ΜΗΝΙΑΙΟ ^KKjlHtiatTIKO *

Transcript

1 ΜΗΝΙΑΙΟ ^KKjlHtiatTIKO Ή^ρ ιο ά ικ ο 0 fffltm ttm * GKAJAGTλΙ He ΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙλ TOY ceg. ΜΗΤΡΟΠΟΜΤΟΥ Μ YTI \ Η N H C κ ο γ ΐ λ κ ω κ ο γ ΙΛΡΥΤΗΟ: 0 MYTI\HNHC l\k(dkoc (t) 1333 ΛΙ6Y9YNTHC: XPXIM. IXKCDKOC C. πρωτοουγκ6\\οο ΚλΡλΜΟΥ^ΗΟ 6TO C ΟΗ' ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 ΑΡΙΘ. 1 ΚΡΧΚ6 Ι0 \Κ\ΛΗΜΙ KC λθηνων

2 m m «ο μ μ ν» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γ. Μαντζαρίδη, Όμ. Καθηγητοΰ Χριστός καί χρ ό νο ς... Νικολάου Χριστοπούλου, Θεολόγου Οί Τρεις Ιεράρχες κάτοπτρο τοΰ Χριστού στόν κόσμο Συναξαριστής Ό 'Άγιος Έφραίμ ό Σ ύρος... Άρχιμ. Ιακώβου Καραμούζη Μιά φωτεινή καί άνεξίτηλη μορφή ΓΡΑΦΕΙΑ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΤΗΛ.: καί 40892, FAX: immit@otenet.gr, web: Ιδιοκτήτης: Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Μέγα Γεροντικό Άποφυγή της κατάκρισης... Ποίημα Γιά τήν Πατρίδα μ α ς... Χρονικά καί προσφορές... Εκδότης: Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Διευθυντής Συντάξεως: ΑΡΧΙΜ. ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ Μητροπόλεως 1, Μυτιλήνη Τ.Κ Τηλ Συνεργάτης τοΰ περιοδικού: ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΛ ΜΕΣ Κωδικός Εντύπου: 2595 ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Εσω τερικού 10 Ετήσια Αμερικής 15$ 'Άλλων Χωρών Έξωτερ. άνάλογος Γ ιά Νομικά πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου έτησία συνδρομή 25 Θερμώς παρακαλοομε νά μ ά ς γνω ρίζετε έγκαίρω ς τή νέα σας διεύθυνση, άναφ έροντας καί τήν παλαιά, γιά νά μήν έταστρέφουν άνεπίδοτα τά τεύχη. Γ ραφικές Τέχνες «ΜΕΛΙΣΣΑ» Άσπροβάλτα, Θεσ/νίκη Τηλ.: , FAX:

3 &]& & & & di. *L & il il zl & & *L il ffl W w w W tc w- w- w W W w w W 35 * 0 TFOfMttN t ili ife iit at ili ili ili ife jl{ ίβ jfe MS «ϊ»»ϊi 5b 5Ji Τοΰ Όμ. ΚαθηγητοΟ Γ. Μαντζαρίδη Ό άχρονος Θεός μέ τήν ελευσή του στόν κόσμο δημιουργεί μιά πρωτοφανή τομή στό χρόνο καί τήν ιστορία, καί θεμελιώνει μιά ποιοτικως καινούργια εποχή. Όλόκληρη ή πρό Χριστού περίοδος τής ανθρωπότητας ήταν περίοδος προετοιμασίας γιά τήν ελευση τού Χριστού. Ή προετοιμασία αύτή πραγματοποιήθηκε στά πλαίσια τού εκλεκτού λαού τού Θεού, αλλά καί εύρύτερα σέ ολόκληρη τήν ανθρωπότητα. Ό Απόστολος Παύλος στήν Πρός Γαλάτας επιστολή του γράφει: «Ότε δέ ήλθε τό πλήρωμα τού χρόνου, εξαπέστειλεν ο Θεός τόν Υιόν αύτού, γενόμενον εκ γυναικός, γε- νόμενον ύπό νόμον, ινα τούς ύπό νόμον εξαγοράση, ινα τήν υιοθεσίαν απολάβωμεν»1. Προβάλλει δμως τό ερώτημα: Πως πρέπει νά νοηθεί εδω τό πλήρωμα τού χρόνου; Ό πω ς ήδη σημειώσαμε, στήν Παλαιά Διαθήκη δέν ύπάρχει ή εννοια κάποιου απόλυτου χρόνου, πού προσφέρεται γιά τήν καταγραφή γεγονότων. Ό χρόνος δέν είναι νοητός χωρίς γεγονότα. Καί τά κατεξοχήν γεγονότα είναι οι φανερώσεις τού Θεού μέσα στόν κόσμο. Αύτά δίνουν νόημα καί περιεχόμενο στό χρόνο. Αύτά προσδιορίζουν τό χαρακτήρα καί τό ρυθμό του. 1. Γαλ. 4, O ΠΟΙΜΗΝ -9

4 Ό χρόνος λοιπόν δέν μπορεί νά νοηθεί καθευατόν. Καί τό πλήρωμα τού χρόνου δέν πρέπει ν αναζητηθεί στήν απρόσιτη καί απροσδιόριστη φύση του. Τό πλήρωμα τού χρόνου βρίσκεται στό πλήρωμα των γεγονόταν πού διαδραματίζονται μέσα σ αύτόν. Βρίσκεται στή συμπλήρωση μιας διαδικασίας διαλόγου καί πάλης τού Θεού μέ τόν άνθρωπο, πού προετοίμασε τή φανέρωση τού Θεού ώς ανθρώπου μέσα στόν κόσμο. Ό Θεός μέ τήν ενεργό παρουσία του στήν ιστορία τού Ισραήλ καί τή σταθερή πιστότητά του στίς ύποσχέσεις του καλούσε διαρκως τό λαό του σέ πίστη καί συμμόρφωση πρός τό θέλημά του. Καί δσο προσέγγιζε ή εκπλήρωση των προϋποθέσεων αύτών, προετοιμαζόταν καί προτυπωνόταν ή ελευση τού Χριστού. Ό Ισαάκ, ο Ιωσήφ, ο Μωυσής, ο Ιησούς τού Ναυή, οι Προφήτες προτύπωσαν καί προετοίμασαν τήν ελευση τού Χριστού. Τό πλήρωμα δμως τού χρόνου ήρθε δταν παρουσιάστηκε ή γυναίκα εκείνη, πού θά μπορούσε νά γεννήσει τό Χριστό: ή Παρθένος Μαρία. Στό πρόσωπό της κορυφώθηκε ολόκληρη ή προετοιμασία, καί από αύτήν άρχισε ή αιώνια σωτηρία2. Ό Χριστός, πού είναι Υιός τού Θεού καί φορέας τής βασιλείας του στόν κόσμο, ερχεται ώς εσχατος «απεσταλμένος τού Θεού»3. Μέ τήν ενανθρώπησή του λήγει ή περίοδος τού νόμου καί τής δουλείας, γιά ν αρχίσει ή περίοδος τής χάριτος καί τής υιοθεσίας. Όλόκληρο τό εργο τής δημιουργίας ανακεφαλαιώνεται στό εργο τής εν Χριστώ αναδημιουργίας. Τά «εν αρχή» τής Γενέσεως προσλαμβάνονται, γιά ν ανακαινιστούν από τόν «εν αρχή» παρόντα Λόγο τού Θεού4. Έτσι αποκαθίσταται ο σκοπός τής ύπάρξεως τού ανθρώπου καί ολόκληρης τής δημιουργίας. Ό Χριστός είναι ο νέος, αλλά καί ο εσχατος Άδάμ5. Είναι ή αιτία καί ο σκοπός τού κόσμου. Είναι αύτός πού ύπάρχει πρίν απ δλα καί στόν οποίον στηρίζονται δλα: «Οτι εν αύτώ εκτίσθη τά πάντα, τά εν τοίς ούρανοίς καί τά επί τής γής, τά ορατά καί τά αόρατα... τά πάντα δι αύτού καί εις αύτόν εκτισται»6. Στό Χριστό επομένως εχει τήν αρχή καί τό τέλος του καί ο χρόνος. Ή ελευση τού Χριστού ανατρέπει Η 2. «Αυτη καί των πρό αύτης αιτία, καί των μετ αύτήν προστάτις, καί των αιωνίων πρόξενος αυτη των προφητών ύπόθεσις, των άποστόλων άρχή, των μαρτύρων έδραίωμα, των διδασκάλων κρηπίς». Γρηγορίου Παλαμα, Όμιλία 53, 25, εκδ. Σ. Οικονόμου, Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης τοΰ Παλαμα, Όμιλίαι ΚΒ', Άθηναι 1861, σ Μάρ. 12, 6. Πρβλ. Έβρ. 1, Βλ. Ίω. 1, 1 κ.έ. Πρβλ. καί O. Cullmann, Χριστός κ α ί χρόνος (μεταφρ. Π. Κουμάντου), Άθήνα 1980, σ Βλ. π.χ. Α ' Κορ. 15, Κολ. 1, 16.» Ο ΠΟΙΜΗΝ - 2

5 ' ^ τήν πορεία του κόσμου. Τά γεγονότα πού πραγματοποίησε «εφάπαξ»7 μέσα στήν ιστορία δημιουργούν ενα νέο κόσμο, ενώ παράλληλα καθιερώνουν ενα νέο χρόνο, πού διαφέρει ριζικά από τό χρόνο της μυθολογίας. Φαίνεται δμως προκλητικό γιά τόν κοσμικά η ακόμα καί γιά τόν θρησκευτικά σκεπτόμενο άνθρωπο νά δεχθεί δτι κατά τή σύντομη περίοδο της παρουσίας τού Χριστού, καί ιδίως κατά τίς τελευταίες μέρες της επίγειας ζωης του, πραγματοποιήθηκε ή σωτηρία καί ανακαίνιση τού σύμπαντος8. Παρουσιάζεται ώς μωρία τό κήρυγμα, δτι μέ τό πάθος, τήν ταφή καί τήν ανάσταση τού Χριστού, πού συνέβησαν επί Ποντίου Πιλάτου, προσφέρθηκε ή αιώνια ζωή στόν άνθρωπο. Παράλληλα δμως ο νέος αύτός χρόνος, πού καθιερώθηκε μέ τήν παρουσία τού Χριστού, προσφέρει στό χρόνο της καθημερινης ζωης τό περιεχόμενο καί προοπτική πού επιχειρούσε αλλά αδυνατούσε νά προσφέρει ο μυθικός χρόνος. Ό πόνος τού ανθρώπου γιά κατανίκηση τού θανάτου καί μετοχή στήν αιώνια ζωή, πού επιχειρούσε νά καλύψει ή μυθολογία μέ τήν αναγωγή στό μυθικό χρόνο, ικανοποιείται τώρα μέσα στήν ιστορία μέ τήν «εφάπαξ» αύτοπροσφορά τού Χριστού.Έτσι απέναντι στό μυθικό προοίμιο «μιά φορά κι εναν καιρό», πού παραπέμπει σ ενα διαρκώς ανακυκλούμενο πλασματικό χρόνο9, προβάλλει τών εύαγγελικών περικοπών «τω καιρω εκείνω», πού αναφέρεται στό συγκεκριμένο καί μοναδικό χρόνο της παρουσίας τού Χριστού μέσα στήν ιστορία. Ό Χριστός ανακαινίζει τόν σύμπαντα κόσμο. Ώ ς Θεάνθρωπος δμως συνδέεται ειδικότερα μέ τόν άνθρωπο. Άνακεφαλαιώνει ολόκληρο τό ανθρώπινο γένος καί τό οδηγεί στόν τελικό του προορισμό. Ό χρόνος, πού δημιουργήθηκε μαζί μέ τόν κόσμο, καί διέπει τόν άνθρωπο καί τή ζωή του, συνυφαίνεται μέ τήν αιωνιότητα. Τό ορατό ενώνεται μέ τό αόρατο καί τό κτιστό μέ τό άκτιστο. Ό άνθρωπος γίνεται θεός καί ελευθερώνεται από τίς δεσμεύσεις καί τούς περιορισμούς της φύσεώς του. Ή θέση του μέσα στόν κόσμο μεταβάλλεται καί οι σχέσεις του μέ τό χρόνο επαναπροσδιορίζονται. Ό Χριστός δέν είναι μόνο ο νέος καί ο έσχατος Άδάμ πού ήρθε γιά ν αναπλάσει τόν παλαιό. Είναι καί τό πρότυπο τού παλαιού Άδάμ. Γιά τό Χριστό δημιουργήθηκε εξαρχης ο άνθρωπος. «Καί γάρ διά τόν καινόν άνθρωπον ανθρώπου φύσις συνέστη τό εξ αρχης», παρατηρεί ο άγιος Κα- 7. Βλ. Έβρ. 7,27. 9,22. 10, Βλ. Γρηγορίου Παλαμα, Ό μιλία 51, PG 151, 521CD. 9. Περισσότερα γιά τό μυθικό χρόνο βλ. M. Eliade, Das Heilige und das Profane. Vom Wesen des Religiosen, Frankfurt am Main 21985, σ. 63 κ.έ. 3 O ΠΟΙΜΗΝ

6 βάσιλας. Καί συνεχίζει: «Πρός τόν Χριστό προσαρμόστηκε ο νους καί ή επιθυμία. Λάβαμε νού, γιά νά γνωρίζουμε τόν Χριστό, επιθυμία, γιά νά τρέχουμε πρός εκείνον, μνήμη, γιά νά τόν θυμούμαστε, γιατί καί κατά τή δημιουργία μας αύτός ήταν τό αρχέτυπο. Δέν ήταν ο παλαιός Άδάμ πρότυπο τού νέου, αλλά ο νέος Άδάμ πρότυπο τού παλαιού»10. Ό,τ ι καί αν θελήσει ο απόγονος τού παλαιού Άδάμ στή ζωή του, δπου καί αν στραφεί ή χρονικά προσδιορισμένη ύπαρξή του, είτε στό μέλλον μέ τήν προσδοκία, είτε στό παρελθόν μέ τή μνήμη, μόνο στό Χριστό μπορεί νά βρεί τήν πληρότητά του. Ήδη δμως ή αναγνώριση τού νέου Άδάμ ώς προτύπου τού παλαιού παραγνωρίζει τή ροή τού χρόνου, καί αντιστρέφει τή χρονική διαδοχή. Τό πρότερο γίνεται ύστερο καί τό ύστερο αρχέτυπο τού προτέρου. Ή πλήρης αύτή ανατροπή δέν αποτελεί καρπό αύθαιρεσίας, αλλά συνέπεια τής ένώσεως τού θείου μέ τό ανθρώπινο, τού αιωνίου μέ τό χρονικό. Ό νέος Άδάμ, ο Χριστός, είναι τό αρχέτυπο τού παλαιού, γιατί αύτός δημιουργήθηκε «κατ εικόνα καί καθ ομοίωσίν» του. Ταυτόχρονα δμως ο Χριστός είναι ο προαιώνιος καί αχρονος Θεός, πού προσέλαβε εν χρόνω στήν ύπόστασή του τό θνητό καί πεπερασμένο άνθρωπο. 10. Π ερί τής έ ν Χριστώ ζωής 6, PG 150 ψ % Ή ύποστατική ένωση τού αχρονου Θεού μέ τήν ανθρώπινη φύση εν Η χρόνω καινοτομεί τή φύση καί τό χρόνο. Ή κτιστή φύση δέν παραθεωρείται, αλλά καινουργείται καί λαμπρύνεται μέ τήν ακτιστη χάρη τού Θεού. Καί ο χρόνος δέν περιφρονείται, αλλά ανακαινίζεται καί ύπηρετεί τήν αφθαρσία καί τήν αιωνιότητα. Μέ τόν τρόπο αύτό δημιουργεί ο Χριστός τή νέα κατάσταση, τήν καινούργια κτίση. Ό Χριστός δέν ήρθε στόν κόσμο μέ φαινομενική ανθρώπινη μορφή, αλλά ώς ανθρωπος πραγματικός, «γενόμενος εκ γυναικός». Ό Υιός τού Θεού, πού είναι τέλειος Θεός, εγινε καί τέλειος ανθρωπος. Άκόμα ο Υιός τού Θεού δέν εμφανίστηκε από τήν Παναγία «ώς διά σωλήνος», αλλά δανείστηκε από αύτήν τήν κτιστή ανθρώπινη φύση του. Ή Παναγία, δπως σημειώνεται σέ ύμνο τής Εκκλησίας μας, είναι «ή τόν αχρονον εν χρόνω αφράστως κυήσασα». Είναι εκείνη, μέ τήν οποία «καί φύσις καινοτομείται καί χρόνος». Μέ τή σάρκα καί τό αιμα της μορφοποίησε τό Θεό καί τόν γέννησε ώς ανθρωπο μέσα στόν κόσμο. Μέ τήν τέλεια προσφορά τής εν χρόνω ζωής της στόν αχρονο Θεό εγινε Θεοτόκος καί «αιτία τής τών πάντων θεώσεως». 680A. CLn X O ΠΟΙΜΗΝ 4

7 Τοΰ Νικολάου Χριστοπούλου Θεολόγου, Σχολικοΰ Συμβούλου Δ. Έ. της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου οι σκέπτονται φρονίμως δέχονται δτι τό πρώτιστο άγαθό είναι παιδεία, όχι μόνο ή δική μας, ή χριστιανική, ή οποία βεβαίς διδάσκει τήν άλήθεια καί τή σωτηρία, άλλά καί ή παιδεία ή εξωθεν, δηλαδή ή κλασσική». Αύτά άναφέρει στόν έπιτάφιο λόγο του στόν Βασίλειο τό Μέγα ο Γ ρηγόριος ο Θεολόγος. Μέ αύτή τήν έπαναστατική γιά τήν έποχή τους άντίληψη καί μέ σπάνια διορατικότητα οί Τρεις Ιεράρχες συνδύασαν τή χριστιανική διδασκαλία μέ τή θύραθεν σοφία καί ένσωμάτωσαν στό Χριστιανισμό τά άνθρωπιστικά στοιχεία του Ελληνικού Πο- ρ λιτισμου. Συνδύασαν τήν αύστηρότητα της κλασσικής παιδείας μέ τήν πραότητα της Ορθόδοξης Παράδοσης, άλλά καί τή διαύγεια των ιδεών μέ τήν κατανόηση του άνθρώπινου πόνου. Μέ γόνιμη άντίληψη έξηραν τά ιδα- * Ό πανηγυρικός λόγος έκφωνήθηκε στό Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στίς 30 Ίανουαρίου 2013 στό πλαίσιο τοΰ έκδηλώσεων γιά τόν εορτασμό της μνήμης των Τριών Ιεραρχών. 5 - O ΠΟΙΜΗΝ-----

8 νικά του Ελληνικού Πνεύματος καί συγκρότησαν τόν Ελληνορθόδοξο Πολιτισμό. Συγχώνευσαν μάλιστα αύτά τά δύο στοιχεία σέ τόσο έντονο βαθμό καί τόσο τέλεια μορφή, ώστε νά άναγνωρίζεται σήμερα δτι είναι άδύνατο πλέον νά διαχωρίσουμε τό πνευμα της Ορθοδοξίας άπό τήν κλασσική άρχαιότητα. Σημαντικό μέλημα των Τριών Ιεραρχών είναι ή άγωγή τών νέων. Γνωρίζουν πώς ή ψυχή έχει τίς προδιαγραφές νά χωρέσει τό Θεό, νά γίνει χώρος του Άχωρήτου καί πώς κανείς έκτός άπό τό Χριστό, δέν μπορεί νά τήν ικανοποιήσει. Ή ψυχή γεμίζει μόνο μέ τό Θεό της. Αύτό διδάσκουν οί Μεγάλοι Πατέρες καί γιά αύτούς ή διδασκαλία της άγάπης στό Θεό είναι τό υψιστο μάθημα. Είναι άληθινοί δάσκαλοι, γιατί μόνο οί 'Άγιοι είναι άληθινοί παιδαγωγοί καί τό μάθημά τους είναι ή άρετή καί άγιότητα. Γι αύτό καί θεωρούν δτι ό παιδευτικός ρόλος του δασκάλου είναι ούσιώδης, μόνο δταν προβάλλει τήν άγάπη. Σύμφωνα μέ τόν Άγ. Ιωάννη τόν Χρυσόστομο ό καλός δάσκαλος έμπνέει, προσελκύει καί πείθει. Είναι άπαλλαγμένος άπό φθόνο καί έπαρση. Δέν είναι έγωιστής ούτε άλαζόνας, δέ διακρίνεται γιά τό έξουσιαστικό του υφος, έχει πνευμα μαθητείας, δέν περιαυτολογεί. Θέλει οί άρετές νά γίνουν κοινό κτημα τών μαθητών του. Είναι ταπεινός έχοντας συναίσθηση τών άτελειών καί άδυναμιών του, έπιδεικνύει δημοκρατικό πνευμα καί σέβεταιτή γνώμη τών μαθητών του. Θέλει νά τούς έξισώσει σέ δλα μέ τόν έαυτό του. Άπέναντί τους είναι άπλός, ειλικρινής, άπονήρευτος, άδολος. Αποφεύγει τήν ειρωνεία καί τήν ύποκρισία. Διδάσκει μάλλον παρά έλέγχει, παιδαγωγεί παρά τιμωρεί, βάζει τάξη παρά διαπομπεύει.καί συνεχίζει: Όποιος έπιπλήττει τούς νέους χωρίς συγχρόνως νά τούς παρηγορεί, τούς κάνει σκληρότερους. Γιατί δέν μπορουν νά σηκώσουν τό φορτίο τών συνεχών έλέγχων καί γι αύτό άντιδρουν άμέσως καί μέ βιαιότητα. Γιά νά προλάβουμε λοιπόν τούς πόνους, πού προκαλουν οί έλεγχοι, πρέπει νά τούς συνοδεύουμε μέ λόγια καλοσύνης. Όμοια καί ό Άγ. Γ ρηγόριος συμβουλεύει: «Στό φόβο άνάμιξε τήν ήπιότητα. Μετρίασε τήν άπειλή μέ τήν έλπίδα. Ή καλοσύνη έπιτυγχάνει πολλά καί παρακινεί στήν άνάλογη άνταπόδοση» καί ό Βασίλειος: «Εγώ κρίνω δτι κάνει τό ίδιο σφάλμα καί έκείνος, πού δέν έπιπλήττει τούς σφάλλοντες, καί έκείνος πού είναι ύπερβολικός στίς τιμωρίες» καί ώς πρακτικός νους καθοδηγεί μέ άπίστευτη φρεσκάδα λόγου καί προοδευτικότητα πνεύματος: Ό δάσκαλος πρέπει νά είναι O ΠΟΙΜΗΝ -# 6

9 σαφής καί σύντομος, δχι όμως τόσο, ώστε νά μήν προλαβαίνουν οί μαθητές νά συγκρατούν όσα λέει, άκόμη νά μή μιλάει συγχρόνως γιά πολλά, νά έπαναλαμβάνει αύτά πού λέει, νά μήν προσπαθεί νά άποδείξει τά άπλά καί αύταπόδεικτα, γιατί θά καταστεί καταγέλαστος, καί νά στηρίζεται στά γνωστά, νά χρησιμοποιεί πολλά παραδείγματα καί γενικώς νά διδάσκει έποπτικά, δεδομένου ότι τά πράγματα είναι ισχυρότερα τών ονομάτων. -Θαρρώ πώς περιττεύουν οί δικές μας σύγχρονες έπισημάνσεις. Εξάλλου είναι άλήθεια πώς μιλώντας κανείς γιά τούς Τρείς Ιεράρχες άντιμετωπίζει σοβαρή δυσκολία όχι γιά τό τί μπορεί νά πεί, άλλά γιά τό τί θά έπιλέξει νά παραλείψει. Δέν είναι σίγουρα τυχαίο ότι στήν Εύρώπη,άλλά καί παγκοσμίως άναγνωρίζονται οί πρωτοποριακές θέσεις τους γιά τίς έπιστημες της Παιδαγωγικής, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας, της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας καί της Ψυχολογίας, ένώ έμείς ώς Έλληνες εχουμε τό προνόμιο νά τούς θεωρούμε έθνικές προσωπικότητες, κτημα του Ελληνικού Πνεύματος. Άλλωστε οί αγιοι Γ ρηγόριος καί Βασίλειος στήν Αθήνα του 4ου αί. μ.χ, όπου συναντήθηκαν καί εγιναν άχώριστοι φίλοι, σπούδασαν μαζί όλες τίς τότε γνωστές έπιστημες (Φιλοσοφία, Ιατρική, Νομική, Αστρονομία καί Μουσική), μέ έπιδόσεις πού γέννησαν τό θαυμασμό. Ό αγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος, όντας βαθύς γνώστης της Ίουδαϊκης καί της Ελληνικης γραμματείας, σπούδασε ρητορική κοντά στόν περίφημο Λιβάνιο καί άναδείχτηκε σέ αριστο ρήτορα καί συγγραφέα. Πάντως, αν άναλογιστεί κανείς ποιό είναι τό νέο στοιχείο πού προσέφεραν οί Τρείς Μεγάλοι Πατέρες στόν πολιτισμό, θά συμφωνήσει πώς μέ τό παράδειγμα καί τό ήθος τούς διαμόρφωσαν μία στάση ζωης τέτοια, πού οί πράξεις τους νά μιλούν δυνατότερα άπό τά λόγια τους. Γι αύτό άπολύτως δικαιολογημένα άναρωτιέται ό Ιωάννης ό Χρυσόστομος:«Γιατί καμαρώνεις; έπειδή πολιτεύεσαι μέ λόγια; είναι εύκολη ή πολιτική μέ λόγια δίδαξε μέ τόν τρόπο της ζωης σου. Αύτή είναι ή αριστη πολιτική. Έάν δέν εχεις νά έπιδείξεις εργο, καλύτερο είναι νά σιωπάς». Μέ αύτό τό πνεύμα δρώντας ό πλούσιος Βασίλειος κατέληξε μέ τή θέλησή του τελείως άκτήμων, άφού οικοδόμησε μία όλόκληρη πολιτεία άγάπης, γνωστή ώς «Βασιλειάδα», πού περιλάμβανε πληθος ίδρυμάτων. Πέθανε σέ ήλικία 49 έτών, γιατί, παρά τή φιλάσθενη φύση του, έργαζόταν άδιάκοπα γιά τόν πλησίον. Ό Γ ρηγόριος δέ δίστασε νά πα- O ΠΟΙΜΗΝ

10 ραιτηθει άπό τόν Οικουμενικό θρόνο, δταν οί αιρετικοί κύκλοι της Κωνσταντινούπολης δίχασαν τό λαό καί άπείλησαν μέ ταραχές, λέγοντας: «Θρόνψ έξώσατε, της Πόλεως άπελάσατε, μόνον τήν άλήθειαν καί τήν ειρήνην άγαπήσατε». Τή μέρα μάλιστα πού εφτασε στή Βασιλεύουσα καί συγκεντρωμένοι Άρειανοί καί Ορθόδοξοι, περίμεναν νά δουν τόν όνομαστό θεολόγο της έ π ο χ η ς, έπειδή είδαν μπροστά τους ενα άνθρωπάκι, εναν άσκητή, οί Άρειανοί τόν πετροβόλησαν καί οί ορθόδοξοι άπογοητευμένοι τόν φυγάδευσαν στό σπίτι του Εύλάβιου. Μόλις δμως ο Γρηγόριος άρχίζει νά μιλάει, δλα άλλάζουν. Δέν είναι τυχαιο πού ή έκκλησία του άπένειμε τόν τίτλο του Θεολόγου, τόν όποιο έπεφύλαξε σέ τρεις μόνο άγίους. (Οί άλλοι δύο είναι ό Εύαγγελιστής Ιωάννης καί ό δσιος Συμεών ό Νέος Θεολόγος). Ό Χρυσόστομος στήν Αντιόχεια ώς ίερέας μέ δική του πρωτοβουλία συντηρουσε καθημερινά τρεις χιλιάδες άνθρώπους πού είχαν άνάγκη, καί άργότερα ώς Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έπτά χιλιάδες, τούς οποίους ύπηρετουσε καί ο ίδιος. Πούλησε μέχρι καί τά άντικείμενα του Έπισκοπικοΰ Μεγάρου καί κατήργησε τά έπίσημα δειπνα, γιά νά ύποστηρίξει τούς πεινασμένους. Διανύοντας νοερά τή χρονική άπόσταση τών χιλίων έπτακοσίων χρόνων πού μάς χωρίζει άπό τήν έποχή τών Τ ρ ι ώ ν Ιεραρχών διαπιστώνουμε πώς αύτή παρουσίαζε έντονα χαρακτηριστικά παρ α κ μ η ς : οικονομικής, κοινωνικής καί ήθικης. Οί πλούσιοι είχαν συγκεντρώσει στά χέρια τους τό χρημα, οί φτωχοί πλήθαιναν, τόσο ώστε νά έπανισχύσει ή δυνατότητα πώλησης παιδιών πού προηγουμένως είχε άπαγορευθει. Οί άδύνατοι άμείβονταν πενιχρά καί μέ δυσκολία άποκτουσαν τά άπαραίτητα γιά τή διατήρηση στή ζωή, ή φορολογία είχε αύξηθει ύπερβολικά, ισχυε μόνο γιά τούς φτωχούς καί ή είσπραξή της γινόταν μέ πρωτοφανη σκληρότητα. Τά μέτρα τών αύτοκρατόρων κρίνονταν άνεπαρκη καί άτελέσφορα, οί έπιθέσεις τών βαρ Ο ΠΟΙΜΗΝ -# 8

11 βάρων δυσχέραιναν τήν κατάσταση καί οί αιρέσεις, οί φατρίες καί οί διαιρέσεις σπάρασσαν τήν αύτοκρατορία. Έ τσι μία κατάσταση έκτακτης άνάγκης κατέληγε νά είναι τρόπος ζωης. Σέ αύτές τίς συνθήκες οί Τρείς Ιεράρχες δίνουν τό αίμα τους καί τή ζωή τους, θλίβονται, άλλά δέν παραιτούνται. Οί ίδιοι έχουν έπιλύσει τό θεμελιώδες πρόβλημα του άνθρώπου πού είναι τό πρόβλημα του Θεου καί μπορουν καί άντιμετωπίζουν δραστικά δλα τά προβλήματα της ζωης. Γι αύτούς δέν ύπάρχει άπελπισία καί λύπη, άμφιβολία καί σκοτάδι, γιατί έχουν τόν Θεό πού είναι ό μόνος πού προσφέρει άληθινή παρηγοριά, άγκαλιάζει, εύσπλαχνίζεται καί άποκαθιστα τό δίκιο. Έτσι μέ τό καθαρό τους βλέμμα καί τή δυναμική τους παρουσία γίνονται στίς δύσκολες ώρες όδηγοί τών άνθρώπων. Δυστυχώς σέ δσα συνέβαιναν στήν έποχή τών Τριών Ιεραρχών ύπάρχει διάχυτο ενα άρωμα έπικαιρότητας. Οί παρακαταθήκες τους λοιπόν άποκτουν άκόμη μεγαλύτερη σημασία καί άπήχηση σήμερα. Ή πιό σπουδαία τους συμβουλή είναι ή πρόσκληση γιά μία ζωή στήν όποία πίστη καί πράξη συνδέονται άρρηκτα καί ό άνθρωπος έγκαταλείπεται άπόλυτα στήν άγάπη του Θεου. Αύτό δέ σημαίνει δτι δέ δοκιμάζουμε καί δέ θά δοκιμάσουμε βάσανα, θλίψεις, τραγωδίες καί πόνους. Καί τά μάτια μας ίσως γεμίζουν δάκρυα μπροστά στίς συμφορές αύτου του κόσμου. Άς άκούσουμε δμως τή γοητευτική φωνή του Μ. Βασιλείου: «Νά είσαι πεπεισμένος πώς άκόμα κι άν μας διαφεύγουν οί λόγοι της Θείας Οικονομίας, δ,τι σχεδιάζεται άπό τό Θεό, δσο έπίπονο κι άν είναι, είναι άποδεκτό, γιατί ό Θεός είναι Άγάπη». Επομένως, άφήνοντας στό Θεό τίς έγνοιες καί τίς φροντίδες μας, έμπιστευόμενοι στήν άγάπη του τίς δυσκολίες καί τά προβλήματά μας, άρχίζουμε νά μεταμορφωνόμαστε έσωτερικά, νά νιώθουμε εύγνώμονες γιά τά δώρα του, νά έπιδεικνύουμε στό όνομά Του άλληλεγγύη, έργατικότητα, τρυφερότητα καί άγάπη καί νά πορευόμαστε ό καθένας τό δρόμο του μέ άπόλυτη έμπιστοσύνη στό έλεός Του. Έχοντας αύτή τήν προίκα «δεχόμαστε τήν πεπερασμένη άπογοήτευση, άλλά ποτέ δέ χάνουμε τήν άτέλειωτη έλπίδα». Γι αύτό οί Ιεράρχες, συνεπείς στό Εύαγγέλιο, έναποθέτουν τά πάντα στόν προσωπικό άγώνα. Πράγματι είναι πιό άπλό-άν καί δύσκολο- άντί νά άπελπιζόμαστε γιά δ,τι γύρω μας είναι ένοχλητικό, δυσάρεστο ή θλιβερό, άντί άπλώς νά έλπίζουμε σέ ενα καλύτερο αύριο, άντί νά περιμένουμε 9 - Ο ΠΟΙΜΗΝ

12 άπό τούς άλλους νά βελτιώσουν τήν πραγματικότητά μας, νά μεταστρέψουμε μόνο εναν ό καθένας μας, τόν έαυτό του. Επισημαίνει κάπου στά γραπτά του ό Ιωάννης ό Χρυσόστομος: Φτάνει ενας άνδρας μέ θεϊκό ζήλο νά διορθώσει όλόκληρο πλήθος καί μάλιστα τήν οικουμένη. Οί Τρεις Ιεράρχες δείχνουν αισιόδοξη έμπιστοσύνη στό μέλλον του άνθρώπου. «Παρά τή βαθιά της άλλοτρίωση καί πτώση ή άνθρώπινη φύση δέν επαψε νά είναι φορέας του Θεου καί άρα στήν ούσία της καλή», άναφέρει ό Γ ρηγόριος. «Γι αύτό ό καθένας μπορει νά έλπίζει γιά τόν έαυτό του σ όποιοδήποτε έπίπεδο κι άν βρίσκεται. Τό ίδιο καί γιά κάθε άλλον. Ό καθένας εχει τή δυνατότητα μεταστροφής, έπιστροφής στό «άρχαιον κάλλος». 'Όλα άρχίζουν άπό τό πρόσωπο του άνθρώπου. Άν προσπαθεί νά άγαπά τό Θεό, τότε λειτουργούν σωστά καί οί ύπόλοιπες άγάπες. Ή άγάπη έν προκειμένω στό μαθητή, στή γνώση, στό συνάνθρωπο. Ή άγάπη πρός τό Θεό εχει μεταμορφωτική δύναμη καί όλοι τήν αισθάνονται. Γι αύτό καί παιδεία χωρισμένη άπ τήν άγάπη είναι τραγική ματαιοπονία. Ή τεράστια προσφορά λοιπόν των Τριών Μεγάλων Πατέρων τής Εκκλησίας συνοψίζεται στό μήνυμα τής Αγάπης. Οί ίδιοι μέ τό παράδειγμά τους είναι πρωτοπόροι στήν έμπρακτη φανέρωσή της μέσα στόν κόσμο. Γιά μάς όμως ό δρόμος τής άγάπης συχνά είναι δύσβατος καί τά μονοπάτια του τραχιά, όπως ό δρόμος τής Αρετής του Η ράκλειου μύθου, γιατί προϋποθέτει προσωπικές θυσίες καί συνεχή άγώνα γιά αύτοβελτίωση. Είναι όμως μονόδρομος. Ιδού πώς χαράσσει τόν δρόμο αύτό, ό Άγιος Γ ρηγόριος ό Θεολόγος: «Καδαρδηκα, δεγ πρώτον, εΐτα msapai Σοφισδη,αι καί οϋτω σοφίαοα ( Γενέσ!>«'ψ ύ ς καί φ ωτίσαι ΥΥΐσαι θεού καί προσαγαγεΐν άλλους Ανιασθηκαι καί άγιασαι... ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ. O ΠΟΙΜΗΝ 10 ST*

13 ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΝΕΟ ΣΤΝΑΞΑΡΙΣΤΗ c tf ο άγιος Υό λαμπρό αύτό άστρο της Εκκλησίας ανέτειλε στήν Ανατολή, I στήν πόλη Νίσιβη της Μεσοποταμίας, περί τό 306. Νέος ήταν ακόμη οταν ο πατέρας του - ο οποίος ήταν ιερέας των ειδωλων - τόν εδιωξε από τήν οικογενειακή κατοικία έξαιτίας της συμπαβ θείας του γιά τήν χριστιανική θρησκεία. Τόν δέχθηκε τότε ο άγιος έπίσκοπος Ιάκωβος (13 Ίαν.), ο οποίος τόν δίδαξε τήν αγάπη γιά τήν αρετή καί τήν αδιάλειπτη μελέτη τοΰ λόγου τοΰ Θεοΰ. Ή μελέτη της Αγίας Γραφης αναψε μέσα του φλόγα πού τόν εκανε νά καταφρονήσει τά αγαθά καί τίς μέριμνες τοΰ κόσμου, γιά νά ύψώσει τήν ψυχή του πρός τήν απόλαυση των ούρανίων αγαδων. Ή πίστη καί ή έμπιστοσύνη του στόν Θεό, ακλόνητες σάν τό όρος Σιων, τόν οδήγησαν νά ασπασδεί εναν θαυμαστό τρόπο ζωης. Διέθετε τέτοια καθαρότητα σωματος καί ψυχης, ώστε ύπερέβαινε τά ορια της ανθρώπινης φύσης καί τοΰ έπέτρεπε νά κυβερνά ωσάν βασιλέας σέ ολες τίς κινήσεις της ψυχης του, μή αφήνοντας ρυπαρό λογισμό νά αναφανεί στόν ορίζοντα τοΰ νοΰ. Στό τέλος της ζωης του, αναγνώριζε οτι δέν είχε πεί κακό λόγο γιά κανένα, οΰτε αφήσει νά ξεφύγει από τό στόμα του μάταιη κουβέντα. Απογυμνωμένος από τά πάντα, οπως οι Απόστολοι, αγωνιζόμενος τήν ήμέρα κατά της πείνας καί τήν νύχτα κατά τοΰ ΰπνου, ένδύοντας τίς 11 Ο ΠΟΙΜΗΝ

14 <ο>. ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ πράξεις καί τούς λόγους του μέ τήν αγια ταπείνωση τοΰ Χριστού, ελα- 6ε από τόν Θεό τό χάρισμα της κατανύξεως καί των αδιάλειπτων δακρύων σέ τέτοιο βαθμό, ώστε καταλαμβάνει στήν χορεία των άγίων τήν προνομιακή δέση τοΰ «διδασκάλου της κατανύξεως». Άπό δαΰμα, γνωστό μονάχα σέ οσους προσφέρουν ολη τήν ύπαρξή τους δυσία στόν Κύριο, οί οφθαλμοί του είχαν μεταμορφωθεί σέ δυό αέναες πηγές δακρύων. Γιά πολλά χρόνια, ούδέ μιά στιγμή της ημέρας η της νύχτας αύτά τά φωτοβόλα νερά, τά καθαρτήρια καί άγιαστικά, αύτό τό δεύτερο βάπτισμα των δακρύων, δέν επαυσαν νά τρέχουν από τά μάτια του, μετατρέποντας τό πρόσωπό του σέ ακηλίδωτο καδρέπτη πού αντανακλοΰσε τήν παρουσία τοΰ Θεοΰ. Θρηνοΰσε αδιάκοπα τά άμαρτήματά του η τά άμαρτήματα των άλλων καί καμμιά φορά, οταν αναλογιζόταν τά οσα θαυμαστά επραξε ο Θεός γιά μας τούς ανθρώπους, τά δάκρυά του μεταβάλλονταν σέ δάκρυα χαρας. Σάν ενας θαυμαστός κύκλος, οπου δέν μποροΰσες νά ξεχωρίσεις αρχή καί τέλος, οί στεναγμοί του γεννοΰσαν μέσα του τά δάκρυα, τά δάκρυα γεννοΰσαν τήν προσευχή, η προσευχή τό κήρυγμα, πού κι αύτό ακόμη τό διέκοπτε νέος θρηνος. Διαβάζοντας τούς θαυμάσιους λόγους του περί κατανύξεως η τίς τόσο ρεαλιστικές περιγραφές του γιά τήν Δευτέρα Παρουσία, ακόμη καί οί πιό σκληρόκαρδοι δέν μένουν ασυγκίνητοι. Έ πί γενεές γενεων, εως τίς ημέρες μας, η ανάγνωση των εργων τοΰ άγίου Έφραίμ φέρνει δάκρυα στά μάτια, ανοίγοντας στούς άμαρτωλούς τήν οδό της μετανοίας καί της μεταστροφης. Λίγο μετά τό αγιο Βάπτισμά του - ήταν τότε περίπου είκοσι έτων - ο Έφραίμ έγκατέλειψε τήν σύγχυση της πόλης καί αποτραβήχθηκε στήν ερημο γιά νά συνομιλήσει μέ τόν Θεό στήν ησυχία καί νά ζήσει συντροφιά μέ τούς αγγέλους. Πήγαινε από τόπο σέ τόπο, έλεύθερος από κάθε δεσμό οπου τόν οδηγοΰσε τό Άγιο Πνεΰμα, γιά ωφέλεια δική του καί των αδελφων. Μετέβη στήν πόλη Έδεσσα γιά προσκύνημα, αναζητώντας εναν αγιο άνθρωπο στόν οποίο θά μποροΰσε νά ύποταγεί καί νά ζήσει ώς μοναχός. Συναντώντας στόν δρόμο του μιά πόρνη, προσποιήθηκε οτι αποδέχεται τίς προτάσεις της καί λέγοντάς της νά τόν ακολουθήσει, τήν οδήγησε στήν κεντρική πλατεία, αντί νά αναζητήσει ενα μέρος απόμερο, κατάλληλο γιά τήν άμαρτία. Ή πόρνη τοΰ είπε: «Για ΠΟΙΜΗΝ - 12

15 τί μέ έφερες έδω; Δέν ντρέπεσαι νά έκτεθεΐς στά βλέμματα των ανθρώπων;». Ό άγιος αποκρίθηκε: «Δυστυχισμένη, σέ φοβίζει τό βλέμμα των ανθρώπων. Δέν φοβασαι τό βλέμμα του Θεου πού βλέπει τά πάντα καί πού θά κρίνει στήν έσχατη ημέρα τίς πράξεις καί τίς πιό κρύφιες σκέψεις μας;». Φοβισμένη η γυναίκα μετανόησε καί αφέθηκε νά οδηγηθεΐ σέ μέρος κατάλληλο γιά τήν σωτηρία της. Ύστερα από μερικά χρόνια στήν Έ δεσσα ο άγιος Έ φραίμ αναχώρησε ξανά γιά τήν έρημο. Είχε ακούσει νά έπαινουν τίς αρετές του Μεγάλου Βασιλείου καί ο Θεός του αποκάλυψε σέ όραμα δτι ο έπίσκοπος Καισαρείας έμοιαζε μέ πύρινη στήλη πού ένωνε τήν γή μέ τόν ουρανό. Χωρίς αργοπορία ο Έφραίμ ξεκίνησε γιά τήν Καππαδοκία. έφθασε στήν Καισάρεια τήν ήμέρα των Θεοφανείων καί είσήλθε στόν ναό τήν στιγμή πού τελουνταν ή θεία Λειτουργία. Μολονότι δέν καταλάβαινε ελληνικά, τόν έπιασε θαυμασμός βλέποντας τόν μεγάλο ιεράρχη νά κηρύττει, γιατί έβλεπε ένα λευκό περιστέρι καθισμένο στόν ώμο του, νά του ψιθυρίζει στό αυτί θεϊκά λόγια. Τό Ιδιο αυτό περιστέρι αποκάλυψε στόν Μέγα Βασίλειο τήν παρουσία ανάμεσα στό πλήθος του ταπεινου Σύρου ασκητή. Έστειλε νά τόν βρουν, συνομίλησε μαζί του στό βάθος του ίεροΰ καί απαντώντας στό αίτημά του, ο Θεός παραχώρησε νά αρχίσει ξαφνικά ο Έφραίμ νά μιλα Ελληνικά, σάν νά ήταν ή μητρική του γλώσσα. Κατόπιν ο Βασίλειος χειροτόνησε τόν Έφραίμ διάκονο καί τόν άφησε νά έπιστρέψει στήν πατρίδα του. Τήν έποχή έκείνη άρχισε μακρά σειρά πολέμων μεταξύ βυζαντινων καί Περσων (από τό 338 μέχρι τό 387), καθώς καί ανελέητοι διωγμοί των χριστιανων σέ δλη τήν Περσία, έπειδή θεωρουνταν σύμμαχοι των Ρωμαίων. Μ αθαίνοντας στήν έρη- 13 O ΠΟΙΜΗΝ

16 ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ μο τά βάσανα των αδελφων του, ο αγιος Έφραίμ έπέστρεψε στήν Νίσιβη γιά νά τούς συνδράμει μέ τά εργα του καί μέ τούς λόγους του. Όταν ήταν μικρός τοΰ είχε αποκαλυφθεί η κλήση στήν οποία τόν καλοΰσε ο Θεός, βλέποντας σέ οραμα νά φύεται από τό στόμα του ενα μεγάλο αμπέλι πού γέμισε ολόκληρη τήν γη. Ό λα τά πουλιά τοΰ ούρανοΰ ερχονταν νά καθήσουν πάνω του καί νά χορτάσουν από τούς καρπούς του καί οσο αύτά τσιμπολογοΰσαν τίς ρωγες τόσο περισσότερο αύτό γέμιζε σταφύλια. Ή χάρη τοΰ άγίου Πνεύματος τόν πληροΰσε τόσο αφθονα, ώστε οταν απευθυνόταν στόν λαό, η γλωσσα του δέν προλάβαινε νά προφέρει τίς ούράνιες σκέψεις πού τοΰ ένέπνεε ο Θεός καί εμοιαζε νά τραυλίζει. Γι αύτό απηύθυνε στόν Θεό αύτήν τήν ασυνήθιστη προσευχή: «Συγκράτησε, Κύριε, τά κύματα της χάριτός σου!». Ό ταν δέν ήταν απασχολημένος μέ τήν διδασκαλία γιά τήν στερέωση της πίστεως εναντι των ειδωλολατρων καί των αίρετικων, εθετε τόν εαυτό του ταπεινά στήν ύπηρεσία ολων, ώς αληθινός διάκονος, μιμούμενος τόν Χριστό, ο οποίος εγινε «δοΰλος» μας. Άπό ταπείνωση λοιπόν αρνιόταν πάντα νά ανέλθει στόν βαθμό τοΰ πρεσβυτέρου. Οί αρετές του, η προσευχή του, οί καρποί της θεωρίας καί της μελέτης, ολα τά χαρίσματα πού τοΰ παρείχε ο Θεός δέν τά κρατοΰσε γιά τόν εαυ- Ο ΠΟΙΜΗΝ - 14

17 τό του, αλλά μέ αύτά κοσμούσε τήν Εκκλησία, τήν Νύμφη τοΰ Χριστού, ωσάν μέ διάδημα χρυσό μέ πολύτιμους λίθους. Ό ταν οί Πέρσες πολιόρκησαν τήν Νίσιβη (338), η πόλη σώθηκε χάρη στήν προσευχή τοΰ Έφραίμ καί τοΰ άγίου Ιακώβου (13 Ίαν.). Όμως, ύστερα από διαδοχικούς πολέμους, π α ραδόθηκε τελικά στόν σκληρό ηγεμόνα των Περσων τό 363. Άρνούμενος νά ζήσει ύπό τήν κυριρχία των ειδωλολατρων, ο άγιος Έφραίμ καί πολλοί άλλοι χριστιανοί έφυγαν τότε γιά τήν Έδεσσα. Έκεΐ πέρασε τά δέκα τελευταία χρόνια τοΰ βίου του συνεχίζοντας τό έργο τής Ερμηνευτικής Σχολής, πού είχε ιδρύσει στήν Νίσιβη ο άγιος Ιάκωβος, διδάσκοντας στήν Σχολή τής Έδεσσας πού έφτασε νά επονομάζεται «Σχολή των Περσων». Έκεΐ συνέταξε τό μεγαλύτερο μέρος των θαυμαστών έργων του, όπου η γνώση του γιά τόν Θεό καί τά αγια δόγματα ενδύεται τήν υπέροχη στολή μιας ασύγκριτης ποιητικής γλώσσας. Λέγεται ότι συνέθεσε στά συριακά περισσότερους από τρία εκατομμύρια στίχους: ερμηνείες στά περισσότερα βιβλία τής Αγίας Γραφής, συγγράματα κατά των αιρέσεων, υμνους στόν Παράδεισο, στήν Παρθενία, στήν Πίστη, στά μεγάλα μυστήρια τής Σωτηρίας καί στίς μεγάλες εορτές τοΰ έτους. Μεγάλο μέρος από αύτούς τούς υμνους ενσωματώθηκε στήν σύνθεση των λειτουργικων βιβλίων τής συριακής Εκκλησίας, εξ ού η επωνυμία του «Λύρα τοΰ Άγίου Πνεύματος» καί «Οικουμενικός Διδάσκαλος». Πολλά αλλα συγγράμματά του παραδόθηκαν μέ τό όνομά του στά ελληνικά. Άφοροΰν κυρίως τήν συντριβή τής καρδίας, τήν ασκηση καί τίς μοναχικές αρετές. Ό αγιος Έφραίμ οργάνωσε τήν κοινωνική περίθαλψη τής πόλης τόν καιρό τοΰ λιμοΰ, τό 372, καί παρέδωσε τήν ψυχή του στόν Θεό τό 373, περιστοιχιζόμενος από μεγάλο αριθμό μοναχων καί ασκητων πού αφησαν σκήτες, ερήμους καί σπήλαια γιά νά παρευρεθοΰν στίς τελευταίες του στιγμές. Τούς αφησε μιά συγκινητική Διαθήκη, πλήρη ταπεινώσεως καί κατανύξεως, στήν οποία ζητάει ικετευτικά από όλους όσοι τόν αγαποΰν νά μήν τόν τιμήσουν μέ λαμπρή κηδεία, αλλά νά αποθέσουν τό σωμα του στήν τάφρο τήν προορισμένη γιά τούς ξένους καί νά τοΰ προσφέρουν αντί γιά λουλούδια καί αρώματα, τό στήριγμα των προσευχων τους. 15 O ΠΟΙΜ

18 Μ Ι Α ψ ω Τ Θ Ι Ν Η Κ Α Ι Α Ν 6 1 Ι Τ Η Λ Η Μ Ο Ρ φ Η Τοϋ Άρχιμ. Ιακώβου Καραμούζη Ακόμη, ενα αξιόλογο εργο μας προσέφερε ή επιστημονική γραφίδα τοΰ Δρ. Θ. καί Άναπληρωτοϋ Καθηγητοϋ κ. Σωτηρίου Μπαλατσούκα. Πρόκειται γιά τό βιβλίο μέ τόν τίτλο «ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ. Μητροπολίτης Τρίκκης καί Σταγών ( ). Βίος καί πνευματικές παρακαταθήκες». Ό συγγραφεύς μέ ενάργεια μας σκιαγραφεί τή μαρτυρική πορεία μιας φωτεινης καί πνευματικής προσω πικότητας, μέ πλούσιο εργο. Τό βιβλίο πού εχει 366 σελίδες βασίζεται σέ μιά σημαντική βιβλιογραφία καί άποτελεΐται από δύο κεφάλαια μέ αρκετές ενότητες τό καθένα. Στό τέλος δέ τοΰ Τόμου παρατίθεται ενα π α ράρτημα μέ ανέκδοτες χειρόγραφες επιστολές, άνέκδοτο άρχειακό ύλικό καί σπάνιες φωτογραφίες, πού αφοροΰν τή ζωή τοΰ άγωνιστοΰ Ιεράρχου. Τό πρώτο κεφάλαιο μέ τόν τίτλο «ΒΙΟΣ» άναφέρεται στήν καταγωγή τοΰ άειμνήστου Ιεράρχου, τήν αρχιερατική του διακονία στή Λημνο, τή μετάθεση του στή Μητρόπολη Τρίκκης καί Σταγών, τήν άνασύνταξη τοΰ Μοναχισμοΰ τών Αγίων Μετεώρων καί άλλων Μονών της επαρχίας του, τό νόμο γιά τήν άναγνώριση τών Μετεώρων ώς ίεροΰ χώρου, τή μέριμνά του γιά τά κειμήλια, τήν προσέλευση κοντά του πάρα πολλών λαμπρών κληρικών, τήν τε- λευτή-διαθήκη του καί τό συγγραφικό του εργο. Ό μακαριστός Διονύσιος γεννήθηκε τό 1907 στό Άβτζιλάρ (Κυνηγοί) Άδραμυττίου της Μικράς Άσίας. Έ χοντας άφήσει στά ίερά καί ποτισμένα μέ πολύ αίμα χώματα τών άλησμόνητων καί άξέχαστων πατρίδων τούς γονεΐς του καί τίς δύο άδελφές του, άφοΰ κατακρεουργήθηκαν κυριολεκτικά κατά τή Μικρασιατική καταστροφή, ηλθε στό νησί μας στή Στύψη της Λέσβου, όπου παρακολούθησε τό Δημοτικό Σχολείο. Ό πόθος του καί άγάπη του γιά τό Θεό τόν οδήγησε άρχικά μοναχό στό 'Άγιο Ό ρος καί συγκεκριμένα στήν Ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας, όπου εμόνασε γιά δέκα χρόνια (σελ. 23). Μετά άπό πλούσιες πνευματικές εμπειρίες πού τρύγισε στή Μονή της μετανοίας του, άφοσιωμένος στή μελέτη καί τήν προσευχή, πού τόν άνέβαζαν συνεχώς σέ πνευματικούς ορίζοντες, τή φοίτησή του στήν Άθωνιάδα Σχολή καί τή Σχολή της Χάλκης, όπου χειροτονήθηκε Διάκονος καί Πρεσβύτερος, ηλθε στή Μητρόπολη Μηθύμνης ώς ιεροκήρυκας καί ηγούμενος της Ίεράς Μονης Λειμώνος κατά τά ετη ( ). Τόν Αΰγουστο, όμως, τοΰ 1942 τόν συλλαμβάνουν αιχμάλωτο οί Γερμανοί, επειδή περιέ- Ο ΠΟΙΜΗΝ 16

19 θαλπε Βρετανούς στρατιώτες, τόν βασανίζουν φρικτά καί τόν οδηγοΰν άρχικά στίς ποινικές φυλακές της Μυτιλήνης καί ά πό εκεΐ στό στρατόπεδο Παύλου Μελά της Θεσσαλονίκης καί εν συνεχεία, γιά τρία χρόνια, στά φρικτά Γερμανικά στρατόπεδα Στόουν καί Μπράουν (σελ. 25), όπου ύπέστη βασανιστήρια μάρτυρος καί εφθασε «πλειστάκις παραπλησίον τοΰ θανάτου (σελ. 26). Στόν εγκλεισμό του τή Θεσσαλονίκη ο Διονύσιος, όπως, πάντα στό υψος του! Γενναίος στό σώμα καί τήν ψυχή. Μιά σπάνια μορφή αγιοσύνης καί άνθρωπιάς. Ή κακομοιριά π ού ύπηρχε μέσα στίς φυλακές είναι άνευ προηγουμένου. Φοβερή εικόνα ο θάλαμος τών άνηλίκων η καλύτερα ο θάλαμος τών σκελετωμένων παιδιών, πού πέθαιναν άπό τήν πείνα καί τήν ψώρα. Έκεΐ ο Διονύσιος δέν μποροΰσε ν άντέξει σ αύτό τό τραγικό σκηνικό. Μέ δική του πρωτοβουλία συγκεντρώνει χρήματα άπό τούς χριστιανούς καί άποφυλακίζονται πολλά παιδιά. Στό πρόσωπο του άρχίζει νά φαίνεται ελπίδα καί παρηγοριά. Κινεΐ γη καί ούρανό, γράφει συνέχεια παρακλητικές σέ εντονο υψος καί ζητά κάθε δυνατή βοήθεια γιά τούς πεινασμένους καί ψωριασμένους κρατουμένους (σελ. 27). Ταυτόχρονα εφιστοΰσε στούς συγκρατούμενούς του, μέ διάκριση π ά ν τοτε, νά ελπίζουν, νά προσεύχονται καί νά πιστεύουν στό Χριστό, κοινωνώντας τους τό Σώμα καί τό Αίμα τοΰ Κυρίου μας, χωρίς πολλές νηστείες λόγω τών ίδιατέρων συνθηκών (σελ. 28). Άν καί ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης τόν άπάλλαξε άπό τή μετάβασή του στά καταναγκαστικά εργα της Γερμανίας, εκεΐνος δέν δέχεται επ ούδενί λόγω αύτή τή χάρη, λέγοντας ότι δέν μπορεΐ νά εγκαταλείψει τό ποίμνιό του, διότι αύτή τή στιγμή είναι πού τόν εχει περισσότερο άνάγκη, μέ άποτέλεσμα νά άκολουθήσει τελικά αύτό στά στρατόπεδα τοΰ αϊσχους καί της ντροπης, γιά τήν άνθρωπότητα. Μετά τήν άπελευθέρωση καί τήν επιστροφή του στήν Ελλάδα διακόνησε άκούραστα στή Μυτιλήνη, τήν Εύρυτανία, τή Ναύπακτο καί τήν Κύπρο, όπου οργάνωσε τήν Ιερατική σχολή «Απόστολος Βαρνάβας» (σελ. 29). Τό 1951, χωρίς νά τό επιδιώξει, εκλέγεται Μ ητροπολίτης Λήμνου. Ύπακούωντας στή φωνή της Έκκλησίας, άναλαμβάνει τή διαποίμανση τοΰ άκριτικοΰ νησιοΰ, παίρνοντας μαζί του δύο άδάμαντες σέ όλα, τούς άρχιμανδρΐτες π. Θεολόγο Πασχαλίδη καί π. Πολύκαρπο Βαγενά, μετέπειτα Μητροπολίτες Λαρίσης καί Κερκύρας άντιστοίχως (σελ. 31). Έ κεΐ άναλώθη- 17 Ο ΠΟΙΜΗΝ

20 κε κυριολεκτικά, προκειμένου νά θεραπεύσει τίς πνευματικές καί ύλικές άνάγκες τοΰ ποιμνίου του. Ό ίδιος καί οί καλοί συνεργάτες του διακρινόταν γιά τή λιτότητα, τήν ταπείνωση, τήν άσκητικότητα καί τόν ευαγγελικό τρόπο ζωης. Τό ΈπισκοπεΙο είχε καταστεί άληθινό «Μοναστήρι», σάν τόπος άσκήσεως καί προσευχης««άδελφότητα», σάν τόπος άγάπης καί άδελφοσύνης, «Φροντιστήριο», σάν τόπος ποιμνατικης ιεραποστολικής εκπαιδεύσεως (σελ ). Καθημερινά ό άείμνηστος Ίεράρχης, εντρυφοΰσε στά κείμενα της Άγίας Γραφης καί μελετοΰσε τούς Αγίους Πατέρες, άλλά τήν πρώτη θέση κατείχε τό ίερό Ευαγγέλιο, τό όποίο δέν επεφτε άπό τά χέρια του καί ποτέ δέν τό χόρταινε. Ό σο τό διάβαζε, τόσο καί περισσότερο τό άγαποΰσε. Η τα ν γιά εκείνον χρυσωρυχείο, πού όσο πιό βαθιά εσκαβε, τόσο καί περισσότερο χρυσάφι εβρισκε, πού αν τοΰ ελειπε, εύκολα θά βυθιζόταν στήν άπελπισία (σελ. 33). Στίς 3, όμως, Φεβρουαρίου 1959 εκλέγεται Μητροπολίτης Τρίκκης καί Σταγων. Τή στιγμή πού ή Λημνος θρηνεί γιά τή μετάθεσή του τά Τρίκαλα χαίρονται γιά τόν ύπεράξιο Μητροπολίτη τους Διονύσιο, πού δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στή φυλακή, τά στρατόπεδα καί τά βασανιστήρια καί πού δέν φοβήθηκε τελικά ούτε τόν θάνατο, πού τόν άπειλοΰσε κάθε στιγμή. Τά Τρίκαλα μέ τήν παρουσία του ζοΰν ήμέρες λαμπρές καί δόξης. Ή Μητρόπολη στήν περίοδό του εφθασε στό άποκορύφωμα της πνευματικης ανθησης (σελ ). Τά τίμια καί ευλογημένα χέρια του άνέδειξαν ευλαβέστατους ίερείς μέ φόβο Θεοΰ καί συναίσθηση τοΰ ύψηλοΰ πνευματικοΰ ύπουργήματος. Τό ποιμαντικό του εργο πλούσιο, π ο λυ ποίκιλο καί πολυσχιδές. Οί συνεργάτες του κληρικοί, πού έκλύσθηκαν άπό τή φωτεινή του μορφή καί τόν βοηθοΰσαν στήν σταυροαναστάσιμη άρχιερατική του πά ρα πολλοί! Οί δέ π ε ρισσότεροι εξ αυτων επιστήμονες καί προσοντοΰχοι. Τό Έ πισκοπείο καί εδω ήταν μεταλαμπάδευση της ζωης τοΰ Έ πισκοπείου της Λήμνου. Πραγματικό «Μοναστήρι» μέ τίς άρχές τοΰ κοινοβίου! (σελ ). Ιδιαιτέρως δέ μερίμνησε γιά τά 'Άγια Μετέωρα άλλά καί γιά τά αλλα μοναστήρια της επαρχίας του. Ό ταν ήλθε στά Τρίκαλα οί ποτισμένοι άπό τά δάκρυα της καθάρσεως καί μετανοίας βράχοι των Μετεώρων, ήταν σέ αθλια κατάσταση. Μοναστήρια εγκαταλελειμμένα καί ερειπωμένα άπό κάθε αποψη. Χωρίς ύπερβολή πλήρη πνευματική καί ύλική άποσύνθεση! Ό Διονύσιος, λοιπόν, μπροστά σ αύτό τό θλιβερό θέαμα, εφοδιασμένος καί μέ τίς εμπειρίες τοΰ Άγίου Όρους, πού ούτε στιγμή δέν επαυσε νά ζεί μέ αύτές μέχρι τό τέλος της ζωης του, άγωνίστηκε μέ όλες του τίς δυνάμεις γιά τήν άναδιοργάνωση καί άναβίωση των Ίερων Μονων καί τόν επανατοχιασμό τους στά ύγιη πλαίσια, ετσι, όπως άκριβως θέλει τόν μοναχισμό τό Όρθόδοξο ήσυχαστικό καί άσκητικό πνεΰμα της Έκκλησιας μας, διότι τά μοναστήρια των Μετεώρων ήταν παλαίστρες, όπου άμέτρητοι άγωνιστές της εύσεβείας άγάπησαν τόν άγώνα τόν καλό. Ύπηρξαν σχολεία προσευχης καί θείας διακονίας. Τόποι άγιασμοΰ μέ κό Ο ΠΟΙΜΗΝ 18

21 πους, νηστείες καί δάκρυα. Κυψέλες πνευματικές. Εργαστήρια αγιότητας καί εύποιΐας. Φάροι άκτινοβολώτας τό φως τοΰ Χριστού πολύ πέρα άπό τή Θεσσαλία (σ. 41). Άλλωστε δέν είναι τυχαίο τό γεγονός ότι οί συνεργάτες του καί οί υποτακτικοί του π. Αιμιλιανός Βαφείδης, π. Αλέξιος Μαντζίρης καί π. Πολύκαρπος Βαγενας εγιναν πατέρες πολλων τέκνων, στήριξαν τόν μοναχισμό στά Τρίκαλα καί άργότερα στούς τόπους της διακονίας τους καί ίδρυσαν καί επάνδρωσαν μοναστήρια στά Μετέωρα, στό 'Άγιον Όρος, τήν Όρμύλια, τή Νότια Γαλλία, τήν Κέρκυρα καί άλλοΰ, τά οποία φέρουν περισσότερο η λιγότερο τήν άνεπιτήδευτο, τή γενναιότητά τους στούς κόπους, τήν άνοιχτοσύνη καί τήν ταπεινή άγάπη (σελ. 72). Ή συμβολή, όμως, τοΰ άειμνήστου Διονυσίου στόν καθόλου ορθόδοξο μοναχισμό της εποχης του υπηρξε Ιδιαίτερη σημαντική καί μέ τήν εκδοση του τεράστιου τόμου «Ανατολικός Ορθόδοξος Μοναχισμός», σέ μιά εποχή πού δέν είχαν άκόμη κυκλοφορήσει πατερικές εκδόσεις. Ή συλλογή αύτή υπηρξε τό προσφιλές εντρύφημα των τότε νέων μοναχων καί των εραστων της ισάγγελης πολιτείας (σ. 73), άποτελώντας άνάμεσα στό σπουδαίο καί πλούσιο συγγραφικό του εργο κεντρική θέση. Ή πολυσχιδής προσωπικότητα τοΰ άοιδίμου Διονυσίου φεύγοντας άπό αύτόν τόν κόσμο στίς άρχές τοΰ 1970, μετά άπό τούς πόνους καί τή δοκιμασία της άνίατης άσθένειας, τήν οποία άντιμετώπισε μέ υποδειγματική υπομονή καί καρτερία, όπω ς καί τό μαρτύριό του στά Γερμανικά στρατόπεδα δέν άφησε μόνο μιά σπουδαία καί μεγάλη παρακαταθήκη άλλά καί μιά σημαντική ιδιόχειρη διαθήκη, η οποία άποπνέει τή ζείδωρη αΰρα καί τό άρωμα της γνήσιας ορθόδοξης άσκησης - πνευματικότητας καί δείχνει, γιά μιά άκόμη φορά, τίς εσώτερες υψηλές άναζητήσεις, μέ άγιογραφικές καί άγιοπατερικές προεκτάσεις, πού δηλώνουν τήν άγάπη του γιά τό Χριστό καί τόν παράδεισο (σελ. 78). Στό δεύτερο κεφάλαιο μέ τόν τίτλο «Πνευματικές παρακαταθήκες» ο συγγραφέας μέ τρόπο γλαφυρά, ζωντανό καί άκρως παραστατικό μας π α ρουσιάζει τή μεγάλη πνευματική μορφή τοΰ Διονυσίου μέσα άπό άνέκδοταάδημοσίευτα άρχεία- πηγές. Θαυμάζουμε ετσι τό άνύστακτο ενδιαφέρον τοΰ Διονυσίου γιά τόν Ορθόδοξο Μοναχισμό, δηλαδή τίς νουθεσίες του πρός τούς μοναχούς, τίς προτάσεις του γιά τήν άνασύσταση - άναπροσαρμογή τοΰ Ορθοδόξου Μοναχισμοΰ, τίς σχέσεις του μέ εξέχουσες πνευματικές μορφές, τή συμβολή του στήν κοινοβιακή άναγέννηση τοΰ Άγίου Ό ρους καί τίς πνευματικές του εμπειρίες άπό τή Μεγίστη Λαύρα. Επίσης μας εκπλήσσει καί μας διδάσκει ταυτόχρονα η άνεπτυγμένη οικολογική του συνείδηση, η φιλοπατρία του, τό μεγάλο θυσιαστικό του πνεΰμα γιά τόν πλησίον άλλά μένουμε καί ενεοί άπό τήν άξιοζήλευτη στάση του μπροστά στόν πολύ πόνο, πού είχε η μαρτυρική του ζωή. Ό άείμνηστος Διονύσιος σύμφωνος καί εκείνος μέ τήν πατερική παράδοση θεωρεί ότι οί μοναχοί καί οί μοναχές οφείλουν μέ συνέπεια νά τηροΰν 19 Ο ΠΟΙΜΗΝ

22 τίς τρεΐς βασικές άρετές, δηλαδή τήν άκτημοσύνη, τήν παρθενία καί τήν ύπακοή (σελ. 91), συμβουλεύοντας νά ενδυθοΰν τόν νέο άνθρωπο τοΰ χριστιανικοΰ φρονήματος καί της πνευματικης ζωης, τόν άνθρωπο τοΰ κοινοΰ συμφέροντος καί τόν άνθρωπο της ταπεινοφροσύνης, διότι ή ταπείνωση είναι θεμέλιος λίθος καί ύπόβαθρο της άρετης, μεγίστη άσφάλεια, τεΐχος άρραγές, πύργος άκαταμάχητος κατά τόν ιερό Χρυσόστομο (σελ. 92). Δίνει εμφαση στήν άδιάλειπτη προσευχή καί τή συμμετοχή μέ εύλαβική κατάνυξη στίς Ιερές Ακολουθίες (σελ. 93), συστήνοντας τήν άγάπη, τήν άφοσίωση στή Μονή καί τήν προθυμία στήν άσκηση, καθώς καί τή συστηματική καλλιέργεια καί επιμέλεια τοΰ μοναχισκοΰ ιδεώδους. Τονίζει ιδιαίτερα τήν άγάπη πρός τόν πλησίον, τήν άγάπη μεταξύ τών άνθρώπων, τών μοναχών, διότι ο ϊδιος είναι βαθύς γνώστης τοΰ άγίου Ίωάννου τοΰ Χρυσοστόμου, τόν οποΐον παιδιόθεν πολύ άγαποΰσε καί μελετοΰσε - εφάρμοζε στή ζωή του (σελ. 94). Έ πιθυμώντας διακαώς τή μεταβολή καί μεταμόρφωση τοΰ μοναχικοΰ βίου, σέ βία άγιότητος, εξετάζει μέ πολλή διάκριση καί λεπτότητα άκόμη καί είδικότερα θέματα τών μοναχών καί μοναχών καί μοναζουσών, γιά νά φέρει ομόνοια στή Μονή (σελ. 95), διότι οΰτε άκτημοσύνη, οΰτε μαρτύριο, οΰτε τίποτε άλλο μπορεΐ νά σώσει τό μοναχό καί τίς μοναχές, εάν δέν ύπάρχει «ή άκρα άγάπη», όπως λέγει ο άγ. Ίω. ο Χρυσόστομος (σελ. 96). Ό Διονύσιος, μοναχός ο ϊδιος, άγωνιά άδιαλείπτως γιά τήν πνευματική πορεία τοΰ μοναχισμοΰ, πράγμα τό οποΐο φαίνεται καί ά πό τήν επ ι κοινωνία του μέ εξέχουσες πνευματικές μορφές της εποχης του, ζητώντας τή γνώμη τους, μέσα άπό τήν εμπειρία, τήν οποία βιώνουν οί ϊδιοι ώς μοναχοί. Ζητεΐ, κατόπιν πολλης επίμονης προσευχης, τή συμπαράσταση καί τή βοήθεια προσώπων (π. Γαβριήλ Διονυσιάτη, π. Φιλόθεο Ζερβάκο καί π. Άμφιλόχιο Μακρη), τά οποΐα άναλώθηκαν μέ ζηλο ίερό στήν κοινοβιακή ζωή, τήν άσκηση καί τήν καλλιέργεια τοΰ μοναχικοΰ ίδεώδους, προκειμένου νά καταθέσουν τίς άπόψεις γιά τήν καλύτερη οργάνωση τών Ιερών Μονών τών Μετεώρων. Άκόμη συνδέθηκε μέ τόν Γέροντα Σωφρονίο (Ζαχάρωφ) τοΰ Έσσεξ, τέκνο πνευματικό τοΰ άγίου Σιλουανοΰ τοΰ Αθωνίτου καί Γέροντας πολλών Μονών (σελ. 100). Έπίσης όπως ίαταν άλλωστε πολύ φυσικό γιά τό πρόσωπο του, ύπηρξε ένθερμος ύποστηρικτής τοΰ Κοινοβιακοΰ συστήματος τοΰ Άγίου Ό ρους, προτρέποντας τούς μοναχούς σέ σέ συχνή εξομολόγηση καί Θεία Κοινωνία, γιά τήν ενίσχυσή τους στή μάχη τους πρός τόν κοσμοκράτορα τοΰ σκότους, πρός τά πνευματικά της πονηρίας καί τόν καυτηριασμό τών παθών, προτρέποντας συστηματική καί εντονη Μυστηριακή ζωή στίς Μονές, καθώς καί τήν ύποχρεωτική συμμετοχή όλων τών μοναχών σέ όλες τίς κοινές άκολουθίες, ή οποία είχε άμεληθεΐ, γεγονός πού τελματώνει τό μοναχισμό καί δέν δίνει εμπνευση γιά προσέλευση νέων στίς μονές (σελ. 105). Γιά τόν Διονύσιο τελικά, πού έζησε σέ όλη του τή ζωή ώς άληθινός μοναχός, δηλαδή μέ ύπακοή, άγάπη καί βίωση της εν Χριστώ ζωης άρμόζει τό έξης περιστατικό: 'Ένας νέος ίαλθε καί βρηκε έναν γέροντα άσκητή πού θά Ο ΠΟΙΜΗΝ 20

23 τοΰ εδίδασκε τό δρόμο της τελειότητος, άλλά ό γέροντας δέν ελεγε λέξη. Οί αλλοι τοΰ εζήτησαν τήν αιτία της σιωπης του. Είμαι, λοιπόν, άνώτερος νά τόν διατάξω; Ό,τι βλέπει σέ μένα νά τό κάνει κι εκείνος. Άπό τότε ό νέος μιμήθηκε σέ όλα τόν γέροντα άσκητή καί εμαθε τό νόημα της σιωπης καί της ελεύθερης ύπακοης (σελ. 110). Άλλά καί ή οικολογική του συνείδηση γιά τήν εποχή πού εζησε δέν είναι κάτι μικρό καί άσήμαντο. Ό Διονύσιος ώς μοναχός, σκέπτεται καί ενεργεί άντίθετα πρός τό κοσμικό πνεΰμα. Βιώνει τήν εγκράτεια, τήν ολιγάρκεια, τήν ολιγοδεΐα, τήν άκτημοσύνη, τήν προσφορά καί τήν ασκηση γενικότερα, πέρα άπό τό προσωπικό του θέλημα, τό ίδιον συμφέρον καί τή δική του βούληση, γιατί τόν διακρίνει ή άγάπη καί ό σεβασμός γιά τή διατήρηση της φυσικης ισορροπίας καί αρμονίας. Στόν μοναχό ύπάρχει άντικαταναλωτικό πνεΰμα, πνεΰμα λιτότητος, γιατί χρησιμοποιεί ό,τι εχει άνάγκη. Ύπάρχει σύζευξη ύλικοΰ καί πνευματικοΰ κόσμου (σελ. 116). Έπίσης, τό μοναχικό τριβώνιο, τό παραδοσιακό ράσο, γιά τό Διονύσιο γίνεται τό μέσο της Έθνικης άντιστάσεως. Συμμερίζεται τίς θλίψεις καί τούς άγωνες τοΰ Έ θ νο υ ς κατά τοΰ «βαρβάρου εχθροΰ» (σε. 121). Ό Διονύσιος, όμως, ύπηρξε καί ανθρωπος της πολλης άγάπης. Ό ίδιος βαδίζει στά βήματα των Πατέρων. Δέν σταματά μόνο στίς μυστικές εμπειρίες της προσευχης καί γενικότερα της Θείας Λατρείας, άλλά μέ ενεργό θέση εξασφαλίζει τήν πνευματική καί ύλική προσφορά γιά τή σωτηρία των συνανθρώπων άδιακρίτως, νέων καί γέρων. Λόγω δέ της μεγάλης κοινωνικης καί φιλανθρωπικης του δράσης, μέ σπουδαία εργα εύποιΐας καί άγάπης, τό εργο του κάποιοι τό ονόμασαν κατ άντιστοιχίαν τοΰ έργου τοΰ Μ. Βασιλείου, τή «Βασιλειάδα», μία σύγχρονη «Βασιλειάδα - Διονυσιάδα» (σελ ). Άλλά ό άείμνηστος Διονύσιος καί μπροστά στόν πόνο πού τόσο πολύ εγινε ένα μέ τή ζωή του, κρατά ήρωϊκή καί τολμηρή στάση, διότι μέσα άπό τό μαρτύριο τοΰ πόνου, τό σωματικό μαρτύριο καί τό μαρτύριο της συνειδήσεως, βλέπει τόν όμολογιακό χαρακτήρα, τήν άπόλυτη όλοκληρωτική άφοσίωση στό Χριστό (σελ. 138). «Μά, πάλι, τό ξύλο, τά μαρτύρια, οί εξευτελισμοί. Πως νά τά βαστάξω όλα αύτά; Άν μέ λυγίσουν; Ά ν μοΰ ξεφύγουν λόγια πού μπορεί νά επιβαρύνουν κι αλλους... Αύτό θά κάνω. Νά κλείσω μιά γιά πάντα τό στόμα μου. Έ τσ ι γλυτώνω καί εγώ καί οί αλλοι, ή ψυχή μου παλεύει άπεγνωσμένα. Κάπου γυρεύει νά πιστη. Στό σκοτάδι της άγωνίας του άνάβει ένα φως. Μή εγκαταλείπης με Κύριε ό Θεός μου, μή άποστης ά π έμοΰ. Πρόσχες εις τήν βοήθειά μου, Κύριε της σωτηρίας μου» (Ψαλμ. 37, 22 23). (σελ. 139). Συγχαίροντας, λοιπόν, μέσα άπό τήν καρδιά μας τόν Έλλογιμώτατο Καθηγητή κ. Μπαλατσούκα καί γι αύτό τό θαυμάσιο πόνημά του, διότι μάς εδωσε τήν εύκαιρία νά πάρουμε μιά δυνατή γεύση της σπουδαίας προσωπικότητος τοΰ άοιδίμου Μητροπολίτου Τρίκκης καί Σταγων κυροΰ Διονυσία, εύχόμεθα ό Πανάγαθος Κύριός μας νά ενδυναμώνει άδιαλείπτως τόν συγγραφέα αύτης της μελέτης καί νά μάς χαρίζει πάντοτε φωτεινούς πνευματικούς πατέρες καί επισκόπους Ο ΠΟΙΜΗΝ

24 r τ τ τ # τ τ ΜΕΓΑ ΓΕΡΟΝΤΙΚΟ -» Μ Μ έ ποιό τρόπο άποφεύγουμε την κατακριση Κάποιος άδελφός ρώτησε εναν Γέροντα: «Τί νά κάνω, άββά, πού, δταν δω κάποιον νά άμαρτάνει, τόν κατακρίνω, καί δταν άκούσω γιά εναν άδελφό πώς είναι άμελής, τόν μισω καί θά χάσω έτσι τήν ψυχή μου;». Καί είπε ό Γέροντας: «Οταν άκούσεις κάτι τ έ τοιο, άπομακρύνσου άμέσως άπ τόν λογισμό αυτό κάνοντας ενα άλμα καί σπεϋσε νά θυμηθείς τή φοβερή ημέρα τής Κρίσεως άναλογίσου δίπλα σου τό φρικτό βήμα, τόν άδέκαστο δικαστή, τούς πύρινους ποταμούς, πού ρέουν μπροστά σ εκείνο τό βήμα κοχλάζοντας μέσα στή φοβερή φλόγα, τίς άκονισμένες ρομφαίες, τίς σκληρές τιμωρίες, τήν κόλαση πού δέν έχει τέλος, τή νύχτα τήν άφεγγη, τό σκοτάδι τό εξώτερο, τό φαρμακερό φίδι, τά άλυτα δεσμά, τό τριξιμο των δοντιων καί τόν όδυρμό πού δέν έχει παρηγοριά. Αυτά λοιπόν νά σκέπτεσαι, τήν άναπόφευκτη δηλαδή πανωλεθρία. Κι εκείνος ό δικαστής δέν έχει άνάγκη άπό κατηγόρους οϋτε άπό μάρτυρες οϋτε άπό άποδείξεις οϋτε άπό έλεγχο. Άλλά άνάλογα μέ τά πεπραγμένα θά παρουσιασθεί μπροστά στά μάτια τοϋ κάθε ενόχου. Τότε κανείς δέν θά βρεθεί νά βγεί καί νά μάς γλυτώσει άπό τήν τιμωρία, οϋτε πατέρας οϋτε γιός οϋτε μητέρα, μήτε θυγατέρα, μήτε κανείς άλλος συγγενής οϋτε γείτονας, οϋτε φίλος, οϋτε συνήγορος. Μήτε μπορεί τήν ενοχή νά τήν εξαγοράσει τό χρήμα, ό π ε ρίσσιος πλοϋτος ή η δύναμη.όλα αυτά σάν νά ταν σκόνη θά εξαφανισθοϋν άπ τή μέση καί μόνος ό κρινόμενος θά πάρει τίς άπολαβές του γιά δσα έπραξε, ή τήν άθωωτική άπόφαση ή τήν καταδικαστική. Τότε κανείς άλλος δέν θά μπορεί νά κριθεί γιά χάρη άλλου. Ό καθένας θά κριθεί χωριστά γιά δσα διέπραξε. Γνωρίζοντας αυτές τίς άλήθειες μήν κατακρίνεις κανένα καί θά είσαι πάντα ειρηνικός. Ο ΠΟΙΜΗΝ - 22

25 Στό νου μου είχα μιάν εικόνα σου ωραία, ολοφώτεινη, αστραφτερή, στά ολόλευκα ήσουν ντυμένη, ξανθή κοπέλλα, λυγερή καί ντροπαλή. Τώρα αλλιώτκη σέ βλέπω, μαυροφορουσα, τραυματισμένη, σκεπτική, γέρασες σέ λίγα χρόνια, πως είσαι ετσι ζαρωμένη, σκυθρωπή; ττ / r $ c / c d! f e y f Πέρασαν οι δόξες, οι χαρές, οι επιτυχίες και οι ομορφοι καιροί, ήρθανε οι ταπεινώσεις, τά χαστούκια καί οι μαυροι εμπαιγμοί. Που είναι εκείνοι οι θαυμαστές σου, οι φιλέλληνες οι ονομαστοί; / / c/', / W r / γ Λ r I σιώπησαν τώρα ολοι, σέ ξέχασαν οι σύμμαχοι, οι φίλοι κι οι γνωστοί. Τ ί μεσολάβησε, αλήθεια, πως λησμονήθηκες ή χώρα εσύ ή ξακουστή; ποιοί είναι πού συντέλεσαν νά ερθει ή μαύρη αυτή ώρα καί στιγμή; Διερωτωνται οι ξένοι πού διάβασαν καί ξέρουν τήν ιστορία τήν ελληνική ~ / <s t f y fy / y 5, v / d / κατηγορούνε τά παιδιά σου, πού ξεπούλησαν τήν ενδοξη χώρα αυτή. 23 Ο ΠΟΙΜΗΝ

26 Έ ρ χ ο μ α ι νά συμφωνήσω καί εγώ μαζί τους, πού εζησα μιάν αλλη εποχή, απαισιόδοξος δέν είμαι, ομως λέγω καί φωνάζω τήν αλήθεια τήν πικρή. Ναί, γινήκαμε τό κλωτσοσκούφι των μεγάλων, φταίξαμε, πάντα καί πολύ, Ί / / Ί /a I I 3 I I I :> / I I πληρώνουμε τά λάθη και τις απερισκεψίες, πού εκάναμε μεγάλοι και μικροί. CTT 5 /λ c ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ Λ ^ Η εγωπάθεια, η διχόνοια καί τό συμφέρον, ανοιξαν τήν μεγάλη αυτή πληγή, οι Έ λ λ η νε ς, οχι βέβαια ολοι, αρκετοί καί απερίσκεπτοι πολύ. 4 ~ / / / / ~ / / ~ I I I I I Λησμονούνε τά ιδιανικά τους γιά τό χωμα, γιά τό χρήμα καί γιά τό ψωμί, ντρέπονται πιά καί δέν φωνάζουν γιά Θρησκεία, Πατρίδα, οικογένεια, ηθική. Χαίρονται μέ τίς διασκεδάσεις, τούς ενδιαφέρει η καλοπέραση καί η εύκολη ζωή. Ποιό θά είναι τό αυριό μας; Χωρίς παιδιά, χωρίς στρατό, ερχεται η καταστροφή. Δ ~! f η \! \ 5 ~ / γ ^ f y* -s -, / υστυχως καί μορφωμένοι βλέπουν καί ακουνε, μά ζουνε σέ αλλη εποχή, κινδυνεύει η Ε λ λ ά δ α, μά αυτοί είναι καλά, παίζουν ολοι τό ίδιο τό βιολί. Αδελφοί μου, ήρθε η ωρα νά αλλάξουμε μυαλό, διότι καραδοκούνε οι εχθροί, νά μή κάνουμε τό μοιραίο λάθος καί τούς δώσουμε τήν οποια αφορμή. Νά ανανήψουμε επί τέλους, διότι από τόν αφανισμό μας δέν απέχουμε πολύ, είναι κρίμα νά χαθεί αυτός ο τόπος καί ο λαός μας, ο Θεός νά μας λυπηθεί. Ά ρχιμ. Ιωακείμ 'Αγιορείτης

27 ΧΡΟΝΙΚΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΙΑ Ν Ο Υ Α Ρ ΙΟ Υ Κατά τόν μήνα Ια νο υ ά ρ ιο τοΰ σωτηρίου έτ ο υ ς 2013, ό Μ ητροπολίτης μας έλειτούργ η σ ε ν, έκ ή ρ υ ξ εν καί έχορο- σ τά τησεν ώ ς άκολούθω ς: V Τήν 1ην του μηνός έλειτούργησεν εις τόν Μητροπολιτικόν Ναόν Μυτιλήνης καί προέστη της Δοξολογίας έπί τη 1η του νέου έτους. V Τήν 3ην του μηνός Ιανουαρίου, έτέλεσ ε τή Θ. Λειτουργία εις τόν έορτάζοντα 'I. Ναόν της άγ. Θωμαΐδος Μυτιλήνης. V Τήν 4ην του μηνός Ιανουαρίου ό Μητροπολίτης μας εις τόν I. Ναόν Ταξιάρχη Μιχαήλ της I. Μονης Πιθαρίου έχειροθέτησεν εις σύγκελλον τόν άδελφ όν της I Μονης Ιερομόναχον Σεραφείμ Γ κόνον. V Τήν 6ην του μηνός Ιανουαρίου έλειτούργησεν εις τόν I. Μητροπολιτικόν Ναόν Μυτιλήνης καί έτέλεσεν τόν Μέγαν Αγιασμόν ώς καί τόν Αγιασμόν τών ύδάτων εις τόν λιμένα. V Τήν 7ην του αύτοΰ μηνός έλειτούργησεν εις τόν I Ναόν Τιμίου Προδρόμου Μυτιλήνης. V Τήν 11ην του αύτου μηνός έχοροστάτησεν εις τόν I. Ναόν Εύαγγελισμου της Θεοτόκου Χαλκίδος κατά τόν Έσπερινόν, συγχοροστατουντος του Σεβ. Μητρ. Χαλκίδος κ. Χρυσοστόμου. Προηγήθη ή ύποδοχή της Τ. κάρας του Άγ. Ραφαήλ, έξωθεν του I. Ναου. Τήν 13ην του ΐδίου μηνός ό Μητροπολίτης μας έκκλησιάσθη άπό του I. Βήματος εις τόν Μ ητροπολιτικόν Ναόν. Τήν 15ην του μηνός Ιανουαρίου έλειτούργησεν εις τόν έορτάζοντα I. Ναόν Άγ. Ιωάννου Καλυβίτου Μυτιλήνης. Τήν 17ην Ιανουαρίου έλειτούργησεν εις τόν I. Ναόν Άγ. Αντωνίου Τρίγωνος. Τήν 17ην Ιανουαρίου έχοροστάτησεν κατά τήν άκολουθίαν του Έσπερινου εις τόν Μητροπολιτικόν I. Ναόν. Τήν 17ην Ιανουαρίου έλειτούργησεν εις τόν I. Μητροπολιτικόν Ναόν Μυτιλήνης. Τήν 21 ην του μηνός Ιανουαρίου έτέλεσεν τήν έξόδιον Ακολουθίαν εις τόν Μητροπολιτικόν Ναόν Μυτιλήνης της Ιφιγενείας Προκοπιάδου τό γένο ς Μυρίντζου. Τήν 29ην Ιανουαρίου έκκλησιάσθη άπό του I. Βήματος εις τόν Μ ητροπολιτικόν Ναόν. Τήν 30ήν του ΐδίου μηνός «SV» 25 Ο ΠΟΙΜΗΝ