ΜΠΡÃΣΤΑ ΣΕ ΠΡÃΒΛΗΜΑΤΑ ΒΙÃΗΘΙΚΗΣ

Transcript

1 20 ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ Σκοπ ς αυτής της διδακτικής εν τητας είναι: ñ Να γνωρίσετε τι είναι η Βιοηθική, ποιοι οι άξονές της και πο ια προ λήµατα προκ πτουν απ την εφαρµογή των επιτευγµάτων της Βιολογίας σε σχέση µε την Ορθ δοξη αντίληψη. "... Πολ συχνά η προτεραι τητα στη θεραπεία εν ς ασθενο ς έ ναντι εν ς άλλου κρίνεται µε άση το "τι ολε ει περισσ τερο" ή την πει ραµατική χρησιµ τητα. Η Ορθ δοξη ιατρική ηθική µως είναι περισσ τερο τελεολογική παρά ωφελιµιστική. υπηρετεί περισσ τερο τη θεία οικονοµία παρά τα συµφέροντα της ανθρώπινης προ δου και της παραγωγικ τητας. Γ ι αυτ και ε- στιάζεται αναπ φευκτα στο άτοµο ως πρ σωπο, δηµιουργηµέν ο κατ' εικ να Θεο και προικισµένο µε υπερ ατική αξία". π. Ιωάννης Μπρεκ, Σ ναξη, τ. 68, σ. 8

2 H OPΘO OΞH EKKΛHΣIA ΠPOTEINEI ENA TPOΠO ZΩHΣ 137 ΛEΞEIΣ KΛEI IA Βιοηθική, Βιοτεχνολογία, κληρονοµικ τητα, σώµα ζωϊκ, σώµα ιερ, ευτεκνία, ατεκνία, κλωνοποίηση, ευθανασία, θάνατος, "τέλος" Η ανακάλυψη της δοµής του κυττάρου µε τη οήθεια της µοριακής ιολογίας ώθησε τον άνθρωπο να ανακαλ ψει και τους τρ πους µε τους οποίους θα µπορέσει να αναπαράγει τη ζωή, πως θέλει και να της δώσει το τέλος που θέλει. Τα διλήµµατα και τα προ λήµατα που προέκυψαν απ την εφαρµογή των επιτευγµάτων της ιολογίας εξετάζει η επιστήµη της Βιοηθικής. Αυτή η νέα επιστήµη χρονολογείται απ τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και απ την πλευρά της εξετάζει και ερευνά τα νέα δεδοµένα της Βιολογίας πάνω σε τρεις κυρίως άξονες: 1) την αναπαραγωγή της ζωής, δηλαδή την τεχνητή και εξωσωµα - τική γονιµοποίηση, κλωνοποίηση κ.ά., 2) τη διατήρηση και υποστήριξη της ζωής µε διάφορες µεθ δου ς, δηλαδή αιµοκάθαρση, αναπνευστήρες, φαρµακευτικές και γονιδιακές θεραπείες, µεταµοσχε σεις κ.ά. και 3) την αντιµετώπιση του τέλους της ζωής, δηλαδή την ανθρώπι νη παρέµ αση για την αντιµετώπιση του π νου σε ασθενείς που ρίσκονται στο τέλος της ζωής τους και το δίληµµα της ευθανασίας. Η επιστήµη της Βιοτεχνολογίας ασχολείται µε την εφαρµογή των ε πιτευγ- µάτων της Βιολογίας. 1. Η αρχή της ζωής είναι ζήτηµα που έχει σχέση µε τη δηµιουργία και την εµφάνιση της ζωής. Για την αιτία και την προέλευση τ ης ζωής, το σκοπ και τη δηµιουργία του κ σµου δεν µπορο ν να δοθ ο ν ε κολες απαντήσεις. Ο µ νος που έχει το πλεονέκτηµα να µελ ετά και να επεµ αίνει µε τη θέλησή του, θετικά ή αρνητικά, στην ιστο ρία του κ σµου, δηµιουργικά ή καταστροφικά είναι ο άνθρωπος, που έ χει το δώρο της λογικής. Ο Μ. Βασίλειος ερµηνε οντας τη φράση του ι- λίου της Γενέσεως «εν αρχή εποίησεν ο Θε ς» γράφει: Ο συγγ ραφέας του ι λίου έ αλε πρώτα τη λέξη αρχή, για να µη νοµίσουν µερικοί τι ο κ σµος είναι άναρχος, δηλαδή έχει το ηµιουργ το υ. Mετά τοποθέτησε τον ρο "εποίησε" για να δείξει τι αυτ που δηµιουργήθηκε είναι ελάχιστο µέρος της δ ναµης του δηµιουργο. Η ανακάλυψη του νοήµατος της ζωής µας φέρνει πιο κοντά στο ν τρ πο µε τον οποίο µπορο µε να τη διαχειριζ µαστε και να τ η σε -

3 138 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ µαστε. Το να δέχεται ο άνθρωπος την παρξή του ως δωρεά του Θεο δίνει µια άλλη θεώρηση και ποι τητα στη ζωή του. H ζωή του ανθρώπου στον κ σµο έχει άλλη αποστολή απ τα άλλα δηµιουργ ήµατα. Σ µφωνα µε την Ορθ δοξη πίστη ο άνθρωπος είναι θεοειδή ς γιατί το πρ σωπ του είναι εικ να του Θεο. Ο Πλάστης δείχνει σ το πρ σωπ µας τη δική του εικ να και µε τις αρετές που δωρίζε ι στον άνθρωπο είναι σαν να στολίζει γ ρω-γ ρω την εικ να του, δηλ αδή την ψυχή µας, ανάλογα µε το δικ του κάλλος. Τα δηµιουργήµατα του Θεο δεν είναι λα τα ίδια, και µως λ α έχουν κάποιο σκοπ, ιδιαίτερα ο άνθρωπος. Ο Απ στολος Πα λ ος για να διακρίνει τον σκοπ της ανθρώπινης ζωής απ τη ζωή τ ων άλλων οργανισµών γράφει τι: "κάθε σάρκα δεν είναι η ίδια, αλλ ά άλλη των ανθρώπων, άλλη η σάρκα των κτηνών, άλλη των ψαριών και ά λ- λη των πετεινών"( Α Κορ. 15, 39-44). ηλαδή υπάρχει σώµα ζωϊκ, υ- πάρχει και σώµα πνευµατικ. Ο άνθρωπος µως δεν είναι απλά µια σάρκα πως των ζώων. Η πνευµατική του υπ σταση τον κάνει ώσ τε η ζωή του να κοσµείται απ διάφορες αρετές, τη συγνώµη, τη µεταµέλεια και να δηµιουργεί πολιτισµ. Το σώµα του ανθρώπου, είν αι να- ς της ψυχής, του Αγίου Πνε µατος, των πνευµατικών χαρισµά των και αρετών. Είναι ιερ γιατί µε τα µυστήρια της Εκκλησίας σ υµµετέχει στην άφθαρτη δ ξα του Θεο. 2. Η τεχνητή και εξωσωµατική γονιµοποίηση εφαρµ ζεται σε άτεκνα ζευγάρια και επιτυγχάνεται είτε µε χρήση του σπέρµατος του ν µι- µου συζ γου είτε µε χρησιµοποίηση σπέρµατος ξένου δ τη πρ ος το ζευγάρι. Γι' αυτ έχουµε και τη δηµιουργία "τραπεζών σπέρµα τος". Τα διλήµµατα που προκ πτουν εδώ είναι: α) Οι διάφορες τεχνικές για τη γέννηση εν ς παιδιο µε τη χ ρήση σπέρµατος ξένου δ τη ή άλλου σώµατος για κ ηση προκαλο ν τον διαχωρισµ των γονέων και χι την ένωση των δ ο προσώπων π ου προτρέπει η Εκκλησία µας. Mε τη χρησιµοποίηση ξένου σπέρµα τος µπορεί να υπάρξει πρ ληµα στην ψυχοσωµατική εν τητα των συζ γων ταν ένας ξένος παράγοντας παρεµ αίνει στη ζωή του ζε υγαριο. Η Εκκλησία ευλογεί τη σχέση του άνδρα και της γυναίκας µε το µυστήριο του γάµου και ε χεται µε την ψυχοσωµατική τους ένωση να τεκνοποιήσουν ("ευτεκνίας απ λαυση"). Η σχέση αγάπης πατέρα κ αι µητέρας, ενισχυµένη απ τη θεϊκή παρουσία, φέρνει ολοκληρ ωµένο

4 H OPΘO OΞH EKKΛHΣIA ΠPOTEINEI ENA TPOΠO ZΩHΣ 139 τον νέο γ νο. Ο νέος γ νος (το νεογέννητο παιδί) κρίνεται συνολικά α- π την ψυχοσωµατική του κληρονοµικ τητα. ) Η ατεκνία ερµηνε εται και αντιµετωπίζεται ανάλογα µε την πίστη. ποιος πιστε ει στο Θε αποκτά κριτήρια για την αντιµ ετώπιση του προ λήµατος της ατεκνίας µε τα οποία µπορεί να κάνει σ ωστή χρήση των επιτευγµάτων της επιστήµης. Άλλωστε ο ίδιος ο Χρ ιστ ς δια ε αίωσε " τι µπορεί ο Θε ς απ τους λίθους να αναστήσει τέκνα" (Ματθ. 3, 9). Επίσης, έχουµε πολλά παραδείγµατα που αρνητικές γνωµατε σεις των γιατρών για τεκνοποίηση δεν επαληθε τηκαν. Εξάλλ ου, µε την εµπιστοσ νη του ανθρώπου στην αγάπη και στο θέληµα το υ Θεο νικιέται κάθε ν µος της φ σεως. Η δοκιµασία και «ο ονειδ ισµ ς της ατεκνίας», γνωστ ς σε πρ σωπα της Παλαιάς ιαθήκης, (Ζα χαρίας και Ελισσά ετ, Ιωακείµ και Άννα), µετατράπηκε σε ευγονία µε προσευχή και εµπιστοσ νη στο θέληµα του Θεο. Ο σαρκολατρικ ς και εγωιστικ ς τρ πος ζωής, το άγχος της κ αθη- µεριν τητας και τα ψυχικά κενά του ανθρώπου, είναι εµπ δι α στην τεκνοποίηση. Πολλές φορές µ λις απελευθερωθεί το ζευγάρι απ το άγχος ξεπερνιέται και το εµπ διο της ατεκνίας. γ) Η τεκνοποίηση είναι ένα µέσο, µια επιλογή για την τελείω ση του ανθρώπου και χι αυτοσκοπ ς στη ζωή. Πολλά απ τα ον µα τά µας προέρχονται απ αγίους της Εκκλησίας µας, οι οποίοι εί τε σαν αν παντροι, µοναχοί, παρθένοι είτε σαν έγγαµοι µε παιδιά ή και άτεκνοι αξιώθηκαν την αιώνια ασιλεία του Θεο. δ) Η επιθυµία του ανθρώπου ν' αποκτήσει παιδιά µερικές φορέ ς στηρίζεται στην ιδέα της συνέχειας του εαυτο του, κριτήρ ιο αντίθετο στον ρ λο και στον σκοπ του µυστηρίου του γάµου. 3. Η κλωνοποίηση είναι η τεχνική µέθοδος µε την οποία το γενετικ υλικ εν ς κυττάρου (τα χρωµοσώµατα που φέρουν το DNA) µεταφυτε εται σε ένα ωάριο απ το οποίο έχει αφαιρεθεί προηγο υµένως ο πυρήνας. Με τη µέθοδο αυτή δίνεται η δυνατ τητα: της επιλο γής φ λου, της αντιµετώπισης της στειρ τητας οργάνων και των κληρονικών ασθενειών και της δηµιουργίας κλωνοποιηµένων οργά νων για µεταµοσχε εις. Aκ µη υπάρχει το ενδεχ µενο να συντελέσει στη ελτίωση του είδους και στην αναπαραγωγή ατ µων µε σπάνια χαρίσµατα. Μερικά απ τα προ λήµατα που ανακ πτουν είναι:

5 140 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ α) Πώς και µε ποια κριτήρια µπορεί ο ατελής άνθρωπος να κατ α- σκευάζει έναν άλλο άνθρωπο; Η πράξη αυτή καταργεί την ελευ θερία του υπ κατασκευή ανθρώπου, που προτείνεται να γεννηθεί, α φο προαποφασίζεται ο τ πος, η ποι τητα ακ µη και το φ λο του. ) Η επιλογή ανθρώπων µε ίδια χαρακτηριστικά, ανώτερα ή κατώτερα, εγκυµονεί τον κίνδυνο εν ς είδους ολοκληρωτισµο, µιας νέας ταξικής κοινωνίας. γ) Ο τρ πος αναπαραγωγής πανοµοι τυπων ανθρώπων καταργεί τον πλουραλισµ, την ποικιλία των χαρισµάτων και την αλλη λοσυ- µπλήρωση των ανθρώπων µε αγάπη. Ο κίνδυνος να παράγονται ρέφη "κατά παραγγελία", οµοιώµατα του εαυτο µας, είναι µεγάλο ς για την εξέλιξη της ανθρώπινης προσωπικ τητας και της κοι νωνίας. δ) Ο Θε ς δηµιουργεί τον κ σµο απ το µηδέν, ενώ ο άνθρωπος έρχεται δε τερος ως εντολοδ χος διαχειριστής της δηµιου ργίας. ε) Τα αποτελέσµατα απ τη µέθοδο της κλωνοποίησης, µέχρι στ ιγ- µής, δεν είναι τα αναµεν µενα. Για παράδειγµα, η γνωστή κλων οποιηµένη προ ατίνα Ντ λι πάσχει απ πρ ωρη γήρανση. H Eκκλησία πιστε ει στην πνευµατική κλωνοποίηση του ανθρώπου. Tον οηθάει στον αγώνα του για να γίνει «θεϊκ ς κλώνος», δηλαδή οµοίωµα του Θεο. 4. Η υποστήριξη της ζωής και η ευθανασία. Η ζωή για την Ορθ δοξη Χριστιανική αντίληψη είναι δώρο του Θεο. Η ιερ τητα κα ι η αξία της ζωής κάνουν τον άνθρωπο να την υπερασπίζεται, να τη διαφυλάσσει, να την υποστηρίζει και να µην δέχεται την εκµετάλλευσ η και την εξαγορά της. Η δ ναµη της αγάπης προς τον συνάνθρωπο δηµιο ργησε και τους δωρητές οργάνων του σώµατος. ταν οι µεταµοσχε σεις, οι γονιδιακές θεραπείες, οι µονάδες εντατικής θεραπείας και κάθε είδους ιατρικ ς και εργαστηριακ ς εξοπλισµ ς που συµ άλλει στην υ- ποστήριξη της ζωής έχουν σκοπ να υπηρετήσουν τον άνθρωπο ως εικ να του Θεο τ τε και τα κριτήρια θα είναι ανάλογα. Για παράδειγ- µα, παρα ιάζεται η ηθική ταν επιζητείται η επιτάχυνση το υ θανάτου εν ς σο αρά αρρώστου συνανθρώπου για να γίνει µια µεταµ σ χευση ζωτικών οργάνων του, τ τε ισχ ει η παροιµία: "ο θάνατ ς σου η ζωή µου". Κάθε σκέψη για ευθανασία είναι αντίθετη µε τη χριστιανική διδασκαλία για τρεις λ γους: α) Η ζωή είναι δώρο του Θεο και ο άνθρωπος εικ να του. σο

6 H OPΘO OΞH EKKΛHΣIA ΠPOTEINEI ENA TPOΠO ZΩHΣ 141 δεν µπορώ να επιλέξω τον ερχοµ µου στον κ σµο, τ σο δεν µπορώ µ νος µου να αποφασίσω για την αφαίρεση της ζωής που µου δώρισε ο Θε ς. ) Ο π νος απ κάθε είδους αρρώστια µε την πίστη στο Χριστ παίρνει άλλο ν ηµα. Τα µαρτ ρια και οι δοκιµασίες των αγίων της Εκκλησίας µας τους έδιναν την ευκαιρία για αυτογνωσία, περισυλλογή και δι ρθωση πορείας, ήταν πρ νοια του Θεο για τη σωτηρία τους. γ) Η ζωή στη χριστιανική διδασκαλία δεν συνίσταται µ νο στη ιολογική υ- γεία, αλλά στην ηθική και ψυχοσωµατική τελείωση (επίτευξη του καθ οµοίωσιν). Σ µφωνα µε υλιστικές αντιλήψεις, η ζωή ολοκληρώνεται µε τον φυσικ θάνατο, ε- νώ αντίθετα στη χριστιανική διδασκαλία ο ρος "κοί- µηση" δηλώνει απλώς το πέρασµα του ανθρώπου στην αιωνι τητα. ταν λέπει κανείς τον θάνατο σαν πέρασµα σε µια άλλη πραγµατικ τητα που ελπίζει, τ τε δεν αξιολογεί ιήγηση του Γέροντα Πορφ ριου σε γιατρ Καθηγητή Καρδιολογίας: "Θα σου ε- ξοµολογηθώ κάτι, αλλά να µείνει µυστικ. Έχω καρκίνο στην υπ φυση. Ήδη αισθάνοµαι τη γλώσσα µου µεγαλωµένη και δεν γυρίζει καλά µέσα στη στοµατική κοιλ τητα". Ύστερα µου ανέλυσε ιατρικά και σωστά τη λειτουργία των ενδοκρινών α- δένων και κατέληξε: "Πρέπει να ξέρεις - τι ταν ήµουνα καλογεράκος - ίσως 16 χρονών - στο Άγιο ρος αισθαν µουνα τ σο ευτυχισµένος, ιδίως µετά τη Θεία Κοινωνία, ώστε έ γαινα στο δάσος και µε δάκρυα φώναζα: ξα σοι, Κ ριε! Ήρθες ολ κληρος µέσα µου. σε µένα τον µικρ και αµαρτωλ. εσ ο Χριστ ς µου, που σταυρώθηκες και π νεσες για µένα και σήκωσες τις αµαρτίες µου. Κι εγώ τι κάνω για σένα; Ποιον π νο υποφέρω για σένα; Κ ριε, στείλε µου έναν καρκίνο! Χριστέ µου, χάρισέ µου έναν καρκίνο, να υποφέρω και γω µαζί Σου! Αυτή την προσευχή την έκανα συνέχεια και µετά το εξοµολογήθηκα στους γεροντάδες µου. Εκείνοι µου σ στησαν να µην την επαναλά ω, γιατί εκπειράζω το Θε. Ξέρει εκείνος τι θα κάνει. εν την ξανάκανα αυτή την προσευχή. Αλλά τώρα, Γιωργάκη µου, µου τον έστειλε τον καρκίνο! Καταλα αίνεις την ευεργεσία; Έστω και αργά, θα υ- ποφέρω λίγο µαζί του". Έµεινα ενε ς. Πρώτη φορά στην ιατρική σταδιοδροµία µου άκουγα τη φράση: " ξα τω Θεώ, έ- χω καρκίνο". Είχα ξεχάσει τι µπροστά µου δεν ρισκ ταν άνθρωπος κοιν ς. ή- ταν ο γέροντας Πορφ ριος". Σ ναξη, τ. 41, σ. 94 τη ζωή του µε την ηλικία των κυττάρων του, αλλά µε το τι έχει µέσα του µε την πρ γνωση και προσδοκία της αιώνιας ζωής. Το αν έχ ει ο άνθρωπος κακ θάνατο ή καλ αυτ δεν εξαρτάται µ νο απ τα ιο-

7 142 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ λογικά κριτήρια. Ένας ιολογικ ς θάνατος δεν εξαφανίζει τ α πνευ- µατικά αποθέµατα της πίστης, της ελπίδας και της αγάπης πρ ος τον Θε. Με µια τέτοια θεώρηση της ζωής κάθε δοκιµασία γίνεται γέφυρα στη σχέση του ανθρώπου µε τον Θε, ευκαιρία αυτογνωσίας, µετάνοιας (µεταστροφής) και αγι τητας. Εποµένως, ο κακ ς θάν ατος δεν προσδιορίζεται απ το άρος και το είδος της αρρώστια ς που α- ντιµετωπίζει ο ασθενής, αλλά, πως λέει ο άγιος Ιωάννης Χρυ σ στο- µος, απ την αµαρτία και την αµετανοησία που κυριαρχεί στο τέλος της ζωής του. ΤΙ ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΑΣΩ Οι ηθικές και πνευµατικές αξίες που πρέπει να σε µαστε σ τα πλαίσια της χριστιανικής Βιοηθικής είναι οι εξής: ñ ο ιερ ς χαρακτήρας της ανθρώπινης ζωής, ο οποίος πρέπει να περισώζεται απ τη σ λληψη του ανθρώπου µέχρι τον τάφο κα ι πέρα απ' αυτ ν, ñ η αγάπη, πως ο Χριστ ς τη δίδαξε µε τη θυσία Του, σαν αφετηρία και άση κάθε ανθρώπινης σχέσης και κριτήριο για κάθε επιστηµονική έρευνα και εφαρµογή και ñ η κλήση για αγι τητα και θέωση του ανθρώπου, που του δίνει αξία και ν ηµα ακ µη και στον θάνατο. EXOYN ΣHMAΣIA AYTA ΓIA TH ZΩH MOY; 1. Ποια ανάγκη καλ πτει η ανάπτυξη της Βιοηθικής; 2. Γιατί πρέπει να χειριζ µαστε τη ζωή µας διαφορετικά απ τους άλλους οργανισµο ς; 3. Αν φτιαχν ταν ένας άνθρωπος σαν κι εσένα σε τι θα επηρέαζε την προσωπική σου ζωή; 4. Γιατί είναι διαφορετική η αντιµετώπιση της ζωής και του θανάτου απ ένα πιστ χριστιαν ;