2. Απόςεηο δηαθόξσλ ζπγγξαθέσλ γηα ην δνθίκην Δ. Π. Παπαλνύηζνο J. Hofmiller Θ. Νάθαο Γ. Ν. Μαξσλίηεο Γ. Θενηνθάο

Transcript

1 1 ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ ΣΟ ΓΟΚΙΜΙΟ ΔΙΑΓΩΓΗ 1. Οξηζκόο Βηβιηνγξαθία. 2. Απόςεηο δηαθόξσλ ζπγγξαθέσλ γηα ην δνθίκην Δ. Π. Παπαλνύηζνο J. Hofmiller Θ. Νάθαο Γ. Ν. Μαξσλίηεο Γ. Θενηνθάο Gutton J.A., A Dictionary of Literary Terms, Penguin Books 1976 Γεκεηξίνπ Μ., Λεμηθφ φξσλ (ηφκ. 5), εθδ. Καζηαληψηεο, Αζήλα Γξαθφπνπινο Γ., - Ρψκαο Υ.Γ., Σν δνθίκην, εθδ. Δπηθαηξφηεηα, Αζήλα. Μαξθαλησλάηνπ Γ. - αθειιαξηάδε Γ., Λεμηθφ Λνγνηερληθψλ φξσλ, εθδ. Μαιιηάξεο- Παηδεία, Αζήλα 1980 Νάθαο Θ., Ο Montaigne θαη ην δνθίκην, εθδ. Κάιβνο, Αζήλα 1981 Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Κχπξνπ, Ζ Γηδαζθαιία ηνπ δνθηκίνπ, Λεπθσζία 1986 Πεξηνδηθφ: «Γηαβάδσ», Σν δνθίκην, ηεχρνο 117 Shipley: Dictionary of World Literacy Terms Scholes and Klaus, ηνηρεία ηνπ δνθηκίνπ, εθδ. Κσλζηαληηλίδε, Θεζ/λίθε 1985 ********* ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ ΣΟ ΓΟΚΙΜΙΟ ΔΙΑΓΩΓΗ 1. Οξηζκόο: Σν δνθίκην νξίδεηαη σο «πεζό κείμενο πεπιοπιζμένηρ ζςνήθυρ έκηαζηρ, πος ππαγμαηεύεηαι ζςγκεκπιμένο θέμα (από διάθοποςρ σώποςρ: κοινυνία, επιζηήμη, ηέσνη, πολιηική κλπ) συπίρ να ηο εξανηλεί και ηο οποίο αποδίδει με ζαθήνεια ηιρ απότειρ ηος γπάθονηορ». Οη Scholes θαη Klaus ζηα «Σηνηρεία ηνπ δνθηκίνπ» θαηαηάζζνπλ ην δνθίκην ζηα ινγνηερληθά είδε καδί κε ην πεδνγξάθεκα, ην ζεαηξηθφ έξγν θαη ην πνίεκα, επηζεκαίλνληαο παξάιιεια φηη «ε πεηζώ βξίζθεηαη ζην θέληξν όιωλ ηωλ δνθηκίωλ, άιινηε θαλεξά θαη άιινηε ζπγθεθαιπκκέλα». 2. Απόςεηο δηαθόξσλ ζπγγξαθέσλ γηα ην δνθίκην Δ. Π. Παπαλνύηζνο Σν λα πεηο ηη είλαη έλα δνθίκην δελ είλαη ηφζν εχθνιν. Δπθνιφηεξν ζα ήηαλ λα πεηο ηη δελ είλαη: ζπγθεθξηκέλα, δελ είλαη νπσζδήπνηε κηα έθζεζε θαη πξνπαληφο δελ είλαη κηα πξαγκαηεία. Σν δνθίκην θαη ε πξαγκαηεία δηαθέξνπλ, βέβαηα, εθηφο απφ ηελ έθηαζε (ην δνθίκην είλαη έλα είδνο κε κηθξή, θαηά θαλφλα, έσο κέζε έθηαζε) θαη σο

2 πξνο ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλνληαη (ηεο πξαγκαηείαο είλαη πην εηδηθφ, θη απηφο είλαη ν ιφγνο πνπ ζπζηεκαηηθνί θηιφζνθνη ή θαη επηζηήκνλεο θαηαθεχγνπλ ζπρλά ζην δνθίκην φηαλ ζέινπλ λα εθιατθεχζνπλ ή λα δψζνπλ κεγάιε δεκνζηφηεηα ζηηο ηδέεο ηνπο ή ζηα πνξίζκαηά ηνπο). Σν δνθίκην πξνυπνζέηεη κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ηνπ αλαγλψζηε, ζέηεη ζε θίλεζε ηφζν ηε ζθέςε φζν θαη ηε θαληαζία ηνπ, απεπζχλεηαη ηφζν ζηε λφεζε φζν θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ ηνπ θφζκν, επηδεηεί φρη κφλν λα ηνλ πιεξνθνξήζεη αιιά θαη λα ηνλ ζπγθηλήζεη θαη λα ηνλ ηέξςεη. Σν δνθίκην απεπζχλεηαη φρη κφλνλ ζηηο γλψζεηο (ηε κφξθσζε) αιιά θαη ζηελ θαιαηζζεζία θαη ην γνχζην ηνπ αλαγλψζηε. Αλ ε πξαγκαηεία ή ε κειέηε ηνλ κνξθψλεη, ην δνθίκην ηνλ θαιιηεξγεί. J. Hofmiller Πνηνο άξαγε έθαλε ηελ ειιεληθή κεηάθξαζε: «δνθίκην»; Ζ ιέμε είλαη επηηπρεκέλε, φπσο θαη ε πξσηνγελήο γαιιηθή: essai. ηε ζθέςε ησλ δφθηκσλ ζπγγξαθέσλ πνπ ηε ρξεζηκνπνίεζαλ, ζεκαίλεη έλα ζχληνκν, γξήγνξα γξακκέλν, εππξφζηην ζην πιαηχ θνηλφ θείκελν, πνπ απνηειεί κηαλ απφπεηξα λα πξνζεγγίζεη θαλείο ζε αξθεηφ βαζκφ, έλα ζέκα θξηηηθήο, επηζηήκεο, ηέρλεο, εζψλ θηι. κε γλψζε θαη θαιιηέπεηα, ρσξίο φκσο λα ην εμαληιεί - γηαηί ηνχην ζα απαηηνχζε ζπζηεκαηηθή θαη δηεμνδηθή δηεξεχλεζε, επνκέλσο κηα πνιπζέιηδε «πξαγκαηεία» (tractatus, traite, treatise). ηελ «πξαγκαηεία» πεξηκέλεηο θαη αλέρεζαη πνιιά πξάγκαηα: φγθν ζειίδσλ, βάξνο ελλνηψλ, πεξίπινθε, θνπξαζηηθή γξαθή. ην δνθίκην φρη φκσο. Απηφ πξέπεη λα είλαη ζχληνκν, επζχλνπην. ( Ίζσο γη απηφ ν εθέξεο νλφκαζε ηηο θηινινγηθνθξηηηθέο κειέηεο ηνπ «δνθηκέο», φρη δνθίκηα). Δχιεπην θαη θαινγξακκέλν. Eμνχ θαη ε κεγάιε θνηλσληθή ηνπ ρξεζηκφηεηα. Γηδάζθεη θαη ηαπηφρξνλα ηέξπεη πνιπάξηζκνπο αλαγλψζηεο δηαθφξσλ κνξθσηηθψλ επηπέδσλ. Ηδηαίηεξα ην ραίξνληαη νη «απινχζηεξνη». Πινπηίδεη ηηο γλψζεηο, νμχλεη ηηο θξίζεηο, θαιιηεξγεί ηελ επαηζζεζία ηνπο. Θ. Νάθαο Σν δνθίκην, ζηελ αθαδεκατθή ηνπ ηνπιάρηζηνλ εθδνρή, βξίζθεηαη ζην δηάκεζν ηεο ινγνηερλίαο θαη ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ ζχληαμή ηνπ είλαη ιηγφηεξν ειεχζεξε απφ εθείλελ ηνπ ινγνηερλήκαηνο, αιιά πην πξνζσπηθή απφ εθείλελ ηεο πιεξνθνξηαθήο αλαθνίλσζεο. Σέινο, ην δνθίκην είλαη θαηά βάζε ιφγνο δηδαθηηθφο, θαζψο δελ επηθαιείηαη ηελ αληδηνηέιεηα ηεο ηέρλεο, αιιά νχηε θαη ηελ νπδεηεξφηεηα ηεο επηζηήκεο. Αλ δελ θηλδχλεπα λα παξεμεγεζψ, ζα έιεγα φηη ε δνθηκηαθή έθθξαζε είλαη θαηεμνρήλ παξάδεηγκα ηδενινγηθήο νκνινγίαο γηα ζέκαηα θαη πξνβιήκαηα επίκαρα θαη ξηςνθίλδπλα. Γ. Ν. Μαξσλίηεο Σν δνθίκην πξέπεη λα εθθξάδεη έλα χθνο, κηα εζσηεξηθή δσή, κηα επαηζζεζία, κηα πξνζσπηθή ζηάζε απέλαληη ζηα πξάγκαηα, κηα αηνκηθφηεηα. Γ. Θενηνθάο ην δνθίκην απνθαζηζηηθφ ξφιν παίδεη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ ζπγγξαθέα, απηή είλαη πνπ δίλεη ην θχξνο ζε φ,ηη ιέγεηαη, πνπ πξνζθέξεη ζπλήζσο ην παξάδεηγκα, αιιά θαη ηε δσληάληα ζηελ έθθξαζε θαη ην αλεπαλάιεπην χθνο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα παξνπζηάδεηαη θηιηξαξηζκέλε κέζα απφ ηηο εκπεηξίεο θαη ηα πξνζσπηθά βηψκαηα ηνπ ζπγγξαθέα. «Δδώ είλαη νη ηδέεο κνπ κε ηηο νπνίεο δελ πξνζπαζώ θαζόινπ λα ζαο δώζω λα γλωξίζεηε ηα πξάγκαηα αιιά ηνλ εαπηό κνπ» έιεγε ν Montaigne. Ζ παξάζηαζε ηνπ θφζκνπ ηελ νπνία καο πξνζθέξεη ην δνθίκην είλαη ίζσο ιηγφηεξν επηζηεκνληθή θαη πεξηζζφηεξν θαιιηηερληθή. [...] Ζ αιήζεηα είλαη φηη ην δνθίκην είλαη έλα είδνο λφζν απφ ηε γέλλεζή ηνπ έλα «πβξίδην», θάηη κεηαμχ επηζηήκεο ή θηινζνθίαο θαη ινγνηερλίαο. 2

3 3. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Γνθηκίνπ Σν δνθίκην είλαη κηα απφπεηξα αλνινθιήξσηεο πξαγκάηεπζεο ελφο αμηφινγνπ αηζζεηηθνχ, εζηθνχ, θνηλσληθνχ, πνιηηηθνχ, αθφκε θαη επηζηεκνληθνχ ζέκαηνο. Γε ζηέθεηαη ζην επηθαηξηθφ θαη ην πξνζσξηλφ, αιιά (θαη φηαλ ζπκβαίλεη θάηη αλαγθαίν) αλάγεηαη ζην κφληκν θαη ην γεληθφ - απφ ηε ιεπηνκέξεηα πξνρσξεί ζηε γεληθή ζεψξεζε θαη ηελ επνπηεία. Ο ηόλνο ηνπ εμαξηάηαη απφ ην ζθνπφ ηνπ ζπγγξαθέα θαη κπνξεί λα είλαη απνινγεηηθφο, εμνκνινγεηηθφο, δηδαθηηθφο, ζνβαξφο, ρηνπκνξηζηηθφο, θηινζνθηθφο, ζαηηξηθφο θ.ι.π. ηόρνο ηνπ δελ είλαη ηφζν λα δψζεη αλακθηζβήηεηεο απαληήζεηο, φζν θαη λα πξνβιεκαηίζεη κε ηε ζηνραζηηθή δηάζεζε, «ην δηαλννχκελν ιφγν», ηνπ δνθηκηνγξάθνπ θαη έκκεζα λα δηδάμεη. Σν ύθνο ηνπ είλαη απνιχησο πξνζσπηθφ, επεηδή είλαη πξντφλ πξνζσπηθήο πλεπκαηηθήο θαη αηζζεηηθήο σξηκφηεηαο. Έρεη κέζε έθηαζε, θαζψο πεξηνξίδεηαη ζε νξηζκέλεο κφλν πιεπξέο ελφο ζέκαηνο. Πξνζθέξεη αηζζεηηθή απφιαπζε ηφζν κε ηε ινγηθή φζν θαη κε ηε ζπγθηλεζηαθή ρξήζε ηεο γιψζζαο. Γιψζζα δνθηκίνπ Ξεθεχγεη απφ ηνλ θαζεκεξηλφ πξνθνξηθφ ιφγν, παξνπζηάδεη πην ιφγηα κνξθή, αληίζηνηρε κ απηή πνπ ζπλαληάκε ζε επηζηεκνληθά θείκελα. Μνξθνινγηθά ζηνηρεία ηνπ δνθηκίνπ: ηερληθέο νκαιήο κεηάβαζεο εθθξαζηηθά κέζα πνπ ραξαθηεξίδνπλ έλα επηζηεκνληθό θαη δηαλννύκελν ιόγν (π.ρ. επηξξήκαηα) πνπ θαλεξώλνπλ κηα νξηζκέλε ζηάζε ηνπ νκηιεηή απέλαληη ζ απηό πνπ ιέεη (πηζαλώο, ελδερνκέλωο, βεβαίωο...) ή ηελ νπηηθή γωλία απ ηελ νπνία αληηκεηωπίδεη ην ζέκα (νηθνλνκηθά, πνιηηηθά...) πεξίπινθε ζύληαμε - πην ζύλζεηε δνκή ηωλ πξνηάζεωλ αθεξεκέλν ιεμηιόγην επηγξακκαηηθή θαη απνθζεγκαηηθή δηαηύπωζε δελ απνθιείεηαη θαη θάπνηα πξνθνξηθόηεηα ζηελ έθθξαζε θαη νηθεηόηεηα ζην ύθνο. πκπεξαζκαηηθά ην δνθίκην ραξαθηεξίδεηαη από: α. απφ επηζηεκνληθή ιηηφηεηα θαη αθξίβεηα, ρσξίο λα πέθηεη ζε εθθξαζηηθή μεξφηεηα θαη β. απφ γιψζζα ιπξηθή, θνξηηζκέλε ζπλαηζζεκαηηθά πνπ θξαηά ηελ εηθνλνπιαζηηθή ηεο δχλακε. Δπεηδή, ινηπφλ, ην δνθίκην ηαιαληεχεηαη αλάκεζα ζην επηζηεκνληθφ θαη ινγνηερληθφ ιφγν, ρξεζηκνπνηεί ηελ αλαθνξηθή / ινγηθή γιψζζα θαη ηελ πνηεηηθή / ζπγθηλεζηαθή γιψζζα. 3. Η επηθνηλσληαθή ηαπηόηεηα ηνπ δνθηκίνπ Πνκπόο: δνθηκηνγξάθνο (επηζηήκνλαο, ινγνηέρλεο, δεκνζηνγξάθνο θ.α.) Γέθηεο: επξχ θνηλφ πνπ έρεη θάπνην κνξθσηηθφ επίπεδν, αιιά δε δηαζέηεη εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο θαη πιεξνθφξεζε γηα ην ζέκα. Δίδνο ιόγνπ : ην δνθίκην είλαη έλα είδνο πεδνχ ιφγνπ, κε κέζε ζπλήζσο έθηαζε, πνπ είλαη δχζθνιν λα νξηνζεηεζεί, γηαηί ζπλδπάδεη ζηνηρεία επηζηεκνληθνχ θαη ηνπ ινγνηερληθνχ ιφγνπ θαη παίξλεη πνηθίιεο κνξθέο. Μπνξνχκε λα πνχκε φηη θηλείηαη ζην ρψξν ελφο ζπλερνχο πνπ νξίδεηαη απφ ηε κία πιεπξά απφ ηνλ επηζηεκνληθφ ιφγν θαη απφ ηελ άιιε πιεπξά απφ ηε ινγνηερλία. Θεκαηηθή : ην δνθίκην θαιχπηεη κηα επξεία ζεκαηηθή. Μπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε δεηήκαηα θηινζνθίαο, εζηθήο, ηζηνξίαο, πνιηηηθήο, ινγνηερλίαο, γιψζζαο, εθπαίδεπζεο, θαζψο επίζεο θαη ζε δεηήκαηα γεληθνχ ελδηαθέξνληνο απφ ην ρψξν ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ π.ρ. ηεο θπζηθήο, ηεο ηαηξηθήο, ηεο βηνινγίαο θηι. θνπόο: ην δνθίκην απνηειεί κηα απφπεηξα γηα ηελ πξνζέγγηζε ελφο ζέκαηνο. Ο δνθηκηνγξάθνο ζέηεη θάπνηα εξσηήκαηα θαη, επηζηξαηεχνληαο ηηο γλψζεηο, ηηο ζθέςεηο θαη ηελ εκπεηξία ηνπ, πξνζπαζεί λα δψζεη ζηα εξσηήκαηα απηά κηα επαξθή, έζησ θαη 3

4 πξνζσξηλή, απάληεζε. Απψηεξνο ζηφρνο ηνπ είλαη λα εθζέζεη ηηο ηδέεο ηνπ, λα κνηξαζηεί ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ κε ηνλ αλαγλψζηε, Δπηδηψθεη, ινηπφλ, κε ην θείκελφ ηνπ λα πιεξνθνξήζεη ηνλ αλαγλψζηε, λα ηνλ πξνβιεκαηίζεη, λα ηνλ πείζεη, λα ηνλ δηδάμεη δειαδή κε ηελ επξχηεξε έλλνηα. Ο δνθηκηνγξάθνο, σζηφζν, δελ απεπζχλεηαη κφλν ζηε λφεζε αιιά θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ θφζκν ηνπ αλαγλψζηε, επηδεηεί λα ηνλ ζπγθηλήζεη θαη λα ηνλ ηέξςεη. Μηα πξώηε πξνζέγγηζε ηνπ δνθηκηαθνύ ιόγνπ α) Κείκελν Απόζπαζκα: Σν πλεχκα κνπ είλαη δχζηξνπν θαη κειαγρνιηθφ θαη γιηζηξάεη πάλσ απ ηηο επραξηζηήζεηο πνπ ζπλαληάεη γηα λ αδξαρηεί θαη λα ζηξαθεί απ ηηο αηπρίεο. ζαλ ηηο κχγεο πνπ δελ κπνξνχλ λα ζηαζνχλ πάλσ ζ έλα ζψκα θαιά γπαιηζκέλν θαη ιεηαζκέλν, κα πνπ θάζνληαη θη αλαπαχνληαη ζηα δχζθνια θη αλψκαια κέξε, θαη ζαλ ηηο βδέιιεο πνπ νξέγνληαη θαη ξνπθνχλ κφλν ην θαθφ αίκα. Δμ άιινπ, ππνρξέσζα ηνλ εαπηφ κνπ λα ηνικψ λα πσ φηη ηνικψ λα θάλσ, θαη κε πεηξάδεη αθφκα θαη λα βάδσ ζην λνπ κνπ ζθέςεηο αλνκνιφγεηεο. Οη ρεηξφηεξνη απ ηνπο ηξφπνπο κνπ θαη ηηο πξάμεηο κνπ δε κνπ θαίλνληαη ηφζν άζθεκνη, φζν κνπ θαίλεηαη άζθεκν θαη δεηιφ λα κελ ηνικψ λα ηνπο νκνινγήζσ. Ζ δπζθνιία γηα ηνλ θαζέλα καο είλαη ε εμνκνιφγεζε, ελψ ζα πξεπε λα λαη ε πξάμε. Θα ηνικνχζεο επθνιφηεξα λα ιαζέςεηο αλ δε ζε ζπγθξαηνχζε θάπσο ην θνπξάγην πνπ ζα ρξεηαδφηαλ γηα λα νκνινγήζεηο. Απηφο πνπ ζα ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα ηα πεη φια, ζα ρε αθφκα ππνρξέσζε λα κελ θάλεη ηίπνηα απ φηη είλαη αλαγθαζκέλνο λα θξαηήζεη θξπθφ. Ο Θεφο λα δψζεη απηή ε ειεπζεξνζηνκία κνπ λα νδεγήζεη ηνπο αλζξψπνπο καο ζηελ ειεπζεξία, πάλσ απ απηέο ηηο δεηιέο θαη πξνζπνηεηέο αξεηέο πνπ γελληνχληαη απ ηηο αηέιεηεο καο, θαη λα κπνξέζεη λα ηνπο ηξαβήμεη σο ην ζσζηφ δξφκν, έζησ θη αλ πξφθεηηαη λα κε λνκίζνπλ γηα ρσξίο κέηξν άλζξσπν. Πξέπεη λα βιέπεηο ην θνπζνχξη ζνπ θαη λα ζπνπδάδεηο γηα λα κπνξείο λα ην εθθξάζεηο. ζνη ην θξχβνπλ απ ηνπο άιινπο, ην θξχβνπλ απ ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπο, θη αλ ηχρεη λα ην δνπλ, ηνπο θαίλεηαη πσο δελ είλαη αξθεηά θξπκκέλν, ην απνδηψρλνπλ, ην καζθαξεχνπλ ζηελ ίδηα ηνπο ηε ζπλείδεζε. Σνπ ζψκαηνο ηα δεηλά γίλνληαη πην θαλεξά πιεζαίλνληαο. Αλαθαιχπηνπκε πσο είλαη αξζξηηηθά απηφ πνπ ιέγακε θξπνιφγεκα ή ζηξακπνχιεγκα. Σα δεηλά ηεο ςπρήο φζν πην δπλαηά, ηφζν πην ζθνηεηλά είλαη, φζν πην άξξσζηνο είζαη ηφζν πην ιίγν ην αηζζάλεζαη. Να γηαηί πξέπεη θάζε ιίγν λα θέξλεηο ζην θσο, κε αλειέεην ρέξη, λα ηα αλνίγεηο θαη λα ηα μεξηδψλεηο κέζα απ ηα ζσζηθά ζνπ. πσο κε ηηο θαιέο πξάμεηο έηζη θαη κε ηα αδηθήκαηα, ε απιή εμνκνιφγεζε ζ αλαθνπθίδεη θάπνηε. Δίλαη ηάρα ε αζθήκηα ηνπ ιάζνπο πνπ καο θάλεη πεξηηηή ηελ ππνρξέσζε λα νκνινγήζνπκε; Montaigne 4

5 5 ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 1. Δίδε δνθηκίνπ: α)σηοσαζηικό (ςποκειμενικό) β) Αποδεικηικό (ανηικειμενικό) γ) Γηάθξηζε θαηά ηνπ Scholes θαη Klaus: 1. δνθίκην πεηζνύο (απνδεηθηηθό δνθίκην) 2. αθεγεκαηηθό δνθίκην 3. δξακαηηθό δνθίκην 4. ζηνραζηηθό δνθίκην 2. Η νξγάλσζε ηνπ απνδεηθηηθνύ δνθηκίνπ α. Δηζαγσγή β. Αλάπηπμε γ. Δπίινγνο 3. Γνθίκην θαη άιια γξακκαηεηαθά είδε: α) Δπηζηεκνληθόο ιόγνο β) Ρεηνξηθόο θαη ινγνηερληθόο ιόγνο γ) Γεκνζηνγξαθηθόο ιόγνο 4. Οκνηόηεηεο Γνθηκίνπ Δπηζηεκνληθώλ θεηκέλσλ 5. Γηαθνξέο Γνθηκίνπ - Δπηζηεκνληθώλ θεηκέλσλ α) Γνθίκην β) επηζηεκνληθά θείκελα 6. Παξαδείγκαηα: α) απνδεηθηηθό δνθίκην «Η ηερληθή πξόνδνο» (Δ. Π. Παπαλνχηζνο, Πξαθηηθή Φηινζνθία) 26 Απγνχζηνπ 1965 ********* ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 1. Σα είδε ηνπ δνθηκίνπ: Α. Σηοσαζηικό (ςποκειμενικό) Πποζεγγίζει ηη λογοηεσνία 1. Πξόζεζε: Διεχζεξνο ζηνραζκφο: ν δνθηκηνγξάθνο πεξηδηαβαίλεη ειεχζεξα πάλσ ζε έλα ζέκα θαη εθθξάδεη ηηο πξνζσπηθέο ηνπ παξαηεξήζεηο, εθηηκήζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνχο, πνπ ηα αληιεί απφ ηε γεληθή πείξα ηεο δσήο ηνπ, ηηο γλψζεηο, ηηο ζθέςεηο θαη ηε θαληαζία ηνπ (εμνκνινγεηηθφο ηφλνο), κε απψηεξν ζηφρν λα πξνθαιέζεη αηζζεηηθή ζπγθίλεζε. 2. Γιώζζα: Πνηεηηθή / ζπλππνδεισηηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο: ζπλεηξκηθφ παηρλίδη κε ηηο ιέμεηο, ηηο εηθφλεο, ηηο ηδέεο πνπ ζπκβνινπνηνχληαη, ππνβάιινληαο παξά πείζνληαο. 3. Μέζα πεηζνύο: Δπίθιεζε ζην ζπλαίζζεκα (έκκεζε πεηζψ).

6 4. Οξγάλσζε: πλεηξκηθή: δηαηζζεηηθή αλάπηπμε ησλ ηδεψλ. Γελ είλαη εχθνιν λα αληρλεχζνπκε ηε ζρέζε ζέζε - απφδεημε, ελδηαθέξεη πεξηζζφηεξν ε χθαλζε ηνπ ιφγνπ θαη φρη ε ινγηθή πνπ δηέπεη ην δνθίκην. Ζ ζπλεθηηθφηεηα ζηεξίδεηαη ζηε ζπλεηξκηθή ζχλδεζε ησλ παξαγξάθσλ. 5. θνπηά: Τπνθεηκεληθή: πξνζσπηθή ζθνπηά, ειεπζεξία εξκελείαο ηνπ ζέκαηνο, παξάζεζε ππνθεηκεληθψλ θξίζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παξαηήξεζε ή ηε θαληαζία. Β. Αποδεικηικό (ανηικειμενικό) Πποζεγγίζει ηον επιζηημονικό λόγο 1. Πξόζεζε: Απφδεημε κηαο ζέζεο: ν δνθηκηνγξάθνο θξίλεη ή εθιατθεχεη επηζηεκνληθά ζέκαηα δηαζαθελίδνληαο θάπνηα ζεκεία ηνπο πνπ δελ είλαη θαηαλνεηά, πιεξνθνξεί, εξκελεχεη, απνδεηθλχεη, κεηαδίδεη ζην επξχ θνηλφ γλψζεηο, θηιηξαξηζκέλεο απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ. 2. Γιώζζα: Αλαθνξηθή / θπξηνιεθηηθή / ινγηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο: αθξίβεηα ζηε δηαηχπσζε. 3. Μέζα πεηζνύο: Δπίθιεζε ζηε ινγηθή 4. Οξγάλσζε: Λνγηθή δηάηαμε - δφκεζε ηνπ ιφγνπ. 5. θνπηά: Αληηθεηκεληθή: ηεθκεξίσζε κε βάζε ηηο γλψζεηο. εκείσζε: Καηά ηνπο Scholes θαη Klaus ην δνθίκην κπνξεί λα ρσξηζζεί: 1. δνθίκην πεηζνύο (απνδεηθηηθό δνθίκην) 2. αθεγεκαηηθό δνθίκην 3. δξακαηηθό δνθίκην 4. ζηνραζηηθό δνθίκην 2. Η νξγάλσζε ηνπ απνδεηθηηθνύ δνθηκίνπ Ο ηξφπνο ζχλζεζεο ηνπ δνθηκίνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ξεπζηφηεηα θαη πνιπκνξθία. Δληνχηνηο, ππάξρεη έλαο βαζηθφο ηχπνο ζχλζεζεο γηα φια ηα δνθίκηα, θπξίσο φκσο ηα απνδεηθηηθά: α. Δηζαγσγή: έθζεζε ηνπ ζέκαηνο, ηεο πξνβιεκαηηθήο ηνπ, κε ζηφρν ηελ πξφθιεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο. Καηφπηλ (ζηελ ίδηα ή ζε λέα ) δηαηχπσζε ηεο θχξηαο / θαηεπζπληήξηαο ηδέαο, πνπ είλαη θαη ε ζέζε ηνπ ζπγγξαθέα γηα ην ζέκα β. Αλάπηπμε: Παξάζεζε ηνπ απνδεηθηηθνχ πιηθνχ κε δηαζαθήληζε ηεο θχξηαο ηδέαο ή απφδεημε ηεο ζέζεο ηνπ ζπγγξαθέα. γ. Δπίινγνο: πκππθλσκέλε παξνπζίαζε ηνπ θχξηνπ κέξνπο ή επαλέθζεζε ηεο αξρηθήο ζέζεο ηνπ ζπγγξαθέα, ε νπνία φκσο πιένλ πξνζεγγίδεηαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ ηνλ αλαγλψζηε. 3. Γνθίκην θαη άιια γξακκαηεηαθά είδε: α) Δπηζηεκνληθόο ιόγνο Πξαγκαηεία: ε ζρεηηθά εθηελήο γξαπηή έθζεζε κηαο επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη ησλ πνξηζκάησλ ζηα νπνία θαηάιεμε. Μειέηε: γξαπηή εξγαζία πνπ πξνθχπηεη απφ ζπζηεκαηηθή έξεπλα ελφο ζέκαηνο θαη απνηειεί κεζνδηθή έθζεζε ησλ πνξηζκάησλ ηεο Γηαηξηβή: εμέηαζε ελφο επηζηεκνληθνχ ζέκαηνο απφ φιεο ηηο απφςεηο ηνπ κε ηξφπν εμαληιεηηθφ, ρσξίο λα αθήλεη πνπζελά θαλέλα θελφ ή ράζκα. Δίλαη κηα κεζνδηθή δηείζδπζε ζην βάζνο νιφθιεξνπ ηνπ ζέκαηνο. Μνλνγξαθία: έξεπλα ζε έλα απφιπηα εμεηδηθεπκέλν θαη απηνηειέο ζέκα. β)ρεηνξηθόο θαη ινγνηερληθόο ιόγνο Γηδαρή: ιφγνο κε πξφζεζε λνπζεζίαο αιιά θαη πξνζπάζεηα άκεζνπ επεξεαζκνχ ηνπ αλαγλψζηε ή αθξναηή. Απνηειεί δηαθξηηηθφ γλψξηζκα ηεο εθθιεζηαζηηθήο (φπσο θαη ηεο πνιηηηθήο θαη φπνηαο άιιεο ξεηνξηθήο). 6

7 Ηκεξνιόγην: είδνο απηνβηνγξαθίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζηε ρξνλνινγηθή θαηαγξαθή πξνζσπηθψλ βησκάησλ θαζψο θαη θξίζεσλ, παξαηεξήζεσλ ζηα θαζεκεξηλά γεγνλφηα. Δπηζηνιή: γξαπηή επηθνηλσλία κεηαμχ δχν αλζξψπσλ πνπ βξίζθνληαη καθξηά ν έλαο απφ ηνλ άιιν. Γηάινγνο: (αλήθεη πεξηζζφηεξν ζην ινγνηερληθφ είδνο) ζπδήηεζε κεηαμχ δχν ε πεξηζζφηεξσλ πξνζψπσλ, ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο εθθξάδνπλ ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο. γ) Γεκνζηνγξαθηθόο ιόγνο Άξζξν: δεκνζίεπκα ζε εθεκεξίδα ή ζε πεξηνδηθφ πνπ πξαγκαηεχεηαη έλα εηδηθφ, επίθαηξν ζέκα γεληθνχ ελδηαθέξνληνο. Σν θχξην άξζξν πνπ δεκνζηεχεηαη ζηελ πξψηε ζειίδα αλαθέξεηαη ζην ζπνπδαηφηεξν ζέκα ηεο εκέξαο, ελψ ηα δεπηεξεχνληα άξζξα, πνπ αθνξνχλ δηάθνξα ζέκαηα, αζθνχλ θξηηηθή επηδνθηκαζηηθή ή απνδνθηκαζηηθή ζε δηάθνξα πξφζσπα, γεγνλφηα ή θαηαζηάζεηο. Δπηθπιιίδα: έλαο ηχπνο δεκνζηνγξαθηθνχ θεηκέλνπ πνπ αλαθέξεηαη ζε δηάθνξα ζέκαηα θηινινγηθά, επηζηεκνληθά, πνιηηηθά θ.ι.π. θαη γξάθεηαη απφ πξφζσπν εηδηθφ ζην ζέκα. Ο επηθπιιηδνγξάθνο κπνξεί λα μεθηλήζεη απφ έλα επίθαηξν ζέκα, αιιά δε κέλεη πξνζθνιιεκέλνο ζην επίθαηξν, πξνρσξεί ζε παξαηεξήζεηο θαη ζθέςεηο δηαρξνληθνχ ραξαθηήξα θαη γεληθφηεξνπ ελδηαθέξνληνο. Υξνλνγξάθεκα: δεκνζηνγξαθηθφ θείκελν κε επίθαηξν ραξαθηήξα, πνπ ζρνιηάδεη κε εχζπκν ηξφπν θαη παηγληψδε, εηξσληθή δηάζεζε πνηθίια θνηλσληθά πνιηηηζηηθά ή πνιηηηθά ζέκαηα. 4. Οκνηόηεηεο Γνθηκίνπ Δπηζηεκνληθώλ θεηκέλσλ Θέκαηα: επηζηεκνληθά, εζηθά, πνιηηηθά, αηζζεηηθά θ.ι.π. Μέζνδνο: απνδεηθηηθή Τιηθό: επηζηεκνληθφ Πξόζεζε (δηδαθηηθή): επηδεηνχλ λα δηαζαθελίζνπλ θαη λα θαηαδείμνπλ ηελ αιήζεηα ή ην ςεχδνο θάπνηνπ ζέκαηνο, ηνπ νπνίνπ ην θχξνο ακθηζβεηείηαη, θαη λα εμαθξηβψζνπλ κεζνδηθά ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα κηαο ηδέαο, ψζηε λα δηαζαθεληζηεί πιήξσο. 5. Γηαθνξέο Γνθηκίνπ - Δπηζηεκνληθώλ θεηκέλσλ α) Γνθίκην 1.Τπνθεηκεληζκφο (έθζεζε πξνζσπηθψλ απφςεσλ) 2.Δμαληιεηηθή εμέηαζε, πεξηνξηζκέλε έθηαζε 3.Σν αηζζεηηθφ απνηέιεζκα απνηειεί απηνζθνπφ, ε κνξθή κεηξά φζν θαη ε νπζία 4.Απεπζχλεηαη ζε φινπο, ηφζν ζηε λφεζε ηνπ δέθηε φζν θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ θφζκν, πιεξνθνξεί, αιιά θαη ζπγθηλεί, ηέξπεη. β) Δπηζηεκνληθά θείκελα 1.Αληηθεηκεληθφηεηα (επηζηεκνληθά δεδνκέλα) 2.Δμέηαζε ελφο ζέκαηνο κε ηξφπν εμαληιεηηθφ, κεζνδηθφ θαη ζπζηεκαηηθφ, κεγάιε ζπλήζσο έθηαζε. 3. Λνγηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο θαη ρξήζε εηδηθήο νξνινγίαο 4.Απεπζχλεηαη ζε εμεηδηθεπκέλν θνηλφ, πνπ δεηά έγθπξε ελεκέξσζε, αλαθέξεηαη ζηε λφεζε ηνπ αλαγλψζηε θαη ηνλ κνξθψλεη. 6. Παξαδείγκαηα: α) απνδεηθηηθό δνθίκην 7

8 Η ηερληθή πξόνδνο (Δ. Π. Παπαλνχηζνο, Πξαθηηθή Φηινζνθία) ζνη, θνπλψληαο κειαγρνιηθά ην θεθάιη ή πςψλνληαο ηε θσλή κε νξγή, αξλνχληαη ηελ εζηθή πξφνδν ηνπ αλζξψπνπ θαηά ηνπο καθξνχο αηψλεο ηεο ηζηνξηθήο ηνπ δηαδξνκήο, κηινχλ ζπλήζσο κε αδηαθνξία, ή θαη κε πεξηθξφλεζε, γηα ηελ αμία ηεο «πιηθήο» πξνφδνπ, ησλ θαηαθηήζεσλ δειαδή ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερληθήο, πνπ άιιαμαλ ζηνπο ρξφλνπο καο ηε κνξθή ηνπ θφζκνπ. Κακηά επηξξνή, ιέγνπλ δελ έρνπλ απηά ηα πνιπζξχιεηα ζαχκαηα απάλσ ζηνλ εζηθφ βίν ηνπ αλζξψπνπ, ζην ραξαθηήξα, ζηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Άιιε ε κηα ηξνρηά, άιιε ε άιιε, δελ πεγαίλνπλ παξάιιεια. Ή θακηά νπζηαζηηθή αμία, ιέγνπλ, δελ έρνπλ νη ηερληθέο ηειεηνπνηήζεηο ησλ κέζσλ ηεο δσήο, γηα ηηο νπνίεο ππεξεθαλεχεηαη ν πνιηηηζκφο καο. Δπηπρέζηεξνο ήηαλ ν άλζξσπνο πνπ δνχζε ρσξίο ηηο ζεκεξηλέο αλέζεηο, ζε θνηλσλίεο απινχζηεξεο, «πξσηφγνλεο». Ή φρη κφλν δελ θαιπηέξεςε, αιιά ρεηξνηέξεςε ηνλ άλζξσπν ε πξφνδνο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερληθήο. Πνιιαπιαζίαζε θαη έθαλε πην raffinee ηε δχλακε ηεο θαθνπξγίαο ηνπ... Θα πξνζπαζήζσ λα απνδείμσ φηη θαη νη ηξεηο απηέο ππνζέζεηο είλαη αζηήξηρηεο, βξίζθνληαη ζε αζπκθσλία κε εμψθζαικα γεγνλφηα. Πξψηνλ, είλαη πιάλε λα λνκίδνκε φηη ε επεκεξία δελ επεξεάδεη πξνο ην θαιχηεξν ην ήζνο ησλ αλζξψπσλ. Πξνζνρή: δε ιέγσ ε επκάξεηα, ν πινχηνο, ε πνιπηέιεηα, ιέγσ ε επεκεξία, δειαδή ε επάξθεηα ησλ πιηθψλ κέζσλ ηεο δσήο, πνπ επηηξέπεη ηηο απαξαίηεηεο γηα έλαλ πνιηηηζκέλν άλζξσπν αλέζεηο. Σα παξαδείγκαηα αθζνλνχλ, απφ παξαηεξήζεηο απάλσ θαη ζηελ αηνκηθή θαη ζηε ζπιινγηθή δσή. Ζ πελία, σο ζπλψλπκν ηεο πείλαο, ηεο αξξψζηηαο θαη ηεο ακάζεηαο, είλαη ν ρεηξφηεξνο ζχκβνπινο ηνπ αλζξψπνπ θαη ε κεγαιχηεξε κάζηηγα ησλ θνηλσληψλ. Άηνκα ή ιανί πνπ ιηκνθηνλνχλ, δεθαηίδνληαη απφ αξξψζηηεο θαη είλαη βπζηζκέλνη ζηελ ακάζεηα, έρνπλ ην βνχξθν θαη ηε δπζηπρία κέζα ζηελ ςπρή ηνπο. Φζνλνχλ, απερζάλνληαη, κηζνχλ φρη κφλνλ φζνπο γεχνληαη άλεηα ηα αγαζά ηεο δσήο, αιιά θαη ηνπο νκνίνπο ησλ. Ζ εμαζιίσζε δηεζείηαη έσο ηνπο εζψηεξνπο πφξνπο ηεο ςπρήο ηνπο θαη ηνπο εμαρξεηψλεη. Αξεηέο φπσο ε αγάπε ηεο ειεπζεξίαο, ε απηνθπξηαξρία, ε αμηνπξέπεηα δελ κπνξνχλ λα ξηδψζνπλ ζε έδαθνο ςπρηθφ, πνπ ην έρνπλ απνςηιψζεη νδπλεξέο πιηθέο ζηεξήζεηο. θιάβνπο, αθξαηείο, επηειείο θάλεη ηνπο αλζξψπνπο ε αγηάηξεπηε θηψρεηα. Αληίζεηα ε επεκεξία, σο ζπλψλπκν ηεο εππνξίαο ζηα πιηθά κέζα ηεο δσήο, ηεο πγείαο θαη ηεο κφξθσζεο, επηδξά επεξγεηηθά απάλσ ζην ραξαθηήξα ησλ αηφκσλ θαη ησλ ιαψλ. Σνπο θάλεη θηιειεχζεξνπο, εππξεπείο, γελλαηφςπρνπο. Σνπο δίλεη ηε ραξά ηεο δσήο πνπ θάλεη ηνλ άλζξσπν λα ραίξεηαη ηελ αλζξσπηά ηνπ. Να ππεξεθαλεχεηαη γη απηήλ. Να ηελ ηηκά, θαη ζην δηθφ ηνπ πξφζσπν θαη ζην πξφζσπν ησλ νκνίσλ ηνπ. «Δπζηάζεηα» (κε φιεο ηηο ζεκαζίεο ηεο ιέμεο) δελ έρνπλ νχηε ηα άηνκα νχηε νη θνηλσλίεο πνπ καζηίδνληαη απφ ηελ εμαζιίσζε. Καη είλαη ερζξφο ηνπ αλζξψπνπ εθείλνο (ν ζνθφο ή ν πνιηηηθφο) πνπ ζεσξεί άζρεηεο κεηαμχ ηνπο ηελ επεκεξία κε ηελ επηπρία, ηελ επηπρία κε ηελ αξεηή. Υαξά θαη θαινζχλε (φζν θαη αλ επηρεηξνχκε λα αληηζηαζκίζνκε ηηο ζηεξήζεηο ηνπ παξφληνο κε πξνζδνθίεο ηνπ κέιινληνο) δελ κπνξεί λα έρεη ν άλζξσπνο ή ν ιαφο ν εμαζιησκέλνο απφ ηα δεηλά ηεο πείλαο, ηεο αξξψζηηαο θαη ηεο ακάζεηαο. Υνξηάζεηε ηνλ, γηαηξέςεηε ηνλ, κνξθψζεηε ηνλ θαη ζα δεκηνπξγήζεηε ηηο πξνυπνζέζεηο γηα λ αζηξάςεη κέζα ηνπ ην θσο ηεο αιήζεηαο, ηεο νκνξθηάο θαη ηεο αξεηήο - κε κηα ιέμε : ηεο αλζξσπηάο. Γεχηεξνλ, είλαη πιάλε λα ππνζέηνκε φηη νη εθπιεθηηθέο θαηαθηήζεηο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερληθήο, γηα ηηο νπνίεο δηθαηνινγεκέλα ππεξεθαλεχεηαη ν πνιηηηζκφο καο, δελ έρνπλ θακηάλ νπζηαζηηθήλ αμία, επεηδή ηάρα δελ έθαλαλ «επηπρέζηεξν» ηνλ άλζξσπν - άξα δελ απνηεινχλ «πξφνδν». «Αρ! ηη σξαία πνπ δνχζαλ άιινηε νη άλζξσπνη ζηηο πξσηφγνλεο θνηλσλίεο ηνπο, ρσξίο ην ηειέθσλν, ην ξαδηφθσλν, ην 8

9 απηνθίλεην, ην αεξνπιάλν».. Γελ πξέπεη, λνκίδσ, λα παίξλνκε ζηα ζνβαξά απηφ ηνλ ςεπηνξνκαληηζκφ ηεο ππνθξηηηθήο λνζηαιγίαο ηνπ παξειζφληνο. Πξψηα - πξψηα γηαηί δνγκαηίδεη «εθ ηνπ αζθαινχο» θαη «κε ην αδεκίσην»: δελ εγλψξηζα αθφκε θαλέλα νπαδφ ηνπ δφγκαηνο λα δηαθφςεη ην ειεθηξηθφ ξεχκα ζην ζπίηη ηνπ γηα λα δήζεη επηπρέζηεξνο. Καη έπεηηα, γηαηί είλαη ηνπιάρηζην γεινίν λα ππνζηεξίδεη θαλείο φηη δνχζαλ «θαιχηεξα» νη άλζξσπνη ηφηε πνπ νη γηαηξνί θαίγαλε κε ππξσκέλν ζίδεξν ηηο κνιπζκέλεο πιεγέο (ρσξίο θπζηθά, λα κεηαρεηξίδνληαη αλαηζζεηηθά ή αλαιγηθά θάξκαθα) ή πνπ πέζαηλαλ ηα κσξά θαηά εθαηνκκχξηα απφ εληεξίηηδα... ή ηφηε πνπ ζνθνί θαη πςειήο επαηζζεζίαο άλζξσπνη θαηαδέρνληαλ λα ζεσξνχλ ηε δνπιεία αλαπφθεπθηε, επεηδή έπξεπε λα κέλνπλ ψξεο θαη δπλάκεηο ζ απηνχο θαη ζηνπο νηθείνπο ησλ ειεχζεξεο γηα λα δηαβάδνπλ θαη λα ςπραγσγνχληαη...ή ηφηε πνπ ε αλάγλσζε θαη ε γξαθή ήηαλ πξνλφκην ησλ νιίγσλ θαη ησλ «ηζρπξψλ» θαη ν κεγάινο αξηζκφο έπξεπε λα πηζηεχεη κνίξα ηνπ αδπζψπεηε λα κέλεη εζαεί βπζηζκέλνο ζηελ άγλνηα, ζηε δεηζηδαηκνλία θαη ζην ζθφηνο. Έρνκε άξαγε φινη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο ηεξάζηηεο πξνφδνπο πνπ έρεη πξαγκαηνπνηήζεη ζηα κέζα θαη ζηνλ ηξφπν ηεο δσήο καο απηφο ν πνιηηηζκφο πνπ ηνλ απνθαινχκε κε πεξηθξφλεζε «απιψο ηερληθφ»; Ηδνχ κηα ιεπηνκέξεηα δηαηππσκέλε κε αξηζκνχο πνπ αμίδεη λα ηε ζθεθηνχκε πνιχ: ην Λίβεξπνπι (ηεο Μεγ. Βξεηαλίαο) ν κέζνο φξνο δσήο ησλ θαηνίθσλ ην 1846 ήηαλ ην 26ν έηνο ηεο ειηθίαο, ζην Μπφζηνλ (ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ) ν κέζνο φξνο ήηαλ πέξζη ην 66,7 ηεο ειηθίαο. Καη δελ είλαη κφλν ε δηάξθεηα πνπ κεγάισζε, έγηλε θαη ην πνηφλ ηεο δσήο δηαθνξεηηθφ. ήκεξα ν άλζξσπνο ησλ πξνρσξεκέλσλ ζηνλ πνιηηηζκφ ρσξψλ έρεη άπεηξεο επθαηξίεο λα «εληείλεη» θαη λα «πςψζεη» (λα επγελίζεη κε ηα αγαζά ηεο παηδείαο) ηε δσή ηνπ. Να ηελ εθηηκήζεη θαη λα ηε ραξεί. ηη δεη «θαιχηεξα», «αλεηφηεξα», «ηειεηφηεξα», «αλζξσπηλφηεξα», δελ κπνξεί λα ακθηζβεηεζεί. Δίλαη άξαγε θαη επηπρέζηεξνο; Ζ απάληεζε εμαξηάηαη απφ ην ηη νλνκάδεηαη «επηπρία». Θα αλαγλσξίζεηε πάλησο φηη φηαλ πεζαίλεη θαλείο πνιχ λένο, αθνχ έρεη δήζεη κηα πεξηνξηζκέλε, θνπηή θαη ηπξαλληζκέλε δσή - δελ πξνιαβαίλεη ηνπιάρηζην λα επηπρήζεη.... Σξίην θαη ηειεπηαίν, είλαη πιάλε λα ππνζηεξίδνκε φηη ε επηζηεκνληθή θαη ηερληθή πξφνδνο ησλ ηειεπηαίσλ ηξηψλ αηψλσλ φρη κφλν δελ θαιπηέξεςε, αιιά ρεηξνηέξεςε ηνλ άλζξσπν. Σν επηρείξεκα (πνπ κε ηφζελ ειαθξφηεηα επαλαιακβάλεηαη αθφκε θαη απφ ζνβαξνχο ζπδεηεηέο) φηη νη πην πξννδεπκέλνη ζηελ επηζηήκε θαη ζηα γξάκκαηα ιανί θάλεθαλ νηθηξφηεξνη θαη πην αδίζηαρηνη, απάλσ ζηνλ ππξεηφ ηνπ ηειεπηαίνπ πνιέκνπ, δελ έρεη απνδεηρηηθήλ αμία αλακθηζβήηεηε, άκα ην αλαιχζεη θαλείο πεξηζζφηεξν. Τπελζπκίδσ ηε δηάθξηζε, πνπ θάλνπλ νη Μαζεκαηηθνί, κεηαμχ αλαγθαίσλ θαη επαξθψλ ζπλζεθψλ, γηαηί απηή ζα καο δψζεη ην ινγηθφ ζρήκα λα βάινκε ηα πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπο. Να ππάξρνπλ ζε κεγάιε πνζφηεηα πδξαηκνί ζηελ αηκφζθαηξα, είλαη κηα αλαγθαία πξνυπφζεζε ηεο βξνρήο - φρη φκσο θαη επαξθήο, γηαηί απηή θαη κφλε (ρσξίο π.ρ. κηαλ νξηζκέλε πηψζε ηεο ζεξκνθξαζίαο) δελ θέξλεη ηε βξνρή. Απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηε δηθή καο πεξίπησζε. Καλείο δελ ζα ηζρπξηζηεί φηη θηάλεη κηα δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ζηε Υεκεία ή έλα Νφκπει ηεο Φπζηθήο γηα λα γίλεη θαη εζηθά αλψηεξνο έλαο άλζξσπνο, φηαλ φκσο θσηίδεηαη ν λνπο ηνπ κε ηε δηεξεχλεζε ησλ λφκσλ ηνπ ζχκπαληνο θαη απφ ηνχην ην θσηηζκφ πςψλεηαη ην πλεπκαηηθφ ηνπ βιέκκα έσο ηε ζεψξεζε θάπνησλ αλψηεξσλ αιεζεηψλ, δεκηνπξγνχληαη νη αλαγθαίεο ζπλζήθεο γηα λα αλαπηπρζνχλ κέζα ζηελ ςπρή ηνπ ηα ζπέξκαηα ηνπ θαινχ (εάλ είλαη δσληαλά) θαη έηζη λα γίλεη πην άλζξσπνο. Υσξίο απηφλ ηνλ ηειεπηαίν φξν ( ηελ επαξθή ζπλζήθε ηνπ καζεκαηηθνχ) ν επηζηήκνλαο ή ν ηερληθφο καο ζα θαηαληήζεη έλαο ηεξαηψδεο λνπο ηφζν πξνζεισκέλνο ζηηο άηεγθηεο γεληθεχζεηο ηνπ, ψζηε λα είλαη ηθαλφο γηα ηηο 9

10 κεγαιχηεξεο ζεξησδίεο. Καη ηνχην επεηδή έρεη κείλεη ζηε κέζε ηνπ δξφκνπ: ζηάζεθε ζηηο γλψζεηο, δελ πξνρψξεζε έσο ηε γλψζε. Έσο δειαδή εθείλε ηελ νινθιήξσζε ηνπ πλεχκαηνο πνπ δελ μερσξίδεη πηα κε ζηεγαλά ηνηρψκαηα απφ δσ ηελ «αιήζεηα» απφ θεη ηελ «νκνξθηά» θαη παξαπέξα ηελ «αξεηή», αιιά αηζζάλεηαη, θξίλεη θαη ηηκά, ζα κηαλ αθαηάιπηε ελφηεηα, ηελ αξεηή κέζα ζηελ νκνξθηά ηεο αιήζεηαο. Ζ ζσζηή ινηπφλ ηνπνζέηεζε ηνπ δεηήκαηφο καο είλαη λα πνχκε φηη ε πξφνδνο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερληθήο κπνξεί λα θαιπηεξέςεη ηνλ άλζξσπν (φπσο αζθαιψο κπνξεί θαη λα ηνλ ρεηξνηεξέςεη - ζαλ ηνλ δηαξξήθηε πνπ έρεη απνθηήζεη ηειεηνπνηεκέλα εξγαιεία), αθνχ δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ πλεπκαηηθή ηνπ απνγείσζε. Αξθεί λα ζπλερίζεη ηελ πηήζε ηνπ θαη λα πάεη πνιχ ςειά... Αο ην πάξνκε κηα γηα πάληα απφθαζε, αθνχ κπήθακε ζην δξφκν ησλ επηζηεκνληθψλ θαη ηερληθψλ θαηαθηήζεσλ, δε γίλεηαη πηα λα γπξίζνκε πίζσ. Αιιά νχηε σθειεί. Απάξλεζε ηεο πξνφδνπ ζ απηφ ηνλ ηνκέα ζεκαίλεη επάλνδν ζηε βαξβαξφηεηα. Δπηπρέζηεξε θαη εζηθφηεξε ζα γίλεη ε αλζξσπφηεηα φρη δεζκεχνληαο αιιά αθήλνληαο πην ειεχζεξν αθφκε ην πλεχκα. Ζ ζσηεξία καο είλαη φρη ιηγφηεξε, αιιά πεξηζζφηεξε, πιαηχηεξε θαη βαζχηεξε κάζεζε. Δξσηήζεηο - εξγαζίεο: ην ζπγθεθξηκέλν δνθίκην ν Παπαλνχηζνο ππνζηεξίδεη ηελ αμία ηεο «πιηθήο πξνφδνπ», ησλ θαηαθηήζεσλ δειαδή ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερληθήο. Να αληρλεχζεηε ηε ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θεηκέλνπ, θαζψο επίζεο θαη ηε ζπλνρή κεηαμχ ησλ παξαγξάθσλ. Ννκίδεηε φηη ν ζπγγξαθέαο δηεπθνιχλεη ηνλ αλαγλψζηε λα παξαθνινπζήζεη ηε ζπιινγηζηηθή ηνπ πνξεία; Μειεηήζηε πξνζεθηηθά ηελ παξάγξαθν 3 θαη εληνπίζηε ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο αλαπηχζζεηαη ε ζεκαηηθή πεξίνδνο. Πνηα απνδεηθηηθά κέζα ρξεζηκνπνηεί ν ζπγγξαθέαο, γηα λα αλαζθεπάζεη ηε δεχηεξε ππφζεζε ζηελ παξάγξαθν 4; Έλα απφ ηα κέζα πεηζνχο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ζπγγξαθέαο ζηελ ίδηα παξάγξαθν είλαη ε εηξσλεία. Δληνπίζηε θάπνην ζρεηηθφ παξάδεηγκα. Τπνζηεξίδεηαη φηη ην δνθίκην έρεη δηδαθηηθφ ραξαθηήξα. πδεηήζηε ηελ άπνςε απηή κε βάζε ην ζπγθεθξηκέλν δνθίκην. Με πνηνπο ηξφπνπο κπνξνχκε λα πνχκε φηη καο δηδάζθεη ν ζπγγξαθέαο; Έρεη ην δνθίκηφ ηνπ ηε κνξθή ηεο άκεζεο δηδαρήο πνπ ζπλαληνχκε ζε θαζαξά δηδαθηηθά είδε ιφγνπ, πρ. ζε έλα εθθιεζηαζηηθφ θήξπγκα ; 10

11 11 ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 1. Θέκα: «Τα όξηα ηεο ειεπζεξίαο θαη ην δηθαίωκα λα πξνζβάιιεηο» «Ζ ειεπζεξία είλαη ην κνλαδηθό πξάγκα πνπ δελ κπνξείο λα έρεηο εθηόο αλ είζαη πξόζπκνο λα ην παξαρωξήζεηο ζηνπο άιινπο.» (William Allen White) Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ Η ππόκληζη υρ άζκηζη ελεςθεπίαρ Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ 2. Γνκηθή πξνζέγγηζε ηνπ θεηκέλνπ: α. Πξόινγνο: α) Σν πεξηερόκελν ηνπ πξνιόγνπ 1. Πξνζσπηθή άπνςε (ζέζε) ηνπ πνκπνύ επί ηνπ ζέκαηνο-πξνβιήκαηνο 2. Κπξίσο ζέκα: Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ Η ππόκληζη υρ άζκηζη ελεςθεπίαρ Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ β) Σν πεξηερόκελν ηνπ θπξίσο ζέκαηνο: Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ ( ππέξηηηινο ελφηεηαο) Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα ( ππέξηηηινο ελφηεηαο) Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ( ππέξηηηινο ελφηεηαο) 3. Δπίινγνο: γ) Σν πεξηερόκελν ηνπ επηιόγνπ ********* ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 1. Θέκα: «Τα όξηα ηεο ειεπζεξίαο θαη ην δηθαίωκα λα πξνζβάιιεηο» «Ζ ειεπζεξία είλαη ην κνλαδηθό πξάγκα πνπ δελ κπνξείο λα έρεηο εθηόο αλ είζαη πξόζπκνο λα ην παξαρωξήζεηο ζηνπο άιινπο.» (William Allen White) Σα πξφζθαηα γεγνλφηα ζην Birmingham ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο, πνπ νδήγεζαλ ζηε καηαίσζε ηνπ ζεαηξηθνχ έξγνπ ηεο ηρ ζπγγξαθέσο Gurpreet Kaur Bhatti, κε ηίηιν Behtzi (Αηίκσζε), πξνο απνθπγή βίαησλ επεηζνδίσλ απφ «πξνζβεβιεκέλνπο» ηρ, νη νπνίνη δελ δίζηαζαλ λα απεπζχλνπλ ζηνπο ζπληειεζηέο ηεο παξάζηαζεο απεηιέο θαηά ηεο δσήο ηνπο, νθείινπλ λα καο πξνβιεκαηίζνπλ ηδηαίηεξα θαζψο δελ απνηεινχλ κεκνλσκέλν πεξηζηαηηθφ πνπ αθνξά ηελ ηνπηθή θνηλσλία. ηελ παξαδνζηαθή επξσπατθή ρψξα ηεο αλεθηηθφηεηαο, ηελ Οιιαλδία, ηνλ πεξαζκέλν Ννέκβξην, πιεξνθνξεζήθακε ηελ δνινθνλία ηνπ ζθελνζέηε Theo Van Gogh, κε αθνξκή ηελ ηαηλία ηνπ πνπ θαηεγνξνχζε ην Ηζιάκ γηα βίαηε ζπκπεξηθνξά πξνο ηηο γπλαίθεο. ε κηα πξσηνθαλή πξνζπάζεηα πξφιεςεο πηζαλψλ εζηηψλ «πξνζβνιήο», ε Οιιαλδηθή Πνδνζθαηξηθή Οκνζπνλδία ζπλέηαμε θαηάινγν κε ζπλζήκαηα θαη ζχκβνια, ηα νπνία απαγνξεχεηαη λα πξνβάιινληαη ζηα γήπεδα ηεο ρψξαο. Απφ ηελ πιεπξά ηνπ, ν πνδνζθαηξηθφο ζχιινγνο Άγηαμ, γλσζηφο γηα ηνπο δεζκνχο ηνπ κε ηελ εβξατθή θνηλφηεηα, επηρεηξεί λα απo-εβξαηνπνηήζεη ηελ νκάδα,

12 πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξίζεη ηελ αληη-εβξατθή ζηάζε ησλ νπαδψλ ησλ άιισλ νκάδσλ, πνπ έρεη γίλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ελνριεηηθή. Σα παξαπάλσ γεγνλφηα, κηθξφο αξηζκφο κίαο καθξάο θαη απμαλφκελεο ιίζηαο, απνθηνχλ ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην βαζκφ πνπ δελ αθνξνχλ ηηο γλσζηέο ζενθξαηηθέο θνηλσλίεο ηνπ πλεπκαηηθνχ ηαιηκπαληζκνχ, αιιά αληίζεηα δπηηθέο θηιειεχζεξεο θνηλσλίεο πνπ παξαδνζηαθά δηαθξίλνληαη γηα ηελ αλεθηηθφηεηά ηνπο. Σίζεηαη ινηπφλ ην απιφ φζν θαη θξίζηκν εξψηεκα: Δίλαη δπλαηό λα ζπλδπαζηεί ε ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο κε ηελ απνθπγή ηεο πξνζβνιήο απηώλ νη νπνίνη ελδερνκέλωο ζίγνληαη από ηα πξνϊόληα ηεο ειεύζεξεο έθθξαζεο; Ζ απάληεζε είλαη αξλεηηθή. Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ Οη ακήραλεο πξνζπάζεηεο ζπγθεξαζκνχ ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ θαίλεηαη λα θαηαιήγνπλ ζε δηάθνξεο κνξθέο απηνινγνθξηζίαο πνπ ζπρλά παίξλνπλ ηελ κνξθή ηεο «πνιηηηθήο νξζφηεηαο» (political correctness). ηε βάζε απηψλ ησλ πξαθηηθψλ εδξεχεη έλαο εζηθφο ζρεηηθηζκφο, απφηνθνο κίαο παξάμελεο ζχλζεζεο ηνπ θιαζζηθνχ θηιειεχζεξνπ ζεβαζκνχ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ελφο κεηακνληέξλνπ ξειαηηβηζκνχ (postmodern relativism). Έλαο εζηθφο ζρεηηθηζκφο πνπ απεηιεί ηα ίδηα ηα ζεκέιηα ησλ ζχγρξνλσλ δεκνθξαηηψλ, θαζψο εκκέζσο λνκηκνπνηεί θάζε ινγήο δνγκαηηζκνχο. Δλάληηα ζηελ επηθξάηεζε ηεο πνιηηηθήο νξζφηεηαο πνπ ζαξψλεη ηα ακεξηθαληθά, θπξίσο, παλεπηζηήκηα- ρψξνη πνπ ζα έπξεπε λα απνηεινχλ εζηίεο αλεκπφδηζηεο θαη απεξηφξηζηεο θξηηηθήο, ην ακεξηθαληθφ ίδξπκα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE) ππεξαζπίδεηαη αθφκε θαη ην «δηθαίσκα λα πξνζβάιεηο» («Defending the right to offend», Έλα δηθαίσκα πνπ πξνβάιεη ν γλσζηφο ζε φινπο θσκηθφο εζνπνηφο Rowan Atkinson («Μαχξε Ορηά», «Mr. Bean»), παίξλνληαο ελεξγά κέξνο ζηελ θακπάληα ελάληηα ζηα ζρέδηα ηεο θπβέξλεζεο Μπιεξ λα ραξαθηεξίζεη σο αδίθεκα ηελ πξφθιεζε ζξεζθεπηηθνχ κίζνπο. Σν δηθαίσκα λα αζθείο θξηηηθή ζηηο ηδέεο θάπνηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ ίδην σο κηα απφ ηηο ζεκειηψδεηο ειεπζεξίεο ησλ θνηλσληψλ καο. Η ππόκληζη υρ άζκηζη ελεςθεπίαρ Γελ πξέπεη λα παξαγλσξίδεηαη φηη ε πξόθιεζε ππήξμε ζπλεηδεηή επηινγή θαιιηηερλψλ, ζπγγξαθέσλ θαη θηινζφθσλ, σο άζθεζε ειεπζεξίαο, ζπλεηδεηήο πξνζπάζεηαο δηεχξπλζεο ησλ νξίσλ ηεο ειεπζεξίαο, θαη άξα πξαγκάησζεο ηνπ θηιειεχζεξνπ ηδεψδνπο ηεο ειεύζεξεο επηινγήο. Αξθεί λα αλαινγηζηεί θάπνηνο ηα «Άλζε ηνπ Καθνχ» ηνπ Baudelaire, ηε «Επζηίλ» ηνπ De Sade. Σα γπκλά πνξηξέηα ηνπ Mannet ηνλ 19ν αηψλα. Σα θακπαξέ ησλ Νηαληατζηψλ ζηε Επξίρε ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα. Αθφκε θαη ηα ζεαηξηθά έξγα ηνπ Αξηζηνθάλε. Αθφκε θαη ηελ «Πάπηζζα Ησάλλα» ηνπ δηθνχ καο Δκκ. Ρνΐδε. ε ηη ζηφρεπαλ νη δεκηνπξγνί ηνπο, θαη ζε ηη ζπλίζηαηαη κέξνο ηεο θαιιηηερληθήο ηνπο αμίαο, εάλ φρη ζηε ζπκβνιηθή αληηπαξάζεζε κε ηηο δπλάκεηο ηεο πνπξηηαληθήο εζηθνινγίαο, ηεο ζηελνκπαιηάο θαη ηνπ πνιηηηθνχ απηαξρηζκνχ; Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα Αο ζπκεζνχκε ηνλ Isaiah Berlin, ν πνίνο επηζήκαλε φηη, ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ είλαη ε ζύγθξνπζε ζπκθεξόληωλ θαη φρη ε απηφκαηε ζπλαίλεζε θαη ζπκθσλία. Σα άηνκα θαινχληαη λα επηιέμνπλ ζπρλά αλάκεζα ζε αληηθξνπφκελεο αμίεο, πνιιέο θνξέο αμίεο πνπ νη ίδηνη απνδέρνληαη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ζπκθσλία δελ κπνξεί λα είλαη επηβαιιφκελε. Άιισζηε, ν νκνηνκνξθηζκφο (uniformitarianism) ππήξμε πάληνηε γλψξηζκα ησλ θιεηζηψλ θνηλσληψλ θαη ησλ απηαξρηθψλ θαζεζηψησλ. 12

13 Γηα ηνλ Berlin ην ηδεψδεο ηεο θηιειεχζεξεο θνηλσλίαο πξαγκαηψλεη απηφ πνπ ν ίδηνο νλφκαδε «πινπξαιηζκό αμηώλ» (value pluralism), πνπ δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηνλ εζηθφ ζρεηηθηζκφ, αιιά εθθξάδεη κηα πνιπαξρία ρσξίο ζπγθεθξηκέλε ηεξάξρεζε. Σηηο ζύγρξνλεο πνιύ-πνιηηηζκηθέο θνηλωλίεο, όπνπ ελππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο θαη ζπρλά αληίζεηεο ηδέεο, αμίεο θαη θνπιηνύξεο, ε κόλε ιεηηνπξγηθή πξόηαζε ζην πξόβιεκα ηεο αξκνληθήο ζπλύπαξμεο δελ κπνξεί παξά λα είλαη ε ελόηεηα ζηε δηαθνξεηηθόηεηα. χκθσλα κε ηνλ Berlin, είκαζηε θαηαδηθαζκέλνη λα επηιέγνπκε θαη απηή ε επηινγή απνηειεί ηελ νπζία ηεο ειεπζεξίαο. Υξεζηκνπνηεί ηε ιέμε «θαηαδηθαζκέλνη» θαζψο γλσξίδεη ηελ έκθπηε (;) ξνπή ηνπ αλζξψπνπ ζηηο βεβαηφηεηεο, ζηηο παξαδνρέο. Ο Aldus Huxley ζπλήζηδε λα ιέεη φηη ηα βάζαλα ηνπ αλζξψπνπ αξρίδνπλ απφ ηε ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη ειεχζεξνο. Καη ν Βνιηέξνο πίζηεπε πσο, «ε αβεβαηφηεηα είλαη δπζάξεζηε ππφζεζε, ε βεβαηφηεηα είλαη φκσο ειηζηφηεηα». Γηφινπ ηπραία ινηπφλ ε ζηελή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζηνλ ηδενινγηθφ δνγκαηηζκφ θαη ηνλ ζπληεξεηηθφ παηεξλαιηζκφ. Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ Ο Βνιηαίξνο κνηάδεη λα καο πξνζθέξεη θαη κηα ιεηηνπξγηθή ιχζε ζην δήηεκα ηεο ειεπζεξίαο ηνπ ιφγνπ θαη ηεο πξνζβνιήο απηψλ ζηνπο νπνίνπο απεπζχλεηαη. Λέγεηαη πσο θάπνηε απηφο ν ζπνπδαίνο θηιφζνθνο, θαη ππέξκαρνο ηεο αλεθηηθφηεηαο, ζπλάληεζε ηνλ ηνπηθφ αβά θαη πξφζπκα ηνλ ραηξέηεζε. Ο αβάο απνξεκέλνο ξψηεζε: «Ώζηε ινηπφλ κηιάκε ζηνλ Κχξην;». Καη ν Βνιηαίξνο απάληεζε φηη, «κε ηνλ Κχξην ραηξεηηφκαζηε αιιά δελ κηιηφκαζηε». θνδξή επίζεζε ινηπφλ ζηηο ηδέεο ησλ αηφκσλ, απφιπηνο ζεβαζκφο φκσο ζηελ αμηνπξέπεηα ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Απνηειεί πξαγκαηηθά πξνζβνιή ζε αλζξψπνπο φπσο ν Βνιηέξνο, αιιά θαη ζε λεψηεξνπο φπσο ν Salman Rushdie, ν ζεκεξηλφο ζπκβηβαζκφο καο ζηα θειεχζκαηα ηνπ επηζεηηθνχ δνγκαηηζκνχ, ε ππνρψξεζε ηνπ Οξζνχ Λφγνπ κπξνζηά ζηηο άλαξζξεο θξαπγέο ηεο αιαδνληθήο ακάζεηαο. Καη είλαη αιήζεηα ζιηβεξφ νη δπηηθέο θνηλσλίεο λα θαινχληαη λα ππεξαζπηζηνχλ εθ λένπ ηνλ Γηαθσηηζκφ, δχν αηψλεο κεηά απφ ηελ ππνηηζέκελε επηθξάηεζή ηνπ. Καη απηή ηε θνξά φρη απφ ηνπο δηαθεξπγκέλνπο ερζξνχο ηνπ, αιιά απφ ηνπο ππνηηζέκελνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ Γνκηθή πξνζέγγηζε ηνπ θεηκέλνπ: α. Πξόινγνο: Σα πξφζθαηα γεγνλφηα ζην Birmingham ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο, πνπ νδήγεζαλ ζηε καηαίσζε ηνπ ζεαηξηθνχ έξγνπ ηεο ηρ ζπγγξαθέσο Gurpreet Kaur Bhatti, κε ηίηιν Behtzi (Αηίκσζε), πξνο απνθπγή βίαησλ επεηζνδίσλ απφ «πξνζβεβιεκέλνπο» ηρ, νη νπνίνη δελ δίζηαζαλ λα απεπζχλνπλ ζηνπο ζπληειεζηέο ηεο παξάζηαζεο απεηιέο θαηά ηεο δσήο ηνπο, νθείινπλ λα καο πξνβιεκαηίζνπλ ηδηαίηεξα θαζψο δελ απνηεινχλ κεκνλσκέλν πεξηζηαηηθφ πνπ αθνξά ηελ ηνπηθή θνηλσλία. ηελ παξαδνζηαθή επξσπατθή ρψξα ηεο αλεθηηθφηεηαο, ηελ Οιιαλδία, ηνλ πεξαζκέλν Ννέκβξην, πιεξνθνξεζήθακε ηελ δνινθνλία ηνπ ζθελνζέηε Theo Van Gogh, κε αθνξκή ηελ ηαηλία ηνπ πνπ θαηεγνξνχζε ην Ηζιάκ γηα βίαηε ζπκπεξηθνξά πξνο ηηο γπλαίθεο. ε κηα πξσηνθαλή πξνζπάζεηα πξφιεςεο πηζαλψλ εζηηψλ «πξνζβνιήο», ε Οιιαλδηθή Πνδνζθαηξηθή Οκνζπνλδία ζπλέηαμε θαηάινγν κε ζπλζήκαηα θαη ζχκβνια, ηα νπνία απαγνξεχεηαη λα πξνβάιινληαη ζηα γήπεδα ηεο ρψξαο. Απφ ηελ πιεπξά ηνπ, ν πνδνζθαηξηθφο ζχιινγνο Άγηαμ, γλσζηφο γηα ηνπο δεζκνχο ηνπ κε ηελ εβξατθή θνηλφηεηα, επηρεηξεί λα απo-εβξαηνπνηήζεη ηελ νκάδα, πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξίζεη ηελ αληη-εβξατθή ζηάζε ησλ νπαδψλ ησλ άιισλ νκάδσλ, πνπ έρεη γίλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ελνριεηηθή. 13

14 14 Σα παξαπάλσ γεγνλφηα, κηθξφο αξηζκφο κίαο καθξάο θαη απμαλφκελεο ιίζηαο, απνθηνχλ ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην βαζκφ πνπ δελ αθνξνχλ ηηο γλσζηέο ζενθξαηηθέο θνηλσλίεο ηνπ πλεπκαηηθνχ ηαιηκπαληζκνχ, αιιά αληίζεηα δπηηθέο θηιειεχζεξεο θνηλσλίεο πνπ παξαδνζηαθά δηαθξίλνληαη γηα ηελ αλεθηηθφηεηά ηνπο. Σίζεηαη ινηπφλ ην απιφ φζν θαη θξίζηκν εξψηεκα: Δίλαη δπλαηό λα ζπλδπαζηεί ε ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο κε ηελ απνθπγή ηεο πξνζβνιήο απηώλ νη νπνίνη ελδερνκέλωο ζίγνληαη από ηα πξνϊόληα ηεο ειεύζεξεο έθθξαζεο; Ζ απάληεζε είλαη αξλεηηθή. α) Σν πεξηερόκελν ηνπ πξνιόγνπ: 1. Πξνζσπηθή άπνςε (ζέζε) ηνπ πνκπνύ επί ηνπ ζέκαηνο-πξνβιήκαηνο: Δηζαγσγηθή πεξίνδνο: [ Ζ αθνξκή γηα ηελ φπνηα πξνζσπηθή ηνπνζέηεζε φζνλ αθνξά ηελ χπαξμε ηνπ πξνβιήκαηνο-ζέκαηνο: έλα γεγνλφο ζεκαληηθφ, επίθαηξν, κηα πξνζσπηθή εκπεηξία, κηα άπνςε γλσζηνχ πξνζψπνπ (εηδηθνχ, δηαλννχκελνπ, ιατθή ξήζε θ.ι.π.)-> Σα πξφζθαηα γεγνλφηα (ζην Birmingham) Ζ ζπγθεθξηκέλε πξνζσπηθή ζέζε->. νθείινπλ λα καο πξνβιεκαηίζνπλ ηδηαίηεξα θαζψο δελ απνηεινχλ κεκνλσκέλν πεξηζηαηηθφ πνπ αθνξά ηελ ηνπηθή θνηλσλία] 2 ε θαη 3 ε πεξίνδνο: [ πγθεθξηκέλα γεγνλφηα -εηπσκέλα ελ ζπληνκία επίθαηξαεληζρπηηθά ηεο πξνζσπηθήο άπνςεο ηνπ πνκπνχ, ηθαλά πεηζηηθά φζνλ αθνξά ηελ χπαξμε ηνπ πξνβιήκαηνο-ζέκαηνο :.δνινθνλία ηνπ ζθελνζέηε Theo Van Gogh, κε αθνξκή ηελ ηαηλία ηνπ πνπ θαηεγνξνχζε ην Ηζιάκ γηα βίαηε ζπκπεξηθνξά πξνο ηηο γπλαίθεο (2 ε πεξίνδνο), πξσηνθαλή πξνζπάζεηα πξφιεςεο πηζαλψλ εζηηψλ «πξνζβνιήο» (3 ε πεξίνδνο).] 4 ε πεξίνδνο: [ Γηαπίζησζε γεληθφηεξε πξνζσπηθή ηαπηφρξνλα άπνςε φζνλ αθνξά ην εχξνο ηνπ ζέκαηνο- πξνβιήκαηνο: Τα παπαπάνυ γεγονόηα (κεηαβαηηθφ (ζπλδεηηθφ) νλνκαηηθφ ζχλνιν)., απνθηνχλ ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην βαζκφ πνπ δελ αθνξνχλ ηηο γλσζηέο ζενθξαηηθέο θνηλσλίεο ηνπ πλεπκαηηθνχ ηαιηκπαληζκνχ, αιιά αληίζεηα δπηηθέο θηιειεχζεξεο θνηλσλίεο.] 5 ε πεξίνδνο: [ξεηνξηθή επζεία εξψηεζε επί ηεο νπζίαο ηνπ ζέκαηνο- πξνβιήκαηνο - άκεζε απάληεζε πξνζσπηθή άπνςε: Σίζεηαη ινηπφλ ην απιφ φζν θαη θξίζηκν εξψηεκα: Δίλαη δπλαηό λα ζπλδπαζηεί ε ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο κε ηελ απνθπγή ηεο πξνζβνιήο απηώλ νη νπνίνη ελδερνκέλωο ζίγνληαη από ηα πξνϊόληα ηεο ειεύζεξεο έθθξαζεο; άκεζε απάληεζε πξνζσπηθή άπνςε:.. Ζ απάληεζε είλαη αξλεηηθή.] 2. Κπξίσο ζέκα: Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ Οη ακήραλεο πξνζπάζεηεο ζπγθεξαζκνχ ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ θαίλεηαη λα θαηαιήγνπλ ζε δηάθνξεο κνξθέο απηνινγνθξηζίαο πνπ ζπρλά παίξλνπλ ηελ κνξθή ηεο «πνιηηηθήο νξζφηεηαο» (political correctness). ηε βάζε απηψλ ησλ πξαθηηθψλ εδξεχεη έλαο εζηθφο ζρεηηθηζκφο, απφηνθνο κίαο παξάμελεο ζχλζεζεο ηνπ θιαζζηθνχ θηιειεχζεξνπ ζεβαζκνχ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ελφο κεηακνληέξλνπ ξειαηηβηζκνχ (postmodern relativism). Έλαο εζηθφο ζρεηηθηζκφο πνπ απεηιεί ηα ίδηα ηα ζεκέιηα ησλ ζχγρξνλσλ δεκνθξαηηψλ, θαζψο εκκέζσο λνκηκνπνηεί θάζε ινγήο δνγκαηηζκνχο. Δλάληηα ζηελ επηθξάηεζε ηεο πνιηηηθήο νξζφηεηαο πνπ ζαξψλεη ηα ακεξηθαληθά, θπξίσο, παλεπηζηήκηα- ρψξνη πνπ ζα έπξεπε λα απνηεινχλ εζηίεο αλεκπφδηζηεο θαη απεξηφξηζηεο θξηηηθήο, ην ακεξηθαληθφ ίδξπκα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE) ππεξαζπίδεηαη αθφκε θαη ην «δηθαίσκα λα πξνζβάιεηο» («Defending the right to offend», Έλα δηθαίσκα πνπ πξνβάιεη ν γλσζηφο ζε φινπο θσκηθφο εζνπνηφο Rowan Atkinson («Μαχξε Ορηά», «Mr. Bean»), παίξλνληαο ελεξγά κέξνο ζηελ θακπάληα ελάληηα ζηα ζρέδηα ηεο θπβέξλεζεο Μπιεξ λα ραξαθηεξίζεη σο αδίθεκα ηελ πξφθιεζε

15 ζξεζθεπηηθνχ κίζνπο. Σν δηθαίσκα λα αζθείο θξηηηθή ζηηο ηδέεο θάπνηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ ίδην σο κηα απφ ηηο ζεκειηψδεηο ειεπζεξίεο ησλ θνηλσληψλ καο. Η ππόκληζη υρ άζκηζη ελεςθεπίαρ Γελ πξέπεη λα παξαγλσξίδεηαη φηη ε πξόθιεζε ππήξμε ζπλεηδεηή επηινγή θαιιηηερλψλ, ζπγγξαθέσλ θαη θηινζφθσλ, σο άζθεζε ειεπζεξίαο, ζπλεηδεηήο πξνζπάζεηαο δηεχξπλζεο ησλ νξίσλ ηεο ειεπζεξίαο, θαη άξα πξαγκάησζεο ηνπ θηιειεχζεξνπ ηδεψδνπο ηεο ειεύζεξεο επηινγήο. Αξθεί λα αλαινγηζηεί θάπνηνο ηα «Άλζε ηνπ Καθνχ» ηνπ Baudelaire, ηε «Επζηίλ» ηνπ De Sade. Σα γπκλά πνξηξέηα ηνπ Mannet ηνλ 19ν αηψλα. Σα θακπαξέ ησλ Νηαληατζηψλ ζηε Επξίρε ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα. Αθφκε θαη ηα ζεαηξηθά έξγα ηνπ Αξηζηνθάλε. Αθφκε θαη ηελ «Πάπηζζα Ησάλλα» ηνπ δηθνχ καο Δκκ. Ρνΐδε. ε ηη ζηφρεπαλ νη δεκηνπξγνί ηνπο, θαη ζε ηη ζπλίζηαηαη κέξνο ηεο θαιιηηερληθήο ηνπο αμίαο, εάλ φρη ζηε ζπκβνιηθή αληηπαξάζεζε κε ηηο δπλάκεηο ηεο πνπξηηαληθήο εζηθνινγίαο, ηεο ζηελνκπαιηάο θαη ηνπ πνιηηηθνχ απηαξρηζκνχ; Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα Αο ζπκεζνχκε ηνλ Isaiah Berlin, ν πνίνο επηζήκαλε φηη, ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ είλαη ε ζύγθξνπζε ζπκθεξόληωλ θαη φρη ε απηφκαηε ζπλαίλεζε θαη ζπκθσλία. Σα άηνκα θαινχληαη λα επηιέμνπλ ζπρλά αλάκεζα ζε αληηθξνπφκελεο αμίεο, πνιιέο θνξέο αμίεο πνπ νη ίδηνη απνδέρνληαη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ζπκθσλία δελ κπνξεί λα είλαη επηβαιιφκελε. Άιισζηε, ν νκνηνκνξθηζκφο (uniformitarianism) ππήξμε πάληνηε γλψξηζκα ησλ θιεηζηψλ θνηλσληψλ θαη ησλ απηαξρηθψλ θαζεζηψησλ. Γηα ηνλ Berlin ην ηδεψδεο ηεο θηιειεχζεξεο θνηλσλίαο πξαγκαηψλεη απηφ πνπ ν ίδηνο νλφκαδε «πινπξαιηζκό αμηώλ» (value pluralism), πνπ δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηνλ εζηθφ ζρεηηθηζκφ, αιιά εθθξάδεη κηα πνιπαξρία ρσξίο ζπγθεθξηκέλε ηεξάξρεζε. Σηηο ζύγρξνλεο πνιύ-πνιηηηζκηθέο θνηλωλίεο, όπνπ ελππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο θαη ζπρλά αληίζεηεο ηδέεο, αμίεο θαη θνπιηνύξεο, ε κόλε ιεηηνπξγηθή πξόηαζε ζην πξόβιεκα ηεο αξκνληθήο ζπλύπαξμεο δελ κπνξεί παξά λα είλαη ε ελόηεηα ζηε δηαθνξεηηθόηεηα. χκθσλα κε ηνλ Berlin, είκαζηε θαηαδηθαζκέλνη λα επηιέγνπκε θαη απηή ε επηινγή απνηειεί ηελ νπζία ηεο ειεπζεξίαο. Υξεζηκνπνηεί ηε ιέμε «θαηαδηθαζκέλνη» θαζψο γλσξίδεη ηελ έκθπηε (;) ξνπή ηνπ αλζξψπνπ ζηηο βεβαηφηεηεο, ζηηο παξαδνρέο. Ο Aldus Huxley ζπλήζηδε λα ιέεη φηη ηα βάζαλα ηνπ αλζξψπνπ αξρίδνπλ απφ ηε ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη ειεχζεξνο. Καη ν Βνιηέξνο πίζηεπε πσο, «ε αβεβαηφηεηα είλαη δπζάξεζηε ππφζεζε, ε βεβαηφηεηα είλαη φκσο ειηζηφηεηα». Γηφινπ ηπραία ινηπφλ ε ζηελή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζηνλ ηδενινγηθφ δνγκαηηζκφ θαη ηνλ ζπληεξεηηθφ παηεξλαιηζκφ. Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ Ο Βνιηαίξνο κνηάδεη λα καο πξνζθέξεη θαη κηα ιεηηνπξγηθή ιχζε ζην δήηεκα ηεο ειεπζεξίαο ηνπ ιφγνπ θαη ηεο πξνζβνιήο απηψλ ζηνπο νπνίνπο απεπζχλεηαη. Λέγεηαη πσο θάπνηε απηφο ν ζπνπδαίνο θηιφζνθνο, θαη ππέξκαρνο ηεο αλεθηηθφηεηαο, ζπλάληεζε ηνλ ηνπηθφ αβά θαη πξφζπκα ηνλ ραηξέηεζε. Ο αβάο απνξεκέλνο ξψηεζε: «Ώζηε ινηπφλ κηιάκε ζηνλ Κχξην;». Καη ν Βνιηαίξνο απάληεζε φηη, «κε ηνλ Κχξην ραηξεηηφκαζηε αιιά δελ κηιηφκαζηε». θνδξή επίζεζε ινηπφλ ζηηο ηδέεο ησλ αηφκσλ, απφιπηνο ζεβαζκφο φκσο ζηελ αμηνπξέπεηα ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. β) Σν πεξηερόκελν ηνπ θπξίσο ζέκαηνο: [Δπηρεηξεκαηνινγία ζηε βάζε ζπγθεθξηκέλσλ, ησλ ζεκαληηθφηεξσλ πξνο ζπδήηεζε πιεπξψλ ηνπ ζέκαηνο-πξνβιήκαηνο (πνξεία ζπνλδπισηή: ελφηεηεο κε ππέξηηηινπο): 15

16 Ανεκηικόηηηα και ηθικόρ ζσεηικιζμόρ ( ππέξηηηινο ελφηεηαο): 1 ε πεξίνδνο: Γεγνλφο-ζέζε: Οη ακήραλεο πξνζπάζεηεο. (political correctness)... εδξεχεη έλαο εζηθφο ζρεηηθηζκφο Γεγνλφο-ζέζε -> απνηέιεζκα:. απεηιεί ηα ίδηα ηα ζεκέιηα ησλ ζχγρξνλσλ δεκνθξαηηψλ, θαζψο εκκέζσο λνκηκνπνηεί θάζε ινγήο δνγκαηηζκνχο. 2 ε θαη 3 ε πεξίνδνο: Παξαδείγκαηα επί ηνπ απνηειέζκαηνο:. ην ακεξηθαληθφ ίδξπκα Foundation for Individual Rights in Education (FIRE) ππεξαζπίδεηαη αθφκε θαη ην «δηθαίσκα λα πξνζβάιεηο» (θαηά ησλ απφςεσλ ηνπ πνκπνχ) ν γλσζηφο ζε φινπο.ραξαθηεξίζεη σο αδίθεκα ηελ πξφθιεζε ζξεζθεπηηθνχ κίζνπο Η ππόκληζη υρ άζκηζη ελεςθεπίαρ ( ππέξηηηινο ελφηεηαο): 1 ε πεξίνδνο: Γεγνλφο- ζέζε ->απνηέιεζκα:.ε πξόθιεζε σο άζθεζε ειεπζεξίαο,.πξαγκάησζεο ηνπ θηιειεχζεξνπ ηδεψδνπο ηεο ειεύζεξεο επηινγήο. 2 ε πεξίνδνο: Παξαδείγκαηα επί ηνπ απνηειέζκαηνο: ηα «Άλζε ηνπ Καθνύ» ηνπ Baudelaire, ηε «Επζηίλ» ηνπ De Sade. Σα γπκλά πνξηξέηα ηνπ Mannet... Σα θακπαξέ ησλ Νηαληατζηψλ ζηε Επξίρε. ηα ζεαηξηθά έξγα ηνπ Αξηζηνθάλε ηελ «Πάπηζζα Ηωάλλα» Δ. Ρνΐδε... ζπκβνιηθή αληηπαξάζεζε κε ηηο δπλάκεηο ηεο πνπξηηαληθήο εζηθνινγίαο, ηεο ζηελνκπαιηάο θαη ηνπ πνιηηηθνχ απηαξρηζκνχ; Ο πλοςπαλιζμόρ ηυν αξιών και η ενόηηηα ζηη διαθοπεηικόηηηα ( ππέξηηηινο ελφηεηαο): 1 ε πεξίνδνο: Γεγνλφο-ζέζε -απνηέιεζκα:..isaiah Berlin, ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ είλαη ε ζύγθξνπζε ζπκθεξόληωλ θαη φρη ε απηφκαηε ζπλαίλεζε θαη ζπκθσλία. Σα άηνκα θαινχληαη λα επηιέμνπλ ζπρλά αλάκεζα ζε αληηθξνπφκελεο αμίεο, πνιιέο θνξέο αμίεο πνπ νη ίδηνη απνδέρνληαη. 2 ε πεξίνδνο: Γεγνλφο-ζέζε-> απνηέιεζκα (πεξηνξηζκφο):..ε ζπκθσλία δελ κπνξεί λα είλαη επηβαιιφκελε...ν νκνηνκνξθηζκφο (uniformitarianism) 3 ε πεξίνδνο: Παξάδεηγκα- ζέζε > απνηέιεζκα (πεξηνξηζκφο) : Γηα ηνλ Berlin.«πινπξαιηζκό αμηώλ» (value pluralism), πνπ δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηνλ εζηθφ ζρεηηθηζκφ, αιιά εθθξάδεη κηα πνιπαξρία ρσξίο ζπγθεθξηκέλε ηεξάξρεζε. 4 ε πεξίνδνο: ζέζε(πνζσπηθή): Σηηο ζύγρξνλεο πνιύ-πνιηηηζκηθέο θνηλωλίεο, όπνπ ελππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο θαη ζπρλά αληίζεηεο ηδέεο, αμίεο θαη θνπιηνύξεο, ε κόλε ιεηηνπξγηθή πξόηαζε ζην πξόβιεκα ηεο αξκνληθήο ζπλύπαξμεο δελ κπνξεί παξά λα είλαη ε ελόηεηα ζηε δηαθνξεηηθόηεηα. 5. Πεξίνδνο: Γεγνλφο ζέζε παξαδείγκαηα: χκθσλα κε ηνλ Berlin, ε επηινγή απνηειεί ηελ νπζία ηεο ειεπζεξίαο. Ο Aldus Huxley. ηα βάζαλα ηνπ αλζξψπνπ αξρίδνπλ απφ ηε ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη ειεχζεξνο.ν Βνιηέξνο «ε αβεβαηφηεηα είλαη δπζάξεζηε ππφζεζε, ε βεβαηφηεηα είλαη φκσο ειηζηφηεηα». πκπέξαζκα ζέζε: Γηφινπ ηπραία ινηπφλ ε ζηελή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζηνλ ηδενινγηθφ δνγκαηηζκφ θαη ηνλ ζπληεξεηηθφ παηεξλαιηζκφ. Τα όπια ηηρ εςθιξίαρ( ππέξηηηινο ελφηεηαο): 1 ε πεξίνδνο: Θέζε-παξάδεηγκα: Ο Βνιηαίξνο κνηάδεη λα καο πξνζθέξεη θαη κηα ιεηηνπξγηθή ιχζε ζην δήηεκα ηεο ειεπζεξίαο ηνπ ιφγνπ θαη ηεο πξνζβνιήο απηψλ ζηνπο νπνίνπο απεπζχλεηαη. Λέγεηαη πσο θάπνηε απηφο ν ζπνπδαίνο θηιφζνθνο, θαη ππέξκαρνο ηεο αλεθηηθφηεηαο, ζπλάληεζε ηνλ ηνπηθφ αβά θαη πξφζπκα ηνλ ραηξέηεζε. Ο αβάο απνξεκέλνο ξψηεζε: «Ώζηε ινηπφλ κηιάκε ζηνλ Κχξην;». Καη ν Βνιηαίξνο απάληεζε φηη, «κε ηνλ Κχξην ραηξεηηφκαζηε αιιά δελ κηιηφκαζηε». 2 ε πεξίνδνο ζπλδεηηθή, κεηαβαηηθή από ην θπξίσο ζέκα ζηνλ επίινγν: Θέζε (πξνζσπηθή, απνθζεγκαηηθή, επηγξακκαηηθή άπνςε ηνπ πνκπνχ) θνδξή επίζεζε ινηπφλ ζηηο ηδέεο ησλ αηφκσλ, απφιπηνο ζεβαζκφο φκσο ζηελ αμηνπξέπεηα ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. 16

17 3. Δπίινγνο: Απνηειεί πξαγκαηηθά πξνζβνιή ζε αλζξψπνπο φπσο ν Βνιηέξνο, αιιά θαη ζε λεφηεξνπο φπσο ν Salman Rushdie, ν ζεκεξηλφο ζπκβηβαζκφο καο ζηα θειεχζκαηα ηνπ επηζεηηθνχ δνγκαηηζκνχ, ε ππνρψξεζε ηνπ Οξζνχ Λφγνπ κπξνζηά ζηηο άλαξζξεο θξαπγέο ηεο αιαδνληθήο ακάζεηαο. Καη είλαη αιήζεηα ζιηβεξφ νη δπηηθέο θνηλσλίεο λα θαινχληαη λα ππεξαζπηζηνχλ εθ λένπ ηνλ Γηαθσηηζκφ, δχν αηψλεο κεηά απφ ηελ ππνηηζέκελε επηθξάηεζή ηνπ. Καη απηή ηε θνξά φρη απφ ηνπο δηαθεξπγκέλνπο ερζξνχο ηνπ, αιιά απφ ηνπο ππνηηζέκελνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ. γ) Σν πεξηερόκελν ηνπ επηιόγνπ 1 ε πεξίνδνο (ζπκπιεξσκαηηθή ηεο ηειεπηαίαο ηνπ θπξίσο ζέκαηνο): Θέζε (ηειηθή εθηίκεζε-άπνςε επί ηνπ ζέκαηνο- πξνβιήκαηνο)-πξνηξνπή( δηδαθηηθφο ηφλνο) : Απνηειεί πξαγκαηηθά ( βεβαησηηθφ επίξξεκα) πξνζβνιή 17

18 18 ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ Σα πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα ηεο νηθνινγίαο ηνπ Ν. Μάξγαξε (Σν ΒΖΜΑ, 01/01/2000) [Άιιαμε ην θιίκα; Ση θηλδπλεύεη επηηέινπο; Σα εμεκεξσκέλα ζα ηελ πιεξώζνπλ; Σερλνινγία θαη παξάδνζε Σν «γεξκαληθόλ» αξηνπνηείνλ Ο παιηόο θαιόο θαηξόο] Δξσηήζεηο Γξαπηή εξγαζία ************** ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ Σα πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα ηεο νηθνινγίαο ηνπ Ν. Μάξγαξε Ο 20φο αηψλαο ηειεηψλεη κε δηάθνξα νηθνινγηθά θαη πεξηβαιινληηθά - πξαγκαηηθά ή θαληαζηηθά πξνβιήκαηα αιιά θαη κε πξνφδνπο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ ζεξκνθεπίνπ (ην νπνίν ζηα αγγιηθά γξάθεηαη greenhouse θαη ην είδα γξακκέλν ζε βαζπζηφραζην άξζξν «δηαλννπκέλνπ» σο «πξάζηλν ζπίηη») ζα απμεζεί ε ζεξκνθξαζία ηνπ πιαλήηε, ζα ιηψζεη ην λεξφ ζηνπο πάγνπο, ζα ζεθσζεί ε ζηάζκε ηεο ζάιαζζαο θαη ζα ιηγνζηέςνπλ - αο πνχκε θάηη θαη γηα ηελ Διιάδα - νη βξνρέο. Σν αλ ζα ηζρχζεη ή φρη ε ζεσξία απηή ζην κέιινλ δελ είλαη βέβαην. Απφ ηελ άιιε φκσο ε ππεξαχμεζε ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζηελ αηκφζθαηξα είλαη γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηηο θαχζεηο νη νπνίεο πξνέξρνληαη απφ ηα ιεγφκελα «απνιηζσκέλα» θαχζηκα φπσο ν γαηάλζξαθαο θαη ην πεηξέιαην. Σα νπνία, ελψ ήηαλ «απνζεθεπκέλα» γηα ρηιηεηίεο ζηα έγθαηα ηεο γεο, κέζα ζε 150 ρξφληα «αλέβεθαλ» θαη θάεθαλ ζηελ επηθάλεηα (ζηα ηξέλα, ζηα εξγνζηάζηα, ζηα πινία, ζηα απηνθίλεηα, ζηνπο ζηαζκνχο παξαγσγήο ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο) αλεβάδνληαο πάλσ απφ 15 θνξέο ην πνζνζηφ ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζηελ αηκφζθαηξα. Άιιαμε ην θιίκα; ηαλ νη «δηαλννχκελνη» ηνλίδνπλ ηνπο θηλδχλνπο πνπ ππάξρνπλ απφ ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο έρσ κηα απνξία: ηαλ δελ ππάξρεη αληηπξνζσπεία απηνθηλήησλ πνπ λα κε δηαθεκίδεη φηη πξνζθέξεη δσξεάλ ή θζελά ην αηξ θνληίζηνλ, έρνπκε θαηαλνήζεη φηη νπζηαζηηθά ήδε αιιάμακε ην πξνζσπηθφ καο θιίκα; Καη φρη βέβαηα κφλν ζην απηνθίλεην αιιά θαη ζηα ζπίηηα θαη ζηηο δνπιεηέο καο. «Μέρξη θαη ν θνχξλνο» άθνπγα δηαθήκηζε απηέο ηηο εκέξεο «έγηλε θιηκαηηδφκελε αίζνπζα». Μηα, επνκέλσο, απφ ηηο ζπληαξαθηηθέο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο έρεη ζρέζε κε ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο. Καη απηή πνπ ήξζε θαη απηή πνπ έξρεηαη. Καη νη δχν έρνπλ πξνθιεζεί απφ ηνλ άλζξσπν. Μάιηζηα ε εηξσλεία ηεο ηζηνξίαο είλαη φηη ε «πιαλεηηθή θιηκαηηθή αιιαγή» νπζηαζηηθά πξνθαιείηαη απφ ελέξγεηέο καο, φπσο είλαη ε «αηνκηθή θιηκαηηθή αιιαγή». Ζ ηειεπηαία γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ρξεηάδεηαη ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη θαχζηκα. Καη ηα θπηά ηξειάζεθαλ! Βιέπσ ζε πιαηεία «βνξείσλ» πξναζηίσλ ηε θάηλε θη απφ πάλσ κηα ιεχθα γεκάηε θχιια. Διάρηζηνη βεβαίσο αλαξσηήζεθαλ γηα ην πσο είλαη δπλαηφλ ε ιεχθα λα είλαη

19 γεκάηε θχιια ηέιε Γεθεκβξίνπ. ηαλ ζα έπξεπε λα ηα έρεη ξίμεη ήδε απφ ηηο αξρέο Ννεκβξίνπ. ηε θχζε ηηο εληνιέο γηα ηηο βηνινγηθέο αιιαγέο ζηα θπηά θαη ζηα δψα ζίγνπξα δελ ζα ήηαλ εθηθηφ λα ηηο δίλεη νχηε ε ζεξκνθξαζία νχηε νη βξνρέο. Γελ νθείιεηαη επνκέλσο ζηε θεηηλή θαινθαηξία ην γεγνλφο φηη παξακέλνπλ ηα θχιια πάλσ ζηα θπιινβφια δέληξα. Σνχην επεηδή αλ ήηαλ δπλαηφλ ε θαινθαηξία ή ε θαθνθαηξία (πάληα θαηά ηα αλζξψπηλα πξφηππα) λα θαζνξίζνπλ ην πφηε ζα αλζίζνπλ νη ακπγδαιηέο ή ην πφηε ζα θχγνπλ ηα ρειηδφληα ζα ππήξρε ράνο. Γη απηφλ ηνλ ιφγν θαη ε θσηνπεξίνδνο, δειαδή ην κήθνο ηεο εκέξαο (ή, κήπσο, ηεο λχρηαο;) είλαη ν θξίζηκνο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ηεο βηνινγηθήο δσήο θαη ιεηηνπξγίαο. Γλσξίδνπκε, γηα παξάδεηγκα, επαθξηβψο φηη ηελ Πξσηνρξνληά ν ήιηνο ζα αλαηείιεη ζηηο 7.41 θαη ζα δχζεη ζηηο Δλψ δελ γλσξίδνπκε ηη θαηξφ ζα θάλεη. Μφλν πνπ ε αλζξψπηλε παξνπζία, εθηφο απφ ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο, αιιάδεη θαη ηε θσηνπεξίνδν. Ζ -αο ηελ νλνκάζνπκε - «θσηνξχπαλζε» δεκηνπξγεί πιένλ ζπλζήθεο ηηο νπνίεο ηα θπηά θαη ηα δψα αδπλαηνχλ λα «θαηαλνήζνπλ». Πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη είλαη ινγηθφ λα βιέπνπκε ζηνλ επαξρηαθφ δξφκν ηνπ Πειίνπ απηή ηελ επνρή θαη θάπνηα αλζηζκέλα ζπάξηα. Δλψ ζα έπξεπε λα αλζίδνπλ ηελ άλνημε. Απιψο «κπεξδεχηεθαλ» απφ ηα θψηα ησλ απηνθηλήησλ. Μελ απνξήζεηε ινηπφλ ηδηαίηεξα φζνη έρεηε γεκίζεη ηνλ θήπν θαη ην κπαιθφλη ζαο κε θσηεηλέο θαη ενξηαζηηθέο γηξιάληεο φηαλ ζα βιέπεηε ηα θπηά ζηηο γιάζηξεο ζαο λα αλζίδνπλ ή λα κελ αλζίδνπλ φηαλ ζα πξέπεη. Ση θηλδπλεύεη επηηέινπο; Δίλαη βέβαην φηη ππήξμαλ ζπληαξαθηηθέο αιιαγέο ζην πεξηβάιινλ καο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ αηψλα. Μφλν πνπ ζπρλά ε ππνβάζκηζε πνπ ππήξμε ππεξηνλίζηεθε ζε αληίζεζε κε ηελ αλαβάζκηζε, ηελ νπνία ζπλήζσο απνθξχπηνπκε. Σνλ θίλδπλν εμαθάληζεο πνπ πξάγκαηη ππήξμε γηα ηνπο πειεθάλνπο ηεο Πξέζπαο φινη ηνλ πιεξνθνξήζεθαλ, ελψ ην γεγνλφο φηη ζήκεξα έρνπλ πνιιαπιαζηαζηεί (θαηά ηε γλψκε κνπ ππέξκεηξα!) ην αθήλνπκε θαηά κέξνο. Κάηη αληίζηνηρν ζπκβαίλεη θαη κε ηα θιακίγθνο πνπ, ελψ ήηαλ ζπαληφηαηα θαη κφλν ζηα λεζηά ηνπ Αλαηνιηθνχ Αηγαίνπ, ζήκεξα γέκηζαλ φινπο ηνπο πγξνβηφηνπνπο σο θαη ηε Νφηηα Πεινπφλλεζν. πσο θαη αλ έρεη ην πξάγκα, αο επηηξαπεί λα ηνληζηεί έλα γεγνλφο: ζηα πνπιηά πξνζηαηεχνληαη πεξηζζφηεξν ηα κεγάια, ηα άζπξα θαη απηά πνπ θειαεδνχλ σξαία. Με εμαίξεζε -πάληνηε ππάξρεη θαη απηή- ηνπο γχπεο. Σνπο νπνίνπο εμσξαΐδνπκε νλνκαζηηθά, κηα θαη νπδέπνηε άθνπζα λα γξάθεηαη φηη ζην δάζνο ηεο Γαδηάο πξνζηαηεχνληαη ηα φξλεα. ε φ, ηη αθνξά ηα θπηά, θαη εδψ έρεη γίλεη έλα κεγάιν κπιέμηκν. Σν νπνίν νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ζηε ρψξα καο ζεσξήζακε πσο θηλδπλεχεη νηηδήπνηε ήηαλ ζπάλην. Κάηη ηειείσο ιαλζαζκέλν. Ση είλαη φκσο ην πεξηβάιινλ ζηε ρψξα καο; Δίλαη κφλν ηα δάζε ή, κήπσο, ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη ν ζπλδπαζκφο ησλ ειαηψλσλ κε ηνπο ακπειψλεο θαη ηα άιια θαιιηεξγνχκελα νηθνζπζηήκαηα; Γηαηί ζα πξέπεη λα δηαηεξεζεί κφλν ή απνθιεηζηηθά θάπνηνο πγξνβηφηνπνο θαη φρη ν θάκπνο ηεο Υίνπ, νη «καζηηρεψλεο» ηεο Καιχκλνπ, ν ακπγδαιεψλαο ηεο Λήκλνπ, ην ιεκνλνδάζνο ηνπ Πφξνπ, ν ειαηψλαο ηεο Άκθηζζαο; Σα εμεκεξσκέλα ζα ηελ πιεξώζνπλ; Ο άλζξσπνο θαηάθεξε λα «εμεκεξψζεη» ζεηξά θπηψλ θαη δψσλ ηα νπνία ρξεζηκνπνίεζε θαηά θχξην ιφγν γηα ηξνθή. Δίηε αλαθεξφκαζηε ζηα ζηηεξά είηε ζηα φζπξηα είηε ζηνπο ακπειψλεο, ζηηο ειηέο, ζηηο ακπγδαιηέο θαη ζηα θξνχηα, αλαπηχρζεθαλ ζηελ Διιάδα αλαξίζκεηεο πνηθηιίεο νη νπνίεο ζήκεξα θηλδπλεχνπλ απφ εμαθάληζε. 19

20 Δίλαη πξνθαλέο φηη πξέπεη λα θηλεζνχκε δξαζηήξηα γηα ηε ζσηεξία ηνπ θξίλνπ ηεο ζάιαζζαο θαη ην ίδην ηζρχεη γηα ηα νξρενεηδή ηεο άκνπ. Αιιά γηαηί λα κε ζθεθζνχκε θαη ηα πεξίθεκα θηξίθηα ηνπ Πειίνπ, ηελ ακπγδαιηά ηεο Λήκλνπ, ηα μπιάγγνπξα ηεο Υίνπ; Δμαθαλίζηεθαλ εδψ θαη ρξφληα πνιιέο πνηθηιίεο αριαδηάο επεηδή ηηο αληηθαζηζηνχλ κε λεφηεξεο, πεξηζζφηεξν «παξαγσγηθέο», θαη ην ίδην ηζρχεη θαη ζηα κήια. Σα γλσζηά θηξίθηα, π.ρ., παξαρσξνχλ ηε ζέζε ηνπο ζε άιιεο πνηθηιίεο φπσο ηα «ληειίζηα». Οπδεκία αληίξξεζε ππάξρεη βεβαίσο ζην λα «εκβνιηαζηνχλ» νη θεκηζκέλεο καληαξηληέο ηεο Καιχκλνπ κε ηε λέα πνηθηιία «θιεκεληίλε» πνπ δελ έρεη θνπθνχηζηα. Γηαηί φκσο λα κε δηαηεξήζνπκε θαη θάπνηα δέληξα απφ ηα παιηά; Ήηαλ «ιάζνο» ηνπο ην φηη καο έζξεςαλ γηα αηψλεο ρσξίο «ζηάγδελ άξδεπζε», εληνκνθηφλα, δηδαληνθηφλα, ιηπάζκαηα θαη θπηνθάξκαθα; Σερλνινγία θαη παξάδνζε ηνλ δξφκν απφ ηε Γξάκα γηα ηε Θεζζαινλίθε ππάξρεη έλα ειαηνηξηβείν. ην νπνίν ε ηακπέια ηνπ εθέηνο άιιαμε θαη έγηλε «ζχγρξνλν» θαη «νηθνινγηθφ». Οκνινγψ φηη θαηαεπραξηζηήζεθα βιέπνληαο ην. Δπηηέινπο, ζθέθζεθα, ην ζχγρξνλν πάεη θαη κε ην «νηθνινγηθφ». Γελ είλαη ππνρξεσηηθφ θαζεηί ην θαηλνχξγην λα απνξξίπηεηαη απφ ηνπο νηθνινγνχληεο «απφ ρέξη». Οη νπνίνη δέρνληαη λα αζρνινχληαη ζηα ζνβαξά κφλν κε νηηδήπνηε ζεσξνχλ «παξαδνζηαθφ». Απφ ηελ άιιε, βεβαίσο, κήπσο είλαη ζθφπηκν λα ηνλίζνπκε θαη ην γεγνλφο φηη ίζσο γηα λα είλαη θάπνηνο «in» θαη ζχγρξνλνο (ηδηαίηεξα ζηηο παξέεο θαη ζηα κπαξάθηα) ζα πξέπεη λα δείρλεη φηη ηνλ ελζνπζηάδεη ην ιεγφκελν «παξαδνζηαθφ»; πσο θαη αλ έρεη ην πξάγκα θαη ηδηαίηεξα ζην θνκκάηη πνπ αθνξά ηηο ηξνθέο, ην παξαδνζηαθφ θηλδπλεχεη λα θπξηαξρήζεη. Αξθεί λα δεη θαλείο ην παξαδνζηαθφ γηανχξηη, ην παξαδνζηαθφ ςσκί, ην παξαδνζηαθφ ηπξί θαη δελ ζπκκαδεχεηαη. Σν «γεξκαληθόλ» αξηνπνηείνλ Ήκνπλ πηηζηξίθνο ζηνλ Βφιν, αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50, φηαλ ν θνχξλνο ηεο γεηηνληάο καο άιιαμε ηελ ηακπέια πνπ είρε κε κηα θαηλνχξγηα. Ζ νπνία έγξαθε κε κεγάια γξάκκαηα «Γεξκαληθφλ Αξηνπνηείνλ». Οπζηαζηηθά ν θνχξλαξεο είρε απνθαζίζεη λα πεξάζεη ζηε λέα ηερλνινγία κε ηνλ «θιίβαλν» λα θαίεη πεηξέιαην σο θαχζηκν θαη φρη μχια. Ζ αιιαγή ζηελ πνηφηεηα ηνπ ςσκηνχ - ηφηε ε θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζή ηνπ ήηαλ ηδηαίηεξα απμεκέλε- ήηαλ εκθαλήο, ή ηνπιάρηζηνλ έηζη λνκίδακε. Υψξηα πνπ ε θπξία Μειπνκέλε είδε δηαθνξά θαη ζηελ απισκέλε κπνπγάδα ηεο κηα θαη ε λέα θακηλάδα έβγαδε ιηγφηεξν θαπλφ. Απφ ηελ άιιε, φπσο ηα ζθέθηνκαη «κεηά ζαξάληα έηε», πξέπεη θάηη ηέηνην λα ήηαλ βέβαην. Ζ νκνηφκνξθε δηαλνκή ηεο ζεξκνθξαζίαο ζε φια ηα ζεκεία ηνπ θιηβάλνπ- ν λένο ηχπνο ήηαλ απφ καληέκη - έςελε θαιχηεξα ην ςσκί απφ ηνλ πξνεγνχκελν. ηνλ νπνίν φηαλ ηνλ ηάηδε ν θνχξλαξεο κε μχια ε ζεξκνθξαζία αλέβαηλε. Υσξίο βεβαίσο νκνηνκνξθία ζηα επί κέξνπο ζεκεία ηνπ ρψξνπ πνπ έςελε. ηε ζπλέρεηα φινη νη θνχξλνη ηνπ Βφινπ αθνινχζεζαλ ηελ ηερλνινγία εθζπγρξνληδφκελνη θαηαιιήισο. Έκεηλαλ ζήκεξα θάλα-δπν παιαηνί (δελ ηνπο ιέσ παξαδνζηαθνχο) ζηνπο νπνίνπο γίλεηαη ρακφο απφ ηελ πειαηεία. Σν αλ ληνπκαληάδνπλ ηε γεηηνληά κε ηνπο θαπλνχο πνπ βγάδνπλ είλαη κηα άιιε ηζηνξία. Ση ηξψλε νη λένη; Γηα ιφγνπο πνπ αγλνψ πξέπεη θαζέλαο απφ εκάο γηα λα ζεσξεζεί ζηηο παξέεο ηνπ «in» λα ραξαθηεξίδεη κε ηα ρεηξφηεξα ιφγηα φια ηα ζχγρξνλα πξντφληα. Οη εθθξάζεηο ηνπ είδνπο «πνηνο μέξεη ηη καο ηαΐδνπλ» έξρνληαη θαη επαλέξρνληαη ζπλερψο. Ζ ζχγρξνλε ρεκεία ηξνθίκσλ -γηα ηελ ίδηα νκάδα ζρνιηαζηψλ- κφλν πξνβιήκαηα δεκηνπξγεί. Σα λέα παηδηά πνπ πεγαίλνπλ ζηα Goody s, ζηα McDonald s θαη ζηα 20