ABSTRACTS/ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

Transcript

1 ABSTRACTS/ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ PAPERS/ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ Carla ANTONACCIO Making Messenian Heroes and Ancestors This paper examines arguments about the meaning of Hellenistic tomb cults in Messenia as expressions of Messenian identity and a strategy or enactment of Messenian ethnogenesis. It does so against a background of the evidence for tomb and hero cult in Lakonia and in Messenia in the Iron Age as well as later, and attempts to understand both the discontinuities and continuities in such practices over centuries. This context is important, since the practices of both hero and tomb cult are widespread in Greece and constituted a shared framework for engaging with and relating to the past; local contexts would create specific meanings, but the general framework should be kept in view. Δημιουργώντας Μεσσηνιακούς Ήρωες και Προγόνους Αυτή η ανακοίνωση εξετάζει την επιχειρηματολογία σχετικά με τις Ελληνιστικές ταφικές λατρείες στη Μεσσηνία ως τρόπους έκφρασης της Μεσσηνιακής ταυτότητας και στρατηγικής ή ως τη θέσπιση της Μεσσηνιακής εθνογένεσης. Η μελέτη θα λάβει υπόψη της τα δεδομένα για ταφικές λατρείες και ηρωολατρεία στη Λακωνία και τη Μεσσηνία κατά την Εποχή του Σιδήρου όπως και αργότερα, και θα επιχειρήσει να κατανοήσει τη συνέχιση ή μη αυτών των πρακτικών ανά τους αιώνες. Αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό, καθώς οι πρακτικές των ταφικών λατρειών και οι ηρωολατρείες ήταν διαδεδομένες στην Ελλάδα και απετέλεσαν το κοινό πεδίο συμμετοχής και συσχέτισης με το παρελθόν. Τα τοπικά χαρακτηριστικά μπορεί να οδηγήσουν σε συγκεκριμένα νοήματα, ωστόσο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γενικό πλαίσιο. Emilia BAKOUROU Burials in a Middle Byzantine Triconch at Sparta A triconch funerary chapel of the end of the 10 th century AD is one of the buildings revealed through archaeological investigation, in a settlement which developed outside the walls to the SW of the acropolis of Middle Byzantine Lakedaimonia. The investigation established that the funerary use of the site continued up until the first half of the 13 th century AD, both within the chapel itself and to the north, south and east. To its west were constructed annexes, which must have served as ancillary areas as a result of its intensive use for burials. 26 cist graves were excavated, which contained multiple burials. Three of these were found within the triconch, seven in the narthex and the remainder either in the Late Comnenian annexes or around the monument. Almost the same number of pit graves were located spread over the whole cemetery area, aside from one which was in the chapel s narthex; the majority of these contained child burials. Artefacts for cosmetics, a large number of coins and very fine glazed pottery (with joining sherds which have been mended), mainly of the 12 th 13 th centuries, were recovered from the fills of the graves and from the overburden: evidence for funerary cult and ritual. The funerary use of this area is particularly important, because, if not an urban cemetery of Middle Byzantine date, it can be compared with the large-scale cemeteries of the Hellenistic, Roman and Early Christian periods, which have been found for the city of Sparta, and the study of

2 the finds from the excavation will provide valuable evidence for the mortuary customs of Middle Byzantine Lakedaimonia. Tαφές σε Μεσοβυζαντινό Τρίκογχο της Σπάρτης. Ταφικός τρίκογχος ναός, στα τέλη του 10ου αιώνα, συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των κτισμάτων που η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε εκτός των τειχών, σε συνοικία που διαμορφώθηκε στα νοτιοδυτικά της ακρόπολης της μεσοβυζαντινής Λακεδαιμονίας. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ταφική χρήση του χώρου, μέχρι και το πρώτο μισό του 13ου αιώνα, μέσα στον ίδιο το ναό όσο και στα βόρεια, νότια και ανατολικά του. Στα δυτικά του, οικοδομούνται προσκτίσματα, που θα πρέπει να χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικοί χώροι της έντονης νεκροταφειακής δραστηριότητας. Ανασκάφηκαν 26 κτιστοί τάφοι, οι οποίοι περιείχαν πολλαπλές ταφές. Από αυτούς τρεις βρίσκονται στο εσωτερικό του τρίκογχου, επτά στο νάρθηκα και οι υπόλοιποι τόσο μέσα στα υστεροκομνήνεια προσκτίσματα όσο και γύρω από το μνημείο. Ισάριθμοι σχεδόν λακκοειδείς τάφοι εντοπίσθηκαν σε ολόκληρη την έκταση του νεκροταφειακού χώρου, εκτός από έναν που βρέθηκε στο νάρθηκα του μνημείου, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους περιείχαν παιδικές ταφές. Είδη καλλωπισμού, μεγάλος αριθμός νομισμάτων και εξαιρετική εφυαλωμένη κεραμεική κυρίως του 12ου και 13ου αιώνα, αγγεία που συνανήκαν και συγκολήθηκαν, αποκαλύφθηκαν στην επίχωση των τάφων και του χώρου, αποτελώντας μαρτυρίες νεκρικής λατρείας και εθίμων. Η νεκροταφειακή χρήση του χώρου αυτού αποκτά ιδιαίτερη σημασία, διότι, αν και δεν αποτελεί οργανωμένο νεκροταφείο των μεσοβυζαντινών χρόνων, έρχεται να προστεθεί ως μαρτυρία στα οργανωμένα νεκροταφεία των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων, που έχουν αποκαλυφθεί στην πόλη της Σπάρτης, και η μελέτη των ανασκαφικών ευρημάτων προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για τα ταφικά έθιμα στη μεσοβυζαντινή Λακεδαιμονία. Anna BANAKA Child Burials of the Historical Period: Finds from the Excavations at Argos Study of the ancient cemeteries of Argos encounters all the practical problems arising from a relatively large body of material whilst the scattered sites from which graves have been recovered were in use over a long period. In this context, the decision to present the child burials recovered from rescue excavations has been prompted by the desire to amass as many of the data as possible to create for the future the basis for as complete a review of the theme as possible. The current picture is rather general and fragmentary, but even so the data can be arranged to form the starting point for a study of these types of grave, their distribution and the collection of comparative material. The presentation of the results of this research and the exploration of their interpretation will contribute to our understanding of the burial practices which touch a tender part of the city s population, both from a social and from an emotional point of view: the children. Παιδικές Ταφές Ιστορικών Χρόνων: Ευρήματα από τις Ανασκαφές του Άργους Η μελέτη των αρχαίων νεκροπόλεων του Άργους περικλείει όλες τις δυσκολίες διαπραγμάτευσης ενός ιδιαίτερα μεγάλου σε όγκο υλικού καθώς οι περιοχές που τοποθετούνται χωροταξικά έχουν χρησιμοποιηθεί διαχρονικά. Μέσα σ αυτό το πλαίσιο η επιλογή να παρουσιασθούν παιδικές ταφές από τις σωστικές ανασκαφές αποτελεί μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν όσα δεδομένα είναι δυνατόν και να δημιουργηθεί μια βάση για μελλοντική επανεξέταση και συμπλήρωση του θέματος. Η εικόνα που έχουμε μέχρι σήμερα είναι γενική και αποσπασματική αλλά έστω και έτσι οι μαρτυρίες είναι δυνατόν να στοιχειοθετήσουν την αρχή για τη μελέτη αυτής

3 της κατηγορίας τάφων σε τοπικό επίπεδο και στην αναζήτηση μακροπρόθεσμα συγκριτικών δεδομένων. Η παράθεση των αποτελεσμάτων των ερευνών και η διερεύνηση της ερμηνείας τους θα συμβάλλουν στη γνώση μας για ταφικά έθιμα που αφορούν στον ευαίσθητο από κοινωνικής και συναισθηματικής απόψεως πληθυσμό μιας πόλης, τα παιδιά. Emily BANOU and Louise HITCHCOCK 'The Lord of Vapheio': The Social Identity of the Dead and its Implications for Laconia in the LHII-IIIA Period This paper examines the social identity of the dead buried in the cist-grave of the Vapheio tholos tomb, on the basis of the funerary gifts, which accompanied him and the symbolism of the tomb s architecture. Emphasis is put on the religious and economic aspects of his identity, which are compared with the picture of religious affairs we have gained through the study of the Linear B tablets. Although later than the burial, which could be dated to the LHIIB period, the aforementioned picture offers a good starting point to reflect upon the sociopolitical developments on the mainland in the LHII period, which gave rise to the palatial system of the LHIII period, as indicated by the exceptional burial and architecture of Vapheio, one of the earliest monumental tholos tombs. Moreover, the evidence from Vapheio is combined with the picture we possess of the Eurotas valley in the LHII-III period, to conclude that Laconia must have been at the forefront of, if not playing a leading role in, the developments of the time around and shortly after the Mycenaean occupation of Knossos. «Ο Άρχοντας του Βαφείου»: Η κοινωνική ταυτότητα του νεκρού και η σημασία της για την Λακωνία κατά την ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙΑ Περίοδο Αυτή η ανακοίνωση εξετάζει την κοινωνική ταυτότητα του νεκρού στον κιβωτιόσχημο τάφο του θολωτού τάφου του Βαφείου, επί τη βάσει των ταφικών κτερισμάτων, τα οποία τον συνόδευαν και το συμβολισμό της ταφικής αρχιτεκτονικής. Έμφαση δίδεται στις θρησκευτικές και οικονομικές πτυχές της ταυτότητάς του, οι οποίες συγκρίνονται με την εικόνα που έχουμε για τα θρησκευτικά θέματα μέσα από τη μελέτη των πινακίδων Γραμμικής Β. Αν και μεταγενέστερη της ταφής, η οποία θα μπορούσε να χρονολογηθεί στην ΥΕ ΙΙΒ περίοδο, η παραπάνω εικόνα είναι ιδανική για τη μελέτη των κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδο, οι οποίες δημιούργησαν το ανακτορικό σύστημα της ΥΕ ΙΙΙ περιόδου, όπως υποδεικνύεται από την ξεχωριστή ταφή και αρχιτεκτονική του Βαφειού, ενός από τους πρωιμότερους μνημειώδεις θολωτούς τάφους. Επιπλέον, συνδυάζοντας τα στοιχεία από το Βαφειό με τα αντίστοιχα από την κοιλάδα του Ευρώτα κατά την ΥΕ II-ΙΙΙ περίοδο, οδηγούμεθα στο συμπέρασμα πως η Λακωνία πρέπει να ήταν στο προσκήνιο -εάν δεν κατείχε ηγετικό ρόλο- των εξελίξεων γύρω και λίγο αργότερα από τη Μυκηναϊκή κατοχή της Κνωσού. Agiatis BENARDOU Burial Practices and Family Plots in Classical Corinthia: Constraints on and Critique of Interpretation This paper seeks to examine the burial record for the Corinthia in the Classical period and compare and contrast it with local votive practices and peculiarities. Unfortunately, a study of Corinthian burial practices in relation to social structure at least in the Classical period - can only be based on the publication of the

4 North Cemetery and a number of scattered or partially excavated sites. This imposes considerable constraints on the extent to which conclusions can be applied to the region as a whole. However, despite the limitations presented by the record, the paper seeks to draw preliminary conclusions about gender, status, age and wealth. Ταφικές Πρακτικές και Οικογενειακοί Κλήροι στην Κλασική Κορινθία: Περιορισμοί και Ερμηνευτικοί Προβληματισμοί Η ανακοίνωση σκοπεύει να εξετάσει τα ταφικά δεδομένα της Κορινθίας κατά την κλασική περίοδο, να τα συγκρίνει και να τα αντιπαραθέσει με τις τοπικές αφιερωματικές πρακτικές και ιδιαιτερότητες. Δυστυχώς, η μελέτη των Κορινθιακών ταφικών πρακτικών σε σχέση με την κοινωνική δομή - τουλάχιστον στην κλασική περίοδο - μπορεί να βασιστεί μόνο στη δημοσίευση του Βόρειου Νεκροταφείου και σε αριθμό από διάσπαρτες ή εν μέρει ανασκαμμένες θέσεις. Αυτό επιβάλλει σημαντικούς περιορισμούς στο βαθμό με τον οποίο μπορούν να εφαρμοστούν τα αποτελέσματα επί του συνόλου της περιοχής. Ωστόσο, παρά τους περιορισμούς, η ανακοίνωση αυτή στοχεύει στην διατύπωση προκαταρκτικών συμπερασμάτων σχετικά με το φύλο, την κοινωνική τάξη, την ηλικία και τον πλούτο. Michael BOYD The Role of Mortuary practices in the construction of Aegean Late Bronze Age Social Order and Identity What role do mortuary practices play in the creation, maintenance and adaptation of Mycenaean identity and social structures? The Peloponnesian data are rich and well-documented: analyses and interpretations of this material have always been central to synthetic studies, and it has been used geographically in defining the extent and spread of Mycenaean civilisation, and socially in investigating structure and status. This paper mobilises the regional and chronological variety in the dataset to challenge these interpretations, suggesting that mortuary practice more often represents a complex response to imposed or adopted identities and social structures than a simple acceptance of them. Ο Ρόλος των Ταφικών Πρακτικών στη Συγκρότηση της Αιγαιακής Ταυτότητας και των Κοινωνικών Δομών της Ύστερης Εποχή του Χαλκού Ποιό ρόλο παίζουν οι ταφικές πρακτικές στη δημιουργία, διατήρηση και προσαρμογή της Μυκηναϊκής ταυτότητας και των κοινωνικών δομών; Τα στοιχεία από την Πελοπόννησο είναι άφθονα και καλά τεκμηριωμένα: οι αναλύσεις και οι ερμηνείες αυτού του υλικού υπήρξε πάντα στο επίκεντρο των συνθετικών μελετών, και έχουν χρησιμοποιηθεί για τον καθορισμό του γεωγραφικού εύρους και εξάπλωσης του «Μυκηναϊκού πολιτισμού», καθώς και για την διερεύνηση της κοινωνικής δομής και διαστρωμάτωσης. Αυτή η ανακοίνωση χρησιμοποιεί τις τοπικές και χρονολογικές διαφοροποιήσεις με σκοπό να αμφισβητήσει αυτές τις ερμηνείες, προτείνοντας ότι οι ταφικές πρακτικές αντιπροσωπεύουν, τις περισσότερες φορές, μια σύνθετη αντιμετώπιση έναντι στις επιβαλλόμενες ή υιοθετημένες ταυτότητες και κοινωνικές δομές παρά μια απλή αποδοχή τους. Terry BROWN Echoes of Αncestry in Αncient DNA from the Peloponnesian Bronze Age The Greek Bronze Age is at the very limit for survival of ancient DNA and whether or not DNA can be recovered depends on the particular conditions at individual sites. At Lerna, for example, no DNA survives in the Middle Bronze Age burials,

5 probably because of the marshy environment in the vicinity of this site, water promoting DNA degradation. At other sites, notably Mycenae Grave Circle B and Kouphovouno, some traces of ancient DNA can be found. These traces are sometimes sufficient to make inferences about the ancestral relationship between individuals. In this paper I will discuss current progress in this area. Απόηχοι Προγόνων στο Αρχαίο DNA από την Εποχή του Χαλκού στην Πελοπόννησο Η ανάκτηση ή όχι αρχαίου DNA από την Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα είναι οριακή, καθώς εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες κάθε περιοχής. Στη Λέρνα, για παράδειγμα, δεν έχουν διασωθεί ίχνη DNA στους τάφους της Μέσης Εποχής του Χαλκού εξαιτίας πιθανόν του βαλτώδους περιβάλλοντος της περιοχής καθώς το νερό προκαλεί στη φθορά του DNA. Σε άλλες θέσεις, όπως τον Ταφικό Κύκλο Β των Μυκηνών και το Κουφόβουνο, έχουν αποκαλυφθεί κάποια ίχνη DNA. Αυτά τα ίχνη επαρκούν κάποιες φορές για τη διατύπωση υποθέσεων σχετικά με τις προγονικές σχέσεις μεταξύ ατόμων. Σε αυτή την ανακοίνωση θα παρουσιαστεί η πρόοσδος που έχει συντελεστεί στην ευρύτερη περιοχή. Diana BURTON Gods, Heroes and the Underworld: Cult and Iconography Cult and art recognise an ambivalence between Olympian and underworld gods that is generally lacking in literary sources. The Peloponnese was rich in divinities who carried epithets associating them with the underworld. This paper explores the iconography of such divine figures, such as Polykleitos Zeus Meilichios at Argos and the statue of Apollo at Amyklai, and their cult, in the context of the local hero-cults. Some, such as Zeus Meilichios, were the objects of widespread cult; yet they may still show distinctly localised iconography. Θεοί, Ήρωες και ο Κάτω Κόσμος: Λατρεία και Εικονογραφία Στην λατρεία και την τέχνη υπάρχει μια διφορούμενη στάση μεταξύ των Ολύμπιων και χθόνιων θεοτήτων, η οποία όμως δεν εμφανίζεται γενικά στις γραπτές πηγές. Στην Πελοπόννησο αφθονούν οι θεότητες που έφεραν επιθετικούς προσδιορισμούς σχετικούς με τον Κάτω Κόσμο. Αυτή η ανακοίνωση ερευνά την εικονογραφία τέτοιων θεοτήτων όπως το άγαλμα του Διός Μειλίχιου, έργο του Πολυκλείτου, στο Άργος και το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα στις Αμύκλες, καθώς και την λατρεία τους στο πλαίσιο τοπικών ηρωολατρειών. Κάποιες λατρείες όπως αυτή του Διός Μειλίχιου, απετέλεσαν το αντικείμενο διαδεδομένης λατρείας, αν και ενδεχομένως συνεχίζουν χαρακτηριστικά ντόπιας εικονογραφίας. Paul CARTLEDGE Death in Sparta? Revisiting Plut. Lyc. 27 Spartans and death went together like a horse and carriage - so it seemed, from the Battle of the Champions to the Battle of Leuctra. But just what exactly was it about the Spartan ways of death that made nothing become them in this life so much as the leaving - or taking - of it? Were their death and burial customs really as 'other', if not unique, as Xenophon, Plutarch - and '300' - make them out to be? Apart from the textual crux, the 27th chapter of Plutarch's 'Life' of Lykourgos must be at least the finishing-point, if not the starting-point, of any serious re-investigation. Ο Θάνατος στη Σπάρτη; Επανεξετάζοντας το Κεφάλαιο 27 στον «Βίο Λυκούργου»

6 του Πλουτάρχου Οι Σπαρτιάτες και ο θάνατος ήταν αλληλένδετοι όπως το άλογο με την άμαξα έτσι φαίνεται - από τη Μάχη των 600 Επίλεκτων μέχρι τη Μάχη των Λεύκτρων. Αλλά τι ακριβώς ήταν αυτό που, ανάμεσα στους τρόπους θανάτου για τους Σπαρτιάτες, έκανε να τους ταιριάζει -όσο τίποτε άλλο στη ζωή τους- το να αποχωρούν από αυτή ή να την αφαιρούν από τους άλλους; Ήταν πραγματικά ο θάνατος και τα ταφικά τους έθιμα τόσο «διαφορετικά», εάν όχι μοναδικά όπως ο Ξενοφώντας, ο Πλούταρχος και οι «300» τα έκαναν να φαίνονται; Πέραν του κεντρικού προβλήματος του κειμένου, το 27 ο κεφάλαιο του «Βίου Λυκούργου» του Πλουτάρχου θα πρέπει να αποτελέσει τουλάχιστον το σημείο τερματισμού, εάν όχι την αφετηρία, κάθε ενδελεχούς επανεξέτασης του θέματος. Jesús D. CEPEDA-RUIZ Spartan Maidens in Archaic and Classical Periods: Physical Training for Future Spartan Mothers and the Ritual Death of the Maiden before Marriage The women of Sparta had an important role in Spartan society during Archaic and Classical periods. During their period as young women they underwent hard physical training, very different from young women in other Greek states. The Arkteia at Brauron or the Heraia competition for maidens at Olympia have a different meaning and objective from the Spartan maidens physical training. In Sparta, maidens had an objective designed by the State in order to convert them into physically strong mothers of new Spartans for future generations. The ritual death of a maiden before her marriage was one of the most important ceremonies in Spartan society. Σπαρτιάτισσες Κόρες στην Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο: Φυσική Αγωγή για Μέλλουσες Μητέρες και ο Τελετουργικός Θανάτος για την Παρθένο πριν τον Γάμο Οι γυναίκες της Σπάρτης είχαν να εκπληρώσουν ένα σημαντικό ρόλο στην Σπαρτιατική κοινωνία κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο. Ως νεαρές γυναίκες υποβάλλονταν σε σκληρή γυμναστική, πολύ διαφορετική από εκείνη άλλων γυναικών σε άλλες πόλεις-κράτη. Τα Άρκτεια στη Βραυρώνα ή οι παρθενικοί αγώνες των Ηραίων στην Ολυμπία έχουν ένα διαφορετικό νόημα και στόχο από την φυσική αγωγή στην οποία υπόκειντο οι Σπαρτιάτισσες κόρες. Το Σπαρτιατικό κράτος επέβαλε στις νεαρές γυναίκες να γίνουν μέσω της φυσικής αγωγήςδυνατές μητέρες που θα έφεραν στον κόσμο τις μελλοντικές γενιές των Σπαρτιατών. Ο τελετουργικός θάνατος μιας νεαρής γυναίκας πριν το γάμο της αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες τελετές της Σπαρτιατικής κοινωνίας. Danae CHARALAMBOUS The Representation of the Descent into Hades in Laconian Monuments of the 17 th century AD This paper will present a summary overview of the ways in which the Descent into Hades was represented in 17 th century monuments in Laconia. Particular emphasis will be placed on monuments from the area with wall-paintings by the artists Moschoi and Kakavades. Η Παράσταση της 'Εις Άδου Καθόδου' σε Μνημεία του 17ου αι. στη Λακωνία Στην ανακοίνωση θα γίνει συνοπτική παρουσίαση του τρόπου απόδοσης της παράστασης της Εις Άδου Καθόδου σε μνημεία του 17 ου αι. στη Λακωνία. Ειδικότερη αναφορά θα γίνει σε μνημεία που έχουν τοιχογραφηθεί από τους

7 ζωγράφους Μόσχους και Κακαβάδες στην περιοχή. Katerina CHARATZOPOULOU Monumental tomb architecture in the Hellenistic Peloponnese: Forms and Functions Innovative forms of Hellenistic funerary architecture, such as façade tombs and free-standing monuments have been found at several sites in the Peloponnese - Alipheira, Phigaleia, Mamousia, Sparta, and especially at Messene, where the two types coexist. They were erected in necropolises as private memorials or within the city under public initiative. This paper will examine the origins of these architectural forms. How did they arrive on the Peloponnese and how are they interpreted within the cultural, social and historical framework? Μνημειακή Ταφική Αρχιτεκτονική στην Ελληνιστική Πελοπόννησο: Τύποι και Λειτουργίες Καινοτόμες μορφές ταφικής ελληνιστικής αρχιτεκτονικής όπως τάφοι με διακοσμημένες προσόψεις και μεμονωμένα μνημεία έχουν εντοπιστεί σε διάφορες θέσεις στην Πελοπόννησο την Αλιφείρα, Φιγάλεια, Μαμουσία, Σπάρτη, και ειδικώτερα στη Μεσσήνη, όπου τα δύο είδη συνυπάρχουν. Είχαν ανεγερθεί σε νεκροπόλεις ως ιδιωτικά μνημεία ή εντός της πόλης στα πλαίσια δημόσιας πρωτοβουλίας. Η ανακοίνωση αυτή θα εξετάσει την προέλευση αυτών των αρχιτεκτονικών μορφών, πώς έφτασαν στην Πελοπόννησο και πώς ερμηνεύονται μέσα στο πολιτιστικό, κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι. Tracey CULLEN and Anastasia PAPATHANASIOU Funerary Markings of Memory: Mortuary Ritual at Neolithic Franchthi Cave and Alepotrypa Cave The theme of honouring the dead is considered in the context of two caves in the Neolithic Peloponnese: Franchthi and Alepotrypa. At both sites, the dead are incorporated into the living space, ensuring a place for the ancestors within the community and linking the past with the present. As elsewhere in Greece at this time, burial is marked not by monumentality, but by diversity (ossuaries, pit graves, single and multiple inhumations, cremation, scattered bones) and inclusiveness (all age groups, males, females). The mingling of human bones in ossuaries and scatter and the absence of strongly drawn social distinctions reinforce a collective ethos. Ταφικά Σημάδια Μνήμης: Επιτάφιο Τελετουργικό στο Νεολιθικό Σπήλαιο στο Φράγχθι και το Σπήλαιο της Αλεπότρυπας Το θέμα των τιμών για τους νεκρούς ερευνάται στο πλαίσιο δύο σπηλαίων της Νεολιθικής Πελοπόννησου: το Φράγχθι και την Αλεπότρυπα. Και στις δύο θέσεις, οι νεκροί ενσωματώνονται στον χώρο κατοίκησης, εξασφαλίζοντας μια θέση για τους προγόνους εντός της κοινότητας και συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν. Όπως και αλλού στην Ελλάδα αυτή τη χρονική περίοδο, η ταφή δεν χαρακτηρίζεται από μνημειακότητα, αλλά από ποικιλομορφία (οστεοφυλάκεια, λακκοειδείς τάφους, μεμονωμένες και πολλαπλές ταφές, καύση, διάσπαρτα οστά) και ενσωμάτωση (όλες οι ηλικιακές ομάδες, άνδρες, γυναίκες). Η ανάμειξη ανθρωπίνων οστών στα οστεοφυλάκεια όσο και τα διασκορπισμένα λείψανα, και η απουσία έντονων κοινωνικών διακρίσεων ενισχύουν το συλλογικό πνεύμα.

8 Florentia FRAGΚOPOULOU Sanctuary Dedications and the Treatment of the Dead in Lakonia ( BC): The Case of Artemis Orthia Scholarship on the location and social organization of sanctuaries especially from the eighth century onwards has addressed in some detail their role in expressing the territorial aspects of early state formation (see e.g. de Polignac 1984: 23-92; Malkin 1994: ). In Lakonia the organization of sanctuaries during the Spartan state formation, consists a distinct case as it seems to be closely related to the way the dead were treated. The Spartan state was created via the conquest and/or absorption of various areas of territory over time. Alongside this process, different social groups came to be included in (or formally excluded from), the Spartan political community. One might, therefore, expect to find formal expression of the resulting relationships in the ritual record. Within this framework, particular dedications such as scenes of prothesis, which are found among the dedications at the sanctuary of Artemis Orthia (Marangou 1969: 50, Abb. 38; NM 15518), acquire specific meaning. Therefore, through the examination of evidence for the representation of different subgroups in the sanctuary material record within Lakonian territory during the early period of Spartan state formation (ca BC), this paper attempts to demonstrate what role the treatment of the dead played in the formulation of group cohesion within Lakonian territory during a key period of socio-political change, with reference to a. the development of ritual practices during the period examined, and b. the different groups involved: what did they choose to remember/commemorate, what did they choose (or were obliged) to forget, and who imposed the dominant schemes that were followed? Αναθήματα και η Θεραπεία των Νεκρών στη Λακωνία ( π.χ.): Η Περίπτωση της Αρτέμιδος Ορθίας Η έρευνα, που αφορά στη θέση και την κοινωνική οργάνωση των ιερών, ειδικώτερα από τον 8 ο αι. κ.εξ., έχει μελετήσει με λεπτομέρεια το ρόλο τους στο θέμα των επικρατειών της πρώιμης δημιουργίας κρατών (βλ. π.χ. de Polignac 1984: 23-92; Malkin 1994: ). Η οργάνωση των ιερών κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του Σπαρτιατικού Κράτους, αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση στη Λακωνία καθώς φαίνεται να συνδέεται στενά με τον τρόπο θεραπείας των νεκρών. Το Σπαρτιατικό Κράτος δημιουργήθηκε μέσω της κατάληψης ή/και της ενσωμάτωσης διαφόρων εδαφικών περιοχών. Ταυτόχρονα με αυτή τη διαδικασία, διαφορετικές κοινωνικές ομάδες κατέληξαν να συμπεριληφθούν (ή και επισήμως να αποκλειστούν από) στη Σπαρτατική πολιτική κοινότητα. Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς να ανακαλύψει των επίσημη έκφραση αυτών των σχέσεων στα τελετουργικά δρώμενα. Στο πλαίσιο αυτό, συγκεκριμένα αναθήματα όπως σκηνές πρόθεσης που βρίσκονται ανάμεσα σε προσφορές στο ιερό της Αρτέμιδος Ορθίας (βλ. Marangou 1969: 50, Abb. 38; NM 15518) αποκτούν συγκεκριμένο νόημα. Έτσι, μέσω της εξέτασης των στοιχείων για την απεικόνιση διαφορετικών υποομάδων αναθημάτων από το αρχαιολογικό υλικό ιερών εντός της Λακωνικής επικράτρειας κατά την πρώιμη περίοδο της δημιουργίας του Σπαρτιατικού κράτους (π π.χ.), η παρούσα ανακοίνωση επιχειρεί να διαφωτίσει το ρόλο που έπαιξε η θεραπεία των νεκρών στη διαμόρφωση κοινωνικής συνοχής εντός της Λακωνίας κατά τη διάρκεια μιας καθοριστικής για κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές περιόδου, με ιδιαίτερη αναφορά: α) στην εξέλιξη των τελετουργικών πρακτικών αυτή την περίοδο, και β) στις διαφορετικές ομάδες που εμπλέκονται: τι επέλεγαν να θυμούνται/τιμούν, τι επέλεγαν (ή ήταν υποχρεωμένες) να ξεχνούν, και ποιοι επέβαλαν το κυρίαρχο πλαίσιο που όφειλαν να ακολουθούν; Rachel FOX

9 Vessels and the Body in Early Mycenaean Funerary Contexts Due to paucity of evidence, the Early Mycenaean period is often overshadowed by the LHIII palatial era. However, the data can be highly informative about ritual behaviour and the social matrix when closely interpreted. I concentrate on one set of evidence vessels interred in grave-good assemblages in order to expand upon funerary feasting/drinking rituals and the societal structures behind them. By analysing the forms of both metal and ceramic vessels (concentrating on the Mycenae Grave Circles) and their association with the body, I suggest conclusions regarding tomb-side ritual activity, the status of feasting and sociopolitical fluidity in the period. Τα Αγγεία και το Ανθρώπινο Σώμα στα Ταφικά Σύνολα της Πρώιμης Μυκηναϊκής Περιόδου Λόγω έλλειψης στοιχείων, η Πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδος συχνά επισκιάζεται από την ΥΕ ΙΙΙ ανακτορική περίοδο. Ωστόσο, τα στοιχεία όταν ερμηνεύονται ενδελεχώς μπορεί να είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικά σχετικά με την τελετουργική συμπεριφορά και το κοινωνικό πλέγμα. Θα επικεντρωθώ σε ένα σύνολο στοιχείων αγγεία τοποθετημένα σε ταφικά σύνολα- προκειμένου να διερευνήσω τα νεκρόδειπνα/ ταφικά τελετουργικά πόσεως και τις κοινωνικές δομές πίσω από αυτά. Αναλύοντας τους τύπους των μετάλλινων και κεραμικών αγγείων -εστιάζοντας στους Ταφικούς Κύκλους των Μυκηνών- και τη σχέση τους με το ανθρώπινο σώμα, θα εξαχθούν συμπερίσματα σχετικά με τις τελετουργικές δραστηριότητες δίπλα στο ταφικό μνημείο, το ρόλο του συμποσίου και την κοινωνικο-πολιτική ρευστότητα κατά την περίοδο αυτή. Chrysanthi GALLOU Burial Tradition in the Early Mycenaean Southern Peloponnese The genesis and development of the burial tradition of any given transitional society is typically informed by three parameters: tradition, external influences and the element of invention. By reassessing the mortuary record of southern Peloponnese, this paper aims at a) throwing new light on the Early Mycenaean introduction, dissemination and development of the communal burial tradition in the region and beyond, and b) understanding the ways in which local communities manipulated the burial of their dead in an attempt to balance the tensions between social and regional competing groups. Η Ταφική Παράδοση στη Νότια Πελοπόννησο κατά την Πρώιμη Μυκηναϊκή Περίοδο Η γένεση και ανάπτυξη των ταφικών παραδόσεων κάθε κοινωνίας σε μετάβαση συνιστάται από τρεις παραμέτρους: παράδοση, εξωτερικές επιρροές και το στοιχείο της ανακάλυψης. Επανεξετάζοντας τα ταφικά δεδομένα από τη νότια Πελοπόννησο, η παρούσα ανακοίνωση στοχεύει α) να διαφωτίσει την εισαγωγή, διάδοση και ανάπτυξη της συλλογικής ταφικής παράδοσης κατά την πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή στην περιοχή και πέραν αυτής, και β) να κατανοήσει τους τρόπους με τους οποίους οι τοπικές κοινότητες χειραγώγησαν την ταφή των νεκρών τους σε μία προσπάθεια να εξισορροπήσουν τις εντάσεις μεταξύ ομάδων που ανταγωνίζονταν τόσο σε κοινωνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Eleni GASTI The Poetics of Lament in Aeschylus Oresteia

10 Using the poetical motif of the lament a model for understanding the narrative composition of the trilogy is proposed. The narrative technique of the chorus establishes the eulogy of the dead as a kind of formal lament with poetical content. The following passages are considered: 1) Ag , , , , Eum. 308, , Exploiting the use of metalingual-poetical indicators and metatheatrical terms, important issues in poetics are raised with reference to the nature, sources and typological character of the song and its transformation, through a genre-based evolution, into lament. 2) Ag , , Cho The relationship between the poetical and the ritual background of the term αἶνος expresses the demand for a motive through a consciousness of guilt. Η Ποιητική του Θρήνου στον Ορέστεια του Αισχύλου Με την ποιητολογική κατοχύρωση του θρήνου συγκροτείται ένα μοντέλο κατανόησης της αφηγηματικής σύνταξης της τριλογίας. Εξετάζονται τα κάτωθι χωρία: 1) Αγαμ : Η αφηγηματική τεχνική του χορικού κατοχυρώνει το εγκώμιο των νεκρών ως μορφή επίσημου θρήνου με πολιτικό περιεχόμενο, 2) Αγαμ , , , / Ευμ. 308, , : Με τη χρήση μεταγλωσσικών-ποιητολογικών σημάτων και μεταθεατρικής ορολογίας αναδεικνύονται καίρια ζητήματα ποιητικής σχετικά με τη φύση, τις πηγές και τον ειδολογικό χαρακτήρα του άσματος και προετοιμάζεται η ειδολογική παρέκκλιση και η μετεξέλιξή του σε θρήνο, 2) Αγαμ , / Χοηφ : Η συνάφεια του ποιητολογικού και τελετουργικού υπόβαθρου του όρου αἶνος εκφράζει την απαίτηση της αιτιότητας στη συνοχή. Pepi GAVALA Monuments in the Cemeteries of Laconia This paper will present the funerary monuments from the 19 th and 20 th century cemeteries of Laconia (grave stones, busts, crosses, pillars etc.) Τα Μνημεία των Κοιμητηρίων της Λακωνίας Στην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζονται τα ταφικά μνημεία των Κοιμητηρίων της Λακωνίας του 19ου και 20ου αιώνα (επιτύμβιες στήλες, προτομές, σταυροί, βάθρα, κ.α.). Olivier GENGLER Leonidas and the Ηeroes of Thermopylae: Memory of the Dead and Identity in Roman Sparta The purpose of this paper is to examine afresh the evidence about the festival of the Leonidea in the broader context of the transformation of Spartan traditions during the Imperial period and in relation to the image of Spartan history in the literature of that time. Ο Λεωνίδας και οι Ήρωες των Θερμοπυλών: Η Ανάμνηση των Νεκρών και η Κοινωνική Ταυτότητα στη Ρωμαϊκή Σπάρτη Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να επανεξετάσει τα στοιχεία σχετικά με τα Λεωνίδεια στο ευρύτερο πλαίσιο της μεταμόρφωσης των Σπαρτιατικών παραδόσεων κατά τους Αυτοκρατορικούς χρόνους, και σε σχέση με την εικόνα της Σπαρτιατικής ιστορίας στη λογοτεχνία αυτής της περιόδου. Ioannis GEORGANAS

11 Stuck in the Past: Early Iron Age Tholos Tombs in Messenia Messenia is one of the very few regions in Greece where tholos tombs were built and used throughout the Early Iron Age (EIA). In this paper it is argued that the above phenomenon, in conjunction with the reuse of Mycenaean tholos tombs, is evidence not only for continuity but also a conscious statement for legitimising socio-political claims. Κολλημένοι στο Παρελθόν: Θολωτοί Τάφοι της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στη Μεσσηνία Η Μεσσηνία είναι μία από τις λίγες περιοχές στην Ελλάδα όπου θολωτοί τάφοι κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν καθ όλη τη διάρκεια της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Αυτή η ανακοίνωση επιχειρεί να δείξει πως το παραπάνω φαινόμενο, σε συσχετισμό με την επαναχρησιμοποιήση των θολωτών τάφων, αποτελεί στοιχείο όχι μόνο συνέχειας αλλά και ενός συνειδητού τρόπου νομιμοποίησης κοινωνικο-πολιτικών διεκδικήσεων. Georgia KAKOUROU-CHRONI Nikiforos Vrettakos: Let us depart ascending... The poetry of Laconian-born Nikiforos Vrettakos might be said to have death as its defining theme. This paper traces the development of the poetical ego from his first collection where death permeates, to his last where light rises from the soul. The transition begins to take shape and form during World War II, the moment when death can assassinate God, but also shines light on world-wide grief. Νικηφόρος Βρεττάκος: «Ας φεύγουμε ανεβαίνοντας...» Η ποιητική του λάκωνα λογοτέχνη Νικηφόρου Βρεττάκου θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι οριοθετείται και από το θέμα του θανάτου. Στην ανακοίνωση αυτή καταγράφεται, από την πρώτη συλλογή, η πορεία του ποιητικού εγώ, όταν «υπερκαλύπτεται από τον θάνατο», έως την τελευταία που «φως βγάζει η ψυχή του». Η μεταστροφή αυτή αρχίζει να συντελείται κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τότε που ο θάνατος μπορεί να «δολοφονεί το Θεό», αλλά και να «φωτίζει τον παγκόσμιο πόνο». Konstantinos KALOGEROPOULOS The Social and Religious Significance of the 'Palatial Jars' as Grave Offerings It is generally accepted that the monumental and very finely painted jars found mainly during LH IIA in rich Peloponnesian tombs (so called palatial jars ) are prestige items connected with the Early Mycenaean Peloponnesian elite. The aim of this paper is not to refute the basic idea behind such a general identification but to enlarge upon it. It is argued that the use of palatial jars in mortuary ceremonies has also a certain religious connotation since several technical, iconographic and syntactic elements on these vases point to their ritual use and symbolism. Η Κοινωνική και Θρησκευτική Σημασία των «Ανακτορικών Αμφορέων» ως Ταφικές Προσφορές Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι μνημειώδεις και περικαλλείς αμφορείς -οι λεγόμενοι

12 «ανακτορικοί αμφορείς»- που έχουν βρεθεί σε πλούσιους Πελοποννησιακούς τάφους της ΥΕ II περιόδου είναι αντικείμενα κύρους συνδεδεμένα με την ανώτερη κοινωνική τάξης στην Πελόπόννησο της Πρώιμης Μυκηναϊκής Εποχής. Ο στόχος της ανακοίνωσης αυτής δεν είναι να απορρίψει την βασική ιδέα πίσω από αυτή την γενική ταύτιση αλλά να την διευρύνει. Θα υποστηριχθεί ότι η χρήση των «ανακτορικών αμφορέων» σε ταφικές τελετές έχει επίσης συγκεκριμενή θρησκευτική χροιά καθώς αρκετά τεχνικά, εικονογραφικά και συντακτικά στοιχεία πάνω στους αμφορείς καταδεικνύουν τη θρησκευτική τους χρήση και συμβολισμό. Anna KARAPANAGIOTOU and Sokratis KOURSOUMIS Anthropomorphic Stela from Levidi, Arcadia: Α Typological and Interpretative Study In 1922 a monolithic stela was found close to Arcadian Orchomenos. It is made of local limestone and has a head of daedalic type carved at its top. It is over 1.3 m in height, 0.50 m wide and reaches 0.3 m in depth. After its original publication [D. Burr, A Primitive Statue from Arcadia, AJA 31 (1927), ] it was not studied again, and it has not been satisfactorily explained. Typological comparison with Greek sculptures, which can be associated with the representation and display of the deceased, leads to a similar interpretation of the Arcadian stela. Ανθρωπόμορφη Στήλη από το Λεβίδι Αρκαδίας: Τυπολογική και Ερμηνευτική Προσέγγιση Το 1922, κοντά στον αρκαδικό Ορχομενό, ανακαλύφθηκε μονολιθική στήλη από τοπικό ασβεστόλιθο, που επιστέφεται από κεφαλή δαιδαλικού τύπου. Το ύψος της υπερβαίνει το 1,30 μ., το πλάτος της φτάνει τα 0,50 μ., ενώ το πάχος αγγίζει τα 0,30 μ. Μετά την πρώτη δημοσίευσή της [D. Burr, A Primitive Statue from Arcadia, AJA 31 (1927), ], δεν μελετήθηκε εκ νέου και δεν έχει ερμηνευτεί ικανοποιητικά. Η τυπολογική της σύγκριση με ελληνικά γλυπτά, τα οποία συσχετίστηκαν με την υποκατάσταση και την επιφάνεια νεκρών προσώπων, οδηγεί ενδεχομένως σε μία ανάλογη προσέγγιση της αρκαδικής στήλης. Dimitrios KATSOULAKOS The Moiroloï (Dirge) of the Southern Laconian Basin and the Historical Troubles of the Area The Moiroloï carries within it historical witness to the collective memory. It is a treasury of the human reaction to extreme experiences. The violent events undergone by the nation (the Balkan Wars, the War in Asia Minor, the Greco- Italian War, the Civil War) deeply moved the popular sensibility, which lamented in a searching manner the untimely death of the young. What is particularly striking in researching this brilliant literature is the theme of injustice, which is never personalised. The injustice lies only in the loss of a young life. Tο Μοιρολόι της Νότιας Κοίλης Λακεδαίμονος και οι Ιστορικές Περιπέτειες της Χώρας Το μοιρολόι συνιστά ιστορική μαρτυρία που απηχεί στη συλλογική μνήμη. Αποτελεί θησαυρισμένη σοφία από την έσχατη εμπειρία του ανθρώπου. Οι αιματηρές περιπέτειες της χώρας (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασιατικός Πόλεμος, Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, Εμφύλιος Πόλεμος) συγκίνησαν βαθύτατα τη λαϊκή ψυχή, η οποία θρήνησε με τρόπο ευρηματικό την απώλεια νέων ανθρώπων. Εκείνο που προκαλεί εντύπωση στο ερευνητή της λαμπρής αυτής λογοτεχνίας είναι το

13 θέμα της αδικίας, το οποίο ποτέ δεν προσωποποιείται. Το άδικο συνίσταται μόνο στην απώλεια του νέου ανθρώπου. Theodoros KATSOULAKOS The Relationship of the Moiroloï Singer with the Deceased as a Source of Inspiration Vital data for research into the Moiroloï are the date of its recording and knowledge of the relationship between the singer and the deceased. If these facts are known, the researcher will have at their disposal a picture of the circumstances of its composition, insofar as this is possible. The Moiroloï, as a discrete artistic creation, must, for this reason, be accompanied by as much information as possible. Η Σχέση της Μοιρολογίστρας με το Νεκρό ως Πηγή Έμπνευσης Κρίσιμα στοιχεία της έρευνας της σχετικής με το μοιρολόι αποτελούν ο χρόνος καταγραφής αυτού και η γνώση της σχέσης της μοιρολογίστρας με το νεκρό. Εάν τα στοιχεία αυτά γίνουν γνωστά, ο μελετητής θα έχει στη διάθεσή του, κατά το δυνατόν, εικόνα των συνθηκών δημιουργίας αυτού. Το μοιρολόι, ως αυτοτελές λογοτεχνικό κείμενο, είναι απαραίτητο, ως εκ τούτου, να συνοδεύεται από όσο το δυνατόν πιο πλήρη υπομνηματισμό. Georgia KOKKOROU-ALEVRAS Funerary Statuary of the Archaic Period in the Peloponnese During the Archaic Period in Attica and in the Aegean islands there are many stone funerary monuments commemorating the dead. These monuments include a variety of statuary types such as Kouroi and Korai, lions, sphinxes, gorgons etc. as well as the more common relief stelai bearing representations of the dead. On the other hand, the number of stone funerary monuments in the Peloponnese is very small and consists mainly of statues of lions, rarely of sphinxes and other types. Furthermore, the Peloponnesian funerary statuary is to be found mainly in the territory of Corinth. This paper aims to investigate and interpret this notable phenomenon. Ταφική Λιθογλυπτική της Αρχαϊκής Περιόδου στην Πελοπόννησο Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο στην Αττική και τα νησιά του Αιγαίου απαντούν πολλά λίθινα ταφικά μνημεία προς τιμήν των νεκρών. Αυτά τα μνημεία περιλαμβάνουν ποικιλία ειδών όπως Κούρους και Κόρες, λέοντες, σφίγγες, γοργόνεια κ.λπ., καθώς και πιο κοινές ανάγλυφες στήλες που φέρουν αναπαραστάσεις νεκρών. Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των λίθινων ταφικών μνημείων στην Πελοπόννησο είναι πολύ μικρός και αποτελείται κυρίως από αγάλματα λεόντων, σπανιώτερα δέ από σφίγγες και άλλους τύπους. Επιπλέον, τα Πελοποννησιακά ταφικά αγάλματα εντοπίζονται κυρίως στην επικράτεια της Κορίνθου. Η ανακοίνωση αυτή έχει ως στόχο να διερευνήσει και να ερμηνεύσει αυτό το αξιοσημείωτο φαινόμενο. Eleni KONSTANTINTIDI-SYVRIDI and Konstantinos PASCHALIDIS

14 Honouring the Dead Behind the Scenes: Τhe Case of the Chamber Tomb to the South of Grave Circle B at Mycenae During the summers of 1952 and 1953 in the course of the excavations of Grave Circle B at Mycenae, Ioannis Papadimitriou located and excavated an Early Mycenaean chamber tomb, which has remained unpublished up to now. Its location and the finds from the tomb preserve information about the granting of honours to the dead and ancestors over the ensuing periods and, on each occasion, with a different content. Following analysis of the architectural form and the offerings in the tomb, the evidence for hero worship is examined, as the excavator interpreted the rich remains of the Late Geometric period from within and above the chamber. Likewise, the proximity of a number of important funerary monuments (Grave Circle B, the Tomb of Clytemnestra, the chamber tomb) to the Hellenistic theatre of the town, where the tragedies of the Atreids would have been re-enacted, is emphasised. Finally, the memory of the excavator is honoured, whose diaries reveal the thoughts of a great archaeologist and the concerns of an everyday human being. Τιμώντας τους Νεκρούς στα Παρασκήνια: Η Περίπτωση του Θαλαμωτού Τάφου νότια του Κύκλου Β των Μυκήνων. Τα καλοκαίρια του 1952 και του 1953 κατά την ανασκαφή του ταφικού Κύκλου Β, ο Ιωάννης Παπαδημητρίου εντόπισε και ανέσκαψε έναν πρώιμο μυκηναϊκό θαλαμωτό τάφο, που παρέμενε αδημοσίευτος έως σήμερα. Η θέση και τα ευρήματα του τάφου διασώζουν στοιχεία για την απόδοση τιμών σε νεκρούς και προγόνους σε διαδοχικές χρονικές περιόδους και με διαφορετικό κάθε φορά περιεχόμενο. Μετά την αναλυτική παρουσίαση της αρχιτεκτονικής και των κτερισμάτων του τάφου, εξετάζονται τα στοιχεία της ηρωολατρείας, όπως ερμήνευσε ο ανασκαφέας τα πλούσια κατάλοιπα της ύστερης Γεωμετρικής περιόδου μέσα και πάνω από το θάλαμο. Σχολιάζεται επίσης η γειτνίαση των σημαντικών ταφικών μνημείων (Κύκλος Β, θολωτός Κλυταιμνήστρας, θαλαμωτός τάφος) με το ελληνιστικό θέατρο της πόλης, όπου αναβίωναν τα πάθη των Ατρειδών. Τέλος, αποτίεται φόρος τιμής στον ανασκαφέα, τα ημερολόγια του οποίου αποκαλύπτουν τις σκέψεις ενός μεγάλου αρχαιολόγου και τις ανησυχίες ενός καθημερινού ανθρώπου. Angeliki KOSSYVA The Missing Dead at Delpriza, Kranidi The excavation of part of the formal cemetery of a rural community of the Late Classical Hellenistic period that is carried out by the 4 th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities as part of its campaign of rescue excavation in the area of Delpriza, Kranidi, is related to the limited presence of cemeteries in the archaeological landscape of Argolid. Cemeteries of this period have only rarely been identified in the Southern Argolid. It lies 2 km S of Franchthi and 2.5 km E of the village of Koilada, in the general region where the ancient city of Mase is thought to have lain. Through the burial practices we shall investigate the economic level of the ordinary people. Οι Αφανείς Νεκροί της Δέλπριζας Κρανιδίου Η αποκάλυψη τμήματος ενός οργανωμένου νεκροταφείου μιας αγροτικής κοινότητας των ύστερων κλασικών-ελληνιστικών χρόνων, στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφής που διενεργείται από τη Δ ΕΠΚΑ στην περιοχή Δέλπριζα Κρανιδίου συσχετίζεται με την περιορισμένη παρουσία νεκροταφείων στο αρχαιολογικό τοπίο της Αργολίδας. Δύο χιλιόμετρα νότια από το Φράγχθι και 2.5 χλμ. ανατολικά του χωριού της Κοιλάδας, στην ευρύτερη περιοχή της οποίας τοποθετείται και η αρχαία

15 πόλη Μάση, ανιχνεύουμε μέσα από τις ταφικές πρακτικές την οικονομική επιφάνεια απλών ανθρώπων. Sotiris LAMBROPOULOS, Panagiotis MOUNTZOURIDIS and Kostas NIKOLENTZOS Hybrid Burial Monuments of the Late Bronze Age in Two Recently Excavated Sites in Elis (Strephi and Arvaniti) This paper reviews the conclusions of archaeological research on two new sites of the Late Bronze Age, in the municipal prefectures of Strephi and Arvanitis (prefecture of Elis). The sites present particular interest, because of the diversity of burial architecture (co-existence of chamber tombs, burial pits and niches). In addition, burial customs, social stratification, anthropological data and possible interregional contacts are also being studied. Υβριδικά Ταφικά Μνημεία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού σε Δύο Νέες Θέσεις του Νομού Ηλείας (Στρέφι και Αρβανίτη) Η ανακοίνωση πραγματεύεται τα ανασκαφικά πορίσματα της έρευνας σε δύο νέες θέσεις της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, στα Δ.Δ. Στρεφίου και Αρβανίτη. Οι θέσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την ποικιλομορφία της αρχιτεκτονικής των ταφικών μνημείων. Σε δεύτερο επίπεδο, εξετάζονται έθιμα ταφής, η κοινωνική διαστρωμάτωση, ανθρωπολογικά δεδομένα και πιθανές επαφές με άλλες περιοχές. Judit LEBEGYEV The Emotional Aspects of Mycenaean Child Burials The death of a child is a loss like no other. We should have no doubt about the grief of the parents even when their feelings left no archaeologically recognisable traces in the burial of their child. In some cases, however, the grief was articulated through a particular richness of grave goods placed inside, and sometimes also outside, the grave. In this paper I intend to discuss the emotional aspects of child burials with particular reference to the Early Mycenaean period, a time experiencing major internal changes, which were also reflected in the diverse nature of the burial evidence. From this period a number of exceptional child burials are known, showing not only the grief the family felt for their loss, but also that even children could acquire an important place in the competing strategies of the elite. Οι Συναισθηματικές Πτυχές των Μυκηναϊκών Παιδικών Ταφών Ο θάνατος ενός παιδιού είναι μια μοναδική απώλεια. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία για τον πόνο των γονέων, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν αρχαιολογικά αναγνωρίσιμα ίχνη από την ταφή του παιδιού τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, η θλίψη διοχετεύτηκε μέσα από ένα ιδιαίτερο πλούτο ταφικών κτερισμάτων τοποθετημένων στο εσωτερικό, αλλά μερικές φορές και έξω από τον τάφο. Στην ανακοίνωση αυτή σκοπεύω να αναλύσω τις συναισθηματικές πτυχές των παιδικών ταφών με ιδιαίτερη αναφορά στην Πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο, μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές, οι οποίες αντανακλώνται και στην ποικιλομορφία των ταφικών δεδομένων. Από αυτή την περίοδο είναι γνωστό σύνολο εξέχουσων παιδικών ταφών που αντανακλούν όχι μόνο την θλίψη της οικογένειας για την απώλεια τους, αλλά και το γεγονός ότι ακόμη και τα παιδιά θα μπορούσαν να κατέχουν σημαντική θέση στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Christopher LILLINGTON-MARTIN

16 Prokopios Honouring of the Dead in the Peloponnese Prokopios of Caesarea honoured the war dead in various parts of the Mediterranean, especially of the mid-sixth century AD, by recording their loss in different circumstances. He sometimes used such descriptions to make political statements and this is particularly true of at least one Peloponnesian episode. This paper will discuss the context of this occurrence and illustrate the topography of the reported site with satellite imagery. It will consider the possibility of an archaeological survey to test Prokopios narrative. Οι Τιμές των Νεκρών του Προκόπιου στην Πελοπόννησο Ο Προκόπιος της Καισαρείας τιμούσε τους νεκρούς του πολέμου, κυρίως των μέσων του 6ου αι. μ.χ., σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου, καταγράφοντας το θανατό τους σε διαφορετικές συνθήκες. Μερικές φορές χρησιμοποιούσε τέτοιες περιγραφές για να κάνει πολιτικές δηλώσεις και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για ένα τουλάχιστον Πελοποννησιακό επεισόδιο. Η ανακοίνωση αυτή θα αναλύσει το περιεχόμενο αυτού του επεισοδίου και θα παρουσιάσει την τοπογραφία της αναφερθείσας θέσης με τη χρήση δορυφορικών εικόνων. Θα εξετασθεί επίσης το ενδεχόμενο μιας αρχαιολογικής έρευνας για να ελεχθεί η ακρίβεια της αφήγησης του Προκόπιου. Marioanna LOUKA The Social Dimensions of Funerary and Votive Jewelry in Archaic Peloponnese Jewellery of the archaic period in the Peloponnese is characterised by various categories, ranging from costly earrings to carefully crafted pins, fibulas and bracelets, and demonstrates the local workshops creative connections with other important artistic centres of the time on the mainland and in the islands, as well as the impact of earlier traditions. The Peloponnese provides us with a very interesting research area, reflecting on funerary customs as portrayed through jewellery accompanying deceased women in the afterlife, but also on jewellery in its social context, whether preserved within the family as dowry or dedicated at the great sanctuaries of the time, thereby displaying the multi-level character of this centuries-old and ever appealing craft. Η Κοινωνική Προέκταση των Κτερισματικών και Αναθηματικών Κοσμημάτων στην Αρχαϊκή Πελοπόννησο Τα κοσμήματα της αρχαϊκής περιόδου από την Πελοπόννησο με την σημαντική τους τυπολογία, από τα πολυτελή ενώτια έως τις περόνες, τις πόρπες και τα ψέλια, αναδεικνύουν τις δημιουργικές σχέσεις των τοπικών εργαστηρίων με άλλα σημαντικά καλλιτεχνικά κέντρα της εποχής στην κυρίως Ελλάδα και τα νησιά, καθώς και με παλαιότερες παραδόσεις. Η Πελοποννησιακή γη αποτελεί ένα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας σχετικά με τα ταφικά έθιμα, όπως αυτά εκφράζονται μέσα από τα κοσμήματα που συνόδευαν τις γυναίκες-κατόχους τους στο επέκεινα, αλλά και τα κοσμήματα στην κοινωνική τους διάσταση, όταν αυτά διατηρούνταν στους κόλπους της οικογένειας ως προίκα ή για να ανατεθούν στα μεγάλα ιερά της εποχής, προβάλλοντας έτσι τον πολλαπλό χαρακτήρα αυτής της πανάρχαιας τέχνης που συνεχίζει να μας γοητεύει. Michele A. LUCCHESI Heroization and Ruler Cults in Sparta between Thucydides and Plutarch

17 My paper aims to analyse how the process of heroization in Sparta as presented by Thucydides and Plutarch. In particular, I will closely examine the two cases of Brasidas and Lysander in Thuc and in Plu. Lys. 18 respectively. Through these examples I will try to see how the cult of Spartan rulers and leading political figures was differently interpreted in various epochs and how this clearly reflects the different conceptions the two historians had of Spartan politics. In such a way, it will be possible to observe how the "mirage of Sparta" in antiquity evolved over the centuries. Ηρωοποίηση και η Λατρεία Hγετών στη Σπάρτη Ανάμεσα στο Θουκυδίδη και τον Πλούταρχο Η ανακοίνωση μου αποσκοπεί στην ανάλυση του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζεται η διαδικασία της ηρωοποίησης στη Σπάρτη από το Θουκυδίδη και τον Πλούταρχο. Ειδικώτερα, θα μελετηθούν οι δύο περιπτώσεις του Βρασίδα και του Λύσανδρου στα χωρία 5,11 του Θουκυδίδη και 18 στο Λύσσανδρο του Πλουτάρχου αντίστοιχα. Μέσα από αυτά τα παραδείγματα θα προσπαθήσω να εξετάσω το πώς η λατρεία των Σπαρτιατών ηγετών και εξεχουσών πολιτικών προσωπικοτήτων είχε ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως σε διαφορετικές και πώς αυτή αντανακλά τις διαφορετικές αντιλήψεις των δύο ιστορικών για την πολιτική της Σπάρτης. Με τον τρόπο αυτό, θα είναι δυνατό να παρακολουθήσουμε πως ο "Σπαρτιατικός αντικατοπτρισμός" στην αρχαιότητα εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων. Jean-Marc LUCE Iron Age Burial Customs in the Peloponnese and their Place in the Funerary Geography of the Greek World As appears from a wide survey of more than 6000 Iron Age graves in the Greek world, burial practices in the Peloponnese are very similar to those in Akarnania, Aitolia and Lokris. Comparison of the map of burial types based on the above with the dialect map affords surprising and unexpected results. The striking difference between the practices in the Peloponnese and those described by Homer should be noted. The role of burials in signalling ethnic identity will also be discussed. Specifically, the question raised here is whether the graves of this period can be interpreted as geo-symbols as defined by the geographer Joël Bonnemaison in Voyage autour du patrimoine Espace géographique 4 (1981) Ταφικά Έθιμα της Εποχής του Σιδήρου στην Πελοπόννησο και η Θέση τους στην Ταφική Γεωγραφία του Ελληνικού Κόσμου Όπως προκύπτει από μία ευρύτερη έρευνα περισσοτέρων των 6000 τάφων της Εποχής του Σιδήρου στον Ελλαδικό κόσμο, οι ταφικές πρακτικές στην Πελοπόννησο παρουσιάζουν ομοιότητες με αυτές της Ακαρνανίας, Αιτωλίας και Λοκρίδας. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία η σύγκριση στον χάρτη των ταφικών τύπων με το χάρτη των διαλέκτων προσφέρει εκπληκτικά και απροσδόκητα αποτελέσματα. Πρέπει να σημειωθεί η εντυπωσιακή διαφορά μεταξύ των πρακτικών στην Πελοπόννησο και αυτών που περιγράφονται στον Όμηρο. Θα συζητηθεί επίσης ο ρόλος των ταφών στη σηματοδότηση εθνικής ταυτότητας. Συγκεκριμένα, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον οι τάφοι της περιόδου αυτής μπορούν να ερμηνευθούν ως «γεω-σύμβολα», όπως αυτά έχουν οριστεί από το γεωγράφο Joël Bonnemaison στο έργο του «Voyage autour du Patrimoine» στο Espace géographique 4 (1981) Eleni MARANTOU

18 Ancestor Worship and Hero Cult in the Central and Southern Peloponnese: The Evidence from Pausanias The ancestors and heroes held, in antiquity, a special place in the people s memory and in their hearts. It was extremely common for funerary monuments for distinguished individuals to be set up in conspicuous places, and frequently cult ceremonies were dedicated to their honour. Pausanias, in his guide, describes inter alia the funerary monuments which he encounters. The present paper will bring together the many funerary monuments which Pausanias notes in Arcadia, Elis, Messenia and Laconia with the aim of identifying the location of funerary cult, in order to link them with the history of the region and in order to understand the reasons behind their existence. Η Προγονολατρεία και Ηρωολατρεία στην Κεντρική και Νότια Πελοπόννησο: Η Μαρτυρία του Παυσανία Οι πρόγονοι και οι ήρωες κατείχαν ιδιαίτερη θέση στη μνήμη και την καρδιά των ανθρώπων κατά την αρχαιότητα. Η εγκαθίδρυση ταφικών μνημείων για εξέχουσες προσωπικότητες σε περίβλεπτα σημεία αποτελούσε σύνηθες φαινόμενο, ενώ συχνά αφιερώνονταν θρησκευτικές τελετουργίες προς τιμήν τους. Στην Περιήγησή του ο Παυσανίας περιγράφει, εκτός άλλων, τα ταφικά μνημεία που συναντά. Συγκεντρώνοντας τα στοιχεία για όλα τα ταφικά μνημεία που αναφέρει ο Παυσανίας στους νομούς Αρκαδίας, Ηλείας, Μεσσηνίας και Λακωνίας και εντοπίζοντας τους χώρους ταφικής λατρείας, σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι η σύνδεσή τους με την ιστορία της κάθε περιοχής και η κατανόηση των λόγων εγκαθίδρυσής τους. Iro E. MATHIOUDAKI Honouring the Dead with Polychrome Pots: Τhe Case of Mainland Polychrome Pottery in Peloponnesian Funerary Contexts (An Interpretative Approach) My subject is the fine type of pottery of the early Late Helladic period, known as mainland polychrome, well represented in the Shaft Graves of Mycenae and often decorated with pictorial motives such as birds and griffins. The pottery has a special character and function, being elaborate and technologically advanced; it caries a certain aesthetic value. This case provides a suitable basis for the application of theoretical models developed and tested within material culture studies (e.g. aesthetics, object biographies); methodological issues will also be taken into account. Pottery with such qualitative, inherent properties becomes the material manifestation of concepts developed and expressed by the community of the dead of a certain spatio-temporal context. Τιμώντας τους Νεκρούς με Πολύχρωμα Αγγεία: Η Περίπτωση της Ηπειρωτικής Πολύχρωμης Κεραμεικής στα Ταφικά Σύνολα της Πελοποννήσου (Ερμηνευτική Προσέγγιση) Το θέμα μου είναι η λεπτή κεραμεική της Ππρώιμης Ύστεροελλαδικής περιόδου, γνωστής ως «ηπειρωτική πολύχρωμη κεραμεική» η οποία εκπροσωπείται στους Κάθετους Λακκοειδείς Τάφους των Μυκηνών και είναι συχνά διακοσμημένη με εικονιστικά μοτίβα όπως πουλιά και γρύπες. Η κεραμεική έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα και λειτουργία, επεξεργασμένη με ακρίβεια και τεχνολογικά προηγμένη. Φέρει δε μια συγκεκριμένη αισθητική αξία. Αυτό το υλικό προσφέρει την κατάλληλη βάση για την εφαρμογή των θεωρητικών μοντέλων που αναπτύσσονται και δοκιμάζονται σε μελέτες υλικού πολιτισμού (π.χ. αισθητική, βιογραφίες αντικειμένων). Μεθοδολογικά ζητήματα θα ληφθούν επίσης υπόψη. Η κεραμεική αυτού του είδους που διαθέτει τέτοιες ποιοτικές και εγγενείς ιδιότητες, γίνεται η υλική εκδήλωση

19 εννοιών που αναπτύσσονται και εκφράζονται από την «κοινότητα των νεκρών» σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο. Christos MATZANAS Excavation of a Cemetery with Archaic and Roman Burials at Paralia Savalion, S. Elis In the course of rescue excavations in a field at the site of Kasidiaris near Paralia Savalion two clusters of tombs of the Roman period were located (tile graves and built cist graves) and a third of late Archaic date with a stone sarcophagus and hut graves. In addition to the graves, datable on the basis of the offerings to the beginning of the 5 th century BC, piles of broken utilitarian pottery and heaps of shells bear witness to the ritual of meals for the dead. Ανασκαφή Νεκροταφείου με Αρχαϊκές και Ρωμαϊκές Ταφές στην Παραλία Σαβαλίων, Ν. Ηλείας Κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών σε αγροτεμάχιο στη θέση «Κασιδιάρης» στην Παραλία Σαβαλίων εντοπίστηκαν δύο συστάδες τάφων ρωμαϊκής εποχής (καλυβίτες και κιβωτιόσχημοι κτιστοί) και μία ακόμη των ύστερων αρχαϊκών χρόνων με μία λίθινη σαρκοφάγο και καλυβίτες τάφους. Εκτός των τάφων αυτών που βάσει των κτερισμάτων χρονολογούνται στις αρχές του 5 ου αι. π.χ., βρέθηκαν συσσωρεύσεις από σπασμένα χρηστικά αγγεία και οστρεοσωροί που τεκμηριώνουν την τέλεση νεκροδείπνων. Dimitris MICHALOPOULOS Divine Connections, Eternal Life? Agamemnon, Menelaus and the Afterlife Agamemnon, King of Mycenae, was honoured by perpetual revenge. Today there is no woman in Greece who would dare to be called Klytemnestra, given that she was Agamemnon s wife and murderer. Agamemnon, nonetheless, after his slaughter, was consigned to Hades (λ ), abode of eternal sorrow (λ ). However, it was foretold that Menelaus, his brother and the husband of Helen (that most famous femme fatale) would never die; for he would be transported to Elysium, the dwelling place of the blessed, simply because Helen was the daughter of Zeus (δ ). But was this divine connection enough to explain so radical a difference from Agamemnon s condemnation to Hades? Θεϊκές Διασυνδέσεις, Αιώνια Ζωή; Αγαμέμνων, Μενέλαος και η Μεταθανάτιος Ζωή Ο Αγαμέμνων, βασιλιάς των Μυκηνών, τιμήθηκε με αέναη εκδίκηση. Σήμερα δεν υπάρχει καμία γυναίκα στην Ελλάδα που θα τολμούσε να ονομάζεται Κλυταιμνήστρα, δεδομένου ότι υπήρξε η σύζυγος και δολοφόνος του Αγαμέμνονα. Ο Αγαμέμνων, ωστόσο, μετά την σφαγή του, στάλθηκε στον Άδη (λ ), την οικία της αιώνιας θλίψης (λ ). Ωστόσο, υπήρχε προφητεία πως ο Μενέλαος, ο αδελφός του και ο σύζυγος της Ελένης (της διασημότερης μοιραίας γυναίκας) δεν θα πεθάνει ποτέ. Θα μεταφερόταν στα Ηλύσια Πεδία, κατοικία των ευλογημένων, μόνο και μόνο επειδή η Ελένη ήταν κόρη του Δία (δ ). Αλλά αυτή η θεία σχέση είναι αρκετή να εξηγήσει την τόσο ριζική διαφορά από τον Αγαμέμνονα και την καταδίκη του στον Άδη; Ellen MILLENDER The Politics of Heroization in Classical Sparta

20 Agesilaus II s posthumous heroization of his sister, Cynisca, countered the personal glorification of non-royal Spartiates, such as Lysander, that threatened to breach the separation between the Spartan dyarchs and other elites Spartiates. Cynisca s heroization would have enabled Agesilaus to avoid selfcommemoration and to undercut Lysander s self-aggrandizement and deification. Moreover, the princess unprecedented hero-shrine at the Platanistas, close to the sanctuary of Helen, would have linked Cynisca and her family with the semidivine Helen and, by extension, the first royal family of Sparta. Cynisca s heroization suggests that the traditional royal funeral obsequies were no longer sufficient to bolster the dyarch s heroic status. Η Πολιτική της Ηρωοποίησης στην Κλασική Σπάρτη Ο Αγησίλαος Β ηρωοποίησε την αδελφή του Κυνίσκα μετά τον θάνατο της, αντισταθμίζοντας έτσι την προσωπική δοξολογία των μη Σπαρτιατών, όπως ο Λύσανδρος, που απειλούσε να παραβιάσει το διαχωρισμό μεταξύ της Σπαρτιατικής δυαρχίας και των άλλων Σπαρτιατών της ανώτερης τάξης. Η ηρωοποίηση της Κυνίσκας θα επέτρεπε στον Αγησίλαο να αποφύγει να τιμήσει τον εαυτό του και να υπονομεύσει την αποθέωση του Λυσάνδρου. Επιπλέον, το πρωτοφανές ηρώο της πριγκίπισσας στον Πλατανίστα, κοντά στο ιερό της Ελένης, θα συνέδεε την Κυνίσκα και την οικογένειά της με την ημίθεη Ελένη, κατ 'επέκταση την πρώτη βασιλική οικογένεια της Σπάρτης. Η ηρωοποίηση της Κυνίσκας υποδεικνύει ότι η παραδοσιακή βασιλική κηδεία δεν επαρκούσε πλέον για να τονώσει το διαρχικό «ηρωικό» καθεστώς. Ioannis MOSCHOS The Social Character and the Significance of Burial Practices during the LHIIIC period in the NW Peloponnese This paper is based on combining the information from a large amount of excavated material from Mycenaean Achaia and Elis, derived from excavations carried out over the last 20 years. Burial customs are analysed in the context of the social persona of the deceased and their survivors. The mourning ritual is described from the moment of death to the rituals at the grave after burial. In addition it will touch on specific issues, such as prothesis and ekphora of the dead, the lament, representational scenes on funerary vases with chariot races, hunting scenes and representations of warriors, grave offerings, funerary meals, the erection of markers for the dead on the graves, funerary installations for the strengthening of the soul etc. Ο Κοινωνικός Χαρακτήρας και η Σημασία των Τυπικών Θανάτου κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ Περίοδο στη Βορειοδυτική Πελοπόννησο Η εργασία αυτή βασίζεται στη συνθετική παρουσίαση μιας πληθώρας ανασκαφικών δεδομένων από τη Μυκηναϊκή Αχαΐα και την Ηλεία, όπως προέκυψαν από τις ανασκαφές των τελευταίων 20 χρόνων. Εξετάζονται τα έθιμα ταφής σε συνδυασμό με την κοινωνική προβολή του νεκρού και των επιγόνων του. Περιγράφεται το τυπικό της κηδείας από το γεγονός του θανάτου έως τις επιτάφιες τελετές μετά την κήδευση. Επιπλέον προσεγγίζονται επιμέρους ζητήματα, όπως η πρόθεση κια η εκφορά του νεκρού, το μοιρολόι, οι εικονιστικές παραστάσεις επιταφίων αγγείων με αρματοδρομίες, σκηνές κυνηγιού και απεικονίσεις πολεμιστών, τα κτερίσματα του νεκρού, τα νεκρόδειπνα, η τοποθέτηση σημάτων για τους νεκρούς στους τάφους, οι επιτάφιες κατασκευές που σχετίζονται με την ενίσχυση της ψυχής, κ.α. Leda MOSCHOU