ΦΤΥΟΦΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΣΗ ΓΤΛΔΞΙΑ

Transcript

1 ΦΤΥΟΦΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΣΗ ΓΤΛΔΞΙΑ Υ. Παπαγεσξγίνπ Α Φπρηαηξηθή Κιηληθή Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ Δξεπλεηηθό Παλεπηζηεκηαθό Ιλζηηηνύην Φπρηθήο Τγηεηλήο (ΔΠΙΦΤ)

2 ΑΛΦΑΒΗΣΙΜΟ Γιώζζα: Οκηιία: Γξαθή: Η απσή ηος Αλθαβηηιζμοω 2 εθαηνκκύξηα έηε έηε έηε Η απψκηηζη Αλθαβηηιζμοω η πεπιζζψηεπο ζωνθεηη ζςνθήκη πος καλείηαι να μάθει ο εγκέθαλορ. Η ανάγνυζη είναι απολωηυρ αθωζικη και ηεσνηηή διαδικαζία πος απαιηεί ικανψ σπψνο για να αποκηηθεί.

3 ΓΤΛΔΞΙΑ= εηδηθή καζεζηαθή αληθαλόηεηα πνπ έρεη λεπξνβηνινγηθό ππόζηξσκα. Υαξαθηεξίδεηαη από δπζθνιίεο ζρεηηθέο κε ηελ ζπλεπή θαη επθξαδή αλαγλώξηζε ησλ ιέμεσλ όπσο θαη ειιεηκκαηηθέο ηθαλόηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ζπιιαβηζκνύ. Δίλαη απξόζκελν θαηλόκελν ιακβαλνκέλσλ ππ νςε ησλ γλσζηαθώλ δπλαηνηήησλ ηνπ αηόκνπ όπσο θαη ηνπ κνξθσηηθό-θνηλσληθνύ πιαηζίνπ. Δπιπηϊζειρ ζηην ακαδημαφκή ζηαδιοδπομία η ζηην καθημεπινψηηηα ζε θέμαηα πος πποχποθέηοςν γπαθή και ανάγνυζη

4 Πξνζρνιηθή πεξίνδνο Μεησκέλν ελδηαθέξνλ λα παίδεη παηρλίδηα κε γισζζηθό πεξηερόκελν Γπζθνιία εθκάζεζεο ξηκαο νκνηνθαηαιεμίαο πρλή θαηαθπγή ζηηο βξεθηθέο εθθξάζεηο δπζθνιία πξνθνξάο Γπζθνιία αλαγλώξηζεο γξακκάησλ ζε νλόκαηα Γπζθνιία απνκλεκόλεπζεο νλνκάησλ ησλ γξακκάησλ, ησλ αξηζκλλ νη ησλ εκεξώλ ηεο εβδνκάδνο Γπζθνιία ζην ζπιιαβηζκό Γπζθνιία ζηελ αλαγλώξηζε θσλήκαηνο

5 Βαζηθή ζρνιηθή εθπαίδεπζε Μεησκέλεο ζρνιηθέο επηδόζεηο (αλαγλώξηζε θαη ρεηξηζκό θσλεκάησλ) Γπζθνιία ζηελ αλάγλσζε θνηλώλ κνλνζύιιαβσλ ιέμεσλ (ζπιιαβηζκόο) Γπζθνιία ζηελ ηαμηλόκεζε γξακκάησλ θαη αξηζκώλ Γπζθνιία ζηελ πξνθνξά ύγρπζε κε ιέμεηο πνπ ερνύλ παξόκνηα Γπζθνιία ζηελ απνκλεκόλεπζε εκεξνκεληώλ, νλνκάησλ Πησρή θαηαλόεζε Φόβνο (άξλεζε) κεγαιόθσλεο αλάγλσζεο Αξγή θνπηαζηηθή αλάγλσζε ιέμεσλ Γπζθνιία πξνθνξάο πνιπζύιιαβσλ ιέμεσλ πρλή αλάγθε επαλεηιεκκέλεο αλάγλσζεο γηα ηελ θαηαλόεζε ηνπ θεηκέλνπ Γπζθνιία εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ από γξαπηό θείκελν Απνθπγή δξαζηεξηνηήησλ πνπ πεξηιακβάλνπλ αλάγλσζε (αλάγλσζε γηα μεθνύξαζε, αλάγλσζε νδεγηώλ)

6 ΓΛΧΑ (ηάδια ανάπηςξηρ) 9 Εηη 5 Εηη 18 Μήνερ Μεηα-γισζζα Γξαθή πιιαβηζκόο Αλάγλσζε πληαθηηθό (Μοπθή) εκαληηθόηεηα 9 Μήνερ (Νόημα-ημαζία) 1 Μήναρ Φσλνινγία (Μοπθή) Πξαγκαηηθή (Διάζηαζη)

7 ΣΤΠΙΚΔ ΦΛΟΙΙΚΔ ΠΔΡΙΟΥΔ ΠΟΤ ΤΠΗΡΔΣΟΤΝ ΣΗΝ ΑΝΑΓΝΧΗ ΟΠΣΙΚΟ/ΑΚΟΤΣΙΚΗ ΑΝΣΙΛΗΨΗ ΣΟΤ ΛΟΓΟΤ ΕΚΥΟΡΑ ΣΟΤ ΛΟΓΟΤ ΑΤΣΟΜΑΣΗ ΟΡΑΗ LEFT HEMISPHERE

8 ΣΟΠΙΚΟ ΔΓΚΔΦΑΛΙΚΟ ΜΔΣΑΒΟΛΙΜΟ ΣΗΝ ΑΝΑΓΝΧΗ ΑΤΞΗΜΔΝΗ ΔΝΔΡΓΟΠΟΙΗΗ ΜΔΙΧΜΔΝΗ ΔΝΔΡΓΟΠΟΙΗΗ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΔ ΜΔΣΑΒΟΛΔ Shaywitz, 2005

9 LEFT HEMISPHERE RIGHT HEMISPHERE Probabilistic reasoning Deductive reasoning Abstract object recognition Specific object recognition Bias toward local attention and visual processing (inf occipital cortex) Bias toward global attention and visual processing (lingual gyrus)

10 ΟΠΣΙΚΗ ΟΓΟ: Έξυ γοναηϊδερ ζϊμα (ηπίηορ αιζθηηικψρ νεςπϊναρ) Η κεγαινθπηηαξηθή νδόο (magnocellular pathway) ππεξεηεί ηελ ελλνηνπνίεζε ηνπ ΠΟΤ?. Η κηθξνθπηηαξηθή νδόο (parvocellular pathway) ππεξεηεί ηελ ελλνηνπνίεζε ηνπ ΣΙ ΔΊΝΑΙ?

11 ΔΝΝΟΙΟΠΟΙΗΗ ΟΠΣΙΚΧΝ ΗΜΑΣΧΝ Ζ κεγαινθπηηαξηθή νδόο (magnocellular pathway) ππεξεηεί ηελ ελλνηνπνίεζε ηνπ ΠΟΤ?. Ζ κηθξνθπηηαξηθή νδόο (parvocellular pathway) ππεξεηεί ηελ ελλνηνπνίεζε ηνπ ΣΗ ΔΊΝΑΗ?

12

13 A A B B Γ C Γ D Δ E Ε F Ζ G Θ H Η I Κ J Λ K Μ L Ν M Ξ N Ο O Π P Ρ Q R Σ S Τ T Φ U Υ V Φ W Χ X Y Z

14 ΠΑΡΔΓΚΔΦΑΛΙΓΑ ηνλ άλζξσπν, 10-15% βάξνο εγθεθάινπ, 40% εγθεθαιηθή επηθάλεηα, 50% εγθεθαιηθώλ λεπξώλσλ. ΟΠΙΘΙΟ ΔΓΚΔΦΑΛΟ: Γεμηνζύλε (Μαζηνξηά), Απηνκαηηζκόο. Ακθίδξνκεο ζπλδέζεηο κε ηελ πεξηνρή Broca, (ηόζν θηλεηηθέο όζν θαη γλσζηαθέο ηθαλόηεηεο) ππεξεηεί γισζζηθέο δεμηόηεηεο.

15 Κξίζηκεο παξεγθεθαιηδηθέο ζπλδέζεηο Prefrontal Cortex Areas 8, 44, 45 FRONTAL LOBE Supplementary Motor Cortex Area 6 Premotor Cortex Primary Motor Cortex Area 4 thalamus Ventrolateral dentate nucleus CEREBELLUM Muscles (1) Κηλεηηθό έιεγρν (απηνκαηηζκό). (2) Η αλζξώπηλε παξεγθεθαιίδα ακθίδξνκεο ζπλδέζεηο (από/πξνο): Γλσζηαθέο πεξηνρέο ηνπ πξσκεησπηαίνπ θινηνύ Κηλεηηθέο πεξηνρέο ηνπ κεησπηαίνπ θινηνύ.

16 Dyslexia: an ontogenetic Causal Chain Birth 5 years 8 years Balance impairment Motor skill impairment writing Cerebellar impairment Corticocerebellar loop Articulatory skill Phonological awareness Graphemephoneme conversion 'word recognition module' READING DIFFICULTIES Problems in automatising skill and knowledge orthographic regularities spelling

17 ΣΟΙΒΑΓΔ ΔΓΚΔΦΑΛΙΚΟΤ ΦΛΟΙΟΤ

18 ΔΚΣΟΠΟΙ ΝΔΤΡΧΝΔ

19 ΑΝΑΓΝΧΗ (ΑΝΣΙΛΗΦΗ /ΕΚΦΟΡΑ) ΕΚΣΕΛΕΣΙΚΕ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΕ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΧΔΙΚΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΦΧΝΖΜΑΣΗΚΖ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΚΙΝΗΣΙΚΟ ΧΜΑΣΟ-ΑΙΘΗΣΙΚΟ ΑΚΟΤΣΙΚΟ ΟΠΣΙΚΟ ΕΡΕΘΙΜΑ ΕΡΕΘΙΜΑ ΕΡΕΘΙΜΑ ΕΡΕΘΙΜΑ ΠΡΟΟΥΗ /ΕΓΡΗΓΟΡΗ

20 ΑΝΑΓΝΧΗ (ΑΝΣΙΛΗΦΗ /ΕΚΦΟΡΑ) ΔΤΛΕΚΣΙΚΟ/Η ΕΚΣΕΛΕΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΛΕΞΕΧΝ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΦΧΝΗΜΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕ ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΑΡΘΡΧΗ ΦΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΠΡΟΧΔΙΚΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΜΟΡΦΟ- ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΑΝΣΙΠΡΟΧΠΕΤΗ ΠΡΟΟΥΗ /ΕΓΡΗΓΟΡΗ

21 Λειηοςπγική μνήμη: αναθέρεηαι ζηην ικανόηηηα ηοσ να διαηηρούνηαι πληροθορίες ζηο ζσνειδηηό και να σθίζηανηαι τειριζμούς ανάλογοσς με ηις απαιηήζεις δεδομένων αποζηολών. Πεξηιακβάλεη εθείλνπο ηνπο ιεηηνπξγηθνύο ζπληειεζηέο πνπ επηηξέπνπλ ζην άηνκν λα αληηιακβάλεηαη, θαη λα αλαπαξηζηά ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ, λα δηαηεξεί παξειζνύζεο εκπεηξίεο, λα ππνζηεξίδεη ηελ απόθηεζε λέσλ γλώζεσλ, λα επηιύεη πξνβιήκαηα, λα ζπλδπάδεη θαη λα ελεξγεί ζύκθσλα κε επίθαηξνπο ζηόρνπο. Βξίζθεηαη ζηελ ππεξεζία ζύλζεησλ γλσζηηθώλ ιεηηνπξγηώλ όπσο Γισζζηθώλ δηαδηθαζηώλ Οπηηθνρσξηθήο ζεώξεζεο πιινγηζκώλ θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ Λήςεο απνθάζεσλ

22 Amplitude (μv) -20 N N N200 P600 5 P50 P P300 Time (msec) Αθνπζηηθά εγθεθαιηθά πξνθιεηά δπλακηθά πγηώλ καξηύξσλ από ηελ απαγσγή C6 θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο δνθηκαζίαο Wechsler. Ζ θπκαηνκνξθή Ρ50 ζεσξείηαη δείθηεο πξώτκσλ πηπρώλ πξνζνρήο, ε θπκαηνκνξθή Ν100 ζεσξείηαη δείθηεο πξνζνρήο, ε θπκαηνκνξθή Ρ200 ζεσξείηαη δείθηεο επηθέληξσζεο πξνζνρήο, ε θπκαηνκνξθή Ν200 ζεσξείηαη δείθηεο αληίδξαζεο πξνζαλαηνιηζκνύ, ε θπκαηνκνξθή Ρ300 ζεσξείηαη δείθηεο δηεξγαζηώλ πνπ ζπλαξηώληαη κε ηνλ επηκεξηζκό πξνζνρήο γηα ηελ θηλεηνπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ δξάζεο, ε θπκαηνκνξθή Ν400 ζεσξείηαη δείθηεο ηεο ζπληαθηηθήο δηάζηαζεο ηεο απάληεζεο, θαη ε θπκαηνκνξθή Ρ600 ζεσξείηαη δείθηεο ηεο αμηνιόγεζεο ηεο νξζόηεηαο απάληεζεο.

23 Ζιηθία Δυσλεκτικά παιδιά (ICD-10 /F.81.0). N=38, (F=12,M=26) έτη Μάρτυρες N=19 (F=12,M=7) έτη

24 Experimental procedure Time period AB (100 msec) AC (1100 msec) CD (varies) DE (100 msec) EF (varies between 15 and 30 sec) Action Administration of warning stimulus (500 or 3000 Hz, 65dB). Recording of ERPs. Computerized administration of the set of numbers of the Wechsler Direct Auditory Memory Test. The duration of this period varies depending upon the numbers of digits to be recalled in each trial (from 2 to 9 digits across trials). The time interval between administered digits is 1 sec. Repetition of the warning stimulus. Recording of the memory recall performance, according to the accuracy of responses.

25 Fp1 Fp2 F3 Fz F4 C5 Cz C6 C3 C4 P3 Pz P4 O1 O2 μv msec 10 Controls Dyslectics Figure. 1: Grand average ERP waveforms of the dyslexic children (black line) and the control group (dotted line), induced by the high frequency tone.

26

27 Confidence ellipsoid area (CI) for the coordinates of the main dipole location (P50 low frequency) for controls and dyslexics. The source location was projected at the sagittal plane.

28 Ν100 Υψηλή Συχνότητα Η κύοια πηγή βοίζκεηαι Φρζιξλξγικξί Left Cerebrum, Limbic Lobe, Cingulate Gyrus, Gray Matter, Brodmann area 24 Δρζλεκηικξί Right Cerebrum, Frontal Lobe, Paracentral Lobule, Gray Matter, Brodmann area 31

29 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΙΚΔ ΠΑΡΑΣΗΡΗΔΙ 1. Δπηβξάδπλζε ηεο Θαιακνθινητθήο ελεκέξσζεο αλαθνξηθά κε ηα ρακειόζπρλα ζήκαηα 2. Δθπησζε ησλ κεραληζκώλ πξνζνρήο 3. Δλίζρπζε ηεο ζεσξίαο ηνπ Αγθπξνβνιίνπ 4. πκθσλία κε ηηο πξνηεηλόκελεο αλαηνκηθνιεηηνπξγηθέο δνκέο 5. Αλάδεημε ηεο ζεκαζίαο ηνπ νπηζζίνπ πξνζαγσγίνπ 6. Δλδείμεηο απμεκέλεο ΔΝΣΡΟΠΙΑ ζην ζύζηεκα επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηώλ. Ανηίλητη / ςνηονιζμψρ (Απόπεηξα ζπκθσλίαο ΦΧΝΗΜΑΣΟ ΓΡΑΦΗΜΑΣΟ)

30

31 Dorsal View AFFERENT CORTICAL GATING BY THALAMUS Coronal View CEREBRAL CORTEX AG RT MD RETICULAR THALAMIC NUCLEUS LGB MGB RT VPL VPM DEH SENSORY THALAMUS CM MEDIAL INTRALAMINAR THALAMUS NUCLE i RETICULAR THALAMIC NUCLEUS LATERAL GENICULATE BODY LGB RT RT (VA) Ventral Anterior Motor (VL) Ventral Lateral Motor AG Anterior group MEDIAL DORSAL (MD) (VPL) CM Ventral Posterior Lateral (VPM) Sensory Ventral Posterior Medial Emotion Cognition /` RT PULVINAR

32

33 Το οπίσθιο προσαγώγιο θετοείηαι ρπεύθρμξ για ηημ απαοηίτζη ητμ ζρμαιζθημαηικώμ και γμτζιακώμ γεγξμόητμ με ζρμέπεια μα ζρμθιλιώμεηαι η εζτηεοική αλήθεια με ηημ εντηεοική ποαγμαηικόηηηα. Η ζργκεκοιμέμη ζρμθιλίτζη ποξϋπξθέηει ηημ αμαδιάηανη ηηπ ποξζξςήπ η/και ηηπ ποάνηπ ώζηε εμαζθαιίδεηαη ε ρξνληθή αιιεινπρία κε ηξόπν ώζηε, λα θαζίζηαηαη πξνβιέςηκε ε ζρέζε ζην δίπνιν αίηην απνηέιεζκα.

34 ΜΑΘΗΙΑΚΔ ΑΡΥΔ ΤΝΣΟΝΙΜΔΝΟ (ΥΧΡΟ/ΥΡΟΝΙΚΑ) ΔΡΔΘΙΜΟ ΓΙΑΜΟΡΦΧΝΔΙ ΣΟ ΤΠΟΣΡΧΜΑ ΓΟΜΙΚΟΎ ΚΑΙ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΚΟΤ ΤΝΔΙΡΜΟΤ ΒΔΛΣΙΣΗ ΠΡΟΟΥΗ ΤΝΔΠΗ ΔΝΗΜΔΡΧΗ ΠΟΟΣΙΚΑ ΥΑΡΑΚΣΙΡΙΣΙΚΑ (ΔΝΣΑΗ / ΓΙΑΡΚΔΙΑ /ΤΥΝΟΣΗΣΑ) Alexander, 2003

35 Η ζημαζία ηυν ζςγκεκπιμένυν εςπημάηυν ππέπει να θευπείηαι πποκαηαπηική. Μελλονηικέρ επγαζίερ διαθορεηικών εργαζηηριακών αποζηολών η/και διαθορεηικών ποιοηήηων ερεθιζμών, θευποωνηαι απαπαίηηηερ. Η ζςνδςαζμένη αξιοποίηζη κλαζζικϊν κλινικϊν δεδομένυν (ζημειολογία, δημογραθικά δεδομένα) με άλλερ ηεσνικέρ (απεικονιζηικές, μεηαβολικές) θα μποποωζε να πποζθέπει ηην εςκαιπία για μια πεπιζζψηεπο ζςνεπή καηανψηζη ηυν παπψνηυν εςπημάηυν.

36 Σα επξήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο θαίλεηαη λα εληζρύνπλ ηελ ππόζεζε όηη ΓΤΛΔΚΣΗΚΟΗ ραξαθηεξίδνληαη από δηαηαξαρέο ζε πηπρέο ηνπ ζπζηήκαηνο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηώλ ζρεηηδόκελεο κε ηελ πξν-ζπλεηδεηή θαη επηιεθηηθή πξνζνρή (Ρ 50 & Ν 100 αληηζηνίρσο). Πέξαλ απηνύ Δγθεθαιηθά Πξνθιεηά Γπλακηθά ζα κπνξνύζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνύλ ζαλ αμηόινγε εξεπλεηηθή πξννπηηθή γηα κηα πεξηζζόηεξν ζπλεπή θαηαλόεζε ηνπ λεπξνβηνινγηθνύ ππνζηξώκαηνο ηεο ΓΤΛΔΞΗΑ

37 Ποια είναι η πποζαπμοζηική λειηοςπγία? Τπάπσοςν άμεζοι παπάγονηερ (πεπιβαλλονηικοί, ιζηικοί, νεςποτςσολογικοί, θεπαπεςηικϊν σειπιζμϊν κλπ) με ηοςρ οποίοςρ ζςνδέεηαι αιηιυδϊρ? Ποια είναι η ζσέζη με ηην ονηογένεζη? Ποια είναι η ζσέζη με ηην θςλογένεζη?

38 Τιπ ερδαίμτμ? Ο ηξ μέμ ζώμα ργιήπ, ηημ δε σρςήμ εύπξοξπ, ηημ δε θύζιμ ερπαίδερηξπ Θαλήπ Μιλήζιξπ

39 Papageorgiou C, Anagnostopoulos D, GiannakakisG, Sakelariou K, Tsiaparas N, Paraskevopoulou P, Nikita K, Rabavilas A, Soldatos C. Pre-attentive deficits in developmental disorders of scholastic skills. Neuroreport, 2005; 16: Stoitsis J, Giannakakis GA, Papageorgiou C, Nikita KS, Rabavilas A, Anagnostopoulos D. Evidence of a posterior cingulate involvement (Brodmann area 31) in dyslexia: a study based on source localization algorithm of event-related potentials. Progress in Neuropsychopharmacology & Biological Psychiatry, 2008;32(3): Papageorgiou C, Giannakakis GA, Nikita KS, Anagnostopoulos D, Papadimitriou GN, Rabavilas A. Abnormal auditory ERP N100 in children with dyslexia: comparison with their control siblings. Behavioral and Brain Functions, 2009;5:26

40 Bishop DV. Genes, cognition, and communication: insights from neurodevelopmental disorders.ann N Y Acad Sci ;1156:1-18. Review. Blomert L. The neural signature of orthographic-phonological binding in successful and failing reading development.neuroimage. 2011;57(3): Epub 2010 Nov 5. Review. Berninger V, Richards T. Inter-relationships among behavioral markers, genes, brain and treatment in dyslexia and dysgraphia.future Neurol. 2010;5(4): Handler SM, Fierson WM, Learning disabilities, dyslexia, and vision.pediatrics Mar;127(3):e Epub Review. Henik A, Rubinsten O, Ashkenazi S. The "where" and "what" in developmental dyscalculia.clin Neuropsychol. 2011;25(6): Review. Miller CA. Auditory processing theories of language disorders: past, present, and future.lang Speech Hear Serv Sch. 2011;42(3): Review. Nicolson RI, Fawcett AJ, Brookes RL, Needle J. Procedural learning and dyslexia.dyslexia. 2010;16(3): Review. Poelmans G, Buitelaar JK, Pauls DL, Franke B. A theoretical molecular network for dyslexia: integrating available genetic findings.mol Psychiatry. 2011;16(4): Epub 2010 Oct 19. Review. Shaywitz SE, Shaywitz BA. Paying attention to reading: the neurobiology of reading and dyslexia.dev Psychopathol. 2008;20(4): Review.