2. Πνηα ε ζεηηθή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο

Transcript

1 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη Δ Ι Α Φ Η Μ Ι Η 1. Π ν ύ ν θ ε ί ι ε η α η ε α π ν η ε ι ε ζ κ α η η θ ό η ε η α η ε ο δ η α θ ή κ η ζ ε ο Η ηέρλε ηεο δηαθήκηζεο είλαη ζύλζεηε. Γηα ηελ παξαγσγή ελφο θαινχ δηαθεκηζηηθνχ κελχκαηνο δελ αξθεί κφλν ε εηθφλα, ν ιφγνο θαη ν ήρνο, παξά ηηο αλακθηζβήηεηεο δπλαηφηεηεο πεηζνχο πνπ δηαζέηνπλ. Σα ζχγρξνλα δηαθεκηζηηθά κελχκαηα είλαη πξντφληα επηζηεκνληθήο κειέηεο ησλ αλαγθψλ θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ θαη κάιηζηα ζχκθσλα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο πνπ παξνπζηάδεη θαηά ειηθία, θχ ιν, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή θαηάζηαζε. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξνβάιιεηαη ην αγαζφ πνπ δηαθεκίδεηαη βαζίδεηαη ζηα πνξίζκαηα ηεο ςπρνινγίαο, ζηνπο θαλφλεο ηεο αηζζεηηθήο, ζε θνηλσληνινγηθά δεδνκέλα, ζπλήζεηεο, αληηιήςεηο, πξνηηκήζεηο, αμίεο, κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ζηελ αμηνπνίεζε θάζε πνιχηηκεο ιεπηνκέξεη αο πνπ πεξηβάιιεη φ,ηη δηαθεκίδεηαη. Δπηπιένλ, επαλαιακβάλεηαη, γηα λα εληππσζεί ζηε κλήκε ησλ αλζξψπσλ, θαη, γηα λα πείζεη, απεπζχλεηαη ζηε ινγηθή θαη, θπξίσο, ζην ζπλαίζζεκα, αθνχ ν άλζξσπνο επθνιόηεξα ζπγθηλείηαη παξά πείζεηαη. Πνιηνξθεί ηνλ θαηαλαισηή κε φια ηα κέζα, είλαη επηζηεκνληθά νξγαλσκέλε θαη γη' απηφ δηαζέηεη αθαηακάρεηε δχλακε θαη εθπιεθηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα. 2. Πνηα ε ζεηηθή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο Παξά ηα θαθά πνπ ηεο θαηακαξηπξνχλ, ε δηαθήκηζε έρεη θαη ηελ αλακ θηζβήηεηε θνηλσληθή αμία ηεο, αξθεί κφλν λα δηέπεηαη απφ πλεχκα ινγηθήο, θαιαηζζεζίαο θαη πξνπαληφο αιήζεηαο. Πξσηαξρηθή ιεηηνπξγία ηεο δηαθήκηζεο είλαη ε αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο, κε ηε δειεαζηηθή πξνβνιή θαη γλσζηνπνίεζε ζην θνηλφ ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ. Η ιεηηνπξγία απηή είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ππάξρεη. Οπζηψδεο ζηνηρείν ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ε καδηθή παξαγσγή θαη ε καδηθή θαηαλάισζε αγαζψλ. Αλ, γηα νπνηνλδήπνηε ιφγν, ζπάζεη ν θχθινο απηφο, ηφηε ν θίλδπλνο λα θαηαξξεχζεη ην ζχζηεκα είλαη πνιχ κεγάινο κε απξφβιεπηεο φρη κφλν νηθνλνκηθέο αιιά θαη θνηλσληθέο ζπλέπεηεο. Η δηαθήκηζε, παξεκβαίλνληαο νπ ζηαζηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, πξνθαιεί αιπζηδσηέο νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο θαη ζπκβάιιεη ζηελ απνηξνπή ηνπ ελδερφκελνπ απηνχ. Η αχμεζε ηεο δήηεζεο θαη ηεο θαηαλάισζεο πξντφλησλ νδεγεί ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο. Απηφ ζεκαίλεη φηη δεκηνπξγνχληαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, είηε κε ηελ ίδξπζε λέσλ παξαγσγηθψλ κνλάδσλ είηε κε ηελ επέθηαζε φζσλ ήδε ππάξρνπλ είηε κε ηελ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ. Έηζη, θαηαπνιεκείηαη ε αλεξγία. Παξάιιεια, αλαπηχζζεηαη έληνλνο αληαγσληζκφο αλάκεζα ζε παξαγσγνχο θαη επηρεηξεκαηίεο, γηα λα θεξδίζνπλ ηελ πξνηίκεζε ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ κε πςειψλ πξνδηαγξαθψλ ή κε λέα, πξσηφηππα πξντφληα. Απνηέιεζκα ηνπ αληαγσληζκνχ απηνχ είλαη λα βειηηψλεηαη ε πνηφηεηα θαη ε πνηθηιία ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνληαη. Δμάιινπ, είλαη γλσζηφ φηη ζε ζπλζήθεο ειεχζεξεο αγνξάο ν αληαγσληζκφο ζπκβάιιεη θαη ζηε κείσζε ησλ ηηκψλ. Σα πξντφληα κπνξεί λα είλαη θηελφηεξα θαη γηα έλαλ ά ιιν πξφζζεην ιφγν ην θφζηνο ηεο δηαθήκηζεο είλαη ρακειφηεξν απφ ην θφζηνο πνπ έρνπλ νη πξνζσπηθέο πσιήζεηο, νη πσιήζεηο δειαδή πνπ γίλνληαη απφ πσιεηέο πνπ γλσζηνπνηνχλ θαη δηαζέηνπλ πξνζσπηθά ηα.πξντφληα (πιαζηέ). Οη ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο δηαθήκηζεο δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζηελ νηθνλνκηθή δσή. Η δηαθήκηζε, αλ είλαη θαιαίζζεηε, θαιιηεξγεί ην γνχζην. Σα δηαθεκηζηηθά κελχκαηα, θπξίσο ηα ηειενπηηθά, ηνπνζεηνχλ ζπλήζσο ην πξντφλ πνπ δηαθεκίδεηαη κέζα ζηνλ αλάινγν πεξηβάιινληα ρψξν θαη ην ζπλδένπλ κε ηνλ αλάινγν ηξφπν δσήο. ην βαζκφ, ινηπφλ, πνπ νη δηαθεκίζεηο είλαη δεκηνπξγήκαηα αλζξψπσλ κε εηδηθέο γλψζεηο θαη θαιαηζζεζία, δηακνξθψλνπλ θαη ηα αηζζεηηθά θξηηήξηα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δέθηε. Η επίδξαζε απηή ηεο δηαθήκηζεο γίλεηαη αζπλαίζζεηα, αιιά είλαη θαζνξηζηηθή. ηφρνο ησλ παξαγσγψλ πνπ δηαθεκίδνληαη είλαη λα ζπλδέζνπλ, λα ηαπηίζνπλ, ην φλνκά ηνπο, ηε θίξκα ηνπο, κε θαιήο πνηφηεηαο πξντφληα. Η θαιή θήκε κηαο εηαηξείαο απνηειεί εγγ χεζε γηα ηελ πψιεζε ησλ πξντφλησλ ηεο. Δπνκέλσο, θακηά επηρείξεζε δε ζα αλαιάκβαλε ην ξίζθν λα δηαθεκίζεη πξντφληα πνπ δε ζα είραλ πνηφηεηα αλάινγε κε ηε θήκε ηεο ή ηηο θηινδνμίεο ηεο. Καηά ζπλέπεηα, ε επψλπκε δηαθήκηζε ησλ πξντφλησλ απνηειεί έκκεζε εγγχεζε γηα ηελ θαιή πνηφηεηα ηνπο θαη βνεζάεη ηνλ θαηαλαισηή ζηηο επηινγέο ηνπ. Η δηαθήκηζε έρεη δσηηθή ζεκαζία γηα ην θέξδνο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ. Γη' απηφ, ην πνζφ ηεο δηαθεκηζηηθήο δαπάλεο κηαο επηρείξεζεο, αλάινγα κε ην κέγεζνο ηεο, είλαη ζπλήζ σο αξθεηά κεγάιν. Σν πνζφ απηφ ην θαξπψλνληαη ηα κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο θαη είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπο, αθφκα θαη γηα ηελ επηβίσζε θαη ηελ χπαξμε ηνπο. Δπηπιένλ, νη κεγάιεο εηαηξείεο, πνπ έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα, γίλνληαη ρνξεγνί αζιεηψλ, αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ, κεγάισλ αζιεηηθψλ δηνξγαλψζεσλ, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα νη Οιπκπηαθνί Αγψλεο, αιιά θαη πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ γηα λα δηαθεκηζηνχλ θαη λα 1

2 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη πξνβιεζνχλ. Έηζη, κε ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζε πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηε δηαθήκηζε, επσθειείηαη θαη ν αζιεηηζκφο θαη ν πνιηηηζκφο. Όια απηά, βέβαηα, απνζθνπνχλ πξσηίζησο ζην θέξδνο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ δηαθεκίδνληαη. Γελ αλαηξνχλ, σζηφζν, ηε ρξεζηκφηεηα θαη ηελ πξνζθνξά ηεο δηαθήκηζεο, επεηδή ε ζχγρξνλε δσή, φπσο θαη ε δσή θάζε επνρήο, είλαη εληαία θαη θαλείο δελ κπνξεί λα ελλνήζεη ρσξηζηά ηηο δηάθνξεο εθδειψζεηο ηεο, ηνλ πνιηηηζκφ απφ ηελ νηθνλνκία θαη ηελ νηθνλνκία απφ ηε δηαθήκηζε. Να θηηάμεηε έλα δηάγξακκα πνπ ζα πεξηιακβάλεη όιεο ηηο ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο δηαθήκηζεο (δειαδή ηα ζεκαηηθά θέληξα ησλ παξαγξάθσλ. 3.Πνηνπο θηλδύλνπο «θξύβεη» ε δηαθήκηζε Η αζψα θαηλνκεληθά πξνβνιή ππαξθηψλ ή αλχπαξθησλ ηδηνηήησλ ελφο αγαζνχ «θξχβεη» επηκειψο πνιινχο θηλδχλνπο. Πίζσ απφ ηε δειεαζηηθή θαη πξνθιεηηθή εηθφλα κε ην ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν, πίζσ απφ ηε θαλεξή επηζπκία ηνπ δηαθεκηζηή λα θεξδίζεη ηελ πξνηίκεζε ηνπ θαηαλαισηή ιαλζάλνπλ ζνβαξέο ιεηηνπξγίεο θαη ειινρεχνπλ αδηφξαηνη θίλδπλνη. Ο ζνβαξφηεξνο απ' φινπο είλαη ε πξνζπάζεηα λα ζηεξήζεη ε δηαθήκηζε ηνλ άλζξσπν απφ ηελ ειεχζεξε βνχιεζή ηνπ, ηε δπλαηφηεηα δειαδή λα ζθέθηεηαη θαη λα απνθαζίδεη απηφο ν ίδηνο. Η κέζνδνο εί λαη ιίγν πνιχ γλσζηή κε ηνλ θαηαηγηζκφ ησλ δηαθεκηζηηθψλ κελπκάησλ πνπ δέρεηαη αθαηάπαπζηα ν «ππήθννο ηεο θαηαλαισηηθήο θνηλσλίαο», ηίζεηαη ζε ιεηηνπξγία έλαο κεραληζκφο κε ηνλ νπνίν δεκηνπξγνχληαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο αλάγθεο, πνπ θαηά έλα κεγάιν κέξνο δελ είλαη πξαγκαηηθέο αιιά εηθνληθέο. Καιιηεξγείηαη, ινηπφλ, ε ςεπδαίζζεζε πσο ε επηπρία ηνπ αλζξψπνπ εμαξηάηαη, ζρεδφλ απνθιεηζηη θά, απφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ απηψλ πνπ, ιφγσ ηνπ πιαζκαηηθνχ ηνπο ραξαθηήξα, ζπλερψο απμάλνληαη θαη πιεζαίλνπλ θαη θνξεζκφ δελ έρνπλ. Ο θαηαλαισηήο κνηάδεη κε ηηο κπζηθέο Γαλαΐδεο πνπ ήηαλ ππνρξεσκέλεο λα γεκίδνπλ έλα πηζάξη ρσξίο ππζκέλα. Η δηαδηθαζία απηή νδεγεί ζηελ πλεπκαηηθή θαη ςπρηθή ππνδνχισζε ηνπ αλζξψπνπ. Άιινη θη φρη ν ίδηνο απνθαζίδνπλ γηα ηηο αλάγθεο ηνπ, ηνπ ππνβάιινπλ ηε ζέιεζή ηνπο, ηνπ ππαγνξεχνπλ ζηφρνπο θαη επηδηψμεηο, ηνλ ππνθαζηζηνχλ θαη ηνλ αηρκαισηίδνπλ κε ηερλεηέο αλάγθεο. Δίλαη δε ηφζν αθαηαλίθεηε ε δχλακε ηεο δηαθήκηζεο, ψζηε ε ηερληθή ηεο πηνζεηήζεθε θαη γηα ηελ εθπνκπή πνιηηηθψλ κελπκάησλ. Δίλαη γλσζηφ φηη νη ζχγρξνλνη εθινγηθνί αγψλεο δηεμάγνληαη πηα θαη κε δηαθεκηζηηθά κε λχκαηα. Αζζκαίλσλ ν άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ηθαλνπνηήζεη ηηο απμεκέλεο επηζπκίεο ηνπ. Άγρεηαη, ληψζεη κεηνλεθηηθά, εληαηηθνπνηεί ηε δνπιεηά ηνπ, εμαληιείηαη, δηαηαξάζζεηαη ε ςπρηθή ηνπ ηζνξξνπία. Κη αλ, παξά ηελ πξνζπάζεηα, νη επηζπκίεο ηνπ δελ πξαγκαηνπνηεζνχλ, αλαγθά δεηαη, φρη ζπάληα, λα ρξεζηκνπνηήζεη αζέκηηα κέζα πνπ κεηψλνπλ ηελ αμηνπξέπεηά ηνπ. Άηνκα δε, κε κεησκέλε ηελ ηθαλφηεηα εζηθήο αληίζηαζεο, κπνξεί λα θαηαιήμνπλ ζην ρξεκαηηζκφ, ζηελ εγθιεκαηηθφηεηα, ζηε δηαθζνξά, ζηα λαξθσηηθά. Πέξα απ' απηά, κε ηε δηαθήκηζε δηακνξθψλνληαη πξφηππα δσήο. Κάζε επνρή, βέβαηα, δηακνξθψλεη θαη πξνβάιιεη ηα δηθά ηεο πξφηππα. Σν θαθφ είλαη φηη ηα πξφηππα πνπ πξνβάιιεη ε δηαθήκηζε δηακνξθψ λνληαη κε βάζε ηελ επηδίσμε ηνπ κέγηζηνπ θέξδνπο. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ πξνηχπσλ απηψλ είλαη ε άλεζε, ε πνιπηέιεηα, ε επίδεημε. Οη δηαθεκηζηέο, φκσο, δε ζηακαηνχλ εδψ γηα λα εμππεξεηεζεί ην θέξδνο ηεο επηρείξεζεο, δε δηζηάδνπλ λα δηαθσκσδήζνπλ πεπνηζήζεηο, λα πξνζβάινπλ αμίεο, λα επηειίζνπλ ζπνπδαίεο αλζξψπηλεο ζρέζεηο, φπσο, ιφγνπ ράξε, ν έξσηαο. [..] Πιάη ζηελ νηθνγέλεηα, ηεο νπνίαο ε επηξξνή έρεη κεησζεί, άιινη κερα ληζκνί επηβνιήο ηεο ηάμεο ελεξγνπνηνχληαη απφ λσξίο, γηα λα ηνλ "εμεκεξψζνπλ". Καηά πξψην ιφγν ε ηειεφξαζε, πνπ έρεη γίλεη ε βαζηθή ηξνθφο,, ε πξσηαξρηθή δηαζθέδαζε γηα ηα παηδηά. Ση ζπγθξαηνχλ απηά απφ ηνλ ειεθηξνληθφ θχθισπα; Πξνηνχ θιείζεη ηα δψδεθα, έλα παηδί ζα έρεη παξαθνινπζήζεη πεξίπνπ δηαθεκηζηηθά κελχκαηα κέζσ ησλ νπνίσλ, ρσξίο λα ην θαηαιάβεη, εκπεδψλεη πξννδεπηηθά ηα θπξίαξρα πξφηππα. Αθφκα εζσηεξηθεχεη ηα ηζρχνληα θαηά γεληθή νκνινγία θξηηήξηα ηνπ σξαίνπ, ηνπ θαινχ, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο αιήζεηαο, ηηο ηέζζεξηο δειαδή αμίεο νη νπνίεο ππνβαζηάδνπλ εθ' φξνπ δσήο κηα εζηθή θαη αηζζεηηθή άπνςε γηα ηνλ θφζκν. Δπηπιένλ, κέζσ ηεο δηαθήκηζεο θαθνπνηείηαη ε γιψζζα. Ο δηαθεκηζηηθφο ιφγνο, ζε αληίζεζε κε ηνλ επηζηεκνληθφ ιφγν πνπ βαζίδεηαη ζην ινγηθφ έιεγρν ηεο έθθξαζεο, είλαη ιφγνο ζπλζεκαηηθφο, εληππσζηαθφο. Σν ράζκα αλάκεζα ζηελ νξζνινγηθφηεηα θαη ηε δηαθήκηζε δηεπξχλζεθε ζηελ επνρή καο ακεηάθιεηα θαη πνιχ γξήγνξα ηα ηειενπηηθά δηαθεκηζηηθά κελχκαηα ζα επηβάινπλ ηα ζπγθηλεζηαθά επηρεη ξήκαηα σο αλψηεξα ησλ ινγηθψλ. Δπηπιένλ, νη δηαθεκηζηέο, γηα λα εληππσζηάζνπλ, θαηαθεχγνπλ ζπρλά ζε επθπνινγήκαηα, λενινγηζκνχο, απζαίξεηα ζρήκαηα ιφγνπ θαη γεληθφηεξα ζε αιινίσζε ηεο γιψζ ζαο ζε ζεκαζηνινγηθφ, θσλνινγηθφ θαη ζπληαθηηθφ επίπεδν. Δίλαη δε ηέηνηα ε θαηαιπηηθή επίδξαζε θπξίσο ζηνπο λένπο, ψζηε λα ζπλελλννχληαη ζπρλά ρξεζηκνπνηψληαο έλα λέν θψδηθα επηθνηλσλίαο κε ζηεξεφηππεο εθθξάζεηο δηαθεκηζηηθψλ κελπκάησλ (ζιφγθαλ). Πνιιά απφ ηα αγαζά δελ έρνπλ ηηο ηδηφηεηεο γηα ηηο νπνίεο δηαθεκί δνληαη. Πξφθεηηαη γηα κηα πξσηνθαλή 2

3 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη θελάθε. Ο θαιφπηζηνο, αιιά θαη ν δχζπηζηνο θαηαλαισηήο ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη απξνζηάηεπηνη, αθνχ δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ειέγμνπλ ηη απ' φζα ιέγνληαη γηα έλα πξντφλ είλαη αιεζέο θαη ηη φρη. Η νξγαλσκέλε θαη παξαηεηακέλε δηαθεκηζηηθή θακπάληα ησλ κεγάισλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ νδεγεί ζε καξαζκφ ηηο κηθξέο αληαγσληζηηθέο επηρεηξήζεηο, πνπ δελ έρνπλ ηα απαηηνχκελα θεθάιαηα, γηα λα δηαθεκίδνπλ ηα πξντφληα πνπ παξάγνπλ ή ηηο ππεξεζίεο πνπ παξέρνπλ. *Σα παπαπάνω κείμενα πποέπσονηαι από ηο βιβλίο: π. Κούηπαρ, Πειζηικόρ Λόγορ, η. Α, εκδ. αββάλαρ, ζ Να θηηάμεηε έλα δηάγξακκα πνπ ζα πεξηιακβάλεη όιεο ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο δηαθήκηζεο (δειαδή ηα ζεκαηηθά θέληξα ησλ παξαγξάθσλ. 2. Να γξάςεηε ηα ζπλώλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ 3. Να εληνπίζεηε δύν πεξηπηώζεηο πνηεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο γιώζζαο. 4. Ε η θ ό λ ε ο η ε ο ζ ύ γ ρ ξ ν λ ε ο γ π λ α ί θ α ο Οη αλαπαξαζηάζεηο ηεο γπλαίθαο θαη ησλ θνηλσληθώλ ηεο ξόισλ έρνπλ ειάρηζηα δηαθνξνπνηεζεί ηα ηειεπηαία εθαηό ρξόληα Η ζνππεξγνχκαλ ησλ βηληενγθέηκ Λάξα Κξνθη, ε ρσξίο ζπζηάζεηο Μαληφλα, ε Βάζσ Παπαλδξένπ, ε Βίξλα Γξάθνπ ηνπ γλσζηνχ ζίξηαι, ε αλαπιεξσκαηηθή Μηο Τθήιηνο Δβειίλα Παπαλησλίνπ, ε δεκνζηνγξάθνο Διιε ηάε, ε Μφληθα Ληνπίλζθη, ε θηιφζνθνο ηιβηάλ Αγθαζελζθί, γπλαίθεο πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν γ λσζηέο ζην θνηλφ ηεο ηειεφξαζεο, ησλ εθεκεξίδσλ ή ηνπ Γηαδηθηχνπ, είλαη φιεο ηνπο ζξαχζκαηα ηεο εηθφλαο ηεο ζχγρξνλεο γπλαίθαο, κηαο εηθφλαο πνπ δελ είλαη θπζηθά κία θαη ε νπνία είλαη ηφζν παιηά φζν θαηλνχξγηα. Πφζν παιηά φκσο θαη πφζν θαηλνχξγηα; Πψο νη ίδηεο νη γπλαίθεο «δηαβάδνπλ» απηέο ηηο εηθφλεο; Γηαηί είλαη πξνθαλέο φηη φιεο απηέο νη εηθφλεο πξαγκαηηθέο ή κπζνπιαζηηθέο αληαλαθινχλ κηα θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα σο πξνο ηε ζχγρξνλε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζην δεκφζην θαη ζηνλ ηδησηηθφ ρψξν, ελψ ηαπηφρξνλα παξαπέκπνπλ ζε αμίεο πξνζδηνξηζκέλεο ηζηνξηθά θαη ζπλδεδεκέλεο κε ην «ζειπθφ». Οη εηθόλεο ησλ επώλπκσλ γπλαηθώλ ζπλαληνύλ ηηο αλώλπκεο εηθόλεο πνπ δηαρένληαη κέζσ ησλ δηαθεκίζεσλ, όπνπ ε γπλαίθα έρεη πξσηαγσληζηηθό ξόιν. Η παξνπζία ηεο γπλαηθείαο κνξθήο ζηηο δηαθεκίζεηο έρεη ζηφρν λα πξνζειθχζεη θπξίσο ηε γπλαίθα θαηαλαιώηξηα αιιά θαη ην αλδξηθό θαηαλαισηηθό θνηλό κε δηαθνξεηηθή ρξήζε ηεο γπλαηθείαο κνξθήο. ηελ πξψηε πεξίπησζε, πξφθεηηαη γηα δηαθεκίζεηο πνπ πξνβάιινπλ πξντφληα πνπ ζπλδένληαη κε ηνπο παξαδνζηαθνύο ξόινπο ηεο γπλαίθαο σο κεηέξαο θαη λνηθνθπξάο (είδε ζπηηηνχ, νηθηαθέο ζπζθεπέο, βξεθηθά είδε, είδε θαζαξηζκνχ ζπηηηνχ θηι.), θαζψο θαη πξντφληα πνπ αθνξνχλ ηε θξνληίδα ηεο εμσηεξηθήο εηθφλαο ηεο γπλαίθαο (θαιιπληηθά, ξνχρα, είδε πξνζσπηθήο πγηεηλήο θηι.). ηε δεχηεξε πεξίπησζε, φηαλ ζηφρνο είλαη πξσηίζησο - αλ θαη φρη πάληνηε απνθιεηζηηθά - ην αλδξηθφ θνηλφ, ε γπλαηθεία κνξθή εκθαλίδεηαη ζηνλ εμίζνπ παξαδνζηαθό ξόιν ηνπ ζπκβόινπ ηεο ζεμνπαιηθόηεηαο θαη ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο αλδξηθήο επηζπκίαο (π.ρ. ζε δηαθεκίζεηο απηνθηλήησλ). Σν γεληθεπηηθφ απηφ κνληέιν έρεη βεβαίσο ηηο απνρξψζεηο ηνπ, νη νπνίεο απνηππψλνπλ θπξίσο ηηο αιιαγέο ζηε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζηελ θνηλσλία θαη ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηηο αιιαγέο ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ. [ ] Η ζεκεξηλή θαηαλαιψηξηα δελ είλαη πιένλ, φπσο πξηλ απφ κεξηθέο δεθαεηίεο, ε «βαζίιηζζα ηεο θνπδίλαο» πνπ έβξηζθε επραξίζηεζε ζηελ επηηπρή δηεθπεξαίσζε ηνπ ξφινπ ηεο λνηθνθπξάο αιιά ε εξγαδφκελε γπλαίθα πνπ πξέπεη κεηά ηε δνπιεηά λα θάλεη θαη ηηο δν πιεηέο ηνπ ζπηηηνχ, λα θξνληίζεη ηα παηδηά θαη λα έρεη ειεχζεξν πξνζσπηθφ ρξφλν. [ ] Δληνπίδνληαο ινηπφλ ηα ζηεξεφηππα, ηηο αμίεο θαη ηηο ηδηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ηηο γπλαηθείεο κνξθέο ζηε καδηθή θνπιηνχξα, καο δεκηνπξγείηαη ην εξψηεκα θαηά πφζνλ νη ίδηεο νη γπλαίθεο αλαγλσξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο κέζα ζε απηέο ηηο εηθφλεο. Οη γπλαίθεο πνπ βιέπνπλ ή αθνχλ ηηο δηαθεκίζεηο ηαπηίδνληαη κε ηνπο ξφινπο πνπ ηνπο απνδίδνληαη; Παξαπέκπνπλ νη δηαθεκίζεηο ζηελ πξνζσπηθή ηνπο εκπεηξία (πξαγκαηηθή ή θαληαζηαθή); Πψο κπνξνχλ λα εζσηεξηθεχζνπλ ηαπηφρξνλα πξφηππα αληηθαηηθά φπσο απηφ ηεο επζπλείδεηεο λνηθνθπξάο θαη ζπδχγνπ, ηεο κνηξαίαο βακπ θαη ηνπ αςεγάδηαζηνπ καλεθέλ; Σα εξσηήκαηα απηά ζεσξεηηθά ζα έπξεπε λα έρνπλ θαηαθαηηθή απάληεζε, ψζηε θαη νη δηαθεκίζεηο λα επηηπγρά λνπλ ηνλ εκπνξηθφ ηνπο ζηφρν. ε απηή ηελ πεξίπησζε σζηφζν ζα πξέπεη λα δερζνχκε φηη, παξά ηελ επηθαλεηαθή εηθφλα ηεο αιιαγήο, νη αλαπαξαζηάζεηο ηεο γπλαίθαο θαη ησλ θνηλσληθψλ ηεο ξφισλ έρνπλ ειάρηζηα δηαθνξνπνηεζεί ηα ηειεπηαία εθαηφ ρξφληα.( ΥΡΙΣΙΝΑ ΚΟΤΛΟΤΡΗ, ΣΟ ΒΗΜΑ, 8 Ιοςλίος 2001) 5. Π ώ ο ζ α α π ν η ξ έ ς ν π κ ε η ν π ο θ η λ δ ύ λ ν π ο Ση κπνξεί λα θάλεη έλαο ζχγρξνλνο άλζξσπνο, γηα λα ακπλζεί απέλαληη ζηελ «θαηεπζπλφκελε» πιεξνθφξεζε; Ννκίδσ φηη ηα βαζηθφηεξα φπια είλαη ε ζπλερήο εγξήγνξζε θαη ε ζσζηή θξίζε. Καη ην πην 3

4 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη ζεκαληηθφ είλαη λα πξνζπαζεί λα ειέγρεη ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ. Όιεο απηέο νη θαηεπζπλφκελεο πιεξνθνξίεο δελ κπνξνχλ λα καο θάλνπλ ηίπνηα, αλ δελ ηνπο αλνίμνπκε εκείο ηελ πφξηα θαη αλ δελ ηηο εληζρχζνπκε εκείο κε ηε δηθή καο ζέιεζε. Έρνπλ ιερζεί πνιιά γηα «πιχζε εγθεθάινπ», γηα «αφξαηε» ή ππνζπλείδεηε δηαθήκηζε. Δπηζηεκνληθά έρεη απνδεηρζεί φηη νχηε θαλ λα ππλσηίζεηε έλαλ άλζξσπν δελ κπνξείηε, αλ δε ζπγθαηαηεζεί. Ο θαιχηεξνο ππλσηηζηήο δελ κπνξεί λα ζαο ππλσηίζεη, δίρσο ηε ζέιεζε ζαο. Δθφζνλ, ινηπφλ, δείηε ζ' έλαλ θηιειεχζεξν ρψξν, εθφζνλ δελ είζηε θιεηζκέλνο ζ' έλα θειί θπιαθήο, φπνπ κπνξνχλ λα ζαο ππνβάινπλ ζε πηέζεηο πνπ ζπάδνπλ ηηο αληηζηάζεηο θαη φπνπ, κε νξηζκέλα θάξκαθα, κπνξνχλ λα πεηχρνπλ λα κεηψζνπλ ην «θαηψθιη ηεο αληίδξαζεο» ησλ λεχξσλ ζαο, εθφζνλ, ινηπφλ, είζηε έλαο ειεχζεξνο, πγηήο άλζξσπνο, θαλείο δελ κπνξεί λα ζαο πείζεη λα θάλεηε θάηη πνπ δελ ην ζέιεηε. Δθηφο αλ ην ζέιεηε ελδνκχρσο. Γελ ππάξρεη δηαθήκηζε ή πξνπαγάλδα πνπ λα πείζεη ηνπο αλζξψπνπο παξά ηε ζέιεζή ηνπο. Φπζηθά, αλ αθήζσ ηνλ εαπηφ κνπ λα παξαζπξζεί, γίλεηαη εθείλν πνπ είρε πεη ν Αξηζηνηέιε ο: φηη ν άλζξσπνο είλαη ειεχζεξνο λα πάξεη ηελ πξψηε απφθαζε, αιιά απηή ε απφθαζε ηνλ δεζκεχεη γηα ηη ο επφκελεο. Η θαηεπζπλφκελε πιεξνθφξεζε παίξλεη δχλακε απφ καο. πκκαρεί κε ηηο αλάγθεο καο, ηα αηζζήκαηά καο, ηα έλζηηθηα καο, γηα λα καο πείζεη. Αλ εκείο κπνξέζνπκε λα ηελ αληηκεησπίζνπκε κε λεθαιηφηεηα, κε θξηηηθή δηάζεζε, ρσξίο λα παξαδηλφκαζηε, ρσξίο λα δερφκαζηε ηίπνηα ζαλ δεδνκέλν, αλ ειέγρνπκε ηα πξάγκαηα φζν γίλεηαη ςχρξαηκα, αληηθεηκεληθά, ηφηε κπνξνχκε λα ακπλζνχκε. [...] Σν βαζηθφηεξν πξφβιεκα ηεο θαηεπζπλφκελεο πιεξνθφξεζεο είλαη φηη πξνζπαζεί λα καο ζηεξήζεη ηελ ειεπζεξία λα ζθεθηφκαζηε θαη λα απνθαζίδνπκε εκείο, γηα ινγαξηαζκφ καο. Απηφ είλαη ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. Πξέπεη λα πξνζπαζήζνπκε λα παξακείλνπκε ειεχζε ξνη, θπξίαξρνη ηεο ζθέςεο θαη ηεο πξάμεο καο, φζν γίλεηαη. Ξέξσ πσο είλαη δχζθνιν, πσο ε ζσζηή ζθέςε, ε ζσζηή απφθαζε πξνυπνζέηεη ζσζηέο πιεξνθνξίεο. Κη φηαλ απηέο δελ ππάξρνπλ, ηη θάλνπκε; Σν κφλν πνπ κπνξνχκε λα θάλνπκε είλαη κηα ζπλερήο δηχιηζε ηνπ εηζεξρφκελνπ ξεχκαηνο πιεξνθνξηψλ. Σελ «αιήζεηα» είλαη δχζθνιν λα ηε βξνχκε θαη ίζσο λα κελ ηε βξνχκε πνηέ, αιιά ηνπιάρηζηνλ δε ζα είκαζηε ζχκαηα ησλ πιεξνθνξηψλ ηηο νπνίεο, ζθφπηκα ή κε, δηνρεηεχνπλ, γηα λα καο θάλνπλ λα θάλνπκε απηά πνπ ζέινπλ άιινη θαη φρη απηά πνπ ζέινπκε εκείο. ζα κνπ πείηε «εζχ, δηαθεκηζηήο, πνπ βγάδεηο ην ςσκί ζνπ πείζνληαο ηνλ θφζκν, καο ιεο λα κελ πηζηεχνπκε ζηηο δηαθεκίζεηο;». Ναη, ζαο ιέσ λα κελ πηζηεχεηε ζηηο δηαθεκίζεηο! Να δηαβάδεηε κηα δηαθήκηζε, αιιά λα ηελ αληηκεησπίδεηε κε ην πλεχκα ηνπ ζθεπηηθηζκνχ, πνπ μέξσ πσο ήδε έρεηε απέλαληη ζηε δηαθήκηζε. Να πξνζπαζείηε λα θαηαιάβεηε ηη αθξηβψο ιέεη απηή ε δηαθήκηζε θαη λα κε βαζίδεζζε κφλν ζε κηα δηαθήκηζε, γηα λα αγνξάζεηε, λα βιέπεηε θαη ηηο δηαθεκίζεηο ησλ αληαγσληζηηθψλ πξντφλησλ, λα βιέπεηε θαη ην ίδην ην πξντφλ, λα ειέγρεηε, λα ξσηάηε εηδηθνχο θαη κεηά λα αγνξάδεηε. ηελ πεξίπησζε απηή ε δηαθήκηζε δελ είλαη κφλν ρξήζηκε ζην ζχζηεκα (φπνπ παίδεη έλα βαζηθφ ξφιν γηα ηε δηαθίλεζε ησλ αγαζψλ), είλαη ρξήζηκε θαη ζε ζαο. αο δίλεη πιεξνθνξίεο. αο βνεζάεη λα γλσξίζεηε λέα πξντφληα, λέεο επθνιίεο, λέεο απνιαχζεηο. Καη κελ αθνχηε ηνπο πνπξηηαλνχο πνπ ρηππάλε ηελ «θαηαλαισηηθή» θνηλσλία! Η θαηαλάισζε δελ είλαη θαθφ. Φηάλεη λα θαηαλαιίζθεη θαλείο ηα ζσζηά πξάγκαηα ζηηο ζσζηέο δφζεηο. Σν θαΐ δελ είλαη θαθφ, ε βαξπζηνκαρηά είλαη. [...] (Νίκορ Γήμος, διαθημιζηήρ κλπ.) 1. Πνηνπο ηξόπνπο ππνδεηθλύεη ν γξάθσλ, γηα λα ακπλζνύκε απέλαληη ζηνπο θηλδύλνπο ηεο θαηεπζπλόκελεο πιεξνθόξεζεο; 2. Να γξάςεηε ηα ζπλώλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ 3. Να εληνπίζεηε πνύ γίλεηαη επίθιεζε: α) ζηελ απζεληία β) ζην ήζνο ηνπ πνκπνύ. Ση επηηπγράλεη κ απηνύο ηνπο ηξόπνπο πεηζνύο ν γξάθσλ; 4. Να αλαπηύμεηε ζε κία παξάγξαθν ηε ζέζε: «Η καηανάλωζη δεν είναι κακό. Φηάνει να καηαναλίζκει κανείρ ηα ζωζηά ππάγμαηα ζηιρ ζωζηέρ δόζειρ». 6. Η Δ Ι Α Φ Η Μ Ι Η Α Π Ο Π Λ Α Ν Α Κ Α Ι Δ Ι Α Φ Θ Ε Ι Ρ Ε Ι [...] νβαξνί εξεπλεηέο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο δηαθήκηζεο παξαηεξνχλ φηη: εθείλε ε δηαθήκηζε αμίδεη, πνπ δηαθεκίδεη κφλν ην θαιφ εκπφξεπκα, ην θαιφ πξντφλ, εθείλε πνπ δε δηαθεκίδεη πεξηζζφηεξν απ' φ,ηη πξνζθέξεη. Δθείλε ε δηαθήκηζε, ηνλίδνπλ, εθπιεξψλεη ην ζθνπφ ηεο ζε δηάξθεηα, ε νπνία αληαπνθξίλεηαη ζηελ αιήζεηα, φζν θη αλ θαίλεηαη πσο απηφ ην είδνο ηεο δηαθήκηζεο ππεξθαιαγγίδεηαη απφ ηε ρνληξνθνκκέλε θαη γεκάηε απφ ςέκα θη απάηε ξεθιάκα. Πέξα φκσο απ' απηέο ηηο παξαηεξήζεηο, ππάξρνπλ θαη νη θαθέο κέζνδνη θαη νη θαθνί ζθνπνί ηεο δηαθήκηζεο, νη νπνίνη πάιη βάλνπλ ζε ζπιινγή ηνπο αληηθεηκεληθνχο εξεπλεηέο απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ. Παξαηεξνχλ ι.ρ. πψο επηηίζεηαη, πψο νξκά ε δηαθήκηζε πξνο ην θνηλφ, ζπλεηδεηά θαη ξαθηλαξηζκέλα, γηα λα πξνθαιέζεη κε ηελ ππεξβνιή ηερλεηέο αλάγθεο, δειαδή λα παξαπιαλήζεη ην θνηλφ λα αγνξάζεη εκπνξεχκαηα ηα νπνία δελ έρεη θαζφινπ αλάγθε θαη ηα νπνία αθφκε κπνξνχλ λ' απνβνχλ θαη πξνο βιάβε ηνπ. Με ηελ ππνβνιή ζπξψρλεη ηνλ άλζξσπν πξνο ηε ρσξίο κέηξν ρξήζε ησλ απνιαπζηηθψλ αγαζψλ, κηα ψζεζε πνπ θιείλεη αξθεηνχο 4

5 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη θνηλσληθνχο θηλδχλνπο. Κη φρη κφλν απηφ, παξά κε ηελ ππεξβνιή θαη ηελ ππνβνιή ηεο ε ξεθιάκα πξνζπαζεί λα μππλήζεη ηε βνπιηκία πξνο ηα πιηθά αγαζά, πέξα απφ ηελ πξέπνπζα θαη δηθαηνινγεκέλε θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ αλζξψπσλ έηζη, πνπ λα αδπλαηίδεη ηελ αγνξαζηηθή δχλακε γηα άιια αλαγθαία θαη ινγηθά πξάγκαηα. Έηζη ε δηαθήκηζε, φπνπ ιείπεη ε θνηλσληθή επζχλε απφ ηνπο παξάγνληέο ηεο, εθεί ζθνξπά κέζα ζηελ θνηλσλία έλα κεγάιν θαθφ. Η δηαθήκηζε απνπιαλά θαη δηαθζείξεη, γηαηί ν ζεκεξηλφο άλζξσπνο ηεο καδηθήο θνηλσλίαο είλαη πνιχ επεπίθνξνο ζηε καδηθή ππνβνιή. Τπφθεηηαη πνιχ ζηηο άινγεο επηδξάζεηο θαη ζην ζπλαίζζεκα κε φιεο ηηο κνξθέο ηνπ. Αθήλεη εχθνια ηνλ εαπηφ ηνπ λα δηαθζείξεηαη θαη λα παξαπιαληέηαη. Σφζν είλαη επεπίθνξνο ζηελ επίδξαζε ηεο δηαθήκηζεο, ψζηε έλαο εηδηθφο ηεο δηαθήκηζεο ζπγγξαθέαο, (ν Vance Packard), κειεηεηήο ησλ πξνβιεκάησλ ηεο δηαθήκηζεο θαη ηεο θαθήο επίδξαζήο ηεο επάλσ ζηνπο αλζξψπνπο, έδσθε ζην βηβιίν ηνπ, πνπ πξαγκαηεχεηαη ζέκαηα δηαθεκίζεσλ ηνλ ηίηιν: «Οη θξπθνί δηαθζνξείο». Οη παξάγνληεο ηεο δηαθήκηζεο ζηξαηνινγνχλ ςπρνιφγνπο, ςπραλαιπηέο, θνηλσληνιφγνπο θαη θάλνπλ εηδηθά ηεζη, γηα λα βξνπλ κηα ρηππεηή ιέμε, έλα ρηππεηφ ρξψκα ή ρηππεηέο εηθφλεο ή ιέμεηο ηέηνηεο, πνπ λα επηδξνχλ πξψηα ζην ππνζπλείδεην θαη έπεηηα λα θηάλεη ε επίδξαζή ηνπο σο ην ζπλεηδεηφ, έηζη ψζηε λα γίλεηαη απηφ ππνρείξην ηεο δηαθήκηζεο, ρσξίο ηελ αληίδξαζε ηεο θξίζεο θαη ηεο λφεζεο. Μειεηηνχληαη ηφζν θη έηζη ηα κέζα ηεο δηαθήκηζεο, ψζηε λα παξαζέξλνπλ ηνλ άλζξσπν, λα ηνλ αηρκαισηίδνπλ, λα ηνλ θηάλνπλ σο ην ζεκείν ηνπ ππλσηηζκνχ. Κη απηφ είλαη έλαο εμαηξεηηθά ζπνπδαίνο θίλδπλνο, πνπ ζηελ Ακεξηθή, φπνπ ε δηαθήκηζε έρεη θηάζεη σο ηε ιαηξεία, ζπλέιαβαλ θαη θαηαλφεζαλ απηφλ ηνλ θίλδπλν θξφληκνη άλζξσπνη, πνπ αζρνινχληαη κε ηε ξεθιάκα θαη απνηξέπνπλ απ' απηφ ηνλ ηξφπν ηνπ θπθιψκαηνο ηνλ αγνξαζηή, ηνλ θαηαλαισηή, ηνλ άλζξσπν. [Η δηαθήκηζε, γέλλεκα ηνπ βηνκεραληθνχ πλεχκαηνο, θαηαληά κε ηα κέζα πνπ δηα ζέηεη θαη ηνλ αζπλείδεην ηξφπν πνπ θαιιηεξγείηαη, λα θηάλεη σο ηελ αξπαγή ηεο ειεπζεξίαο ησλ αηφκσλ. Σελ αξπάδεη ε δηαθήκηζε κε ηε ζχγρπζε πνπ πξνθαιεί ζηα άηνκα, ζχγρπζε πνπ θηάλεη σο ηνλ ππλσηηζκφ, κε απνηέιεζκα λα θάλεη ην άηνκν αλίθαλν λα ζθεθζεί, λα θξίλεη]. Όπνηνο ράλεη ηελ ηθαλόηεηα λα κπνξεί λα ζθέπηεηαη θαη λα θξίλεη, ζύξεηαη από ηνπο άιινπο άβνπια θαη ζηελ πεξίπησζε καο απφ ηε ξεθιάκα. Ο ηξφπνο απηφο ηεο αζπλείδεηεο δηαθήκηζεο δελ κπνξεί, βέβαηα, κε θαλέλαλ ηξφπν λα εληζρχζεη ηε δεκηνπξγία κηαο πγηνχο νηθνλνκίαο, αιιά θαη πέξα απφ ην νηθνλνκηθφ πεδίν, απηφ ην είδνο ηεο δηαθήκηζεο έρεη κηα δπζκελέζηαηε θνηλσληθή επί δξαζε, γηαηί κε ηνλ ηξφπν ηεο κνπδηάδεη ην λνπ ησλ αλζξψπσλ, ηνπο θάλεη αλίθαλνπο ζηγά ζηγά λα ζθέπηνληαη θαηά απηφλνκν θαη ινγηθφ ηξφπν, λα θξίλνπλ αλεπεξέαζηα, αληηθεηκεληθά. Ο θίλδπλνο θαη ην θαθφ βξίζθεηαη ζην ζεκείν, πνπ απηέο νη κέζνδνη δπζηπρψο κεηαηνπίζηεθαλ απφ ην εκπνξηθφ πεδίν θαη ζην πνιηηηθφ, ζηνπο εθινγηθνχο αγψλεο, αιιά ζηγά ζηγά απιψλνληαη θαη ζε άιια πεδία, κε εμαηξεηηθά κεγάιν θίλδπλν γηα ηελ θνηλσλία θαη ηελ πνιηηεία, κε εμαηξεηηθά νιέζξηεο θνηλσληθέο επηπηψζεηο θαη απξνζκέηξεηεο θνηλσληθέο θαηαζηξνθέο, θπξίσο κε ηε δηείζδπζε ηεο ξεθιάκαο ζηηο πνιηηηθέο αλακεηξήζεηο, κε ην θηικ, ην ιφγν, ηνλ ηχπν, θαη πην πέξα αθφκε, κε ηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο. Ο θίλδπλνο βξίζθεηαη ζε ηνχην ην ζεκείν: ζηελ πίζηε καο φηη ν ζθνπφο αγηάδεη ηα κέζα. Απηή ε αηρκαισζία ηελ νπνία πθίζηαηαη ν άλζξσπνο απφ ηελ ππνβνιή θαη απφ ηα άιια κέζα ηεο δηαθήκηζεο, ηνλ θηάλεη ζην ζεκείν λ' αθνινπζεί κε θιεηζηά ηα κάηηα. Σνλ θηάλεη ζην ζεκείν λα αθνινπζεί γξακκή ρσξίο ζθέςε θαη ρσξίο έξεπλα θαη εμέηαζε. Σνλ νδεγεί ζην αλειεχζεξν. Δηνηκάδεη ην έδαθνο γηα φκνηεο κεζφδνπο ζην πνιηηηθφ πεδίν. Οη δηθηάηνξεο, πνπ θάλνπλ ρξήζε ησλ ίδησλ καδηθψλ κέζσλ πνπ θάλεη ε δηαθήκηζε πεηπραίλνπλ, δπζηπρψο, πάληα ηνπο ζθνπνχο ηνπο... Καη δελ ηζρχεη ε θαθή απηή επίδξαζε γηα ηνπο αλζξψπνπο ησλ νινθιεξσηηθψλ θαζεζηψησλ, αιιά είλαη έλαο κεγάινο θίλδπλνο γηα ηηο Γεκνθξαηίεο. Όηαλ νη άλζξσπνη δηαπνηίδνληαη απφ ηελ έληερλε δηαθήκηζε, επεξεάδνληαη έηζη, φπσο αλαθέξακε, φρη κφλν ζην πεδίν ησλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ, παξά ε επήξεηα εθηείλεηαη θαη ζε άιια πεδία. Η κεγάιε κάδα αθήλεηαη λα νδεγείηαη απφ ηηο ρηππεηέο θξάζεηο, ηα παρηά ιφγηα θαη ηηο κεγάιεο θαη εχθνιεο ππνζρέζεηο. Όηαλ φια απηά εθθξάδνληαη κε επηηεδεηφηεηα, απηή νδεγείηαη αθξηβψο εθεί πνπ ζέινπλ λα ηελ θαηεπζχλνπλ θαη λα ηε θηάζνπλ νη δεκαγσγνί. Βέβαηα ζ' φιεο ηηο επνρέο ππήξρε κηα πνιηηηθή πξνπαγάλδα ζήκεξα φκσο απηή είλαη πην έληνλε, ζαηαληθά νξγαλσκέλε θαη πην πνιχ εμαπισκέ λε θαη απεπζχλεηαη ζε κηα κάδα, ε νπνία είλαη πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε επνρή επεπίθνξνο ζην λα ππνθχπηεη ζηα ρηππεηά ιφγηα θαη ζπλζήκαηα. [...] Η καδηθή δηαθήκηζε, πνπ απνβιέπεη ζην θέξδνο ηεο ζηηγκήο, ρσξίο θακηά θνηλσληθή ζπλείδεζε θη επζχλε, βάδεη κέζα ζηνλ άλζξσπν ην ζπλαίζζεκα φηη ε επηπρία θαη ην λφεκα ηεο χπαξμήο καο ζπλίζηαηαη ζηελ απφθηεζε πιηθψλ αγαζψλ, απηψλ πνπ αλπςψλνπλ ην βηνηηθφ επίπεδν ηεο δσήο θαη πξνζπνξίδνπλ αλέζεηο θαη απνιαχζεηο, απηψλ πνπ ζπληείλνπλ ζε κηα απιψο εμσηεξηθή αλχςσζε. Δπνκέλσο, δελ είλαη παξάμελν πψο απιψλεηαη ζηνλ θφζκν ε πιηζηηθή ηδέα θαη αληίιεςε[ ]. Έπεηηα πάιη κε ηνλ ηξφπν θαη ηα κέζα θαη θπξίσο κε ην πλεχκα πνπ γίλεηαη ε δηαθήκηζε, ππνδαπιίδεη αθαηάπαπζηα ηελ ηάζε ηνπ αλζξψπνπ γηα πιενλεμία, έλα ειάηησκα απ' ηα πην αληηθνηλσληθά. (Ι. Ν. Ξηποηύπη, «Δπίκαιπα κοινωνικά πποβλήμαηα») από ηο βιβλίο: Π. αλαγιάννη, Νεοελληνική Γλώζζα, Α μέπορ, ζ ). 1. Πνηεο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο δηαθήκηζεο επηζεκαίλεη ν γξάθσλ; 2. Με πνην ηξόπν ε δηαθήκηζε «αξπάδεη ηην ελεςθεπία ηος αηόμος»; 3. Πνηνπο ηνκείο ηεο δσήο επεξεάδεη ε δηαθήκηζε; 5

6 Δ Ι Α Υ Η Μ Ι Η Βάλια Μπου γάδη 4. Να γξάςεηε ηα ζπλώλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ 5. Να αλαπηύμεηε ζε κία παξάγξαθν ηε ζέζε: «Όπνηνο ράλεη ηελ ηθαλόηεηα λα κπνξεί λα ζθέπηεηαη θαη λα θξίλεη, ζύξεηαη από ηνπο άιινπο άβνπια» (γεληθά, όρη κόλνλ όζνλ αθνξά ηε δηαθήκηζε). 6. «Η δηαθήκηζε αλίθαλν λα ζθεθζεί, λα θξίλεη»: Να ζπγθξίλεηε ηελ άπνςε πνπ εθθξάδεη ν ζπγγξαθέαο ζην παξαπάλσ θείκελν κε εθείλε ηνπ Ν. Δήκνπ(θεηκ. 6). Πνηεο νη δηαπηζηώζεηο ζαο; 7. [ Η θ α η α λ α ι σ η η θ ή ε π η π ρ ί α ] [...]Μαο δίλεη αιήζεηα ν θφζκνο απηφο ησλ πάκπνιισλ αληηθεηκέλσλ, πνπ αγνξάδνπκε γηα καο ή ραξίδνπκε ζηνπο άιινπο ή ραξίδνπλ εθείλνη ζε καο κηα πινπζηφηεξε αίζζεζε δσήο; Γίλεηαη ε δσή καο αλζξσπηλφηεξε θαη νπζηαζηηθφηεξε; Δπηθνηλσλνχκε θαιχηεξα απ' φ,ηη φηαλ ν βνκβαξδηζκφο ησλ δηαθεκίζεσλ θαη ην καζηίγην ηεο ξεθιάκαο δελ είρε θηάζεη ζε ηέηνην ζεκείν ηειεηφηεηαο, ψζηε λ' αγσληνχκε γηα ηελ απφθηεζε πξαγκάησλ, πνπ είλαη πνιχ ακθίβνιν αλ ηα 'ρνπκε αλάγθε, αλ ζα ηα ρξεζηκνπνηήζνπκε πνηέ, αλ ζα καο δψζνπλ κηα πξφζθαηξε έζησ πιηθή ή αηζζεηηθή απφιαπζε; Έρνπκε πνηέ ζθεθηεί κέρξη πνηνπ ζεκείνπ έρνπκε πάςεη λα ειέγρνπκε ηε δσή καο θαη λα ηε δηακνξθψλνπκε αλάινγα κε ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο θη επηζπκίεο καο; Γελ είλαη νη ηειεπηαίεο απηέο πνπ θαηεπζχλνπλ ηε δσή καο, αιιά ε αλάγθε ηνπ ψξηκνπ θαπηηαιηζκνχ λα επηβηψζεη, πνπ καο κεηαβάιιεη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζε θαηαλαισηηθέο κεραλέο. Ο πνιχηηκνο ρξφλνο ηεο πεπεξαζκέλεο δσήο καο θνξηίδεηαη κε ην άγρνο, φρη πάληνηε ηεο επηβίσζεο, πνπ θη απηφ έηζη θη αιιηψο δελ ην 'ρνπκε μεπεξάζεη, αιιά κε ηελ αγσλία γηα ηελ απφθηεζε πξαγκάησλ πεξηζσξηαθψλ, θαθφγνπζησλ θαη άρξεζησλ. Ξεγειηφκαζηε κέζα ζην παηρλίδη ηεο «αθζνλίαο» θαη κπαίλνπκε ζην ρνξφ ηεο ζπαηάιεο, φηαλ αθφκα δελ έρνπκε αληηκεησπίζεη ζεκειηαθέο αλαγθαηφηεηεο ηεο δσήο καο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ράζακε θαη ηελ αίζζεζε ηνπ βησκέλνπ πξάγκαηνο, πνπ 'λαη «δηθφ καο» γηαηί ην 'ρνπκε δήζεη, η' αγαπνχκε θαη θάηη καο ζπλδέεη καδί ηνπ. Σν πην «κνληέξλν» ππνηίζεηαη φηη είλαη θαη ην θαιχηεξν θαη ρίιηα δπν παιηά σξαία πξάγκαηα ηα παξαγθσλίδνπκε θαη ηα πεηάκε, επεηδή δελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο ηππνπνηεκέλεο αμηψζεηο, πνπ καο ζεξβίξεη ε καδηθή βηνκεραληθή παξαγσγή.[ ]. Οη λένη θαη νη ζθεπηφκελνη άλζξσπνη είλαη ε ειπίδα. Οη λένη, γηαηί δηαηεξνχλ κέζα ηνπο δσληαλφ ην φλεηξν θαη ηε κεγάιε πξνζδνθία θαη δελ έρνπλ αθφκε παξαηηεζεί νχηε ζπκβηβαζηεί θαη νη ζθεπηφκελνη, γηαηί αξλνχληαη ηε ζπζία ησλ γλήζησλ αλζξψπηλσλ αμηψλ ζην Μνιψρ* ηεο θαηαλαισηηθήο «επδαηκνλίαο».[...] Ο ζεκεξηλφο άλζξσπνο θαη ηδηαίηεξα ν αδηάπιαζηνο άλζξσπνο βξίζθεηαη θάησ απφ κηα ςπρνινγηθή πίεζε πνπ πξνθαιεί ην κε ρίιηνπο ηξφπνπο θη απφ ρίιηα δπν θαλάιηα πξνβαιιφκελν φξακα ηεο θαηαλαισηηθήο «επηπρίαο». ε ηειεπηαία αλάιπζε ν άλζξσπνο καζαίλεη λα ςάρλεη γχξσ ηνπ, δελ ςάρλεη κέζα ηνπ, γηα λα βξεη ην ιφγν ηεο χπαξμήο ηνπ θαη ην λφεκα ηεο δσήο ηνπ. Σν αδηάθ νπν απηφ θπλήγη ηνπ θεπγαιένπ απηνχ νξάκαηνο κηαο ηειείσζεο κέζα απφ ηελ απφθηεζε θαη ηελ θαηαλάισζε έρεη αλππνιφγηζηεο ςπρνθνηλσληθέο επηπηψζεηο. Δθεί πξέπεη θαλείο λα αλαδεηήζεη κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο αηηίεο γηα ην άγρνο, ηελ επηζεηηθφηεηα, ηελ έιιεηςε αλζξψπηλεο επηθνηλσλίαο θαη ηε λεχξσζε, αιιά θαη ηνλ ςπρξφ θπληζκφ θαη ην έγθιεκα. Η αίζζεζε ηεο θνηλσληθήο αδηθίαο δεκηνπξγεί κεηαξξπζκηζηέο ή επαλαζηάηεο. Σν θαηαλαισηηθφ, φκσο, «φξακα» γελλάεη φιεο ηηο κνξθέο θνηλσληθήο παζνγέλεηαο, απφ ηελ αλεζηθφηεηα σο ην έγθιεκα, θη απηφ είλαη θάηη, πνπ δελ αληηκεησπίδεηαη απνηειεζκαηηθά κε ηε βειηίσζε ησλ κέηξσλ θαηαζηνιήο, κε ηελ θαιχηεξε αζηπλφκεπζε, αιιά κε ηελ αλάπηπμε άιισλ αλζξσπηλφηεξσλ θη νπζηαζηηθφηεξσλ αμηνινγηψλ. Υσξίο θαιά-θαιά λα ην ζπλεηδεηνπνηνχκε δάζθαινη, δεκνζηνγξάθνη, εγέηεο ηεο θνηλήο γλψκεο, ηχπνο θαη θφκκαηα ιεηηνπξγνχκε κέζα ζην πιαίζην θαη κε ηηο πξνδηαγξαθέο ηεο «θνηλσλίαο ηεο αθζνλίαο» αληί, φπσο ζα 'πξεπε, λα θεξχζζνπκε πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο φηη ε δσή είλαη θάηη απέξαληα νπζηαζηηθ φηεξν, ζεκαληηθφηεξν θη σξαηφηεξν απφ ηνλ θαηαλαισηηθφ ππξεηφ. Γχζθνιν βέβαηα ζε κηα θνηλσλία, πνπ ιεηηνπξγεί ζ' φιε ηελ γξακκή ζ' απηή ηε βάζε, λα δεκηνπξγεζνχλ αληηζηαζκίζκαηα, φκσο απηφ δελ ζεκαίλεη φηη έρνπκε δηθαίσκα λα παξαηηεζνχκε, αθφκε θαη θάησ απφ ηηο ζεκεξηλέο, ηηο ηφζν αξλεηηθέο ζπλζήθεο.(β. Φίλιαρ, Κοινωνιολογικέρ πποζεγγίζειρ, Θεμαηικοί Κύκλοι, ζ ) 550 λέξειρ *Μνιψρ: ζεφο ησλ αξραίσλ Μσαβηηψλ πνπ απαηηνχζε αλζξσπνζπζίεο. 1. ΠΕΡΙΛΗΦΗ: α) ζεκεηώζεηο θαηά παξάγξαθν β) πεξίιεςε ( ιέμεηο) 2. ΠΑΡΑΓΧΓΗ ΛΟΓΟΤ: ε κηα εθδήισζε ηνπ ζρνιείνπ ζαο, ζηελ νπνία παξνπζηάδνληαη ζέκαηα πνπ απαζρνινύλ ηε ζεκεξηλή λέα γεληά, έρεηε αλαιάβεη λα κηιήζεηε ζηνπο ζπκκαζεηέο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ θίλδπλν πνπ αληηκεησπίδεηε νη λένη λα γίλεηε ζύκαηα ηεο δηαθήκηζεο θαη ηνπ θαηαλαισηηζκνύ. Αθνύ ζηελ αξρή πεξηγξάςεηε ην πξόβιεκα, ζηε ζπλέρεηα ζα ππνδείμεηε ζηνπο ζπκκαζεηέο ζαο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξείηε λα ακπλζείηε, επηζεκαίλνληαο ηδηαίηεξα ην ξόιν πνπ κπνξεί θαη θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ην ζρνιείν. Η νκηιία ζαο δε ζα μεπεξλά ην δεθάιεπην. ( ιέμεηο). 6

7 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Βάλια Μπουγάδη Κείκελα Πνιηηηθνύ Λόγνπ Σος Γ. Μπαμπινιώηη Σηο εκέξεο απηέο "βνκβαξδηδφκαζηε" πάιη κε φγθνπο θεηκέλσλ πνιηηηθνχ ιφγνπ, πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ, πνπ παξάγνληαη ζε πνιχ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο, ζηελ επηθνηλσλία ησλ πνιηηηθψλ κε ηνπο πνιίηεο ζε παξακνλή εθινγψλ. Πξφθεηηαη γηα πξνθνξηθά ή γξαπηά θείκελα πνπ επηδηψθνπλ λα νδεγήζνπλ ηνλ πνιίηε ζε ζπγθεθξηκέλε πξάμε : ζηελ ππεξςήθηζε, ζπλήζσο, ελφο νξηζκέλνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο. Δί λαη, λνκίδσ, ελδηαθέξνλ λα δνχκε πψο ιεηηνπξγεί ζηνλ ηφπν καο απηνχ ηνπ είδνπο ε επηθνηλσλία πνπ εληάζζεηαη κέζα ζηνπο γεληθφηεξνπο θαλφλεο ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηνπ "πνιηηηθνχ παηρληδηνχ".[ ] Γχν είλαη νη θχξηεο ηαθηηθέο ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ παξαγσγή ελφο ηέηνηνπ θεηκέλνπ (ιφγνπ): α.) ε επίπνλε, ζχλζεηε θαη απαηηεηηθή ηαθηηθή ηεο πεηζνχο- β.) ε πξφρεηξε, βνιηθή θαη πνιπρξεζηκνπνηεκέλε ζηνλ ηφπν καο ηαθηηθή ηνπ θαλαηηζκνχ. Πξφθεηηαη γηα θεηκεληθέο - επηθνηλσληαθέο ηαθηηθέο πνπ ζηεξίδνληαη, αληίζηνηρα, ζηελ έληηκε θαη επίκνρζε απνδεηθηηθή δηαδηθαζία ηνπ επηρεηξήκαηνο ε πξψηε, ζηελ εχθνιε θαη πνλεξή θαηάρξεζε ηνπ ζπλζήκαηνο ε δεχηεξε. Καη νη δχν νδεγνχλ επηθνηλσληαθά ζε πξάμε. Η κηα ζε "πξάμε κεηά ιφγνπ" θαη ε άιιε ζε "ά-ινγε" ή θαη "παξά ιφγνλ" (παξάινγε) πξάμε. Η επηινγή απηήο ή εθείλεο ηεο κνξθήο επηθνηλσλίαο, ελφο θεηκέλνπ πνπ έρεη ζθνπφ λα πείζεη ή ελφο θεηκέλνπ πνπ ζέιεη λα θαλαηίζεη, είλαη βεβαίσο ζπλάξηεζε ηνπ νκηιεηή - πνιηηηθνχ θαη ηνπ δέθηε - πνιίηε, ησλ δχν ζηαζεξψλ απηψλ πφισλ ηεο πνιηηηθήο επηθνηλσλίαο. Με άιια ιφγηα, είλαη ζπλάξηεζε ησλ πξνζέζεσλ ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ θεηκέλνπ θαη ησλ απαηηήζεσλ θαη πξνζδνθηψλ ηνπ απνδέθηε ηνπ θεηκέλνπ, ελ πξνθεηκέλσ ηνπ Έιιελα πνιίηε. Γελ ζπληάζζεηο έλα θείκελν πεηζνχο, αλ δελ πηζηεχεηο ζηνλ έληηκν πνιηηηθφ δηάινγν. Όπσο πάιη δελ κπνξείο λα θαλαηίζεηο κε νπνηεζδήπνηε θεηκεληθέο ηερληθέο πνιηηηθά ψξηκνπο αθξναηέο ή αλαγλψζηεο πνπ δελ πξνζθέξνληαη γηα θαλαηηζκφ. Έλα πνιηηηθά θαη επηθνηλσληαθά έληηκν θείκελν πξέπεη λα απνζθνπεί ζην λα παξάζρεη ζηνλ δέθηε - πνιίηε ηφζεο θαη ηέηνηεο πιεξνθνξίεο ( κε ην πην γεληθφ πεξηερφκελν ηνπ φξνπ "πιεξνθνξία") πνπ ζα ηνλ βνε ζήζνπλ λα νξγαλψζεη ζσζηά, λα αλαθαηαηάμεη ή θαη λα κεηαβάιεη ξηδηθά ηνλ δηθφ ηνπ θφζκν ησλ πιεξνθνξηψλ, δει. ηε γλψζε, ηηο αληηιήςεηο, ηε ζηάζε θαη ηηο πξάμεηο ηνπ. Γη' απηφ έλα ζσζηφ θείκελν πνιηηηθνχ ιφγνπ πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε δχν βαζηθνχο θεηκεληθνχο άμνλεο : ηε ζπλεθηηθφηεηα θαη ηελ πιεξνθνξηθφηεηα. Πξέπεη λα δηαζέηεη απζηεξή αιιεινπρία ινγηθψλ λνεκάησλ θαη ζπγρξφλσο πςειή πιεξνθνξεηηθφηεηα, δει. επαξθείο, ζεκαίλνπζεο, θαίξηεο γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ πιεξνθνξίεο. Πιεξνθνξίεο ειεγκέλνπ θχξνπο πνπ λα πξνάγνπλ νπζηαζηηθά ηε γλψζε ηνπ δέθηε, ψζηε λα κπνξεί πάλσ ηνπο λα ζηεξίμεη ηελ θξηηηθή θαη ηνλ δηάινγν. Πνιίηεο απιεξνθφξεηνο ή παξαπιεξνθνξεκέλνο είλαη κελ θαλαηηθφο νπαδφο πνιηηηθψλ αλδξψλ θαη θνκκάησλ, αιιά είλαη θαη εμ νξηζκνχ αλίθαλνο λα αληηκεησπίζεη θξηηηθά έλα πνιηηηθφ θείκελν. Τπάξρεη θαη ζηελ πνιηηηθή επηθνηλσλία ν "επαξθήο αλαγλψζηεο" ηνπ Montaigne, ν γλψζηεο ησλ πνιηηηθψλ θεηκέλσλ, πξνζψπσλ θαη πξαγκάησλ, γεγνλφησλ θαη θαηαζηάζεσλ. Απηφο είλαη θαη ν ελεξγεηηθφο, δει. ν θξηηηθφο, δέθηεο ηνπ πνιηηηθνχ θεηκέλνπ, ζε αληίζεζε κε ηνλ απαζή ή παζεηηθφ απνδέθηε ηνπ. Τπφ ηηο πξνυπνζέζεηο απηέο κπνξνχκε λα κηιάκε γηα πνιηηηθφ ιφγν πεηζνχο γηα πνιηηηθφ θείκελν πνπ δηαιέγεηαη θαη δελ ιέγεηαη απιψο. Η δε βάζε ελφο ηέηνηνπ δηαιεθηηθνχ πνιηηηθνχ θεηκέλνπ, ε βάζε ηεο ζπλεθηηθφηεηαο πνπ επηβάιιεηαη λα δηαζέηεη, είλαη ε επηρεηξεκαηνινγία, ινγη ζκνί θαη ζπιινγηζκνί, ζθέςεηο, θξίζεηο θαη επηθξίζεηο πνπ ηίζεληαη, ζπδεηνχληαη, αηηηνινγνχληαη θαη απνδεηθλχνληαη βάζεη ησλ φξσλ ηεο ινγηθήο θαη ησλ ζπλζεθψλ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο σο αιεζείο ή ςεπδείο. Αιιηψο, νη ιφγνη γίλνληαη ιφγηα ή επηειίδνληαη θαη ζε "ιφγηα ηνπ αέξα". Αιιηψο, ν πνιηηηθφο δελ αξζξψλεη πνιηηηθφ, δει. θξηηηθφ θαη απνδεηθηηθφ, ιφγν, πνπ ζα πεη πεηζηηθά επηρεηξήκαηα, αιιά εθζηνκίδεη ιφγηα, χβξεηο, θαηεγνξίεο, αλαπφδεηθηνπο ηζρπξηζκνχο θαη αζηήξηθηεο πξνηξνπέο, δει. ζπλζήκαηα. Καη ηφηε είλαη πνπ ν πνιηηηθφο κεζίζηαηαη απφ ηελ ηάμε ηνπ ππεχζπλνπ πνιηηηθνχ άλδξα ζηελ θαηάζηαζε ηνπ αλεχζπλνπ πνιηηηθάληε. Αλαγλσξηζηηθά γισζζηθά-δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αληηζηνίρσλ κνξθψλ ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ, ηνπ επηρεηξεκαηνινγηθνχ θαη ηνπ ζπλζεκαηνινγηθνχ, είλαη ε ρξήζε θαιά νξγαλσκέλνπ ππνηαθηηθνχ ιφγνπ ζηελ πξψηε πεξίπησζε, ε πξνζθπγή ζηνλ "αλππφηαθην", ραιαξφ ινγηθά, παξαηαθηηθφ ή αζχλδεην ιφγν ζηε δεχηεξε. Ο πνιηηηθφο ιφγνο ηεο πεηζνχο ρξεζηκνπνηεί, φπσο θαη ν απζηεξφο επηζηεκνληθφο ιφγνο, ην αίηην θαη ην αηηηαηφ, ηηο ελέξγεηεο θαη ηα απνηειέζκαηα, ηα θίλεηξα, ηηο πξνζέζεηο θαη ηνπο ζθνπνχο, ηηο ρξνληθέο ζπλζήθεο θαη πξννπηηθέο, ηα ινγηθά δεδνκέλα, ηε ζχγθξηζε θαη ηελ ππφζεζε, ηηο επηθπιάμεηο, ηηο παξαρσξήζεηο θαη ηνπο ελδνηαζκνχο. Υξεζηκνπνηεί γεληθά κνξθέο πξνζεθηηθνχ, απαηηεηηθνχ ιφγνπ κε ινγηθή ππν ζηήξημε θαη απνδεηθηηθφηεηα, κηα θαη είλαη ε θαη 1 εμνρήλ κνξθή επηθνηλσλίαο πνπ απεπζχλεηαη θαη ελεξγνπνηεί ηε ινγηθή θαη ηελ θξηηηθή ζθέςε ηνπ απνδέθηε. Αληίζεηα, ην ζπλζεκαηνινγηθφ πνιηηηθφ θείκελν ελεξγνπνηεί ην ζπκηθφ ηνπ αθξναηή-αλαγλψζηε, θηλεηνπνηεί 7

8 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Βάλια Μπουγάδη ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηνλ βησκαηηθφ ηνπ θφζκν, παξαθάκπηνληαο, θαηά θαλφλα, ηε ινγηθή ηνπ θξίζε. ηε ζπλαηζζεκαηνινγία ηα κλεκνηερληθά επηθνηλσληαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ξπζκνχ θαη ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, θαη πξν πάλησλ ε ζπληνκία θαη πεξηεθηηθφηεηα ηνπ ειιεηπηηθνχ θαη απνζπαζκαηηθνχ ιφγνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην έπαθξνλ. Σν ζχλζεκα σο ζηξαηεγηθή ηνπ αηνκηθνχ πξνθνξηθνχ πνιηηηθνχ ιφγνπ ρξεζηκνπνηείηαη, θαηά θαλφλα, σο ξεηνξηθφ ηέρλαζκα πνπ απνζθνπεί λα εμάςεη ηνλ θαλαηηζκφ ηνπ πνιηηηθνχ αθξναηεξίνπ, ακβιχλνληαο ηνλ θξηηηθφ έιεγρν ησλ ιεγνκέλσλ. Γηαθνξεηηθά ιεηηνπξγεί ην ζχλζεκα ζηελ πξνθνξηθή πνιηηηθή έθθξαζε ηεο νκάδαο, φπνπ απνηειεί θχξην επηθνηλσληαθφ κεραληζκφ, ηδίσο ζηνλ δηεθδηθεηηθφ ιφγν. Σν νκαδηθφ ζχλζεκα ζηελ πνιηηηθή δηαδήισζε, ηεξνπκέλσλ ησλ αλαινγηψλ, παξάγεηαη θαη ιεηηνπξγεί φπσο ην δεκνηηθφ ηξαγνχδη! Δίλαη πξντφλ αλψλπκνπ "δεκηνπξγνχ" πνπ εθθξάδεη ην επξχηεξν ιατθφ αίζζεκα, ελ πξνθεηκέλσ ην αί ζζεκα ηεο πνιηηηθήο νκάδαο. Άιισζηε, ην καδηθφ ζχλζεκα ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ έρεη ηα γεληθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνηεηηθνχ ιφγνπ : κέηξν θαη ξπζκφ, νκνηνθαηαιεμία, ειιεηπηηθφηεηα θαη ππαηληθηηθφηεηα θαη, πξν πά λησλ, έληνλε βησκαηηθή θφξηηζε. Κάζε πνιηηηθφ θείκελν δηέπεηαη ζε φιε ηνπ ηελ έθηαζε απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο πξνζέζεηο ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ θαη είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ην "επηθνηλσληαθφ φρεκα" πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα νδεγήζεη ηνλ αθξναηή - αλαγλψζηε ζε ζπγθεθξηκέλε πξάμε. Όζν πην ζπλεηδεηνπνηεκέλνο, ελεκεξσκέλνο θαη πνιηηηθά ψξηκνο είλαη ν δέθηεο-πνιίηεο, ηφζν δπζθνιφηεξν είλαη λα παξαζπξζεί απφ ξεηνξηθέο εμάξζεηο θαη ιεθηηθά ππξνηερλήκαηα, θαη ηφζν κεγαιχηεξεο είλαη νη απαηηήζεηο ηνπ ζηνλ πνιηηηθφ ιφγν. Απαηηεί λα πιεξνθνξεζεί θαη λα θξίλεη ηνλ πνιηηηθφ ζρεδηαζκφ ηνπ νκηιεηή θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα ηνλ πξαγκαηνπνηήζεη. Έλαο ηέηνηνο πνιίηεο δελ αξθείηαη ζε ηδενινγηθέο ανξηζηνινγίεο θαη πνιίηηθεο θαηαζθεπέο, ζε ζηείξεο αληηπαξαζέζεηο θαη αθαζφξηζηα ζεσξεηηθά πιαίζηα. Γελ ηνλ ζπγθηλεί ην φξακα αιιά ην πξφγξακκα. Γελ μεγειηέηαη απφ θξαπγαιέεο ιεθηηθέο παξνρέο θαη ππνζρέζεηο. Ο πφιεκνο ησλ ιφγσλ ηνλ αθήλεη αδηάθνξν. Η δηαθεηκεληθή κλήκε ηνπ πνιηηηθνχ δέθηε( ηη έρεη απφ παιηά αθνχζεη θαη ηη ηνπ έρνπλ επαλεηιεκκέλα ππνζρεζεί) ιεηηνπξγεί απσζεηηθά ζ' έλα δενληηθνπνιηηηθφ θείκελν, ζ' έλα θείκελν δει. πνπ εμηθλείηαη ζε επρέο, αθνξηζκνχο θαη ππνζρέζεηο. Η δε κνλίκσο ππνηηκσκέλε θξίζε ηνπ αληηδξά απηφκαηα θαη ιεηηνπξγεί σο κεραληζκφο ακχλεο ζε θάζε ινγήο παξαπιαλεηηθά επηθνηλσληαθά ηερλάζκαηα. Ο επαξθήο πνιηηηθφο δέθηεο. Ο άιινο, ν εζηζκέλνο ζηελ πνιηηηθή ησλ χβξεσλ θαη εδνληδφκελνο κε ηνλ επηειηζκφ ησλ πνιηηη θψλ ηνπ αληηπάισλ, ν πνιίηεο πνπ ηα ζπλζήκαηα, νη παξνρέο θαη νη ππνζρέζεηο γηα κειινληηθνχο παξάδεηζνπο έρνπλ ακβιχ λεη θαη ηε κλήκε θαη ηελ θξίζε ηνπ, απηφο ν πνιηηηθφο δέθηεο, ζχκα θαη έξ καην ησλ θεηκέλσλ ηνπ θαλαηηζκνχ, παξαπαίεη επηθνηλσληαθά θαη αρξεζηεχεηαη πνιηηηθά. Ο αλαγλψζηεο ησλ γξακκψλ απηψλ ελ φςεη ησλ εθινγψλ θαη ελ είδεη γισζζηθήο δνθηκαζίαο ("ηεζη") θαιείηαη λα αλαινγηζζεί θαη λα θξίλεη ζε πνηνλ επηθνηλσληαθφ ρψξν θαηαηάζζνληαη ηα πνιηηηθά θείκελα πνπ ηνπ πξνζθέξνληαη απηέο ηηο κέξεο, ζπλάγνληαο ηα δηθά ηνπ ζπκπεξάζκαηα γηα ηνπο παξαγσγνχο αιιά θαη ηνπο πξναγσγνχο ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ζηνλ ηφπν καο.(δθημεπίδα "Σο Βήμα", 11 Ιοςνίος 1989). 1. Ο ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη αλαιπηηθά δύν κνξθέο πνιηηηθώλ ιόγσλ. Να ηνπο εληνπίζεηε θαη λα παξνπζηάζεηε ηηο δηαθνξέο ηνπο: α) σο πξνο ηνπο ηξόπνπο πεηζνύο β) ην ζηόρν ηνπο γ) ηνπο δέθηεο δ) άιια ραξαθηεξηζηηθά. 2. Πνηεο απαηηήζεηο έρεη ν επαξθήο πνιηηηθόο δέθηεο από έλαλ πνιηηηθό ιόγν; 3. Πνηνλ νξηζκό γηα ηνλ πνιηηηθό ιόγν πηνζεηεί ν γξάθσλ; 4. Να γξάςεηε ηα ζπλώλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ. Σ α π α η ρ λ ί δ η α η ν π π ν ι η η η θ ν ύ ι ό γ ν π Π ε η ζ ώ θ α η ζ π λ ζ ή κ α η α Πψο ιεηηνπξγεί φκσο ε ξεηνξηθή ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ; Ο πνιηηηθφο, σο δεκηνπξγφο πξνθνξηθνχ ή γξαπηνχ θεηκέλνπ, απεπζχλεηαη ζηνλ πνιίηε-αθξναηή ή ηνλ πνιίηε-αλαγλψζηε, ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθέο ηαθηηθέο αλάινγα κε ην αλ είλαη νκντδεάηεο, αληηθξνλνχληεο ή νπδέηεξνη/αλαπνθάζηζηνη. Απηφ πνπ πξέπεη λα καο ελδηαθέξεη είλαη πψο ιεηηνπξγεί ν απνδέθηεο ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ, δει. ν πνιίηεο-ςεθνθφξνο, πξάγκα πνπ είλαη ε βάζε θαη ην θαζνξηζηηθφ πξφβιεκα θάζε Πνιηηείαο θαη, θαη' επέθηαζε, θάζε θνηλσλίαο. Αλ κηα Πνιηηεία, κέζα απφ ηελ Δθπαίδεπζε, κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο (Γηνίθεζε), κέζα απφ ηηο θνηλσληθέο ηεο δνκέο θαη ιεηηνπξγίεο (φπσο είλαη ι.ρ. ηα Μέζα Δλεκέξσζεο) δελ έρεη δεκηνπξγήζεη ππεχζπλνπο, θξηηηθά ζθεπηφκελνπο, επαίζζεηνπο θαη ζπλεηδεηνπνηεκέλνπο πνιίηεο, ηφηε ν πνιηηηθφο ιφγνο κεηαηξέπεηαη ζε επηθνηλσλία ηνπ πνιηηηθνχ κε νπαδνχο θαη αληηπάινπο, δει. κε πξναπνθαζηζκέλνπο έσο θαλαηηθνχο θαη κε πνιηηηθά εγθισβηζκέλνπο ςεθνθφξνπο, γηα ηνπο νπνίνπο ζπρλά ην ζηελφ πξνζσπηθφ ζπκθέξνλ (ε απφθηεζε δχλακεο 8

9 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Βάλια Μπουγάδη επηξξνήο, ν δηνξηζκφο ελφο ζπγγεληθνχ πξνζψπνπ ζε κηα δεκφζηα ζέζε θ.η.φ.) γίλεηαη θχξην θξηηήξην γηα ην ηη ζα ςεθίζεη ζηηο εθινγέο. Γελ είλαη ηπραίν φηη νη κεγάιεο κεηαθηλήζεηο ςεθνθφξσ λ θαη ηα πςειά πνζνζηά αλαπνθάζηζησλ ζηηο εθινγέο βξίζθνληαη θπξίσο ζε πεξηνρέο (κεγάια αζηηθά θέληξα), φπνπ, θαηά θαλφλα, ππάξρνπλ πεξηζζφηεξν πνιηηηθά πξνβιεκαηηζκέλνη θαη επαηζζεηνπνηεκέλνη πνιίηεο, κε θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε ξεηνξηθή ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ. Ο πνιηηηθφο ιφγνο, πεξηζζφηεξν απφ άιιεο κνξθέο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, απνζθνπεί ζην λα νδεγήζεη ζε πξάμε: ζην λα ςεθίζεη ν πνιίηεο απηφ ή εθείλν ην θφκκα πνπ ζα θπβεξλήζεη ηε ρψξα ή ζα απνηειεί ηε θσλή ηνπ ζην Κνηλνβνχιην. Οη ζηξαηεγηθέο πνπ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ είλαη θπξίσο δχν: ε ινγηθή επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε θαη ε βησκαηηθή (ζπγθηλεζηαθή). Η πξψηε είλαη ε δχζθνιε ζηξαηεγηθή ηεο πεηζνχο, ε δεχηεξε είλαη ε επθνιφηεξε ζηξαηεγηθή ηνπ ζπλζήκαηνο. Ιδαληθή γηα ηνλ πνιηηηθφ ιφγν είλαη ε ζηξαηεγηθή ηεο πεηζνχο, ζπλδπαζκέλε κε πεξηνξηζκέλεο εθηάζεσο ζπγθηλεζηαθέο απερήζεηο. Ο πνιηηηθφο ιφγνο ηεο πεηζνχο είλαη απνδεηθηηθφο ιφγνο. ηεξίδεηαη ζην επηρείξεκα, ζηελ απφδεημε ηεο αιιεινπρίαο πξάμεσλ θαη ππνζρέζεσλ πνπ ζπληζηά ηελ αμηνπηζηία ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ, ζε κειεηεκέλν ζρεδηαζκφ κε ζπγθεθξηκέλα πξνγξάκκαηα, ζε θαζαξφ πεξίγξακκα αξρψλ θαη ζέζεσλ, ζε δεκηνπξγηθέο θαη απνηειεζκαηηθέο πξνηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα επηιχζνπλ ζεκαληηθά θαη ππαξθηά πξνβιήκαηα ηνπ πνιίηε θαζψο θαη ζε νξάκαηα πνπ κπνξνχλ λα εκπλεχζνπλ ηνλ πνιίηε. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ν πνιηηηθφο ιφγνο ηνπ ζπλζήκαηνο ελεξγνπνηεί θαη εθκεηαιιεχεηαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ πνιίηε: θφβνπο, άγρνο, αγαλάθηεζε, κίζνο, θαλαηηζκφ, ζπκπάζεηα, ραξά, επθνξία, ελζνπζηαζκφ, ζπλαηζζήκαηα ππεξνρήο θαη δχλακεο, ζπλαηζζήκαηα αδηθίαο, θαηαπίεζεο θ.ιπ. πλζήκαηα, φπσο ι.ρ. εθείλν ηνπ ΠΑΟΚ γηα κηα πνιηηηθή ππνζηήξημεο ησλ «κε πξνλνκηνχρσλ» ή ε επαγγειία ηεο Ν.Γ. γηα «θαιχηεξεο κέξεο», πεξλψληαο κέζα απφ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ πνιίηε γελλνχλ έληνλεο πξνζδνθίεο, πνιηηηθά αμηνπνηήζηκεο, δει. εμαξγπξψζηκεο ζε ςήθνπο. πλήζεο ηαθηηθή ζηε ξεηνξηθή ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ πνπ απεπζχλεηαη ζην ζπλαίζζεκα ηνπ ςεθνθφξνπ είλαη ε θηλδπλνινγία: ε πξφθιεζε θφβνπ απφ πνηθίινπο επεξρφκελνπο θηλδχλνπο, ηνπο νπνίνπο θαιείηαη λα απνηξέςεη ν πνιίηεο, ςεθίδνλ ηαο ζπγθεθξηκέλν θφκκα. Ο θ ν κ κ α η η θ ό ο ι ό γ ν ο Η ξεηνξηθή ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ρξεζηκνπνηεί αληίζεηεο ηαθηηθέο, αλάινγα αλ αλήθεη ζην θφκκα πνπ θπβεξλά ή ζηα θφκκαηα ηεο αληηπνιίηεπζεο. Δίλαη πιήξσο καηαξιωηική ζηνλ πνιηηηθφ ιφγν ηνπ θπβεξλψληνο θφκκαηνο θαη εληειψο απαξιωηική ζηνλ ιφγν ηεο αληηπνιίηεπζεο. Σα πάληα έρνπλ θαιψο ζηνλ θπβεξλεηηθφ πνιηηηθφ ιφγν (θαηά παξαρψξεζηλ κπνξεί λα γίλεηαη αφξηζηα ιφγνο γηα θάπνηεο αδπλακίεο ή ειιείςεηο ή θαη αζηνρήκαηα) ηα πάληα βαίλνπλ θαηά θξεκλψλ ζχκθσλα κε ηνλ πνιηηηθ φ ιφγν ηεο αληηπνιίηεπζεο (πάιη θαηά παξαρψξεζηλ κπνξνχλ λα αλαγλσξηζζνχλ θάπνηα ειάρηζηα ζεηηθά βήκαηα). Ο θπβεξλεηηθφο ιφγνο κηιάεη θαηαμησηηθά γηα ζεκαληηθφ έξγν πνπ έρεη ζπληειεζηεί γηα γλψζε ησλ ζεκάησλ θαη γηα πείξα γηα επηηπρείο ρεηξηζκνχο γηα ζνβαξφηεηα θαη εγθπξφηεηα ζηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο γηα αλάγθε ζπλέρηζεο θαη νινθιήξσζεο ηνπ θπβεξλεηηθνχ έξγνπ πνπ βξίζθεηαη ελ εμειίμεη θ.ιπ. Ο αληηπνιηηεπηηθφο πνιηηηθφο ιφγνο είλαη πξνβιέςηκα απαμησηηθφο: αλππαξμία έξγνπ απφ ην θπβεξλψλ θφκκα άγλνηα ησ λ ζεκάησλ, απεηξία, αληθαλφηεηα ρεηξηζκψλ, έιιεηςε ζνβαξφηεηαο, θχξνο κεδέλ, πιήξεο αλαμηνπηζηία θ.ιπ. Απηή ε ζχγθξνπζε ηεο πιήξσο θαηαμησηηθήο θαη ηεο πιήξσο απαμησηηθήο ξεηνξηθήο θινλίδεη ηειηθά ηελ αμηνπηζηία ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ζηε ζπλείδεζε ησλ θξηηηθά ζθεπηφκελσλ πνιηηψλ, ηθαλνπνηεί δε κφλν ηελ ςπρνινγία ησλ πνιηηψλνπαδψλ, νη νπνίνη αξέζθνληαη θαη ζην ηέινο εζίδνληαη λα αθνχλ φ,ηη ζπκθσλεί κε ηηο πνιηηηθέο επηινγέο ηνπο. Με ηέηνηεο δεζκεχζεηο θαη δνπιείεο ησλ πνιηηηθψλ, πνπ νθείινληαη θαη ζηε ζρεηηθ ά φςηκε πνιηηηθή παηδεία ζηνλ ηφπν καο, ε νπνία δελ έρεη αθφκε μεπεξάζεη ηε λννηξνπία ηνπ ξνπζθεηηνχ θαη δηραζηηθνχο δηαρσξηζκνχο ηνπ ηχπνπ «νη δηθνί καο θαη νη άιινη», ν πνιηηηθφο ιφγνο ζηελ Διιάδα έρεη πάξεη ζε κεγάιν βαζκφ ηε κνξθή ηνπ θνκκαηηθνχ ιφγνπ. Πξφθεηηαη γηα έλαλ ζηξαηεπκέλν πνιηηηθφ ιφγν, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηεί κηα ξεηνξηθή εχθνια πξνβιέςηκε θαη, γη' απηφ, ρακειήο πιεξνθνξεηηθφηεηαο θαη κηθξνχ ελδηαθέξνληνο. Έλα αίζζεκα θνξεζκνχ, κηα δπζαξέζθεηα πνπ θζάλεη αθφκε θαη ζε απέρζεηα πξνο ηελ πνιηηηθή, πξνο ηνπο πνιηηηθνχο θαη πξνο ηνλ πνιηηηθφ ιφγν είλαη, λνκίδσ, ελ πνιινίο απφξξνηα ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο φηη ν πνιηηηθφο δελ αξζξψλεη δηθφ ηνπ ιφγν, δελ κηιάεη απζφξκεηα θαη ειεχζεξα, δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα δεκφζηαο δηαθνξεηηθήο γλψκεο απφ εθείλε ηνπ θφκκαηνο θαη ηνπ αξρεγνχ ηνπ θαη, επνκέλσο, παξάγεη έλαλ πξνθαηαζθεπαζκέλν θαη εμ ππαξρήο δεζκεπκέλν ιφγν. Με ηελ έλλνηα απηή, ε ξεηνξηθή ελφο θνκκαηηθά δεζκεπκέλνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ θαηαιήγεη ζε κηα κνξθή μχιηλεο γιψζζαο, ζ' έλαλ άθακπην, μεξφ, απαξέγθιηην θαη ππνηαγκέλν ιφγν. Γελ είλαη ε κνξθή ηεο γιψζζαο (ιεμηιφγην, γξακκαηηθνί ηχπνη, ζχληαμε) πνπ θάλεη ηελ μχιηλε γιψζζα. Σν πεξηερφκελν ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ, νη πξνζέζεηο, ε ζπκκφξθσζε ζε πξνδηαγεγξακκέλα νρήκαηα θαη δνκέο ζθέςεο είλαη πνπ γελλά θαη ην γισζζηθφ χθνο ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη σο μχιηλε γιψζζα. Φπζηθά πξέπεη θη απηφ λα ην πνχκε ππάξρνπλ 9

10 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ 10 Βάλια Μπουγάδη πνιηηηθνί, άηνκα πεξηζζφηεξν παξά θνκκαηηθέο παξαηάμεηο, νη νπνίνη πξνζπαζνχλ βγαίλνληαο θαη έμσ απφ ηα φξηα πνπ πεξηραξαθψλνπλ ηνλ πνιηηηθφ ιφγν λα αξζξψζνπλ έλαλ πξνζσπηθφ πνιηηηθφ ιφγν, ιηγφηεξν ή ειάρηζηα θνκκαηηθφ. Δίλαη νη «αηξεηηθνί» θάζε θφκκαηνο, πνπ απφ άιινπο ζεσξνχληαη γελλαίεο κνξθέο θη απφ άιινπο απείζαξρνη, αληηξξεζίεο θαη πξνβιεκαηηθνί. Αξγά ή γξήγνξα ηέηνηνη πνιηηηθνί βξίζθνληαη ή εμσζνχληαη εθηφο θφκκαηνο ή, φπσο έρεη ιερζεί, «ζέηνπλ εαπηνχο εθηφο...». Απηφ πνπ παξαηεξείηαη ζηνλ πνιηηηθφ καο ιφγν θαη πνπ κεηψλεη ηε ζεκαζία ηνπ είλαη έλαο θαχινο θχθινο: νη πνιηηηθνί κάο ιέλε φ,ηη ζέινπκε λα αθνχζνπκε, γηαηί νη ίδηνη νη πνιίηεο ηνπο αλαγθάδνπκε λα ι έλε φ,ηη ζέινπκε λα αθνχζνπκε. Οη πνιηηηθνί δελ ηνικνχλ λα πνπλ ελνριεηηθέο αιήζεηεο ή λα πξάμνπλ, φηαλ είλαη ζηελ εμνπζία φ,ηη ζα ελνριήζεη ηνπο πνιίηεο-ςεθνθφξνπο, έζησ θη αλ είλαη ην ζσζηφ. Οη πνιίηεο δελ αληέρνπκε λα αθνχζνπκε δπζάξεζηεο ή ελνριεηηθέο αιήζεηεο. Πξφθεηηαη γηα ην πεξίθεκν πνιηηηθφ θφζηνο πνπ απνηειεί θξαγκφ ζηνλ πνιηηηθφ καο ιφγν θαη ζηελ πνιηηηθή πξάμε γεληθφηεξα. Πφζνη πνιίηεο ζα αθνχζνπκε επράξηζηα κνξθέο πνιηηηθνχ ιφγνπ πνπ ζα ππνζηεξίμνπλ αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ καο επηβαξχλζεσλ ( έζησ θαη κε δίθαηε θαηαλνκή ησλ θνξνινγηθψλ βαξψλ) ή αχμεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο καο ή πην απζηεξή παηδεία ζε φια ηα επίπεδα ηεο Δθπαίδεπζεο ή απνθξαηηθνπνηήζεηο δεκηνγφλσλ ΓΔΚΟ ή φ,ηη ηέινο πάλησλ ζα έζηγε ηα αηνκηθά καο ζπκθέξνληα; Όια απηά θαηαιήγνπλ ζ' έλα δεηνχκελν πνπ είλαη ε επίηεπμε κεγαιχηεξεο σξηκφηεηαο δεκηνπξγψλ θαη απνδεθηψλ ηνπ πνιηηηθνχ καο ιφγνπ, σξηκφηεηα πνιηηηθψλ θαη πνιηηψλ. ηα ιερζέληα αο πξνζζέζνπκε θαη ηνλ πνιηηηθφ ιφγν πνπ παξάγεηαη απφ δεκνζηνγξάθνπο ηεο ειεθηξνληθήο θπξίσο αιιά θαη ηεο έληππεο δεκνζηνγξαθίαο. Γεκνζηνγξάθνη πνπ αζθνχλ κε ζάξξνο θαη κε γλψζε ην έξγν ηνπο ρσξίο ηηο παξεκβάζεηο θαλαιαξρψλ, κε ηηο εξσηήζεηο πνπ ζέηνπλ, θάλνπλ ψζηε λα παξάγεηαη έλαο πνιηηηθφο ιφγνο, ν νπνίνο δείρλεη πξνβιεκαηηζκφ, κπαίλεη ζηελ νπζία ησ λ πξαγκάησλ, εθθξάδεη κε παξξεζία αιήζεηεο ζπρλά ελνριεηηθέο, ρξεζηκνπνηεί ή αληηθξνχεη επηρεηξήκαηα, ρξεζηκνπνηεί δει. απνδεηθηηθφ ιφγν, δηαηππψλεη ή απαηηεί πξνηάζεηο, επηκέλεη ζε ζέκαηα αξρψλ, κε ιίγα ιφγηα έλαο πνιηηηθφο ιφγνο πνηφηεηαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ ιείπνπλ νη πνιηηηθνί νη νπνίνη κπνξνχλ λα αξζξψζνπλ πνηνηηθφ, δει. γλήζην θαη δεκηνπξγηθφ, πνιηηηθφ ιφγν, φηαλ ηνπο δνζνχλ αλάινγα θίλεηξα ή εξεζίζκαηα. ήκεξα φιν θαη πεξηζζφηεξνη πνιίηεο απμάλνπλ ηηο απαηηήζεηο ηνπο απφ ηνπο πνιηηηθνχο, μεπεξλνχλ ηε ζπλζεκαηνινγία, ηελ ππνζρεζηνινγία θαη ηνλ ακθίζεκν ή θελνχ πεξηερνκέλνπ πνιηηηθφ ιφγν θαη δεηνχλ λα κάζνπλ ρσξίο πεξηζηξνθέο ηη πξέπεη θαη ηη κπνξεί λα γίλεη γηα ηνλ ηφπν. Μήπσο απηφ δείρλεη φηη έρεη αξρίζεη λα ζπάδεη ν θαχινο θχθινο ηεο ξεηνξηθήο ηνπ πνιηηηθνχ καο ιφγνπ;[ ] ΓΔΩΡΓΙΟ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΣΗ Κςπιακή 2 Αππιλίος 2000 ΣΟ ΒΗΜΑ 1. Πώο δηαθνξνπνηείηαη ν πνιηηηθόο από ηνλ θνκκαηηθό ιόγν; 2. Γηαηί ν πνιηηηθόο ιόγνο ζηελ Ειιάδα έρεη πάξεη ζε κεγάιν βαζκό ηε κνξθή ηνπ θνκκαηηθνύ ιόγνπ; 3. Πνηα είλαη ε μύιηλε γιώζζα; 4. Πνηνη είλαη νη αηξεηηθνί θάζε θόκκαηνο; 5. Ση ζεκαίλεη πνιηηηθό θόζηνο; 6. Να γξάςεηε ηα ζπλώλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ. Π Ρ Ο Π Α Γ Α Ν Δ Α Ση είλαη φκσο ε Πξνπαγάλδα; Πνιινί θαηά θαηξνχο πξνζπάζεζαλ λα δψζνπλ ηνλ νξηζκφ ηεο πξνπαγάλδαο ρσξίο, φκσο, λα επηηχρνπλ λα ηνλ επηβάινπλ θαη θαζηεξψζνπλ. Γηαηί δελ είλαη εχθνιν λα θαζνξίζεη έλαο ηη είλαη πξνπαγάλδα θαη ηη φρη θαη πνηα είλαη ε θχζε θαη ν ραξαθηήξαο ηεο. Ο J. Driencourt ιέεη πσο ην θαζεηί είλαη πξνπαγάλδα, γηαηί φπσο ππνζηεξίδεη, ζηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δσή φια επεξεάδνληαη θαη δηακνξθψλνληαη απφ απηή. Απφ ηελ άιιε, κεξηθνί ζχγρξνλνη Ακεξηθαλνί επηζηήκνλεο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ εηζεγνχληαη λα εγθαηαιεηθζεί ν φξνο πξνπαγάλδα, γηαηί δελ είλαη δπλαηφ λα νξηζηεί κε αθξίβεηα. Η πηνζέηεζε ηεο κηαο ή ηεο άιιεο άπνςεο δελ είλαη ζσζηή, γηαηί καο νδεγεί ζηελ εγθαηάιεηςε ηεο κειέηεο ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ ππάξρεη θαη πξέπεη λα δηεξεπλεζεί. Μεηαμχ ηνπ 1920 θαη ηνπ 1940 ε έκθαζε ζηελ πξνζπάζεηα νξηζκνχ ηεο πξνπαγάλδαο δφζεθε ζηελ ςπρνινγηθή πιεπξά ηνπ ζέκαηνο. Ο John Albig ιέγεη πσο "πξνπαγάλδα είλαη ε επηηήδεηα ρξήζε ςπρνινγηθψλ ζπκβφισλ γηα επίηεπμε ζηφρσλ πνπ ν αθξναηήο δελ ππνςηάδεηαη". Οξίδεη ζαλ απαξαίηεηα ζηνηρεία ηνπ νξηζκνχ ην κπζηηθφ ραξαθηήξα θαη ηνπο θξπθνχο ζηφρνπο, ηελ πξφζεζε αιιαγήο ησλ ζηάζεσλ, ηελ δηάδνζε ζπκπεξαζκάησλ ακθηβφινπ θχξνπο, ηελ ηάζε εκβνιηαζκνχ ηδεψλ παξά ηελ ηάζε γηα αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ ηδεψλ ηνχησλ. Μεηά ηηο επηζηεκνληθέο εξγαζίεο ηνπ Harold Lasswell ε κειέηε ηεο πξνπαγάλδαο κπήθε πάλσ ζε λέεο βάζεηο. Η ζεκαζία απφ ηφηε δφζεθε ζηηο πξνζέζεηο ηνπ πξνπαγαλδηζηή. Αξγφηεξα ε πξφζεζε ηεο θαηερήζεσο, ηδηαίηεξα ζ' φηη αθνξά πνιηηηθά, νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά ζέκαηα, απεηέιεζε ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο πξνπαγάλδαο.

11 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Βάλια Μπουγάδη Ο Marburg Ogles έδσζε ηνλ εμήο νξηζκφ: "Πξνπαγάλδα είλαη θάζε πξνζπάζεηα αιιαγήο ησλ γλσκψλ ή απφςεσλ. Πξνπαγαλδηζηήο είλαη νπνηνζδήπνηε πξνβάιιεη ηηο ηδέεο ηνπ κε πξφζεζε λα επεξεάζεη ηνλ αθξναηή ηνπ". Απηφο ν νξηζκφο, φκσο, ζα κπνξνχζε λα πεξηιάβεη θαη ηνλ δάζθαιν, ηνλ ηεξέα θαη αθφκε θάζε πξφζσπν πνπ ζπλνκηιεί θαζεκεξηλά κε νπνηνλδήπνηε άιιν πάλσ ζε νπνηνδήπνηε ζέκα. Έλαο ηέηνηνο πιαηχο νξηζκφο δε βνεζά ζηελ θαηαλφεζε ηνπ εηδηθνχ ραξαθηήξα ηεο πξνπαγάλδαο θαη ηαπηίδεη ηελ πξνπαγάλδα κε ηελ ειεχζεξε επηθνηλσλία. Σν Ακεξηθαληθφ Ιλζηηηνχην Αλάιπζεο ηεο Πξνπαγάλδαο κε ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Lasswell έδσζε ηνλ αθφινπζν νξηζκφ: "Πξνπαγάλδα είλαη ε ειεχζεξε έθθξαζε απφςεσλ ή ε ειεχζεξε αλάιεςε ελεξγεηψλ απφ άηνκα ή νκάδεο αηφκσλ, κε ζθνπφ ηνλ επεξεαζκφ ησλ ζηάζεσλ ή ησλ πξάμεσλ άιισλ αηφκσλ ή νκάδσλ, κε βάζε πξνθαζνξηζκέλνπο ζηφρνπο θαη κε ςπρνινγηθνχο ρεηξηζκνχο". Θα κπνξνχζακε λα δψζνπκε έλα κεγάιν αξηζκφ νξηζκψλ πνπ δε ζα σθεινχζε ζε ηίπνηε, νχηε ζα νδεγνχζε πνπζελά. Απφ ηνπο νξηζκνχο, φκσο, απηνχο βαζηθά πξνθχπηεη πσο ε πξνπαγάλδα πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζχζηεκα θαη πξνγξακκαηηζκφ. Πξέπεη λα είλαη θαιά νξγαλσκέλε θαη λα θηλείηαη κε βάζε πξνθαζνξηζκέλνπο ζηφρνπο θαη φρη λα ελεξγεί ζηελ ηχρε ή επθαηξηαθά. Ο Αλδξέαο Υξηζηνθίδεο δίδεη ηνλ αθφινπζν νξηζκφ ηεο πξνπαγάλδαο: "πξνπαγάλδα είλαη ε ηδηνηειήο, εζθεκκέλε θαη ζπζηεκαηνπνηεκέλε επηδίσμε ελόο αηόκνπ ή κηαο νκάδαο λα ειέγμεη ηε ζηάζε άιισλ αηόκσλ ή νκάδσλ κε ηε ρξήζε θάζε δπλαηνύ κέζνπ επηθνηλσλίαο θαη κε ζθνπό ηελ πξόθιεζε επηζπκεηήο γηα ηελ πεγή ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζηόρνπ".(α. Κ. οθοκλέοςρ, Διζαγωγή ζηην επικοινωνία, πειθώ, πποπαγάνδα, Λεςκωζία 1977) ΥΕΕΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ - ΦΤΥΟΛΟΓΙΑ - ΚΟΙΝΧΝΙΟΛΟΓΙΑ Πξψηα απφ φια ε ζχγρξνλε πξνπαγάλδα βαζίδεηαη ζηελ επηζηεκνληθή έξεπλα - αλάιπζε θαη ζηα πνξίζκαηα ηεο Φπρνινγίαο θαη Κνηλσληνινγίαο. Βήκα πξνο βήκα ν πξνπαγαλδηζηήο πξέπεη λα νηθνδνκεί ηηο κεζφδνπο θαη ηελ ηερληθή ηνπ πάλσ ζηηο γλψζεηο γηα ηνλ άλζξσπν, ηηο ηάζεηο θαη θιίζεηο ηνπ, ηηο επηζπκίεο θαη αλάγθεο ηνπ θαη ηνπο ςπρηθνχο κεραληζκνχο ηνπ, ζηεξηδφκελνο πάλσ ζηα πνξίζκαηα ηεο Κνηλσληθήο Φπρνινγίαο ή ηεο Φπρνινγίαο ηνπ Βάζνπο. Πξέπεη λα θαζνξίδεη ηελ πνξεία ηνπ κε βάζε ηηο γλψζεηο ηνπ γηα ηα άηνκα, ηηο θνηλσληθέο νκάδεο θαη ηνπο βαζηθνχο θαλφλεο ζρεκαηηζκνχ θαη δηαιχζεσο ηνπ. Ο πξνπαγαλδηζηήο πξέπεη λα είλαη επίζεο θαιά ελήκεξνο ηεο Φπρνινγίαο ησλ Μαδψλ θαη ηνπ Όρινπ, ησλ καδηθψλ επηδξάζεσλ θαη επεξεαζκψλ κε ηα κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, θαζψο θαη ησλ πεξηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Απφ φζα έρνπκε αλαθέξεη ππνζηεξίδεηαη πσο ε πξνπαγάλδα είλαη κηα ζχγρξνλε ηερληθή πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ επηζηεκνληθή γλψζε θαη ζηα επηζηεκνληθά δεδνκέλα. Δθείλν πνπ απνδεηθλχεη θπξίσο ηνλ επηζηεκνληθφ ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο πξνπαγάλδαο είλαη ε θαηαβαιιφκελε πξνζπάζεηα γηα ηνλ έιεγρν ηεο, ηελ θαηακέηξεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο θαη ηνλ θαζνξηζκφ ησλ επηδξάζεσλ ηεο. Απηφ είλαη δχζθνιε δνπιεηά, αιιά απφιπηα αλαγθαία, γηαηί ν ζχγρξνλνο πξνπαγαλδηζηήο δελ πξέπεη λα ηθαλνπνηείηαη κε ηελ πίζηε φηη έρεη επηηχρεη κεξηθά απνηειέζκαηα. Πξέπεη λα επηδηψθεη πιήξε θαη αθξηβή απνηειέζκαηα, ζχκθσλα κε ηνπο ζηφρνπο πνπ έζεζε ζηελ αξρή. Πξέπεη λα πξνζπαζεί λα δίδεη απαληήζεηο ζηα εξσηήκαηα "πψο" θαη "γηαηί" θαη λα θαηακεηξά ηηο αθξηβείο επηξξνέο θαη επηδξάζεηο. Πξέπεη λα θιέγεηαη απφ ηε γνεηεία ηνπ επηζηεκνληθνχ πεηξάκαηνο θαη ηεο έξεπλαο θαη ηεο επηζπκίαο λα αλαιχεη ηα απνηειέζκαηα ηνπο. Απφ ην ζεκείν απηφ κπνξεί έλαο λα ππνζηεξίμεη φηη αξρίδεη ε επηζηεκνληθή κέζνδνο. Πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηφ θαη παξαδεθηφ, φηη ε πξνπαγάλδα ζήκεξα δε γίλεηαη ζηελ ηχρε, αιιά φηη είλαη αληηθείκελν ζνβαξήο κειέηεο θαη θηλείηαη πάλσ ζε επηζηεκνληθά δεδνκέλα θαη ζηα πνξίζκαηα επηζηεκνληθήο εξγαζίαο. Γηα παξάδεηγκα ε ηαιηληθή Πξνπαγάλδα ζηεξηδφηαλ θπξίσο ζηελ ςπρνινγηθή ζεσξία ηνπ Παπιψθ γηα "ειεγρφκελε αληίδξαζε" ε Υηηιεξηθή πξνπαγάλδα ζηεξίρζεθε ζηηο ζεσξίεο ηνπ Φξφυλη γηα πεξηζηνιή, απηνζπγθξάηεζε θαη δσεξή ζεμνπαιηθή επηζπκία θαη ε ζχγρξνλε Ακεξηθαληθή πξνπαγάλδα αθνινπζεί ζε κεγάιν βαζκφ ηε ζεσξία ηνπ Dewey γηα ηηο κεζφδνπο αγσγήο (Α. Κ. νθνθιένπο, φ.π. ζει 41 θαη 44) Πώο ζέιεη ν Υίηιεξ ηε δηαπαηδαγώγεζε ησλ λέσλ Η δηαπαηδαγψγεζή κνπ είλαη ζθιεξή. Η αδπλακία πξέπεη λα δηψρλεηαη κε κα ζηίγην. ηα ζρνι εία κνπ ζα αλδξσζεί κηα λενιαία πνπ ζα αιι άμεη ηνλ θφζκν. Θέισ κηα λενι αία απφηνκε θαη ζθιεξή. Η λενιαία νθείι εη λα ζπγθεληξψλεη φια απηά ηα ζηνηρεία. Πξέπεη λα ππνκέλεη ηνλ πφλν. Γελ πξέπεη λα ππάξρεη ζ' απηήλ θαλέλα ίρλ νο αδπλακίαο ή ηξπθεξφηεηαο. Σν ει εχζεξν θαη ππέξνρν αγξίκη πξέπεη λα μαλαιάκςεη ζηα κάηηα ηεο. Γπλαηή θ αη φκνξθε, έηζη νλεηξεχνκαη ηε λενιαία κνπ. Θα είλαη ηθ αλή λα πξαγ καηνπνηεί φι εο ηηο θπζηθ έο αζθήζεηο. Θέισ λα δεκηνπξγήζσ κηα αζιεηηθή λενιαία. Απηφο είλαη ν πξψηνο θαη θπξηφηεξνο ζηφρνο. Έηζη ζα θα ηνξζψζσ λα εμαιείςσ ρηιηεηεξίδεο αλζξψπηλεο ππνηέι εηαο. Έηζη ζα έρσ κπξνζηά κνπ ηνλ θαζαξφ θαη επγ εληθφ θ αξπφ ηεο θχζεο. Έηζη ζα αλαδεκηνπξγήζσ ηνλ άλζξσπν. Γε ζέισ πλεπκαηηθή θαιιηέξγ εηα. Η επηζηήκε ζα δηέθζ εηξε ηε λενιαία κνπ. Απηφ πνπ ζα πξνηηκνχζα είλαη φ,ηη καζαίλεη λα ην εθαξκφδεη ζην παηρλίδη. Αιι ά νθείιεη 11

12 ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ - ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Βάλια Μπουγάδη λα κάζεη λα απηνθπξηαξρείηαη. Θέισ λα κάζεη λα ληθά, θαη ζηηο ζθιε ξφηεξεο δνθηκαζίεο, ην θφβν θαη ην ζάλαην. Απηφ είλαη ην χςηζην θαηφξζσκα κηαο εξσ ηθήο λενιαίαο, απ'απηή ζα μεπεδήζεη ν ειεχζεξνο άλζξσπνο, κέηξν θαη θέληξν ηνπ θφζκνπ, ν άλζξσπνο δεκηνπξγφο, ν άλζξσπνο Θεφο. ην ζρνιείν κνπ ζα ιαηξεχ εηαη ε εηθφλα ηνπ σξαίνπ θαη απηνθπξίαξρνπ αλζξψπνπ. (Απόζπαζμα από ίο βιβλίο ηος Ράοςζιγκςνομιλίερ με ηον Υίηλεπ. Παπαηίθεηαι ζηο βιβλίο ηων κοςλάηος Β., Γημακόποςλος Ν. και Κόνδη., Ιζηοπία Νεόηεπη και ύγσπονη, ηεύσορ Γ, Γ Λςκείος, Ο.Δ.Γ.Β., ζ. 187). Εξσηήζεηο α) Παξαηεξήζηε ηε ζπρλφηεηα κε ηελ νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη νη ξεκαηηθνί ηχπνη "πξέπεη" θαη "νθείιεη". Δμεηάζηε αλ ηα επηρεηξήκαηα πνπ ηεθκεξηψλνπλ απηήλ ηε δενληνινγία είλαη ηζρπξά θαη δηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζε ζαο. β) Παξαηεξήζηε ηε ρξήζε ηνπ α' ξεκαηηθνχ πξνζψπνπ. Ση απνθαιχπηεη ζρεηηθά κε ηηο πξνζέζεηο ή θαη ην ραξαθηήξα ηνπ νκηιεηή; γ) Να εληνπίζεηε ηηο έλλνηεο πνπ παξαπνηνχληαη θαη ηηο αμίεο πνπ ζηξεβιψλνληαη. δ) Πνηα ή πνηεο είλαη νη θαηεπζχλζεηο ηεο παηδείαο ηηο νπνίεο θνβάηαη ν νινθιεξσηηζκφο ηνπ Υίηιεξ; ε) Να εηνηκάζεηε κία νκηιία, πεξίπνπ 400 ιέμεσλ, γηα ηε Βνπιή ησλ Δθήβσλ, ζηελ νπνία ζα αλαπηχζζεηε (παξαγσγηθά) ην φξακα θαη ηηο πξνηάζεηο ζαο γηα ηηο αξρέο θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο παηδείαο πνπ ζα επηζπκνχζαηε λα απνιαχζνπλ ηα παηδηά ζαο. ' απηή ηελ νκηιία επηθαιείζζε ηε ινγηθή αιιά θαη'ην ζπλαίζζεκα ησλ αθξναηψλ ζαο θαη ρξεζηκνπνηείηε σο ελαξθηήξην αμίσκα ηε ξήζε ηνπ Ρ. Ρνχθνπ (απφ ην βηβιίν Μεηακνξθψζεηο ηνπ Αιάξηρνπ, εθδ. Ίθαξνο, Αζήλα 1971): Χπέορ ηος δημοκπάηη είναι να ζςνηελέζει ζηην ανάπηςξη ηηρ παιδείαρ ππορ εκείνερ ακπιβώρ ηιρ καηεςθύνζειρ πος θοβάηαι ο ολοκληπωηιζμόρ. Απαληήζεηο(απφ ην βηβιίν ηνπ θαζεγεηή). α) Οη ξεκαηηθνί ηχπνη "πξέπεη" θαη "νθείιεη" πξαγκαηηθά ρξεζηκνπνηνχληαη κε κεγάιε ζπρλφηεηα εθθξάδνληαο ηελ φιε δενληνινγία. Σα επηρεηξήκαηα πνπ ζηεξίδνπλ απηή ηε δενληνινγία είλαη: "Έηζη ζα έρσ κπξνζηά κνπ ηνλ θαζαξφ θαη επγεληθφ θαξπφ ηεο θχζεο". Απηφ ην επηρείξεκα δελ είλαη ηζρπξφ, γηαηί δελ ηζρχεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Αλ ήηαλ ζθνπφο λα μαλαγπξίζεη ην άηνκν ζηε θχζε θαη λα απνθαιπθζεί ν γλήζηνο ραξαθηήξαο ηνπ, ζα ρξεηαδφηαλ έλα ηειείσο δηαθνξεηηθφ είδνο αγσγήο απφ απηή πνπ πξφηεηλε ν Υίηιεξ. "Έηζη ζα αλαδεκηνπξγήζσ ηνλ άλζξσπν". Οχηε απηφ ην επηρείξεκα επζηαζεί, γηαηί απηή ε αγσγή δελ ζα αλαδεκηνπξγνχζε ηνλ θφζκν, αληηζέησο ζα ηνλ εμαθάληδε. Άιιν επηρείξεκα είλαη φηη "ε επηζηήκε ζα δηέθζεηξε... " Απηφ είλαη αληίζεην κε ηελ θνηλψο απνδεθηή άπνςε φηη ε επηζηήκε θαιιηεξγεί θαη εμεκεξψλεη. Γη' απηφ θαη θάζε αγψλαο γηα δηθαηνζχλε θαη ειεπζεξία μεθηλνχζε απφ θσηηζκέλνπο θαη θαιιηεξγεκέλνπο απφ ηελ επηζηήκε αλζξψπνπο. Σν ηειεπηαίν επηρείξεκα είλαη: "Απηφ είλαη ην χςηζην... ν άλζξσπνο Θεφο". Καη απηφ δελ ζηεξίδεη ηε δενληνινγία, γηαηί κπνξεί λα αλαδεηρζεί ν άλζξσπνο ειεχζεξνο θαη δεκηνπξγφο αλ αθεζεί κφλνο, ρσξίο πεξηνξηζκνχο θαη θάησ απφ έλα δεκνθξαηηθφ θιίκα. ' απηφ ην "θαηφξζσκα" κπνξεί λα θηάζεη ν άλζξσπνο θάζε επνρήο θαη ζπρλά ζηελ ηζηνξία ηνπ πνιηηηζκνχ έρνπκε ηέηνηα παξαδείγκαηα. Γε ζα ήηαλ επνκέλσο ε δηαπαηδαγψγεζε ηνπ Υίηιεξ πνπ ζα έθεξλε απηά ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα. β) Η ρξήζε ηνπ α' ξεκαηηθνχ πξνζψπνπ απνθαιχπηεη φηη ν νκηιεηήο δηαθαηέρεηαη απφ κηα δηάζεζε επηβνιήο πξνο ηνπο άιινπο θαη απφιπηνπ ειέγρνπ. Θεσξεί φηη φια κπνξεί λα ηα εμνπζηάζεη θαη λα δηακνξθψζεη ηνπο αλζξψπνπο φπσο ζέιεη. Τπάξρεη κηα ηάζε απνιπηαξρίαο θαη δεζπνηηζκνχ θαη θαίλεηαη φηη ν νκηιεηήο αληηκάρεηαη ηελ επαηζζεζία, ηελ ηξπθεξφηεηα θαη φ,ηη ζπκίδεη αλζξσπηά. γ) Οη έλλνηεο πνπ παξαπνηνχληαη είλαη ε έλλνηα ηεο λεφηεηαο, πνπ δελ κπνξεί λα έρεη κφλν ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ αλαθέξνληαη, θαη δελ κπνξνχλ λα απνβιεζνχλ απφ ηε λεφηεηα ραξαθηεξηζηηθά φπσο δσληάληα, αηζηνδνμία, αγάπε θαη δηάζεζε γηα ζπλαηζζεκαηηζκφ. Άιιε έλλνηα πνπ παξαπνηείηαη είλαη ε επηζηήκε, ε νπνία φρη κφλν δελ δηαθζείξεη αιιά θαιιηεξγεί ηε ζεηηθή ζθέςε. Σέινο, ζηξεβιψλνληαη νη αμίεο ηνπ εξσηζκνχ θαη ηεο ειεπζεξίαο, νη νπνίεο δελ νδεγνχλ ζηελ απφιπηε εμνπζία ηνπ ελφο, αιιά ζηε ζπλνιηθή επεκεξία θαη πξφνδν. δ) Οη θαηεπζχλζεηο ηεο παηδείαο πνπ απνηεινχλ θίλδπλν γηα ηνλ νινθιεξσηηζκφ ηνπ Υίηιεξ, είλαη ν θσηηζκφο ηνπ λνπ, πνπ κπνξεί λα επηθέξεη αληηδξάζεηο ελαληίνλ κηαο απφιπηεο εμνπζίαο. Άιιε θαηεχζπλζε είλαη ηα επγελή ζπλαηζζήκαηα πνπ κπνξεί λα θαιιηεξγήζεη ε παηδεία ζην άηνκν θαη γεληθά ε πνηθηιία ηεο δσήο πνπ κπνξεί λα δηαπηζησζεί κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο. Τπάξρεη δειαδή ελαληίσζε ζε θάζε κνξθή ειεπζεξίαο ηνπ πλεχκαηνο θαη αηζηφδνμεο ελαηέληζεο ηνπ κέιινληνο. 12