SAFE APPLICATION OF HERBICIDES FOR THE HUMAN AND THE ENVIRONMENT

Transcript

1 ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αφεντούλη Αικ. ρ. Γεωπόνος, /νση Β/θµιας Εκπ/σης υτ. Θεσ/νίκης Ε-mail : ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα ζιζανιοκτόνα είναι χηµικές ουσίες δραστικές σε πολύ µικρές συγκεντρώσεις. Η σωστή εφαρµογή τους έχει ιδιαίτερη σηµασία τόσο για την αύξηση της αποτελεσµατικότητάς τους όσο, και κυρίως, για την ασφάλεια της χρήσης τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Στην εργασία αυτή, γίνεται αναφορά στα κριτήρια επιλογής του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου σκευάσµατος και των κατάλληλων ψεκαστικών µέσων για ασφαλή χρήση. Ακόµη, αναφέρονται η τεχνική του ψεκασµού καθώς και ο απαιτούµενος έλεγχος του ψεκαστικού µέσου πριν τον ψεκασµό και οι παράγοντες που επηρεάζουν την οµοιόµορφη κατανοµή του ψεκαστικού υγρού κατά τον ψεκασµό µε σκοπό την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Τονίζεται, η ανάγκη εφαρµογής των ζιζανιοκτόνων από κατάλληλα εκπαιδευµένα άτοµα µε χρησιµοποίηση πιστοποιηµένου εξοπλισµού, πιστή τήρηση των οδηγιών της ετικέτας, εφαρµογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής και προσεκτική διαχείριση του υπολείµµατος του ψεκαστικού διαλύµατος και των κενών φιαλών συσκευασίας. SAFE APPLICATION OF HERBICIDES FOR THE HUMAN AND THE ENVIRONMENT Afentouli C. Dr agriculturist, Department of Secondary Education of Western Thessaloniki ΑBSTRACT The herbicides are chemical substances effective in very low concentrations. Their right application has particular importance both for the increase of their efficacy and, mainly, for the safety of their use for the human and the environment. In this paper, there is a reference to the criteria of choice of the most proper herbicide formulation and the appropriate herbicide application equipment for safe use. Besides, there is a reference to the technique of spraying in accordance with the demanding of checking the herbicide application equipment before the spraying and the factors which influence the equal distribution of the spraying liquid during the spraying in order to minimize the environmental pollution. It is emphasized the necessity of applying the herbicides by suitably trained people, with the use of certified equipment, the accurate keeping of the label instructions, the application of the good agricultural practices and the careful management of the spraying solution residues and the empty bottles of packaging. 1

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Tα ζιζανιοκτόνα είναι χηµικές ουσίες δραστικές σε πολύ χαµηλές συγκεντρώσεις. Αυτό επιδρά στον τρόπο παρασκευής τους, ώστε η εφαρµογή τους να είναι εύκολη και µε µικρή επικiνδυνότητα, χωρίς να επηρεάζεται η δυνατότητα τους να κατανέµονται οµοιόµορφα σε µεγάλες επιφάνειες. Τα ζιζανιοκτόνα που κυκλοφορούν στο εµπόριο περιέχουν την τεχνικώς καθαρή µορφή της δραστικής ουσίας (99% δραστική ουσία και 1% παραπροϊόντα παρασκευής) αλλά και ορισµένες άλλες ουσίες (διαλύτες, φορείς, αραιωτικές, βοηθητικές), των οποίων η διεργασία επεξεργασίας και ανάµειξης ονοµάζεται τυποποίηση και τα προϊόντα που προκύπτουν από τη διεργασία της τυποποίησης ονοµάζονται σκευάσµατα. Οι παράγοντες, που καθορίζουν τον τύπο σκευάσµατος στον οποίο θα τυποποιηθεί µια δραστική ουσία, αφορούν τις φυσικοχηµικές της ιδιότητες, την τοξικότητα σε οργανισµούς - µη στόχους, τον τρόπο εφαρµογής, τις καλλιεργητικές και κλιµατολογικές συνθήκες εφαρµογής του ζιζανιοκτόνου και το οικονοµικό κέρδος από την εφαρµογή (3). Τα κριτήρια για την ορθή χρήση των ζιζανιοκτόνων (πότε, ποια και πώς πρέπει να χρησιµοποιούνται), ώστε να εξασφαλίζεται ικανοποιητική προστασία των καλλιεργειών από τα ζιζάνια µε την ελάχιστη ποσότητα ζιζανιοκτόνου και τον καλύτερο συνδυασµό κόστους/αποτελεσµατικότητας, να προστατεύεται ο χρήστης από τυχόν ανεπιθύµητες παρενέργειες µε χρήση κατάλληλων προστατευτικών µέτρων που αναφέρονται στην ετικέτα, να ελαχιστοποιείται η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και να προστατεύεται ο καταναλωτής από ανεπιθύµητα υπολείµµατα στα γεωργικά προϊόντα αφορούν : α) στην ορθολογική λήψη απόφασης για επικαιρότητα της επέµβασης (επιλογή του κατάλληλου χρόνου εφαρµογής του ζιζανιοκτόνου), που καθορίζεται από τη γνώση της καλλιέργειας και της βιολογίας των ζιζανίων, τη χρησιµοποίηση συστηµάτων πρόγνωσης (συνδυασµός µετεωρολογικών δεδοµένων-µοντέλων πληθυσµού) και τις κλιµατολογικές συνθήκες (θερµοκρασία, υγρασία), τη διάγνωση του προβλήµατος (προσδιορισµός του βαθµού προσβολής) και την πιθανότητα εφαρµογής προγραµµάτων ολοκληρωµένης αντιµετώπισης (ΙPM), β) στην επιλογή του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου (εγκεκριµένο προϊόν για την συγκεκριµένη χρήση, τύπος σκευάσµατος) και γ) στην τήρηση των όρων της ετικέτας κατά την εφαρµογή (εφαρµογή της συνιστώµενης δόσης, µεσοδιάστηµα µεταξύ διαδοχικών ψεκασµών, µέγιστος αριθµός εφαρµογών /καλλιεργητική περίοδο, επιλογή του κατάλληλου ψεκαστικού µέσου (η ρύθµιση του οποίου ελέγχεται πριν από κάθε ψεκασµό) για οµοιοµορφία κατανοµής του ψεκαστικού υγρού στην επιφάνεια του εδάφους ή των φυτών, εφαρµογή µέτρων για προστασία του χρήστη, του καταναλωτή γεωργικών προϊόντων και του περιβάλλοντος (11). Στην εργασία αυτή θα αναφερθούν τα κριτήρια επιλογής του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου και του κατάλληλου ψεκαστικού µέσου (γίνεται αναφορά στην απαιτούµενη ρύθµιση και τον έλεγχό του πριν από κάθε ψεκασµό) για την ασφαλή εφαρµογή του ζιζανιοκτόνου στον άνθρωπο και το περιβάλλον Επίσης, θα αναφερθούν και οι παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την οµοιοµορφία κατανοµής του ψεκαστικού υγρού στην ψεκαζόµενη επιφάνεια.. Τέλος, θα τονισθεί, ιδιαίτερα, η ανάγκη εκπαίδευσης των χρηστών στην ασφαλή χρήση των ζιζανιοκτόνων µε την εφαρµογή µέτρων προστασίας των ίδιων και του περιβάλλοντος. 2. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 2.1 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΟΥ Πολλές δραστικές ουσίες τυποποιούνται σε περισσότερους από έναν τύπους σκευασµάτων (στερεά σκευάσµατα : κοκκώδη, βρέξιµες σκόνες, βρέξιµοι ή εναιωρηµατοποιήσιµοι κόκκοι, υδατοδιαλυτές σκόνες, υδατοδιαλυτοί κόκκοι, υγρά σκευάσµατα : υδατικά διαλύµατα, εναιωρούµενα συµπυκνώµατα, γαλακτωµατοποιήσιµα συµπυκνώµατα, αιωρήµατα µικροκαψουλών, ελαιώδη σκευάσµατα ή εναιωρήµατα και άλλα σκευάσµατα : καπνογόνα) 2

3 που χαρακτηρίζονται από διαφορετικές ιδιότητες και διαφορετικό κόστος για τον παραγωγό. Τα σκευάσµατα αυτά διαφέρουν ως προς την αποτελεσµατικότητα, ανεξάρτητα από το αν περιέχουν ίδιο ποσοστό της ίδιας δραστικής ουσίας και είναι τυποποιηµένα µε την ίδια ή διαφορετική µορφή, διότι ο κάθε παρασκευαστής χρησιµοποιεί διαφορετική µέθοδο παρασκευής, διαφορετικό εξοπλισµό και διαφορετικής ποιότητας βοηθητικές ουσίες. Επισηµαίνεται, ότι οι βοηθητικές ουσίες κάθε σκευάσµατος δεν αναγράφονται στην ετικέτα και αποτελούν µη γνωστοποιηµένο (αλλά ιδιαίτερα σηµαντικό) παράγοντα της αποτελεσµατικότητας και εκλεκτικότητας των ζιζανιοκτόνων. Όταν η εφαρµογή ενός ζιζανιοκτόνου κριθεί απαραίτητη, η επιλογή του θα πρέπει να γίνεται µε στόχο τον αποτελεσµατικό έλεγχο των ζιζανίων µε τη ελάχιστη δυνατή ποσότητα, το ελάχιστο δυνατό κόστος και τις µικρότερες δυσµενείς επιπτώσεις σε είδη µη στόχους. Βασικά κριτήρια για την επιλογή του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου είναι τα εξής : α) το ζιζανιοκτόνο πρέπει να είναι εγκεκριµένο για τη συγκεκριµένη χρήση, β) οι όροι χρήσης του ζιζανιοκτόνου, που αναγράφονται στην ετικέτα ως προς το στόχο, τη δόση, τον τρόπο και χρόνο εφαρµογής και τυχόν ειδικοί περιορισµοί, να εξασφαλίζουν στις συγκεκριµένες αγρονοµικές, φυτοϋγειονοµικές και περιβαλλοντικές συνθήκες την ασφαλή χρήση του και την αποτελεσµατική και εκλεκτική αντιµετώπιση του ζιζανίου-στόχου, γ) να είναι συµβατό µε τυχόν προγράµµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης της παραγωγής και να διευκολύνει την εφαρµογή στρατηγικών για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου ανθεκτικότητας, δ) να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος (τοξικότητα) για τον χρήστη, τον καταναλωτή και τα ζώα και να περιορίζεται η ρύπανση του περιβάλλοντος και οι δυσµενείς επιδράσεις σε είδη µη - στόχους (µέλισσες ή ωφέλιµα αρθρόποδα) και ε) ενδιαφέρει επίσης, ο απαιτούµενος εξοπλισµός για την εφαρµογή του ζιζανιοκτόνου, η τυχόν φυτοτοξικότητα και το συνολικό κόστος αγοράς και εφαρµογής (οικονοµικότητα). Θα πρέπει να σηµειωθεί εδώ, ότι τα σκευάσµατα µικροκαψουλών δε χρησιµοποιούνται για µεταφυτρωτικές εφαρµογές ζιζανιοκτόνων λόγω µειωµένης αποτελεσµατικότητας στην περίπτωση αυτή. Κατά την ανάµειξη ζιζανιοκτόνων (µειώνεται ο αριθµός των εφαρµογών, η έκθεση του χρήστη, η χρήση καυσίµων, το πέρασµα δια µέσου της καλλιέργειας κ. ά) θα πρέπει να διασφαλίζεται η συνδυαστικότητά τους (η έλλειψη συνδυαστικότητας µπορεί να οφείλεται σε καλλιεργητικούς, βιολογικούς, φυσικούς και χηµικούς λόγους), ώστε αφενός να µη µειώνεται η αποτελεσµατικότητα του καθενός από τα συστατικά του µίγµατος και αφετέρου να είναι ασφαλή για την καλλιέργεια (5,10). 2.2 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΨΕΚΑΣΤΙΚΟΥ ΜΕΣΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΟΜΟΙΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΨΕΚΑΣΤΙΚΟΥ ΥΓΡΟΥ ΣΤΗΝ ΨΕΚΑΖΟΜΕΝΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Οι κυριότεροι τύποι ψεκαστικών µηχανηµάτων που χρησιµοποιούνται για την εφαρµογή των ζιζανιοκτόνων είναι ο ψεκαστήρας πλάτης, ο ψεκαστήρας ακριβείας (φορητός), ο συµβατικός ψεκαστήρας (φερόµενος σε ελκυστήρα), ο ψεκαστήρας ελεγχόµενου µεγέθους σταγονιδίων και ο σχοινοδιαβρέκτης. Η επιλογή του ψεκαστικού µέσου (µηχανήµατος) για την εφαρµογή των ζιζανιοκτόνων είναι συχνά πολύ δύσκολη, λόγω της πληθώρας επιλογών και ποικίλου κόστους. Τα βασικά κριτήρια επιλογής αφορούν το είδος της καλλιέργειας, όπου θα γίνει η εφαρµογή του ζιζανιοκτόνου, τα χαρακτηριστικά της περιοχής (κλίση εδάφους), την ύπαρξη νερού και εργατικών χεριών. Ακόµη, τον τύπο του σκευάσµατος που θα χρησιµοποιηθεί και την έκταση, την συχνότητα και την απαιτούµενη ταχύτητα του ψεκασµού. Ενδιαφέρει, επίσης, η ευκολία χρήσης, η απαιτούµενη επένδυση κεφαλαίου για την αγορά, το κόστος λειτουργίας, η αντοχή του υλικού κατασκευής και το κόστος ανταλλακτικών-επισκευής του κάθε ψεκαστικού µηχανήµατος (3). Η οµοιόµορφη κατανοµή ενός ζιζανιοκτόνου στην ψεκαζόµενη επιφάνεια οδηγεί στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση των ζιζανίων και στην ελαχιστοποίηση των προβληµάτων 3

4 φυτοτοξικότητας στα καλλιεργούµενα φυτά, της µεγάλης υπολειµµατικής διάρκειας στο έδαφος και της ρύπανσης στο έδαφος (που προκύπτουν από την εφαρµογή µεγαλύτερης της συνιστώµενης δόσης). Εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, που αφορούν το ζιζανιοκτόνο, το ψεκαστικό µέσο, τον ψεκασµό, το έδαφος και τις κλιµατολογικές συνθήκες. Πιο συγκεκριµένα, εξαρτάται από τη χρησιµοποίηση της σωστής δόσης εφαρµογής του ζιζανιοκτόνου και του κατάλληλου όγκου του ψεκαστικού υγρού, την προσεκτική και µε σωστή σειρά ανάµειξη (αν υπάρχει ειδική σύσταση) των ζιζανιοκτόνων (βρέξιµες σκόνες, βρέξιµοι κόκκοι, αιωρήµατα, γαλακτωµατοποιήσιµα, υδατοδιαλυτά συµπυκνώµατα) και των βοηθητικών ουσιών και την οµοιόµορφη κατανοµή του σκευάσµατος στο δοχείο του ψεκαστικού υγρού. Ο χειριστής ενός ψεκαστικού µηχανήµατος θα πρέπει να χρησιµοποιεί µόνο διαυγές νερό για την παρασκευή του ψεκαστικού υγρού και να προετοιµάζει τόσο ψεκαστικό υγρό όσο θα χρησιµοποιήσει την ίδια ηµέρα, διότι υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσής του, αν µείνει για την επόµενη. Επίσης, σηµαντικός είναι ο ρόλος της ψεκαστικού µηχανήµατος, η σωστή ρύθµισή του και ο σωστός χειρισµός του (σταθερή ταχύτητα κίνησης, σταθερή πίεση ψεκασµού, αποφυγή διπλού ψεκασµού). Η οµοιοµορφία εφαρµογής του ψεκαστικού υγρού µε φορητούς ψεκαστήρες (πλάτης ή ακριβείας) ή µε ψεκαστήρες φερόµενους σε ελκυστήρες επηρεάζεται από το είδος, την κατάσταση και τη διάταξη των µπεκ του ψεκαστήρα, καθώς επίσης και από την απόστασή τους από την ψεκαζόµενη επιφάνεια. Τα ακροφύσια που χρησιµοποιούνται για την εφαρµογή των ζιζανιοκτόνων είναι τύπου ριπιδίου ή σκούπας (κατανοµή του ψεκαστικού υγρού σε σχήµα τριγώνου-συµβατικά και οµοιόµορφης κατανοµής). Το είδος, το µέγεθος (διάµετρος οπής) και η κατάσταση των φίλτρων (που τοποθετούνται στα µπεκ) επηρεάζουν σηµαντικά την παροχή του ψεκαστικού υγρού και την οµοιοµορφία εφαρµογής του. Η µείωση του µεγέθους των σταγονιδίων ψεκασµού, µε αύξηση της πίεσης ψεκασµού (µέχρι 3 Atm), µε σταθερό τον όγκο του ψεκαστικού υγρού, αυξάνει τον αριθµό των σταγονιδίων και εποµένως την πιθανότητα να καλύψουν, οµοιόµορφα, µεγαλύτερο ποσοστό της ψεκαζόµενης επιφάνειας. Ακόµη, απαιτείται ο έλεγχος της ακρίβειας ψεκασµού κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ψεκαστικού µέσου και η άµεση επιδιόρθωση των όποιων προβληµάτων προκύψουν στη διάρκεια του ψεκασµού. Η οµαλότητα του εδάφους επηρεάζει θετικά την οµοιοµορφία ψεκασµού, διότι συµβάλλει στη διατήρηση της σταθερότητας της απόστασης των µπεκ από την ψεκαζόµενη επιφάνεια. και οι κατάλληλες κλιµατολογικές συνθήκες (απουσία ανέµου ή βροχόπτωσης) εξασφαλίζουν τη µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα του ζιζανιοκτόνου µε τη µικρότερη δυνατή ρύπανση του περιβάλλοντος (5, 10). Τα ψεκαστικά µέσα πρέπει να ρυθµίζονται συχνά κατά τη διάρκεια τα καλλιεργητικής περιόδου, για να εξασφαλίζεται η οµοιόµορφη κατανοµή των ζιζανιοκτόνων. Οι τυχόν αλλαγές των χαρακτηριστικών ψεκασµού (πλάτος ψεκασµού, ύψος ακροφυσίων, είδος ακροφυσίων, όγκος ψεκαστικού υγρού ανά µονάδα επιφάνειας) πρέπει να συνοδεύονται από νέα ρύθµιση το ψεκαστικού µηχανήµατος. Ο οπτικός έλεγχος του σχήµατος των ριπιδίων και ο έλεγχος της παροχής των ακροφυσίων πρέπει να γίνονται σχολαστικά πριν από κάθε ψεκασµό. O έλεγχος της παροχής γίνεται µε τη βοήθεια ποτηριών ζέσεως ή πλαστικών σακουλών που τοποθετούνται σε κάθε ακροφύσιο. Κατόπιν, τίθεται σε λειτουργία το ψεκαστικό και χρονοµετρείται ανά λεπτό. Στο τέλος του χρόνου αυτού γίνεται σύγκριση της ποσότητας του υγρού σε κάθε ποτήρι (ή σακούλα) και καθαρίζονται ή αντικαθίστανται τα ελαττωµατικά ακροφύσια. 2.3 ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΗ ΧΡΗΣΗ ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΩΝ Καθένας που σχετίζεται, όχι µόνο µε τη χρήση, αλλά και την παραγωγή, τη διανοµή και την πώληση των ζιζανιοκτόνων θα πρέπει να έχει την επαγγελµατική εκπαίδευση και ικανότητα που χρειάζονται για να κάνει σωστά τη δουλειά του. Η εκπαίδευση θα πρέπει να αφορά τους 4

5 χρήστες ζιζανιοκτόνων (συµπεριλαµβανοµένων των αγροτών και των βοηθητικών εργατών), τους παρασκευαστές ζιζανιοκτόνων, τους πωλητές και υπεύθυνους σε καταστήµατα εµπορίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τους συµβούλους φυτοπροστασίας (γεωπόνους). Τα καταστήµατα εµπορίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων θα πρέπει να παρέχουν φυλλάδια ασφάλειας στο προσωπικό. Επίσης, θα πρέπει να ενηµερώνονται ως προς τις πιο πρόσφατες τεχνικές προστασίας του περιβάλλοντος και να διατηρούν στενές επαφές µε τις τοπικές δηµόσιες αρχές. Οι παρασκευαστές θα πρέπει να διασφαλίσουν, πως όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την προστασία της υγείας και την ασφάλεια, αναφέρονται στην ετικέτα του προϊόντος και στη σχετική βιβλιογραφία. Ακόµη, να στοχεύουν διαρκώς στην έρευνα και την ανάπτυξη προϊόντων που να διαθέτουν συνεχώς βελτιούµενα χαρακτηριστικά για την ασφάλεια της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος. Πριν από την απόφαση για εφαρµογή χηµικής ζιζανιοκτονίας, οι χρήστες θα πρέπει πάντα να ελέγχουν αν είναι εφικτά κάποια προληπτικά µέτρα και αν είναι εφαρµόσιµες κάποιες µη - χηµικές µέθοδοι. Αν τελικά καταλήξουν σε εφαρµογή ζιζανιοκτόνου, θα πρέπει να επιλέξουν ένα ζιζανιοκτόνο, το οποίο είναι εγκεκριµένο για χρήση στη συγκεκριµένη περίπτωση και εµφανίζει τον ελάχιστο δυνατό κίνδυνο για τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Αν ο χρήστης δεν αισθάνεται ικανός για να κάνει µόνος του το σχεδιασµό της ζιζανιοκτονίας, πρέπει να αναζητά τεχνικές συµβουλές από επαγγελµατία. Ο σωστός σχεδιασµός και η προετοιµασία επιτρέπει στους χρήστες να προβλέψουν πιθανά προβλήµατα και να βρουν τρόπους αποφυγής ή αντιµετώπισής τους (1). Η εφαρµογή των ζιζανιοκτόνων πρέπει να γίνεται από άτοµα που έχουν εκπαιδευτεί ως προς την ασφαλή χρήση των ζιζανιοκτόνων, ώστε να αποφεύγεται η επαφή του χρήστη µε το ζιζανιοκτόνο, αλλά και να προστατεύονται οι άλλες καλλιέργειες, οι οργανισµοί - µη στόχοι και το περιβάλλον. Οι χρήστες θα πρέπει να λαµβάνουν µέτρα - σύµφωνα µε τους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής - για τη µείωση σε αποδεκτά επίπεδα, οποιουδήποτε κινδύνου για την υγεία σχετικά µε τον τρόπο που πρέπει να χρησιµοποιείται το προϊόν (6)..Προστασία του χρήστη από την έκθεση στο ψεκαστικό υγρό Τα επίπεδα έκθεσης του χειριστή κατά τη χρήση ενός ζιζανιοκτόνου είναι υψηλής µεταβλητότητας, που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος της καλλιέργειας και η πυκνότητα φυλλώµατος, η δόση εφαρµογής, ο όγκος του ψεκαστικού υγρού ανά µονάδα επιφάνειας, το είδος του σκευάσµατος και της συσκευασίας και ο βαθµός διαδερµικής απορρόφησης, τα µέσα εφαρµογής, η έκταση εφαρµογής, οι κλιµατολογικές συνθήκες και ο βαθµός εκπαίδευσης/κατάρτισης του χειριστή. Σχετικά µε τα µέσα προσωπικής προστασίας, θα πρέπει να δηµιουργηθεί σύστηµα εκπαίδευσης των καλλιεργητών και όλων των εµπλεκοµένων, για την ορθή επιλογή τους, την ορθή χρήση τους καθώς και τη συντήρησή τους. Προκειµένου να γίνει εκπαίδευση στα θέµατα αυτά, θα πρέπει να έχουν καθοριστεί οι ανάγκες και ο ελάχιστος βαθµός προστασίας που απαιτείται για την κατά περίπτωση αποτελεσµατική προστασία των χρηστών ζιζανιοκτόνων. Επίσης, θα πρέπει να έχουν καθοριστεί τα κριτήρια επιλογής των µέσων προσωπικής προστασίας (τύπος γαντιών, τύπος µάσκας, τύπος υποδηµάτων κ..λ.π.) σε συνάρτηση µε τις ιδιότητες του εφαρµοζόµενου ζιζανιοκτόνου (τάση ατµών, τοξικότητα, τοπικές δράσεις κ.λ.π.), µε το είδος της καλλιέργειας και το βαθµό της αναµενόµενης έκθεσης, καθώς και σύµφωνα µε τις επικρατούσες κλιµατολογικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της εφαρµογής. Γενικά, η υπεύθυνη εφαρµογή για την ελαχιστοποίηση της έκθεσης, προϋποθέτει ότι οι χρήστες λαµβάνουν υπόψη τους τις κλιµατολογικές συνθήκες και υπολογίζουν προσεκτικά τη δοσολογία του προϊόντος. Φορούν προστατευτικό ρουχισµό (ειδικές φόρµες, γάντια, καπέλο, γυαλιά και µάσκα για την αποφυγή ερεθισµού ή χρώσης του δέρµατος και βλάβης των µατιών ή αποφυγής εισπνοής του ψεκαστικού νέφους και χρησιµοποιούν κατάλληλο ψεκαστικό εξοπλισµό (σωστά ρυθµισµένο και πιστοποιηµένο). Οι χρήστες θα πρέπει να πλένουν σχολαστικά τα χέρια και το πρόσωπό τους (ή όλο το σώµα τους) µε άφθονο νερό και σαπούνι µετά από το τέλος του ψεκασµού. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και αναφορικά µε τα ρούχα τους και τα ψεκαστικά µέσα µετά από την 5

6 εφαρµογή του ζιζανιοκτόνου. Με την τήρηση των οδηγιών της ετικέτας και την εφαρµογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής περιορίζουν την πιθανότητα επιβάρυνσης του περιβάλλοντος µε ζιζανιοκτόνα στις περιόδους έντονης γεωργικής δραστηριότητας, λόγω αεροµεταφοράς, εξάτµισης, απορροής, αποστράγγισης (5, 7, 8). ιαχείριση υπολείµµατος ψεκαστικού διαλύµατος και κενών συσκευασίας. Η ασφαλής διαχείριση των απορριµµάτων των ζιζανιοκτόνων προϋποθέτει, ότι οι χρήστες προετοιµάζουν όσο ψεκαστικό διάλυµα απαιτείται για την εφαρµογή του ζιζανιοκτόνου, ξεπλένουν προσεκτικά τις πλαστικές συσκευασίες τους (οι περισσότερες συσκευασίες θα πρέπει να ξεπλένονται υπό πίεση ή να υποβάλλονται σε τριπλό πλύσιµο) και ρίχνουν το περιεχόµενο µέσα στο ψεκαστικό βυτίο. Στη συνέχεια, για όλες τις άδειες συσκευασίες κάνουν χρήση προγραµµάτων ανακύκλωσης και ανάκτησης, όπου αυτά λειτουργούν. (Στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, υπάρχουν αναπτυγµένα σχήµατα εθελοντικής διαχείρισης των κενών συσκευασίας). εν πρέπει, σε καµία περίπτωση, τα υπολείµµατα του ψεκαστικού διαλύµατος και τα εκπλύµατα του ψεκαστικού µέσου να καταλήγουν σε χώρους, που γειτνιάζουν µε καλλιέργειες (κίνδυνος ζηµίας), ή µε πιθανότητα ρύπανσης του εδάφους ή του νερού που προορίζεται για ύδρευση ή άρδευση (εφαρµογή ζωνών προστασίας). Απαιτείται η εφαρµογή συστηµάτων µείωσης της ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών από σηµειακές πηγές, κύρια κατά το γέµισµα και ξέπλυµα των ψεκαστικών µηχανηµάτων και το ξέπλυµα των ελκυστήρων. Επί πλέον, δεν πρέπει οι συσκευασίες των ζιζανιοκτόνων (κενές ή ακόµη χειρότερα µε υπολείµµατα) να εγκαταλείπονται σε χώρους όπου βόσκουν ζώα ή παίζουν παιδιά (κίνδυνος δηλητηρίασης) (2, 3, 12). Εξάσκηση στην τεχνική του ψεκασµού Ο χρήστης θα πρέπει να εξασκηθεί στην τεχνική του ψεκασµού, ώστε να επιτυγχάνει την οµοιοµορφία κατανοµής του ψεκαστικού υγρού στη διάρκεια του ψεκασµού µε τη χρησιµοποίηση του καταλληλότερου ψεκαστικού µέσου, το οποίο έχει την ρύθµιση που απαιτείται. Να αποκτήσει τις γνώσεις, που θα του επιτρέψουν την ασφαλέστερη χρήση του ζιζανιοκτόνου (σωστή δόση) σε συσχέτιση µε την µηχανική σύσταση του εδάφους (για ζιζανιοκτόνα εδάφους) και την εφαρµογή του ψεκασµού, όταν οι κλιµατολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές (θερµοκρασία, υγρασία, απουσία ανέµου).(στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη υπάρχει υποχρεωτική εφαρµογή της πιστοποίησης των ψεκαστών-πράσινο Πιστοποιητικό, ενώ και η πιστοποίηση του εξοπλισµού είναι υποχρεωτική σε κάποιες χώρες της Ε.Ε.) (5, 12). Έλεγχος και καταγραφή των επεµβάσεων. Απαιτείται, επίσης, προσεκτικός έλεγχος και λεπτοµερής καταγραφή των διαδικασιών φυτοπροστασίας για να είναι διαθέσιµα ακριβή στοιχεία (ηµεροµηνία εφαρµογής, αγροτεµάχιο, στόχος/αιτιολογία εφαρµογής, είδος ζιζανιοκτόνου) από τη χρήση των ζιζανιοκτόνων και για να µπορούν οι χρήστες να αποδεικνύουν ότι έχουν ενεργήσει υπεύθυνα σε κάθε περίπτωση. Η καλή καταγραφή βοηθά επίσης τους χρήστες να γνωρίζουν τον αριθµό των επεµβάσεων, ώστε να µην υπερβαίνουν τα Μέγιστα Επίπεδα Υπολειµµάτων (MRLs) (1). 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-EΠΙΛΟΓΟΣ Με την παράθεση των κριτηρίων, που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για την επιλογή του καταλληλότερου ζιζανιοκτόνου και του καταλληλότερου ψεκαστικού µέσου, των παραγόντων που επηρεάζουν την οµοιοµορφία της κατανοµής του ψεκαστικού υγρού στην ψεκαζόµενη επιφάνεια και την επισήµανση της ανάγκης συνεχούς ρύθµισης και ελέγχου των ψεκαστικών µέσων για την αποτελεσµατική και ασφαλή χρήση των ζιζανιοκτόνων, προκύπτει η επιτακτική ανάγκη της συνεχούς και ταχύρρυθµης ενηµέρωσης, κατάρτισης, επιµόρφωσης και εκπαίδευσης τόσο των χρηστών (καλλιεργητών), όσο και των τεχνικών 6

7 τους συµβούλων, για την επιτυχή διεκπεραίωση του ρόλου τους µέσα σε ένα σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης της Παραγωγής. Στα πλαίσια της εκπαίδευσης, θα πρέπει να αναπτυχθούν τρόποι αποτελεσµατικής διάδοσης της γνώσης (έντυπο υλικό, ενηµερωτικά δελτία, αφίσες, ραδιοφωνικά-τηλεοπτικά µηνύµατα, DVD, δηµιουργία ή/και συνεχής ενηµέρωση σχετικών ιστοσελίδων, παρουσιάσεις σε εφηµερίδες, συνέδρια, εκθέσεις, ηµερίδες, οµάδες αγροτών, εκπαιδευτικά ιδρύµατα, πανεπιστήµια) για την ορθή επιλογή του ζιζανιοκτόνου (χαµηλές δόσεις) - στα πλαίσια της προσπάθειας εφαρµογής σκευασµάτων µειωµένης επικινδυνότητας για τη δηµόσια υγεία - την ορθή διαχείριση των υπολειµµάτων του ψεκαστικού διαλύµατος και των κενών συσκευασιών, αλλά και την ορθή επιλογή ψεκαστικών µηχανηµάτων. Ακόµη, θα πρέπει να υπάρχει ενηµέρωση-εκπαίδευση και για τα κατάλληλα µέσα προσωπικής προστασίας και προσπάθεια για την κατανόηση της αναγκαιότητάς τους. Επίσης, ευαισθητοποίηση των χρηστών σε θέµατα της προσωπικής τους υγείας και ασφάλειας και καθορισµός των διαδικασιών για τον συστηµατικό έλεγχο της υγείας όλων των ατόµων, που εκτίθενται άµεσα ή έµµεσα σε ζιζανιοκτόνα. Η ελαχιστοποίηση των πιθανών δυσµενών επιδράσεων στον άνθρωπο και το περιβάλλον από την εφαρµογή των ζιζανιοκτόνων µπορεί να επιτευχθεί µε την πιστή τήρηση των οδηγιών χρήσης που αναφέρονται στις ετικέτες τους (που δεν πρέπει να είναι ελλιπείς) σε συνδυασµό µε την εφαρµογή των κωδίκων της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (8,10,13). Προς την κατεύθυνση των παραπάνω επισηµάνσεων, συνηγορεί η νέα οδηγία 2009/128/EC που επικεντρώνεται, κύρια, στην ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων (Φ.Π.) και έχει σαν κύριους στόχους της : α) να ελαχιστοποιηθεί η επικινδυνότητα από τη χρήση των Φ.Π. (για πρώτη φορά δίνεται έµφαση στις σηµειακές πηγές ρύπανσης του περιβάλλοντος λόγω εφαρµογής των Φ.Π., ιδίως στο γέµισµα και ξέπλυµα των ψεκαστικών µηχανηµάτων, στην ενδεχόµενη διαρροή τους και στην απορροή), β) να βελτιωθεί η ποιότητα και αποτελεσµατικότητα των ψεκαστικών µηχανηµάτων, γ) να διασφαλιστεί η καλύτερη εκπαίδευση και εξάσκηση όσων χρησιµοποιούν Φ.Π., δ) να γενικευτεί η χρήση της Ολοκληρωµένης Φυτοπροστασίας στην αντιµετώπιση εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων των καλλιεργειών (4). Σε πλήρη εναρµόνιση µε τα προαναφερθέντα, άρχισε να εφαρµόζεται (εντός του 2009) στην περιοχή του Κωπαϊδικού πεδίου (λεκάνη απορροής το Boιωτικού Κηφισού) στα πλαίσια του LIFE+ «Περιβαλλοντική Πολιτική και ιακυβέρνηση» το Πρόγραµµα EcoPest : «Στρατηγικός σχεδιασµός για την προσαρµογή των αρχών της ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρµάκων κατά την εφαρµογή τους σε ένα ευάλωτο οικοσύστηµα» µε διάρκεια από 1/1/ /6/2011. Μεταξύ των κύριων δράσεων του Προγράµµατος είναι : α) η διαχρονική παρακολούθηση των επιφανειακών και υπόγειων νερών από διάφορους ρυπαντές (Φ.Π., βαρέα µέταλλα, νιτρικά, νιτρώδη) και η ανάπτυξη και εφαρµογή συστηµάτων χαµηλών εισροών, β) ο έλεγχος και η ρύθµιση των ψεκαστικών µηχανηµάτων, γ) η διαχείριση απόβλητων χρήσης γεωργικών φαρµάκων και δ) η εκπαίδευση-ενηµέρωση - ασφάλεια των καλλιεργητών (9). Ο τελικός στόχος του ΕcoPest είναι η µείωση του κινδύνου και των επιπτώσεων, κατά τις διαδικασίες χειρισµού και εφαρµογής των γεωργικών φαρµάκων, στον άνθρωπο και το περιβάλλον, µε έµφαση στην προστασία του νερού και µε τρόπο που να εξασφαλίζεται η βιωσιµότητα της γεωργίας (9, 14). Λαµβάνοντας υπόψη, ότι το µεγαλύτερο µέρος των Φ.Π. που χρησιµοποιούνται στη γεωργία είναι ζιζανιοκτόνα, ας ελπίσουµε, µε βάση τα παραπάνω, ότι το θέµα της ασφαλούς εφαρµογής των ζιζανιοκτόνων για τον άνθρωπο και το περιβάλλον θα τύχει στο εξής της προσοχής που του αξίζει! 7

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΑΝΩΝΥΜΟΣ (2001) «Αρχές ορθής Φυτοπροστασίας» (εκδ. Ε.ΣΥ.Φ.), σελ ΑΝΩΝΥΜΟΣ (2003) «Οδηγίες για την ασφαλή και αποτελεσµατική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων» (εκδ. Ε.ΣΥ.Φ.), σελ Bασιλάκογλου Ι. (2008) «Εφαρµογή Ζιζανιοκτόνων», Σύγχρονη Ζιζανιολογία, (εκδ. Σταµούλη), Αθήνα, 2008, σελ Βυζαντινόπουλος Σ. (2010) «Κοινή Αγροτική Πολιτική, Ζιζανιολογία και Περιβάλλον» Πρακτικά Ηµερίδας : Zιζανιολογικά προβλήµατα στις καλλιέργειες βιοµηχανικής τοµάτας, βάµβακος, καλαµποκιού και αειφόρος χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, Λιβαδειά, 2010 (διαθέσιµο στην Ελευθεροχωρινός, Η. Γ. (1996) «Τυποποίηση και Εφαρµογή των Ζιζανιοκτόνων», Ζιζανιολογία, (εκδ. Αγροτύπος), Αθήνα, 1996, σελ Λογοθέτου Α. (2005) «Γεωργο-περιβαλλοντικά µέτρα και κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής» Πρακτικά Επιστηµονικής Ηµερίδας : ασογεωργικά συστήµατα χρήσης γης (Τεχνικές και κοινωνικοπολιτικές απόψεις), ηµοσίευση Νο 2, (εκδ. Κ. Μαντζανάς και Β. Παπαναστάσης), Helexpo (Zootechnia), Θεσσαλονίκη, 2005, σελ Μαχαίρα Κ. (1998) «Προστασία του χρήστη από φυτοπροστατευτικά προϊόντα», Πρακτικά 2 ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φυτοπροστασίας : Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα, Γεωργία- Καταναλωτής-Περιβάλλον, Λάρισα, 1998, σελ Μαχαίρα Κ. και Ε. Καπετανάκης (2001) «Η προστασία των χειριστών κατά την εφαρµογή φυτοπροστατευτικών προϊόντων». Πρακτικά 3 ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φυτοπροστασίας : Η φυτοπροστασία στην ολοκληρωµένη διαχείριση της παραγωγής, Λάρισα, 2001, σελ Μαχαίρα Κ. (2009) «Παρουσίαση Προγράµµατος LIFE+ EcoPest» Πρακτικά Ηµερίδας για την παρουσίαση του έργου ΕcoPest (LIFEO7 ENV/GR/OO266 EcoPest), Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Αθήνα, 2009 (διαθέσιµο στην Μπούρµπος Β.Α., Θ.Α Γέµτος., Γ. Οικονόµου και Ε. Καπετανάκης (1998) «Μέσα και µέθοδοι εφαρµογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων», Πρακτικά 2 ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φυτοπροστασίας : Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα, Γεωργία-Καταναλωτής- Περιβάλλον, Λάρισα, 1998, σελ Παναγιώταρου-Πέτσικου, Ν. και Α. Καλαµαράκη (1998) «Κριτήρια και σύγχρονες απαιτήσεις για την αξιολόγηση της βιολογικής δράσης και την ορθή χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων» Πρακτικά 2 ης Πανελλήνιας Συνάντησης Φυτοπροστασίας : Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα, Γεωργία-Καταναλωτής-Περιβάλλον, Λάρισα, 1998, σελ Υδραίου, Φ. και Μ. Γαλάνης (2003) «Εφαρµογή ζιζανιοκτόνων στο πλαίσιο της αειφόρου γεωργίας», Φυτοπροστασία-Θρέψη (εκδ. Γεωργική Τεχνολογία), Τεύχος 1, σελ Υδραίου, Φ., Κ. Βησσαρίτη, Μ. Ηλιοπούλου και Hans Felber (2008) «Πρωτοβουλία για την ασφαλή χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων-εκπαίδευση αγροτών και επικοινωνία», Πρακτικά 15 ου Πανελλήνιου Επιστηµονικού Συνεδρίου της Ελληνικής Ζιζανιολογικής Εταιρείας, Θεσσαλονίκη εκεµβρίου 2008, σελ Χάχαλης,., Βυζαντινόπουλος Σ. και Γιτσόπουλος Θ. (2010). «EcoPest : Στρατηγικό σχέδιο για την µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων χρήσης των ζιζανιοκτόνων στην Κωπαΐδα», Πρακτικά 16 ου Πανελλήνιου Επιστηµονικού Συνεδρίου της Ελληνικής Ζιζανιολογικής Εταιρείας, Καρδίτσα, 1-2 εκεµβρίου 2010, σελ. 64 8

9 9