτύχθηκε ένα νέο μαγνητικό υλικό απορρόφηση ς του πετρ ελαίου, με τις ακόλουθ ε ς ιδιότητες: ~ Είναι κοκκώδες και πλαστικό, ~ Είναι ολεοφιλικό και υδροφοβικό (απορροφά μόνο το πετρ έλαιο και όχι το ν ερό), ).>- Ε ίναι μαγνητικό και μπορ ε ί να συλλεχθ ε ί χρησιμοποιώντας μόνιμα μαγνητισμένου ς μ εταφορικού ς ιμάντ ες, ~ Είναι ανακυκλώσιμο, )... Απορροφά 100% το πετρ έλαιο από το ν ε ρό και τέλο ς, ).>- Μ ε ιών ε ι το κόστος των διεργασιών καθαρισμού και τον κίνδυνο περεταίρω ρύπανση ς των ακτών. Η κηλίδα «ψ ε κάζεται» με το πορώδες υλικό σε μορφή κόκκων. Αμέσως μόλις το υλικό του «CLEANMAG» έλθει σ ε επαφή με το πετρ έλαιο, το πετρέλαιο απορροφάται σ ε αναλογία μ έ χρι και 6 κιλών π ε τρ ελαίου ανά κιλό υλικού. Το υλικό μαζ ί με το πε τρ έλαιο που έ χει απορροφήσ ε ι, συλλέγ εται τελ ικά μ ε μαγνήτες. Το πετρ έλαιο μπορ ε ί μετά να διαχωριστε ί από το υλικό, το οποίο σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα που έχε ι αναπτύξει τη μέθοδο, ε ίναι έτοιμο να επαναχρησιμοποιηθεί. Εναλλακτικά, το υλικό που έ χει απορροφήσε ι το πετρ έλαιο μπορ ε ί να γίνε ι στερ εό βιομηχανικό καύσιμο. 13

14 1.5 ΚΟΣΤΗ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΎ Στις οικονομικές συν έπε ιες πρ έπ ε ι να συνυπολογιστε ί και το κόστο ς του καθαρισμού. Ε ίναι σχεδόν αδύνατον να υπολογ ιστε ί το κόστος αυτό βάσε ι της ποσότητα ς του π ετρ ελαίου που έχε ι χυθ ε ί, καθώς ποτέ δύο πετρ ελαιοκηλίδ ε ς δ εν ε ίναι ίδιες. Ω ς προ ς τον καθαρισμό των ακτογραμμών, θ εωρ ε ίται γενικά ότι : Η καλύτερη προσέγγιση σε μερικές περιπτώσεις ε ίναι να αφ εθε ί το φυσικό περιβάλλον να αποκατασταθ ε ί από μόνο του. Η ε μπε ιρία έχει δ ε ίξε ι ότι οι επιχε ιρήσ ε ις καθαρισμού των ακτογραμμών συχνά προκαλούν μ εγαλύτερη πε ριβαλλοντική ζημία απ ' ότι αν η πετρ ελαιοκηλίδα ε ίχε αφ εθ ε ί. Πολύ συχνά η αισθητική και η πίεση του κόσμου να δοθούν άμ εσα λύσ ε ις, υπ ε ρνικόύν τις μακροχρόνιε ς λύσ ε ις που είναι προτιμότε ρ ες. Ο πιο δύσκολος τύπο ς ακτή ς για να καθαριστε ί ε ίναι η βραχώδη ς παραλία ή αυτή μ ε τα βότσαλα. Το π ετρ έλαιο διαπε ρνά ανάμεσα στις πέτρ ες. Ο ρυθμό ς του φυσικού αυτο - καθαρισμού σε μια παραλία εξαρτάται κυρίω ς από τη συχνότητα των κυμάτων και το βαθμό όπου η παραλία είναι ε κτε θ ε ιμ ένη σε αυτά. Όσο πιο δυνατά ε ίναι τα κύματα και όσο πιο εκτ ε θ ε ιμένη ε ίναι η ακτή, τόσο πιο εύκολα διαλύ εται το πετρ έ λαιο. Χρησιμοποιώντα ς βαρύ εξοπλισμό και πολύ προσωπικό πάνω σ ε μια παραλία, μπορ ε ί να προκληθ ε ί βαθύτερη διε ίσδυση του π ετρ ελαίου στην άμμο ή στα χαλίκια, απ ' ότι σ ε κανονικές συνθήκες. Αυτή η ενέ ργ ε ια, μάλιστα, ενδέχεται να βλάψ ε ι επίσης την ευαίσθητη χλωρίδα και πανί δ α τη ς περιοχή ς, όσο και η έ κθ εσή τους στο π ετρ έλαιο, εξ αιτίας της χρήση ς σωλήνων ν ε ρού υψη λή ς πι έσεως ή τη ς χρήση ς χημικών. Ω ς προ ς τον ρυθμό εξάπλωση ς, η επιχε ίρηση καθαρισμού που απαιτε ίται στην περίπτωση μια ς απλής μ εγάλης απελευθ έ ρωση ς πετρ ελαίου μπορ ε ί να ε ίναι λογική και να έχε ι ολοκληρωθ ε ί σ ε κάποι ες ε βδομάδ ες. Η ίδ ια ποσότητα πετρ ελαίου που χάν εται για με ρικού ς μ~ίν ες από ένα χαλασμ ένο σκάφος κοντά στις ακτέ ς, μπορ ε ί να απαιτήσε ι ε κτενέστερο καθαρισμό. Όλοι οι καθαρισμοί, κι ι δ ιαίτερα οι καθαρισμοί των ακτών θα πρ έπε ι συν εχώ ς να. ε κτιμούνται για να διασφαλίσουν ότι παραμ ένουν οι κατάλληλοι όσο οι συνθήκες αλλάζουν. Μόλις μια επιχε ίρηση αρχίζε ι να φαίν ε ται αναπο τελεσματική, πιθανή να προκαλέσε ι αν επίτρ επτα επιπρόσθ ετη ζημιά σ ε πε ριβαλλοντικ ές ή οικονομικές πηγ ές, ή το κόστο ς να αρχίζε ι να ξεπ ε ρνά τα όρια, θα πρ έπ ε ι να σταματ1ίσ ε ι. Τα πρότυπα καθαρισμού που τίθ ενται, ποικίλλουν από χώρα σ ε χώρα και από περιοχή σ ε π ε ριοχή και συνήθω ς συνδ έονται με την φύση της ρυπασμ ένης ακτογραμμής, την χρησιμότητά της και τις ε θνικές συμπεριφορ ές. Δηλαδή, παραλίε ς που έχουν ρυπανθ ε ί λίγο πριν την π ε ρίοδο των διακοπών συν1)θω ς θα πρ έπει να καθαριστούν γρ1ίγορα σε υψηλό επίπεδο, έτσι ώστε να επιτραπε ί η χρήση του ς και να μην πληγ ε ί το εισόδημα όσων ασχολούνται μ ε τον τουρισμό. Αυτό επιβάλλε ι πιο σκληρ ές τεχνικές, όπως μπουλντόζες σε αμμώδ ε ις παραλίες και πλύσιμο υψηλή ς πιέ σ εω ς σε γ ε ιτονικά βράχια, ακόμη και με τον κίνδυνο να προκαλέσουν επιπλ έον πε ριβαλλοντική ζημιά. Αντίθ ετα, βάλτοι και έλη που έχουν μεγάλη οικολογική σημασία θα πρ έπε ι καλύτερα να αφ ε θούν να αυτοκαθαριστούν, λαμβάνοντας υπόψη την ευαισθησία του ς σ ε φυσικέ ς διαταραχέ ς, όπω ς θα τους προκαλούσ ε μια επιχε ίρηση καθαρισμού. Η απόφαση του να μην προχωρήσουν σ ε καθαρισμό οι αρμόδιες αρχέ ς ε ίναι δύσκολη λόγω τη ς θύ ελλας αντιδ ράσ εων που θα προκαλέσουν στην κοινή γνώμη και στα μ έσα μαζική ς ενημ έ ρωση ς. Τό τε αναλαμβάν ε ται δράση ακόμη και όταν υπάρχε ι η τεχνική άποψη ότι ε ίναι απίθανο να υπάρξε ι κάποιο κέ ρ δ ο ς από αυτήν. Η σχέση κόστου ς - αποτελεσματικότητα ς σ ε καθαρισμό στην θάλασσα εξαρτάται από διάφορους παράγ οντες, συμπ ε ριλαμβανομένου τη ς φύσεως του ατυχήματο ς, όπως τη 14

15 δ ιαθ εσ ιμότητα εκπα ιδευμένου προσωπικού, απαιτούμενος εξοπλισμός και υλικά, ο αριθμός των σκαφών, αεροσκαφών και πιθανόν το πιο σημαντικό, την αποτελεσματικότητα του σχεδ ιασμού κα ι του ελέγχου τέτοιων επ ιχε ιρήσεων καθαρισμού. Ο καθαρισμός των ακτών ε ίναι συνήθως πιο φθηνός από μια αντίστοιχη επιχε ίρηση σ την Θάλασσα, διότι βασίζεται σε χειρονακτικές μεθόδου ς αποκατάστασης και σε άμεσα διατ ε θειμένους εξοπλισμού ς. Αντίθετα, ο παράκτιος καθαρισμός απαιτεί ακριβό εξοπλ ισμό, σκάφη, αεροσκάφη και εκπαιδευ μένους χειριστές. Το κόστος εξαρ τάται επίσης από το πόσο εκτεν11 ς Θα ε ίναι ο καθαρισμός ώστε να επανέλθε ι η ρυπασμ ένη περ ιοχή σε αποδεκτά επίπ εδα. Συνιστώσες ως προς το κόστος: Το κόστος καθαρισμού επηρ εάζε ται από διάφορους παράγοντες, όπως: Το είδος του προϊόντο ς που χύθηκε. Η τοποθεσ ία και η χρονική στιγμή που λαμβάν ε ι χώρα η πετρελα ιοκη λίδα. Η επίδραση σε ευαίσθητες περιοχές. Τα ό ρια ευθύνη ς στο συγκεκριμένο μέρος. Οι τοπικοί και εθνικοί νόμοι. Οι τεχν ικές καθαρισμού που έχουν αναληφθεί. Οι καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεω ν καθαρισμού. Ο ανθρώπινος παράγοντα ς. Οι περισσότεροι ε ιδικο ί συμφωνούν ότι ο πιο σημαντικός παράγοντα ς απ' όλους του ς παραπάνω ε ίναι η τοποθ εσ ία. Ακόμη και μια σχετικά μικρή πετρ ελαιοκηλίδα σε μια «ακατάλλη λη» περιοχή ή χρόνο, όπως π.χ. κοντά σε ένα ευαίσθητο βιότοπο όπου υπάρχουν πουλιά, 1] κοντά σε μια παραλία κατά τη διάρκεια υψηλή ς τουριστική ς π ε ριόδου, Θα στοίχιζε πολύ γ ια να καθαριστεί. Το ε ίδος επίση ς του π ετρελα ίου που χύθηκε, ε ίναι σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την σοβαρότητα και κατά επέκταση το κόστος μιας πετρ ελα ιοκηλίδας. Η πορ εία και οι συνέπειες που προκαλεί το κάθε είδος πετρελαίου, και επομ έ νως οι απαιτήσεις για καθαρισμό που δημιουργε ί, εξα ρτώνται καταρχήν από τον συ νδυασμό των φυσικών και χημικών ιδιοτ11των των συστατικών του. Γεν ικά, τα πιο ελαφρ ιά προϊό ντα (π.χ. gasoline, diesel) δεν παραμ ένουν στην επιφάν εια τη ς Θάλασσας για πολύ, λόγω τη ς γρήγορης απορρόφησης των συστατικών τους κα ι τη ς ευκολiα ς μ ε την οποία δ ιασκορπίζονται μ ε φυσικό τρόπο στη Θάλασσα. Σε αυτές τις π ερ ιπτώσεις, το κόστος καθαρισμού ε ίναι πολύ χαμηλό και εξα ρτάται κυρίως από την ποσότητα του π ε τρ ελα ίου. Στον αντίποδα βρίσκονται τα βαριά καύσιμα, τα οποία έχουν την ιδ ιότητα να τα ξ ιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις και δεν διαλύονται. Επομ ένω ς, ο καθαρισμός τέτοιων πετρελαιοκηλίδων μπορ ε ί να ε ίναι εξα ιρ ετικά δύσκολος λόγω τη ς μεγάλη ς έκτασης τους και Θα είναι δαπανηρό ς. Τα συγκεκριμένα προβλ1]ματα αυτού του ε ίδους πε τρ ελα ίου είνα ι και ο λόγος που πετρελα ιοκηλίδ ες από καύσιμα από πλο ία πέραν των τάνκε ρ, τραβούν την προσοχή. Επίσης οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν κατά την διάρκεια των επιχε ιρήσεω ν καθαρισμού, όπως ε ίναι οι άνεμοι, τα κύματα και το βάθο ς του νερού μπορούν να βοηθήσουν 1] το αντίθετο, τις ε πιχε ιρήσ ε ις καθαρισμού. Π έ ραν του ότι κάποιες πετρ ελα ιοκηλίδ ες εξαφανίζονται με φυσικό τρόπο, υπάρχουν και περιπτώσε ις που λίγα πράγματα μπορούν να γίνουν ως προ ς τον καθαρισμό λόγω κακών καιρικών συνθηκών. 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΝΑΥΑΓΙΩΝ, ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ. 2.1 ΑΝΕΛΚΥΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ Γενικά υπάρχουν δυο κατηγορίες απωλειών: Οι απώλειες που χρίζουν άμεσης παρ έμβασης για τον έλεγχο και π ε ριορισμό τη ς ζημιάς. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι προσαράξε ις, οι συγκρούσεις, οι φωτιές και οι εκκρή ξε ις, οι βλάβες των μηχανημάτων και οι ρίζ ες τη ς γάστρας. Οι απώλειες που δε χρ ε ιάζονται άμεση επέ μβαση. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι βυθίσ ε ις και οι ανατροπές. Σε όλες τις περιπτώσ ε ις απωλειών υπάρχε ι κίνδυνος ρύπανση ς του πε ριβάλλοντος, παράγοντας που ε ισάγ ε ι μεγάλη πολυπλοκότητα στη διαδικασία του sa lνage Οι τεχνικές λεπτομέρειες και το κόστος μιά ς διαδικασίας sa lνage, όπως επίσης και η πιθανότητα επιτυχία ς της μ εταφοράς σε κάποιο ναυπηγ ε ίο και το κόστος των επισκευών, αποτελούν τα βασικά κριτήρια απόφασης για το αν πρ έπε ι να γίνε ι το sa lνage. Το sa lνage επ ιχε ιρ ε ίται μόνο στην περίπτωση που το πλοίο βρίσκεται σε ρηχά νερά. Η απώλεια της αξίας του πλοίου αλλά και το κόστος και η πολυπλοκότητα τη ς ανέλκυσης πλοίων που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος, καθιστούν τη διαδικασία ασύμορφη οικονομικά. 2.2 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ Υπάρχουν τρ ε ις μέθοδο ι για την ανέλκυση των πλοίων : Η ανάκτηση τη ς άνωσης. Η ανέλκυση μ ε τη βοήθεια εξωτ ε ρικής άντωσης, δηλαδή χρησιμοποιώντας μπουλόνια ή ποντόνια. Η ανέλκυση με μηχανικά μέσα. ΑΝΆΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΣΙ-ΙΣ Η ανάκτηση της άνωσης γίν εται σε δύο βήματα. Το πρώτο ε ίναι να επαναφ ε ρθ ε ί η στεγνότητα τη ς γάστρας ή μ έ ρος αυτής. Το δεύτερο βήμα είναι η αφαίρεση του νερού. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αφαίρεση του ν ε ρού προσδιορίζ ε ι και τη μέθοδο στεγανοποίησης της γάστρας. Το νε ρό μπορεί να αφαιρεθεί με χρήση αντλιών ή να εκτοπιστεί χρησιμοποιώντας π ε πιεσ μένο αέρα. Ένα σημαντικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί στη μέθοδο αυτή ε ίναι αφενός τα προβλήματα τη ς διαμήκους και εγκάρσιας ευστάθ ε ια ς, που οφείλονται στις

17 ελέυθερ ες επιφάν ε ιες που δημιουργόυνται, αφετέρου τα προβλήματα στην τοπική και διαμ1ίκη αντοχή, που οφείλονται στην αλλαγή τη ς κατανομής της άντωση ς, καθώς το πλοίο αν ε βαίν ε ι στην επιφάν ε ια. ΑΝΕΛΚ ΥΣΗ ΜΕ ΤΗ ΒΟΉΘΕΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΝΩΣΗΣ Ι στορ ικά τα ποντόνια ήταν ο καλύτερος τρόπος για την παραγωγή μ εγάλων κάθετων δυνάμεων. Το μ έγ εθος της κάθετης δύναμης είνα ι συνάρτηση του όγκου του ποντονίου με ίον το βάρος του. Με την άυξηση του βάρους του πλοίου που θέλουμε να ανελκύσουμε αυξάνει είτε το μέγεθος των ποντονίων, ε ίτε ο αριθμός τους. Το βασικό μειονέκτημα της μεθόδου είναι η δυσκολία στην πρόσδ εση και στο χε ιρισμό των μονάδων. ΑΝΕΛΚ ΥΣΗ ΜΕ ΜΗΧΑΝΙΚΆ ΜΕΣΑ Στην ανέλκυση μ ε μηχανικά μέσα οι φυσικ ές δυνάμεις, στην περίπτωση μας η άντωση, αντικαθίστανται μ ε μηχανικές δυνάμεις. Υπάρχουν διαφόρων ειδών μέσα για αυτή την μέθοδο ανέλκυσης, τα οποία είνα ι : 1. Δύο πλωτ ές εξέδρ ε ς με ανυψωτικά μέσα που ενώνονται μεταξύ τους μέσω δοκών, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.. ' :;. WREC K W Ι N C HE S : ~,.. SALVAGE θ ΛRG Ε SALVAGE B ΛRGE..!l"':.. PURCHASES SALVAGE ι WRECK j \.. θ.a.rg E ' Σχήμα 1. Ανέλκυση μ ε τη βοήθεια πλωτών εξεδρώ ν. [1] 17

18 2. Το Sheer Leg. 3. Οι πλ ωτοί γερανοί (Derrick) Ε ικόνα 2.Πλωτός γερανό ς. (3] 18 ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙ Α

19 Τα δύο πρώτα μ έσα ε ίναι αποκλε ιστικά μηχανήματα για αν ελκύσ ε ις και χρησιμοποιούνται πλέον σπάνια. Από την άλλη, ενώ οι γερανοί χρησιμοποιούνται κυρίω ς στις offshore κατασκευ έ ς, μπορούν να αποτελούν εξαιρ ετικά ε ργαλ ε ία στην ανέλκυση πλοίων. Ο παρακάτω πίνακας δ ε ίχν ε ι τα βήματα που απαιτούνται για την πλ1)ρη μ ελέτη μία ς επιχε ίρησης αν έλκυσης. α/α Βήμα Πεοιγοαφή 1 Εκτίμηση της κατάστασης Συλλογή πληροφοριών για την τομοθεσία, την 2 Μ ελέτη σκοπιμότητας κατάσταση του σκάφου ς, το βάθος στο οποίο βρίσκε ται, τη μορφολογία του βυθού στην πεοιοχή. Η απομάκρυνση του σκάφους από το βυθό κρίν ε ται αναγκαία όταν υπάρχε ι κίνδυνος ρύπανση ς, όταν το ναυάγιο αποτ ε λεί κίνδυνο για τη ΝαυσιπλοΊα, στην περίπτωση ανάκτησης τμήματο ς του φορτίου, στην περίπτωση λεπτομερούς μελέτης των αιτιώμ του ατυχήματος. 3 Υπολογισμός βάρους Ακριβής υπολογισμός του ε κτοπίσματο ς του σκάφου ς τη στιγμή του ατυχήματος. Το βάρος του σκάφου ς προσαυξάν ε ται ανάλογα μ ε τη διάρκε ια παραμονή ς του στο βυθό, λόγω κατακαθίσ εων υλικών διαλυμένων στη στήλη του ν ε ρού και λόγω ανάπτυ ξη ς μικοοοογανισμών στην επιφάν ε ια του. 4 Επιλογή της μ εθόδου Ι-1 μέθοδος που θα χρησ ιμοποιηθ ε ί εξαρτάται από το συνολικό βάρο ς, το βάθος στο οποίο βρίσκεται το σκάφο ς αλλά κα ι τον τύπο του σκάφους. 5 Επιλογή των μέσων Πλήρης προσδιορισμός των μηχανημάτων, των εξαρτημάτων, του ανθρώπινου δυναμικού και των σκαφών που θα yρησιμοποιηθούν. 6 Π εριβαλλοντικοί παράγοντες Συλλογή πληροφοριών για τις καιρικές συνθήκες και την κατάσταση της θάλασσας της πε ριοχ1)ς. Οι παράγοντες αυτοί επηρ εάζουν τον προγραμματισμό της επιχε ίρησης. 7 Προορισμός Επιλογή της τοποθεσίας στην οποία θα μεταφ ερθ ε ί το σκάφοc μετά την ανέλκυση. 8 Ποογραμματισμός Κατάοτιση λεπτομερούς χοονοδιαγράμματοc 9 Ανάλυση Κόστους Κατάοτιση προυπολογισμόυ τη ς επιχε ίοηc. Πίνακας 1. Βηματα για τη μελετη αν ελκυσης. 19

20 2.3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Περίπτωση Volgonieff Τουρκία, θάλασσα του Μαρμαρά. Η συνολική ε κτιμώμενη ποσότητα βαρέος πετρ ελαίου που υπήρχε μ έσα στο ναυάγιο ήταν 4500 τόνο ι. Το πλοίο παρασύρθηκ ε στην ακτή (Νότια τη ς Κωσταντ ινούπολη ς), όπου έσπασε σ ε 2 μέ ρη. Το πλωριό τμήμα βυθίστηκε σ ε βάθος 29 μέτρων, πε ρι έχοντας 2000 τόνους π ετρ ελαίου μ έσα στις 4 δεξαμενέ ς του. Οι δύτες αφού τε μάχισαν το τμήμα σ ε 2 μικρότε ρα, έκαναν τις απαραίτητ ες ε ν έργ ε ιες ώστε να αν ελκυστε ί απο γ ε ρανό, πράγμα που έγιν ε. Μ ετά την αν έλκυση του ς ακολούθησ ε εκκένωση των δ εξαμενών σ ε βοηθητική φορτηγίδα που έσπευσε στην περιοχή για τον σκοπό αυτό. Π ε ρίπτωση της φορτηγίδας lnving Whale Το Irwing Whale ναυπηγήθηκε το 1966 στο Saint John Shipbuilding & Dry Dock Co., Ltd. For J.D lι-vin g Limited, στο Saint John, New Brunswick. Η φορτηγίδα σχεδιάστηκε γ ια να μ εταφ έ ρ ε ι διαφόρων τύπων oi l cargo στις 8 δεξαμενές του, αλλα και deck caγgo, όπω ς ξυλέ ια. Το lrving Whale έχε ι 82.3 m (270ft) μή κος, 17.7 m (58ft) πλάτο ς κα ι 5m ( l 6.5ft) βύθισμα. Κατάσταση του πλοίου (199 5) Το lrνin g Whale βρισκόταν στον πυθμ ένα της θάλασσας, του κόλπου St. LawΓence π ερίπου 60 kιη βορειοανατολικά του Nortl1 Point, Prince Edward Island και 100 km νοτιοδυτικά του Slesde-la-Madeleine, σ ε βάθος 67m. Η θ ερμοκρασία του ν ερού κοντά στο ναυάγιο ε ίναι γύρω στου ς 0 C. Οι ε κτιμώμε ν ες ποσότητες ρυπαντών που παρέμεναν στο ναυάγιο ε ίναι πε ρίπου 3100 τόνοι Bunker 'C' oi l. Η φορτηγίδα ε ίχε διαρρο1] σε 3 από τις συνολικά 16 δ εξαμ ενές φορτίου (κυρίω ς μέσω των εξα ε ριστικών), μ ε ένα ρυθμό πε ρίπου 20 λίτρα\ημ έ ρα. Το l rνin g Whale βυθίστη κε το Σ επτ έ μβριο του 1970 σ ε διεθνη ύδατα. Η βύθιση του πλοίου αποδόθηκε σ ε δυο πιθαν ές αιτ ίες βυθίστηκε ε ίτε λόγω μ εγάλης συγκέντρωση ς ποσοτήτων ν ερού στο πρυμναίο τμήμα αποθήκευσης φορτίου, είτε λόγω ε ισροής υδάτων στο engine rοοιη δια μ έσου μιας ανοικτής πόρτας, σ ε συνδυασμό με τις κακέ ς καιρ ικέ ς συνθ1]κες που επικρατούσαν. Το πλοίο βυθίστηκε αργά, με την πρύμνη πρώτα. Μετά απο αρκ ε τ ές ώρ ες προοδ ευτικά κατακλύσθη καν και οι υπόλοιποι χώρο ι, m]ρ ε μία σχεδόν κάθ ετη κλίση σ ε σχέση μ ε τον πυθμένα και η πρύμνη άγγ ιζε πλέον στο λασπώδ ε ς υπόστρωμα του βυθού. Η απώλε ια της πλευστότητας, προκάλεσ ε μια κάμψη του πλοίου προς την πρύμνη καθώς η πλώρη βυθιζόταν και το πλοίο κατέληγε στο βυθό. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη μικρή απώλε ια σ ε διαμ11κη αντοχή. του lι-ving Whale. Μ έχρι το 1995, περίπου τόνοι πετρελάιου ε ίχαν διαρρ εύσ ε ι από τη φορτηγίδα, μ ε αποτέλεσμα να παραμ ε ίνουν στα α μπάρια του πλοίου τόνο ι. Μ ε τά την πάροδο σχεδόν 25 χρόνων από τη βύθιση του αποφασίστηκε (αφού ε ίχε δ ιαπιστωθ ε ί δ ιαρροή και μόλυνση της ευρύτερης πε ριοχής), ό τι ήταν απαραίτητο το ναυάγιο να απομακρυνθ ε ί από το βυθό του κόλπου St. Lawrence. Οι σύμβουλο ι του CCG, το MAREX Intemational Limited και CED Consultants Limited, κλ~]θηκαν να εξετάσουν και να αξιολογήσουν τις επιπτώσ ε ις από τις τρεις επ ιλογ έ ς Καμία προσπάθ ε ια (do-nothing). Αν έλκυση τη ς φορτηγίδας. Η απάντληση του φορτίου. 20