Το ISO στην δομική βιομηχανία

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Το ISO στην δομική βιομηχανία Κρίνος Ιωάννης Γλυκερία Καλφακάκου Καθηγήτρια Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων και Ανάπτυξης (Το.Με.Σ.Υ.Δ.Ε.Αν.) Δημοσθένης Αγγελίδης Καθηγητής Τομέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος (Τ.Υ.Τ.Π.) Γεώργιος Αρετούλης Λέκτορας Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων και Ανάπτυξης (Το.Με.Σ.Υ.Δ.Ε.Αν.) Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2013

2 2

3 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια της διπλωματικής μου εργασίας κ. Γλυκερία Καλφακάκου, για την καθοδήγηση και την πολύτιμη βοήθειά της καθ όλη την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Δημοσθένη Αγγελίδη, Καθηγητή του Τομέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών καθώς και τον κ. Γεώργιο Αρετούλη, Λέκτορα στον Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων και Ανάπτυξης του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, για την αποδοχή αξιολόγησης της παρούσας εργασίας. Στο τέλος, θέλω να αφιερώσω την εργασία στην λατρευτή δίχρονη κόρη μου Ελπίδα και στην αγαπημένη σύζυγό μου Εμμανουέλλα για την αμέριστη συμπαράστασή της. 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ευχαριστίες... 3 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ... 7 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... 8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT Κεφάλαιο 1 : Εισαγωγή Κεφάλαιο 2 : H περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα και την Ε.Ε Εισαγωγή Αειφορική κατασκευή Αρχές Ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα για τις κατασκευές (European Construction Technology Platform, ECTP) Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ε.Ε Κεφάλαιο 3 : H περιβαλλοντική διαχείριση στην Ελλάδα και την Ε.Ε Εισαγωγή Περιβαλλοντική διαχείριση Σύστηµα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ., Environmental Management System) Bασικοί εννοιολογικοί προσδιορισμοί των Σ.Π.Δ Η εξέλιξη των περιβαλλοντικών συστημάτων διαχείρισης Βασικά χαρακτηριστικά και στάδια Σ.Π.Δ Πλεονεκτήματα από την εφαρμογή Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Τεκμηρίωση του Σ.Π.Δ Διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης Σ.Π.Δ Κεφάλαιο 4 : Πρότυπα συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) Παρουσίαση του προτύπου ISO Eισαγωγή Ιστορικό ανάπτυξης προτύπων περιβαλλοντικής Διαχείρισης

5 4.2.1 Πρότυπο BS Kανονισμός EMAS Το πρότυπο ISO Δομή του προτύπου ΙSO Το πρότυπο ΙSO Πρότυπο ISO 14001: Δομή (στάδια εφαρμογής και στοιχεία) και γενικές απαιτήσεις του προτύπου ISO Δομή προτύπου Γενικές απαιτήσεις Τεκμηρίωση εφαρμογή συστήματος ISO Συγκριτική αξιολόγηση ISO EMAS Οργανισμοί διαχείρισης συστημάτων ISO στον διεθνή και ελληνικό χώρο Ο οργανισμός ISO Ο ελληνικός οργανισμός τυποποίησης ΕΛΟΤ Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ) Άλλοι οργανισμοί διαχείρισης συστημάτων ISO Κεφάλαιο 5: To ISO στην ελληνική δομική βιομηχανία Δομική βιομηχανία Ορισμός - Χαρακτηριστικά Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά λειτουργίας των τεχνικών εταιρειών Ο ρόλος και η ανάγκη της ποιότητας στις κατασκευές Περιβαλλοντικά προβλήματα στην δομική βιομηχανία της Ελλάδας. 62 O ρόλος της βιομηχανίας των δομικών υλικών Διαδικασίες κατασκευής Σημερινή κατάσταση κατασκευαστικού κλάδου Προοπτικές κατασκευαστικού κλάδου To ISO στον δομικό τομέα στην Eλλάδα Κεφάλαιο 6 : To ΙSO σε παγκόσμιο επίπεδο To ISO στην παγκόσμια αγορά Το ISO στον κατασκευαστικό τομέα στην Ευρώπη Κεφάλαιο 7 : Παραδείγματα εφαρμογής ΣΠΔ σε εταιρείες δομικής βιομηχανίας ΒΕΧΡΩ Α.Ε

6 Γενικά στοιχεία Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) Kύρια συλλογικά όργανα του Συστήματος Περιβαλλοντικές Πτυχές Περιβαλλοντικοί σκοποί, στόχοι και προγράμματα Σουηδική εταιρεία Skanska Κεφάλαιο 8 : Έρευνα συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO σε εταιρείες δομικής βιομηχανίας της Ελλάδας Μεθοδολογία και στόχος της έρευνας Αρχιτεκτονική του ερωτηματολογίου Αποτελέσματα Kεφάλαιο 9 : Συμπεράσματα Προοπτικές - Προτάσεις Συμπεράσματα Προοπτικές Δομική βιομηχανία Προτάσεις Βιβλιογραφικές αναφορές Ηλεκτρονικές πηγές / Ιστοσελίδες Παράρτημα A Παράρτημα Β

7 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ Eικόνα 2.1: Αειφορία (Sustainability) Εικόνα 2.2: Βιώσιμη ανάπτυξη : Tι είναι Eικόνα 2.3 : Λογότυπο της Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας για τις κατασκευές (ECTP) Εικόνα 2.4 : Kαμπάνια Ε.Ε. για το 7 ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον Εικόνα 3.1: O κύκλος του Deming Εικόνα 3.2 : Σχέση μεταξύ των 2 εννοιών διαπίστευσης πιστοποίησης Εικόνα 3.3 : H εξέλιξη των περιβαλλοντικών συστημάτων διαχείρισης Εικόνα 3.4 : Eπίπεδα τεκμηρίωσης Σ.Π.Δ Εικόνα 3.5: Λογότυπος του ΕΣΣ/ΣΠΔ Εικόνα 3.6 : Λογότυπος του σήματος IQNet Eικόνα 4.1 : Κανονισμός EMAS Εικόνα 4.2 : Εξέλιξη του προτύπου ISO Εικόνα 4.3 : H ομάδα προτύπων ISO Εικόνα 4.4 : To πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO Εικόνα 4.5 : Στάδια εφαρμογής του ISO Εικόνα 4.6 : To λογότυπο του οργανισμού ISO Εικόνα 5.1 : Κύκλος ζωής δομικών υλικών Εικόνα 5.2 : Διακριτά στάδια της διαδικασίας κατασκευής γραμμικού έργου Εικόνα 6.1 : Παραπομπές μη συμμόρφωσης στην εταιρεία Skanska από εξωτερικούς επιθεωρητές ISO Εικόνα 7.1 : Οικολογικό σήμα Ευρωπαϊκής Ένωσης Εικόνα 7.2 : Μοντέλο διαδικασιών σύμφωνα με το ISO 14001, ΒΕΧΡΩ Α.Ε. Εικόνα 7.3 : Δομή Σ.Π.Δ. της εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. Εικόνα 7.4 : Πεδίο δραστηριοποίησης εταιρείας Skanska Εικόνα 7.5 : Oργανόγραμμα διαχείρισης εταιρείας Skanska Εικόνα 9.1 : Στρατηγικό επίπεδο Εικόνα 9.2 : Λειτουργικό επίπεδο Εικόνα 9.3 : Aλυσίδα αξίας και κύκλος ζωής 7

8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 3.1 : Συστατικά στοιχεία της περιβαλλοντική διαχείρισης Πίνακας 4.1 : Διαφορές μεταξύ ISO και EMAS Πίνακας 5.1 : Αριθμός εταιρειών πιστοποιημένες ανά βιομηχανικό κλάδο στην Ελλάδα, 2012 Πίνακας 6.1: Πιστοποιήσεις κατά ISO στην παγκόσμια αγορά, Δεκέμβριος 2012 Πίνακας 6.2 : Oι 10 πρώτες χώρες παγκοσμίως σε πιστοποιήσεις κατά ISO Πίνακας 6.3 : Συνολικός αριθμός πιστοποιήσεων κατά ISO ανά περιοχή το 2012 Πίνακας 6.4 : Μερίδιο πιστοποιήσεων κατά ISO ανά ήπειρο το 2012 Πίνακας 7.1 : Kύρια συλλογικά όργανα Συστήματος εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. Πίνακας 7.2 : Κατάταξη περιβαλλοντικών πτυχών Πίνακας 7.3 : Κύριες περιβαλλοντικές πτυχές εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. περιόδου 2009, 1/2 Πίνακας 7.4 : Κύριες περιβαλλοντικές πτυχές εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. περιόδου 2009, 2/2 Πίνακας 7.5: Περιβαλλοντικοί Σκοποί - Στόχοι Προγράμματα της εταιρείας Βεχρω Α.Ε. για το έτος 2010 Πίνακας 9.1 : Xρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης αναθεώρησης του προτύπου ISO

9 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 4.1 : Σύγκριση των πιστοποιήσεων κατά ISO και EMAS στην Ευρώπη Διάγραμμα 5.1 : Γραμμή παλινδρόμησης μεταξύ ISO και ISO 9000 Διάγραμμα 5.2 : Μερίδιο αγοράς των εταιρειών πιστοποίησης στην Ελλάδα Διάγραμμα 6.1 : Χρονική εξέλιξη των πιστοποιήσεων κατά ISO στον κατασκευαστικό κλάδο στην Ευρώπη Διάγραμμα 8.1: Σύνολο εταιρειών που συμμετείχαν στην έρευνα Διάγραμμα 8.2 : Αριθμός εταιρειών που εφαρμόζουν το ISO Διάγραμμα 8.3 : Αριθμός εταιρειών που γνωρίζουν το ISO Διάγραμμα 8.4 : Αναγκαιότητα της εφαρμογής του προτύπου ISO στην κατασκευή των έργων Διάγραμμα 8.5 : Λήψη μέτρων προστασίας για το περιβάλλον σύμφωνα με το ISO Διάγραμμα 8.6 : Λόγοι για τους οποίους η διοίκηση μιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει πόρους για την εφαρμογή Σ.Π.Δ. Διάγραμμα 8.7 : Κατανομή είδους εκπαίδευσης για ένα Σ.Π.Δ. Διάγραμμα 8.8: Βαθμός ετοιμότητας επιχείρησης σε έκτακτη ανάγκη για αποφυγή επιπτώσεων στο περιβάλλον Διάγραμμα 8.9 : Συμπεράσματα από τις εσωτερικές επιθεωρήσεις για το Σ.Π.Δ. Διάγραμμα 8.10 : Σπουδαιότητα της ανασκόπησης από τη διοίκηση για την πρόοδο του Σ.Π.Δ. Διάγραμμα 8.11 : Κίνητρα εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Διάγραμμα 8.12 : Οφέλη εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Διάγραμμα 8.13: Προβλήματα εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Διάγραμμα 8.14: Επικοινωνία με εξωτερικούς φορείς για την εφαρμογή του Σ.Π.Δ. Διάγραμμα 8.15: Συχνότητα ελέγχου εγγράφων συστήματος Διάγραμμα 8.16: Δυνατότητα εφαρμογής ενός προτύπου περιβαλλοντικής διαχείρισης με κριτήριο τα προβλήματα του περιβάλλοντος 9

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο πλαίσιο μιας αειφόρου περιβαλλοντικής πολιτικής, τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο για την κοινωνία. Το πρότυπο Σ.Π.Δ. ΙSO είναι το πιο διαδεδομένο σύστημα αυτή την εποχή παγκοσμίως. Στην Ελλάδα η πορεία του προτύπου δεν συμβαδίζει με την παγκόσμια αγορά. Η δομική βιομηχανία που αποτελεί τον μεγαλύτερο βιομηχανικό εργοδότη διεθνώς, λόγω της μεγάλης επιρροής της στο περιβάλλον, απαιτείται να δει με διαφορετική οπτική γωνία το ζήτημα περιβάλλον ώστε να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δημιουργεί λόγω της φύσης των δραστηριοτήτων της. Η χρήση των Σ.Π.Δ. θα την βοηθήσει στην επίτευξη του στόχου της. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας και σύμφωνα με τα παραπάνω, επιχειρήθηκε μία διερεύνηση της σημερινής κατασκευαστικής αγοράς στην Ελλάδα στο θέμα των Σ.Π.Δ., με χρήση ερωτηματολογίου έρευνας. Προέκυψαν αρκετά χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία αναλύονται διεξοδικά. Το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι ότι απαιτείται ακόμα πολύς δρόμος ώστε οι ελληνικές εταιρείες να χρησιμοποιήσουν ευρέως το Σ.Π.Δ. ISO Στο τέλος της εργασίας παρουσιάζονται κάποιες προτάσεις που θα βοηθήσουν τις εταιρείες να άρουν τα εμπόδια που προκύπτουν από την προσπάθεια εφαρμογής του προτύπου, καθώς και προοπτικές ώστε να καταστεί το νέο αναθεωρημένο πρότυπο ISO περισσότερο απλό και λειτουργικό στην χρήση του από τις δομικές εταιρείες το Λέξεις κλειδιά : Δομική βιομηχανία, Συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, περιβαλλοντική πολιτική, πρότυπο ISO 14001, αειφορική κατασκευή 10

11 ABSTRACT Within a sustainable environmental policy, environmental management systems (EMS) constitute a useful tool for society. The standard EMS ISO is the most widespread system worldwide nowadays. In Greece, the route of the standard is not consistent with the global market. The construction industry, which is the largest industrial employer internationally because of its great environmental influence, is needed to see a different perspective of the issue environment, in order to reduce its environmental impact that is created by the nature of its activities. The use of EMS will assist construction industry to achieve its objective. In the present study and in accordance with the above, the author attempted an investigation at the issue of EMS in Greece s current construction market, using a questionnaire survey. There were arised several useful conclusions, which are analyzed in detail. The most important conclusion is that Greek companies have a long way to go until they will use widely the EMS ISO At the end of the study it is presented some suggestions that will help companies to remove obstacles arising from the implementation of the standard, and perspectives in order to become the new revised ISO standard more simple and operating in use by the structure companies at Keywords : Structural industry, environmental management systems, environmental policy, the ISO standard, sustainable structure 11

12 Κεφάλαιο 1 : Εισαγωγή H προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί απαίτηση της κοινωνίας, επιταγή στα πλαίσια της εταιρικής ευθύνης κάθε επιχείρησης, και επιβολή μιας διεθνώς ολοένα και αυστηρότερης νομοθεσίας. Τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις συνειδητοποίησαν ότι εκτός από υποχρέωση το περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει και πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, μέσω του μάρκετινγκ και του εξορθολογισμού της οργάνωσης και των συστημάτων παραγωγής των επιχειρήσεων. Μέσα στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται αναζητούνται συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, ικανά να καλύψουν τις υπάρχουσες απαιτήσεις και προδιαγραφές. [20] Oι κατασκευές, σύμφωνα με τον κώδικα ΝΑCE ( Nomenclature Generale des Activites Economiques dans I Union Europeenne - General Name for Economic Activities in the European Union), ανήκουν στην 6 η ομάδα (F) σαν δραστηριότητα. O κώδικας NACE βασίζεται σε ευρωπαϊκό πρότυπο για την ταξινόμηση της δομικής βιομηχανίας. Η 6 η ομάδα χωρίζεται σε 3 υποκατηγορίες, στις κατασκευές κτιρίων, σε έργα πολιτικού μηχανικού (οδοί, γέφυρες, άλλα έργα) και σε ειδικές δραστηριότητες κατασκευής (πχ. καθαιρέσεις, κατασκευή στεγών κλπ). Ενώ ο κατασκευαστικός τομέας διευκολύνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την κοινωνική ανάπτυξη, επηρεάζει αρνητικά και σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον. Οι δομικές δραστηριότητες και υπηρεσίες καθώς και τα δομικά προϊόντα μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικές μορφές ρύπανσης στο περιβάλλον, όπως αλλοίωση τοπίου, εξάντληση πόρων, παραγωγή αποβλήτων, ρύπανση ατμοσφαιρικού αέρα, ηχητική ρύπανση και ρύπανση υδάτινου στοιχείου. Το ISO αποτελεί μια νέα προσέγγιση στην προστασία του περιβάλλοντος. Βασίζεται κατά κύριο λόγο στην ευαισθητοποίηση και στην επιθυμία να προστατευτεί το περιβάλλον. Με το ISO 14001, που αποτελεί σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης του ISO 14000, παρέχεται το πλαίσιο για την διαχείριση των λειτουργιών των δομικών επιχειρήσεων με στόχο την βελτίωση της περιβαλλοντικής τους επίδοσης. Σύμφωνα με στατιστικά που δημοσίευσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τυποποίησης, η δομική βιομηχανία βρίσκεται μεταξύ των 5 βιομηχανικών τομέων 12

13 με τις περισσότερες πιστοποιήσεις κατά ISO Η μεγαλύτερη αύξηση παρουσιάζεται μεταξύ των ετών 2005 και 2006 (αύξηση 51,2%). Το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον των κατασκευαστικών εταιρειών για να αποκτήσουν πιστοποιητικό κατά ISO οφείλεται στα πολλαπλά οφέλη που σχετίζονται μ αυτό. [1] Παρουσιάζει επομένως μεγάλο ενδιαφέρον η ανάλυση της σημερινής κατάστασης στον χώρο της δομικής βιομηχανίας ώστε να διερευνηθούν τα οφέλη που προκύπτουν από την πιστοποίηση κατά ISO για τις τεχνικές εταιρείες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Για την αποτύπωση της κατάστασης στην Ελλάδα, σχεδιάστηκε και διανεμήθηκε ηλεκτρονικά μέσω , ερωτηματολόγιο έρευνας σε διάφορες εταιρείες της δομικής βιομηχανίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται στο 8 ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Στα πρώτα 3 κεφάλαια παρουσιάζονται τα κύρια σημεία της περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ακολουθεί μία ανάλυση για τα συστήματα της περιβαλλοντικής διαχείρισης, καταλήγοντας στο πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14001, θέμα με το οποίο ασχολείται η συγκεκριμένη εργασία. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο, αφού γίνει αναφορά στην δομή και στις διαδικασίες του προτύπου, περιγράφονται οι διαφορές του συστήματος με τον κανονισμό EMAS. Στο 5 ο κεφάλαιο γίνεται μία ανάλυση της δομική βιομηχανίας στην Ελλάδα και παρουσιάζονται οι προοπτικές του κλάδου σύμφωνα με την μελέτη του Σ.Α.Τ.Ε. (Σύνδεσμος Ανωνύμων Τεχνικών Εταιρειών). Επίσης παρουσιάζονται στοιχεία του 2012 από την εφαρμογή του ISO στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO). Στο 6 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται στοιχεία και αναλύσεις από την εφαρμογή του ISO παγκοσμίως σύμφωνα με δεδoμένα του ISO. Τα στοιχεία πάρθηκαν μέσω διαδικτύου. Στο 7 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται 2 εταιρείες. Η ελληνική εταιρεία ΒΕΧΡΩ Α.Ε., η οποία αποτελεί μία από τις 5 πρώτες εταιρείες στην Ευρώπη με τα περισσότερα πιστοποιημένα προϊόντα με το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα καθώς και η σουηδική εταιρεία, Skanska, η οποία εφήρμοσε πρώτη παγκοσμίως το περιβαλλοντικό πρότυπο ISO 14001, το Στο τέλος της διπλωματικής εργασίας διατυπώνονται τα συμπεράσματα από την έρευνα του ερωτηματολογίου, οι προοπτικές του προτύπου ISO με 13

14 γνώμονα την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια από την εφαρμογή του, καθώς και προτάσεις ώστε να διευρυνθεί η χρήση του από τις εταιρείες της δομικής βιομηχανίας στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. 14

15 Κεφάλαιο 2 : H περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα και την Ε.Ε 2.1 Εισαγωγή H αλματώδης ανάπτυξη και εξέλιξη της βιομηχανίας και της οικονομίας τις τελευταίες δεκαετίες δημιούργησε μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία επηρεάζουν την βιωσιμότητα του περιβάλλοντος. Τα σπουδαιότερα περιβαλλοντικά προβλήματα σχετίζονται με την υπερβολική κατανάλωση φυσικών πόρων και την περιβαλλοντική ρύπανση. Οι δύο αυτοί κίνδυνοι συνδέονται με τις καθημερινές ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως είναι οι μεταφορές, η βιομηχανία, η γεωργία, οι κατασκευές που αποτελούν και αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας. Η αειφορία (sustainability) είναι μία σύγχρονη έννοια που δημιουργήθηκε από την Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, με τη μελέτη "Το Κοινό μας Μέλλον" (1987) και προσδιορίζει έναν άλλο τρόπο ζωής και ανάπτυξης με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος. Βασίζεται σε μία απλή αρχή. Οτιδήποτε χρειάζεται ο άνθρωπος για την επιβίωσή και την ευημερία του εξαρτάται είτε άμεσα είτε έμμεσα από το φυσικό περιβάλλον. Η αειφορία δημιουργεί και διατηρεί εκείνες τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο άνθρωπος και η φύση μπορούν να συνυπάρξουν σε μία παραγωγική αρμονία, η οποία επιτρέπει να εκπληρωθούν οι οικονομικές, κοινωνικές και άλλες ανάγκες της τωρινής γενιάς όσο και των μελλοντικών γενεών (εικόνα 2.1). [44] Eικόνα 2.1: Αειφορία (Sustainability) (Πηγή : 15

16 Η αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη προέρχεται από τον αγγλικό όρο sustainable development (εικόνα 2.2) και συνδέει την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος. Έχει ως στόχο την ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων ώστε να ικανοποιεί τις σημερινές ανθρώπινες ανάγκες και να μην υποθηκεύει τις ανάγκες των επόμενων γενεών. Σημαίνει αποτελεσματική και ορθολογική χρήση αποθεμάτων νερού, μείωση της ρύπανσης του αέρα και του νερού, προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, προστασία του περιβάλλοντος από αθρόα εισροή χημικών ουσιών που αυξάνουν τους ρύπους και μολύνουν το υπέδαφος. Εικόνα 2.2: Βιώσιμη ανάπτυξη : Tι είναι (Πηγή : Τα περιβαλλοντικά προβλήματα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη εμβέλεια. Η οικολογική ισορροπία του πλανήτη απειλείται από την αποψίλωση των δασών, την αλλαγή του κλίματος, την μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος και της βιοποικιλότητας. Η δομική βιομηχανία που αποτελεί μία δυναμική ανθρώπινη 16

17 δραστηριότητα, η οποία επηρεάζει δραστικά το περιβάλλον, είναι απαραίτητο να προσαρμοστεί στις νέες σύγχρονες συνθήκες και να λάβει μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο η περιβαλλοντική πολιτική που εφαρμόζει κάθε χώρα καλείται να προσαρμοστεί με τα νέα δεδομένα και να αναλάβει τις ευθύνες της σε παγκόσμιο επίπεδο. Αειφορική κατασκευή Αρχές Αειφορική κατασκευή είναι η κατασκευή που αποβλέπει στον έλεγχο, στον περιορισμό και στη διαχείριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται από κάθε δραστηριότητα που σχετίζεται με την κατασκευή και την λειτουργία της. Στοχεύει στην εξασφάλιση υγιεινού, ασφαλούς, άνετου και αισθητικά ελκυστικού περιβάλλοντος διαβίωσης [35]. Υπάρχουν έξι αρχές για την αειφορική κατασκευή σύμφωνα με τον C.J. Kibert.: Ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης των πόρων Μεγιστοποίηση της επανάχρησης των πόρων Χρήση ανανεώσιμων και επανακυκλώσιμων πόρων Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Δημιουργία υγιούς και μη τοξικού περιβάλλοντος Επιδίωξη χρήσης ποιότητας για την δημιουργία του δομικού περιβάλλοντος Ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα για τις κατασκευές (European Construction Technology Platform, ECTP) Η Ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα για τις κατασκευές (European Construction Technology Platform) με την θέσπιση και υλοποίηση της αειφόρου κατασκευής στην κατεύθυνση της αειφορίας, της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος προβλέπει : Μείωση των καταναλισκόμενων ενεργειακών, υδατικών πόρων και πρώτων υλών κατά 30 % για το έτος 2030 Μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των υλικών, της κατασκευής και του τρόπου παραγωγής του δομημένου περιβάλλοντος κατά 40% για το

18 Μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην κατασκευή με διασφάλιση της ποιότητας της, με ελάχιστο κόστος και στο μέγιστο χρόνο ζωής κατά 50 % το 2030 Αειφόρο διαχείριση των κτιριακών και κοινόχρηστων κτιριακών υποδομών [ 38] Eικόνα 2.3 : Λογότυπο της Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας για τις κατασκευές (ECTP) (Πηγή : H πλατφόρμα συγκεντρώνει τα κατάλληλα μέλη τα οποία είναι απαραίτητα για την επίτευξη του στόχου της. Τα μέλη προέρχονται από ένα ευρύ πεδίο ενδιαφερόμενων μερών το οποίο περιλαμβάνει αναδόχους έργων, βιομηχανίες δομικών υλικών και εξοπλισμού, μελετητές, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, χρήστες, καταναλωτές, παρόχους τεχνολογίας και υπηρεσιών, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, πελάτες, διαχειριστές, πόλεις και περιοχές, οικονομικά ινστιτούτα. Το Α.Π.Θ. αποτελεί μέλος της πλατφόρμας (Παράρτημα Β). 2.2 Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα H περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα αναπτύχθηκε κυρίως την δεκαετία του 90, με κριτήριο τον αριθμό των νέων κανονισμών και την αυξανόμενη κοινωνική ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος. Η νομοθεσία που αποτελεί τη βάση του διοικητικού πλαισίου για τη προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα χρονολογείται περίπου στη δεκαετία του 70. Το βασικό σύνθημα συνοψίζεται στην ανάγκη η ανάπτυξη και η συνακόλουθη οικονομική μεγέθυνση να λαμβάνουν υπόψη τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Οι 3 βασικοί άξονες της ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής είναι : 18

19 η νομοθεσία, η χρηματοδότηση περιβαλλοντικών έργων και η θεσμική οργάνωση. Σε ότι αφορά τη νομοθεσία, η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλε αποφασιστικά στον εμπλουτισμό και τη βελτίωσή της, παρά τη συστηματική καθυστέρηση στην ενσωμάτωση των ρυθμίσεων στην εσωτερική έννομη τάξη, ενσωμάτωση που πραγματοποιείται πολλές φορές υπό την απειλή παραπομπής της χώρας στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Οι εθνικές ρυθμίσεις που πηγάζουν από την κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία (σε ένα ποσοστό περίπου 80%) καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων που εκτείνεται από την προστασία των οικοσυστημάτων, την προστασία των υδάτων και τη διαχείριση των αποβλήτων έως την ατμοσφαιρική ρύπανση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. [25] Τα σημαντικότερα στάδια εξέλιξης της Ελληνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας είναι τα ακόλουθα: Με την ψήφιση του Συντάγματος το 1975 καθιερώνεται η έννοια του περιβάλλοντος ως έννομο αγαθό (άρθρο 24, παρ.1). Tο Υπουργείο Συντονισμού είχε τις αρμοδιότητες για την προστασία του περιβάλλοντος. O νόμος 360/76 «περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος». Στον συγκεκριμένο νόμο, ο νομοθέτης προσδιόρισε την έννοια του φυσικού περιβάλλοντος με τη διάταξη του άρθρου 1, παρ.5,6. Ως φυσικό περιβάλλον θεωρείται: «Ο περιβάλλων του ανθρώπου χερσαίος, θαλασσινός και εναέριος χώρος µετά της εν αυτώ χλωρίδος, πανίδος και φυσικών πόρων» Το 1980 ιδρύεται το Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος (ΥΧΟΠ) Ο Νόμος 1650/86 «για την προστασία του περιβάλλοντος», ο οποίος είναι βασισμένος στην Κοινοτική Οδηγία 85/337. Η εφαρμογή της δεν έδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Μετά από 4 χρόνια ψηφίζεται η ΚΥΑ 69269/5387 «Κατάταξη Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο ΜΠΕ, καθορισμός περιεχομένων ειδικών περιβαλλοντικών μελετών». 19

20 Ο νόμος 2742/1999 για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη. Σκοπός του νόμου είναι η θέσπιση θεμελιωδών αρχών και η θεσμοθέτηση σύγχρονων οργάνων, διαδικασιών και μέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασμού που προωθούν την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη [17] Μετά το 1990 ξεκίνησε μία ταχεία ενσωμάτωση του κοινοτικού δικαίου περιβάλλοντος, που περιλάμβανε 120 και πλέον Κοινοτικές Οδηγίες και Κανονισμούς.[35] Το ελληνικό δίκαιο για το περιβάλλον περιλαμβάνει : Νόμους και κανονιστικές πράξεις (Π.Δ, Υ.Α., Κ.Υ.Α, Π.Υ.Σ., Αποφάσεις Νομάρχη). Διεθνείς συμβάσεις. Απαιτείται η προηγούμενη κύρωσή τους με νόμο. Κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος (Κανονισμοί και Οδηγίες). Νομολογία των διοικητικών, πολιτικών και ποινικών ποινικών δικαστηρίων δικαστηρίων. Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων από το Συμβούλιο Επικρατείας. [35] Ο δεύτερος βασικός άξονας της ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής αφορά την χρηματοδότηση των περιβαλλοντικών έργων. Η Ελλάδα με την συνδρομή πόρων που προήλθαν από τα κοινοτικά ταμεία και προγράμματα κατόρθωσε να βελτιώσει την υποδομή για το περιβάλλον και να αποκτήσει εμπειρία σε σε θέματα διαχείρισης. Κατασκευάστηκαν πολλά και αξιόλογα έργα υποδομής, όπως βιολογικοί καθαρισμοί, Χ.Υ.ΤΑ και άλλα έργα που συνδέονται με τη διαχείριση στερεών, υγρών ή τοξικών αποβλήτων ή με άλλους περιβαλλοντικούς τομείς, όπως η προστασία και διαχείριση οικοτόπων, η διαχείριση περιβαλλοντικών κινδύνων, έργα ύδρευσης, έργα πράσινων μεταφορών κ.ά. Ο τρίτος άξονας της περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η θεσμική οργάνωση η οποία υλοποιήθηκε με την ίδρυση αυτοτελούς Υπουργείου Περιβάλλοντος. Με τον τρόπο αυτό αναβαθμίστηκαν τα περιβαλλοντικά ζητήματα και υπήρξε συγκέντρωση, εξορθολογισμός και καλύτερος έλεγχος των αρμοδιοτήτων που αφορούν το περιβάλλον. Η περιβαλλοντική πολιτική, ως πολιτική η οποία αποσκοπεί στην προστασία ενός συλλογικού αγαθού, προϋποθέτει κοινωνική στήριξη. Η κοινή γνώμη, οι μη 20

21 κυβερνητικές οργανώσεις, η κοινωνία των πολιτών μπορούν να πιέσουν τους πολιτικο-διοικητικούς μηχανισμούς και να βελτιωθεί έτσι το επίπεδο συμμόρφωσης με τις υπερεθνικές δεσμεύσεις. Ωστόσο, στην Ελλάδα η κοινωνική κινητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος είναι υποτονική εν συγκρίσει με άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απαιτείται επομένως και στα σχολεία και στην ευρύτερη κοινωνία (δομική βιομηχανία) να γίνει προσπάθεια ενημέρωσης σε περιβαλλοντικά θέματα και σε θέματα πρόληψης ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και ενδιαφέρον του κοινού πάνω στο περιβάλλον και την βιωσιμότητά του [25]. 2.3 Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ε.Ε. Η Κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον διαμορφώθηκε σταδιακά κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών. Στην διάσκεψη των αρχηγών κρατών που πραγματοποιήθηκε στην Στοκχόλμη το 1972 αποφασίστηκε ότι ήταν αναγκαία μια κοινοτική πολιτική περιβάλλοντος. Η ραγδαία υποβάθμιση του περιβάλλοντος τη δεκαετία του 70 κυρίως λόγω της ρύπανσης, της μείωσης των φυσικών πόρων και της συνακόλουθης ενεργειακής κρίσης έκανε έκδηλη την ανάγκη για νομοθετικές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις τόσο στο διεθνή όσο και στον Κοινοτικό χώρο. Τα στάδια για τη διαδικασία καταστατικής αναγνώρισης της κοινοτικής περιβαλλοντικής προστασίας είναι η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987), η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) και η Συνθήκη του Άμστερνταμ ( ). Μέσα από αυτές τις συνθήκες παρατηρείται η σταδιακή ανάδειξη της περιβαλλοντικής προστασίας και της Βιώσιμης ανάπτυξης σε βασικές πτυχές του Κοινοτικού δικαίου. Μετά την αναθεώρηση των συνθηκών της Ρώμης από τις συνθήκες του Άμστερνταμ και του Μάαστριχτ, τα άρθρα της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας αποτελούν την νομική βάση της κοινοτικής περιβαλλοντικής πολιτικής. H κοινοτική πολιτική καλύπτει σχεδόν το σύνολο των περιβαλλοντικών θεμάτων. Η προσέγγιση που υιοθετήθηκε αρχικά ήταν η κλασική διοικητική προσέγγιση, βασιζόμενη σε νομοθετικές ρυθμίσεις που αποφασίζονται στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και εφαρμόζονται με ενιαίο τρόπο από τα κράτη μέλη. Οι Κοινοτικές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις είχαν ως επί το πλείστον την μορφή οδηγιών που καθόριζαν ποσοτικούς στόχους και αυστηρά 21

22 χρονοδιαγράμματα, αφήνοντας στα κράτη μέλη την ευχέρεια να επιλέξουν τις μεθόδους με τις οποίες θα μετέφεραν τις διατάξεις στο εθνικό δίκαιο για να επιτύχουν τους στόχους (αν και σε πολλές περιπτώσεις οι διαθέσιμες μέθοδοι για την επίτευξη των στόχων περιορίζονταν από την «βέλτιστη διαθέσιμη τεχνολογία»). [26] Τα έξη πολυετή Προγράμματα Δράσης για το Περιβάλλον αποτελούν το θεσμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε. Το πρώτο πρόγραμμα δράσης θεσπίσθηκε το 1973, ενώ το έκτο έχει ως στόχο να συμβάλει «σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης με επίκεντρο τις αστικές περιοχές». Σήμερα βρίσκεται σε διαβούλευση το 7 ο πρόγραμμα δράσης (Εικόνα 2.4) για το περιβάλλον και οι στόχοι του είναι : 1. Προστασία, διατήρηση και ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της ΕΕ. 2. Μετατροπή της ΕΕ σε μια πράσινη και ανταγωνιστική οικονομία χαμηλών επιπέδων ανθρακούχων εκπομπών και αποδοτικής χρήσης των πόρων. 3. Προστασία των πολιτών της Ε.Ε. από περιβαλλοντικές πιέσεις και κινδύνους για την υγεία και την ευημερία. 4. Μεγιστοποίηση των οφελών της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ. 5. Βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης για την περιβαλλοντική πολιτική. 6. Εξασφάλιση επενδύσεων στην περιβαλλοντική και την κλιματική πολιτική και διαμόρφωση σωστών τιμών. 7. Βελτίωση της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης και της συνοχής των πολιτικών. 8. Ενίσχυση της αειφορίας των πόλεων της ΕΕ. 9. Αύξηση της αποτελεσματικότητας της ΕΕ όσον αφορά την αντιμετώπιση των περιφερειακών και παγκόσμιων περιβαλλοντικών προκλήσεων. 22

23 Εικόνα 2.4 : Kαμπάνια Ε.Ε. για το 7 ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (Πηγή : Η οδηγία 2004/35/ΕΚ διαμορφώνει το πλαίσιο για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών. Για τους σκοπούς της οδηγίας, οι περιβαλλοντικές ζημίες ορίζονται ως: οι άμεσες ή έμμεσες ζημίες που προκαλούνται στο υδάτινο περιβάλλον που καλύπτεται από την κοινοτική νομοθεσία στον τομέα της διαχείρισης των υδάτων οι άμεσες οι έμμεσες ζημίες που προκαλούνται στα είδη και στα φυσικά ενδιαιτήματα που προστατεύονται σε κοινοτικό επίπεδο από την οδηγία περί «άγριων πτηνών» και από την οδηγία περί «φυσικών ενδιαιτημάτων» η άμεση ή έμμεση μόλυνση του εδάφους η οποία δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία [18]. 23

24 Κεφάλαιο 3 : H περιβαλλοντική διαχείριση στην Ελλάδα και την Ε.Ε. 3.1 Εισαγωγή Στα τεχνικά έργα και κατά επέκταση στις κατασκευαστικές τεχνικές και μελετητικές εταιρείες, διαπιστώνεται ότι η περιβαλλοντική διάσταση έχει ενσωµατωθεί µόνο στον σχεδιασµό και στην κατασκευή των έργων και υπάρχει µεγάλη υστέρησή της στην συντήρηση και λειτουργία τους για την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης που προκαλούν στον περιβάλλον από την εκµετάλλευσή τους. Οι βοηθητικές µελέτες όπως είναι οι υδρογεωλογικές, γεωτεχνικές και οικονοµοτεχνικές των έργων αυτών καθώς και οι περιβαλλοντικές µελέτες (ΠΠΕ, ΜΠΕ), θέτουν περιβαλλοντικούς όρους µε στόχο την πρόληψη της ρύπανσης, την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και λοιπών επιπτώσεων και την ποιοτική αναβάθµιση του ίδιου του έργου. Στην φάση κατασκευή τους υπάρχει πιστή τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, γιατί η περιβαλλοντική νοµοθεσία σε αυτό το πεδίο είναι αυστηρή, όµως η δυσκολία υφίσταται µετά, κατά την λειτουργία του ιδίου του έργου, γιατί υπάρχει καθυστέρηση στην εφαρµογή της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας και περιορισμένη έκταση της εφαρμογής των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Π.Δ.). Γενικώς στην Ελλάδα επικρατεί μία επιφυλακτικότητα - ως αναπτυσσόμενη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν επιθυμεί να γενικεύσει τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές των τεχνικών έργων, διότι πιστεύεται ότι θα κινδυνεύσει η ανταγωνιστικότητά της. Η προαναφερόμενη καθυστέρηση αποθαρρύνει τις διοικήσεις των εταιρειών αυτών από την εφαρμογή των Σ.Π.Δ. Σαν αποτέλεσμα η περιβαλλοντική τους πολιτική λειτουργεί µόνο στο επίπεδο του προγραμματισμού και σχεδιασµού των δραστηριοτήτων τους. Οι εταιρείες, εφόσον δεν είναι διατεθειμένες να εφαρµόσουν τα Σ.Π.Δ. σε τµήµατα της εταιρείας, δεν θέτουν τεκµηριωµένους περιβαλλοντικούς στόχους ούτε αναθέτουν σε προσωπικό αρμοδιότητες ώστε να αναλάβει την διεκπεραίωση των στόχων αυτών. 24

25 3.2 Περιβαλλοντική διαχείριση Περιβαλλοντική διαχείριση (Π..) είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων ενός οργανισµού ή επιχείρησης που καθορίζουν την περιβαλλοντική πολιτική, τους αντικειμενικούς σκοπούς καθώς και το σχεδιασμό των περιβαλλοντικών στόχων, την αποτίμηση των αποτελεσμάτων και τη διαρκή αξιολόγηση της επίδρασης των διεργασιών στο περιβάλλον.[4] Κύριο µέληµα "στόχος" της περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι η συνεχής βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης του οργανισµού. Η ανάγκη για την παραγωγή προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον καθώς και η απαίτηση για τη λειτουργία έργων και δραστηριοτήτων µε τρόπο που να εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν η προστασία του περιβάλλοντος, οδήγησαν στην ανάπτυξη συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Π..). Mία συνοπτική παρουσίαση της περιβαλλοντικής διαχείρισης φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 3.1 η οποία περιλαμβάνει : περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης αξιολόγηση περιβαλλοντικής επίδοσης περιβαλλοντικό έλεγχο ανάλυση κύκλου ζωής περιβαλλοντική αναφορά και περιβαλλοντικές πτυχές σε πρότυπα προϊόντων 25

26 Πίνακας 3.1 : Συστατικά στοιχεία της περιβαλλοντική διαχείρισης (Shen L., Tam, Implementation of environmental management in the Hong Kong Πηγή : construction industry, International Journal of Project Management, 20 (7), (2002). pp: ) 3.3 Σύστηµα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ., Environmental Management System). Ένα σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης ορίζεται ως το τµήµα του συνολικού συστήµατος διαχείρισης ενός οργανισµού που περιλαµβάνει την αναγκαία οργανωτική δοµή, δραστηριότητες, διαδικασίες, ρόλους και υπευθυνότητες, κατάλληλες πρακτικές, διεργασίες και πόρους µε στόχο α) τον έλεγχο των επιπτώσεων στο περιβάλλον των δραστηριοτήτων, προϊόντων ή υπηρεσιών του οργανισμού με βάση τους περιβαλλοντικούς στόχους που έχουν ορισθεί στο πλαίσιο του ΣΠΔ και β) την συμμόρφωση του οργανισμού με την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία [14, 19] Ένα αποτελεσματικό Σ.Π.Δ. βασίζεται πάνω στις ιδέες της Διαχείρισης Ολικής Ποιότητας. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση των προβλημάτων και τα αίτια που τα προκαλούν. Η διόρθωση των δυσλειτουργιών έχει σαν αποτέλεσμα την βελτίωση της περιβαλλοντικής και γενικότερα της συνολικής λειτουργίας του οργανισμού. Το σύστημα θα πρέπει να αναπτύσσεται με βάση το μοντέλο «Σχεδίασε, Κάνε, Έλεγξε, Δράσε» (κύκλος του Deming) ώστε να διασφαλίζεται ότι τα 26

27 περιβαλλοντικά προβλήματα αναγνωρίζονται, ελέγχονται και παρακολουθούνται. Μ αυτόν τον τρόπο τεκμηριώνεται η καλή λειτουργία και η συνεχής βελτίωση του ΣΠΔ κατά την εξέλιξη του χρόνου. Εικόνα 3.1: O κύκλος του Deming (Πηγή : Επίσης, για να είναι αποτελεσματικό θα πρέπει να είναι δυναμικό, ευέλικτο και απλό, ώστε να προσαρμόζεται γρήγορα στις αλλαγές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη ή βελτίωση του είναι μια καλή ευκαιρία για να γίνει αποτίμηση του τρόπου με τον οποίο ένας οργανισμός διαχειρίζεται τα περιβαλλοντικά θέματα και για να βρεθούν καλύτερες και οικονομικότερες λύσεις. Ο τρόπος διαχείρισης του συστήματος θα πρέπει να είναι συστηματικός, προγραμματισμένος και τεκμηριωμένος και θα πρέπει να καλύπτει την οργανωτική δομή, το σχεδιασμό και τους απαιτούμενους πόρους που απαιτούνται για την υλοποίηση της περιβαλλοντικής πολιτικής του οργανισμού. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος απαιτεί την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τους στόχους για την μείωση αυτών των επιπτώσεων και τον σχεδιασμό υλοποίησης των στόχων Bασικοί εννοιολογικοί προσδιορισμοί των Σ.Π.Δ. Πιστοποίηση (Certification) 27

28 Η πιστοποίηση αφορά την εξακρίβωση, επαλήθευση και γραπτή επικύρωση από ένα ανεξάρτητο φορέα με αναγνωρισμένη ικανότητα, σχετικά με το αν τα χαρακτηριστικά του προσωπικού, των διεργασιών διαδικασιών ενός οργανισμού βρίσκονται σε συμφωνία με σχετικές απαιτήσεις. To πεδίο της πιστοποίησης είναι συνήθως ευρύ και αναφέρεται σε διεργασίες. Οι φορείς πιστοποίησης είναι πολλοί και αποτελούνται από τους επιθεωρητές. Διαπίστευση (Accreditation) Η διαπίστευση είναι η επίσημη αναγνώριση από ένα επίσημο φορέα, ο οποίος ονομάζεται φορέας διαπίστευσης (accreditation body), ότι ένας οργανισμός είναι ικανός να παρέχει συγκεκριμένες εργασίες και λειτουργίες. Το πεδίο της διαπίστευσης είναι αυστηρά καθορισμένο και ορισμένο. Ο φορέας διαπίστευσης είναι ένας ανά χώρα και το προσωπικό αποτελείται από αξιολογητές με τεκμηριωμένη τεχνική επάρκεια. Περιλαμβάνει : Εργαστήρια δοκιμών / διακριβώσεων Φορείς πιστοποίησης : Συστημάτων διαχείρισης ποιότητας Προϊόντων Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Προσώπων Η σχέση μεταξύ των 2 εννοιών της διαπίστευσης και πιστοποίησης φαίνεται στην εικόνα

29 Εικόνα 3.2 : Σχέση μεταξύ των 2 εννοιών διαπίστευσης πιστοποίησης (Πηγή : Περιβαλλοντική επίπτωση Σύμφωνα με το πρότυπο EΛΟΤ ΕΝ ISO 14001, «περιβαλλοντική επίπτωση ορίζεται σαν κάθε μεταβολή στο περιβάλλον, είτε αρνητική είτε θετική, η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα εν όλο ή εν μέρει, από τις δραστηριότητες, τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες ενός οργανισμού». Συνήθως οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θεωρούνται ως «εκροές». [9] Άλλοι εννοιολογικοί προσδιορισμοί για τα Σ.Π.Δ. Περιβάλλον : ο περιβάλλον χώρος στον οποίος λειτουργεί ένας οργανισµός συµπεριλαµβανοµένου του αέρα, του νερού, του εδάφους, των φυσικών πόρων, της χλωρίδας, της πανίδας, των ανθρώπων και της µεταξύ τους σχέσης. Περιβαλλοντική πτυχή: κάθε στοιχείο των δραστηριοτήτων, των προϊόντων ή των υπηρεσιών ενός οργανισµού το οποίο µπορεί να αλληλεπιδράσει µε το περιβάλλον (π.χ. χρήση φυσικών πόρων, ενέργειας, μεταφορές) [48] 29

30 Περιβαλλοντική επίδοση : τα µετρήσιµα αποτελέσµατα της διαχείρισης των περιβαλλοντικών πτυχών ενός οργανισµού. Περιβαλλοντικός σκοπός : συνολική περιβαλλοντική επιδίωξη η οποία βρίσκεται σε συµφωνία µε την περιβαλλοντική πολιτική. Περιβαλλοντική πολιτική : η επίσημη έκφραση της δέσμευσης της διοίκησης και των γενικών αρχών και κατευθύνσεων του οργανισμού σε σχέση με την περιβαλλοντική του επίδοση. Περιβαλλοντικός στόχος : η λεπτοµερής απαίτηση επίδοσης για έναν οργανισµό ή τµήµατα αυτού η οποία προκύπτει από τους περιβαλλοντικούς σκοπούς και η οποία χρειάζεται να καθοριστεί και να μετρηθεί ώστε να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί του σκοποί. [9] 3.4 Η εξέλιξη των περιβαλλοντικών συστημάτων διαχείρισης To πρώτο παγκόσμιο πρότυπο για τα περιβαλλοντικά συστήματα διαχείρισης (Π.Σ.Δ.) BS 7750 αναπτύχθηκε και δημοσιεύτηκε από το Βρετανικό Ινστιτούτο Προτύπων το Το πρότυπο αυτό αποτέλεσε τον οδηγό για την σειρά προτύπων ISO 14000, τα οποία δημιουργήθηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τυποποίησης (ISO). To ISO 14001, το οποίο καθορίζει τις απαιτήσεις σε ένα περιβαλλοντικό σύστημα, ολοκληρώθηκε το Το BS 7750 αποτελεί επίσης την βάση για το Κοινοτικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου - ΕΜΑS ( Eco-Management and Audit Scheme). 30

31 Εικόνα 3.3 : H εξέλιξη των περιβαλλοντικών συστημάτων διαχείρισης (Πηγή : 0EMS.pdf) To ISO αποτελεί ένα διεθνές πρότυπο και γι αυτό πρέπει να ενσωματώνει τις διάφορες απαιτήσεις των διαφόρων κρατών. To συγκεκριμένο πρότυπο δεν έχει πολλές απαιτήσεις. Αντίθετα το ΕΜΑS είναι ένα πιο αυστηρό και λεπτομερές πρότυπο επειδή πηγάζει από τα υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα γερμανικών εταιρειών. Και τα τρία πρότυπα είναι αρκετά παρόμοια στην ανάλυσή τους, επειδή και το ISO και το EMAS βασίζονται στο BS Μία εταιρεία που ακολουθούσε το πρότυπο BS 7750 δεν συνάντησε ιδιαίτερες δυσκολίες ώστε να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του ISO ή του EMAS. Παρακάτω παρουσιάζονται οι διαφορές των 2 συστημάτων ISO και EMAS. 3.5 Βασικά χαρακτηριστικά και στάδια Σ.Π.Δ. Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός Σ.Π.. είναι: 31

32 η δημιουργία μιας περιβαλλοντικής πολιτικής κατάλληλης για τον οργανισµό. η θεσμοθέτηση αντικειμενικών σκοπών και στόχων η εφαρμογή ενός προγράμματος για καταγραφή της αποτελεσματικότητας η βελτίωση της συνολικής περιβαλλοντικής επίδοσης [4] η αναγνώριση των περιβαλλοντικών επιδράσεων που προκύπτουν από τη λειτουργία του. η γνώση της ισχύουσας νοµοθεσίας. η οργάνωση των δραστηριοτήτων σχεδιασµού, ελέγχου, διορθωτικών ενεργειών και επιθεωρήσεων η δυνατότητα αναπροσαρµογής στις τυχόν απαιτήσεις Τα βασικά στάδια για την ανάπτυξη ενός Σ.Π.Δ. είναι πέντε: Δέσμευση και πολιτική : H ηγεσία δεσμεύεται να εφαρμόσει ένα Σ.Π.Δ. ώστε να αποφεύγεται η μόλυνση και θεσμοθετείται η πολιτική, η οποία είναι διαθέσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο. Σχεδιασμός : Περιλαμβάνει την δημιουργία ομάδας που έχει αντικειμενικό σκοπό την εξέταση της επίδρασης των δραστηριοτήτων και παραγόμενων προϊόντων στο περιβάλλον. Επίσης ελέγχεται η συμμόρφωση με ισχύοντα νομοθετικά πρότυπα. Εφαρμογή :Περιλαμβάνει την ανεύρεση πόρων, τον καθορισμό αντικειμενικών σκοπών και στόχων και την αναγνώριση των δραστηριοτήτων που επιδρούν στο περιβάλλον. Στο συγκεκριμένο στάδιο περιέχονται οι διαδικασίες εκπαίδευσης και επιμόρφωσης Καταμέτρηση και Εκτίμηση : Γίνεται αξιολόγηση και καταγραφή της περιβαλλοντικής επίδοσης της εταιρείας, με βάση τους αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους και επίσης ελέγχεται το Σ.Π.Δ. Ανασκόπηση και Βελτίωση : Αναπτύσσονται οι διαδικασίες και γίνονται προσπάθειες για συνεχή βελτίωση του Σ.Π.Δ. Συγκρίνονται τα αποτελέσματα με τους αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους και αξιολογούνται οι δυνατότητες για περαιτέρω βελτίωση [4] 32

33 3.6 Πλεονεκτήματα από την εφαρμογή Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης H εφαρμογή ενός Σ.Π.Δ. επιδράει πολλαπλώς στα διαφορετικά επίπεδα μίας εταιρείας. Δεν υπάρχουν γενικές απαντήσεις στις ερωτήσεις για το κόστος και τα οφέλη από ένα Σ.Π.Δ. Διαφέρουν οι απαντήσεις ανάλογα νε την εταιρεία. Παρ όλα αυτά, έρευνες στην Αγγλία και την Ταϋλάνδη δείχνουν ότι οι οργανισμοί στις ανεπτυγμένες χώρες δαπανούν περισσότερα σε εφαρμογές λογισμικού (εγχειρίδια για το περιβάλλον) και την εκπαίδευση. Στον αντίποδα, στις αναπτυσσόμενες χώρες επενδύονται περισσότερα στις υποδομές (επενδύσεις σε εξοπλισμό μείωσης της ρύπανσης ή επενδύσεις στην ανακύκλωση και την διαχείριση των αποβλήτων). O κύριος λόγος εφαρμογής ενός προτύπου περιβαλλοντικής διαχείρισης προκύπτει από την ανάγκη των εταιρειών να παρέχουν διαβεβαίωση στα ενδιαφερόμενα μέρη (πελάτες, κράτη κλπ.) ότι συμμορφώνονται με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Παράλληλα με την τήρηση των κανονισμών, μία πιστοποίηση Π.Δ.Σ. παρέχει σε μία εταιρεία ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην διεθνή αγορά και αποτελεί μία σημαντική πηγή αύξησης της παραγωγικότητας. Ωστόσο, πριν την εφαρμογή του Σ.Π.Δ., πρέπει να γίνει ανάλυση του καθαρού κόστους και οφέλους ώστε να εξακριβωθεί ότι το σύστημα θα παρέχει ένα θετικό οικονομικό αποτέλεσμα. Αν η περιβαλλοντική διαχείριση δεν προσδώσει αξία στην εταιρεία, αυτόματα σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς δεν θα χρηματοδοτηθεί η εταιρεία και θα βγει έξω από την αγορά. Γι αυτό η ανεύρεση χρηματοδότησης από την αγορά που θα πειστεί για την αποδοτικότητα της περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι καίρια για την επιτυχία του εγχειρήματος. Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα είναι : 1. Καταγραφή και παρακολούθηση βασικών διεργασιών της εταιρείας για την βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης της εταιρείας και της ποιότητας των υπηρεσιών : κατανάλωσης ενέργειας κατανάλωσης καυσίμων κατανάλωσης πρώτων υλών 33

34 παραγωγής αποβλήτων στερεών, υγρών και αερίων 2. Μείωση λειτουργικού κόστους της εταιρείας με: μείωση της κατανάλωσης ενέργειας μείωση στην κατανάλωση καυσίμων μείωση κατανάλωσης πρώτων υλών μείωση του κόστους για την διάθεση απορριμμάτων 3. Οικονομικά Οφέλη από την διαχείριση και ανακύκλωση υλικών εντός της εταιρείας με: επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση μπαζών σε κατασκευαστικές εταιρείες 4. Αξιολόγηση και παρακολούθηση συμμόρφωσης με την περιβαλλοντική νομοθεσία μέσω μηχανισμού παρακολούθησης της κοινοτικής και ελληνικής νομοθεσίας 5. Ευαισθητοποίηση προσωπικού εταιρείας με : ενημέρωση προσωπικού εκπαίδευση προσωπικού 6. Επηρεασμός πελατών, συνεργατών και υπεργολάβων της εταιρείας με : συνεργασία με προμηθευτές/ υπεργολάβους οι οποίοι εφαρμόζουν και οι ίδιοι περιβαλλοντικά συστήματα 7. Βελτίωση εταιρικού προφίλ εταιρείας : μέσω διαφημίσεων της εταιρείας μέσω ενεργειών που γίνονται από την εταιρεία για το περιβάλλον μέσω της χρήσης λογοτύπου Βελτιώνεται η εικόνα της εταιρείας προς την κοινωνία που έχει σαν αποτέλεσμα να ανοίγεται ο δρόμος προς την κοινωνική εταιρική ευθύνη. 34

35 8. Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εταιρείας με τον διαχωρισμό των αποβλήτων με τον χειρισμό και την ανακύκλωση των αποβλήτων 9. Ελαχιστοποίηση περιβαλλοντικών κινδύνων και πρόληψη περιβαλλοντικών ατυχημάτων : μέσω καταγραφής διαδικασιών για έκτακτες ανάγκες, μέσω διεξαγωγής ασκήσεων εκτάκτων αναγκών, μέσω συστηματικής επιθεώρησης 10. Δημιουργία καλύτερου περιβάλλοντος εργασίας για τους υπαλλήλους της εταιρείας με : καθαρότερο περιβάλλον εργασίας σε εργοτάξια Eπομένως με την εφαρμογή Σ.Π.Δ. μπορεί να επιτευχθεί : μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της εταιρείας μας στο περιβάλλον αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης μέσα στην εταιρεία αλλά και στο ευρύτερο κοινό αποδοτικότερη αμφίδρομη συνεργασία με τις εμπλεκόμενες αρχές οικονομικά οφέλη [24] 3.7 Τεκμηρίωση του Σ.Π.Δ. Η τεκμηρίωση περιλαμβάνεται στο 3 στάδιο ανάπτυξης του Σ.Π.Δ. (εφαρμογή) και είναι η απεικόνιση πληροφοριών σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Περιλαμβάνει 4 επίπεδα : Εγχειρίδιο. Δεν είναι υποχρεωτικό. Περιγράφει συνοπτικά τη λειτουργία του Σ.Π.Δ., περιλαμβάνει το πεδίο εφαρμογής του συστήματος και την περιβαλλοντική πολιτική Διαδικασίες. Περιγράφουν τεκμηριωμένα τον τρόπο εκτέλεσης των εργασιών και την λειτουργία των τμημάτων του Σ.Π.Δ. 35

36 διαδικασίες λειτουργικού ελέγχου. Περιγράφουν με λεπτομέρεια εργασίες που προδιαγράφονται σε κάποια διαδικασία (π.χ. διαχείριση αποβλήτων). έντυπα και αρχεία. Περιλαμβάνουν τυποποιημένα έγγραφα που συμπληρώνονται κατά την εφαρμογή του Σ.Π.Δ. και τηρούνται σε αντίστοιχα αρχεία περιβαλλοντικής διαχείρισης (Εικόνα 3.4) Εικόνα 3.4 : Eπίπεδα τεκμηρίωσης Σ.Π.Δ. (Πηγή : Θέμα εισήγησης: «ΕΛΟΤ ΕΝ ISO για το Περιβάλλον OHSAS για την Υγεία & Ασφάλεια», ΤΕΕ, 2012) 3.8 Διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης Σ.Π.Δ. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές εταιρείες που έχουν το δικαίωμα να εφαρμόσουν διαδικασίες αξιολόγησης και πιστοποίησης Σ.Π.Δ. Ο ΕΛΟΤ είναι ο ηγέτης της αγοράς. Βάσει υπουργικής απόφασης, εφαρμόζει διαδικασίες και συστήματα πιστοποίησης, με σκοπό την απονομή Σημάτων Συμμόρφωσης και την χορήγηση Πιστοποιητικών Συμμόρφωσης, τα οποία υποδηλώνουν τη συμμόρφωση προϊόντων, διεργασιών, δραστηριοτήτων, οργανισμών, συστημάτων και προσώπων με τις απαιτήσεις τυποποιητικών εγγράφων. Ο Γενικός Κανονισμός Αξιολόγησης και Πιστοποίησης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΑΠΣΠΔ Ε. 01) στηρίζεται στο πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Στα πλαίσια του Κανονισμού χορηγείται Πιστοποιητικό Συμμόρφωσης Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΠΣΣΠΔ), το 36

37 οποίο είναι ένα έγγραφο που υποδηλώνει, μετά από αξιολόγηση, ότι ο πιστοποιημένος ή επαληθευμένος οργανισμός έχει τεκμηριώσει, εφαρμόζει και τηρεί Σ.Π.Δ., σύμφωνα με τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΛΟΤ ΕΝ ISO ή άλλου αντίστοιχου Ευρωπαϊκού / Διεθνούς / Εθνικού τυποποιητικού εγγράφου ή του κανονισμού 761/2001/ ΕΚ. Υπάρχει κατηγοριοποίηση για τους οργανισμούς που είναι κατάλληλοι για πιστοποίηση (π.χ. οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε ένα μόνο χώρο). Η διαδικασία χορήγησης και διατήρησης του ΠΣΣΠΔ περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια : Aρχικές συνομιλίες/ Ανταλλαγή πληροφοριών Υποβολή και αξιολόγηση αίτησης Προετοιμασία/ Προγραμματισμός επιθεώρησης Προκαταρκτική αξιολόγηση (προαιρετική) Επιθεώρηση αρχικής αξιολόγησης (πρώτη και δεύτερη φάση) Επιθεωρήσεις επιτήρησης Επιθεωρήσεις επαναξιολόγησης Ειδικές επιθεωρήσεις Αποφάσεις για χορήγηση / ανανέωση του ΠΣΣΠΔ. [7] Ο Οργανισμός οφείλει να γνωστοποιεί τις απαιτήσεις οι οποίες καθορίζονται από την νομοθεσία (Εθνική και Κοινοτική) και προς τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται οι δραστηριότητές του, καθώς και τα παρεχόμενα απ αυτόν προϊόντα ή/και τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Η διάρκεια ισχύος του ΠΣΣΠΔ είναι τρία χρόνια, όμως αν το ζητήσει ο Οργανισμός γραπτώς με αίτηση και για συγκεκριμένους λόγους μπορεί να χορηγηθεί ΠΣΣΠΔ μικρότερης χρονικής ισχύος. Ο κάτοχος του ΠΣΣΠΔ μπορεί να το χρησιμοποιήσει, χωρίς κανένα περιορισμό για επαγγελματικούς σκοπούς, για σκοπούς προβολής ή για να αποδείξει την συμμόρφωση του ΣΠΔ με το αντίστοιχο πρότυπο πιστοποίησης. Από την άλλη υποχρεούται στα βασικά σημεία : Να εφαρμόζει συνεχώς και αποτελεσματικά το Σ.Π.Δ. 37

38 Να βελτιώνει συνεχώς το Σ.Π.Δ. Να εφαρμόζει τις διορθωτικές ενέργειες που αφορούν τις κύριες και απλές Μη Συμμορφώσεις Να μην επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο Σ.Π.Δ. που ήταν σε εφαρμογή κατά την διάρκεια της Επιθεώρησης Αξιολόγησης Να μη κάνει χρήση ή αναφορά στα ΠΣΣΠΔ σε περίπτωση ανάκλησης του ΠΣΣΠΔ.[7] Μετά την χορήγηση του ΠΣΣΠΔ, ο οργανισμός, εφόσον το επιθυμεί, μπορεί να χρησιμοποιήσει το Ελληνικό Σήμα Συμμόρφωσης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΕΣΣ/ΣΠΔ) και το σήμα ΙQNet, στο έντυπο και διαφημιστικό υλικό του. Το IQNet είναι το Διεθνές Δίκτυο Φορέων Πιστοποίησης (International Quality Network) (Εικόνα 3.6). Εικόνα 3.5: Λογότυπος του ΕΣΣ/ΣΠΔ (Πηγή : Εικόνα 3.6 : Λογότυπος του σήματος IQNet (Πηγή : 38

39 Κεφάλαιο 4 : Πρότυπα συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) Παρουσίαση του προτύπου ISO Eισαγωγή Η αυξανόμενη συσσώρευση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων, σε συνδυασµό µε την ανάδυση ενός νέου μοντέλου βιώσιµης ανάπτυξης οδήγησαν την διεθνή κοινότητα προς περισσότερο ολοκληρωµένες στρατηγικές οι οποίες παράλληλα καλούνται να διασφαλίσουν περιβαλλοντικούς και οικονομικούς στόχους. Στo πλαίσιο µιας νέας αειφόρου περιβαλλοντικής πολιτικής, τα πρότυπα περιβαλλοντικής διαχείρισης αποτέλεσαν ευέλικτα µέσα για την αντιµετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθµισης. Παράλληλα, εισάγοντας την διάσταση της πρόληψης στη βάση της αυτορρύθμισης των επιχειρήσεων, τα εργαλεία αυτά χρησιμοποίησαν τους µηχανισµούς της αγοράς προκειμένου να ενσωματώσουν τις σύγχρονες απαιτήσεις για οικονοµική αποδοτικότητα στις ανάγκες για µια αποτελεσµατικότερη περιβαλλοντική προστασία, η οποία εκτείνεται πέραν της παραδοσιακής πολιτικής της διαταγής και ελέγχου (command and control). Τα νέα αυτά εργαλεία σχεδιάστηκαν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να συμπληρώνουν την υφιστάμενη κλασσική περιβαλλοντική νομοθεσία τοποθετώντας στο επίκεντρο τους, τους µηχανισµούς της αγοράς προκειµένου να προωθήσουν µια ενεργητική και περισσότερο συστηµατική συµµετοχή των ενδιαφερόµενων µερών στην χάραξη και υλοποίηση αειφόρων περιβαλλοντικών στρατηγικών και δράσεων. Προκειµένου να εφαρµοστεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης, που θα παρέχει στο σύνολο των λειτουργιών ενός οργανισµού µια συστηµατοποιηµένη προσέγγιση για την βελτίωση των περιβαλλοντικών και οικονοµικών του επιδόσεων, απαραίτητη προϋπόθεση κρίθηκε η ύπαρξη ενός τεχνικού προτύπου (standard) περιβαλλοντικής διαχείρισης που θα θέτει τις κατευθυντήριες γραµµές υλοποίησης των στρατηγικών περιβαλλοντικών στόχων του φορέα. Βασικοί στόχοι των συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης θεωρούνται αφενός η ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον µέσα από την αλλαγή της περιβαλλοντικής συµπεριφοράς των οργανισµών και αφετέρου η 39

40 βελτίωση των τεχνικών τους µέσα από τη χρήση καθαρότερων τεχνολογιών και βέλτιστων διαθέσιµων πρακτικών. Το πεδίο εφαρµογής τους είναι ευρύ και εκτείνεται σε όλους τους τοµείς της οικονοµίας ενώ η διαδικασία υλοποίησης τους στηρίζεται στα παρακάτω βασικά σηµεία : στη δέσµευση της διοίκησης, στο σχεδιασµό περιβαλλοντικής πολιτικής, στην εφαρµογή περιβαλλοντικού προγράµµατος, στις µετρήσεις και την αξιολόγηση της πραγµατοποιηθείσας βελτίωσης, και τέλος στην ανασκόπηση της λειτουργίας του συστήµατος µε σκοπό τη λήψη των απαραίτητων διορθωτικών ενεργειών. 4.2 Ιστορικό ανάπτυξης προτύπων περιβαλλοντικής Διαχείρισης Πρότυπο BS 7750 Αποτελεί το πρώτο παγκοσμίως επίσημο πρότυπο για τα Σ.Π.Δ. Δημιουργήθηκε το Μετά την εφαρμογή του προτύπου σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα, εκδόθηκε μία δεύτερη έκδοσή του το 1994, με βάση τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν. Συγχρόνως, το πρότυπο αυτό εναρμονίσθηκε με τον κανονισμό EMAS που εκδόθηκε το Το BS 7750 έχει αποτελέσει το μοντέλο ανάπτυξης αρκετών άλλων αντίστοιχων εθνικών προτύπων, όπως το γαλλικό και το ισπανικό, ενώ αποτέλεσε αφετηρία των συνομιλιών της επιτροπής ISO TC 207 για την ανάπτυξη του ISO Μετά την δημοσίευση του ISO 14001, το BS 7750 αποσύρθηκε και όλες οι πιστοποιημένες κατ αυτό πρότυπο πέρασαν στο ISO [5] Kανονισμός EMAS Ο κανονισμός EMAS (Εco Management and Audit Scheme, 1836/93/ΕΟΚ), για την εκούσια συμμετοχή μόνο των επιχειρήσεων του βιομηχανικού τομέα σε 40

41 Σ.Π.Δ. και ελέγχου, ψηφίστηκε το 1993 με στόχο την προληπτική μείωση της ρύπανσης και την θεσμοθέτηση σε κοινοτικό επίπεδο ενός συστήματος, το οποίο επιτρέπει τον περιορισμό των επιπτώσεων των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Αναθεωρήθηκε το 2001 (2001/761/ΕΕ) καλύπτοντας στο πεδίο εφαρμογής του όλους τους οργανισμούς. Η συμμετοχή στον κανονισμό είναι εθελοντική και δικαίωμα έχει κάθε οργανισμός επιθυμεί να βελτιώσει την περιβαλλοντική του επίδοση. Αποτελεί κανονιστικό κείμενο που περιλαμβάνει κατευθυντήριες οδηγίες για τις δράσεις που θα πρέπει να αναλάβει και να πραγματοποιήσει ο ενδιαφερόμενος οργανισμός ώστε να βελτιώσει την περιβαλλοντική του επίδοση. Κύριος σκοπός του EMAS (εικόνα 4.1) είναι η συνεχής βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων ενός οργανισμού που επιτυγχάνεται με : την ανάπτυξη και εφαρμογή Σ.Π.Δ. την συστηματική, περιοδική και ανεξάρτητη αξιολόγηση των επιδόσεων των συστημάτων αυτών, τον ανοικτό διάλογο με το κοινό και τους εμπλεκόμενους φορείς την ενεργό συμμετοχή του προσωπικού και της κατάλληλης εκπαίδευσής τους. Eικόνα 4.1 : Κανονισμός EMAS (Πηγή : Μέσα στον κανονισμό EMAS καθορίζεται ότι το Σ.Π.Δ. που πρέπει να εφαρμόζεται πρέπει να είναι συμβατό με το Σ.Π.Δ. του προτύπου EN/ISO 14001: Ο έλεγχος της ορθής ανάπτυξης και της εφαρμογής των διαδικασιών του 41

42 Σ.Π.Δ. γίνεται με την διενέργεια εσωτερικού ελέγχου που διεξάγεται από ανεξάρτητο φορέα. Η διενέργεια εσωτερικού ελέγχου είναι υποχρεωτική και μετά την ολοκλήρωση του πρώτου ελέγχου ο οργανισμός προβαίνει στη σύνταξη της Περιβαλλοντικής Δήλωσης (υποχρέωση μόνο στον ΕΜΑS). H περιβαλλοντική δήλωση αποτελεί μία σύντομη περίληψη των ενεργειών του οργανισμού και αποσκοπεί στην δημοσιοποίηση πληροφοριών σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και επιδόσεις του. Στο παράρτημα Α-Ι, το πρότυπο ΙSΟ έχει υιοθετηθεί αυτούσιο στον κανονισμό EMAS. 4.3 Το πρότυπο ISO To ΙSO αποτελεί μία σύγχρονη προσέγγιση στην προστασία του περιβάλλοντος. Είναι ένα διεθνές πρότυπο με ισχύ εντός και εκτός της Ε.Ε. Ο διεθνής οργανισμός τυποποίησης ISO θεσπίζει τα πρότυπα της σειράς ISO το Τα πρότυπα αυτά αναγνωρίστηκαν από τον ευρωπαϊκό οργανισμό τυποποίησης CEN και αντικαθιστούν εθνικά πρότυπα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Εικόνα 4.2) Εικόνα 4.2 : Εξέλιξη του προτύπου ISO (Πηγή : ) Το ISO αποτελείται από μία ομάδα προτύπων. Η ομάδα αυτή είναι μια σειρά εθελοντικών προτύπων που δημιουργήθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης, ο οποίος ιδρύθηκε στην Γενεύη της Ελβετίας το Η ονομασία ISO προέρχεται από την ελληνική λέξη ίσος για να υποδηλώσει την ανάγκη δημιουργίας ενιαίων προτύπων. Παρέχει στην διοίκηση των δομικών επιχειρήσεων το πλαίσιο για την διαχείριση των περιβαλλοντικών επιδράσεων. 42

43 Περιβαλλοντική διαχείριση στο πλαίσιο του ISO είναι όλες εκείνες οι ενέργειες στις οποίες προβαίνει μία επιχείρηση ώστε να μειώσει τις επιβλαβείς επιδράσεις που προκαλούνται στο περιβάλλον από τις δραστηριότητές της. Αποτελεί ένα καθορισμένο αντικείμενο του ISO που υποστηρίζει την βιώσιμη ανάπτυξη η οποία προέκυψε από την συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, γνωστή ως «Earth Summit». Η ανάπτυξη του ISO καθορίζεται από μία τεχνική επιτροπή (ISO/TC 207). Ωστόσο, τα πρότυπα αναπτύσσονται από ειδικούς από τον επιχειρηματικό τομέα που ενδιαφέρονται για την εφαρμογή των τελικών προτύπων. O σκοπός της εφαρμογής των προτύπων ISO είναι η ολοκλήρωση και η εφαρμογή καλύτερων περιβαλλοντικών πρακτικών διαχείρισης στην επιχειρηματικότητα Δομή του προτύπου ΙSO Η σειρά ISO 14000, ενσωµατώνει όλες τις µεθόδους και εργαλεία που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη και διατήρηση ενός Σ.Π.. Όλα τα πρότυπα της σειράς είναι κατευθυντήριες οδηγίες. Αυτό σηµαίνει ότι το περιεχόµενο τους δεν έχει καθορισµένες απαιτήσεις, με εξαίρεση µόνο το ISO που αποτελεί µοντέλο Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. Η σειρά των προτύπων ISO περιλαμβάνει : πρότυπα διαδικασιών (συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, περιβαλλοντικός έλεγχος, αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιδόσεων) και πρότυπα που αναφέρονται σε προϊόντα (ανάλυση κύκλου ζωής, οικολογική αναφορά, περιβαλλοντικές πτυχές στα πρότυπα των προϊόντων). και χωρίζεται σε 7 κατηγορίες: Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης: 14001, Έλεγχος Σ.Π.Δ. : Αντικαθιστά το Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων: Περιβαλλοντική Αναφορά: 14020, 14021, 14022, 14023, 14024, Ανάλυση Κύκλου Ζωής: 14040, 14041,14042,

44 Λεξιλόγιο περιβαλλοντικής διαχείρισης : Περιβαλλοντικές πτυχές στα πρότυπα των προϊόντων : 14062, Περιβαλλοντική επικοινωνία : [11] (Εικόνα 4.3) Εικόνα 4.3 : H ομάδα προτύπων ISO (Πηγή : Το πρότυπο με βάση το οποίο γίνεται η πιστοποίηση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι το ISO Εφαρμόζεται διεθνώς. Τα πρότυπα της σειράς ISO είναι πρότυπα διαδικασιών και όχι περιβαλλοντικής 44

45 απόδοσης. Αυτό σημαίνει ότι περιέχουν μόνο τις κατευθύνσεις για το σχεδιασμό ενός διαχειριστικού συστήματος το οποίο θα βοηθήσει την επιχείρηση να επιτύχει στόχους τους οποίους η ίδια θα θέσει στον εαυτό της. 4.4 Το πρότυπο ΙSO Το ISO αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, ένα πρότυπο µε βάση το οποίο γίνεται η πιστοποίηση συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και εφαρμόζεται διεθνώς. Εκδόθηκε για πρώτη φορά από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) το 1996 στα πρότυπα της σειράς ISO 9000, με το σκεπτικό της δημιουργίας ενός παγκόσμιου αποδεκτού συστήματος, με βάση τις ανάγκες που προέκυψαν από την συμφωνία του Ρίο το Είναι ένα εθελοντικό πρότυπο με αντικείμενο την περιβαλλοντική επίδοση ενός οργανισμού. Εικόνα 4.4 : To λογότυπο του προτύπου περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO (Πηγή : Το διεθνές αυτό πρότυπο προδιαγράφει τις απαιτήσεις, τους κανόνες µε βάση τους οποίους πρέπει να αναπτυχθεί, να εγκατασταθεί και να εφαρµοστεί ένα Σ.Π.. το οποίο θα επιτρέπει στον οργανισµό την ανάπτυξη και εφαρµογή πολιτικής και στόχων λαµβάνοντας υπόψη τις νομοθετικές απαιτήσεις και τις σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. [5] Έχει πολλές ομοιότητες με το πρότυπο διαχείρισης ποιότητας ISO Αποτελεί το βασικό πλαίσιο με το οποίο επιτυγχάνεται συμμόρφωση με την νομοθεσία και συνεχής βελτίωση της περιβαλλοντικής λειτουργίας. 45

46 Το ISO έχει µεγάλη ακτίνα δράσης και ενδείκνυται για εταιρείες οργανισµούς όλων των τύπων και μεγεθών. Το πρότυπο είναι εφαρµόσιµο σε οποιοδήποτε οργανισµό επιθυµεί : Να εγκαταστήσει, να διατηρήσει και να βελτιώσει ένα Σ.Π.. Να βεβαιωθεί ότι έχει συµµορφωθεί µε την ισχύουσα (για τον οργανισµό) περιβαλλοντική πολιτική. Να επιδείξει συµµόρφωση σε τρίτους. Να αναζητήσει πιστοποίηση του Σ.Π.. από ένα εξωτερικό οργανιστή (π.χ. ΕΛΟΤ). Να καθορίσει και να καταστήσει γνωστή τη συµµόρφωση του από το διεθνές πρότυπο. Ορισμένα χαρακτηριστικά του είναι τα ακόλουθα : Είναι αυτόνομο και εθελοντικό πρότυπο Έχει ευρύ πεδίο εφαρμογής Εφαρμόζεται στο σύνολο του οργανισμού Εφαρμόζεται στο σύνολο των διαδικασιών Έχει δυνατότητα πιστοποίησης Είναι συμβατό με τα πρότυπα ISO 9000 και το EMAS. Πρότυπο ISO 14001:2004 Στις 15 Νοεμβρίου του 2004 ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης ανακοίνωσε την αναθεώρηση του προτύπου ISO H δεύτερη έκδοση ακυρώνει και αντικαθιστά την πρώτη έκδοση (ISO 14001:1996), η οποία έχει αναθεωρηθεί από τεχνικής πλευράς [15]. Η δεύτερη έκδοση αυτού του διεθνούς προτύπου εστιάζεται στην αποσαφήνιση της πρώτης έκδοσης και βελτιώνει την συμβατότητά του με το πρότυπο ISO Tα οφέλη από την εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ISO είναι μεταξύ άλλων: 46

47 Η βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης Η επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και η αποφυγή προστίμων Η πρόληψη της ρύπανσης Μειωμένο λειτουργικό κόστος Βελτιωμένη οικονομική επίδοση Η δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, η προσέλκυση νέων πελατών και η είσοδος σε νέες αγορές Αυξημένη παραγωγικότητα Η βελτίωση της εικόνας της επιχείρησης προς ευρύ κοινό, αρμόδιες αρχές, δανειστές, επενδυτές Η βελτίωση της επικοινωνίας με εξωτερικούς ενδιαφερόμενους φορείς Η ευαισθητοποίηση του προσωπικού σε περιβαλλοντικά θέματα και η αυξημένη προθυμία για ανάληψη ευθυνών. Ο περιορισμός της γραφειοκρατίας Πιθανή επίδραση στο παγκόσμιο εμπόριο [21, 4] Δομή (στάδια εφαρμογής και στοιχεία) και γενικές απαιτήσεις του προτύπου ISO Δομή προτύπου Τα στάδια εφαρμογής του ΣΠΔ είναι πέντε : 1 ο στάδιο : Περιβαλλοντική πολιτική 2 ο στάδιο : Σχεδιασμός (περιλαμβάνει τις περιβαλλοντικές πλευρές, τις νομικές και άλλες απαιτήσεις, τους αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους και το πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης) 3 ο στάδιο: Εφαρμογή και λειτουργία 4 ο στάδιο : Έλεγχοι και διορθωτικές ενέργειες 5 ο στάδιο : Ανασκόπηση από την διοίκηση (Εικόνα 4.5) 47

48 Εικόνα 4.5 : Στάδια εφαρμογής του ISO (Πηγή : k-yan_2011.pdf ) To 5 παραπάνω στάδια περιλαμβάνουν 17 στοιχεία με βάση τα βήματα «Σχεδίασε, Κάνε, Έλεγξε, Δράσε) [5] τα οποία είναι : Περιβαλλοντική πολιτική- Έγγραφη δέσμευση του οργανισμού ως προς την συγκεκριμένη πολιτική Περιβαλλοντικές πτυχές Αναγνώριση όλων των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των προϊόντων, δραστηριοτήτων και υπηρεσιών του οργανισμού Νομικές και άλλες απαιτήσεις Ισχύουσα νομοθεσία και κανονισμοί Αντικειμενικοί στόχοι και σκοποί Δημιουργία περιβαλλοντικού καταστατικού για τον οργανισμό σε εναρμόνιση με την περιβαλλοντική πολιτική και τις απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών και άλλων παραγόντων 48

49 Πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης Σχέδιο δράσης για την επίτευξη των αντικειμενικών και στόχων Δομή και υπευθυνότητα Δημιουργία ρόλων και υπευθυνοτήτων και εύρεση απαιτούμενων πόρων Εκπαίδευση, ενημέρωση και επάρκεια Μέριμνα για την εκπαίδευση του προσωπικού ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις Επικοινωνία Διαδικασίες για εσωτερική και εξωτερική επικοινωνία σε περιβαλλοντικά θέματα Έγγραφα Σ.Π.Δ. Διατήρηση πληροφοριών μέσα στο Σ.Π.Δ. Έλεγχος εγγράφων Διασφάλιση αποτελεσματικής διαχείρισης των διαδικασιών και των εγγράφων του συστήματος Λειτουργικός έλεγχος Αναγνώριση, σχεδιασμός και διαχείριση των δραστηριοτήτων σε εναρμόνιση με την πολιτική και τους αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους. Ετοιμότητα σε έκτακτη περίπτωση και δράση Αναγνώριση των πιθανών έκτακτων καταστάσεων και ανάπτυξη διαδικασιών πρόληψης ή άμεσης ανταπόκρισης Παρακολούθηση και μέτρηση Έλεγχος των βασικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών Μη - συμμόρφωση και προληπτικές δράσεις Αναγνώριση και διόρθωση των προβλημάτων Αρχεία Διατήρηση των αρχείων για τη λειτουργία του Σ.Π.Δ. Έλεγχος Σ.Π.Δ. Περιοδικός έλεγχος της σωστής λειτουργίας του Σ.Π.Δ. Διαχειριστική ανασκόπηση Περιοδική ανασκόπηση του Σ.Π.Δ. με έμφαση στην συνεχή βελτίωσή του. Γενικές απαιτήσεις Οι γενικές απαιτήσεις του προτύπου είναι : Προστασία περιβάλλοντος και πρόληψη ρύπανσης Εφαρμογή περιβαλλοντικής πολιτικής Αναγνώριση περιβαλλοντικών πτυχών 49

50 Εντοπισμός περιβαλλοντικών επιπτώσεων Συμμόρφωση με νομοθεσία Καθορισμός προτεραιοτήτων, σκοπών και στόχων Δημιουργία οργανωτικής δομής για την υλοποίηση της πολιτικής και επίτευξης των σκοπών και στόχων Ευελιξία στις αλλαγές [37] 4.5 Τεκμηρίωση εφαρμογή συστήματος ISO Η τεκμηρίωση του Σ.Π.Δ. με βάση τις απαιτήσεις του προτύπου ISO γίνεται σε 4 επίπεδα. 1 ο επίπεδο : Εγχειρίδιο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Περιγράφει τον χώρο δραστηριοποίησης της Εταιρείας που λειτουργεί κάτω από το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Παρουσιάζει την στρατηγική της εταιρείας σε περιβαλλοντικά θέματα και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η εταιρεία υλοποιεί την Περιβαλλοντική της πολιτική πετυχαίνοντας περιβαλλοντικές επιδόσεις που οδηγούν σε συνεχή βελτίωση Περιγράφει τις οργανωτικές δομές της εταιρείας Παρουσιάζει συνοπτικά τον τρόπο κάλυψης των απαιτήσεων του προτύπου ISO Καταγράφει τις διαδικασίες περιβαλλοντικής διαχείρισης μέσω των οποίων επιλύονται βασικά θέματα λειτουργίας του συστήματος 2 ο επίπεδο : Διαδικασίες περιβαλλοντικής διαχείρισης Περιγράφουν την τακτική που ακολουθεί η εταιρεία με λεπτομέρειες για τον τρόπο υλοποίησης των απαιτήσεων του προτύπου ISO Περιέχουν την Τεχνική Οργανωτική τεκμηρίωση που απαιτείται για όλες τις λειτουργίες που εμπίπτουν στον χώρο δραστηριοτήτων της εταιρείας 50

51 3 ο επίπεδο : Οδηγίες Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Καθοδηγούν το αρμόδιο προσωπικό της εταιρείας στις καθημερινές του λειτουργίες 4 ο επίπεδο : Αρχεία Περιβάλλοντος Αποτελούν το σύνολο των στοιχείων : της νομοθεσίας των περιβαλλοντικών προγραμμάτων των μη συμμορφώσεων των έκτακτων συμβάντων των εσωτερικών επιθεωρήσεων των αποτελεσμάτων ανασκόπησης, μέσω των οποίων ελέγχεται η εφαρμογή του Σ.Π.Δ. και τεκμηριώνεται ότι η λειτουργία είναι αποτελεσματική και η βελτίωση συνεχής. 4.6 Συγκριτική αξιολόγηση ISO EMAS Ακολουθεί μία συγκριτική ανάλυση μεταξύ των συστημάτων ISO και EMAS στην προσπάθεια να γίνουν αντιληπτά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους από μία επιχείρηση που επιθυμεί να υιοθετήσει κάποιο σύστημα. Το EMAS έχει ισχύ μόνο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ISO αποτελεί πρότυπο παγκόσμιας αναγνώρισης. Στο EMAS προβλέπεται η συνεχής βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων σύμφωνα με την πιο οικονομικά βιώσιμη τεχνολογία προστασίας του περιβάλλοντος. Στο ISO η βελτίωση του συστήματος οδηγεί στην βελτίωση των επιδόσεων. Στο ISO η αρχική περιβαλλοντική επισκόπηση είναι προαιρετική σε αντίθεση με το EMAS 51

52 Στο ISO τα περιβαλλοντικά προβλήματα ιεραρχούνται ανάλογα με τις επιπτώσεις και την σπουδαιότητά τους. Υπάρχει η απαίτηση για πρόληψη της ρύπανσης στο ISO Σύμφωνα με το EMAS, η επιχείρηση μπορεί να ελέγχει τους προμηθευτές και υπεργολάβους της ώστε οι πρακτικές τους να συμβαδίζουν με την περιβαλλοντική πολιτική της επιχείρησης. Στο ISO δεν επιβάλλεται ο έλεγχος των πρακτικών των προμηθευτών. Στο ISO δημοσιοποιείται η Περιβαλλοντική Πολιτική ενώ στο ΕMAS η περιβαλλοντική δήλωση Στο ISO δεν απαιτείται η σύσταση φορέα διαπίστευσης των επιθεωρητών περιβάλλοντος Στο ISO η έννοια του Σ.Π.Δ. αποκτά ευρύτερο χαρακτήρα, στοιχείο που βοηθάει στην προσπάθεια της συνεχούς βελτίωσης Απαίτηση για πρόληψη της ρύπανσης δεν υπάρχει στο EMAS, παρά μόνο στο ISO To ΕΜΑS μπορεί να εφαρμοστεί και σε συγκεκριμένες μόνο εγκαταστάσεις (sites), ενώ το ISO και BS 7750 στο σύνολο των δραστηριοτήτων μιας εταιρείας Η συχνότητα ελέγχου συμμόρφωσης του συστήματος ISO είναι ετήσια ή εξαμηνιαία ενώ στο ΕΜΑS μέχρι 3 χρόνια Ο σκοπός και ο στόχος του ΕΜΑS και του ISO είναι κοινός : Η δημιουργία ενός εργαλείου διοίκησης και διαχείρισης για τον έλεγχο, την πρόληψη και την μείωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που δημιουργούνται από τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων (Πίνακας 4.1).[5] 52

53 ΙSO EMAS Aρχική περιβαλλοντική επισκόπηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων - Περιβαλλοντική δήλωση - Λειτουργικός έλεγχος Δέσμευση διοίκησης για συνεχή βελτίωση Εκπαίδευση προσωπικού Εσωτερικές επιθεωρήσεις Προσδιορισμός περιβαλλοντικών πτυχών και θεμάτων Κατανομή αρμοδιοτήτων Προετοιμασία και αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών Σχεδιασμός περιβαλλοντικών πτυχών Περιβαλλοντικοί σκοποί και στόχοι Περιβαλλοντική πολιτική Συχνότητα ελέγχου συμμόρφωσης ΣΠΔ ανά 6 μήνες ή ένα χρόνο μέχρι 3 χρόνια Πρόληψη ρύπανσης - Ανασκόπηση διοίκησης - Υποχρέωση δημοσίευσης Περιβαλλοντικής Δήλωσης - Πίνακας 4.1 : Διαφορές μεταξύ ISO και EMAS (Πηγή : _MANAGEMENT_SYSTEMS_Presentation.pdf) Ακολουθεί μία σύγκριση μεταξύ των πιστοποιήσεων κατά ISO και EMAS στην περιοχή της Ευρώπης, όπου φαίνεται η υπεροχή του πρώτου συστήματος στις περισσότερες χώρες. Στην Ελλάδα αντιθέτως, οι πιστοποιήσεις κατά EMAS είναι περισσότερες (στοιχεία Ιουνίου 2010). 53

54 Διάγραμμα 4.1 : Σύγκριση των πιστοποιήσεων κατά ISO και EMAS στην Ευρώπη (Πηγή : Marimon, Llach, Bernardo, Comparative Analysis of diffusion of the ISO standard by sector of activity, Journal of Cleaner Production, 2011) 4.7 Οργανισμοί διαχείρισης συστημάτων ISO στον διεθνή και ελληνικό χώρο Ο οργανισμός ISO (Εικόνα 4.6) Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης ISO (International Organization for Standardization), ιδρύθηκε το 1947 και εδρεύει στη Γενεύη. Είναι ένας εξειδικευμένος φορέας για τη δημιουργία προτύπων που αποτελείται σήμερα με 54

55 πάνω από 130 Εθνικούς Φορείς Τυποποίησης χωρών και έχει 185 Τεχνικές Επιτροπές, καθεμιά από τις οποίες είναι υπεύθυνη για κάποιον από τους πολλούς τομείς εξειδίκευσης. Ο ISO έχει θεσπίσει περισσότερα από 9100 διεθνή και εμπορικά πρότυπα για τη διευκόλυνση και την προαγωγή της αγοράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Το αντικείμενο του Διεθνούς Οργανισμού Πιστοποίησης είναι να προωθήσει την ανάπτυξη της τυποποίησης και των συναφών παγκόσμιων δραστηριοτήτων με στόχο τη διευκόλυνση της διεθνούς ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών και την ανάπτυξη της συνεργασίας σε δραστηριότητες πνευματικού, επιστημονικού, τεχνολογικού και οικονομικού ενδιαφέροντος. Ο ISO ενώνει τα συμφέροντα των παραγωγών, των χρηστών, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών, των κυβερνήσεων και της επιστημονικής κοινότητας κατά την προετοιμασία των διεθνών προτύπων. Οι δραστηριότητες του οργανισμού πραγματοποιούνται σε περιφερειακό επίπεδο από τις τεχνικές επιτροπές και τις υποεπιτροπές, οι οποίες οργανώνονται και υποστηρίζονται από τεχνικές γραμματείες που ανατίθενται στις χώρες μέλη. Τα αποτελέσματα του τεχνικού έργου του ISO εκδίδονται υπό τη μορφή των Διεθνών Προτύπων (International Standards). Από το 1986 έως το 1987, ο ISO δημοσίευσε 6 πρότυπα που σχετίζονται άμεσα με την ποιότητα του συστήματος διοίκησης, τα οποία αναμένεται να αυξηθούν καθώς η Τεχνική Επιτροπή (Technical Committee: T.C.) υπ αριθμό 176 δημιουργεί νέα πρότυπα ή αναθεωρεί την ορολογία και τα συστήματα διαχείρισης ποιότητας. Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης δημιούργησε αυτές τις ειδικές σειρές προτύπων για τη βοήθεια και καθοδήγηση των επιχειρήσεων που πρόκειται να υιοθετήσουν και να εγκαταστήσουν κάποιο σύστημα διασφάλισης ποιότητας, αλλά και για την καθιέρωση μιας κοινής γλώσσας. Με βάση τις απαιτήσεις των ειδικών σειρών προτύπων πραγματοποιείται η πιστοποίηση των επιχειρήσεων αυτών. [28] 55

56 Εικόνα 4.6 : To λογότυπο του οργανισμού ISO (Πηγή: iso.org) Ο ελληνικός οργανισμός τυποποίησης ΕΛΟΤ O Eλληνικός Οργανισµός Τυποποίησης ΕΛΟΤ Α.Ε ιδρύθηκε µε το Νόµο 372/76 και είναι ηµόσια Επιχείρηση που λειτουργεί µε βάση τους κανόνες της ιδιωτικής οικονοµίας, χωρίς να µεταβάλλεται ο χαρακτήρας της ως εταιρίας που ασκεί δραστηριότητα κοινής ωφέλειας. Τελεί υπό την εποπτεία του Κράτους, η οποία ασκείται δια του Υπουργού Ανάπτυξης. Σκοπός του ΕΛΟΤ είναι η προαγωγή και η εφαρµογή της Τυποποίησης στην Ελλάδα, καθώς και των συναφών µε αυτή δραστηριοτήτων µε κάθε πρόσφορο τρόπο και µέθοδο. Οι κύριες δραστηριότητες του Οργανισμού είναι οι εξής: Εκπονεί, εκδίδει και διαθέτει τα ελληνικά πρότυπα. Είναι μέλος των Ευρωπαϊκών και των Διεθνών Οργανισμών τυποποίησης και υποστηρίζει τις θέσεις της ελληνικής βιομηχανίας κατά την εκπόνηση των ευρωπαϊκών και διεθνών προτύπων. Προμηθεύει πρότυπα όλων των διεθνών οργανώσεων τυποποίησης και όλων των εθνικών οργανισμών τυποποίησης, τα οποία διατηρεί στη βιβλιοθήκη του. Απονέμει Σήμα Συμμόρφωσης (ποιότητας) και χορηγεί Πιστοποιητικά Συμμόρφωσης για προϊόντα και υλικά. Αξιολογεί και πιστοποιεί συστήματα διασφάλισης ποιότητας επιχειρήσεων σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα της σειράς ΕΝ (ISO 9000) και EN (ISO 14000). Είναι ο αρμόδιος οργανισμός για τη διαπίστευση εργαστηρίων δοκιμών σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της σειράς ΕΝ

57 Προωθεί συμφωνίες αμοιβαίας αναγνώρισης σημάτων και πιστοποιητικών με άλλες χώρες. Πληροφορεί για σχέδια τεχνικών κανονισμών και σχέδια προτύπων (Κέντρο πληροφόρησης οδηγίας 83/189). Εκτελεί δοκιμές σε ηλεκτρονικές οικιακές συσκευές, σε ηλεκτρικά καλώδια, παιδικά παιχνίδια, πλαστικούς σωλήνες κλπ. Συνεργάζεται με εργαστήρια του εσωτερικού και του εξωτερικού για έκδοση εκθέσεων δοκιμής σε είδη που δεν καλύπτονται από τα εργαστήριά του. [9] Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ) Το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης A.E., με τον διακριτικό τίτλο E.ΣY.Δ., ιδρύθηκε με τον N. 3066/2002 και αποτελεί μετεξέλιξη του Eθνικού Συμβουλίου Διαπίστευσης, που λειτουργούσε στο Yπουργείο Aνάπτυξης από το 1994 με τον ίδιο διακριτικό τίτλο. Έχει ορισθεί ως ο Εθνικός Οργανισμός Διαπίστευσης της Ελλάδας σύμφωνα και με τις απαιτήσεις του Άρθρου 4 του Κανονισμού (EK) αριθ. 765/2008, όπου κάθε κράτος μέλος ορίζει έναν και μόνο εθνικό οργανισμό διαπίστευσης. Είναι ανώνυμη εταιρεία ιδιωτικού δικαίου, που λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος, με σκοπό τη διαχείριση του συστήματος διαπίστευσης στη χώρα. Tο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας έχει καταβληθεί από το Eλληνικό Δημόσιο. Ποσοστό μέχρι 40% των μετοχών μπορεί να μεταβιβαστεί σε νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, των οποίων το αντικείμενο σχετίζεται με τα θέματα της ποιότητας. Στα όργανα της εταιρείας (Διοικητικό Συμβούλιο και Eθνικό Συμβούλιο Διαπίστευσης) υπάρχει ισόρροπη εκπροσώπηση υπουργείων, επιστημονικών εταιρειών και επαγγελματικών και κοινωνικών ενώσεων, ώστε να εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία και αμεροληψία στη λειτουργία της. [13] 57

58 4.7.4 Άλλοι οργανισμοί διαχείρισης συστημάτων ISO Άλλοι οργανισμοί διαχείρισης είναι οι : Εurocer Building. Είναι ένας σύνδεσμος ο οποίος αποτελείται από οργανισμούς πιστοποίησης για τον κλάδο των κατασκευών. Παρέχει πιστοποιητικά συστημάτων διαχείρισης όπως το ISO [39] IQNET (International Certification Network). Παρέχει πιστοποίηση συστημάτων διαχείρισης σε παγκόσμιο επίπεδο.[40] 58

59 Κεφάλαιο 5: To ISO στην ελληνική δομική βιομηχανία 5.1 Δομική βιομηχανία Ορισμός - Χαρακτηριστικά Η δομική βιομηχανία είναι ένας τομέας της οικονομίας που δημιουργεί, με την βοήθεια φυσικών πόρων, κοινωνικές υποδομές που είναι απαραίτητες για την κοινωνικο - οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής. Oι υποδομές περιλαμβάνουν : Κτιριακές εγκαταστάσεις Συστήματα μεταφοράς και εγκαταστάσεις όπως : αεροδρόμια, λιμάνια, αυτοκινητόδρομοι, υπόγειες διαβάσεις, γέφυρες, σιδηροδρομικά δίκτυα, δίκτυα αγωγών και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Κατασκευές για την αποθήκευση υγρών στοιχείων (δεξαμενές), τον έλεγχο και την διανομή υγρών όπως το νερό, συλλογή και επεξεργασία λυμάτων, φράγματα και δίκτυα άρδευσης Υπόγειες κατασκευές όπως σήραγγες και ορυχεία. Ο κλάδος αποτελείται από οργανισμούς και άτομα που περιλαμβάνουν εταιρείες, επιχειρήσεις και άτομα που εργάζονται ως σύμβουλοι, αναδόχους και υπεργολάβους, παραγωγούς υλικών και εξαρτημάτων, προμηθευτές εγκαταστάσεων και εξοπλισμού, κατασκευαστές και εμπόρους. Η βιομηχανία έχει μια στενή σχέση με τους πελάτες και τους χρηματοδότες. Η εκάστοτε κυβέρνηση εμπλέκεται με την βιομηχανία ως πελάτης, χρηματοδότης και διαχειριστής. [16] Η σπουδαιότητα της βιομηχανίας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι παρέχει τα κτίρια και την υποδομή από τα οποία σχεδόν κάθε άλλος βιομηχανικός τομέας εξαρτάται, αλλά και στο γεγονός ότι πρόκειται για ένα πολύ ευρύ σε απασχόληση τομέα. Η δομική βιομηχανία είναι ο μεγαλύτερος βιομηχανικός εργοδότης στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύοντας περίπου το επτά τοις εκατό της συνολικής απασχόλησης. Στην ΕΕ, στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, απασχολεί πάνω από 40 εκατομμύρια άτομα. Ανάμεσα σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, η κατασκευαστική βιομηχανία αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο το 6,47 τοις εκατό του ΑΕΠ [23]. 59

60 5.2 Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά λειτουργίας των τεχνικών εταιρειών Οι τεχνικές εταιρείες χαρακτηρίζονται από ένα περιβάλλον πολυσύνθετο όπου εμπλέκεται μεγάλη πληθώρα επιχειρήσεων. Οι δημόσιο φορείς ελέγχου και επίβλεψης των έργων, οι υπεργολάβοι, οι οίκοι διασφάλισης ποιότητας, οι προμηθευτές, οι τράπεζες ως φορείς χρηματοδότησης συνθέτουν ένα ευρύ φάσμα το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τον σχεδιασμό του Σ.Π.Δ. Γενικά υπάρχουν πολλές ιδιαιτερότητες στα τεχνικά έργα που επηρεάζουν την λειτουργία των τεχνικών εταιρειών : Μεγάλη ποικιλία δομικών υλικών προς χρήση σε τεχνικά έργα Μοναδικότητα του κάθε έργου Πολλοί ενδιαφερόμενοι (stakeholders) με διαφορετικές απαιτήσεις μεταξύ τους Γεωγραφική διασπορά των τεχνικών έργων μιας εταιρείας Μεγάλο κόστος κτήσης, χρήσης και συντήρησης μηχανολογικού εξοπλισμού Απαίτηση για υιοθέτηση προγράμματος διασφάλισης ποιότητας και αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων λόγω της διαφορετικής φύσης των τεχνικών έργων και της μεγάλης επίπτωσης στο περιβάλλον που μπορεί να προκαλέσουν Πολυπλοκότητα τεχνικών έργων και μεγάλος χρόνος αποπεράτωσης [42] Μεγάλο κόστος αποκατάστασης σε περίπτωση ατυχήματος Ανάγκη για συνεχή έλεγχο της ποιότητας του έργου κατά την διάρκεια κατασκευής του Διαφοροποίηση στην δομή του Σ.Π.Δ. ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής του Συχνή αλλαγή προσωπικού ανά εργοτάξιο Διαφορετικός τρόπος κατασκευής του τεχνικού έργου ανάλογα με το είδος του έργου (κτιριακό, λιμενικό έργο, οδοποιία) Μεγάλος βαθμός επικινδυνότητας για το προσωπικό που εμπλέκεται στην κατασκευή του έργου λόγω των πολλών αστάθμητων παραγόντων 60

61 Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά επηρεάζουν τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του Σ.Π.Δ. Το πρότυπο ISO είναι γενικό και αναφέρεται σε όλες τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών ή παραγωγής προϊόντων. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που παρουσιάζεται κατά την εφαρμογή του προτύπου στις κατασκευαστικές εταιρείες. Δεν υπάρχει διαφοροποίηση στην διαδικασία εφαρμογής του προτύπου ανάλογα με τον τύπο της επιχείρησης. Γι αυτό τον λόγο μία τεχνική εταιρεία θα πρέπει να πιστοποιεί το εργοτάξιο της κάθε φορά που αναλαμβάνει κάποιο έργο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, επειδή τα έργα μπορεί να διαφέρουν στο αντικείμενο και στον τρόπο κατασκευής τους, να απαιτείται αλλαγή στα περισσότερα έντυπα του Σ.Π.Δ. 5.3 Ο ρόλος και η ανάγκη της ποιότητας στις κατασκευές. Ο έλεγχος της ποιότητας στις κατασκευές αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την εφαρμογή των κριτηρίων αειφορίας των κατασκευών για : Την προστασία του περιβάλλοντος και την μείωση ενεργειακών πόρων Την αύξηση του χρόνου ζωής της κατασκευής και των δομικών υλικών της Την μείωση των περιβαλλοντικών φορτίων και επιπτώσεων έργου στο περιβάλλον και αντιστρόφως. Η εφαρμογή ενός συστήματος ποιότητας και περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι αναγκαία διότι : υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός σε μία διεθνή αγορά, όπου υπάρχει αυξανόμενος αριθμός ανταγωνιστών και ένα σύστημα ποιότητας δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε κάθε εταιρεία που το εφαρμόζει. υπάρχουν ήδη θεσμοθετημένες από το κράτος υπηρεσίες όπως η Γενική Διεύθυνση Ποιότητας Δημοσίων Έργων ή ο Σύμβουλος Ελέγχου Ποιότητας (ΕΣΠΕΛ). Ο ΕΣΠΕΛ είναι Φορέας που συστάθηκε βάσει του Ν. 2372/1996 «για την επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας», με αρμοδιότητα τη διενέργεια ελέγχων 61

62 ποιότητας των κατασκευαζόμενων έργων των φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα. η αξιόλογη κατάταξη καταλληλότητας των ελληνικών εταιρειών στον ευρωπαϊκό χώρο γίνεται μέσω της εφαρμογής κατάλληλων συστημάτων ποιότητας που πιστοποιούν την απαραίτητη οργάνωση και λειτουργία τους. προσδίδει στις τεχνικές εταιρείες ταυτότητα και ανταγωνιστικότητα ώστε να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους στον διεθνή χώρο. [42] 5.4 Περιβαλλοντικά προβλήματα στην δομική βιομηχανία της Ελλάδας Οι εντατικές κατασκευαστικές δραστηριότητες κατά την διάρκεια των προηγούμενων ετών λόγω της μεγάλης κοινοτικής οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα (Α, Β, Γ Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης) δημιούργησαν εκτεταμένη μόλυνση του υπεδάφους, μεγάλες ποσότητες εγκαταλελειμμένων αποβλήτων, και συνέβαλαν στην παράλογη χρήση ενέργειας και φυσικών πόρων κυρίως στην ηπειρωτική χώρα. Τα παραπάνω θεωρούνται ως τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιούργησε η δομική βιομηχανία. Οι διαδικασίες κατασκευής, κατεδάφισης, ανακαίνισης και προμήθειας υλικών είναι υπεύθυνες για μία σημαντική ποσότητα αποβλήτων. Τα κύρια συστατικά μέρη των αποβλήτων είναι τα: εδάφη (συχνά αναμεμειγμένα με άλλα υλικά), σκυρόδεμα, ξυλεία, πέτρα, μέταλλα, γυαλί, γυψοσανίδες, ασφαλτικά υλικά. Τα απόβλητα από τις κατασκευές μπορεί να περιέχουν επικίνδυνα υλικά όπως ασβέστης, διαλυτικά, ξυλεία διαποτισμένη με χημικές ουσίες, συσκευασίες που να περιέχουν χημικά κ.ο.κ. Ένα μέρος των αποβλήτων εναποτίθεται παρανόμως σε ερημικές περιοχές, δάση ή περιοχές πλησίον του έργου. Αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημα στην κατασκευαστική βιομηχανία. Τα απόβλητα μπορεί κυρίως να χρησιμοποιηθούν ως υλικό πλήρωσης. Σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων είναι απαραίτητα για την κατασκευή προσωρινών οδών. Μέρος των αποβλήτων παραδίνεται δωρεάν σε άλλες επιχειρήσεις ή σε ιδιώτες. Επίσης το σκυρόδεμα και υλικά από πέτρα (τούβλα, πάνελ κτλ. ) είναι απαραίτητα υλικά στους χώρους υγειονομικής ταφής για κατασκευή προσωρινών οδών και ενδιάμεσων στρώσεων. Η παραγωγή των 62

63 αποβλήτων μπορεί να μειωθεί και να ελαττωθεί κατά την κατασκευή και τις εργασίες κατεδάφισης με λογικευμένο και οργανωτικό σχεδιασμό. Είναι απαραίτητο να αυξηθεί η χρήση των ανανεώσιμων υλικών, να μειωθεί η σπατάλη των υλικών σε όλες τις φάσεις του έργου, να μειωθεί η χρήση επικίνδυνων στοιχείων, να αυξηθεί η χρήση της επανακτώμενης συσκευασίας και να γίνει διαχωρισμός και συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων που δημιουργούνται σε όλα τα στάδια της κατασκευής. Για την διασφάλιση του διαχωρισμού των επικίνδυνων και τοξικών υλικών είναι προτιμότερο να ανατεθεί η συγκεκριμένη διαδικασία σε εταιρεία η οποία έχει την άδεια να διαχειριστεί τέτοια υποπροϊόντα. Μικρότερης έκτασης προβλήματα τα οποία συναντώνται στην δομική βιομηχανία είναι η σκόνη, οι μυρωδιές, το κόψιμο των δέντρων, η ηχορύπανση τα οποία μπορούν να μειωθούν με την κατάλληλη τεχνική και την εφαρμογή του σωστού know- how. [34] O ρόλος της βιομηχανίας των δομικών υλικών Στην Ευρώπη ο όγκος των δομικών υλικών ξεπερνά τους 2 δις. τόνους τον χρόνο (στοιχεία 2010). Το % του κόστους κατασκευής αντιστοιχεί στην συντήρηση, λειτουργία και σε εργασίες ανακατασκευής. Κλειδί για την ανθεκτικότητα της κατασκευής είναι η αντοχή των υλικών και η χρήση νέων καινοτόμων υλικών με μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο. Τα δομικά υλικά αποτελούν τη βάση κάθε κατασκευής και ο κατασκευαστικός κλάδος είναι ο μεγαλύτερος χρήστης λόγω της υψηλής απαιτούμενης ζήτησης του. Το ευρωπαϊκό όραμα για την βιομηχανία των δομικών υλών είναι : εξοικονόμηση της χρήσης των πόρων έρευνα και ανάπτυξη νέων υλικών προσαρμοσμένα στις νέες ανάγκες των χρηστών μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά την εφαρμογή και απόθεσή τους μείωση του κόστους των υλικών καθ όλη την διάρκεια ζωής τους (Eικόνα 5.1) αναβάθμιση των εργασιακών συνθηκών και των συνθηκών διαβίωσης [38] 63

64 Εικόνα 5.1 : Κύκλος ζωής δομικών υλικών (Πηγή : ) Διαδικασίες κατασκευής [34] Η συνολική διαδικασία κατασκευής μπορεί να χωρισθεί σε 3 κύρια και διακριτά στάδια : στάδιο πριν την κατασκευή, στάδιο κατασκευής και στάδιο μετά την κατασκευή (Εικόνα 5.2) Εικόνα 5.2 : Διακριτά στάδια της διαδικασίας κατασκευής γραμμικού έργου (Πηγή :Mergit Inno, Assessment of the ISO Implementation Process in Estonian Certified Construction Companies, 2005) 64

65 5.5 Σημερινή κατάσταση κατασκευαστικού κλάδου Σύμφωνα με στοιχεία του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τεχνικών Εταιρειών για το έτος 2012, κατά την διάρκεια του Β τριμήνου του 2012, στον κατασκευαστικό κλάδο καταγράφονται τα εξής: Ο δείκτης παραγωγής στις κατασκευές συρρικνώνεται επί 14 τρίμηνα λαμβάνοντας την χαμηλότερη τιμή από το 2000 Η συνολική απασχόληση στον κλάδο μειώνεται επί 16 συνεχόμενα τρίμηνα φτάνοντας σε απώλειες περίπου θέσεων εργασίας από την αρχή της κρίσης Η συμμετοχή του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας μειώνεται επί 12 συνεχόμενα τρίμηνα Ο δείκτης παραγωγής έργων πολιτικού μηχανικού (δημόσια έργα) λαμβάνει την χαμηλότερη τιμή από το 2000 Ο δείκτης παραγωγής οικοδομικών έργων (ιδιωτικά έργα)λαμβάνει την δεύτερη χαμηλότερη τιμή από το Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι επιδεινώνονται οι προϋπάρχουσες αρνητικές τάσεις στον κατασκευαστικό κλάδο. Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΟΒΕ (Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών, Οκτώβριος 2012), ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στις κατασκευές ανακόπτει στην ανοδική του πορεία. Οι απαισιόδοξες προβλέψεις των εταιρειών για τις προγραμματισμένες εργασίες του παραμένουν ισχυρές ενώ το ίδιο δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις και για την απασχόληση, ιδιαίτερα στα δημόσια έργα. Μόλις το 8% των επιχειρήσεων δηλώνει απρόσκοπτη λειτουργία. Βασικά εμπόδια στην ανάκαμψη του κλάδου αποτελούν η ανεπαρκής χρηματοδότηση, η χαμηλή ζήτηση, η γραφειοκρατία και η καθυστέρηση των πληρωμών. [27] Από στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ) διαπιστώνεται ότι οι περισσότερες απώλειες θέσεων εργασίας από το Γ τρίμηνο του 2008 μέχρι το Β τρίμηνο του 2012 εντοπίζονται στον κατασκευαστικό κλάδο (185 χιλιάδες θέσεις εργασίας) και ακολουθεί η μεταποίηση και το χονδρικό λιανικό εμπόριο. 65

66 5.6 Προοπτικές κατασκευαστικού κλάδου Στο βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό δράσεων της ελληνικής οικονομίας, τα δημόσια έργα αναμένεται να αποτελέσουν βασικό μοχλό ανάπτυξης με στόχο την μακροπρόθεσμη μείωση του χρέους. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το ελληνικό κράτος πρέπει να στηρίξει τις τεχνικές εταιρείες κάθε μεγέθους και δυναμικότητας, προσφέροντας ένα θεσμικά θωρακισμένο, χωρίς αδιαφάνεια, περιβάλλον. Προϋποθέσεις αποτελούν : Η σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα Η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου με στόχο την απλούστευση και τη διαφάνεια των αλληλοεμπλεκόμενων δραστηριοτήτων Η αξιοποίηση της τεχνολογίας για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων Στήριξη της εξωστρέφειας των τεχνικών εταιρειών από την ελληνική διπλωματία Η ανακατανομή των πόρων του ΕΣΠΑ και άλλων κοινοτικών ταμείων χρηματοδότησης σε δημόσια έργα κάθε μεγέθους και προϋπολογισμού αναμένεται να βοηθήσει τον κατασκευαστικό κλάδο να ανακάμψει και κατά συνέπεια να δημιουργήσει εντεινόμενα πολλαπλασιαστικά οφέλη στην ελληνική οικονομία. Στα ιδιωτικά έργα και κυρίως στην αγορά κατοικίας υπάρχει συρρίκνωση στο περίπου 1/5 του αντίστοιχου μεγέθους των προηγούμενων ετών, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί λόγω της επίδρασης που έχει επιφέρει η ύφεση, η συνεχής υιοθέτηση νέων μέτρων και περικοπών, οι πολλαπλές εισφορές και οι φόροι επί των ακινήτων σε συνδυασμό με την μείωση της αγοραστικής δύναμης των πολιτών και την δραστική ελάττωση των στεγαστικών δανείων. [27] 66

67 5.7 To ISO στον δομικό τομέα στην Eλλάδα Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του ISO για το έτος 2012, 525 εταιρείες από όλους τους κλάδους της οικονομίας ήταν πιστοποιημένες κατά ISO O κατασκευαστικός κλάδος βρίσκεται στην 4 η θέση με 41 πιστοποιήσεις, πίσω από τον κλάδο των τροφίμων και τσιγάρων (48), τον κλάδο των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών (50) και άλλων υπηρεσιών (55). Αντιπροσωπεύει το 7,8% των πιστοποιημένων εταιρειών κατά ISO στην Ελλάδα. 67

68 Ελλάδα ISO 9001 ISO ISO/IEC Γεωργία, Αλιεία και Δασοκομία Eξόρυξη και λατομεία Τρόφιμα, ποτά και καπνός Κλωστοϋφαντουργικές ύλες και προϊόντα Δερμάτινα είδη Βιομηχανία ξύλου και προϊόντων ξύλου Χαρτοπολτός, χαρτί και προϊόντα χαρτιού Εκδοτικές εταιρείες Εκτυπωτικές εταιρείες Παραγωγή προϊόντων διύλισης πετρελαίου Πυρηνικά καύσιμα Χημικές ουσίες, χημικά προϊόντα και ίνες Φαρμακευτικά Ελαστικά και πλαστικά προϊόντα Μη μεταλλικά ορυκτά προϊόντα Σκυρόδεμα, τσιμέντο, ασβέστης, γύψος κλπ Βασικά μέταλλα και μεταλλικά προϊόντα Μηχανήματα και εξοπλισμός Ηλεκτρικός και οπτικός εξοπλισμός ναυπηγική Αεροδιαστημική Άλλος εξοπλισμός μεταφορών Βιομηχανία που δεν κατατάσσεται αλλού Ανακύκλωση παροχή ηλεκτρικού ρεύματος Εφοδιασμός με φυσικό αέριο Ύδρευση Κατασκευή Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων χημάτων Ξενοδοχεία και εστιατόρια Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, ακίνητη εριουσία, εκμισθώσεις Η τεχνολογία των πληροφοριών υπηρεσίες μηχανικών Άλλες Υπηρεσίες Δημόσια διοίκηση εκπαίδευση Υγεία και κοινωνική μέριμνα Άλλες κοινωνικές υπηρεσίες ΣΥΝΟΛΟ

69 Πίνακας 5.1 : Αριθμός εταιρειών πιστοποιημένες ανά βιομηχανικό κλάδο στην Ελλάδα, 2012 (Πηγή : Σύμφωνα με έρευνα (Α.G. Lagodimos et al. 2006) η ελληνική αγορά χωρίζεται σε 3 κατηγορίες: Παραγωγή (π.χ. μεταλλικά προϊόντα ) Υπηρεσίες (π.χ. κατασκευή) Εμπόριο (π.χ. μηχανολογικός εξοπλισμός) [6] Η δομική βιομηχανία, ως ευρύς τομέας της οικονομίας, εμπλέκεται και στις 3 κατηγορίες. Μετά από 9 χρόνια εφαρμογής του ΙSO 14001, στην Ελλάδα υπήρχαν μόνο 190 εταιρείες πιστοποιημένες, δείγμα του ότι οι ελληνικές εταιρείες ξεκίνησαν πολύ αργά την διαδικασία εφαρμογής του συγκεκριμένου προτύπου. Η προηγούμενη παρατήρηση είναι εν μέρει αναμενόμενη λαμβάνοντας υπόψη και την αργή ανταπόκριση των εταιρειών που παρατηρήθηκε στο παρελθόν για τα συστήματα ISO Yπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ του ISO και του ISO 9001 στην ελληνική επικράτεια (Διάγραμμα 5.1). Διάγραμμα 5.1 : Γραμμή παλινδρόμησης μεταξύ ISO και ISO 9000 (Πηγή : Lagodimos et al. A.G. / Journal of Cleaner Production 15 (2007) ) 69

70 Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εφαρμογή του ISO 9000 ξεκίνησε πριν το ISO 14000, συμπεραίνεται ότι η εφαρμογή ενός Σ.Π.Δ. κατά ISO καθορίστηκε από την κουλτούρα της συγκεκριμένης πιστοποίησης που αναπτύχθηκε σε κάθε βιομηχανικό κλάδο. Γι αυτό, η ύπαρξη τέτοιας κουλτούρας, η οποία δημιουργήθηκε από την εφαρμογή του ISO 9001 σε ένα κλάδο της βιομηχανίας, υποβοήθησε την υιοθέτηση ενός προτύπου Σ.Π.Δ. κατά ISO από τις εταιρείες του κλάδου. Επίσης, υπάρχει μία συσχέτιση των μεγάλων εταιρειών (πολλοί εργαζόμενοι, μεγάλος τζίρος) με την πιστοποίηση κατά ISO Σ αυτό συνέβαλε πέρα από άλλους λόγους που σχετίζονται με τις μεγάλες εταιρείες, και η διαμορφωμένη κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα και είναι καθοριστική στην διαμόρφωση πολιτικής. To ελληνικό κράτος προκειμένου να αυξήσει και να αφυπνίσει την εθνική συνείδηση σε περιβαλλοντικά θέματα και θέματα ποιότητας, επιδοτούσε μέσω κοινοτικών κονδυλίων την εφαρμογή τυποποιημένων προτύπων περιβαλλοντικής διαχείρισης κατά ISO. M αυτόν τον τρόπο επωφελούνταν οι μεγάλες εταιρείες ως κύριοι δικαιούχοι των κρατικών επιδοτήσεων. Αυτό είχε ως συνέπεια οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες να είναι πιστοποιημένες κατά ISO Τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει κάπως η κατάσταση και μικρότερες εταιρίες ξεκίνησαν να έχουν πρόσβαση στις συγκεκριμένες επιδοτήσεις. Επίσης, υπάρχει μεγάλος αριθμός εταιρειών που παρέχουν πιστοποίηση ως εξωτερικός φορέας στην Ελλάδα, από την εποχή που η παροχή πιστοποίησης κάθε τύπου σταδιακά εξελίχθηκε σε κάθε βιομηχανικό κλάδο. 5 Εταιρείες του κλάδου κυριαρχούν στην ελληνική επικράτεια (Διάγραμμα 5.2), με τον ΕΛΟΤ να αποτελεί τον κυρίαρχο παίκτη της αγοράς. 70

71 Διάγραμμα 5.2 : Μερίδιο αγοράς των εταιρειών πιστοποίησης στην Ελλάδα (Πηγή : Lagodimos et al. A.G. / Journal of Cleaner Production 15 (2007) ) (Πηγή :[25]) 71

72 Κεφάλαιο 6 : To ΙSO σε παγκόσμιο επίπεδο 6.1 To ISO στην παγκόσμια αγορά Σύμφωνα με έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης (ISO), μέχρι τον Δεκέμβριο του 2011, περίπου επιχειρήσεις είχαν πιστοποιηθεί με το ISO 14001:2004, σημειώνοντας αύξηση κατά 9% (15.000) από την προηγούμενη χρονιά, σε 167 χώρες. Τα στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα 6.1 που ακολουθεί : Πίνακας 6.1: Πιστοποιήσεις κατά ISO στην παγκόσμια αγορά, Δεκέμβριος 2012 (Πηγή : ) Το ISO έρχεται δεύτερο στις πιστοποιήσεις εταιρειών μετά το ISO Oι τρεις πρώτες χώρες σε πιστοποιήσεις κατά ISO είναι η Κίνα, η Ιαπωνία και η Ιταλία (Πίνακας 6.2 ). 72

73 10 Πρώτες χώρες σε πιστοποίηση κατά ISO Κίνα Ιαπωνία Ιταλία Ισπανία Ηνωμένο Βασίλειο Ν. Κορέα Ρουμανία Γαλλία Γερμανία Η.Π.Α Πίνακας 6.2 : Oι 10 πρώτες χώρες παγκοσμίως σε πιστοποιήσεις κατά ISO (Πηγή : ) H περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού, κρατάει τα σκήπτρα στον αριθμό των πιστοποιήσεων ISO με πιστοποιήσεις, ακολουθούμενη από την Ευρώπη με Αναλυτικά τα στοιχεία ανά περιοχές παγκοσμίως απεικονίζονται στον Πίνακα 6.3: Σύντομη Επισκόπηση Έτος Σύνολο Αφρική Κεντρική/ Νότια Αμερική Βόρεια Αμερική Ευρώπη Ανατολική Ασία και Ειρηνικός Κεντρική και Νότια Ασία Μέση Ανατολή Πίνακας 6.3 : Συνολικός αριθμός πιστοποιήσεων κατά ISO ανά περιοχή το 2012 (Πηγή : ) 73

74 Κατανομή ISO ανά περιοχή % Έτος Σύνολο Αφρική Κεντρική/Νότια Αμερική Βόρεια Αμερική Ευρώπη Ανατολική Ασία και Ειρηνικός Κεντρική και Νότια Ασία Μέση Ανατολή % 0,9 % 2,2 % 7,0 % 51,8 % 36,6 % 0,8 % 0,7 % % 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 1,0% 0,9% 0,8% 1,0% 0,9% 1,0% 0,8% 0,7% 0,8% 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% 2,4% 1,9% 2,9% 2,6% 3,3% 3,1% 3,4% 2,8% 2,3% 1,7% 2,8% 2,7% 2,9% 7,3% 7,4% 8,2% 8,1% 7,4% 6,4% 6,0% 4,7% 3,8% 3,3% 2,5% 2,8% 3,0% 48,0% 49,2% 47,1% 47,6% 44,0% 43,0% 43,6% 42,1% 41,4% 40,0% 41,0% 38,6% 39,7% 39,4% 39,0% 39,1% 38,7% 42,0% 43,9% 43,2% 46,8% 48,3% 51,1% 50,3% 52,4% 51,0% 1,2% 1,1% 1,3% 1,4% 1,5% 1,6% 1,7% 1,9% 2,0% 2,0% 1,7% 1,8% 1,7% 0,7% 0,5% 0,6% 0,7% 1,0% 0,9% 1,2% 1,0% 1,3% 1,2% 1,0% 0,9% 1,0% Πίνακας 6.4 : Μερίδιο πιστοποιήσεων κατά ISO ανά ήπειρο το 2012 (Πηγή : ) Από τον προηγούμενο πίνακα 6.4 συμπεραίνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πιστοποιήσεων κατά ISO εφαρμόζεται σε δύο περιοχές παγκοσμίως, στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας και στην Ευρώπης. Μελέτες για το ISO που εφαρμόστηκε στον δομικό κλάδο έχουν γίνει σε διάφορες χώρες. Στις συγκεκριμένες μελέτες έχουν εφαρμοσθεί δύο μεθοδολογίες. Η πρώτη μεθοδολογία καλύπτει περιπτώσεις που βασίζονται σε ένα μικρό πλήθος εταιρειών ενώ η δεύτερη διερευνά καταστάσεις για μία μόνο εταιρεία. Στην βιβλιογραφία η διαφοροποίηση αυτή πάντα λαμβάνεται υπόψη και επισημαίνεται. Η σύνοψη των διαφόρων μελετών για το ISO στον κατασκευαστικό τομέα παρουσιάζεται στο παράρτημα B, όπου φαίνονται και τα ευρήματα των αποτελεσμάτων της έρευνας στην δεξιά στήλη του πίνακα. Οι μελέτες που αναφέρονται σε ένα μικρό αριθμό εταιρειών επικεντρώνονται περισσότερο στην περιοχή της Ασίας. Στις συγκεκριμένες μελέτες προσδιορίζονται τα οφέλη και τα εμπόδια που παρουσιάζονται από την εφαρμογή του ISO Για παράδειγμα, σε μία μελέτη που έγινε στο Xόνγκ Κόνγκ, τα πιο σημαντικά οφέλη από την πιστοποίηση κατά ISO στον κατασκευαστικό τομέα ήταν η περιβαλλοντική προστασία, η μείωση του περιβαλλοντικού κινδύνου, ο θετικός αντίκτυπος των εταιρειών στην εικόνα τους 74

75 για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών θεμάτων, και η μείωση του κόστους λόγω της συμμόρφωσης με τις περιβαλλοντικές οδηγίες. Σε άλλη έρευνα που διεξήχθη στην Κίνα, τα οφέλη από την πιστοποίηση αναλύονται στους 5 παρακάτω παράγοντες: εσωτερικές λειτουργίες, εταιρική διαχείριση, επίδραση στο μάρκετινγκ, σχέσεις με υπεργολάβους και «καθαρό» εργοτάξιο. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, τα οφέλη από την πιστοποίηση κατά ISO προσδιορίζονται ως επίτευξη της προτυποποίησης της διαχείρισης με τον τίτλο των εσωτερικών λειτουργιών. Κατά την εταιρική διαχείριση, τα οφέλη είναι η προστασία των πόρων και η μείωση των αποβλήτων. Με κριτήριο τους όρους της αγοράς, τα οφέλη είναι η κοινωνική ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος και η απόκτηση εμπιστοσύνης από τους πελάτες. Στις σχέσεις με τους υπεργολάβους, τα πλεονεκτήματα συνοψίζονται στην βαρύτητα που δίνουν οι υπεργολάβοι σε περιβαλλοντικά θέματα. Στην έννοια του «καθαρού» εργοταξίου σημειώνεται ότι η πιστοποίηση κατά ISO παρέχει μία σημαντική εξέλιξη στην διαχείριση των αποβλήτων. Σε άλλη έρευνα στην Σιγκαπούρη, ένας από τους κύριους λόγους που ένας ανάδοχος προτιμάει να πιστοποιηθεί κατά ISO είναι η μείωση της φύρας των υλικών που θα έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση του κόστους. Τα εμπόδια κατά την εφαρμογή του ISO σε τεχνικές εταιρείες ανά τον κόσμο εξετάζονται στις μελέτες του Πίνακα στο Παράρτημα Β. Για παράδειγμα, σύμφωνα με άλλη μελέτη, ενώ οι απαιτήσεις για την περιβαλλοντική προστασία έχουν προσδιοριστεί, οι κατασκευαστικές εταιρείες δεν είναι έτοιμες για την εφαρμογή του ISO Τα αίτια είναι τα υψηλά κόστη στην διαδικασία εφαρμογής, η αποτυχία στο πάντρεμα των οφελών από το ISO με τα κόστη και η έλλειψη υποστήριξης των πελατών. Άλλα εμπόδια στην εφαρμογή του ISO είναι η αύξηση του κόστους διαχείρισης, η έλλειψη καταρτισμένου και έμπειρου προσωπικού σε αντίστοιχα θέματα, η έλλειψη συνεργασίας με τους υπεργολάβους, η έλλειψη υποστήριξης από τους πελάτες και η μεγάλη κατανάλωση χρόνου που απαιτεί η εφαρμογή των Σ.Π.Δ. Σε μία έρευνα στην Κίνα, οι 5 κρίσιμοι παράγοντες για την αποδοχή και εφαρμογή του ISO είναι οι : Εθνικοί κανονισμοί 75

76 Το επίπεδο της τεχνολογίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης, η τεχνολογία είναι σημαντική για την εφαρμογή του ISO Αν οι κατασκευαστικές εταιρείες έχουν ικανή τεχνολογία ώστε να μειώσουν και να ελέγξουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της κατασκευής στο περιβάλλον, θα αποδεχθούν το πρότυπο ISO Επίπεδο ανταγωνισμού. Aν υπήρχε επαρκής πίεση στις εταιρείες λόγω του ανταγωνισμού, τότε η αποδοχή για πιστοποίηση κατά ISO θα ήταν μεγαλύτερη. Συνεργατική συμπεριφορά. Οι εταιρείες θα αποδέχονταν το ISO αν υπήρχε ικανοποιητική συνεργασία με τοπικές και ξένες εταιρείες στο αντικείμενο της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Αποδοτικότητα οφέλους κόστους. Ασαφής αποδοτικότητα κόστους οφέλους αποτρέπει τις κατασκευαστικές εταιρείες να αποδεχτούν το πρότυπο ISO Mελέτες που σχετίζονται με την χρήση του ISO στον κατασκευαστικό τομέα στην Ευρώπη επικεντρώνονται κυρίως στις μεσογειακές χώρες. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, η εφαρμογή της πιστοποίησης κατά ISO σε εργοτάξια, αναλύθηκε και εξελίχθηκε δίνοντας βαρύτητα στον έλεγχο και στην διαχείριση πρακτικών σχετικά με τα παραγόμενα απόβλητα στα εργοτάξια και στην ολοκλήρωση της νομοθεσίας στην διαχείριση των αποβλήτων. H σύγκριση της διαχείρισης των αποβλήτων στα εργοτάξια με η χωρίς Σ.Π.Δ. γίνεται ώστε να εντοπιστούν πιθανές ελλείψεις στα συστήματα και στα εργαλεία διαχείρισης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, ένα Σ.Π.Δ. στα εργοτάξια, προωθεί την ολοκλήρωση της σχετικής νομοθεσίας και την κατάλληλη διαχείριση στερεών, αδρανών και τοξικών αποβλήτων. Για παράδειγμα, τo 11,8% των αδρανών αποβλήτων επαναχρησιμοποιείται από ένα εργοτάξιο με Σ.Π.Δ. σε άλλο έναντι του 5,8% ενός εργοταξίου χωρίς Σ.Π.Δ. Μία μελέτη που αφορά μόνο μία δομική εταιρεία, την Skanska, η οποία εφαρμόζει Σ.Π.Δ., κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εταιρεία βελτίωσε την περιβαλλοντική της επίδοση και εμπέδωσε περισσότερο την αίσθηση ότι οι επιδράσεις στο περιβάλλον από την λειτουργία της εταιρείας είναι μεγάλες και αρνητικές. Η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι συνώνυμη με την 76

77 εξασφάλιση της βέλτιστης χρήσης των πόρων και της εξοικονόμησης χρημάτων. Οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι που σχετίζονται με το Σ.Π.Δ. οδηγούν σε μέτρα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Η εταιρεία Skanska πήρε πολλά έργα λόγω της πιστοποίησης κατά ISO Eίχε επίσης οικονομικά οφέλη από την σωστή διαχείριση των πόρων και των αποβλήτων καθώς και από τις μεταφορές. Η εξοικονόμηση χρημάτων την βοήθησε να χρηματοδοτήσει τα γενικά έξοδα σε σχέση με την πιστοποίηση κατά ISO και την εφαρμογή του προτύπου. Η Skanska εφάρμοσε το πρότυπο ISO χωρίς κυβερνητική ή άλλη πίεση. Ενώ η εταιρεία δεν απαιτεί από τους υπεργολάβους να έχουν το δικό τους Σ.Π.Δ., παρόλα αυτά πρέπει να συμμετέχουν στην εφαρμογή του Σ.Π.Δ. της Skanska στο εργοτάξιο. Ωστόσο, αντιμετώπισε δυσκολίες στην πιστοποίηση και στην εφαρμογή των διαδικασιών του προτύπου ISO. Ήταν η πρώτη κατασκευαστική εταιρεία που πήρε πιστοποιητικό στις Η.Π.Α., οπότε οι ελεγκτές δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία. Ένα άλλο πρόβλημα αφορούσε όλη την εταιρεία και την διαχείριση του προσωπικού της ώστε οι διαδικασίες του προτύπου να εφαρμοστούν στο σύνολο της εταιρείας. [1] Ο όμιλος των εταιρειών της Skanska από το 2000 είναι πιστοποιημένος κατά ISO Κάθε νέα εταιρεία η οποία εξαγοράζεται από την Skanska έχει 2 χρόνια περιθώριο να πιστοποιηθεί κατά ISO Aπό τον Ιανουάριο του 2005 τα Σ.Π.Δ. της εταιρείας δέχτηκαν 33 παραπομπές μη συμμόρφωσης από εξωτερικούς ελεγκτές των συστημάτων κατά την διάρκεια των καθιερωμένων επιθεωρήσεων (Εικόνα 6.1 ). 77

78 Εικόνα 6.1 : Παραπομπές μη συμμόρφωσης στην εταιρεία Skanska από εξωτερικούς επιθεωρητές ISO (Πηγή : ) Από τις παραπομπές μόνο μία είχε άμεση περιβαλλοντική επίπτωση στο περιβάλλον και ήταν μία λαθεμένη χρήση προϊόντων κατεδάφισης σε ένα έργο οδοποιίας αυτοκινητόδρομου εξαιτίας της λήξης της άδειας για κατεδάφιση, η οποία αργότερα επικαιροποιήθηκε. Από τον Ιανουάριο του 2005 έχει υπογράψει και εκτελέσει συμβάσεις ενώ χρησιμοποιεί το Σ.Π.Δ. κατά ISO [29] 6.2 Το ISO στον κατασκευαστικό τομέα στην Ευρώπη Οι επιχειρήσεις του τοµέα των κατασκευών χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο το πρότυπο ISO σύµφωνα µε τους Marimon, Llach και Bernardo (2011). Οι συγγραφείς στην έρευνά τους χρησιµοποίησαν επίσηµα στατιστικά στοιχεία του του οργανισµού ISO ( μεταξύ των ετών Με βάση τα στοιχεία αυτά, στον κατασκευαστικό τομέα υπήρξε ραγδαία αύξηση των πιστοποιητικών από 298 σε 9696 στην Ευρώπη. Κατά το 78

79 Αριθμός πιστοποιήσεων έτος 2007 παρουσιάστηκε ο μεγαλύτερος αριθμός πιστοποιητικών κατ έτος (15060) (Διάγραμμα 6.1) [2] Εξέλιξη των πιστοποιήσεων κατά ISO στον κατασκευαστικό κλάδο Έτη Διάγραμμα 6.1 : Χρονική εξέλιξη των πιστοποιήσεων κατά ISO στον κατασκευαστικό κλάδο στην Ευρώπη (Πηγή : Marimon F., Llach J., Bernardo M., (2011). Comparative analysis of diffusion of the ISO standard by sector of activity, Journal of Cleaner Production, 19 (15), pp: ) Φαίνεται ότι υπάρχει μία απροθυμία για την πλήρη εφαρμογή της περιβαλλοντικής διαχείρισης στον χώρο της κατασκευής και τα εμπόδια που υπάρχουν είναι τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Ο Shen et al (2002) διαπίστωσε ότι το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται και το υψηλό κόστος επένδυσης, ώστε να εφαρμοστούν προηγμένα μέτρα για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των εταιρειών, μειώνει το ενδιαφέρον των εργολάβων ώστε να τα υιοθετήσουν. Ο Tan et al. επεσήμανε ότι οι κατασκευαστικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν περίπλοκες περιβαλλοντικές πτυχές, και η βελτίωση των πτυχών αυτών θα έχει σαν αποτέλεσμα σημαντικές δαπάνες, γεγονός το οποίο οι ανάδοχοι δεν επιδιώκουν. Άλλες μελέτες έχουν επίσης προσδιορίσει εμπόδια στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής διαχείρισης 79

80 στον τομέα των κατασκευών. Υπάρχουν 13 περιοριστικοί παράγοντες στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής διαχείρισης στις κατασκευές [3] : 1. Ελλιπής εφαρµογή νοµοθεσίας. 2. Αυξηµένα διαχειριστικά και λειτουργικά κόστη. 3. Ελλιπής εκπαίδευση του προσωπικού. 4. Ελλιπής συνεργασία πελατών. 5. Ελλιπής συνεργασία υπεργολάβων. 6. Ελλιπής συνεργασία προµηθευτών. Δυσκολία συντονισμού μεταξύ των υπεργολάβων σε ένα έργο προς όφελος της περιβαλλοντικής επίδοσης. 7. Έλλειψη υποστήριξης του προσωπικού. 8. Χρονοβόρες διαδικασίες για την βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης. 9. Αλλαγές στην υφιστάµενη δοµή και πολιτική της εταιρείας. 10. Αύξηση της γραφειοκρατίας. 11. Έλλειψη εξατοµικευµένης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην περιβαλλοντική διαχείριση. 12. Έλλειψη τεχνολογικής υποστήριξης µέσα στον οργανισµό. 80

81 Κεφάλαιο 7 : Παραδείγματα εφαρμογής ΣΠΔ σε εταιρείες δομικής βιομηχανίας 7.1 ΒΕΧΡΩ Α.Ε. Γενικά στοιχεία Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1948 στην Αθήνα με σκοπό την παραγωγή και διάθεση χρωμάτων και βερνικιών. Από τον Δεκέμβριο του 2002 ανήκει στην οικογένεια Ι. Χατζηνικόλα. Σήμερα είναι η 1 η εταιρεία σε πωλήσεις πιστοποιημένων οικολογικών χρωμάτων στην Ελλάδα και μία από τις 5 πρώτες εταιρείες στην Ευρώπη με τα περισσότερα πιστοποιημένα προϊόντα με το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα. Στρατηγικός στόχος της εταιρείας είναι η πλήρης κάλυψη όλων των αναγκών της οικοδομής σε συστήματα βαφής και προστασίας. Προσφέρει στην αγορά προϊόντα που έχουν πιστοποιηθεί με την «Μαργαρίτα», το οικολογικό σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Εικόνα 7.1). Εικόνα 7.1 : Οικολογικό σήμα Ευρωπαϊκής Ένωσης (Πηγή : ) Οικολογικά είναι τα χρώματα και τα βερνίκια που ρυπαίνουν ελάχιστα το περιβάλλον σε όλο τον κύκλο της ζωής τους από την εξόρυξη των πρώτων υλών, τη διαδικασία παραγωγής, τη συσκευασία, τη διανομή, τη χρήση και εφαρμογή, τη διάρκεια, μέχρι την τελική διάθεση στο περιβάλλον. Τα προϊόντα αυτά διαθέτουν περιορισμένο ποσοστό διαλυτών και δεν περιέχουν υλικά που είναι τοξικά ή επιβλαβή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. 81

82 Η παραγωγική διαδικασία περιλαμβάνει τρία στάδια παραγωγής, διακριτά μεταξύ τους, τα οποία είναι : Τμήμα διασποράς πρώτων υλών Τμήμα ανάμιξης παραγωγής χρωμάτων Τμήμα συσκευασίας προϊόντων [43] Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) Η εταιρεία εφαρμόζει και τηρεί σε εφαρμογή ένα Σ.Π.Δ. σύμφωνα με τις αρχές του προτύπου ISO και του Κανονισμού EMAS της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο μοντέλο που παρουσιάζεται στο σχήμα, καλύπτονται οι απαιτήσεις ενός Σ.Π.Δ. σύμφωνα με το ISO Εικόνα 7.2 : Μοντέλο διαδικασιών σύμφωνα με το ISO 14001, ΒΕΧΡΩ Α.Ε. (Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) Eφαρμόζεται η μεθοδολογία που βασίζεται στον κύκλο του Deming «Σχεδιάζω Ενεργώ Ελέγχω Δρω) : Σχεδιάζω : Στοιχειοθετούνται οι στόχοι και οι απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να υπάρξουν αποτελέσματα, σύμφωνα με την πολιτική της εταιρείας. Ενεργώ : Oι ενέργειες αυτές εφαρμόζονται. 82

83 Ελέγχω: Παρακολουθούνται και μετρούνται οι ενέργειες, σε σχέση με την πολιτική της εταιρείας, τους στόχους και τις απαιτήσεις του Συστήματος και αναφέρονται τα αποτελέσματα. Δρω : Λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για τη συνεχή βελτίωση της απόδοσης του Συστήματος. Η δομή του Σ.Π.Δ. παρουσιάζεται στην παρακάτω εικόνα: Εικόνα 7.3 : Δομή Σ.Π.Δ. της εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. (Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) Kύρια συλλογικά όργανα του Συστήματος Για την υλοποίηση της Περιβαλλοντικής πολιτικής της εταιρείας και της λειτουργίας του Σ.Π.Δ. δημιουργήθηκε η κατάλληλη οργανωτική δομή. Τα κύρια συλλογικά όργανα του Συστήματος είναι το Συμβούλιο Περιβάλλοντος και η Ομάδα Περιβάλλοντος (Πίνακας 7.1) 83

84 Πίνακας 7.1 : Kύρια συλλογικά όργανα Συστήματος εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. (Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) Επιγραμματικά αναφέρεται ότι η οργανωτική δομή της εταιρείας αποτελείται από έξι Διευθύνσεις και Υπηρεσίες : Διεύθυνση Ποιότητας και Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Διεύθυνση Οικονομικών Εμπορική Διεύθυνση Διεύθυνση εργοστασίου Διεύθυνση προμηθειών Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού Νομική Υπηρεσία [43] Περιβαλλοντικές Πτυχές Η εταιρεία έχει καθιερώσει και τηρεί διαδικασία αναγνώρισης και αξιολόγησης των άμεσων και έμμεσων περιβαλλοντικών πτυχών των δραστηριοτήτων της, των προϊόντων και υπηρεσιών της. Οι πτυχές οφείλονται σε κανονικές και μη διαδικασίες λειτουργίας της μονάδας, καθώς και σε ενδεχόμενες έκτακτες καταστάσεις. Με βάση την παραπάνω θεώρηση, προσδιορίζονται οι σημαντικές περιβαλλοντικές πτυχές και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Η διαδικασία για την αναγνώριση και αξιολόγηση των σημαντικών περιβαλλοντικών πτυχών, που 84

85 συνδέονται με τις δραστηριότητες στην εν λειτουργία μονάδα της εταιρείας εξετάζει : Διαχείριση υγρών αποβλήτων Ελεγχόμενες και μη ελεγχόμενες εκπομπές στον αέρα Ρύπανση του εδάφους Διαρροές υγρών Χρήση φυσικών πόρων, με έμφαση στους υδάτινους πόρους Θέματα θορύβου Άλλα περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα Κατά την διαδικασία εντοπισμού και αξιολόγησης των περιβαλλοντικών πτυχών εξετάζονται περιβαλλοντικές επιπτώσεις που οφείλονται σε: Ομαλές συνθήκες λειτουργίας Μη ομαλές συνθήκες λειτουργίας Καταστάσεις ανάγκης Καταστάσεις από άλλες δραστηριότητες Η αναγνώριση και εξέταση των περιβαλλοντικών πτυχών έγινε λαμβάνοντας υπόψη τις κανονικές, τις μη- κανονικές και έκτακτες συνθήκες λειτουργίας. Η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πτυχών έγινε με τα ακόλουθα κριτήρια : Συχνότητα εμφάνιση της πτυχής (F) Σοβαρότητα της επίπτωσης (S), δηλαδή ο βαθμός στον οποίο μπορεί η πτυχή να επηρεάσει το περιβάλλον Ύπαρξη ή μη- νομοθεσίας που σχετίζεται με την περιβαλλοντική πτυχή (R) Διαχείριση της πτυχής, δηλαδή ο βαθμός στον οποίο η επίπτωση μπορεί να ελεγχθεί ή να επηρεαστεί ( C ) Πιθανότητα να επηρεαστεί το περιβάλλον από την εμφάνιση της πτυχής (P) Bαρύτητα της πτυχής (J), που προκύπτει από το γινόμενο της βαθμολογίας των ανωτέρω παραγόντων 85

86 Mε βάση τα παραπάνω κριτήρια προκύπτει η βαθμολογία για κάθε περιβαλλοντική πτυχή. Σημαντικές θεωρούνται οι περιβαλλοντικές πτυχές που συγκεντρώνουν την μεγαλύτερη βαθμολογία. Οι πτυχές αυτές αντιμετωπίζονται ώστε να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η κατάταξη των περιβαλλοντικών πτυχών, με βάση την σοβαρότητά τους φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί : Πίνακας 7.2 : Κατάταξη περιβαλλοντικών πτυχών (Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) 86

87 Πίνακας 7.3 : Κύριες περιβαλλοντικές πτυχές εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. περιόδου 200, 1/2(Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) 87

88 Πίνακας 7.4 : Κύριες περιβαλλοντικές πτυχές εταιρείας ΒΕΧΡΩ Α.Ε. περιόδου 2009, 2/2(Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) 88

89 Περιβαλλοντικοί σκοποί, στόχοι και προγράμματα Για την βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης της εταιρείας εφαρμόζονται ενδεικτικά τα παρακάτω προγράμματα : Πίνακας 7.5: Περιβαλλοντικοί Σκοποί - Στόχοι Προγράμματα της εταιρείας Βήχω Α.Ε. για το έτος 2010 (Πηγή : Περιβαλλοντική δήλωση ΒΕΧΡΩ Α.Ε.) 7.2 Σουηδική εταιρεία Skanska. Η εταιρεία Skanska είναι η πρώτη κατασκευαστική εταιρεία και εταιρεία διαχείρισης έργων η οποία πιστοποιήθηκε με το Σ.Π.Δ παγκοσμίως. Ιδρύθηκε το 1887 στην Σουηδία από τον χημικό μηχανικό Μπέργκ, ο οποίος πρόβλεψε την δυναμική του σκυροδέματος την περίοδο που θα ακολουθούσε. 89

90 Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης της εταιρείας για το έτος 2011, βρίσκεται ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες τεχνικές εταιρείες στον κόσμο. Είναι η μεγαλύτερη εταιρεία της Σκανδιναβίας και ανάμεσα στις 8 μεγαλύτερες στις Η.Π.Α. Δραστηριοποιείται σε όλο τον κόσμο στα πεδία της κατασκευής, αστικής ανάπτυξης, ανάπτυξης real estate και έργων υποδομής (Εικόνα 6.2 ) Εικόνα 7.4 : Πεδίο και αγορές δραστηριοποίησης εταιρείας Skanska (Πηγή : ) Μέρος της στρατηγικής της εταιρείας αποτελεί η βιώσιμη ανάπτυξη που εφαρμόζεται με τα πρότυπα της σειράς ISO (Παράρτημα Β) Έχει πάρει το πρώτο βραβείο τεχνικής εταιρείας για την ασφάλεια και υγιεινή σε εργοτάξια παγκοσμίως. Διαθέτει 600 άτομα προσωπικό με εξειδίκευση στον οικολογικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Το οργανόγραμμα της εταιρείας παρουσιάζεται στην εικόνα 6.3, όπου αποτυπώνεται το όραμα της επιχείρησης για βιώσιμη ανάπτυξη με στελέχωση τμήματος για βιώσιμη και «πράσινη» κατασκευή ( sustainable development and green construction). 90

91 Εικόνα 7.5 : Oργανόγραμμα διαχείρισης εταιρείας Skanska, 2011 (Πηγή : ) Στην ετήσια έκθεση της εταιρείας αναφέρεται ότι κατά την διάρκεια του 2011 το 95 % των εταιρειών του ομίλου ήταν πιστοποιημένες σύμφωνα με το ISO Αυτό το πρότυπο αποτελεί την βάση με την οποία η εταιρεία επιβλέπει και παρακολουθεί τις αλλαγές στην τοπική, εθνική και διεθνή νομοθεσία σε 91

92 επιχειρηματικό επίπεδο. Κανένα σοβαρό περιβαλλοντικό περιστατικό δεν αναφέρθηκε στις εταιρείες της Skanska κατά την διάρκεια του Κατά την διάρκεια του ετήσιας καθιερωμένης επιθεώρησης, οι εξωτερικοί ελεγκτές του ISO εντόπισαν κάποιες αδυναμίες στις διαδικασίες των Σ.Π.Δ. σε δύο θυγατρικές εταιρείες της. Ακολούθησε διόρθωση στις διαδικασίες από τις τοπικές ομάδες διαχείρισης, η οποία εγκρίθηκε από τους εξωτερικούς επιθεωρητές. Οι αδυναμίες που εντοπίστηκαν δεν οδήγησαν σε κάποια περιβαλλοντική βλάβη. Το ISO αποτελεί μία καλή πλατφόρμα για την διαχείριση κινδύνου στο περιβαλλοντικό πεδίο και δίνει ευκαιρίες για συνεχή βελτίωση. Παρέχει υποστήριξη στην εταιρεία ώστε «να νοιάζεται για το δικό της σπίτι» με ζήλο. Επίσης αποτελεί ένα καλό σημείο εκκίνησης για απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στις ευκαιρίες που προκύπτουν από την αυξημένη ζήτηση για «πράσινα» κτίρια και υποδομές. Η ζήτηση προκύπτει από την παγκόσμια πληθυσμιακή αύξηση σε συνδυασμό με την αστικοποίηση και την διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια, υλικά και νερό. Σαν παράδειγμα γι αυτό αναφέρεται η κλιματική αλλαγή (παράρτημα Β). Η Skanska θεωρεί ως ορόσημο της εταιρείας την πιστοποίηση κατά ISO και επενδύει στο πρότυπο με πολυπληθή (600 άτομα) στελέχωση εξειδικευμένου προσωπικού σε περιβαλλοντικά θέματα (Παράρτημα Β ). 92

93 Κεφάλαιο 8 : Έρευνα συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO σε εταιρείες δομικής βιομηχανίας της Ελλάδας 8.1 Μεθοδολογία και στόχος της έρευνας Το πρώτο βήμα της έρευνας είναι ο προσδιορισμός των στόχων της έρευνας και ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου. Ο στόχος της παρούσης έρευνας είναι η συλλογή στοιχείων που σκιαγραφούν την εμπειρία από την εφαρμογή του προτύπου ISO σε επιχειρήσεις της ελληνικής δομικής βιομηχανίας, συνδυαζόμενη με διάφορα πρόσθετα χαρακτηριστικά όπως πχ. παροχή κινήτρων για την εφαρμογή του, που αποσκοπούν στην αποτύπωση της σημερινής κατάστασης και στην διεξαγωγή συμπερασμάτων για τυχόν αλλαγές στις διαδικασίες εφαρμογής του προτύπου. Η επιλογή των εταιρειών έγινε από μεγάλη διαδικτυακή βάση δεδομένων {Σ.Τ.Ε.Α.Τ. (Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών Ανωτέρων Τάξεων), Ελληνικό Μητρώο EMAS ( και Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών (Σ.Α.Τ.Ε.)}, με κριτήριο την εφαρμογή του προτύπου ISO από διάφορες τεχνικές εταιρείες. Παράλληλα όμως, επιχειρήθηκε και λήψη πληροφοριών για εταιρείες οι οποίες δεν έχουν εφαρμόσει μέχρι σήμερα το συγκεκριμένο πρότυπο, για να αποκαλυφθούν τα αίτια της μη εφαρμογής του προτύπου από τις συγκεκριμένες εταιρείες. Χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματολόγια, τα οποία στάλθηκαν στις εταιρείες μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ). Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε και τηλεφωνική επικοινωνία με διάφορες εταιρείες ώστε να είναι από πριν ενήμερες για την έρευνα του ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο αρχικά σχεδιάστηκε από μελέτη των παραγόντων που επιδρούν στην εφαρμογή του προτύπου και στην αξιολόγηση των διαδικασιών του. Επιλέχθηκαν 13 ερωτήσεις, πολλές βασισμένες στις διαδικασίες αξιολόγησης του ΕΛΟΤ. 7 ερωτήσεις ήταν ανοικτού τύπου και οι υπόλοιπες κλειστές. Στην πορεία όμως χρησιμοποιήθηκε 2 ο ερωτηματολόγιο που βασίστηκε στην τροποποίηση του 1 ου, διότι δεν υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση από τις εταιρείες και χρησιμοποιήθηκαν 12 ερωτήσεις. Στην πραγματικότητα το πρώτο ερωτηματολόγιο λειτούργησε δοκιμαστικά και ανίχνευσε το ενδιαφέρον για την συνεργασία των ερωτώμενων. Ωστόσο και το 2 ο ερωτηματολόγιο δεν παρουσίασε τα αναμενόμενα αποτελέσματα όσον αφορά 93

94 την αποδοχή του από τους ερωτώμενους και τα συμπεράσματα που βγαίνουν αναλύονται παρακάτω. Αρχιτεκτονική του ερωτηματολογίου Χρησιμοποιήθηκαν 2 ερωτήσεις κλειστού τύπου με πιθανές απαντήσεις Ναι ή Όχι και 10 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ώστε να είναι πιο εύκολη και γρήγορη η απάντηση των ερωτώμενων. Οι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής δίνουν στον ερωτώμενο περισσότερες επιλογές απ ότι οι κλειστές ερωτήσεις, στοχεύοντας έτσι στην λήψη πιο ολοκληρωμένων απαντήσεων και ταυτόχρονα μπορούν να ταξινομηθούν πιο εύκολα απ αυτές των ανοιχτών ερωτήσεων. Το δεύτερο βήμα ήταν ο καθορισμός του δείγματος. Με την σύμφωνη γνώμη της επιβλέπουσας καθηγήτριας κ. Καλφακάκου, o αριθμός των απαντήσεων προσδιορίστηκε στις 15. Παρόλα αυτά κατεβλήθη η μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια από τον γράφοντα ώστε να απαντηθούν πολύ περισσότερα ερωτηματολόγια, όμως αυτό δεν κατέστη δυνατόν. Συνολικά στάλθηκαν 205 ερωτηματολόγια σε διάφορες εταιρείες της δομικής βιομηχανίας (τεχνικές εταιρείες, δομικών υλικών, εταιρείες πιστοποίησης κλπ.) και απαντήθηκαν 15 ερωτηματολόγια σε διάστημα 1,5 μηνός (διάγραμμα 8.1). Tονίζεται ότι στάλθηκε μετά από εύλογο χρονικό διάστημα ξανά ηλεκτρονικά το ερωτηματολόγιο και σε αρκετές περιπτώσεις έγινε τηλεφωνική επικοινωνία με κάποιες από τις εταιρείες (follow up ), όμως και πάλι η ανταπόκριση ήταν πολύ μικρή. Το ποσοστό των εταιρειών που ανταποκρίθηκε στην διεξαγωγή της έρευνας είναι 7,3 %, ποσοστό πολύ χαμηλό. Το δείγμα είναι αρκετά μικρό και επομένως είναι μικρή και η αξιοπιστία του δείγματος. Ωστόσο αποτυπώνονται οι σημερινές τάσεις και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του προτύπου στην Ελλάδα. Ακολουθεί γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων, η οποία έγινε με το πρόγραμμα επεξεργασίας Excel 2007 της Microsoft, ώστε να γίνουν αντιληπτά και να παρουσιαστούν οπτικά τα αποτελέσματα της έρευνας. 94

95 Πόσες εταιρείες απάντησαν στα 2 ερωτηματολόγια της έρευνας; Σύνολο δείγματος : Απάντησαν Δεν απάντησαν Διάγραμμα 8.1: Σύνολο εταιρειών που συμμετείχαν στην έρευνα 8.2 Αποτελέσματα Στο διάγραμμα 8.2 που ακολουθεί φαίνεται ότι ο αριθμός των εταιρειών που συμμετείχαν στην έρευνα και που χρησιμοποιεί ήδη το πρότυπο ISO 14001, αποτελεί την πλειοψηφία του δείγματος (9). Οι συγκεκριμένες εταιρείες, κάτι το οποίο δεν αποτυπώνεται στην έρευνα αλλά πρέπει να τονισθεί, αποτελούν κυρίως εταιρείες με μεγάλο αριθμό εργαζομένων (π.χ. Άκτωρ, ΓΕΚ- Τέρνα). Οι εταιρείες που δεν απάντησαν ανήκουν στην κατηγορία των μικρών έως πολύ μικρών επιχειρήσεων (6 τον αριθμό). Σύμφωνα με την Σύσταση 2003/361/ΕΚ της Επιτροπής, της 6ης Μαΐου 2003, σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών, των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων [Επίσημη Εφημερίδα L 124 της ], ως μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερους από 50 εργαζομένους και ο κύκλος εργασιών της ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 10 εκατ. ευρώ. Επίσης, ως πολύ μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερους από 10 εργαζομένους και της οποίας ο κύκλος εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 2 εκατ. Ευρώ [32]. 95

96 Εφαρµόζετε το ISO 14001:2004 (Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης) στην επιχείρησή σας; 6 9 ΝΑΙ ΌΧΙ Διάγραμμα 8.2 : Αριθμός εταιρειών που εφαρμόζουν το ISO Στο ερώτημα αν μία εταιρεία γνωρίζει το πρότυπο ISO 14001, οι θετικές απαντήσεις συμφωνούν με την εφαρμογή του προτύπου απ αυτές. Συμπερασματικά αποτυπώνεται η περιβαλλοντική ευαισθησία που επιδεικνύουν οι εταιρείες και η γενικότερη κουλτούρα τους σε περιβαλλοντικά θέματα. Όσες εταιρείες το εφαρμόζουν, στην ουσία τους ενδιαφέρει να αντιμετωπίσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δημιουργούν. Η πλειοψηφία πάντως των εταιρειών έχει γνώση του προτύπου. Από τα προηγούμενα κεφάλαια συμπεραίνεται επίσης ότι η εφαρμογή του ISO συνδέεται με την εφαρμογή και του ISO Όσες δηλαδή εταιρείες έχουν πιστοποιηθεί κατά ISO 9001, εφαρμόζουν και το ISO Έχουν διαμορφώσει μία κουλτούρα, που τις βοηθάει να εφαρμόσουν και άλλα πρότυπα ποιότητας (διάγραμμα 8.3). 96

97 Γνωρίζετε το πρότυπο ISO 14001; ΝΑΙ ΌΧΙ 0 ΝΑΙ ΌΧΙ Διάγραμμα 8.3 : Αριθμός εταιρειών που γνωρίζουν το ISO To ερώτημα που ακολουθεί στο ερωτηματολόγιο είναι πολλαπλής επιλογής. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι εταιρείες θεωρούν αναγκαία την εφαρμογή ενός προτύπου όπως το ISO από αρκετά έως πολύ. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μία τάση μέσα στις εταιρείες, ακόμα και σ αυτές που δεν εφαρμόζουν το πρότυπο, να εφαρμόσουν ένα Σ.Π.Δ., αρκεί να δοθούν τα κίνητρα και να γίνουν ευνοϊκές οι συνθήκες εφαρμογής του. Η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να πριμοδοτήσει την εφαρμογή των Σ.Π.Δ. ώστε όλο και περισσότερες εταιρείες να τα χρησιμοποιήσουν. Πόσο αναγκαία θεωρείτε ότι είναι η εφαρμογή ενός προτύπου όπως το ISO για την κατασκευή των έργων; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλ ου Διάγραμμα 8.4 : Αναγκαιότητα της εφαρμογής του προτύπου ISO στην κατασκευή των έργων 97

98 Στην ερώτηση αν λαμβάνονται όλα τα αναγκαία μέτρα προστασίας για το περιβάλλον, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ISO 14001, οι απαντήσεις δείχνουν μία μοιρασμένη τάση, κυρίως στις μικρότερες επιχειρήσεις, αφού οι εταιρείες οι οποίες εφαρμόζουν το πρότυπο απάντησαν θετικά κατά απόλυτη πλειοψηφία,. Και σ αυτό το σημείο πρέπει να ειπωθεί, ότι θα πρέπει να καταστεί υποχρεωτική η εφαρμογή Σ.Π.Δ. στις δομικές εταιρείες ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από τις δραστηριότητες τους. Η απάντηση 4 εταιρειών ότι δεν λαμβάνουν κανένα μέτρο προστασίας για το περιβάλλον δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική και δείχνει την αδυναμία της περιβαλλοντικής πολιτικής στο συγκεκριμένο θέμα. Απαιτείται ενδυνάμωση και τόνωση από πλευράς κράτους της περιβαλλοντικής ευσυνειδησίας των εταιρειών ώστε να γίνει κύριος στόχος τους η προστασία του περιβάλλοντος, ίσως με τον όρο της υποχρεωτικής εφαρμογής του Σ.Π.Δ. από την νομοθεσία. Λαµβάνετε όλα τα µέτρα προστασίας για το περιβάλλον σύµφωνα µε αυτά που απαιτούνται από το ISO 14001:2004; Όλα Μερικώς Καθόλου Διάγραμμα 8.5 : Λήψη μέτρων προστασίας για το περιβάλλον σύμφωνα με το ISO H υλοποίηση του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) είναι η επικρατέστερη απάντηση στο ερώτημα Γιατί θεωρείτε ότι η διοίκηση μιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει όλους τους πόρους της ώστε να εφαρμόζει ένα 98

99 Σ.Π.Δ. Ακολουθεί η απάντηση Άλλο με απαντήσεις όπως προστασία του περιβάλλοντος ή αποκόμιση οικονομικών ωφελειών καθώς και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της εταιρείας. Οι συντριπτικές απαντήσεις αποδεικνύουν την θετική στάση και γνώμη των εταιρειών προς το πρότυπο ISO Γιατί θεωρείτε ότι η διοίκηση µιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει όλους τους πόρους της ώστε να εφαρμόζει ένα σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης; Τακτικοί έλεγχοι και επιβολή προστίμων Υλοποίηση Σ.Π.Δ. Ανταγωνιστικότητα εταιρείας Άλλο Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.6 : Λόγοι για τους οποίους η διοίκηση μιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει πόρους για την εφαρμογή Σ.Π.Δ. Οι απαντήσεις είναι μοιρασμένες στο ερώτημα της διερεύνησης του είδους εκπαίδευσης των εργαζομένων σχετικά με τα όσα επιβάλλει το Σ.Π.Δ. Οι περισσότερες, 7 τον αριθμό, επισημαίνουν ότι τα σεμινάρια αποτελούν την κύρια πηγή εκπαίδευσης των υπαλλήλων για την εφαρμογή του προτύπου ISO Aκολουθούν ως απαντήσεις, η ενημέρωση της υπάρχουσας νομοθεσίας και των διαφόρων εγκυκλίων μαζί με την απάντηση Άλλο. Στις απαντήσεις Άλλο ενδεικτικά αναφέρεται η αλληλογραφία ως ένας τρόπος ενημέρωσης. (Διάγραμμα 8.7) 99

100 Η επιχείρησή σας τι είδους εκπαίδευση παρέχει για την επιμόρφωση των υπαλλήλων σχετικά µε τα όσα επιβάλλει το Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης ή γενικά; Σεμινάρια Ενημέρωση υπάρχουσας νομοθεσίας και εγκυκλίων Άλλο(π.χ. αλληλογραφία) Καμία Διάγραμμα 8.7 : Κατανομή είδους εκπαίδευσης για ένα Σ.Π.Δ. Οι εταιρείες που χρησιμοποιούν το πρότυπο ISO απάντησαν ότι υπάρχει πολύ καλή ετοιμότητα και ανταπόκριση σε έκτακτες καταστάσεις με σκοπό την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι υπόλοιπες απαντήσεις είναι μοιρασμένες ισότιμα στο εύρος - καμία ετοιμότητα έως καλή αντιμετώπιση των εκτάκτων καταστάσεων. Άλλη μία φορά αποδεικνύεται η έλλειψη στρατηγικής από τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις σε θέματα περιβάλλοντος, που οδηγούν σταθερά σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις, στον βαθμό που τους αναλογούν. Απαιτείται αλλαγή πολιτικής και στρατηγικής του κράτους καθώς και των εμπλεκόμενων εταιρειών, ώστε να προωθηθεί η έννοια της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης στον μεγαλύτερο βαθμό. (Διάγραμμα 8.8). 100

101 Στην επιχείρησή σας υπάρχει ετοιµότητα και ανταπόκριση σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης ώστε να µην υπάρχουν τυχόν επιπτώσεις στο περιβάλλον; 2 Τίποτα 7 2 Λίγο Μέτρια 2 2 Καλά Πολύ καλά Διάγραμμα 8.8 : Βαθμός ετοιμότητας επιχείρησης σε έκτακτη ανάγκη για αποφυγή επιπτώσεων στο περιβάλλον Οι εσωτερικές επιθεωρήσεις που επιβάλλονται από το συγκεκριμένο σύστημα δείχνουν, σύμφωνα με τις απαντήσεις, ότι το Σ.Π.Δ. βοηθάει να διαπιστωθούν έγκαιρα τυχόν μελλοντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως επίσης και να προληφθούν αρνητικές καταστάσεις, επιβαρυντικές για το περιβάλλον. 3 απαντήσεις οδηγούν σε άλλα συμπεράσματα όπως ότι με τις επιθεωρήσεις επέρχεται βελτιστοποίηση του Σ.Π.Δ. Αρκετές απαντήσεις δεν δόθηκαν στο συγκεκριμένο ερώτημα λόγω έλλειψης εμπειρίας. Σχετικά µε τα αποτελέσµατα των εσωτερικών επιθεωρήσεων για το συγκεκριµένο σύστηµα, τι συµπεράσµατα βγάζετε ή τι περιµένετε από αυτά; Δραστική μείωση Μικρή μείωση Έγκαιρη διαπίστωση Άλλο (π.χ. Βελτιστοποίηση Σ.Π.Δ.) Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.9 : Συμπεράσματα από τις εσωτερικές επιθεωρήσεις για το 101 Σ.Π.Δ.

102 Η ανασκόπηση που διεξάγεται από τη διοίκηση και που προβλέπεται από την εφαρμογή του προτύπου θεωρείται από τις περισσότερες εταιρείες ότι συμβάλλει πολύ στην πρόοδο του Σ.Π.Δ. Αντίστοιχα όσες εταιρείες δεν εφαρμόζουν το πρότυπο δεν απάντησαν στην ερώτηση (Διάγραμμα 8.10) Πόσο σηµαντική είναι η ανασκόπηση που διεξάγεται από τη διοίκηση για την πρόοδο του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; Πολύ Μέτρια Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.10 : Σπουδαιότητα της ανασκόπησης από τη διοίκηση για την πρόοδο του Σ.Π.Δ. Ένα σημαντικό εύρημα της έρευνας αποκαλύπτεται από το ερώτημα για τα κίνητρα που οδηγούν σε εφαρμογή ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Στις πιθανές απαντήσεις παρουσιάζονται τα εξής αποτελέσματα με φθίνουσα σειρά : Προστασία περιβάλλοντος Διαρκής βελτίωση Δεν απαντώ Κύρος Συμμόρφωση με την νομοθεσία Μείωση κόστους Είσοδος σε διεθνείς αγορές Πιέσεις τοπικής κοινωνίας 102

103 Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί την δημοφιλέστερη απάντηση στο ερώτημα με 6 απαντήσεις και αποδεικνύει ότι η κουλτούρα και η ευσυνειδησία μίας εταιρείας σε περιβαλλοντικά θέματα αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο για την εφαρμογή ενός Σ.Π.Δ. Ποια είναι τα κίνητρα για την εφαρμογή του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO ή οποιουδήποτε άλλου ; Διαρκής βελτίωση Κύρος Προστασία περιβάλλοντος Πιέσεις τοπικής κοινωνίας Είσοδος σε διεθνείς αγορές Συμμόρφωση με την νομοθεσία Μείωση κόστους Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.11 : Κίνητρα εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Τα οφέλη από την υιοθέτηση του Σ.Π.Δ. ISO είναι κυρίως λειτουργικά που σημαίνει ότι βελτιώνουν τη λειτουργία και τις μελλοντικές προοπτικές μίας εταιρείας. Ακολουθούν τα εξωτερικά οφέλη που είναι η συμμόρφωση με την νομοθεσία και τα οικονομικά οφέλη. Θα περίμενε κανείς ότι τα οικονομικά οφέλη θα έρχονταν πρώτα στις προτιμήσεις, όμως οι εταιρείες που εφαρμόζουν το πρότυπο, όπως φαίνεται και σε προηγούμενα ερωτήματα, έχουν σαν κύριο στόχο την βελτίωση της εικόνας και της ανταγωνιστικότητάς τους και όχι μόνο το άμεσο κέρδος. 5 εταιρείες δεν είχαν άποψη διότι δεν εφαρμόζουν το πρότυπο. 103

104 Ποια τα οφέλη από την υιοθέτηση του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO ή οποιουδήποτε άλλου; 4 5 Οικονομικά 8 10 Λειτουργικά Εξωτερικά (Συμμόρφωση με νομοθεσία) Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.12 : Οφέλη εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Τα μεγαλύτερα προβλήματα στην εφαρμογή ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης συναντώνται κυρίως στην διαχείριση του προσωπικού. Η αλλαγή νοοτροπίας που απαιτείται για την εφαρμογή του συστήματος αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα, σύμφωνα με την συγκεκριμένη έρευνα. Ακολουθεί το κόστος πιστοποίησης, γεγονός που εξηγεί την μειωμένη χρήση του προτύπου από τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις της δομικής βιομηχανίας. Στην συνέχεια το κόστος ανάπτυξης και εφαρμογής έχει 3 απαντήσεις. Αρκετές απαντήσεις δεν δίνονται και σ αυτό το ερώτημα από τις εταιρείες που δεν έχουν υιοθετήσει το πρότυπο. Οι ελληνικές εταιρείες ανταποκρίθηκαν αργά στην εφαρμογή του προτύπου για τον λόγο ότι δεν είναι υποχρεωτική η εφαρμογή του από την νομοθεσία. 104

105 Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε ως επιχείρηση για την εφαρμογή ή μη του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης; Κόστος ανάπτυξης και εφαρμογής Κόστος πιστοποίησης 2 Κόστος συντήρησης 8 Συχνή ανανέωση πιστοποιητικού Άλλο (π.χ. αλλαγή νοοτροπίας εργαζομένων, μικρή αγορά) Δεν απαντώ Διάγραμμα 8.13: Προβλήματα εφαρμογής Σ.Π.Δ. ISO ή άλλου Το παρακάτω ερώτημα χρησιμοποιήθηκε στο 1 ο ερωτηματολόγιο και από τις απαντήσεις φαίνεται η άμεση επικοινωνία των εταιρειών που χρησιμοποιούν το πρότυπο με εξωτερικούς φορείς για την εφαρμογή του Σ.Π.Δ. Οι 3 απαντήσεις αφορούν επιχειρήσεις που δεν εφαρμόζουν το πρότυπο. Υπάρχει επικοινωνία µε εξωτερικούς φορείς για την εφαρµογή του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; 3 5 Όχι Ναι Διάγραμμα 8.14: Επικοινωνία με εξωτερικούς φορείς για την εφαρμογή του 105 Σ.Π.Δ.

106 Στο ερώτημα του 1 ου ερωτηματολογίου πόσο συχνά διενεργείται έλεγχος των εγγράφων του συστήματος ποικίλουν οι απαντήσεις των εταιρειών. Σε 3 εταιρείες που απάντησαν ο έλεγχος γίνεται κάθε μήνα (2 εταιρείες) και 2 φορές τον μήνα (1 εταιρεία). Στις υπόλοιπες γίνεται κάθε χρόνο. Δεν ανιχνεύθηκαν τα αίτια της χρονικής διαφοροποίησης στον έλεγχο των εγγράφων του συστήματος. Πόσο συχνά διενεργείται έλεγχος των εγγράφων του συστήµατος; Καμία Κάθε εβδομάδα Δύο φορές το μήνα 2 1 Κάθε μήνα Κάθε έξι μήνες 0 Κάθε χρόνο Διάγραμμα 8.15: Συχνότητα ελέγχου εγγράφων συστήματος Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η συντριπτικά θετική στάση που έχουν οι εταιρείες στην εφαρμογή ενός προτύπου περιβαλλοντικής διαχείρισης με κριτήριο το μέγεθος των περιβαλλοντικών προβλημάτων της εποχής. 106

107 Γνωρίζοντας για τα προβλήµατα που υπάρχουν στο περιβάλλον (µόλυνση περιβάλλοντος, υδάτων, καταστροφή φυσικού πλούτου, κλπ), θα µπορούσατε να εφαρµόσετε ένα πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης στην επιχείρησή σας; Ναι Όχι Διάγραμμα 8.16: Δυνατότητα εφαρμογής ενός προτύπου περιβαλλοντικής διαχείρισης με κριτήριο τα προβλήματα του περιβάλλοντος 107

108 Kεφάλαιο 9 : Συμπεράσματα Προοπτικές - Προτάσεις 9.1 Συμπεράσματα Στην παγκόσμια αγορά η εφαρμογή του ISO επικεντρώνεται σε ποσοστό 90% κυρίως σε περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και κατά δεύτερο λόγο σε περιοχές της Ευρώπης. Εντύπωση προκαλεί ο μικρός αριθμός πιστοποιημένων εταιρειών κατά ISO στις Η.Π.Α. Συνολικά εταιρείες σε 167 χώρες είναι πιστοποιημένες με το πρότυπο ISO το έτος 2012, με πρώτη χώρα την Κίνα. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, τα οφέλη και τα εμπόδια από την εφαρμογή του προτύπου δεν είναι κοινά αλλά αλλάζουν λόγω της διαφορετικής οργάνωσης του κάθε κράτους υπό το πρίσμα των κανόνων του ανταγωνισμού και της νομοθεσίας. Στην Κίνα για παράδειγμα, ένας από τους 5 κύριους παράγοντες ώστε μία εταιρεία να αποφασίσει να πιστοποιηθεί με το πρότυπο ISO είναι οι εθνικοί κανονισμοί, οι οποίοι είναι διαφορετικοί σε άλλα κράτη. Γενικά όμως υπάρχουν πολλά εμπόδια στην εφαρμογή του προτύπου, με τον οικονομικό παράγοντα να αποτελεί το νούμερο ένα εμπόδιο. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του 2012, η διείσδυση του προτύπου ISO στις εταιρείες της δομικής βιομηχανίας είναι ακόμα μικρή. Ο κλάδος της δομικής βιομηχανίας αντιπροσωπεύει περίπου το ένα δέκατο των πιστοποιημένων εταιρειών κατά ISO To ISO 9001 που είναι ένα διεθνές αναγνωρισμένο πρότυπο για τη διαχείριση της ποιότητας έχει δεκαπλάσιες περίπου πιστοποιήσεις από το ISO και είναι άμεσα συνδεδεμένο με αυτό. Οι εταιρείες που είναι πιστοποιημένες με ISO 9001, στην πλειοψηφία τους, πιστοποιούνται και με το ISO Κατά την διεξαγωγή της έρευνας παρατηρήθηκε μεγάλη άρνηση στην απάντηση του ερωτηματολογίου της έρευνας, ακόμα και από μεγάλες εταιρείες σε σχέση με τον αριθμό των εργαζομένων. Αυτό οφείλεται κατά την γνώμη του γράφοντα σε κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες όπως είναι η αρνητική ψυχολογία που επικρατεί στην σημερινή ελληνική κοινωνία και το βαρύ οικονομικό κλίμα. Οι ελληνικές εταιρείες επιδεικνύουν δυστυχώς μία εσωστρέφεια και μία απαξίωση σε πολλά θέματα, που δεν θα τις βοηθήσουν στην γρήγορη 108

109 ανάκαμψη. Η αλλαγή κουλτούρας πάνω στα περιβαλλοντικά θέματα είναι επιβεβλημένη. Παρόλα αυτά εξάγονται αρκετά χρήσιμα συμπεράσματα από το μικρό δείγμα των απαντήσεων. Αναλυτικά : Οι εταιρείες που απάντησαν στα ερωτηματολόγια είναι μόλις 15, σε σύνολο 205 εταιρειών, οπότε το δείγμα είναι πολύ μικρό. Η πλειοψηφία των εταιρειών που απάντησε στην έρευνα έχει γνώση του προτύπου ISO Η εφαρμογή ενός προτύπου όπως είναι το ISO θεωρείται απαραίτητη για την σωστή κατασκευή των έργων από το μεγαλύτερο μέρος των εταιρειών, ακόμα και από εταιρείες που δεν το εφαρμόζουν μέχρι και σήμερα. Υπάρχει ακόμα δρόμος ώστε όλες οι εταιρείες να λάβουν όλα τα μέτρα προστασίας για το περιβάλλον σύμφωνα με αυτά που ορίζει το ISO 14001, μια και οι μισές εταιρείες απάντησαν ότι δεν λαμβάνουν όλα τα μέτρα. Η υλοποίηση ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) θεωρείται ο σημαντικότερος παράγοντας ώστε η εκάστοτε διοίκηση να διαθέτει του πόρους της για να εφαρμόσει το σύστημα. Γενικά όσες επιχειρήσεις εφαρμόζουν το σύστημα παρέχουν εκπαίδευση στο προσωπικό τους με διάφορους τρόπους όπως είναι τα επιμορφωτικά σεμινάρια ή η ενημέρωση της υπάρχουσας νομοθεσίας. Οι επιχειρήσεις έχουν καταλάβει ότι πρέπει να επενδύσουν πρωτίστως στο προσωπικό τους ώστε να έχουν μελλοντική ανέλιξη και να μην μείνουν στάσιμες. Υπάρχει διαρκής ετοιμότητα και οργάνωση για την αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων που αφορούν την ρύπανση του περιβάλλοντος αλλά και την προστασία των εργαζομένων. Οι εσωτερικές επιθεωρήσεις που γίνονται για την σωστή εφαρμογή του συστήματος βοηθούν κυρίως στην πρόληψη επιβαρυντικών καταστάσεων για το περιβάλλον και στην άμεση λήψη διορθωτικών μέτρων. Τα κίνητρα που οδηγούν στην εφαρμογή του προτύπου ISO είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η διαρκής βελτίωση του συστήματος και όχι τόσο η μείωση του κόστους. 109

110 Τα οφέλη από την εφαρμογή του προτύπου επηρεάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό την λειτουργικότητα των εταιρειών και κατά δεύτερο λόγο είναι οικονομικά και εξωτερικά (εφαρμογή της νομοθεσίας). Τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την εφαρμογή του προτύπου μπορούν να χωριστούν σε 2 κατηγορίες, τα εσωτερικά και τα εξωτερικά. Τα κύρια εσωτερικά εμπόδια σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό, όπως είναι η αλλαγή νοοτροπίας και της κουλτούρας των εργαζομένων. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία άλλα εσωτερικά εμπόδια, τα οποία δεν βρέθηκαν στην έρευνα είναι ο μεγάλος χρόνος υλοποίησης του προτύπου. Το μεγάλο κόστος εφαρμογής και υλοποίησης όπως και επικαιροποίησης του προτύπου είναι τα κύρια εξωτερικά εμπόδια, σύμφωνα με την έρευνα. Μία ενδεχόμενη επιδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια θα βοηθούσε στην ανατροπή της κατάστασης. Κάποιες εταιρείες διατύπωσαν στις απαντήσεις ότι είναι πρόθυμες να εφαρμόσουν το πρότυπο αν υπάρξει οικονομική βοήθεια από το κράτος. Από την βιβλιογραφία επίσης, προκύπτει ότι άλλα εξωτερικά εμπόδια είναι η έλλειψη ενός φορέα που θα λειτουργήσει ως σύμβουλος για την εφαρμογή του προτύπου καθώς και η πίεση από εξωτερικές ομάδες ενδιαφέροντος. Υπάρχει επικοινωνία με εξωτερικούς φορείς ώστε να γίνεται πλήρης εφαρμογή του προτύπου. Ποικίλει ο συστηματικός έλεγχος των εγγράφων του συστήματος από τις εταιρείες που το εφαρμόζουν (με συχνότητα ανά 15 μέρες έως κάθε χρόνο), οπότε δεν μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα λόγω του μικρού αριθμού δείγματος. 9.2 Προοπτικές Τον Απρίλιο του 2012, περισσότεροι από 40 ειδικοί από 25 χώρες, μέλη της επιτροπής ISO/TC 207, η οποία είναι η τεχνική επιτροπή του ISO που ανέπτυξε το πρότυπο ISO 14001, συγκεντρώθηκαν στα κεντρικά γραφεία του DΙΝ στο Βερολίνο ώστε να ξεκινήσουν τις διαδικασίες για την αναθεώρηση του προτύπου. To ISO αποτελεί την πιο πετυχημένη προσέγγιση στην βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης των εταιρειών παγκοσμίως, πάντα σε εθελοντική βάση. 110

111 Το αναθεωρημένο πρότυπο, το οποίο αναμένεται να δημοσιευθεί το 2015, θα πρέπει να παρέχει στους οργανισμούς την βάση ώστε να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές περιβαλλοντικές προκλήσεις και ευκαιρίες. Η αναθεώρηση θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι το ISO θα είναι προσιτό σε μεγάλο αριθμό εταιρειών και όσο είναι δυνατόν, να διατηρήσει τον ρυθμό αύξησης των 25 χιλιάδων πιστοποιημένων εταιρειών ετησίως. To Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Εκτίμησης (IEMA) αποτελείται από μέλη παγκοσμίως, τα οποία είναι ειδικευμένα σε περιβαλλοντικά θέματα και έχει συμβάλει στην παροχή γνώσης σε θέματα Σ.Π.Δ. για πάνω από 20 χρόνια. Σύμφωνα με τις προτάσεις του IEMA, με στόχο την αναθεώρηση του ISO ώστε οι τωρινοί και μελλοντικοί χρήστες των προτύπων να έχουν ένα Σ.Π.Δ. ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της επόμενης δεκαετίας, θα πρέπει να γίνουν τα εξής : Σφυρηλάτηση πιο δυνατών σχέσεων μεταξύ των Σ.Π.Δ. και της συνολικής στρατηγικής κατεύθυνσης της κάθε εταιρείας. Θεώρηση επιδράσεων από ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Το ISO χρειάζεται να παρέχει ένα πλαίσιο ώστε οι οργανισμοί να μπορούν να διαχειρίζονται τους κινδύνους και τις ευκαιρίες από το μεταβαλλόμενο περιβάλλον, σε συνδυασμό με την διαχείριση των δικών τους επιδράσεων στο περιβάλλον. Μεγαλύτερη βαρύτητα στην διαχείριση των επιπτώσεων στην αλυσίδα αξιών. H επόμενη αναθεώρηση του προτύπου θα είναι θεμελιώδης με μεγαλύτερες αναφορές προς τους οργανισμούς σε σχέση με την προηγούμενη αναθεώρηση το H επιτροπή του ISO που είναι υπεύθυνη για την αναθεώρηση έβγαλε για διαβούλευση προς τα μέλη της ένα προσχέδιο (Committee Draft) τον Φεβρουάριο του Σύμφωνα μ αυτό, προτείνονται 7 κύριες αλλαγές στην καινούργια έκδοση του 2015 [33] : Μεγαλύτερες προσδοκίες από την κεντρική διοίκηση στο να κατανοήσει και να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στα περιβαλλοντικά θέματα του οργανισμού της, 111

112 να υποστηρίξει το Σ.Π.Δ. και την βελτιωμένη περιβαλλοντική επίδοση που μπορεί να πετύχει. Η καινούργια έκδοση επιθυμεί πιο ενεργό ρόλο της κεντρικής διοίκησης του οργανισμού ώστε να περιλαμβάνει : Κατανόηση του πλαισίου του οργανισμού (με όρους περιβαλλοντικών κινδύνων, ευκαιριών και προσδοκιών των ενδιαφερόμενων μερών) Διασφάλιση ότι η περιβαλλοντική πολιτική και οι στόχοι είναι συμβατοί με την στρατηγική κατεύθυνση του οργανισμού Χρήση της περιβαλλοντικής επίδοσης στον στρατηγικό σχεδιασμό Εξασφάλιση της ενσωμάτωσης του Σ.Π.Δ. στις επιχειρηματικές διαδικασίες του οργανισμού Διασφάλιση απαιτούμενων πόρων Διάδοση της σημαντικότητας ενός αποτελεσματικού Σ.Π.Δ. Διασφάλιση ότι το Σ.Π.Δ. πετυχαίνει τους στόχους που έχει θέσει και προωθεί την συνεχή βελτίωσή του Μεγαλύτερη βαρύτητα στην έννοια του ανθρώπινου δυναμικού Μερικές από τις νέες αυτές απαιτήσεις θα υλοποιηθούν με αλλαγές στην δομή του προτύπου που θα περιλαμβάνουν νέους όρους στα εξής: Κατανόηση του οργανισμού και του πλαισίου λειτουργίας του Κατανόηση των αναγκών και των επιθυμιών των ενδιαφερόμενων πλευρών Εξωτερική επικοινωνία και αναφορά Σχεδιασμός αλυσίδας εφοδιασμού και έλεγχος Συνεχής βελτίωση Διεύρυνση στρατηγικής θεώρησης για το περιβαλλοντικό πλαίσιο του οργανισμού ώστε να περιλαμβάνει τις προτιμήσεις όλων των ενδιαφερόμενων μερών και την κατεύθυνση της επιχείρησης. Το ISO 14001:2015 θα περιλαμβάνει νέες προτάσεις που θα λαμβάνουν υπόψη το πλαίσιο λειτουργίας του οργανισμού και τις ανάγκες και επιθυμίες όλων των εμπλεκόμενων. Αυτό αποτελεί μία σημαντική εξέλιξη που στοχεύει στην διασφάλιση της λήψης υψηλού επιπέδου στρατηγικής κατεύθυνσης με την οποία διαμορφώνεται το πεδίο δράσης του Σ.Π.Δ., δημιουργούνται οι κύριες δεσμεύσεις 112

113 υλοποίησής του και αναπτύσσεται η περιβαλλοντική πολιτική της εταιρείας. Μία σημαντική αλλαγή από την έκδοση του 2004 θα είναι ότι η μόνη σαφής απαίτηση για την αναγνώριση περιβαλλοντικών θεμάτων θα περιέχεται στο γενικό πλαίσιο αναγνώρισης και αξιολόγησης των περιβαλλοντικών πτυχών, μετά τον προσδιορισμό της πολιτικής. Προτείνεται η αρχική ανασκόπηση, μαζί με τις περιβαλλοντικές πτυχές, να γίνεται πριν την ανάπτυξη της πολιτικής, όμως δεν υπάρχει υπόδειξη αν αυτό μπορεί να γίνει στο στρατηγικό ή στο λειτουργικό επίπεδο. Εικόνα 9.1 : Στρατηγικό επίπεδο (Πηγή : res_suite/analyse_cra.pdf 113

114 Εικόνα 9.2 : Λειτουργικό επίπεδο (Πηγή : rocedures_suite/analyse_cra.pdf Δημιουργία συγκεκριμένων δεσμεύσεων για βιώσιμη ανάπτυξη και εταιρική ευθύνη Η μελέτη πάνω στις μελλοντικές προκλήσεις πρότεινε συσχέτιση του προτύπου ISO με το πρότυπο 26000, το οποίο είναι ένας οδηγός για την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Το διεθνές πρότυπο δίνει την δυνατότητα στις εταιρείες να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν ένα σύστημα, περιλαμβάνοντας κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες σχετικά με τις αρχές της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Η μελέτη προτείνει την αναφορά των περιβαλλοντικών αρχών στο ISO H πρόληψη της ρύπανσης είναι ένα σημαντικό στοιχείο για το ISO και η δέσμευση πρέπει να γίνει στην περιβαλλοντική πολιτική. Διεύρυνση περιβαλλοντικών επιρροών στην αλυσίδα εφοδιασμού με αναφορές στην προμήθεια 114

115 Εικόνα 9.3 : Aλυσίδα αξίας και κύκλος ζωής (Πηγή : res_suite/analyse_cra.pdf Συνταίριασμα όλων των ευκαιριών ώστε το περιβαλλοντικό σχέδιο να αποτελέσει εργαλείο βελτίωσης Δυνατότητα για συνεχή παρουσίαση της κατάστασης της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης του κάθε οργανισμού Επίσης ένας οργανισμός πρέπει: Να εκτιμάει την συμμόρφωση σε προκαθορισμένες συχνότητες Να λαμβάνει κάθε απαραίτητο μέτρο ( π.χ. αναφορά για μη συμμόρφωση) Να διατηρεί ενήμερη την υπάρχουσα κατάσταση της εταιρείας σε σχέση με την συμμόρφωση Χρήση δεικτών επίδοσης ώστε να προκύψει βελτίωση Οι δείκτες επίδοσης χωρίζονται σε : Δείκτες επίδοσης διαχείρισης (Management performance Indicators) Δείκτες λειτουργικής επίδοσης (Operational performance indicators) 115

116 indicators) Δείκτες περιβαλλοντικών συνθηκών (Enviromental performance Πίνακας 9.1 : Xρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης αναθεώρησης του προτύπου ISO (Πηγή : /Alter_Ego_Environnement/ _procedures_suite/analyse_cra.pdf) Σύμφωνα με τον Πίνακα 9.1, η αναθεώρηση του ISO αναμένεται να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2004 μετά από μία περίοδο διαβούλευσης μεταξύ των μελών του οργανισμού ISO. Δομική βιομηχανία Σύμφωνα με το ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο - Στρατηγική για τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου και των επιχειρήσεών του» (COM(2012) 433 final), το οποίο δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2013, ο κατασκευαστικός τομέας επλήγη σε μεγάλο βαθμό από την κρίση που ξεκίνησε το 2008 και την επακόλουθη ύφεση στην κατασκευαστική δραστηριότητα. Η δομική βιομηχανία αποτελεί τον μεγαλύτερο εργοδότη στην Ευρώπη με 14,6 εκατομμύρια εργαζομένους το 2011, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 7% της 116

117 συνολικής απασχόλησης. Από το 2008 και μετά, η απασχόληση μειώνεται συνεχώς. Η πρόταση της επιτροπής για την τόνωση της δομικής βιομηχανίας στην Ευρώπη και κατ επέκταση στην Ελλάδα περιλαμβάνει τα εξής : βελτίωση της απόδοσης της αλυσίδας εφοδιασμού/παραγωγής αξίας και της εσωτερικής αγοράς για δομικά προϊόντα και υπηρεσίες διεύρυνση των προοπτικών της αγοράς για τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις της ΕΕ σε διεθνές επίπεδο. ενδυνάμωση των ευνοϊκών όρων για επενδύσεις. βελτίωση της βάσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο. βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων, των περιβαλλοντικών επιδόσεων και των επιχειρηματικών ευκαιριών. ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς για τις κατασκευές. προώθηση της συνολικής ανταγωνιστικής θέσης των κατασκευαστικών επιχειρήσεων της ΕΕ. Σύμφωνα με προβλέψεις, ο κατασκευαστικός κλάδος θα λειτουργήσει σε περιβάλλον με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά και θα ασχοληθεί με τους παρακάτω τομείς: ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, αποδοτικότητα των πόρων στον τομέα της μεταποίησης, μεταφορών, στη χρήση προϊόντων για την κατασκευή κτιρίων και στα έργα υποδομής οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, η οποία ασκεί τεράστια επίδραση στον οικιστικό και κατασκευαστικό κλάδο παγκόσμιες προκλήσεις όπως: ανισορροπία του παγκόσμιου ανταγωνισμού ενεργειακή αποδοτικότητα βιώσιμα κτίρια ανθεκτικότητα έναντι καταστροφών κλιματικές συνθήκες σε εσωτερικούς χώρους ανάκτηση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση κτιρίων και υλικών 117

118 σχεδιασμός με γνώμονα την προσαρμογή στη μελλοντική ζήτηση γήρανση του εργατικού δυναμικού διαδικασίες ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων ΣΔΙΤ ειδικά θέματα ασφάλειας και υγείας Η αναθεώρηση του προτύπου ISO που θα λάβει χώρα το 2015 θα πρέπει να λάβει υπόψη όλα τα παραπάνω στοιχεία ώστε οι εταιρείες με την εφαρμογή της νέας έκδοσης του προτύπου να μπορούν ευκολότερα να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις που αφορούν τα περιβαλλοντικά θέματα. Η στρατηγική των εταιρειών θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις του νέου προτύπου ISO και να το θεωρεί ως ένα προαπαιτούμενο στοιχείο για την μελλοντική τους ανέλιξη και βιωσιμότητα. [34] Στην Ελλάδα θα πρέπει να εφαρμοστεί άλλη περιβαλλοντική πολιτική, η οποία με την συνδρομή της νέας έκδοσης του προτύπου ISO το 2015, να δώσει κίνητρα στις εταιρείες της δομικής βιομηχανίας ώστε να εφαρμόσουν το νέο πρότυπο. Απαιτείται κατά την γνώμη του γράφοντα, οικονομική στήριξη των εταιρειών από το κράτος για την εφαρμογή του προτύπου, στοιχείο που προέκυψε από τις απαντήσεις της έρευνας της παρούσας εργασίας. Επίσης η διεξαγωγή διαφημιστικής καμπάνιας ώστε να γίνει ευρέως γνωστό το πρότυπο θα συντελέσει στην μεγαλύτερη συμμετοχή των εταιρειών που αναμένεται να πιστοποιηθούν με το πρότυπο. 9.3 Προτάσεις Οι ακόλουθες υποδείξεις προτείνονται για τις εταιρείες που ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν το πρότυπο ISO 14001, σύμφωνα με τα ευρήματα του ερωτηματολογίου και της πρακτικής εμπειρίας: Πριν το ξεκίνημα της διαδικασίας εφαρμογής, οι εταιρείες πρέπει να προσδιορίσουν τις πραγματικές τους ανάγκες ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι ώστε να υιοθετήσουν το πρότυπο. Λάθος επιλογές μπορεί να μην οδηγήσουν στην επιθυμητή περιβαλλοντική επίδοση. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό αν το 118

119 ISO βοηθάει ή όχι τις εταιρείες να βελτιώσουν την περιβαλλοντική τους απόδοση και να βοηθήσουν το περιβάλλον. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αξιολογήσουν τις διαφορές μεταξύ του Σ.Π.Δ. που εφαρμόζουν και του συστήματος που ορίζεται από το ISO Αυτό το είδος του ελέγχου και της γενικής ανασκόπησης που είναι χρήσιμο για την διαδικασία σχεδιασμού, μπορεί να γίνει από εξωτερικό σύμβουλο. Πριν την απόφαση για εφαρμογή του προτύπου ISO 14001, η συζήτηση με το προσωπικό είναι χρήσιμη. Η μέση διοίκηση έχει καλές ιδέες και απασχολεί άτομα που μπορούν να δημιουργήσουν και να εφαρμόσουν διαδικασίες, υποστηρικτικές προς το πρότυπο ISO Η ανώτερη διοίκηση πρέπει πλήρως να υποστηρίζει την εφαρμογή του προτύπου ISO Oι ανώτεροι υπάλληλοι/ διευθυντές πρέπει να ασχολούνται με την συνολική διαδικασία και να δίνουν το καλό παράδειγμα προς το προσωπικό. Είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ενδιαφέρον μεταξύ των εργαζομένων. Το προσωπικό πρέπει να καταλάβει την σημασία του Σ.Π.Δ. και να ακολουθεί τις ακριβείς διαδικασίες και την περιβαλλοντική πολιτική της κάθε εταιρείας. Είναι σημαντικό να μην υποεκτιμηθεί η σημασία της εκπαίδευσης και της εσωτερικής και εξωτερικής επικοινωνίας. Κάποιοι υπάλληλοι θα πρέπει να εκπαιδευτούν περισσότερο πάνω σε θέματα περιβάλλοντος ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν ως εκπαιδευτές προς άλλους εργαζομένους. Η επεξεργασία πραγματικών δεδομένων και η αποδοτική χρήση της υποδομής είναι ένας έξυπνος τρόπος ώστε να γίνει εξοικονόμηση ενέργειας κατά την διάρκεια των σταδίων εφαρμογής. Όλοι οι οργανισμοί έχουν συγκεκριμένες διαδικασίες και γραφική εργασία που μπορούν άμεσα να συσχετισθούν με το Σ.Π.Δ. Ταυτόχρονη χρήση 2 Σ.Π.Δ. πρέπει να αποφεύγεται. Το ISO έχει σχεδιασθεί ώστε να είναι συμβατό με την σειρά προτύπων ISO Mε την ενοποίηση των 2 συστημάτων, οι διαχειριστές μπορούν να αποσαφηνίσουν τις εργασιακές μεθόδους και να αποφύγουν να μπερδέψουν τους εργαζομένους με αλληλοσυγκρουόμενα συστήματα. H συμβολή των ενδιαφερόμενων μερών (προμηθευτές, πελάτες, κυβέρνηση, καταναλωτές, και μέλη της κοινωνίας) που μπορεί να έχουν προηγούμενη εμπειρία από το ISO ή από ιδέες που απευθείας σχετίζονται 119

120 με την εταιρεία, είναι πολύ σημαντική και μπορεί αποβεί πολύ χρήσιμη. Είναι μεγίστης σημασίας η ικανότητα και ετοιμότητα του να ακούει κάποιος τους άλλους. Η συνεργασία με έναν έμπειρο και αξιόπιστο σύμβουλο μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά κατά την διάρκεια του συνολικού έργου. Οι κατασκευαστικές εταιρείες για να αντιμετωπίσουν τα εσωτερικά εμπόδια χρειάζονται καθοδήγηση και υποστήριξη. Η υποστήριξη από κρατικές υπηρεσίες και συμβούλους ώστε να βελτιώσουν την συνολική τους γνώση και εκπαίδευση πάνω στο πρότυπο, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος ώστε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Αυτή η βοήθεια θα οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ όλων των εργαζομένων ώστε να μπορέσουν να αλλάξουν την στάση και αντίληψή τους. Η απλοποίηση των διαδικασιών του ISO και η συνειδητοποίηση πως η περιβαλλοντική μελέτη μπορεί να αυξήσει την οικονομική απόδοση της δομικής βιομηχανίας, θα μπορούσε να πείσει τις εταιρείες να είναι πιο προσεκτικές στα περιβαλλοντικά τους ζητήματα. [8] Όλες οι παραπάνω προτάσεις δεν είναι τελικές και μπορεί χρονικά να αλλάξουν και να βελτιωθούν. Όπως όλες οι διαδικασίες σε μία εταιρία ακολουθούν διαφορετικούς κανόνες, νόμους και πρότυπα, το ίδιο συμβαίνει και με το Σ.Π.Δ. 120

121 Βιβλιογραφικές αναφορές 1. Ahmet Murat Turk, The benefits associated with ISO certification for construction firms: Turkish case Journal of Cleaner Production, Volume 17, Issue 5, Pages , March Marimon F., Llach J., Bernardo M. Comparative analysis of diffusion of the ISO standard by sector of activity, Journal of Cleaner Production, 19 (15), (2011) pp: Shen L. Tam, Implementation of environmental management in the Hong Kong construction industry, International Journal of Project Management, 20 (7), (2002). pp: Αρβανιτογιάννης, Iso 9000 & Iso 14000, University Studio press 5. Δημήτρης Χατζηδάκης, Σεμινάριο Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης : ISO 14001/EMAS, 04/ Lagodimos et al. A.G. / Journal of Cleaner Production 15 (2007) Γενικός Κανονισμός Αξιολόγησης και Πιστοποίησης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΑΠΣΠΔ Ε. 01), ΕΛΟΤ 8. Mergit Inno, Assessment of the ISO Implementation Process in Estonian Certified Construction Companies, ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001:2004 Ηλεκτρονικές πηγές / Ιστοσελίδες O_14000_Advancing/iso14000_family/iso14000_family.html /ISO_14001_2004.pdf

122 licies/l28120_el.htm GIALOURHS-KOURKOUTAS.pdf f itia.ntua. r/ kimon/european envir policy.doc nual-report-2011.pdf _el.htm ocedures_suite/analyse_cra.pdf ermis.acci.gr/green/images/parousiaseis-xe-1-3.ppt Cheuk-Yan_2011.pdf )

123

124 Παράρτημα A Ερωτηματολόγια έρευνας 124

125 1 ο ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Έρευνας για την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας «To ΙSO στην δομική βιομηχανία» του μεταπτυχιακού προγράμματος Σπουδών Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων του Α.Π.Θ. για το έτος Εφαρµόζετε το ISO 14001:2004 (Σύστημα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης) στην επιχείρησή σας; Ναι Όχι 2. Γνωρίζοντας για τα προβλήµατα που υπάρχουν στο περιβάλλον (µόλυνση περιβάλλοντος, υδάτων, καταστροφή φυσικού πλούτου, κλπ), θα µπορούσατε να εφαρµόσετε ένα πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης στην επιχείρησή σας; Πείτε µας τη γνώµη σας. 3. Λαµβάνετε όλα τα µέτρα προστασίας για το περιβάλλον σύµφωνα µε αυτά που απαιτούνται από το ISO 14001:2004; Μερικώς Λαµβάνω όλα τα µέτρα εν λαµβάνω κανένα µέτρο, διότι δεν εφαρµόζω αυτό το πρότυπο 125

126 4. Γιατί θεωρείτε ότι η διοίκηση µιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει όλους τους πόρους της ώστε να καθιερωθεί ένα σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης; 5. Η επιχείρησή σας τι είδους εκπαίδευση παρέχει για την κατάρτιση των υπαλλήλων σχετικά µε τα όσα διατάσσει το Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; 6. Υπάρχει επικοινωνία µε εξωτερικούς φορείς για την εφαρµογή του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; Ναι Όχι 7. Πόσο συχνά διενεργείται έλεγχος των εγγράφων του συστήµατος; Κάθε εβδοµάδα ύο φορές τον µήνα 126

127 Κάθε µήνα Κάθε έξι µήνες Κάθε χρόνο 8. Στην επιχείρησή σας υπάρχει ετοιµότητα και ανταπόκριση σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης ώστε να µην υπάρχουν τυχόν επιπτώσεις στο περιβάλλον; Τίποτα Λίγο Μέτρια Καλά Πολύ καλά 9. Σχετικά µε τα αποτελέσµατα των εσωτερικών επιθεωρήσεων για το συγκεκριµένο σύστηµα, τι συµπεράσµατα βγάζετε ή τι περιµένετε από αυτά; 10. Πόσο σηµαντική είναι η ανασκόπηση που διεξάγεται από τη διοίκηση για την πρόοδο του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; Πολύ, διότι η διαδικασία διασφαλίζει µε αυτόν τον τρόπο την καταλληλότητα, επάρκεια και αποτελεσµατικότητά του 127

128 Μέτρια, παίρνοντας ως γνώµονα τα αποτελέσµατα των εσωτερικών επιθεωρήσεων Καθόλου, δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητη η διεξαγωγή ανασκοπήσεων σε µια επιχείρηση / οργανισµό 11. Ποια είναι τα κίνητρα για την εφαρμογή του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14001; 12. Ποια τα οφέλη από την υιοθέτηση του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14001; 13. Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα εμπόδια που αντιμετωπίσατε ως επιχείρηση στην εφαρμογή του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14001; 128

129 2ο ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Έρευνας για την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας «To ΙSO στην δομική βιομηχανία» του μεταπτυχιακού προγράμματος Σπουδών Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων του Α.Π.Θ. για το έτος Εφαρµόζετε το ISO 14001:2004 (Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης) στην επιχείρησή σας; Ναι Όχι 2. Γνωρίζετε το πρότυπο ISO 14001; Ναι Όχι 3. Πόσο αναγκαία θεωρείτε ότι είναι η εφαρμογή ενός προτύπου όπως το ISO για την κατασκευή των έργων; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου 4. Λαµβάνετε όλα τα µέτρα προστασίας για το περιβάλλον σύµφωνα µε αυτά που απαιτούνται από το ISO 14001:2004; Μερικώς Λαµβάνω όλα τα µέτρα εν λαµβάνω κανένα µέτρο, διότι δεν εφαρµόζω αυτό το πρότυπο 129

130 5. Γιατί θεωρείτε ότι η διοίκηση µιας επιχείρησης πρέπει να διαθέτει όλους τους πόρους της ώστε να εφαρμόζει ένα σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης; Για να γίνονται τακτικοί έλεγχοι και να επιβάλλονται πρόστιμα Για την υλοποίηση του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης Για την ανταγωνιστικότητα της εταιρείας Άλλο 6. Η επιχείρησή σας τι είδους εκπαίδευση παρέχει για την επιμόρφωση των υπαλλήλων σχετικά µε τα όσα επιβάλλει το Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης ή γενικά; Σεμινάρια από διαπιστευμένους φορείς Συνεχής ενημέρωση της υπάρχουσας νομοθεσίας και εγκυκλίων Άλλο 7. Στην επιχείρησή σας υπάρχει ετοιµότητα και ανταπόκριση σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης ώστε να µην υπάρχουν τυχόν επιπτώσεις στο περιβάλλον; Τίποτα Λίγο Μέτρια Καλά Πολύ καλά 8. Σχετικά µε τα αποτελέσµατα των εσωτερικών επιθεωρήσεων για το συγκεκριµένο σύστηµα, τι συµπεράσµατα βγάζετε ή τι περιµένετε από αυτά; 130

131 Δραστική μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος Μικρή μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος Έγκαιρη διαπίστωση τυχόν μελλοντικών επιπτώσεων και πρόληψη Κανένα αποτελέσμα 9. Πόσο σηµαντική είναι η ανασκόπηση που διεξάγεται από τη διοίκηση για την πρόοδο του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης; Πολύ, διότι η διαδικασία διασφαλίζει µε αυτόν τον τρόπο την καταλληλότητα, επάρκεια και αποτελεσµατικότητά του Μέτρια, παίρνοντας ως γνώµονα τα αποτελέσµατα των εσωτερικών επιθεωρήσεων Καθόλου, δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητη η διεξαγωγή ανασκοπήσεων σε µια επιχείρηση / οργανισµό 10. Ποια είναι τα κίνητρα για την εφαρμογή του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO ή οποιουδήποτε άλλου ; Διαρκής βελτίωση σε όλα τα επίπεδα της εταιρείας Κύρος στην εταιρεία και υψηλά standars Προστασία του περιβάλλοντος Πιέσεις τοπικής κοινωνίας Είσοδος σε διεθνείς αγορές Συμμόρφωση με την νομοθεσία Μείωση κόστους 11. Ποια τα οφέλη από την υιοθέτηση του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO ή οποιουδήποτε άλλου; Oικονομικά 131

132 Λειτουργικά Εξωτερικά (συμμόρφωση με νομοθεσία) 12. Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε ως επιχείρηση για την εφαρμογή ή μη του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης; Κόστος ανάπτυξης και εφαρμογής Κόστος πιστοποίησης Κόστος συντήρησης Συχνή ανανέωση του πιστοποιητικού 132

133 Παράρτημα Β Μέλη Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας (ECTP) Σύνοψη μελετών για το ISO στην δομική βιομηχανία παγκοσμίως Eταιρεία Skanska 133

134 Α.Π.Θ. Μέλη Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας (ECTP) 1/4 134

135 Μέλη Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας (ECTP) 2/4 135

136 Μέλη Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας (ECTP) 3/4 136

137 Μέλη Ευρωπαϊκής τεχνολογικής πλατφόρμας (ECTP) 4/4 137

138 Σύνοψη μελετών για το ISO στην δομική βιομηχανία παγκοσμίως (Πηγή : Αhmet Murat Turk, The benefits associated with ISO certification for construction firms : Turkish case, 2009) 138

139 Eταιρεία Skanska Στρατηγική της εταιρείας Skanska (Πηγή : ) 139

140 Απόσπασμα ετήσιας αναφοράς της εταιρείας Skanska για το ISO 14001, 2011 (Πηγή : ) 140