Transcript

1 102

2 103

3 104

4 105

5 106

6 107

7 Περιεχόμενα Φυσιολογία του ύπνου...2 Εισαγωγή ορισμοί...3 Σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο επιδημιολογικά στοιχεία προδιαθεσικοί παράγοντες κλινική εικόνα παθοφυσιολογία επιπτώσεις διάγνωση θεραπεία συμπέρασμα...25 Καρδιαγγειακές επιπτώσεις...26 Βιβλιογραφία αρθρογραφία

8 Φυσιολογία του ύπνου - ορισμοί ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ Ο ύπνος διακρίνεται σε δύο ποιοτικά διαφορετικές καταστάσεις: τον ύπνο REM (παράδοξος ύπνος ή ύπνος των ταχείων οφθαλμικών κινήσεων) και τον ύπνο non-rem (NREM). Κατά τη διάρκεια της νύχτας υπάρχει κυκλική εναλλαγή (περιοδική διαδοχή) με μέση διάρκεια 90 λεπτά, των φάσεων REM και NREM (υπνικός κύκλος). Για την διάκριση των καταστάσεων αυτών του ύπνου απαιτείται η χρησιμοποίηση τριών ηλεκτροφυσιολογικών παραμέτρων: του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (ΗΕΓ), του ηλεκτροοφθαλμογραφήματος (ΗΟΓ) και του ηλεκτρομυογραφήματος (ΗΜΓ). Η πολυπνογραφική καταγραφή είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται για την καταγραφή πολλαπλών φυσιολογικών παραμέτρων κατά τη διάρκεια του ύπνου. Στην κλινική πρακτική, αναφέρονται και αρκετές άλλες φυσιολογικές μετρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των κινήσεων του θωρακικού και κοιλιακού τοιχώματος με ζώνες μεταβαλλόμενου εύρους, της ροής του αέρα δια της στοματικής και ρινικής κοιλότητας με θερμοευαίσθητους αισθητήρες, της καρδιακής συχνότητας και της ηλεκτρομυογραφικής δραστηριότητας στους πρόσθιους κνημιαίους μυς των κάτω άκρων. Ο ύπνος REM και NREM διαφέρουν φυσιολογικά. Ο ύπνος REM χαρακτηρίζεται από φασικές μεταβολές και από μεταβολές του μυϊκού τόνου. Η μείωση της ηλεκτρικής δραστηριότητας στο ΗΜΓ σχετίζεται με μεταβολή του μυϊκού τόνου. Οι ταχείες οφθαλμικές κινήσεις συσχετίζονται με φασικές μεταβολές. Οι φυσιολογικές μεταβολές του τόνου περιλαμβάνουν επίσης αναστολή των θερμορυθμιστικών μηχανισμών, υπόταση, βραδυκαρδία, αυξημένη αιματική ροή και ενδοκρανιακή πίεση, αυξημένη αναπνευστική συχνότητα και στύση. Οι μεσοπλεύριοι μύες και οι μύες των ανώτερων αεροφόρων οδών εμφανίζουν ελάττωση του τόνου τους, αλλά διατηρείται η λειτουργία του διαφράγματος. Οι φασικές μεταβολές συμπεριλαμβάνουν αγγειοσύσπαση, υπέρταση, ταχυκαρδία και περαιτέρω αύξηση της εγκεφαλικής αιματικής ροής και του ρυθμού αναπνοής. Κατά τη διάρκεια του NREM ύπνου, η φυσιολογική κατάσταση είναι περισσότερο σταθερή, αλλά η αρτηριακή πίεση, η καρδιακή συχνότητα, η καρδιακή παροχή και ο ρυθμός αναπνοής μειώνονται. Η αυξητική ορμόνη εκκρίνεται κατά τις δύο πρώτες ώρες ύπνου. Αρκετοί βιορυθμοί λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του ύπνου, αλλά δεν ταυτίζονται άμεσα με τον ύπνο. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΟΡΙΣΜΟΙ Άπνοια ύπνου είναι η προσωρινή απουσία ή διακοπή της αναπνοής (ροής αέρα) κατά τη διάρκεια του ύπνου, για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο αυτού που μεσολαβεί μεταξύ δύο συνήθων αναπνευστικών κύκλων. Παραδοσιακά, αλλά μάλλον αυθαίρετα το διάστημα αυτό είναι τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα για τους ενήλικες και 8 δευτερόλεπτα για τα παιδιά. Διακρίνονται 3 τύποι απνοϊκών επεισοδίων: ο αποφρακτικός, ο κεντρικός και ο μικτός τύπος. Αποφρακτικός τύπος: Οφείλεται σε απόφραξη του φαρυγγικού αυλού στο ρινοφάρυγγα, στοματοφάρυγγα ή υποφάρυγγα και χαρακτηρίζεται από παρουσία αναπνευστικής προσπάθειας του θώρακος ή της κοιλιάς (το άτομο προσπαθεί να υπερνικήσει την απόφραξη). Κεντρικός τύπος: Οφείλεται σε έλλειψη αναπνευστικής ώσεως από το αναπνευστικό κέντρο και έτσι δεν υπάρχει αναπνευστική προσπάθεια από το θώρακα ή την κοιλιά. Μικτός τύπος: Οι άπνοιες αυτού του τύπου αρχίζουν ως κεντρικές και καταλήγουν ως αποφρακτικές και από τους περισσότερους θεωρούνται ως αποφρακτικές δεδομένου ότι δεν διαφέρουν από αυτές από διαγνωστικής και θεραπευτικής απόψεως. Υπόπνοια: Όταν δεν υπάρχει διακοπή αλλά (συγκριτικά με το προηγούμενο επίπεδο) απλώς μείωση της ροής του αέρος πάνω από 50% ή αντίστοιχη ελάττωση των αναπνευστικών κινήσεων θώρακοςκοιλιάς, ή ακόμη και συνδυασμός αυτών με επακόλουθη όμως πτώση του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης 109

9 τουλάχιστον κατά 4%, το επεισόδιο χαρακτηρίζεται ως υπόπνοια. Επειδή οι συνέπειές της είναι παρόμοιες με αυτές της άπνοιας υιοθετήθηκε η έννοια ενός δείκτη ο οποίος αντανακλά συνολικά την αναπνευστική επιβάρυνση. Ο δείκτης αυτός είναι ο αριθμός των απνοιών και υποπνοιών ανά ώρα ύπνου (ΑΗΙ- Apnea Hypopnea Index ή RDI- Respiratory Disturbance Index). Τόσο ο αριθμός όσο και η ελάχιστη διάρκεια των 10 δευτερολέπτων καθορίστηκαν μάλλον αυθαίρετα. Οι ερευνητές όμως που εισήγαγαν τα κριτήρια αυτά βασίστηκαν σε παρατηρήσεις φυσιολογικών ατόμων, που έδειξαν ότι οι άπνοιες και οι υπόπνοιες είναι ένα σχετικά συχνό φαινόμενο ακόμα και σε φυσιολογικά άτομα. Λόγω της ανάγκης για διεθνή συνεννόηση καθώς επίσης και για τη διευκόλυνση της έρευνας έπρεπε να υπάρχει κάποιο όριο, η υπέρβαση του οποίου θα χώριζε το παθολογικό από το φυσιολογικό. Έτσι, με βάση τις παρατηρήσεις σε φυσιολογικά άτομα, θεωρήθηκε ότι πάνω από 5 άπνοιες ανά ώρα ύπνου ή πάνω από 10 άπνοιες και υπόπνοιες ανά ώρα ύπνου πρέπει να θεωρείται ως παθολογική κατάσταση. Εικόνα 1 Σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ Το σύνδρομο της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου είναι μια συχνή διαταραχή η οποία εκτός από το βαρύ ροχαλητό και τον παθολογικό αριθμό επεισοδίων αποφρακτικής άπνοιας και υπόπνοιας χαρακτηρίζεται και από άλλα συμπτώματα ή ευρήματα όπως π.χ. ημερήσια υπνηλία, αναπνευστική ανεπάρκεια, διαταραχές της συμπεριφοράς, πρωινοί πονοκέφαλοι, νυχτερινή πολυουρία, νυχτερινοί ίδρωτες, ελάττωση της libido κ.λ.π. Παλαιότερα, η έννοια του συνδρόμου της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου αναφερόταν σε ασθενείς με αυξημένο ΑΗΙ και συμπτώματα όπως υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Παρόλα αυτά, επειδή έχει δειχθεί πως η αποφρακτική άπνοια ύπνου αυξάνει το καρδιαγγειακό ρίσκο, πολλοί ερευνητές κατατάσσουν και τους ασθενείς χωρίς υπνηλία αλλά με υψηλό ΑΗΙ ως έχοντες αυτή την ασθένεια. Γι' αυτό οι στατιστικές για το αν υπάρχει ή όχι αυτή η ασθένεια εξαρτώνται από τον ορισμό που χρησιμοποιείται. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι το 4% των αντρών και το 2% των γυναικών σε έναν μέσης ηλικίας πληθυσμό της Νότιας Αμερικής είχαν συμπτώματα αποφρακτικής άπνοιας ύπνου και έναν ΑΗΙ 110

10 μεγαλύτερο από 5 επεισόδια άπνοιας ανά ώρα ύπνου. Το 24% των νοτιαμερικανών αντρών και το 9% των γυναικών είχαν ΑΗΙ μεγαλύτερο των 5 επεισοδίων άπνοιας ανά ώρα ύπνου αλλά μόνο αυτοί με υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας συμπεριλήφθηκαν στις στατιστικές. Οι ανωτέρω διαφορές οφείλονται πιθανότατα τόσο στα κριτήρια του παθολογικού, δηλ. στον αριθμό των απνοιών και υποπνοιών ανά ώρα ύπνου (AHI) που η κάθε ερευνητική ομάδα λαμβάνει ως ανώτερα φυσιολογικά όρια (AHI μεγαλύτερος του 5, του 10 ή του 15), όσο και στις μεθοδολογικές διαφορές μεταξύ των πρωτοκόλλων, καθώς επίσης και σε διάφορους άλλους παράγοντες, όπως οι γενετικές διαφορές στην κατασκευή του προσώπου μεταξύ των ατόμων διαφόρων εθνών. Όσον αφορά τη θνησιμότητα τα υπάρχοντα δεδομένα δείχνουν αυξημένο ποσοστό σε ασθενείς που δεν έχουν υποβληθεί σε θεραπεία. Ο AHI κατά τη φάση της διαγνώσεως φαίνεται ότι έχει σημασία, σαν ένδειξη βαρύτητας, στον κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς. Παρακολούθηση 385 ασθενών με σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας επί 9 χρόνια έδειξε ότι ασθενείς με AHI μεγαλύτερο του 20 εμφάνισαν αυξημένη θνησιμότητα, συγκριτικά με τους ασθενείς με AHI μικρότερο του 20. Παρόλα αυτά, τελευταία, το καρδιαγγειακό ρίσκο συνδέθηκε με τιμές ΑΗΙ οι οποίες ήταν μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια (λιγότερο από 5 επεισόδια ανά ώρα ύπνου). Αυτά τα ευρήματα ίσως να οδηγήσουν σε μια καινούργια αντίληψη όσον αφορά την έννοια της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου. ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Παχυσαρκία: Είναι ο πιο σημαντικός, επειδή είναι παρούσα στο 70% των ασθενών μ' αυτή τη διαταραχή. Λαμβάνει επιδημικές διαστάσεις ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες. Παρά τη σημαντική σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και αποφρακτικής άπνοιας ύπνου ο υποκείμενος μηχανισμός δεν είναι ξεκάθαρος. Είναι όμως πιθανό, ότι το μέγεθος του φαρυγγικού αεραγωγού μειώνεται με την αύξηση του βάρους γι' αυτό και αυξάνεται η πιθανότητα για άπνοια. Φύλο: Το άρρεν φύλο αποτελεί επίσης έναν προδιαθεσικό παράγοντα για αποφρακτική άπνοια ύπνου, αλλά το μέγεθος της επίδρασής του ποικίλλει μεταξύ των διαφόρων μελετών. Βάσει των μελετών αυτών από τα εργαστήρια ύπνου προκύπτει ότι οι άνδρες εμφανίζουν άπνοια ύπνου 5 με 7 φορές περισσότερο απ' ότι οι γυναίκες, ενώ πληθυσμιακές έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες εμφανίζουν αυτή τη διαταραχή 2 με 3 φορές περισσότερο απ' ότι οι γυναίκες. Αυτή η διαφορά μπορεί να προκύπτει από το γεγονός ότι οι γιατροί δεν αξιολογούν την αποφρακτική άπνοια στις γυναίκες και από το ότι οι γυναίκες μπορεί να αναφέρουν διαφορετικά συμπτώματα ή να είναι περισσότερο διστακτικές από τους άντρες στο να αναφέρουν συγκεκριμένα συμπτώματα (π.χ. ροχαλητό). Ηλικία: Η σχέση μεταξύ ηλικίας και αποφρακτικής άπνοιας ύπνου είναι περίπλοκη. Στα παιδιά, η αποφρακτική άπνοια ύπνου ύστερα από υπερτροφία των αμυγδαλών έχει περιγραφεί καλά και οδηγεί σε μειωμένη απόδοση στο σχολείο, στους ενήλικες η πιθανότητα εμφάνισης αυτής της διαταραχής αυξάνει με το πέρασμα των χρόνων ενώ στα ηλικιωμένα άτομα μπορεί να έχει επίδραση στην επιβίωση αφού πολλοί μέσης ηλικίας ασθενείς με άπνοια δεν επιβιώνουν μέχρι μεγάλη ηλικία. Γενετική προδιάθεση: H άπνοια είναι πιο συχνή σε αφροαμερικανούς παρά σε λευκούς. Συγκεκριμένα οι αφροαμερικανοί εμφανίζουν αποφρακτική άπνοια ύπνου σε μικρότερη ηλικία απ' ότι οι λευκοί. Παρόλο που οι ανατομικοί και παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί δεν είναι ξεκάθαροι, διαφορές στα μαλακά μόρια και στην οστική κατασκευή των ανωτέρων αεροφόρων οδών είναι η πιο πιθανή εξήγηση. Κοινωνικές δραστηριότητες (κάπνισμα, αλκοόλ): Οι μελέτες όσον αφορά την επίδραση του καπνίσματος είναι επιδημιολογικές και ο υποκείμενος μηχανισμός θεωρείται ότι είναι το οίδημα των ανώτερων αεροφόρων οδών. Η επίδραση του αλκοόλ έχει να κάνει με την καταστολή της δράσης του φαρυγγικού μυός. Παρόλο που η επίδραση του αλκοόλ και του καπνού χρειάζεται περισσότερη μελέτη, η αποφυγή τους ωφελεί. Υπνωτικά φάρμακα: Κυρίως οι βενζοδιαζεπίνες και σε μικρότερο βαθμό τα βαρβιτουρικά δρουν μέσω σημαντικής καταστολής της ώσεως του υποξικού ερεθίσματος και γενικότερης ελαττώσεως του μυϊκού τόνου. Τέλος έχουν αναγνωρισθεί ορισμένοι καινούργιοι προδιαθεσικοί παράγοντες για την άπνοια οι οποίοι περιλαμβάνουν την εμμηνόπαυση και τον τόπο καταγωγής. Τελευταία κάποιες επιδημιολογικές 111

11 μελέτες κατόρθωσαν να καθορίσουν την επίδραση της εμμηνόπαυσης ανεξάρτητα από τις αλλαγές στην ηλικία. Βρέθηκε ότι υπήρχε μια σημαντική αύξηση της συχνότητας για άπνοια στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες σε σχέση με αυτές που δεν είχαν μπει στην εμμηνόπαυση, ανεξάρτητα από την ηλικία τους. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Θα πρέπει να υποπτευόμαστε άπνοια ύπνου σε άτομα με σημεία και συμπτώματα όπως αυτά που φαίνονται στον πίνακα 1. Απ' αυτά τα πιο σημαντικά είναι η παχυσαρκία, η άπνοια που αναφέρεται από το σύντροφο και το ροχαλητό. Παρόλο που οι ασθενείς με αποφρακτική άπνοια ύπνου είναι συνήθως παχύσαρκοι ηλικιωμένοι άντρες υπάρχουν και ορισμένες εξαιρέσεις. Έχει βρεθεί ότι περίπου το 30% των ασθενών με αποφρακτική άπνοια ύπνου δεν είναι παχύσαρκοι αλλά πολλοί γιατροί δε θέτουν τη διάγνωση σε άτομα που δεν είναι υπέρβαρα. Στην ανασκόπηση των συστημάτων, το ερωτηματολόγιο των γιατρών θα πρέπει να περιλαμβάνει και ερωτήσεις που αφορούν το ροχαλητό και την ποιότητα του ύπνου. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ Συμπτώματα Σημεία Ροχαλητό Παχυσαρκία Μη ανοζωογονητικός Πολυκυτταραιμία ύπνος Υπερβολική ημερήσια Πνευμονική καρδία υπνηλία Νυχτερινή ασφυξία Νυχτερινή καρδιακή αρρυθμία Δυσκολία συγκέντρωσης Πρωινή ξηροστομία Πρωινή κεφαλαλγία Ευερεθιστότητα, μεταβολές διάθεσης Νυχτερινοί ίδρωτες Νυχτερινή πολυουρία Ελάττωση της libido Πίνακας 1 ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Το κύριο πρόβλημα στους ασθενείς με αποφρακτικές άπνοιες είναι η απόφραξη του φαρυγγικού αυλού η οποία χαρακτηριστικά συμβαίνει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αν και τα περισσότερα θηλαστικά έχουν άκαμπτη σκελετική υποστήριξη της φαρυγγικής αεροφόρου οδού, η βατότητα της ανώτερης αναπνευστικής οδού του ανθρώπου συγκρατείται κυρίως από τη δράση μυών και από μαλακά μόρια. Για να εξελιχθεί ο λόγος χρειάστηκε σημαντική κινητικότητα του λάρυγγα κάτι που οδήγησε στην ύπαρξη του υοειδούς οστού χωρίς σταθερή υποστήριξη ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι για την εκτέλεση των λειτουργιών του φάρυγγα (κατάποση, ομιλία, βήχας, αναπνοή) απαιτείται η αρμονική συνεργασία 24 ζευγών μυών που διεγείρονται από ερεθίσματα προερχόμενα από το προμηκικό αναπνευστικό κέντρο ώστε να διατηρούν ρυθμική δραστηριότητα. Οι κυριότεροι από αυτούς μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες: 112

12 στους μύες που επηρεάζουν τη θέση του υοειδούς οστού, όπως ο γενειοϋοειδής και ο στερνοϋοειδής, στους μύες της γλώσσας με κυριότερο εκπρόσωπο τον γενειο- γλωσσικό στους μύες της υπερώας, όπως ο ανορθωτήρας της υπερώας και ο διατατήρας της υπερώας. Οι παράμετροι που προκαλούν σύμπτωση των φαρυγγικών τοιχωμάτων περιλαμβάνουν: την αρνητική πίεση μέσα στην αεροφόρο οδό (π.χ. κατά τη διάρκεια της εισπνοής) και τη θετική πίεση έξω από την αεροφόρο οδό. Αντιθέτως η βατότητα διατηρείται από τη δράση των φαρυγγικών μυών και από την αύξηση του όγκου των πνευμόνων. Στα παραπάνω συμπεράσματα για την παθογένεση της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου έχει συμβάλλει αποφασιστικά η απεικόνιση του φάρυγγα με αξονική και μαγνητική τομογραφία κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, όπου παρατηρείται μειωμένο μέγεθος των ανώτερων αεραγωγών στους πάσχοντες από αποφρακτική άπνοια συγκριτικά με τις ομάδες ελέγχου. Για να μελετηθούν οι διαφορές στην δραστηριότητα των φαρυγγικών μυών ο Isono και οι συνεργάτες του αξιολόγησαν το μέγεθος του φαρυγγικού αεραγωγού σε ασθενείς με άπνοια και τους σύγκριναν με υγιείς σε συνθήκες ολικής αναισθησίας. Χρησιμοποιώντας ενδοσκοπικές τεχνικές οι ερευνητές κατέγραφαν μικρότερο μέγεθος αεροφόρων οδών στους ασθενείς με άπνοια σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Στους υγιείς ανθρώπους στη φάση της εγρήγορσης, η βατότητα του φάρυγγα εξασφαλίζεται από τους φαρυγγικούς μυς (διαστολείς) σε συνδυασμό με την αρνητική πίεση των ανώτερων αεραγωγών. Έτσι όταν στη μύτη υπάρξει αρνητική πίεση ενεργοποιούνται οι μύες που διαστέλλουν το φάρυγγα και μ' αυτό το αντανακλαστικό προστατεύεται ο φάρυγγας από την σύμπτωση των τοιχωμάτων του. Επίσης, όταν τοποθετείται ένα υγιές άτομο σε αναπνευστήρα αρνητικής πίεσης και η αναπνευστική του προσπάθεια μειώνεται, καθώς και ο κεντρικός έλεγχος της αναπνοής παρατηρείται γραμμική συσχέτιση της δραστηριότητας του γενειογλωσσικού μυός και της αρνητικής πίεσης κατά τη διάρκεια της εισπνοής. Συνεπώς αυτοί οι μύες ακόμα και σε απουσία κεντρικού ελέγχου της αναπνοής, είναι σε θέση να ανταποκριθούν μέσα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου στην αρνητική φαρυγγική πίεση και να διατηρήσουν την βατότητα των αεραγωγών (εικόνα 2) Εικόνα 2 Αντίθετα στους ασθενείς με αποφρακτική άπνοια για να υπερνικηθεί η προσαρμοσμένη ανατομία του φάρυγγα, οι μύες των ανώτερων αεραγωγών θα πρέπει να είναι πιο δραστήριοι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης σε σχέση με τους φυσιολογικούς ανθρώπους. Χρησιμοποιώντας μια νέα τεχνική που επιτρέπει τις ποσοτικές ηλεκτρομυογραφικές συγκρίσεις μεταξύ των ατόμων, η μεγαλύτερη δραστηριότητα του γενειογλωσσικού μυός καταγράφηκε στη φάση της εγρήγορσης σε ασθενείς με αποφρακτική άπνοια ύπνου παρά στους υγιείς που αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου. Σύμφωνα με το πρότυπο της αρνητικής πίεσης αερισμού που αναφέρθηκε πιο πάνω η αυξημένη αυτή δραστηριότητα έχει δυο συστατικά. Πρώτα απ' όλα η αρνητική πίεση στον ανώτερο αεραγωγό των ασθενών είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με αυτή στους υγιείς. Δεδομένου ότι η κλίση της σχέσης μεταξύ της αρνητικής πίεσης και 113

13 της δραστηριότητας των μυών είναι παρόμοια στους ασθενείς και στους υγιείς, η αύξηση της αρνητικής πίεσης οδηγεί σε μεγαλύτερη ενεργοποίηση των μυών. Δεύτερον ο μυϊκός τόνος αυτών των μυών είναι μεγαλύτερος στους ασθενείς με άπνοια απ' ότι στους υγιείς. Ο μηχανισμός ή οι μηχανισμοί που κρύβονται κάτω από την αύξηση του μυϊκού τόνου δεν είναι γνωστοί αλλά πιθανώς οφείλονται στην προσαρμοστικότητα (πλαστικότητα) του νευρικού συστήματος. Κατά συνέπεια οι μυς των ανώτερων αεραγωγών αντισταθμίζουν με μεγάλη ακρίβεια την ανατομική ανεπάρκεια των απνοϊκών ασθενών και έτσι ο αερισμός διατηρείται. Ακόμη και στους ασθενείς με πολύ σοβαρή άπνοια, τα αναπνευστικά επεισόδια συμβαίνουν μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου, κάτι που ενισχύει την εγκυρότητα της υπόθεσης για την παθογένεση του συνδρόμου, αφού είναι γνωστό ότι τα νευρομυϊκά αντανακλαστικά μειώνονται ή απουσιάζουν όταν κάποιος κοιμάται. Αν και η νευροχημική εξήγηση για αυτή τη διαδικασία είναι άγνωστη, είναι βέβαιο ότι τα αδρενεργικά, χολινεργικά και σερετονινεργικά συστήματα παίζουν κάποιο ρόλο. Η απώλεια της δράσης αυτών των νευροχημικών οδών στον υπογλώσσιο πυρήνα μπορεί να μειώσει πολύ την ικανότητα του γενειογλωσσικού και των άλλων μυών του ανώτερου αεραγωγού να ανταποκριθούν στην εφαρμογή αρνητικής πίεσης, κάτι που φυσιολογικά συμβαίνει όταν το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση. Έτσι εάν ο φάρυγγας ενός ατόμου για να διατηρηθεί βατός κατά την εγρήγορση χρειάζεται αντανακλαστική ενεργοποίηση των μυών είναι φανερό ότι αυτός ο αεραγωγός είναι πολύ ευάλωτος στην απόφραξη κατά τη διάρκεια του ύπνου. Παρά τη μεγάλη σημασία των παραπάνω μηχανισμών στην παθογένεση της αποφρακτικής άπνοιας υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που πιθανόν παίζουν σημαντικό ρόλο. Σύμφωνα με μελέτες σε πειραματόζωα έχει δειχθεί ότι αυξήσεις στην πνευμονική χωρητικότητα ευνοούν τη βατότητα του φάρυγγα. Και εδώ παίρνουν μέρος τα άμεσα μηχανικά αποτελέσματα και τα νευρομυϊκά αντανακλαστικά. Η μείωση του όγκου των πνευμόνων κατά τη διάρκεια του ύπνου οδηγεί τον όλο και πιο ευάλωτο φάρυγγα στη σύμπτωση των τοιχωμάτων του. Θεωρητικά μερικά άτομα εξαρτώνται από αυτόν τον μηχανισμό για να διατηρήσουν τη βατότητα του ανώτερου αεραγωγού τους στη φάση της εγρήγορσης. Εναλλακτικές υποθέσεις Αν και οι παραπάνω παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί είναι αποδεκτοί, έχουν αναπτυχθεί και εναλλακτικές υποθέσεις. Καταρχάς οι φαρυγγικοί μύες των ασθενών με άπνοια τραυματίζονται ή "κουράζονται" με το χρόνο από την επαναλαμβανόμενη σύμπτωση των τοιχωμάτων υπό την επίδραση υψηλών αρνητικών πιέσεων. Η δυσλειτουργία αυτή των μυών θα μπορούσε να διαιωνίζει το φαινόμενο της άπνοιας. Αν και ανωμαλίες έχουν προσδιοριστεί σε συγκεκριμένους υπερώιους μύες, η δυσλειτουργία ολόκληρων των μυών του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος φαίνεται απίθανη λαμβάνοντας υπόψη την εν γένει αποτελεσματικότητά τους στη βατότητα του ανώτερου αεραγωγού κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Επομένως ο βαθμός στον οποίο η νευροπάθεια ή η μυοπάθεια των μυών αυτών διαιωνίζει το πρόβλημα της άπνοιας είναι ασαφής. Επίσης ή άπνοια μπορεί να προκύψει σαν αποτέλεσμα ανωμαλιών συγχρονισμού μεταξύ της συστολής των μυών αυτών και του διαφράγματος. Γενικά οι εισπνευστικοί φαρυγγικοί μύες δρουν πριν από τη διαφραγματική συστολή και θεωρητικά προετοιμάζουν τον ανώτερο αεραγωγό για τη σύμπτωση των τοιχωμάτων που θα συμβεί κατά την εισπνοή. Οι ανωμαλίες του συγχρονισμού αυτού του συστήματος θα μπορούσε θεωρητικά να αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα της σύμπτωσης του τοιχώματος του ανώτερου αεραγωγού. Αν και υπάρχουν μερικά ενθαρρυντικά στοιχεία, είναι περιορισμένα και έτσι ο μηχανισμός αυτός δε θεωρείται γενικά σημαντικός. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Από τη στιγμή που θα παρουσιαστεί άπνοια ή υπόπνοια ο τερματισμός της είναι ιδιαίτερης σημασίας για να μην προκληθεί μεγάλη υποξυγοναιμία και υπερκαπνία και όλων όσων συνεπάγονται. Παρά το 114

14 γεγονός ότι όσο η άπνοια εξελίσσεται η δράση των μυών του φάρυγγα αυξάνει, αυτή η αύξηση της δραστηριότητας είναι συνήθως ανεπαρκής ώστε να εξασφαλιστεί και πάλι η βατότητα του φαρυγγικού αεραγωγού. Έτσι κατά τη διάρκεια του ύπνου για να τερματιστεί το επεισόδιο απαιτείται παροδική «αφύπνιση», η οποία συνήθως δεν οδηγεί σε κανονική εγρήγορση. Το ακριβές ερέθισμα το οποίο έχει ως αποτέλεσμα την αφύπνιση του ασθενούς δεν είναι ακόμα ξεκαθαρισμένο, αν και πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως σε αυτό το γεγονός συμβάλλουν η αύξηση της αναπνευστικής προσπάθειας σε συνδυασμό με την υποξαιμία ή την υπερκαπνία που αναπτύσσεται. Οι νευρολογικές επιπτώσεις από τις συνεχείς αφυπνίσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας έχουν καλά περιγραφεί σε πολλές μελέτες και περιλαμβάνουν την υπνηλία, τη χαμηλή απόδοση σε διάφορα νευροφυσιολογικά test, παρατεταμένους χρόνους αντίδρασης, μειωμένη δημιουργικότητα, κακή ποιότητα ζωής. Πιο αναλυτικά: Καρδιαγγειακό σύστημα: Οι καρδιαγγειακές επιπλοκές της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου μπορεί να οξείες ή χρόνιες. Οξέως, πολλοί είναι οι μηχανισμοί εκείνοι οι οποίοι συντελούν στο να έχουμε μια αιμοδυναμική απάντηση τη στιγμή της αποφρακτικής άπνοιας. Η μείωση ή η παύση της αναπνοής συνδέεται με μεγάλη μείωση της μερικής αρτηριακής πίεσης του οξυγόνου (PaO 2 ), με αύξηση της μερικής αρτηριακής πίεσης του CO 2 (PaCΟ 2 ), καθώς επίσης και με αύξηση της συμπαθητικής δραστηριότητας. Επιπλέον, η συνέχιση της αναπνευστικής προσπάθειας κατά τη σύμπτωση του φαρυγγικού τοιχώματος μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση της ενδοθωρακικής πίεσης. Η αρνητική ενδοθωρακική πίεση συμβάλλει στην αύξηση του καρδιακού προφορτίου καθώς και στην αύξηση του μεταφορτίου της αριστερής κοιλίας. Χρονίως, η αποφρακτική άπνοια ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης για μακρές περιόδους. Σε αυτή την παρατήρηση έχουν φτάσει οι ερευνητές ύστερα από πολλές έρευνες που έγιναν πάνω σε ζώα, από επιδημιολογικές μελέτες καθώς επίσης και ύστερα από κλινικές επεμβατικές μελέτες. Ο υποκείμενος μηχανισμός ακόμα δεν έχει προσδιοριστεί αλλά πιθανόν να περιλαμβάνει ερεθισμό του συμπαθητικού, μείωση της δραστηριότητας του παρασυμπαθητικού και απελευθέρωση της ενδοθηλίνης. Τέλος έχει παρατηρηθεί πως ο συνδυασμός των οξέων και χρόνιων αιμοδυναμικών επιπλοκών στην αποφρακτική άπνοια ύπνου έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για έμφραγμα του μυοκαρδίου για καρδιαγγειακές βλάβες και για συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια. Αναπνευστικό σύστημα: Σε ασθενείς που πρωτοεμφανίζονται με έκδηλη δύσπνοια προσπάθειας ή/και ηρεμίας, καθώς και με ευρήματα δεξιάς καρδιακής ανεπάρκειας, η ανάλυση των αερίων του αρτηριακού αίματος δείχνει συνήθως υπερκαπνική αναπνευστική ανεπάρκεια. Στους ασθενείς αυτούς υπάρχει σχεδόν πάντα κάποιος επιπρόσθετος παράγοντας ο οποίος σε συνδυασμό με το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας τους οδηγεί σε αναπνευστική ανεπάρκεια. Ένας από τους πιο συχνούς παράγοντες είναι η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια. Σε αρκετές εργασίες αναφέρονται υψηλά ποσοστά (10%-20%) συνυπάρξεως συνδρόμου αποφρακτικής άπνοιας και ΧΑΠ. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι και τα δυο νοσήματα είναι αρκετά συχνά στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα σε άνδρες της μέσης ηλικίας, ώστε η συνύπαρξη να συμβαίνει τυχαία σε αρκετούς ασθενείς. Ίσως πάλι να υπάρχουν και μερικοί λόγοι οι οποίοι ευοδώνουν αυτή τη συνύπαρξη, όπως η μειωμένη αναπνευστική ώση που παρατηρείται συχνά σε υπερκαπνικούς ασθενείς με ΧΑΠ που μπορεί να βοηθήσει στην εκδήλωση απνοιών. Η συνύπαρξη συνδρόμου αποφρακτικής άπνοιας και ΧΑΠ οδηγεί σε βαρύτερη νυκτερινή και ημερήσια υποξυγοναιμία και υπερκαπνία σε σχέση με την υποξυγοναιμία και την υπερκαπνία που θα δημιουργούσε η κάθε μια από τις παραπάνω νόσους μεμονωμένα. Ενδοκρινικό σύστημα: Το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο μπορεί να επιδράσει στις διάφορες ορμόνες μέσω: 1. της κατατμήσεως και αποδιοργανώσεως των διάφορων σταδίων και κύκλων του ύπνου εξαιτίας των επανειλημμένων απνοϊκών επεισοδίων, οπότε δεν υπάρχει πραγματικός ύπνος, 2. της αμέσου κεντρικής επιδράσεως της υποξυγοναιμίας στους νευροδιαβιβαστές οι οποίοι με τη σειρά τους θα επηρεάσουν την παραγωγή των ορμονών του άξονος υποθαλάμου-υποφύσεως. 3. του "ερεθίσματος" των συνεχών αφυπνίσεων οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε κεντρική αντίδραση στο "ερέθισμα" με αποτέλεσμα ορμονικές μεταβολές, 115

15 4. των συνεχών επεισοδίων ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας τα οποία μπορεί να "μπερδέψουν" τον κιρκαδιανό ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα το σύνδρομο επηρεάζει μέσω διάφορων μηχανισμών τα επίπεδα της αυξητικής ορμόνης (GH), των ανδρογόνων και των θυρεοειδικών ορμονών. Τροχαία ατυχήματα: Ορισμένοι από τους παράγοντες που εμπλέκονται στην πρόκληση τροχαίων ατυχημάτων είναι η υπνηλία, η κούραση και η έλλειψη προσοχής. Οι παραπάνω παράγοντες αποτελούν συμπτώματα του συνδρόμου της αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο. Έτσι διάφορες μελέτες και εργασίες με τη χρήση κυρίως νευροψυχιατρικών μετρήσεων έδειξαν ότι αρκετοί πάσχοντες από το σύνδρομο είχαν σημαντικά μειωμένους χρόνους αντιδράσεως και δυσκολία στη διατήρηση της εγρήγορσης με αποτέλεσμα να είναι επιρρεπείς στην πρόκληση τροχαίων ατυχημάτων. ΔΙΑΓΝΩΣΗ Ιστορικό Η διάγνωση του συνδρόμου ξεκινά με ένα λεπτομερές ιστορικό, με έμφαση στις συνήθειες του ύπνου και τη συμπεριφορά του ατόμου και είναι συνήθως εμφανής σε σοβαρά πάσχοντες ασθενείς. Οι μελέτες της ευαισθησίας και της προγνωστικής αξίας του ιστορικού του ύπνου για τη διαπίστωση της αποφρακτικής άπνοιας έχουν δώσει διάφορα αποτελέσματα. Σε ένα πληθυσμό ασθενών με διαταραχές του ύπνου, το ιστορικό του ύπνου μπορεί να είναι αρκετά διαγνωστικό για την άπνοια στον ύπνο, αλλά στο γενικό πληθυσμό, το ιστορικό εύκολα παραβλέπεται ή δεν εξετάζεται. Κλινική εξέταση Στην κλινική εξέταση των ασθενών με σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας πρέπει να αναζητάται κάθε μορφή παχυσαρκίας, η οποία μαζί με το ΒΜΙ σχετίζεται με την άπνοια. Μια περίμετρος τραχήλου πάνω από 42 cm στους άνδρες και 40 cm στις γυναίκες συσχετίζεται σε σημαντικό βαθμό με την άπνοια. Η κλινική εξέταση πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την αξιολόγηση της στοματικής κοιλότητας, του μεγέθους της γλώσσας, της παρουσίας αμυγδαλών και της θέσης της οπίσθιας μοίρας της μαλακής υπερώας. Οι υπερμεγέθεις αμυγδαλές μπορεί επίσης συμβάλλουν στη στένωση των ανώτερων αεραγωγών. Πολυπαραμετρική καταγραφή του ύπνου Η κύρια μέθοδος που χρησιμοποιείται για τη διάγνωση της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου είναι η πολυπαραμετρική καταγραφή του ύπνου (εικόνες 3,4) κατά τη διάρκεια της νύχτας σ' ένα εργαστήριο ύπνου η οποία περιλαμβάνει ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα του πρόσθιου κνημιαίου μυός, ηλεκτροοφθαλμογράφημα, ηλεκτροκαρδιογράφημα, μέτρηση οξυγόνωσης, τους ήχους της τραχείας (ροχαλητό), τη θέση του σώματος, την καταγραφή του τύπου της αναπνοής. Η όλη εξέταση απαιτεί την παραμονή και τον ύπνο του εξεταζομένου σε ειδικό εργαστήριο, το οποίο θα πρέπει να είναι ένα άνετο μονόκλινο δωμάτιο, όσο το δυνατόν πιο ήσυχο, το οποίο να μοιάζει περισσότερο με υπνοδωμάτιο κατοικίας παρά νοσοκομείου. Ο λόγος αυτών των προϋποθέσεων είναι η ανάγκη για γρήγορη προσαρμογή του εξεταζομένου, ώστε η ποιότητα του ύπνου της πρώτης βραδιάς να μην απέχει πολύ από την συνήθη. 116

16 Εικόνα 3 Εικόνα 4 Οι μετρήσεις της ρινικής πίεσης μπορεί επίσης να βοηθήσουν στην αναγνώριση της υψηλής εισπνευστικής αντίστασης. Τα αποτελέσματα από πολλές μελέτες δείχνουν ότι η ευαισθησία της ρινικής πίεσης είναι καλύτερη από εκείνη ενός θερμίστορα στην ανίχνευση διαφόρων αναπνευστικών γεγονότων που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αυτό βέβαια που δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα είναι κατά πόσο και η ειδικότητα αυτού του μηχανισμού είναι καλύτερη. Πολλοί αναρωτιούνται εάν αυτά τα λεπτά γεγονότα τα οποία ανιχνεύονται μόνο με μετρήσεις της ρινικής πίεσης είναι σημαντικά στην κλινική πράξη. Για την απάντηση αυτού του ερωτήματος θα χρειαστεί να γίνουν μελέτες οι οποίες θα συγκρίνουν τη διάγνωση που έχει γίνει με βάση τη μέτρηση της ρινικής πίεσης με τη διάγνωση που έχει τεθεί με τη βοήθεια του θερμίστορα. Έτσι, παρόλο που η πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου παραμένει ο χρυσός κανόνας για τη διάγνωση της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου, υπάρχει εξέλιξη και πρόοδος όσον αφορά την ειδικότητα και άλλων τεχνικών. Κατά καιρούς ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει την καταγραφή του ύπνου σε περισσότερες από μία νύχτες με καταγραφές μικρότερες από τη συνολική διάρκεια του ύπνου ανά νύχτα. Η ιδέα αυτής της στρατηγικής βασίζεται στο να γίνει καταγραφή του ύπνου για τις τρεις πρώτες ώρες της νύχτας. Εάν τελικά παρατηρηθεί χωρίς αμφιβολία ότι υπάρχει άπνοια τότε προτείνεται θεραπευτικά η CPAP. Αυτή η προσέγγιση έχει πλεονεκτήματα (ευκολότερη αποδοχή της εξέταση από τον ασθενή, μικρότερο κόστος) αλλά και ένα βασικό μειονέκτημα - η καταγραφή του ύπνου δεν είναι πλήρης. Έτσι η πολυπαραμετρική καταγραφή του ύπνου είναι η κύρια διαγνωστική μέθοδος για το σύνδρομο. 117

17 Εικόνα 5 Μια άλλη, αμφιλεγόμενη όμως, διαγνωστική τεχνική για screening, είναι η χρησιμοποίηση της οξυμετρίας κατά τη διάρκεια της νύχτας. Παρόλο που ο επαναλαμβανόμενος αποκορεσμός είναι πολύ ειδικός για την αποφρακτική άπνοια ύπνου, η οξυμετρία πολύ συχνά δεν έχει αρκετή ευαισθησία για τον καθορισμό λεπτών διαταραχών της αναπνοής η ευαισθησία και η ειδικότητα κυμαίνονται μεταξύ 50-90%. Συμπερασματικά η καταγραφή της αρνητικής οξυμετρίας χρειάζεται follow-up μελέτες για να αποδειχθεί η διαγνωστική της ευαισθησία και προς το παρόν οδηγεί πολλούς στο ερώτημα για το αν είναι χρήσιμη (εικόνες 5,6). Εικόνα 6 Πολλές κατ' οίκον διαγνωστικές μέθοδοι έχουν ανακαλυφθεί και χρησιμοποιούν πιο απλές μετρήσεις. Συγκεκριμένα είτε χρησιμοποιούν το ροχαλητό και την οξυμετρία είτε την οξυμετρία, τη ροή του αέρα, την προσπάθεια και τη θέση. Γενικά η διαγνωστική αξία αυτών των δοκιμασιών είναι περίπου 80% και υπάρχουν διχογνωμίες για το ρόλο και τη χρησιμότητά τους. Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαγνωστικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις διαφέρουν μεταξύ των διαφόρων χωρών αλλά και μεταξύ των περιοχών της ίδιας χώρας. Έτσι σε ορισμένες περιοχές η κατ' οίκον διάγνωση και θεραπεία αποτελεί την πρώτη επιλογή ενώ σε άλλες προτιμάται η μελέτη στο εργαστήριο. 118

18 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Συντηρητική αντιμετώπιση Έχουν περιγραφεί αρκετές απλές συντηρητικές μέθοδοι. Η θέση του σώματος (δηλαδή ο ασθενής να κοιμάται στο ένα πλευρό) είναι χρήσιμη όταν η αποφρακτική άπνοια αναφέρεται ότι εμφανίζεται μόνο κατά τον ύπνο σε ύπτια θέση. Η απώλεια βάρους έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σαν βασική θεραπεία της άπνοιας ύπνου, αλλά επιτυγχάνεται δύσκολα. Η αποφυγή χρήσης αλκοόλ το βράδυ, αγχολυτικών/υπνωτικών φαρμάκων πριν την κατάκλιση, καθώς και καθυστερημένων γευμάτων βοηθά. Η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να περιορίσει τη συμφόρηση του φάρυγγα και να βελτιώσει τη βατότητα της μύτης. Φάρμακα που έχουν χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία της OSA περιλαμβάνουν την προτριπτυλίνη, τη φλουοξετίνη και την προγεστερόνη, αλλά κανένα δεν έχει επιδείξει κάποια σημαντική αποτελεσματικότητα. CPAP (συνεχής θετική πίεση αεραγωγών) Η θεραπεία με CPAP (εικόνες 7,8) παραμένει θεραπεία εκλογής για την αποφρακτική άπνοια ύπνου λόγω της αποτελεσματικότητάς της στην εξάλειψη της άπνοιας και στη βελτίωση που παρατηρείται σε ορισμένες νοσηρές καταστάσεις οι οποίες ως αίτιο έχουν την άπνοια. Τα αποτελέσματα από έρευνες έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική βελτίωση τόσο της υπνηλίας όσο και των ανώτερων εγκεφαλικών λειτουργιών στους ασθενείς που χρησιμοποίησαν CPAP σε σχέση με τους ασθενείς στους οποίους δόθηκε placebo ή υποθεραπεία με CPAP. Επίσης σημειώθηκε και πτώση της αρτηριακής πίεσης. Γι' αυτό η θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου θα πρέπει να περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση της CPAP στις περισσότερες περιπτώσεις αφού όπως αναφέρθηκε παραπάνω είναι αποτελεσματική στην εξάλειψη των επεισοδίων άπνοιας και υπόπνοιας. Από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του CPAP είναι η άμεση και εμφανής αποτελεσματικότητά του στη βελτίωση των συμπτωμάτων του συνδρόμου αποφρακτικής άπνοιας, καθώς επίσης και το ότι μπορεί να χορηγηθεί δοκιμαστικά για ένα χρονικό διάστημα και να αποσυρθεί αν δεν είναι ανεκτό ή αν δεν επιφέρει βελτίωση, σε αντίθεση με τη χειρουργική θεραπεία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε ήπιες περιπτώσεις του συνδρόμου και σε περιπτώσεις που τα συμπτώματα δεν συνηγορούν κατηγορηματικά για την ύπαρξη του συνδρόμου. Εικόνα 7 119

19 120 Eικόνα 8 Θα πρέπει να αναφερθεί η εφαρμογή άλλων θεραπειών σε τρεις καταστάσεις. Καταρχήν, σε άτομα στα οποία η αιτία της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου είναι αναστρέψιμη (όπως για παράδειγμα στην υπερτροφία των αμυγδαλών) ενδείκνυται η χειρουργική αντιμετώπιση. Δεύτερον, σε άτομα στα οποία είτε αποτυγχάνει η θεραπεία με CPAP είτε αρνούνται να τοποθετήσουν τη CPAP θα πρέπει να γίνει άλλου είδους θεραπευτική προσέγγιση (όπως συσκευές για το στόμα ή χειρουργείο της ανώτερης αναπνευστικής οδού). Τρίτον, η θεραπεία της άπνοιας μετρίου βαθμού είναι ένα θέμα που ακόμα συζητείται. Σε αυτούς τους ασθενείς θα πρέπει να δίνεται έμφαση στα συντηρητικά τα οποία περιλαμβάνουν διατήρηση της ρινικής βατότητας, αποφυγή κατασταλτικών, όπως π.χ. του αλκοόλ και 7-8 ώρες ύπνο τη νύχτα. Επιπλέον, άτομα με τεκμηριωμένη άπνοια θέσης θα πρέπει να αποφεύγουν να κοιμούνται ανάσκελα. Παρά τα σημαντικά πλεονεκτήματα των συντηρητικών μέτρων, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τη θεραπεία με CPAP σε ασθενείς με μετρίου βαθμού άπνοια. Τα αποτελέσματα μελετών έχουν δείξει ότι υπάρχει βελτίωση στα καθημερινά συμπτώματα αυτών των ασθενών ύστερα από τη θεραπεία με CPAP. Τελευταία έχει κερδίσει έδαφος η χρησιμοποίηση καινούργιων συσκευών θετικών πιέσεων οι οποίες περιλαμβάνουν bilevel positive airway pressure machines (BIPAP) (διαφορετική εισπνευστική και εκπνευστική πίεση). Τα αποτελέσματα από κλινικές δοκιμασίες δείχνουν πως οι συσκευές αυτές δεν υπερέχουν από την CPAP όσον αφορά τη χρησιμοποίησή τους από τη στιγμή που η ανεκτικότητα του ασθενούς στη συσκευή είναι σχεδόν η ίδια και στις δυο περιπτώσεις. Παρόλα αυτά οι ασθενείς οι οποίοι χρειάζονται υψηλές πιέσεις με CPAP για να εξαλείψουν κάποιες αναπνευστικές διαταραχές που αυξάνουν το εκπνευστικό έργο της αναπνοής πολύ συχνά προτιμούν bilevel positive airway pressure (BIPAP). Όμως η χρήση αυτών των συσκευών είναι δύσκολο να εκτιμηθεί σε καθημερινή βάση λόγω του υψηλού κόστους τους. Γι' αυτό και η απλή CPAP παραμένει η κύρια θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας. Στοματικές συσκευές Οι συσκευές για την κάτω γνάθο και τη γλώσσα είναι μηχανικές συσκευές που έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιηθούν στη βελτίωση της άπνοιας του ύπνου. Αν και η CPAP είναι σαφώς αποτελεσματικότερη, ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις, οι παραπάνω στοματικές συσκευές έχουν το δικό τους ρόλο στη θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου. Σε μια τυχαιοποιημένη τετραετή κλινική δοκιμή μελετήθηκαν ασθενείς που χρησιμοποιούσαν στοματικές συσκευές αντί για χειρουργική θεραπεία του ανώτερου αναπνευστικού για την αντιμετώπιση της μέσης βαρύτητας της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου. Παρόλο που οι στοματικές συσκευές φάνηκε να είναι καλύτερες ο αριθμός των ασθενών που εγκατέλειψαν τη δοκιμή ήταν μεγάλος και έτσι δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Γενικά σε τυχαιοποιημένες μελέτες, όταν συγκρίνονται απευθείας οι στοματικές συσκευές και η CPAP, οι ασθενείς προτιμούν τις πρώτες ακόμα και όταν δεν έχουν πλήρη βελτίωση των συμπτωμάτων τους. Έτσι οι στοματικές συσκευές θα πρέπει να προτείνονται ως μέσο θεραπείας σε ασθενείς που έχουν αποτύχει ή αρνηθεί τη χρήση της CPAP, σε αυτούς που πάσχουν από ελαφρά ή μέτρια άπνοια ύπνου (AIH<15 αφυπνίσεις) και σε αυτούς τους οποίους η χειρουργική αντιμετώπιση έχει αποτύχει (εικόνα 9).

20 Εικόνα 9 Χειρουργική αντιμετώπιση Η πιο κοινή χειρουργική διαδικασία για την αποφρακτική άπνοια ύπνου είναι η πλαστική της σταφυλής, της υπερώας και του φάρυγγα (σταφυλοϋπερωιοφαρυγγοπλαστική - uvulopalatopharyngoplasty UPPP) κατά την οποία η σταφυλή και ο περιττός μαλακός ιστός της μαλακής υπερώας εξαιρούνται. Μόνο περίπου το 41% των ασθενών που υποβάλλονται στη διαδικασία έχουν ΑΗΙ λιγότερο από 20 επεισόδια ανά ώρα. Επιπλέον, 20 επεισόδια ανά ώρα κρίνονται ως μη ικανοποιητικό αποτέλεσμα ειδικά λαμβάνοντας υπόψη τον αβέβαιο συσχετισμό μεταξύ του ΑΗΙ και των επιπλοκών της άπνοιας. Επίσης, η απεικόνιση και οι διαδικασίες της φυσικής εξέτασης δεν έχουν δείξει ότι βελτιώνουν την επιλογή των ασθενών για χειρουργείο. Κατά συνέπεια, ο ρόλος της πλαστικής της σταφυλής της υπερώας και του φάρυγγα για τη θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου είναι μάλλον περιορισμένος. Η ολονύχτια πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου 3-4 μήνες μετά από τη χειρουργική επέμβαση σαφώς και ενδείκνυται. Σε πολλές περιπτώσεις το ροχαλητό θα σταματήσει μετά την εγχείρηση αλλά η διαταραγμένη αναπνοή συνεχίζεται, οδηγώντας στη σιωπηλή άπνοια. Τουλάχιστον μια ερευνητική ομάδα, έχει αναφέρει επιτυχία με πιο επιθετικές χειρουργικές επεμβάσεις. Η μείωση του ΑΗΙ σε λιγότερο από 10 επεισόδια ανά ώρα έχει αναφερθεί σε περίπου 60% των ασθενών μετά από επέμβαση προώθησης του γενειοϋοειδούς (genioglossal advancement-εικόνα 10) και σε 90% μετά από επέμβαση προώθησης της άνω και κάτω γνάθου (maxillomandibular advancementεικόνα 11). Eντούτοις η δυνατότητα γενίκευσης αυτών των αποτελεσμάτων είναι ασαφής και αυτές οι διαδικασίες δεν έχουν κερδίσει τη μεγάλη αποδοχή γι' αυτό και απαιτούνται τυχαίες ελεγχόμενες δοκιμές. Εικόνα 10 Εικόνα 11 Οι νεότερες χειρουργικές προσεγγίσεις όπως η πλαστική επέμβαση της σταφυλής με laser είναι απογοητευτικές. Καμία από αυτές τις τεχνικές δεν είναι αποτελεσματική στη θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου. Εντούτοις, για τους ασθενείς των οποίων το κύριο ενόχλημα είναι το ροχαλητό, με ελάχιστη ή καθόλου άπνοια, αυτές οι διαδικασίες μπορούν να ληφθούν υπόψη. Το ροχαλητό, είναι ένα κοινό πρόβλημα το οποίο γενικά δεν συνδέεται με σημαντικά δυσμενή ιατρικά δευτερογενή συμπτώματα 121