«ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ»

Transcript

1 «ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ» Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο παρακολούθησης του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τομέα Ποινικών Επιστημών του Τμήματος Νομικής (ΕΚΠΑ-ΝΟΠΕ) για το μάθημα Ειδικά Θέματα Ουσιαστικού Ποινικού ικαίου, το ακαδημαϊκό έτος Επιμέλεια : Ανθή Ν. Γεώργα, ικηγόρος, ΜΣ Ποινικού ικαίου Νομικής Σχολής Αθηνών ΩΜΦ Τομέα Ποινικών Επιστημών Νομικής Σχολής Αθηνών και μέλος της συντακτικής ομάδας του indubio.gr Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά τον Ν. 2121/1993 και κατά τη ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Ποια εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα συναντάμε στην ελληνική ποινική νομοθεσία - Ιστορικά, Δομή των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων Β. ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ Γ. ΓΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΜΗ ΓΝΗΣΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ - Γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα Μη γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα - Επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης των μη γνήσιων εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων Δ. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ - Γιατί έχει προκύψει η σχετική προβληματική; - Κρατούσα άποψη σε θεωρία και νομολογία - Γερμανία : Η 18 Γερμ. ΠΚ και οι προσπάθειες δογματικής θεμελίωσης της αυξημένης ποινής και στο συμμέτοχο - Άποψη νεώτερων θεωρητικών- ορθότερη δογματικά - Το άρθρο 49 2 ΠΚ και τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα Ε. ΓΙΑΤΙ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΥΜΕ ΤΗΝ «ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ»; ΣΤ. ΣΥΝΑΦΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑ : ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΜΗ ΔΟΛΙΑ ΠΡΑΞΗ; - Επιχειρήματα υπέρ της αναγκαιότητας του δόλου της κύριας πράξης - Επιχειρήματα κατά της αναγκαιότητας του δόλου της κύριας πράξης - ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2

3 Ο Ελληνικός Ποινικός Κώδικας στο άρθρο 29 φέρει τον τίτλο «Ευθύνη από το αποτέλεσμα» και προβλέπει ότι «στις περιπτώσεις όπου ο νόμος ορίζει ότι κάποια πράξη τιμωρείται με βαρύτερη ποινή όταν έχει ορισμένο αποτέλεσμα, η ποινή αυτή επιβάλλεται μόνο αν το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια του δράστη.» Πράγματι, σε μία σειρά από άρθρα προβλέπεται βαρύτερη ποινή, όταν από το βασικό έγκλημα (τη βασική πράξη) προκύπτει ένα επιπλέον βαρύτερο αποτέλεσμα. Έτσι λοιπόν, οι διατάξεις αυτές σε συνδυασμό με το προαναφερθέν άρθρο 29 ΠΚ καθιερώνουν μία κατηγορία εγκλημάτων που λέγονται εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα/ χαρακτηριζόμενα εγκλήματα. ΠΟΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ; Κατ αρχάς ως εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα χαρακτηρίζονται τα περισσότερα εγκλήματα που ανήκουν στην κατηγορία των κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων. Ας τα δούμε ένα προς ένα : ΠΚ 264 (εμπρησμός) : Όποιος με πρόθεση προξενεί πυρκαγιά τιμωρείται : α) με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος σε ξένα πράγματα β) με κάθειρξη, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος για άνθρωπο γ) με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών, αν στην περίπτωση του στοιχείου β επήλθε θάνατος. (θανατηφόρος εμπρησμός). ΠΚ εδ. γ (εμπρησμός σε δάση) : Με την επιφύλαξη της βαρύτερης τιμωρίας κατά τους όρους του άρθρου 264, όποιος με πρόθεση προξενεί πυρκαγιά σε δάσος ή δασική έκταση κατά την έννοια του άρθρου 3 1 κ 2 3

4 του ν. 998/79 ή σε έκταση που έχει κηρυχθεί δασωτέα ή αναδασωτέα κατά την έννοια της 5 του ίδιου άρθρου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα έτη και με χρηματική ποινή από δεκαπέντε χιλιάδες ευρώ ( ) ως σαράντα επτά χιλιάδες ευρώ ( ). Δεν επιτρέπεται μετατροπή ή αναστολή της ποινής που επιβλήθηκε και η έφεση δεν αναστέλλει την εκτέλεσή της. Αν η πράξη είχε ως επακόλουθο να εξαπλωθεί η φωτιά σε μεγάλη έκταση επιβάλλεται κάθειρξη. ΠΚ 268 (πλημμύρα) : Όποιος με πρόθεση προξενεί πλημμύρα τιμωρείται : α) με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος σε ξένα πράγματα β) με κάθειρξη, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος για άνθρωπο γ) με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών, αν στην περίπτωση του στοιχείου β επήλθε θάνατος. (θανατηφόρα πλημμύρα). ΠΚ δ (θανατηφόρα έκρηξη) : Όποιος με πρόθεση προξενεί έκρηξη με οποιονδήποτε τρόπο και ιδίως με τη χρήση εκρηκτικών υλών τιμωρείται.. δ) με ισόβια κάθειρξη και χρηματική ποινή τουλάχιστον οχτακοσίων ογδόντα ευρώ (880 ), [αν εφόσον προέκυψε κίνδυνος για άνθρωπο από την έκρηξη,] επήλθε θάνατος. ΠΚ γ : (έκρηξη με αποτέλεσμα σωματική βλάβη ή βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας). Όποιος με πρόθεση προξενεί έκρηξη με οποιονδήποτε τρόπο και ιδίως με τη χρήση εκρηκτικών υλών τιμωρείται :...γ) με κάθειρξη ισόβια και με χρηματική ποινή τουλάχιστον πεντακοσίων ενενήντα ευρώ (590 ), αν στην περίπτωση του στοιχείου β προκλήθηκε σωματική βλάβη ή βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας. 4

5 ΠΚ 273 γ (θανατηφόρα κοινώς επικίνδυνη βλάβη) : Όποιος εκτός από τις περιπτώσεις των άρθρων 264, 268 και 270, προξενεί με πρόθεση βλάβη σε πράγμα δικό του ή ξένο, κινητό ή ακίνητο, τιμωρείται :... γ) με κάθειρξη, αν στην περίπτωση β [κίνδυνος για άνθρωπο] επήλθε θάνατος. ΠΚ 275 β (άρση ασφαλιστικών εγκαταστάσεων με θανατηφόρο αποτέλεσμα) : Όποιος σε μεταλλεία, σε εργοστάσια ή σε άλλες εργασίες που η λειτουργία τους είναι επικίνδυνη για τη ζωή των εργατών με πρόθεση καταστρέφει ή με οποιονδήποτε τρόπο αχρηστεύει εγκαταστάσεις που ασφαλίζουν από αυτόν τον κίνδυνο ή διακόπτει τη λειτουργία τους, τιμωρείται:.. β) με ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη, αν επήλθε θάνατος. ΠΚ 277 γ (πρόκληση ναυαγίου με θανατηφόρο αποτέλεσμα) : Όποιος με πρόθεση προκαλεί τη βύθιση ή την προσάραξη πλοίου τιμωρείται. γ) με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών, [αν εφόσον προέκυψε κίνδυνος για άνθρωπο], επήλθε θάνατος. ΠΚ 279 εδ. β ( δηλητηρίαση πηγών και τροφίμων με θανατηφόρο αποτέλεσμα) : Όποιος με πρόθεση δηλητηριάζει πηγές, πηγάδια, βρύσες, ή άλλες διοχετεύσεις ή δεξαμενές νερού, τρόφιμα ή άλλα τέτοια πράγματα που η χρήση τους μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή βάζει μέσα σε κάποιο από αυτά τα αντικείμενα άλλες ύλες που μπορούν να προκαλέσουν το ίδιο αποτέλεσμα, τιμωρείται με κάθειρξη. Αν από την πράξη επήλθε θάνατος, μπορεί να επιβληθεί ισόβια κάθειρξη. ΠΚ (δηλητηρίαση της νομής ζώων) : Όποιος με πρόθεση μεταδίδει μολυσματική ασθένεια ζώων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών αν από την πράξη του θανατώθηκαν ή έπαθαν σοβαρή και διαρκή βλάβη ζώα άλλου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. 5

6 ΠΚ εδ. β (παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών): Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται με φυλάκιση. Αν η παραβίαση αυτή είχε ως συνέπεια να μεταδοθεί η ασθένεια σε άνθρωπο, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. ΠΚ β (διατάραξη της ασφάλειας των συγκοινωνιών με θανατηφόρο αποτέλεσμα) : Όποιος με πρόθεση διαταράσσει την ασφάλεια της συγκοινωνίας στους δρόμους ή στις πλατείες τιμωρείται. β) με κάθειρξη, αν επήλθε θάνατος. ΠΚ γ (διατάραξη της ασφάλειας σιδηροδρόμων, πλοίων και αεροσκαφών με θανατηφόρο αποτέλεσμα) : Όποιος με πρόθεση διαταράσσει την ασφάλεια της σιδηροδρομικής ή της υδάτινης συγκοινωνίας ή της αεροπλοΐας, τιμωρείται. γ) με κάθειρξη, ισόβια ή πρόσκαιρη, τουλάχιστον δέκα ετών, αν στην περίπτωση του στοιχείου β (κίνδυνος για άνθρωπο) επήλθε θάνατος. Εκτός όμως από τα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα στην κατηγορία των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων συγκαταλέγονται και οι ακόλουθες πράξεις : ΠΚ ( έκθεση με αποτέλεσμα βαριά βλάβη και θανατηφόρα έκθεση) : 1. Όποιος εκθέτει άλλον κι έτσι τον καθιστά αβοήθητο, καθώς και όποιος με πρόθεση αφήνει αβοήθητο ένα πρόσωπο που το έχει στην προστασία του ή που έχει υποχρέωση να το περιθάλπει ή να το μεταφέρει, ή ένα πρόσωπο που ο ίδιος το τραυμάτισε υπαίτια, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. 6

7 ετών 2. Αν η πράξη προκάλεσε στον παθόντα α) βαριά βλάβη στην υγεία του, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα β) το θάνατό του, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον έξι ετών. ΠΚ (βαριά σωματική βλάβη) : Αν η πράξη του άρθρου 308 [απλή σωματική βλάβη] είχε επακόλουθο τη βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του παθόντος, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. ΠΚ 311 (θανατηφόρα βλάβη) : Αν η σωματική βλάβη είχε επακόλουθο το θάνατο του παθόντος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο υπαίτιος επιδίωξε τη βαριά σωματική βλάβη του παθόντος, επιβάλλεται κάθειρξη. ΠΚ 340 : Αν κάποια από τις πράξεις των άρθρων 336 (βιασμός), 338 (κατάχρηση σε ασέλγεια) και 339 (αποπλάνηση παιδιών) είχε ως συνέπεια το θάνατο του παθόντος επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. ΠΚ (θανατηφόρα ληστεία ) : Αν από την πράξη προήλθε ο θάνατος κάποιου προσώπου ή βαριά σωματική βλάβη (άρθρο 310) ή αν η πράξη εκτελέστηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα εναντίον προσώπου, επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. ΠΚ εδ. 1 (εκβίαση σε συνδ. με διατάξεις για ληστεία «.. εκτός από τις περιπτώσεις του άρθρου 380») ΠΚ 137 Β 1 β και 3 ( διακεκριμένες περιπτώσεις βασανιστηρίων με αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη ή το θάνατο του βασανισθέντος) : 1. Οι πράξεις της πρώτης παραγράφου του προηγούμενου άρθρου 7

8 τιμωρούνται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών :...β) αν έχουν ως αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη του θύματος 3. Αν οι πράξεις του προηγούμενου άρθρου επέφεραν το θάνατο του θύματος επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. Αλλά και σε ειδικούς ποινικούς νόμους συναντά κανείς εγκλήματα που τιμωρούνται βαρύτερα όταν υπάρχει ένα επιπλέον βαρύτερο αποτέλεσμα. Π.χ. ν. 480/76 α 1 3 «περί προλήψεως και καταστολής πράξεων τινών στρεφομένων κατά της ασφάλειας της αεροπλοΐας». «εάν εκ πράξεος τινός των εις προηγουμένας παραγράφους αναφερομένων επήλθε θάνατος, επιβάλλεται η ποινή της ισοβίου καθείρξεως». Διαβάζοντας κανείς τις διατάξεις που προβλέπουν και τιμωρούν τα προαναφερθέντα εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα παρατηρεί ότι παντού απαιτείται η βασική πράξη να τελείται «με πρόθεση». Το ΠΚ 29, από την άλλη, θεμελιώνει ευθύνη από το αποτέλεσμα, όταν αυτό το περαιτέρω αποτέλεσμα μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια του δράστη. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα δεν είναι ούτε αμιγώς εγκλήματα δόλου, ούτε αμιγώς εγκλήματα εξ αμελείας τελούμενα. Αποτελούν συνδυασμό των δύο αυτών μορφών υπαιτιότητας, που συνυπάρχουν σε ένα έγκλημα που επισύρει ενιαία τιμώρηση. Ευστόχως χαρακτηρίστηκαν, λοιπόν, ως «μικτές ειδικές υποστάσεις» 1, των οποίων η υποκειμενική υπόσταση είναι στενότερη της αντικειμενικής. Η συνύπαρξη αυτή δόλου και αμέλειας απασχόλησε πολύ τους θεωρητικούς ως προς τη νομική φύση των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων, γι αυτό και δυσκολεύτηκαν αρκετά προτού 1 Μεικτές ειδικές υποστάσεις, «Mischtatbestände». Βλ. Krey-Schneider, Die eigentliche Vorsatz- Fahrlässigkeits- Kombination nach geltendem und künftigem Recht, NJW 1970, 640 επ. 8

9 διατυπώσουν τους εύσχημους και περίτεχνους χαρακτηρισμούς τους. Σχετικά έχουν διατυπωθεί οι εξής θέσεις 2 : - Ο Seebald κάνει λόγο για «εξ αμελείας εγκλήματα διακρινόμενα από την εκ προθέσεως αξιόποινη πράξη». Θεωρεί ότι η απαξία των συγκεκριμένων αδικημάτων, εξ αιτίας της οποίας επιβάλλεται στο δράστη τους η βαρύτερη ποινή, είναι το εξ αμελείας τελούμενο βαρύτερο αποτέλεσμα, το οποίο και συνήθως είναι ο θάνατος. Επειδή το εξ αμελείας αποτέλεσμα είναι βαρύτερο σε απαξία από τη βασική πράξη (αφού προσβάλλει κάποιο ανώτερο έννομο αγαθό), γι αυτό και προσδιορίζει το όλο έγκλημα. - Μία δεύτερη άποψη, την οποία υποστηρίζουν οι οπαδοί της θεωρίας του τυπικού κινδύνου χαρακτηρίζει τα εγκλήματα αυτά ως «εκ δόλου τελούμενα». Σύμφωνα με αυτή τη θέση το κέντρο βάρους των εγκλημάτων αυτών πέφτει στο βασικό εκ δόλου έγκλημα, εξ αιτίας της ιδιαίτερης επικινδυνότητας του οποίου προκαλείται το περαιτέρω αποτέλεσμα και το επιπλέον αυτοτελές άδικο των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων. Το εξ αμελείας αποτέλεσμα, σύμφωνα με την άποψη αυτή, παραμένει επιβαρυντική περίσταση. Με την άποψη αυτή συντάσσεται και ο Μυλωνόπουλος. - Ενδιαφέρουσα είναι και η διατύπωση του Shroeder ότι τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα μπορούν να θεωρηθούν είτε α) ως εγκλήματα εκ προθέσεως με εξ αμελείας επιβαρυντικό αποτέλεσμα είτε β) ως εγκλήματα εξ αμελείας με αξιόποινη εκ δόλου προσβολή του καθήκοντος επιμελείας (καθότι εμφανίζουν τη δομή ενός εξ αμελείας εγκλήματος με τη διαφορά ότι η αντικειμενική προσβολή του καθήκοντος επιμελείας συνίσταται σε μία αξιόποινη πράξη.) 2 Βλ. Χρ. Μυλωνόπουλου, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, Αντ. Ν. Σάκκουλας 1984, σελ. 366 επ. 9

10 ΙΣΤΟΡΙΚΑ, ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ Τα εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα έλκουν την καταγωγή τους από το αξίωμα του versari in re illicita, το οποίο εκφράζει την τάση διατήρησης της αντικειμενικής ευθύνης στο πλαίσιο της αρχής της ενοχής. Η αρχή του versari in re illicita αναπτύχθηκε τον 13 ο μ. Χ. αιώνα στο χώρο του κανονικού- εκκλησιαστικού δικαίου, εκφράζοντας τη θέση ότι ο δράστης μιας απαγορευμένης πράξης ευθύνεται για κάθε περαιτέρω συνέπεια της συμπεριφοράς του. Η ως άνω θέση, κινούμενη στο πνεύμα της εποχής, βασίζεται στο συλλογισμό 3 ότι εφόσον υπάρχει (κακή) θέληση για την τέλεση μιας απαγορευμένης πράξης, ομοίως υπάρχει και για την πρόκληση του περαιτέρω αποτελέσματος. Με την πάροδο των χρόνων η αρχή του versari in re illicita εμπλουτίστηκε από την έννοια της επικινδυνότητας της βασικής πράξης. Οι Ιταλοί νομομαθείς του Μεσαίωνα, στους οποίους αποδίδεται αυτή η εξέλιξη, αξίωναν να γνωρίζει ο δράστης ότι η πράξη του έχει την τάση να επιφέρει ένα βαρύτερο αποτέλεσμα. Με αφετηρία αυτή τη βασική συλλογιστική, αναπτύχθηκε στην πορεία η θεωρία του «έμμεσου δόλου» (dolus indirectus) που αναπτύχθηκε κυρίως στη γερμανική ποινική επιστήμη, πρακτική σημασία της οποίας συνιστά η ακόλουθη δυνατότητα: να μπορεί ο δράστης μιας ανθρωποκτονίας να τιμωρηθεί με την ποινή της εκ προθέσεως τέλεσης του εγκλήματος αυτού, ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν είχε ενεργήσει με σκοπό (άμεσο δόλο α βαθμού) ανθρωποκτονίας ή ήταν αδύνατη η απόδειξη μιας τέτοιας μορφής δόλου. Σύμφωνα με τον Covarruvias «έμμεσος δόλος» υπάρχει όταν η πράξη του δράστη ήταν ηθελημένη και οδήγησε άμεσα στο αποτέλεσμα. 3 βλ. Κων. Γ. Φελουτζή, Η προβληματική της «απόπειρας» στα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, Αθήνα Αντ. Ν. Σάκκουλας 1988, σελ

11 ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΜΕΝΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα είναι σύνθετα εγκλήματα που αποτελούνται 4 1) από ένα βασικό εκ δόλου έγκλημα. Το έγκλημα αυτό μπορεί να είναι είτε τυπικό/ συμπεριφοράς (πχ. ΠΚ 338 κατάχρηση σε ασέλγεια) είτε ουσιαστικό/ αποτελέσματος (πχ. ΠΚ 264 εμπρησμός, ΠΚ 306 έκθεση) εξάλλου, μπορεί να πρόκειται για έγκλημα βλάβης (πχ. απλή σωματική βλάβη) ή για έγκλημα διακινδύνευσης (πχ. έκθεση, εμπρησμός). Το βασικό έγκλημα πρέπει να τελείται μόνο εκ δόλου και να είναι αυτοτελώς αξιόποινη πράξη. Δηλαδή, το αξιόποινό του δεν πρέπει να θεμελιώνεται, αλλά απλά να επαυξάνεται από το βαρύτερο αποτέλεσμα. Αν συμβαίνει το πρώτο- θεμελίωση του αξιοποίνου εξ αιτίας του περαιτέρω αποτελέσματος- τότε η επέλευση του βαρύτερου αποτελέσματος συνιστά εξωτερικό όρο του αξιοποίνου και δεν έχουμε έγκλημα χαρακτηριζόμενο από το αποτέλεσμα, οπότε δεν εφαρμόζεται το ΠΚ 29. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης αποτελεί το αδίκημα της συμπλοκής του ΠΚ 313 («Αν εξαιτίας συμπλοκής ή επίθεσης που έγινε από πολλούς επήλθε θάνατος ή βαριά σωματική βλάβη ανθρώπων, καθένας από εκείνους που πήραν μέρος στη συμπλοκή ή στην επίθεση τιμωρείται για μόνη τη συμμετοχή του σ αυτήν με φυλάκιση μέχρι τριών ετών, εκτός αν συμπλέχθηκε χωρίς υπαιτιότητά του). 2) Το προσβαλλόμενο με το περαιτέρω αποτέλεσμα έννομο αγαθό είναι συνήθως η ανθρώπινη ζωή (π.χ. ΠΚ 264 γ θανατηφόρος εμπρησμός, ΠΚ 268 εδ. γ θανατηφόρα πλημμύρα, ΠΚ 340 αποπλάνηση παιδιώνκατάχρηση σε ασέλγεια- βιασμός με επακόλουθο το θάνατο, ΠΚ βλ. Χρ. Χ. Μυλωνόπουλου, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, Αθήνα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1984, σελ. 71 επ. 11

12 θανατηφόρα ληστεία). Μπορεί όμως να πλήττεται και η σωματική ακεραιότητα (π.χ. έκθεση, βαριά σωματική βλάβη, ληστεία). Άλλοτε πάλι, το βαρύτερο αποτέλεσμα επιφέρει βλάβη σε πράγμα (π.χ. ΠΚ δηλητηρίαση της νομής ζώων, ΠΚ διάδοση ασθένειας ζώων). Βέβαια, είναι δυνατόν το προσβαλλόμενο με το βαρύτερο αποτέλεσμα έννομο αγαθό να είναι το ίδιο με αυτό που πλήττεται από τη βασική εκ δόλου τελούμενη αξιόποινη πράξη. Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση του άρθρου του ΠΚ, όπου το προσβαλλόμενο αγαθό είναι η σωματική ακεραιότητα του θύματος. Σ αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για ποσοτική επίταση της προσβολής. 3) Το περαιτέρω αποτέλεσμα συνίσταται στην εξ αμελείας τέλεση ενός εγκλήματος και δεν είναι επιβαρυντική περίσταση, όπως συμβαίνει με το αντικείμενο ιδιαίτερα μεγάλης αξίας στην κλοπή που από απλή κλοπή την καθιστά διακεκριμένη πλημμεληματική ή κακουργηματική. Άλλωστε, το περαιτέρω αποτέλεσμα πάντοτε καταλογίζεται στο δράστη, ακόμη κι αν αποδίδεται στην αμέλειά του, ενώ η επιβαρυντική περίσταση πρέπει να καλύπτεται από το δόλο του δράστη για να του αποδοθεί. Β. ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ Η ιδιαιτερότητα των εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενων εγκλημάτων έχει πολλάκις αμφισβητηθεί από θεωρία και νομολογία 5, και μαζί έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση και η ανάγκη ύπαρξης της ιδιαίτερης αυτής κατηγορίας εγκλημάτων. Με άλλα λόγια το πρόβλημα τίθεται υπό την ακόλουθη μορφή : Πρόκειται για απλή συρραφή (άθροισμα) των δύο επιμέρους εγκλημάτων που τα αποτελούν ή έχουν κάποιο αυτοτελές 5 βλ. Χρ. Χ. Μυλωνόπουλου, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, Αθήνα Αντ. Ν. Σάκκουλας 1984, σελ

13 άδικο, μια ιδιαίτερη ηθικοκοινωνική απαξία που δικαιολογεί την ύπαρξή τους και τα βαριά πλαίσια ποινής; Μία πρώτη άποψη, αρκετά διαδεδομένη στην ελληνική θεωρία και νομολογία 6, προσδιορίζει τη σχέση μεταξύ βασικού εγκλήματος και βαρύτερου αποτελέσματος ως σχέση αιτίου- αιτιατού, υποστηρίζοντας ότι για την εφαρμογή του βαρύτερου πλαισίου ποινής αρκεί να υπάρχει αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της τέλεσης του εκ δόλου εγκλήματος και της πραγμάτωσης του περαιτέρω αποτελέσματος. Η άποψη αυτή τάσσεται υπέρ της συνεπούς εφαρμογής της αρχής του ισοδυνάμου των όρων, δηλ. της αρχής της conditio sine qua non, θεωρώντας το βασικό έγκλημα όρο χωρίς τον οποίο δε θα μπορούσε να πραγματωθεί το περαιτέρω αποτέλεσμα, το οποίο έτσι υποβιβάζεται σε απλό επιβαρυντικό αποτέλεσμα. Όμως, η θέση αυτή πάσχει στο σημείο που αντιλαμβάνεται την αμέλεια μόνο ως μορφή υπαιτιότητας- δηλαδή καθαρά υποκειμενικά- παραβλέποντας την εξωτερική- αντικειμενική πλευρά της, δηλαδή την αντικειμενική παραβίαση του καθήκοντος επιμελείας ως προς το έννομο αγαθό που προσβλήθηκε με το περαιτέρω αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι αρκούμενοι στην ύπαρξη της αιτιώδους συνάφειας, οι οπαδοί της άποψης αυτής παραγνωρίζουν το στοιχείο της αντικειμενικής δυνατότητας πρόβλεψης του βαρύτερου αποτελέσματος, ήτοι τη σχέση προσφορότητας μεταξύ της πλημμελούς συμπεριφοράς και του αποτελέσματος. Η θεωρία της causa adequata 7 που εφαρμόζεται σε όλα τα εξ αμελείας τελούμενα εγκλήματα και που άρα θα έπρεπε να εφαρμόζεται και στα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα- εδώ παραγκωνίζεται από μόνη την εφαρμογή της coditio sine qua non με αποτέλεσμα την αποδοχή και τιμώρηση αποτελεσμάτων που δεν ήταν αντικειμενικά προβλεπτά. Επιπλέον, η θέση αυτή αγνοεί το ιδιαίτερο άδικο των εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενων εγκλημάτων, γιατί δε δίνει ικανοποιητική 6 βλ. ΑΠ 953/75 (ΠΧ ΚΣΤ/318), ΑΠ 91/1973 (ΠΧ ΚΓ /σελ. 380), 7 βλ. Μυλωνόπουλο, ό.π. σελ

14 απάντηση στο γιατί η επέλευση του θανάτου άλλοτε συνιστά λόγο θεμελίωσης εγκλήματος διακρινόμενου από το αποτέλεσμα (λ.χ. βιασμός, ληστεία) και άλλοτε απλά συρρέει αληθώς, χωρίς να υπάρχει ρύθμιση για βαρύτερη ποινή σε περίπτωση επέλευσης θανάτου (π.χ. κλοπή, απάτη). Τέλος, η άποψη αυτή αποδεικνύεται προβληματική σε περίπτωση απόπειρας και μη τελείωσης του βασικού εγκλήματος, αλλά πραγμάτωσης του βαρύτερου αποτελέσματος. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα : Ο Α ρίχνει μία βαριά πέτρα στον Β με σκοπό να του προκαλέσει σωματική βλάβη. Ο Β, βλέποντας την πέτρα να έρχεται προς το μέρος του και προσπαθώντας να αποφύγει το χτύπημα, σκύβει αλλά από απροσεξία γλιστρά, πέφτει στο έδαφος και τελικά «σκοτώνεται». Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία, ο δράστης θα πρέπει να τιμωρηθεί για έγκλημα χαρακτηριζόμενο από το αποτέλεσμα, με ποινή ελαττωμένη σύμφωνα με το ΠΚ 42 περί απόπειρας, δηλ. για απόπειρα θανατηφόρας σωματικής βλάβης. Κάτι τέτοιο είναι λάθος, γιατί μολονότι το βαρύτερο αποτέλεσμα συνδέεται αιτιωδώς με την απόπειρα τέλεσης του βασικού εγκλήματος, ωστόσο δεν πηγάζει από την απαξία του τελευταίου. Μία δεύτερη άποψη, αποκλίνουσα, προέρχεται από το Σταμάτη 8 και την περί συρροών προβληματική του. Ο εν λόγω συγγραφέας υποστηρίζει εκεί ότι το εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα αποτελεί μια συρραφή δύο ισότιμων και αυτοτελών εγκλημάτων, δηλ. ενός εκ δόλου και ενός εξ αμελείας. Περιγράφει τα εγκλήματα αυτά ως μια απλή εξωτερική συγκόλληση δύο ανεξάρτητων αδικημάτων, χωρίς καμία εσωτερική σχέση μεταξύ τους. Οπότε, το εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενο έγκλημα δε διαφέρει σε κάτι από τις περιπτώσεις της κατ ιδέαν συρροής εγκλημάτων και δεν εμφανίζει κανένα πρόσθετο άδικο. Ακόμη, όμως, κι αν παραδεχτούμε την έλλειψη οποιασδήποτε ιδιαίτερης απαξίας των εκ του αποτελέσματος εγκλημάτων, η άποψη αυτή και πάλι δεν ευσταθεί στο σημείο που εξομοιώνει τα εγκλήματα αυτά με τη συρροή των επί 8 βλ. Σταμάτη, Συρροή, σελ

15 μέρους εγκλημάτων που τα αποτελούν. Γιατί αν πρόκειται για περίπτωση κατ ιδέαν συρροής, πώς εξηγούνται τα βαρύτατα πλαίσια ποινής που επισύρουν τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, τα οποία ξεπερνούν ακόμη και το άθροισμα των ποινών των δύο επιμέρους εγκλημάτων σύμφωνα και με τις περί συρροής διατάξεις ; 9 Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι βαρύτατες ποινές που απειλούνται για το δράστη ενός εγκλήματος χαρακτηριζόμενου από το αποτέλεσμα είναι ένδειξη ενός ιδιάζοντος αδίκου, πολύ βαρύτερου από εκείνο που αποδίδει η πρόσθεση της απαξίας των επιμέρους εγκλημάτων. Μόνο αν η νομική μορφή που εκφράζει το εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα αποδίδει μία πολύ βαρύτερη σύνθεση αδίκου, δικαιολογείται το βαρύτατο πλαίσιο ποινής, γιατί μόνο τότε αντιστοιχεί αυτή σε ανάλογα βαρύ άδικο και συνεπώς σε ανάλογα βαριά ενοχή 10. Τα εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα έχουν μία ιδιαίτερη απαξία που προσομοιάζει στην ιδιαίτερη απαξία του σύνθετου εγκλήματος της ληστείας, η οποία ουδέποτε αμφισβητήθηκε. Δηλαδή, όπως η πρόσθετη απαξία της ληστείας έγκειται όχι στο αποτέλεσμα (κλοπή) αλλά στη συμπεριφορά (βία), έτσι και στα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, το βασικό έγκλημα περιέχει μία πρόσθετη διακινδύνευση που επιβαρύνει την απαξία του και το καθιστά άξιο μεγαλύτερης αποδοκιμασίας, όπως συμβαίνει και με την παράνομη βία της ληστείας. Ένα επιπρόσθετο επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης της κατηγορίας αυτής των εγκλημάτων, κόντρα σε όσους αμφισβητούν το αυτοτελές άδικο τους, είναι ότι αν δεν υπήρχαν οι διατάξεις που τιμωρούν βαρύτερα κάποιες πράξεις όταν από αυτές προέρχεται ένα βαρύτερο αποτέλεσμα, θα εφαρμόζαμε απλά τους κανόνες της συρροής κι έτσι θα είχαμε πολύ χαμηλές από αντεγκληματικής πλευράς ποινές, ακόμη και 9 Τη σχετική αξιολογικά αντινομία επισημαίνει ο Μυλωνόπουλος, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, σελ Βλ. Μυλωνόπουλο, ό.π., σελ

16 με εφαρμογή της αρχής της επίτασης της βαρύτερης ποινής- που άλλωστε ισχύει στη δική μας έννομη τάξη. Επιπλέον, θα μεταθέταμε το πρόβλημα στο πεδίο της δικαστικής επιμέτρησης της ποινής. Γ. ΓΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΜΗ ΓΝΗΣΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΓΝΗΣΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ. Η κρατούσα γνώμη σε θεωρία και νομολογία δέχεται μόνο αυτή την κατηγορία εκ του αποτελέσματος εγκλημάτων. Πρόκειται για τη σύνθεση ενός βασικού εκ δόλου τελούμενου εγκλήματος και ενός εξ αμελείας προκαλούμενου βαρύτερου περαιτέρω αποτελέσματος. ΜΗ ΓΝΗΣΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ. Πολλοί 11 είναι αυτοί που αμφισβητούν την ύπαρξη αυτής της κατηγορίας εγκλημάτων. Αποτελούνται από το βασικό εκ δόλου έγκλημα και από την εκ δόλου πρόκληση ενός βαρύτερου περαιτέρω αποτελέσματος. Επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης των μη γνήσιων εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων - Η θέσπιση υπαιτιότητας ως προς την περαιτέρω συνέπεια σκοπεύει στον αποκλεισμό της αντικειμενικής ευθύνης 12 και όχι του δόλου. Η 11 βλ. Σταμάτη, Γενικαί αρχαί της φαινόμενης συρροής εγκλημάτων και ιδίως της κατ ιδέαν, 1972, σελ.289, βλ. επίσης Κατσαντώνη, Ποινικόν Δίκαιον, σελ. 120, βλ. Μαγκάκη, Ποινικό Δίκαιο. σελ. 135, τέλος βλ. Μανωλεδάκη, Επιτομή, σελ. 205 επ. 12 Αυτό καθίσταται σαφές στο κείμενο της εισηγητικής έκθεσης του ΠΚ, όπου αναφέρεται : «διά του άρθρου 29 πραγματοποιείται καθολικόν της συγχρόνου ποινικής επιστήμης αίτημα, δηλαδή καταργείται η εν τω ισχύοντι Ποινικώ Νόμω καθιερουμένη επί ωρισμένων εγκλημάτων άκρατος εκ του αποτελέσματος ευθύνη και ορίζεται, ότι εις τας εξαιρετικάς περιπτώσεις, καθ ας ο νόμος επιτείνει την ποινήν εάν επέλθει 16

17 αμέλεια του ΠΚ 29 αντιδιαστέλλεται προς το τυχαίο γεγονός και όχι προς το δόλο. Στο ΠΚ 29 δηλαδή, απαιτείται τουλάχιστον αμέλεια, όπως είχε και η αρχική διατύπωση της διάταξης. - Εξ άλλου το ίδιο εξ αμελείας έγκλημα τιμωρείται πολύ βαρύτερα όταν συνιστά επιβαρυντική περίσταση απ ότι όταν τελείται αυτοτελώς, γεγονός που δεν δικαιολογείται από μόνη την αμέλεια ο νομοθέτης είχε προφανώς στο μυαλό του το δόλο. Για παράδειγμα 13 η εξ αμελείας σωματική βλάβη που προβλέπεται στο ΠΚ 14, όταν τελείται αυτοτελώς επισύρει φυλάκιση μέχρι τρία χρόνια. Αντιθέτως, στο εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενο έγκλημα της «παραβίασης μέτρων για την πρόληψη ασθενειών» (ΠΚ 284) προβλέπεται κάθειρξη μέχρι δέκα χρόνια, όταν ως περαιτέρω συνέπεια επέρχεται η σωματική βλάβη. - Ο dolus indirectus και οι ποινές υπόνοιας λανθάνουν στα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα. - Αποδεχόμενοι την ύπαρξη εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων, ακόμη και στις περιπτώσεις που το βαρύτερο αποτέλεσμα αποδίδεται σε δόλο του δράστη, λύνουμε πρακτικά προβλήματα, όπως η τιμώρηση των συμμετόχων σε περίπτωση σύμπραξης περισσοτέρων. Με την παραπάνω άποψη τάσσεται ο Μυλωνόπουλος, στον οποίο ανήκει και η σχετική επιχειρηματολογία. Ωστόσο, οι Σταμάτης, Κατσαντώνης, Μαγκάκης και Μανωλεδάκης αρνούνται ότι υπάρχουν μη γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα και υποστηρίζουν ότι όταν το περαιτέρω αποτέλεσμα αποδίδεται στο δόλο του δράστη πρόκειται για συρροή. Συγκεκριμένα 14 : βαρύτερον αποτέλεσμα, τότε μόνον επιβάλλεται η βαρυτέρα ποινή, όταν το βαρύτερο αποτέλεσμα δύναται ν αποδοθή εις αμέλειαν του πράξαντος». 13 Το παράδειγμα ανήκει στο Μυλωνόπουλο, ό.π., σελ βλ. Συστηματική Ερμηνεία του ΠΚ, αρ , σχολιαστές, Α. Ψαρούδα- Μπενάκη, Αλ. Δημάκης, Αθήνα, Δίκαιο και Οικονομία, 1998, σελ. 446 επ. 17

18 Έχουμε αληθινή κατ ιδέα συρροή : Αυτό συμβαίνει όταν έχουμε δύο αυτοτελή εκ δόλου τελούμενα εγκλήματα, καθένα από τα οποία πλήττει και διαφορετικό έννομο αγαθό. Π.χ. βιασμός (ΠΚ 336) σε αληθινή κατ ιδέα συρροή με ανθρωποκτονία από πρόθεση (ΠΚ 299). Έχουμε φαινόμενη κατ ιδέα συρροή : Αυτό συμβαίνει όταν έχουμε δύο αυτοτελή εκ δόλου τελούμενα εγκλήματα, το βαρύτερο από τα οποία περιέχει τα στοιχεία και την κοινωνικοηθική απαξία του ελαφρύτερου. Π.χ. η σωματική βλάβη (ΠΚ 308) απορροφάται από την τελικά επελθούσα και σκοπούμενη ανθρωποκτονία. Πρόβλημα προκύπτει στην περίπτωση που το εκ δόλου προκληθέν βαρύτερο αποτέλεσμα δε συνιστά αυτοτελές έγκλημα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της βαριάς σωματικής βλάβης (ΠΚ 310), αλλά βαρύτερη μορφή του βασικού εγκλήματος (δηλαδή της σωματικής βλάβης του ΠΚ 308), ως επίταση της προσβολής του νομικού αντικειμένου του βασικού εγκλήματος της σωματικής βλάβης. Τότε, καλυπτομένου του βαρύτερου αποτελέσματος από το δόλο του δράστη, αυτός θα τιμωρηθεί με τη βαρύτερη ποινή που ορίζεται στο νόμο (310 1 ΠΚ). Και τούτο, διότι, σύμφωνα και πάλι με την ίδια άποψη δε μπορεί να τιμωρείται ο δράστης με τη βαρύτερη ποινή, όταν το επελθόν αποτέλεσμα μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια, και να μην τιμωρείται καθόλου όταν οφείλεται σε δόλο 15. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε απαράδεκτη αξιολογική αντινομία. Η άποψη αυτή δε δίνει ικανοποιητική λύση στο σημείο αυτό, καθώς καταλήγει να επιβεβαιώνει αυτό ακριβώς που αρνείται, την ύπαρξη του δόλου και των μη γνήσιων εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων. Αυτό όμως δεν είναι το μόνο άτοπο, στο οποίο καταλήγουν οι εν λόγω απόψεις. Γενικά οδηγούν σε επιεικέστερη τιμώρηση του δόλου σε σχέση με την αμέλεια. Για παράδειγμα ο δράστης ληστείας με επακόλουθο τη βαριά 15 βλ. την πρόταση του Αντεισαγγελέως του Αρείου Πάγου Κ. Κόλλια σε ΑΠ 118/1956, ΠΧ ΣΤ, σελ. 296, 297 υποσ. 1 18

19 σωματική βλάβη (εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα προβλεπόμενο στο ΠΚ 380 2) μπορεί να τιμωρηθεί ακόμη και με ισόβια κάθειρξη, ενώ ο συνδυασμός ληστείας (ΠΚ 380 1) και σκοπούμενης βαριάς σωματικής βλάβης (ΠΚ 310 1) μας δίνει, σύμφωνα με τους κανόνες της συρροής ποινή κάθειρξης το πολύ είκοσι (20) ετών. Αν όμως δεχτούμε τα μη γνήσια εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα, θα εφαρμοστεί το βαρύτερο πλαίσιο ποινής και στις περιπτώσεις που συντρέχει δόλος ως προς το βαρύτερο αποτέλεσμα, οπότε και αποφεύγονται άτοπα και αδικίες. Εξάλλου, αν αρνηθούμε το δόλο ως προς την περαιτέρω συνέπεια και περιοριστούμε στο να πούμε ότι εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα είναι μόνο τα εγκλήματα των οποίων ο δράστης έχει αμέλεια ως προς το βαρύτερο επακόλουθο, τότε αντιμετωπίζουμε ένα επιπλέον πρακτικό πρόβλημα, την αδυναμία εφαρμογής της αρχής in dubio pro reo 16. Διότι σε περίπτωση που υπάρχει αμφιβολία για το είδος και το βαθμό της υπαιτιότητας του υπό κρίση δράστη, αν για παράδειγμα δεν είμαστε σίγουροι για το αν συντρέχει ενδεχόμενος δόλος ή ενσυνείδητη αμέλεια, σύμφωνα με την αρχή in dubio pro reo, θα πρέπει να δεχτούμε την ελαφρύτερη μορφή υπαιτιότητας προς όφελος του κατηγορουμένου θα καταλήξουμε, όμως να τον τιμωρήσουμε αυστηρότερα απ ότι αν είχαμε δεχθεί τον δόλο. Στον αντίποδα των παραπάνω ενστάσεων, και παρά τα διαπιστωθέντα άτοπα στα οποία καταλήγει η θέση τους, όσοι δέχονται μόνο τα γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, επιμένουν ότι η παραδοχή και του δόλου ως προς το βαρύτερο αποτέλεσμα συνιστά παραβίαση της συνταγματικού κύρους αρχής της αναλογικότητας, η οποία ισχύει κατά την επιμέτρηση των ποινών και σύμφωνα με την οποία η επιβαλλόμενη κάθε φορά ποινή πρέπει να είναι ανάλογη με τη βαρύτητα του εγκλήματος και με την ενοχή- άρα και με το βαθμό υπαιτιότητας της ενοχής του δράστη. Δε μπορεί συνεπώς η απαξία του δόλου να εξομοιώνεται με την απαξία της 16 Βλ. Μυλωνόπουλου, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, σελ. 135,

20 αμέλειας, μέσω της εφαρμογής των ίδιων πλαισίων ποινής και για τα γνήσια και για τα μη γνήσια εκ του αποτελέσματος χαρακτηριζόμενα εγκλήματα. Επειδή πράγματι, η συλλογιστική αυτή έχει συνταγματικό έρεισμα, δε μπορεί να παραβλεφθεί, γι αυτό και πρέπει να αναζητηθεί μια ικανοποιητική λύση στο στάδιο της δικαστικής επιμέτρησης και επιβολής της ποινής. Δηλαδή, το maximum της επαπειλούμενης ποινής θα πρέπει να επιβάλλεται μόνο όταν το βαρύτερο αποτέλεσμα έχει προκληθεί με δόλο ή σε βαρύτατες περιπτώσεις αμέλειας, προσεγγίζουσας το δόλο 17. Συμπερασματικά, η αποδοχή του δόλου ως προς το βαρύτερο αποτέλεσμα- άρα και η ύπαρξη των μη γνήσιων εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων- θεωρείται σωστή μόνο όταν : α) ο κανόνας της «απορρόφησης» υφίσταται κανονικά, β) όταν δεν υπάρχει αντίστοιχο με το εκ του αποτελέσματος έγκλημα δόλου και προκειμένου να μη μείνει ο δράστης ατιμώρητος (όπως συμβαίνει στην περίπτωση του ΠΚ 310 1), γ) οι κανόνες της αληθινής συρροής αποδίδουν μικρότερο πλαίσιο ποινής από αυτό που προβλέπεται για το εκ του αποτελέσματος έγκλημα, καθώς η πράξη δε μπορεί να μείνει ατιμώρητη, ούτε να τιμωρείται με ποινή μικρότερη από εκείνη που απειλείται για την πρόκλησή της με ελαφρότερη μορφή υπαιτιότητας 18. Δ. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΕΚ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΓΙΑΤΙ ΕΧΕΙ ΠΡΟΚΥΨΕΙ Η ΣΧΕΤΙΚΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ; 17 βλ. Ανδρουλάκη, Ποινικό Δίκαιο, 2000, σελ βλ. Συμεωνίδου- Καστανίδου, Η προβληματική, Υπερ 1992, σελ