Περιεχόµενα. 1. Squid Web Cache Εισαγωγή

Transcript

1 Περιεχόµενα 1. Squid Web Cache Εισαγωγή Πως θα αποκτήσουµε το Squid Βασική ρύθµιση του Squid squid.conf Εγκατάσταση του Squid Συνεργασία προγραµµάτων µε το Squid Έλεγχος σωστής λειτουργίας του Squid Ασκήσεις Περιορισµός Πρόσβασης Χρονοπρογραµµατισµός Πρόσβασης Καθορισµός ορίου εύρους ζώνης µε χρήση Delay Pools Επικοινωνία µε άλλες caches Πιστοποίηση αυθεντικότητας (authentication) στο Squid Πηγές Apache Web Server Εισαγωγή Πώς θα αποκτήσουµε τον Apache Πώς γίνεται η εγκατάσταση του Apache Πως ρυθµίζουµε τον Apache Έλεγχος σωστής λειτουργίας του Apache Ασκήσεις Virtual Hosts Security User Directories Πηγές HTML Ασκήσεις Πηγές PING & TRACERT Ping Tracert Ασκήσεις Πηγές

2 1. Squid Web Cache Το 1994 δηµιουργήθηκε το Harvest project το οποίο αποτελούσε ένα σύνολο εργαλείων για τη συλλογή, οργάνωση, αναζήτηση κα πληροφοριών στο ιαδίκτυο. Το Harvest περιλάµβανε ακόµη και το Object Cache. Το 1996 το National Science Foundation (NSF) χρηµατοδότησε το έργο Internet Resource Caching (IRCache), στα πλαίσια του οποίου χρησιµοποιήθηκε ο πηγαίος κώδικας του Harvest, µετονοµάστηκε σε Squid και δηµοσιοποιήθηκε υπό την GNU General Public Licence. Τον Ιούλιο του 2000 σταµάτησε η χρηµατοδότηση του έργου IRCache και από τότε το Squid αναπτύσσεται και υποστηρίζεται από ένα σύνολο εθελοντών. Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις χρησιµοποιούν σήµερα το Squid για να µειώσουν την διαδικτυακή κίνηση, να αυξήσουν την απόδοση και να παρέχουν ταχύτερη πλοήγηση στους πελάτες τους. Το Squid µπορεί να αποτελέσει ταυτόχρονα ένα µεσολαβητή (proxy) και µια κρυφή δικτυακή µνήµη (web cache). Σαν proxy δέχεται αιτήσεις από τον client, τις επεξεργάζεται και τις προωθεί στον server. Σαν cache αποθηκεύει περιεχόµενο που έχει ζητηθεί πρόσφατα για πιθανή χρήση αργότερα. Έτσι συνεχείς αιτήσεις για το ίδιο περιεχόµενο µπορούν αν εξυπηρετηθούν από την cache χωρίς την ανάγκη επικοινωνίας µε τον server από όπου προήλθαν. Μερικά πλεονεκτήµατα χρήσης του Squid Χρήση λιγότερου εύρους ζώνης της σύνδεσης στο ιαδίκτυο κατά την πλοήγηση σε ιστοσελίδες. Μείωση του χρόνου που χρειάζονται οι ιστοσελίδες για να "φορτώσουν". Προστασία των υπολογιστών του εσωτερικού δικτύου µε την χρήση του proxy στην διαδικτυακή τους κίνηση. Συλλογή στατιστικών για την διαδικτυακή κίνηση. Εισαγωγή Παρακάτω θα δούµε από πού αποκτήσουµε την κατάλληλη έκδοση του Squid, πως γίνεται η εγκατάστασή του και ποιες είναι οι απαραίτητες ρυθµίσεις ώστε να λειτουργεί σωστά και να συνεργάζεται µε προγράµµατα που υποστηρίζουν proxy. Τέλος θα ελέγξουµε τη λειτουργία του Squid µε τη χρήση web browser

3 Πως θα αποκτήσουµε το Squid Η επίσηµη ιστοσελίδα για το Squid είναι η η οποία από την κατηγορία "Getting Squid" µας παραπέµπει στην ιστοσελίδα της εταιρείας που αναπτύσσει την έκδοση για Windows µε την οποία θα ασχοληθούµε. Επιλέγουµε την τελευταία πιο σταθερή έκδοση (2.7 αυτή την στιγµή) και από τον σύνδεσµο "Squid download Page" µας δίνεται η δυνατότητα να την κατεβάσουµε στον υπολογιστή µας ( Βασική ρύθµιση του Squid Αφού έχουµε πλέον την κατάλληλη έκδοση (η οποία βρίσκεται σε συµπιεσµένη µορφή) την αποσυµπιέζουµε στο δίσκο όπου έχουµε εγκατεστηµένα τα Windows (έστω C:\). Έτσι θα δηµιουργηθεί ο κατάλογος "C:\Squid" µέσα στον οποίο βρίσκονται οι υποφάκελοι και τα αρχεία της εφαρµογής. Στον φάκελο "C:\squid\etc" εκτός των άλλων βρίσκουµε και τα αρχεία "squid.conf.default" και "mime.conf.default". ηµιουργούµε αντίγραφα των δύο αυτών αρχείων τα οποία τα µετονοµάζουµε "squid.conf" και "mime.conf" αντίστοιχα (δηλαδή απλά αφαιρούµε την κατάληξη.default). Τα αρχεία αυτά µπορούµε να τα επεξεργαστούµε µε έναν οποιονδήποτε κειµενογράφο (πχ. Notepad). squid.conf Το αρχείο squid.conf είναι αυτό που περιέχει τις σηµαντικότερες ρυθµίσεις (και πώς αυτές συντάσσονται) για τη λειτουργία του προγράµµατος. Κάθε ρύθµιση µπορεί να ενεργοποιηθεί / απενεργοποιηθεί αν αφαιρέσουµε / προσθέσουµε µπροστά της το σύµβολο της δίεσης (#). http_port Καθορίζει το port µέσω του οποίου θα επικοινωνεί το Squid µε τους υπολογιστές που επιθυµούν πρόσβαση στο ιαδίκτυο. Η προκαθορισµένη τιµή είναι https_port Καθορίζει το port µέσω του οποίου θα επικοινωνεί το Squid µε τους υπολογιστές που επιθυµούν πρόσβαση σε ιστοσελίδες οι οποίες υποστηρίζουν το πρωτόκολλο SSL για ασφαλείς συναλλαγές. Η προκαθορισµένη τιµή είναι "none". cache_mem Καθορίζει το πόση µνήµη του υπολογιστή (RAM) θα χρησιµοποιεί to Squid για προσωρινή αποθήκευση αρχείων τα οποία χρησιµοποιούνται συχνότερα µε αποτέλεσµα την ταχύτερη πρόσβαση σε αυτά. Η προκαθορισµένη τιµή είναι 8ΜΒ, ανάλογα όµως µε την διαθέσιµη µνήµη του υπολογιστή µπορούµε να την αυξήσουµε για παράδειγµα σε 32ΜΒ

4 maximum_object_size και minimum_object_size Μέσω αυτών των ρυθµίσεων καθορίζεται το µέγιστο και ελάχιστο µέγεθος αρχείου αντίστοιχα που το Squid θα αποθηκεύει στη µνήµη (του υπολογιστή ή/και του δίσκου). Οι προκαθορισµένες τιµές είναι 4096ΚΒ και 0ΚΒ αντίστοιχα cache_replacement_policy Η παράµετρος αυτή καθορίζει τον αλγόριθµο σύµφωνα µε τον οποίο το Squid επιλέγει ποια αρχεία πρέπει να διαγραφούν από την µνήµη. Οι τιµές της παραµέτρου είναι οι: o LRU: διαγράφει τα λιγότερο πρόσφατα αρχεία, δηλαδή τα αρχεία που βρίσκονται στην µνήµη το µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. o heap GDSF: διατηρεί στην µνήµη µικρότερα σε µέγεθος και συχνότερα χρησιµοποιούµενα αντικείµενα έτσι ώστε να υπάρχει µεγαλύτερη πιθανότητα να επαναχρησιµοποιηθεί κάποιο από αυτά. o heap LFUDA: διατηρεί στη µνήµη τα συχνότερα χρησιµοποιούµενα αντικείµενα ανεξαρτήτως µεγέθους o heap LRU: διαφορετική εκδοχή της LRU µε τη χρήση δοµής σωρού (heap) Η προκαθορισµένη τιµή είναι LRU. cache_dir Καθορίζει τον κατάλογο στον οποίο το Squid θα αποθηκεύει τα αρχεία, το µέγιστο χώρο που θα καταλαµβάνει ο κατάλογος αυτός και κάποιες ρυθµίσεις σχετικά µε το file system που χρησιµοποιεί το Squid. Η προκαθορισµένη τιµή είναι "ufs c:/squid/var/cache ". Αυτό που µας ενδιαφέρει περισσότερο είναι ο αριθµός "100" ο οποίος καθορίζει το µέγεθος του χώρου σε ΜΒ στο δίσκο που θα αφιερωθεί για την αποθήκευση αρχείων από το Squid. acl Προσδιορίζει λίστες πρόσβασης (access lists) οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την αποδοχή ή απόρριψη της πρόσβασης σε συνδυασµό µε την http_access που εξετάζουµε παρακάτω. Οι λίστες αυτές περιέχουν ορίσµατα διαφόρων τύπων όπως πχ ip διευθύνσεις, αρχεία µε λίστες διευθύνσεων κα. http_access Η ρύθµιση αυτή επιτρέπει ή απορρίπτει την πρόσβαση βασιζοµένη σε λίστες πρόσβασης. Για παράδειγµα αν θέλουµε να δηµιουργήσουµε µια άδεια για το δικό µας δίκτυο βρίσκουµε την γραµµή INSERT YOUR OWN RULE(S) HERE TO ALLOW ACCESS FROM YOUR CLIENTS και κάτω από αυτή και πριν το http_access deny all προσθέτουµε µια νέα άδεια. Έτσι γράφουµε: - 3 -

5 acl homenet src xxx.xxx.xxx.xxx/24 http_access allow homenet Όπου homenet είναι το όνοµα της access list και το xxx.xxx.xxx.xxx/24 παριστάνει την ip διεύθυνση του υπολογιστή στον οποίο επιτρέπουµε την πρόσβαση. Μπορούµε να ορίσουµε παραπάνω από µια διευθύνσεις στην ίδια γραµµή διαχωρίζοντας τες µε κενό. Αφού ολοκληρώσουµε τη διαδικασία της ρύθµισης θα συνεχίσουµε στην εγκατάσταση του Squid. Εγκατάσταση του Squid Βήµα 1 ο : ηµιουργία φακέλων(swap directories) για τη λειτουργία του Squid Από τη γραµµή εντολών των Windows κατευθυνόµαστε στον κατάλογο που έχουµε αποσυµπιέσει τα αρχεία του Squid και στη συνέχεια στον υποφάκελο Sbin. Εκεί γράφουµε "squid -z" για να εκτελέσουµε το Squid µε την παράµετρο "z". Βήµα 2 ο : Εγκατάσταση του Squid service Μόλις ολοκληρωθεί το παραπάνω βήµα γράφουµε "squid -i" για να εκτελέσουµε το πρόγραµµα µε την παράµετρο "i" ώστε να γίνει η εγκατάσταση του service. Βήµα 3 ο : Ενεργοποίηση του service Στο πρόγραµµα "Εκτέλεση" των Windows γράφουµε "services.msc" ώστε να εµφανιστεί το παράθυρο µε όλες τις services του συστήµατος. Εκεί βρίσκουµε το Squid και το εκκινούµε (δεξί κλικ εκκίνηση) - 4 -

6 Συνεργασία προγραµµάτων µε το Squid Το Squid µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε οποιοδήποτε πρόγραµµα υποστηρίζει συνεργασία µε proxy servers. Παρακάτω εξετάζουµε την περίπτωση δύο δηµοφιλών web browser. Αντίστοιχες ρυθµίσεις µπορούν να εφαρµοστούν και σε άλλα προγράµµατα. Firefox Για να χρησιµοποιεί ο Firefox το Squid θα πρέπει να πάµε στις ρυθµίσεις δικτύου (Εργαλεία Επιλογές Για προχωρηµένους Καρτέλα ίκτυο Πλήκτρο Ρυθµίσεις) Στο παράθυρο που εµφανίζεται επιλέγουµε "Χειροκίνητη ρύθµιση διαµεσολαβητή" και στο πεδίο " ιαµεσολαβητής ΗΤΤΡ" εισάγουµε την διεύθυνση και το port του υπολογιστή που βρίσκεται εγκατεστηµένο το Squid. Στην περίπτωση που το Squid βρίσκεται στον ίδιο υπολογιστή µε τον Firefox τότε στο πεδίο " ιαµεσολαβητής ΗΤΤΡ" εισάγουµε την διεύθυνση " " ή "localhost" και το port του Squid

7 Internet Explorer Αντίστοιχες ρυθµίσεις θα εφαρµόσουµε και στην περίπτωση του Internet Explorer. Πηγαίνουµε Εργαλεία Επιλογές Internet Καρτέλα Συνδέσεις Πλήκτρο Ρυθµίσεις τοπικού δικτύου. Εκεί επιλέγουµε "Χρησιµοποιήστε ένα διακοµιστή µεσολάβησης για το LAN" και εισάγουµε τα ίδια στοιχεία όπως και παραπάνω

8 Έλεγχος σωστής λειτουργίας του Squid Με τη χρήση του web browser που ρυθµίσαµε ώστε να συνεργάζεται µε το Squid επισκεπτόµαστε µια ιστοσελίδα πχ. Αν η ιστοσελίδα φορτώσει αυτό είναι µια ένδειξη ότι οι ρυθµίσεις µας είναι σωστές. Για να βεβαιωθούµε απόλυτα θα πρέπει να δούµε τα log files που τηρεί το Squid καθώς επίσης και αν ο κατάλογος που ορίσαµε να αποθηκεύονται τα αρχεία περιέχει όντως δεδοµένα. Στον κατάλογο C:\squid\var\logs εκτός των άλλων βρίσκουµε και το αρχείο store.log στο οποίο καταγράφονται ποια αρχεία θα αποθηκευτούν και ποια θα διαγραφούν από την µνήµη. Το ανοίγουµε και αν διαβάζουµε διάφορες εγγραφές του τύπου: SWAPOUT BFBE7DA5483AA8D9C89F1D855E image/gif 240/240 GET en_r2_c3_f3.gif τότε σηµαίνει ότι το Squid αποθηκεύει αρχεία στη µνήµη και λειτουργεί σωστά µε τις ρυθµίσεις που πραγµατοποιήσαµε. Ασκήσεις Πιο πάνω είδαµε πώς γίνονται οι ρυθµίσεις στο Squid ώστε να παρέχει βασική λειτουργικότητα σαν web cache. Στην συνέχεια µε διάφορες ασκήσεις πάνω στις ρυθµίσεις που µπορούν να γίνουν µέσα από το αρχείο squid.conf θα επεκτείνουµε τις δυνατότητες του Squid ώστε να αποκτήσουµε έλεγχο στους πόρους του δικτύου καθώς και στο ποιος και σε τι θα έχει πρόσβαση

9 Περιορισµός Πρόσβασης Το Squid µε τη χρήση των acl µας επιτρέπει να ορίσουµε κανόνες οι οποίοι θα επιτρέπουν ή αποτρέπουν την πρόσβαση στους χρήστες σε συγκεκριµένο περιεχόµενο. 1. Με την χρήση της acl url_regex να δηµιουργήσετε κανόνες που αποτρέπουν την πρόσβαση: α. σε url που περιέχουν τις λέξεις "porn" και "sex" β. σε url που παραπέµπουν σε συγκεκριµένους τύπους αρχείων πχ..avi,.mp3 γ. σε url µε βάση ορίσµατα που περιέχονται σε λίστα σε ξεχωριστό αρχείο. Οδηγίες: Η acl url_regex µε χρήση regular expressions συγκρίνει το url που έχει ζητήσει ο χρήστης µε τις λέξεις που έχει σαν όρισµα. Αν κάποιο από τα ορίσµατά της βρεθούν µέσα στο url τότε η acl επαληθεύεται. Στην συνέχεια ορίζουµε και τον κατάλληλο κανόνα. Συντάσσονται όπως παρακάτω: acl όνοµα_acl url_regex [-i] [regular expressions ή θέση αρχείου που τις περιέχει] Όπου [-i] καθορίζει αν το περιεχόµενο της regular expression θα είναι case sensitive ή όχι. http_access allow deny [!]acl1 [!]acl2 Τα ορίσµατα allow ή deny επιτρέπουν ή όχι πρόσβαση σύµφωνα µε τις διάφορες acl που δηλώνονται στη συνέχεια. Κάθε acl µπορεί να συνδυαστεί µε το σύµβολο! το οποίο αντιστοιχεί στη δυαδική πράξη ΝΟΤ. α. acl porn_sex url_regex-i porn sex http_access deny porn_sex β. acl avi_mp3 url_regex-i \.avi acl avi_mp3 url_regex-i \.mp3$ http_access deny avi_mp3 Στον παραπάνω κανόνα απαγορεύεται η πρόσβαση σε url που τελειώνουν σε.avi ή.mp3. Στις acl avi_mp3 οι χαρακτήρες "\" και "$" είναι ειδικοί χαρακτήρες που χρησιµοποιούνται στις regular expressions. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τη σύνταξη των regular expressions επισκεφθείτε την διεύθυνση γ. acl banned url_regex-i "c:/banned.txt" http_access deny banned - 8 -

10 Το αρχείο banned.txt µπορεί να περιέχει ολόκληρα url, λέξεις που περιέχονται στα url ή και regular expressions τοποθετηµένα ένα σε κάθε γραµµή. Το αρχείο µε τη λίστα ορισµάτων µπορεί να βρίσκεται αποθηκεµένο οπουδήποτε στο δίσκο αρκεί να δηλώσουµε την διαδροµή στο Squid µέσα από τον ορισµό της acl. 2. Να ορίσετε περιορισµούς πρόσβασης µε βάση τον τύπο περιεχοµένου (mime type) της απάντησης του origin server πχ video τύπου mpeg, περιεχόµενο σε flash κα. Οδηγίες: Στην περίπτωση αυτή θα χρησιµοποιήσουµε την εντολή http_reply_access συνδυασµένη µε όσες acl rep_mime_type µας χρειάζονται. Στην acl rep_mime_type εκτός από την ονοµασία της δηλώνουµε και το mime type που επιθυµούµε να διαχειριστούµε µε την http_reply_access. Το σύνολο των mime types βρίσκονται στην διεύθυνση Συντάσσεται όπως παρακάτω: acl όνοµα_acl rep_mime_type [mime type] acl all src 0/0 acl video rep_mime_type video/mpeg acl flash rep_mime_type application/x-shockwave-flash http_reply_access deny video http_reply_access deny flash http_reply_access allow all Η διαφορά εδώ µε την προηγούµενη άσκηση είναι ότι στην πρώτη περίπτωση το Squid ελέγχει την acl πριν επικοινωνήσει µε τον origin server. Αν η acl επαληθευτεί τότε εφαρµόζεται ο εκάστοτε κανόνας http_access. Στην δεύτερη περίπτωση το Squid επικοινωνεί µε τον origin server και ελέγχει την κεφαλίδα (header) της απόκρισής του. Αν η κεφαλίδα αυτή επαληθεύσει την rep_mime_type acl τότε εφαρµόζονται οι καθορισµένοι από το χρήστη http_reply_access κανόνες, επιτρέποντας ή αποτρέποντας την πρόσβαση. 3. Με χρήση της κατάλληλης acl να δηµιουργήσετε κανόνες που : α. να επιτρέπουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο µόνο στους υπολογιστές που αποτελούν ένα τοπικό δίκτυο (πχ το intranet µιας επιχείρησης). β. αποτρέπουν την πρόσβαση σε συγκεκριµένα ανεπιθύµητα domain names. Μπορεί ένας κακόβουλος χρήστης να παρακάµψει αυτούς του κανόνες; Αν ναι, πώς µπορεί να αντιµετωπιστεί το φαινόµενο αυτό; γ. να επιτρέπουν στο Squid να συνδέεται άµεσα σε ορισµένα sites χωρίς να ψάχνει πρώτα στην cache. α. Οδηγίες: Εδώ θα χρειαστούµε acl µε τύπο src η οποία δέχεται ως ορίσµατα ip διευθύνσεις. Θα πρέπει σε µία acl να ξεχωρίσουµε τις ip διευθύνσεις του δικτύου που θα παρέχουµε πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε µία άλλη όλες τις υπόλοιπες στις οποίες θα απαγορέψουµε την πρόσβαση. Συντάσσεται όπως παρακάτω: acl όνοµα_acl src [ip addresses] - 9 -

11 acl other_ips src 0/0 acl intranet src http_access allow intranet http_access deny other_ips Παρατηρήσεις: Αν το δίκτυο αποτελείται από πολλές ip δεν είναι βολικό να τις γράφουµε κάθε µια ξεχωριστά. Για τον λόγο αυτό µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε ip ranges πχ / για τις διευθύνσεις από ως και Η src acl εκτός από απλές διευθύνσεις ip µπορεί να δεχτεί και domain names σαν ορίσµατα. Ωστόσο όταν το Squid διαβάζει το αρχείο ρυθµίσεων δεν αποθηκεύει στην µνήµη το domain name αλλά την ip διεύθυνση που αντιστοιχεί σε αυτό την στιγµή εκείνη. Έτσι αν κατά τη διάρκεια λειτουργίας του Squid αλλάξει η ip διεύθυνση θα συνεχίσει να χρησιµοποιεί την παλιά, πράγµα που µπορεί να δηµιουργήσει προβλήµατα. β. Οδηγίες: Σε αυτή την περίπτωση θα χρησιµοποιήσουµε acl µε τύπο dstdomain. έχεται ως ορίσµατα domain names αλλά και αρχεία που περιέχουν λίστες, όπως είδαµε παραπάνω και στην acl url_regex. acl όνοµα_acl dstdomain [domain name ή θέση αρχείου που τa περιέχει] acl banned_domain dstdomain http_access deny banned_domain Παρατηρήσεις: Ο παραπάνω κανόνας απαγορεύει την πρόσβαση στο προκαθορισµένο domain name. Ωστόσο ένας κακόβουλος χρήστης µπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στο απαγορευµένο site αν αντί για domain name στο url χρησιµοποιήσει την ip διεύθυνσή του. Για να αποτρέψουµε τέτοιου είδους συµπεριφορά πρέπει να εµποδίσουµε όλες τις αιτήσεις που περιέχουν ip διευθύνσεις στα url µε χρήση της acl dstdom_regex. Συντάσσεται όπως η url_regex: acl όνοµα_acl dstdom_regex [-i] [regular expresion] Ο παρακάτω κανόνας απαγορεύει την πρόσβαση στο διαδίκτυο σε όποιον χρήστη δηµιουργεί αίτηση που περιέχει ip διεύθυνση στο url. acl ip_address dstdom_regex ^[0-9]+\.[0-9]+\.[0-9]+\.[0-9]+$ http_access deny ip_address

12 γ. Οδηγίες: Χρησιµοποιώντας πάλι την dstdomain acl αυτή τη φορά σε συνδυασµό µε τον κανόνα always_direct επιτυγχάνουµε το επιθυµητό αποτέλεσµα. Υποθέτουµε ότι θέλουµε αν συνδεόµαστε άµεσα, δηλαδή χωρίς αναζήτηση στην cache, στον server auth.gr. acl AUTH dstdomain.auth.gr always_direct allow AUTH Χρονοπρογραµµατισµός Πρόσβασης Το Squid παρέχει την δυνατότητα ρύθµισης της πρόσβασης στο διαδίκτυο µε τη χρήση χρονικών περιορισµών. Να δηµιουργήσετε κανόνες τέτοιους ώστε να επιτρέπουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο κατά τις εργάσιµες µέρες και ώρες (πχ ε - Πα και 07:00 16:00) µόνο σε υπολογιστές που ανήκουν στο τοπικό σας δίκτυο. Στο υπόλοιπο διάστηµα να επιτρέπετε ελεύθερη πρόσβαση. Οδηγίες: Οι χρονικοί προσδιορισµοί γίνονται µε τη χρήση της acl time η οποία συντάσσεται όπως παρακάτω: acl όνοµα_acl time [Ηµέρες] [Ω1:Λ1-Ω2:Λ2] Το όρισµα [Ηµέρες] αποτελεί µια σειρά χαρακτήρων (χωρίς κενά µεταξύ τους) που συµβολίζουν της µέρες της εβδοµάδας. Συγκεκριµένα S Sunday, M Monday, T Tuesday, W Wednesday, H Thursday, F Friday, A Saturday, D όλες οι µέρες της εβδοµάδας. Το όρισµα [Ω1:Λ1-Ω2:Λ2] συµβολίζει την αρχική και τελική ώρα σε 24ωρη µορφή. Πρέπει η τελική ώρα (Ω2:Λ2) να είναι µεγαλύτερη από την αρχική (Ω1:Λ1). Για παράδειγµα δεν µπορούµε να γράψουµε: acl foo time SMTWHFA 22:00-10:00 Το σωστό είναι: acl foo1 time SMTWHFA 22:00-23:59 acl foo2 time SMTWHFA 00:00-10:00 Αφού δηλώσουµε µε τα χρονικά διαστήµατα που επιθυµούµε θα πρέπει στη συνέχεια να προσδιορίσουµε τους υπολογιστές που θα επιτρέπουµε και αυτούς που θα απαγορεύουµε την πρόσβαση χρησιµοποιώντας την src acl. Έπειτα ορίζουµε τους κατάλληλους http_access κανόνες. acl all src 0/0-11 -

13 acl LAN src /24 acl ergasimers_meres time MTWHF 07:00-16:00 http_access allow LAN ergasimes_meres http_access deny all ergasimes_meres Καθορισµός ορίου εύρους ζώνης µε χρήση Delay Pools Με τις delay pools το Squid επιτρέπει στο διαχειριστή να καθορίσει πώς θα κατανεµηθεί το διαθέσιµο εύρος ζώνης στους χρήστες σύµφωνα µε διάφορους παράγοντες όπως την οµάδα στην οποία ανήκουν, το περιεχόµενο ή τις υπηρεσίες που ζητούν κλπ. 1. Υποθέστε ότι ένα τοπικό δίκτυο που αποτελείται από µερικούς υπολογιστές, έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο µε ταχύτητα 3Mbps. Να περιορίσετε την ταχύτητα πρόσβασης των υπολογιστών του δικτύου στο διαδίκτυο στα 2Mbps αφήνοντας το υπόλοιπο διαθέσιµο στον διαχειριστή για άλλες εργασίες (SNMP, web κτλ). Οδηγίες: Θα χρησιµοποιήσουµε µία delay pool τάξης 1 (class 1). Η ρύθµιση των παραµέτρων γίνεται µε το delay_parameters όπου θα ορίσουµε στο Squid να χρησιµοποιεί µονό τα 2Mbps µε ικανοποιητικό µέγεθος bucket (πχ διπλάσιο από την διαθέσιµη ταχύτητα). Τέλος θα πρέπει να δηµιουργήσουµε µια acl που να ορίζει τις ip διευθύνσεις του δικτύου στο οποίο θα εφαρµοστεί η delay pool. Σύνταξη: delay_pools N Το N συµβολίζει τον αριθµό των delay pools που θα χρησιµοποιήσουµε. delay_class pool_number class Το pool_number είναι ο αριθµός της συγκεκριµένης delay pool (πρέπει να είναι µικρότερος ή ίσος του N δηλαδή του συνολικού αριθµού delay pools που δηλώσαµε) και class o αριθµός της τάξης της (από 1 ως 3). delay_access pool_number allow deny [!]acl1... Pool_number είναι ο αριθµός της delay pool για την οποία θα ισχύσει ο κανόνας. Τα υπόλοιπα είναι παρόµοια µε τον κανόνα http_access. delay_parameters pool_number [rate1/max1 [rate2/max2 [rate3/max3]]] Ανάλογα µε την class της delay pool χρησιµοποιούµε και ισάριθµα ζευγάρια rate/max. Έτσι για µια class 2 delay pool χρησιµοποιούµε τα rate1/max1 και rate2/max2. Η τιµή rate καθορίζει τη µέγιστη ταχύτητα σε bytes/sec που θα χρησιµοποιεί το Squid σε περίπτωση που το ζητούµενο αντικείµενο δεν βρίσκεται αποθηκεµένο στην cache και η τιµή max το µέγιστο µέγεθος σε bytes του bucket, δηλαδή των αντικειµένων που έχουν ζητηθεί και δεν υπάρχουν στην cache, µετά το οποίο εφαρµόζεται το όριο ταχύτητος

14 acl LAN src /24 delay_pools 1 delay_class 1 1 delay_parameters / delay_access 1 allow LAN 2. Υποθέτουµε ότι το παραπάνω δίκτυο αποτελείται από 4 υπολογιστές στους οποίους θα ισοκατανεµηθεί το διαθέσιµο εύρος ζώνης, δηλαδή τα 2Mbps. Οδηγίες: Στην περίπτωση αυτή θα χρησιµοποιήσουµε µία delay pool δεύτερης τάξης (class 2). Τώρα στις παραµέτρους της delay pool ορίζουµε την ταχύτητα και το µέγεθος bucket που θα χρησιµοποιεί το Squid για πρόσβαση στο διαδίκτυο καθώς και την επιµέρους ταχύτητα και bucket που αντιστοιχεί σε κάθε υπολογιστή. Έτσι το Squid θα χρησιµοποιεί µονό τα 2Mbps µε αντίστοιχο µέγεθος bucket και στον κάθε έναν από τους χρήστες θα διατίθεται το ένα τέταρτο του διαθέσιµου εύρους ζώνης και του αρχικού bucket. acl LAN src /24 delay_pools 1 delay_class 1 2 delay_parameters / / delay_access 1 allow LAN 3. Έστω ότι το δίκτυο αποτελείται από απλούς και σηµαντικούς χρήστες. Να παρέχετε µεγαλύτερο εύρος ζώνης στους σηµαντικούς χρήστες από ότι στους απλούς. Οδηγίες: Για να παρέχουµε διαφορετικές υπηρεσίες στις δύο αυτές οµάδες χρηστών χρειαζόµαστε δύο delay pools τάξης 1 (class 1). Στις παραµέτρους κάθε delay pool θα ορίσουµε τα επιθυµητά µεγέθη ταχύτητας και bucket. Στους προνοµιούχους χρήστες θα επιτρέψουµε σύνδεση µε µεγαλύτερη ταχύτητα από ότι στους απλούς. Ο διαχωρισµός των χρηστών θα γίνει µε βάση τις ip διευθύνσεις από τις οποίες συνδέονται µε χρήση κατάλληλων acl. Μία acl για τους προνοµιούχους χρήστες και µία άλλη για όλους τους υπολοίπους. acl vip_users /24 acl common_users /24 delay_pools 2 delay_class 1 1 delay_class 2 1 delay_parameters /

15 delay_parameters / delay_access 1 allow vip_users delay_access 2 allow common_users Επικοινωνία µε άλλες caches Το Squid υποστηρίζει cache hierarchy, δηλαδή τη δυνατότητα προώθησης αιτηµάτων από µία cache σε άλλη. Έτσι σε περίπτωση που δεν υπάρχει στην µνήµη ένα αντικείµενο που έχει ζητηθεί µπορεί, αντί να το ζητήσει απευθείας από τον origin server, να επικοινωνήσει µε άλλες "γειτονικές" caches ελπίζοντας πως βρίσκεται αποθηκευµένο εκεί ώστε να το αποκτήσει. Αυτό αποδίδει µονό όταν η απόκτηση αντικειµένων από τις "γειτονικές" caches γίνεται ταχύτερα από τον origin server. Οι σχέσεις µεταξύ των caches σε µια ιεραρχία µπορεί να είναι parent ή sibling. Οι caches που ορίζονται ως parents είναι ανώτερες ιεραρχικά από τις siblings και η διαφορά τους είναι ότι αν ζητηθεί ένα αντικείµενο από µια parent cache και δεν βρεθεί στην µνήµη της, αυτή µπορεί µε τη σειρά της να το ζητήσει και να το αποκτήσει από τον origin server, πράγµα που δεν επιτρέπεται σε µια sibling cache. 1. Να ρυθµίσετε το Squid ώστε να συνεργάζεται µε άλλες τρεις caches που υποθετικά υπάρχουν σε ένα δίκτυο. Η µία από αυτές να οριστεί ως parent και οι υπόλοιπες ως siblings. Οδηγίες: Με την εντολή cache_peer δηλώνουµε το hostname ή την ip διεύθυνση της cache που θέλουµε να εντάξουµε στην ιεραρχία, τον τύπο της (parent ή sibling), τα http ή icp ports στα οποία "ακούει" η cache και κάποιες προαιρετικές επιλογές. Για κάθε cache που εντάσσουµε στην ιεραρχία προσθέτουµε και µια νέα cache_peer γραµµή. Συντάσσεται όπως παρακάτω: cache_peer hostname ή ip address type http-port icpport [options] Στη θέση [options] µπορούµε προαιρετικά να ορίσουµε διάφορες επιλογές που αφορούν την συµπεριφορά του Squid απέναντι στις caches που αποτελούν την ιεραρχία. Για παράδειγµα τον καθορισµό του µέγιστου αριθµού συνδέσεων προς µια γειτονική cache, την επιλογή γειτονικών caches µε βάση προκαθορισµένα βάρη κα. cache_peer parent cache_peer sibling cache_peer sibling Μία από τις siblings θεωρεί ότι η δική σας cache είναι parent ως προς αυτή, µε αποτέλεσµα να προωθεί δικά της cache misses σε εσάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να ανακτά η δική σας cache, παρά τη θέλησή σας, αντικείµενα για την άλλη cache που σηµαίνει άσκοπη σπατάλη του διαθέσιµου εύρους ζώνης. Να ρυθµίσετε κατάλληλα το Squid ώστε να αποτρέψει τέτοια συµπεριφορά

16 Οδηγίες: Στην περίπτωση αυτή µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε τον κανόνα miss_access, ο οποίος ενεργοποιείται µόνο όταν ζητηθεί από την cache µας ένα αντικείµενο το οποίο δεν βρίσκεται στην µνήµη της, επιτρέποντας ή όχι την ανάκτησή του από τον origin server. Mε κατάλληλες acl θα δηλώσουµε τις caches που επιθυµούµε µόνο να ανακτούν αντικείµενα που είναι ήδη αποθηκευµένα στη δική µας cache. Επίσης θα πρέπει να τους δώσουµε το δικαίωµα να κάνουν http και icp ερωτήµατα στην cache. Ο κανόνας miss_access συντάσσεται όπως και ο http_access. acl sibling src http_access allow sibling icp_access allow sibling miss_access deny sibling 3. Να ρυθµίσετε κατάλληλα το Squid ώστε κατά τη διάρκεια των εργάσιµων ωρών να προωθεί ανεπιθύµητα αιτήµατα (πχ πορνογραφία, youtube κτλ) σε µια parent cache µε hostname cache.block.net. Οδηγίες: Αρχικα θα δηλώσουµε την parent cache που θα χρησιµοποιήσουµε µε την εντολή cache_peer. Στην συνέχεια µε τις κατάλληλες acl θα ορίσουµε τη λίστα µε τα αιτήµατα που θέλουµε να προωθήσουµε και το χρονικό διάστηµα στο οποίο θέλουµε αυτό να γίνει. Τέλος µε χρήση του κανόνα cache_peer_access µπορούµε να επιτρέψουµε ή όχι πρόσβαση στην γειτονική cache σύµφωνα µε τις acl που ορίσαµε. cache_peer cache.block.net parent acl banned url_regex-i "c:/banned.txt" acl ergasimers_meres time MTWHF 07:00-16:00 cache_peer_access cache.block.net allow ergasimers_meres banned Πιστοποίηση αυθεντικότητας (authentication) στο Squid Το Squid υποστηρίζει τρεις τρόπους πιστοποίησης της αυθεντικότητας των χρηστών. Αυτοί είναι οι Basic, Digest και NTLM. Ο Basic είναι ο πιο απλός και λιγότερο ασφαλής από τους υπολοίπους. Οι Digest και NTLM είναι ασφαλέστεροι από τον Basic χρησιµοποιώντας κρυπτογραφηµένα µηνύµατα για την επικοινωνία. Καθένας από τους παραπάνω τρόπος πιστοποίησης της αυθεντικότητας χρησιµοποιεί διάφορα modules και βοηθητικές διεργασίες για να επιτύχει την πιστοποίηση τα οποία περιλαµβάνονται στη διανοµή του Squid

17 1. Να επιτρέψετε την πρόσβαση στο διαδίκτυο µονό σε πιστοποιηµένους από το Squid χρήστες. Οδηγίες: Αρχικά πρέπει να ορίσουµε το σύστηµα πιστοποίησης αυθεντικότητας που θα χρησιµοποιεί το Squid. Αυτό γίνεται µε χρήση της εντολής auth_param. Θα χρησιµοποιήσουµε Basic µε το NCSA module. Στην περίπτωση αυτή θα δηµιουργήσουµε ένα αρχείο κειµένου το οποίο θα περιέχει ζευγάρια µε τα ονόµατα των χρηστών και τους κωδικούς πρόσβασης πχ. username:password ένα σε κάθε γραµµή. Την θέση του αρχείου αυτού στο δίσκο θα τη δηλώσουµε σαν παράµετρο στο NCSA module. Στη συνέχεια στις επιλογές της εντολής auth_param θα πρέπει να ορίσουµε πόσες διεργασίες πιστοποίησης θα "τρέχουν" ταυτόχρονα, δηλαδή πόσοι χρήστες µπορούν να ταυτοποιηθούν την ίδια στιγµή (auth_param basic children), να ορίσουµε το χρόνο αδράνειας µε την πάροδο του οποίου ο χρήστης θα αποσυνδέεται αυτόµατα (auth_param basic credentialsttl) και τέλος το µήνυµα που θα εµφανίζεται όταν ζητείται όνοµα χρήστη και κωδικός πρόσβασης από το σύστηµα (auth_param basic realm). Έπειτα µε χρήση της proxy_auth acl καθορίζουµε την οµάδα χρηστών που χρειάζεται πιστοποίηση. Η proxy_auth acl δέχεται ξεχωριστά usernames σαν ορίσµατα ή την τιµή REQUIRED που επαληθεύει την acl µε την είσοδο κάθε έγκυρου συνδυασµού username και password. Τελικά µε µία εντολή http_access επιτρέπουµε την πρόσβαση στην παραπάνω οµάδα και µε µία ακόµη αποτρέπουµε πρόσβαση σε όλους τους άλλους χρήστες. #Ορισµός συστήµατος πιστοποίησης και των διαφόρων επιλογών auth_param basic program C:\squid\libexec\ncsa_auth.exe C:\squid\passwords.txt auth_param basic children 5 auth_param basic realm Σύστηµα Πιστοποίησης Squid auth_param basic credentialsttl 2 hours acl all src 0/0 acl allowed_users proxy_auth REQUIRED http_access allow allowed_users http_access deny all 2. Με χρήση του NCSA module πιστοποίησης αυθεντικότητας και των κατάλληλων delay pools να επιτρέψετε ταχύτερη πρόσβαση στο διαδίκτυο σε οµάδα προνοµιούχων χρηστών από τους υπόλοιπους χρήστες οι οποίοι θα έχουν πρόσβαση σε χαµηλότερες ταχύτητες. Οδηγίες: Στην περίπτωση αυτή θα ορίσουµε πάλι το σύστηµα πιστοποίησης ως Basic µε χρήση του NCSA module. Σαν όρισµα στην acl proxy_auth θα βάλουµε τα usernames των προνοµιούχων χρηστών. Επίσης θα πρέπει να δηµιουργήσουµε τις κατάλληλες delay pools που θα καθορίζουν τις ταχύτητες πρόσβασης για κάθε οµάδα χρηστών

18 #Ορισµος delay pools delay_pools 2 delay_class 1 1 delay_class 2 1 delay_parameters / delay_parameters /50000 #Ορισµός συστήµατος πιστοποίησης auth_param basic program C:\squid\libexec\ncsa_auth.exe C:\squid\passwords.txt auth_param basic children 5 auth_param basic realm Σύστηµα Πιστοποίησης Squid auth_param basic credentialsttl 2 hours acl all src 0/0 acl vip_users proxy_auth jim bob nick delay_access 1 allow vip_users delay_access 2 allow all Πηγές ιαδίκτυο uid_caching_proxy_server Βιβλία Squid: The Definitive Guide, Duane Wessels, O'Reilly Media Inc, ISBN:

19 2. Apache Web Server Ο Apache Web Server δηµιουργήθηκε από τον Robert McCool για το National Center for Super Computing Applications (NCSA) και τότε ονοµαζόταν NCSA HTTPd. Μετά την αποχώρηση του Robert McCool από την NCSA η ανάπτυξη του server καθυστερούσε µε αποτέλεσµα οι χρήστες του NCSA web server να ανταλλάσσουν δικά τους patches για τον server και δηµιούργησαν ένα forum για την καλύτερη διαχείριση τους, που εξελίχτηκε στο Apache Group. Το Apache Group χρησιµοποίησε τον πηγαίο κώδικα του web server της NCSA και τα διάφορα patches των χρηστών και δηµιούργησε τον Apache web server. Η πρώτη έκδοση διανεµήθηκε στο κοινό τον Απρίλιο του 1995 και ήταν η Το 1999 τα µέλη του Apache Group δηµιούργησαν το Apache Software Foundation για την οργάνωση και την παροχή οικονοµικής και νοµικής υποστήριξης για τον Apache Web Server. Ο Apache είναι ο πιο δηµοφιλής web server σήµερα. Σύµφωνα µε έρευνα της Netcraft τον Αύγουστο του 2008 o Apache κατέχει ποσοστό που αγγίζει το 50%, µε την Microsoft να ακολουθεί µε 35% και την Google µε 11%. Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τον Apache τον πιο δηµοφιλή web server: Είναι δωρεάν και open source που σηµαίνει ότι ο καθένας µπορεί να τον χρησιµοποιήσει χωρίς χρέωση και να µελετήσει τον πηγαίο κώδικα για να βρει σφάλµατα ή να προτείνει επεκτάσεις. "Τρέχει" σε κάθε σύστηµα, από Linux έως Windows και Mac OS X έως Solaris και FreeBSD. Είναι πλήρως παραµετροποιήσιµος και συνεργάζεται άριστα µε scripting γλώσσες (όπως πχ PHP, Perl κτλ) µε αποτέλεσµα την εύκολη επέκταση των δυνατοτήτων του. Εισαγωγή Παρακάτω θα δούµε βήµα-βήµα πως θα αποκτήσουµε την κατάλληλη έκδοση του Apache, πως γίνεται η εγκατάσταση και η ρύθµισή του. Τέλος θα ελέγξουµε αν έχουµε εφαρµόσει σωστά τα βήµατα µε αποτέλεσµα να λειτουργεί ο server. Πώς θα αποκτήσουµε τον Apache

20 Για να αποκτήσουµε την τελευταία και πιο ενηµερωµένη έκδοση του Apache θα πρέπει να µεταβούµε µε τη χρήση ενός web browser (Firefox, Internet Explorer κτλ) στη διεύθυνση Στη σελίδα αυτή υπάρχουν εκδόσεις για τα λειτουργικά συστήµατα Windows και Unix. Στην προκειµένη περίπτωση θα ασχοληθούµε µε την έκδοση για Windows. Πώς γίνεται η εγκατάσταση του Apache Για να ξεκινήσει η εγκατάσταση του Apache εκτελούµε το αρχείο που αποκτήσαµε από την παραπάνω ιστοσελίδα. Στη συνέχεια αφού αποδεχτούµε τους όρους χρήσης εµφανίζονται πληροφορίες σχετικά µε τον Apace, την έκδοση που εγκαθιστούµε κα. Συνεχίζοντας καλούµαστε να εισάγουµε πληροφορίες σχετικές µε τον server που θα δηµιουργήσουµε όπως το όνοµά του, το του διαχειριστή του καθώς και το port που θα χρησιµοποιεί

21 Στα επόµενα στάδια της εγκατάστασης καλούµαστε να επιλέξουµε αν θα γίνει Typical ή Custom εγκατάσταση και τον κατάλογο στον οποίο θα αντιγραφούν τα απαραίτητα αρχεία. Λίγο πριν ξεκινήσει η εγκατάσταση µας δίνεται η ευκαιρία να ανατρέξουµε και να τροποποιήσουµε τις ρυθµίσεις που κάναµε ως το σηµείο αυτό. Έπειτα αρχίζει η αντιγραφή των αρχείων και µόλις τελειώσει η διαδικασία εµφανίζεται µήνυµα ότι έγινε επιτυχώς

22 Πως ρυθµίζουµε τον Apache Αν τα παραπάνω βήµατα εκτελέστηκαν σωστά τότε µπορούµε να βρούµε όλα τα απαραίτητα αρχεία του Apache στον κατάλογο όπου έχει εγκατασταθεί και ορίσαµε νωρίτερα. Η ρύθµιση του Apache γίνεται µέσω διαφόρων αρχείων τα οποία έχουν κατάληξη.conf. Τα αρχεία αυτά µπορούµε να τα επεξεργαστούµε µε έναν απλό κειµενογράφο (πχ Notepad). Το πιο σηµαντικό από αυτά είναι το httpd.conf. Στο αρχείο αυτό περιέχονται ντιρεκτίβες (directives) και containers τα οποία καθορίζουν την συµπεριφορά και τις δυνατότητες του server. Κάθε στοιχείο µπορεί να ενεργοποιηθεί / απενεργοποιηθεί αν αφαιρέσουµε / προσθέσουµε µπροστά του το σύµβολο της δίεσης (#). Παρακάτω θα δούµε τα βασικά στοιχεία που πρέπει να τροποποιήσουµε για να πετύχουµε την λειτουργία του server. ServerRoot Καθορίζει τον κατάλογο στο οποίο υπάρχουν τα αρχεία ρύθµισης του server καθώς και τα αρχεία καταγραφής συµβάντων και σφαλµάτων. Listen Με την ντιρεκτίβα αυτή µπορούµε να καθορίσουµε την ip διεύθυνση και το port στα οποία ο server θα προσφέρει τις υπηρεσίες του. Αν θελήσουµε να εγκαταστήσουµε τον Apache σε οικιακό υπολογιστή µπορούµε να ορίσουµε µόνο την τιµή του port. Μπορούµε να επιλέξουµε οποιαδήποτε τιµή αλλά θα προτιµήσουµε την τιµή 80 η οποία χρησιµοποιείται συνήθως σε web servers. ServerAdmin Η διεύθυνση του διαχειριστή του server. Εάν κάποιος χρήστης αντιµετωπίσει κάποιο πρόβληµα µπορεί να επικοινωνήσει µε τον διαχειριστή στην προκαθορισµένη διεύθυνση . DocumentRoot Η ντιρεκτίβα αυτή ορίζει τον κατάλογο από τον οποίο ο server θα παρέχει αρχεία στους χρήστες που τον επισκέπτονται. Για παράδειγµα DocumentRoot "C:\website" οπού website ονοµάζεται ένας φάκελος που περιέχει διάφορα αρχεία, εικόνες, έγγραφα τα οποία είναι προσβάσιµα στους χρήστες. <Directory> </Directory> Χρησιµοποιώντας αυτό το container µπορούµε να οµαδοποιήσουµε εντολές οι οποίες απευθύνονται σε έναν κατάλογο ο οποίος προσφέρεται από τον server. Τέτοιες εντολές µπορεί να είναι η αποδοχή ή απαγόρευση εκτέλεσης CGI scripts ή ο καθορισµός πολιτικής πρόσβασης στον συγκεκριµένο κατάλογο από τους χρήστες. DirectoryIndex Καθορίζει το όνοµα του αρχείου που θα προσφέρει ο server όταν του ζητηθεί κάποιος κατάλογος. Για παράδειγµα DirectoryIndex index.html

23 ErrorLog Καθορίζει το όνοµα και τον κατάλογο που βρίσκεται υποθηκευµένο το αρχείο καταγραφής σφαλµάτων που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια λειτουργίας του server, πχ ErrorLog logs/error.log CustomLog Μπορούµε να ορίσουµε το όνοµα και τον κατάλογο που βρίσκεται αποθηκεµένο το αρχείο καταγραφής των αιτήσεων που επεξεργάζεται ο server πχ. CustomLog logs/access.log common Έλεγχος σωστής λειτουργίας του Apache Εφόσον έχει γίνει σωστά η εγκατάσταση του Apache θα πρέπει να τον ενεργοποιήσουµε. Για να διαπιστώσουµε ότι ο Apache λειτουργεί εκτελούµε το πρόγραµµα Apache Service Monitor το οποίο παρέχεται µαζί µε το λογισµικό του server. Στο πλαίσιο Service Status εµφανίζεται ο server που έχουµε εγκαταστήσει. Αν το εικονίδιο είναι πράσινο τότε ο server λειτουργεί. Αν το εικονίδιο είναι κόκκινο ο server έχει σταµατήσει να λειτουργεί. Πατάµε το πλήκτρο Start για να τον θέσουµε σε λειτουργία. Για να ελέγξουµε αν ο Apache server που εγκαταστήσαµε εξυπηρετεί τους χρήστες µε τον επιθυµητό τρόπο, µε τη χρήση ενός web browser θα µεταβούµε στη διεύθυνση ή Αν εµφανίζονται τα αρχεία που έχουµε ρυθµίσει τον Apache να προσφέρει, τότε ο server λειτουργεί σωστά και είναι έτοιµος για χρήση. Σε διαφορετική περίπτωση τροποποιούµε κατάλληλα το αρχείο httpd.conf και συµβουλευόµαστε τα error και access logs για να προσπαθήσουµε να κατανοήσουµε το πρόβληµα και να το επιλύσουµε

24 Ασκήσεις Virtual Hosts 1. Να δηµιουργήσετε διαφορετικούς virtual hosts που θα εξυπηρετούν διαφορετικούς τύπους χρηστών για κάθε host name πχ τους απλούς πελάτες µιας επιχείρησης στο και τους εταιρικούς στο b2b.shop.gr: α. οι οποίοι θα χρησιµοποιούν την ίδια ip διεύθυνση β. οι οποίοι θα χρησιµοποιούν τις διαφορετικές ip που είναι καταχωρηµένες για τον υπολογιστή που τρέχει ο Apache. γ. οι οποίοι θα χρησιµοποιούν την ίδια ip διεύθυνση αλλά διαφορετικά ports. α. Οδηγίες Αρχικά θα πρέπει στην ντιρεκτίβα (directive) NameVirtualHost να δηλώσουµε την διεύθυνση ip του υπολογιστή που θα φιλοξενεί τους διαφορετικούς virtual hosts. Η συγκεκριµένη ντιρεκτίβα πληροφορεί τον Apache ότι οι αιτήσεις για την συγκεκριµένη διεύθυνση θα διαχωρίζονται µε βάση το host name. Στη συνέχεια µε container τύπου <VirtualHost> θα ορίσουµε όσους virtual hosts µας είναι απαραίτητοι τοποθετώντας σαν όρισµα την διεύθυνση ip που χρησιµοποιήσαµε και στην ντιρεκτίβα NameVirtualHost. Μέσα στα <VirtualHost> containers θα υπάρχουν οι κατάλληλες ντιρεκτίβες που θα καθορίζουν το όνοµα του κάθε virtual host (ServerName) που θα εµφανίζεται στους χρήστες, την θέση στο δίσκο που βρίσκονται τα αρχεία που θα παρέχει ο κάθε host (DocumentRoot) και προαιρετικά διάφορες άλλες ντιρεκτίβες που καθορίζουν τις ιδιότητες και την συµπεριφορά τους πχ την θέση στο δίσκο των αρχείων καταγραφής πρόσβασης και σφαλµάτων, το του διαχειριστή, αν θα γίνει χρήση συστήµατος πιστοποίησης της αυθεντικότητας κα. NameVirtualHost #Virtual host για συναλλαγές µε απλούς πελάτες <VirtualHost > ServerAdmin DocumentRoot /www/shop_gr ServerName ErrorLog logs/shop_error_log </VirtualHost> #Virtual host για συναλλαγές µε άλλες επιχειρήσεις <VirtualHost > ServerAdmin DocumentRoot /www/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr ErrorLog logs/b2b_error_log </VirtualHost> Παρατηρήσεις:

25 Είναι απαραίτητο τα ονόµατα των ιστοσελίδων (στο παράδειγµα και b2b.shop.gr) να είναι καταχωρηµένα σε κάποια υπηρεσία DNS, διαφορετικά κανένας χρήστης δεν θα µπορεί να τις επισκεφτεί. Σαν όρισµα στα containers <VirtualHost> χρησιµοποιήσαµε συγκεκριµένες ip διευθύνσεις. Αυτή η πρακτική είναι κατάλληλη µόνο όταν έχουµε στατική ip διεύθυνση. Σε περίπτωση που η ip διεύθυνση αλλάζει δυναµικά και χρησιµοποιούµε µια λύση για δυναµικό DNS (πχ No-IP, DynDNS κτλ) µπορούµε σαν όρισµα στο <VirtualHost> να βάλουµε το χαρακτήρα αστερίσκο (*) ο οποίος ταυτίζεται µε κάθε διεύθυνση. Με αυτό τον τρόπο ο server θα είναι πάντα ρυθµισµένος σωστά όποτε και αν αλλάξει η ip του. β. Οδηγίες Στην περίπτωση αυτή δεν χρειάζεται να χρησιµοποιήσουµε την ντιρεκτίβα NameVirtualHost επειδή έχουµε δύο host names για δύο ip διευθύνσεις. <VirtualHost > DocumentRoot /www/docs/shop_gr ServerName # άλλες ντιρεκτίβες </VirtualHost> <VirtualHost > DocumentRoot /www/docs/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr # άλλες ντιρεκτίβες </VirtualHost> γ. Οδηγίες Εδώ χρειάζεται να ορίσουµε τα ports που θα ακούει o Apache µε την ντιρεκτίβα Listen. Listen 80 <VirtualHost :80> DocumentRoot /www/shop_gr ServerName # άλλες ντιρεκτίβες </VirtualHost> Listen 8080 <VirtualHost :8080> DocumentRoot /www/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr # άλλες ντιρεκτίβες </VirtualHost> Παρατηρήσεις

26 Η συνήθης πρακτική είναι η χρήση του port 80 από τους web servers για την παροχή υπηρεσιών. Ωστόσο µε την τεχνική αυτή δίνεται η δυνατότητα ελέγχου πολλών διαφορετικών συνόλων ρυθµίσεων όταν διατίθεται µόνο µια ip διεύθυνση προς χρήση καθώς επίσης και η παροχή υπηρεσιών όταν ο Πάροχος Υπηρεσιών ιαδικτύου (ISP) εµποδίζει εισερχόµενη κίνηση (traffic) σε ορισµένα ports πχ 80. Security 1. Να χρησιµοποιήσετε ένα από τα συστήµατα πιστοποίησης αυθεντικότητας που παρέχει ο Apache για να επιτρέψετε την πρόσβαση σε ευαίσθητους πόρους σε α. µεµονωµένους χρήστες, β. σε ένα σύνολο χρηστών, γ. οποιονδήποτε χρήστη υπάρχει καταχωρηµένος στο αρχείο των κωδικών πρόσβασης Οδηγίες: Μέσα σε ένα <Directory> container που του έχουµε δώσει ως όρισµα το τη θέση στο δίσκο του φακέλου που θέλουµε να προστατέψουµε θα περιλάβουµε τις απαραίτητες ντιρεκτίβες που υλοποιούν το σύστηµα πιστοποίησης αυθεντικότητας. Τέτοιες είναι οι: AuthType που καθορίζει τον τύπο του συστήµατος (Basic ή Digest), AuthName που εµφανίζει στο χρήστη µήνυµα ώστε να καταλάβει γιατί του ζητείται εισαγωγή προσωπικών στοιχείων, AuthUserFile που περιέχει τη διαδροµή όπου βρίσκεται το αρχείο µε τους κωδικούς πρόσβασης AuthGroupFile που περιέχει τη διαδροµή όπου βρίσκεται το αρχείο µε groups χρηστών, αν τα έχουµε ορίσει. Η ντιρεκτίβα αυτή είναι προαιρετική. require που καθορίζει ποιος θα πρέπει να πιστοποιηθεί. α. <Directory /www/restricred_area> AuthType Basic AuthName Restricred Area Log in AuthUserFile /www/passwords/passwd.txt require user john nick jane </Directory> β. <Directory /www/restricred_area> AuthType Basic AuthName Restricred Area Log in AuthUserFile /www/passwords/passwd.txt AuthGroupFile /www/groups/group.txt require group accountants </Directory> γ. <Directory /www/restricred_area>

27 AuthType Basic AuthName Restricred Area Log in AuthUserFile /www/passwords/passwd.txt require valid-user </Directory> Παρατηρήσεις: Το αρχείο κωδικών πρόσβασης είναι αρχείο κειµένου που περιέχει ζευγάρια µε τα ονόµατα των χρηστών και τους κωδικούς πρόσβασης πχ. username:password ένα σε κάθε γραµµή κωδικοποιηµένα µε διάφορους αλγόριθµους πχ (MD5, SHA1 κα). Ο Apache περιλαµβάνει ένα εργαλείο για τη δηµιουργία αρχείων κωδικών πρόσβασης, το htpasswd.exe που εκτελείται µέσω γραµµής εντολών. Τα group αρχεία είναι αρχεία κειµένου που περιλαµβάνουν λίστες µε group χρηστών της µορφής groupname: username username username [...] 2. Να επιτρέψετε ελεύθερη πρόσβαση στους πόρους του b2b.shop.gr από το intranet της επιχείρησης αλλά να απαιτείται ταυτοποίηση των χρηστών που επιθυµούν πρόσβαση από το διαδίκτυο. Οδηγίες: Στην περίπτωση αυτή θα δηµιουργήσουµε δύο virtual server µε το ίδιο περιεχόµενο. Ο ένας θα εξυπηρετεί τους χρήστες του intranet και ο άλλος τους χρήστες του διαδικτύου. Στον πρώτο θα χρησιµοποιήσουµε τις ντιρεκτίβες Allow και Deny που επιτρέπουν και αρνούνται την πρόσβαση αντίστοιχα από ip διευθύνσεις ή και host names. Στη συνέχεια µε την ντιρεκτίβα Order θα καθορίσουµε τη σειρά µε την οποία εκτελούνται οι Allow και Deny. Στον δεύτερο θα υλοποιήσουµε ένα σύστηµα πιστοποίησης της αυθεντικότητας. # ιεύθυνση του virtual host που εξυπηρετεί χρήστες του #διαδικτύου NameVirtualHost # ιεύθυνση του virtual host που εξυπηρετεί χρήστες του #intranet NameVirtualHost <VirtualHost > ServerAdmin webmaster@b2b.shop.gr DocumentRoot /www/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr <Directory /www/b2b_shop_gr> AuthType Basic AuthName B2B Shop Please log in AuthUserFile /www/passwords/passwd.txt require valid-user </Directory> </VirtualHost>

28 <VirtualHost > order deny,allow deny from all allow from /16 ServerAdmin DocumentRoot /www/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr </VirtualHost> 3. Να κρυπτογραφήσετε την επικοινωνία µε την ιστοσελίδα b2b.shop.gr χρησιµοποιώντας το πρωτόκολλο SSL. Οδηγίες: Αρχικά θα πρέπει να απευθυνθούµε σε κάποια αρχή πιστοποίησης (πχ Verisign, Thawte κα) η οποία θα µας παρέχει τα κατάλληλα πιστοποιητικά που θα διανείµουµε στους χρήστες µας. Αφού έχουµε αποκτήσει τα.crt και.key αρχεία δηλώνουµε την θέση τους µε τις ντιρεκτίβες SSLCertificateFile και SSLCertificateKeyFile αντίστοιχα. Στη συνέχεια ενεργοποιούµε το µηχανισµό του πρωτοκόλλου SSL µε τη ντιρεκτίβα SSLEngine. SSLCertificateFile /security/ssl/sslcert.crt SSLCertificateKeyFile /security/ssl/sslkey.key <VirtualHost :443> SSLEngine on ServerAdmin DocumentRoot /www/b2b_shop_gr ServerName b2b.shop.gr ErrorLog logs/b2b_error_log <Directory /www/b2b_shop_gr> AuthType Basic AuthName B2B Shop Please log in AuthUserFile /www/passwords/passwd.txt require valid-user </Directory> </VirtualHost> Παρατηρήσεις: Στο όρισµα του container VirtualHost έχουµε ορίσει το port 443 το οποίο χρησιµοποιείται συνήθως για κρυπτογραφηµένες µε SSL ιστοσελίδες. Για απευθείας πρόσβαση στην ιστοσελίδα, οι χρήστες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι πρέπει βάζουν τον αριθµό του port µετά από την διεύθυνση (b2b.shop.gr:443). Είναι πιο βολικό η πρόσβαση σε µια κρυπτογραφηµένη ιστοσελίδα να γίνεται µε χρήση συνδέσµων από µια µη κρυπτογραφηµένη

29 Στην άσκηση αυτή ορίσαµε τις ντιρεκτίβες SSLCertificateFile και SSLCertificateKeyFile έξω από το container VirualHost. Με αυτόν τον τρόπο µπορούµε να ενεργοποιούµε κατά βούληση τον µηχανισµό SSL σε όποιο virtual host ή directory επιθυµούµε. User Directories 1. Να επιτρέψετε στους χρήστες να διατηρούν ιστοσελίδες στον προσωπικό τους χώρο στον server σας πχ Οδηγίες: Κάνοντας χρήση της ντιρεκτίβας UserDir θα ορίσουµε τον κατάλογο από όπου θα εξυπηρετούνται τα αιτήµατα τύπου Χρησιµοποιούµε τον χαρακτήρα αστερίσκο (*) σαν µπαλαντερ στην περίπτωση που έχουµε πολλούς χρήστες. ιαφορετικά στη θέση του αστερίσκου θα είχαµε το username του χρήστη. UserDir /www/users/*/files/ 2. Να επιτρέψετε µόνο σε ορισµένους χρήστες να διατηρούν ιστοσελίδες. Οδηγίες: Αυτή τη φορά χρησιµοποιώντας σαν όρισµα στην UserDir τα enabled και disabled µπορούµε να ενεργοποιήσουµε ή όχι τους καταλόγους των χρηστών και µε την προσθήκη των usernames να ορίσουµε για ποιους χρήστες συγκεκριµένα θα προσφέρεται ή όχι η υπηρεσία. UserDir disabled UserDir enabled user1 user2 3. Να δώσετε την δυνατότητα στους χρήστες να µπορούν να εκτελούν cgi scripts από τις ιστοσελίδες τους. Οδηγίες: Σε ένα Directory container µε όρισµα τους καταλόγους των χρηστών τοποθετούµε τις ντιρεκτίβες Options και SetHandler. Η ντιρεκτίβα Options ελέγχει ποια χαρακτηριστικά του server θα είναι διαθέσιµα για τον συγκεκριµένο κατάλογο. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η ExecCGI επιτρέπει την εκτέλεση cgi scripts. Η ντιρεκτίβα SetHandler καθορίζει πώς θα ερµηνεύονται τα αρχεία που βρίσκονται στον συγκεκριµένο κατάλογο. <Directory /www/users/*/files/cgi-bin/> Options ExecCGI SetHandler cgi-script </Directory>

30 Παρατηρησεις: Η ντιρεκτίβα SetHandler δηλώνει ότι κάθε αρχείο στον κατάλογο θα ερµηνευτεί σύµφωνα µε τον τύπο που έχει στο όρισµά της. Έτσι για παράδειγµα ένα αρχείο εικόνας µπορεί να ερµηνευθεί από τον server ως cgi script. Χρησιµοποιώντας την AddHanndler ντιρεκτίβα µπορούµε να ορίσουµε ποια αρχεία θεωρούνται cgi scripts ανάλογα µε την επέκταση τους. <Directory /www/users/*/files/cgi-bin/> Options ExecCGI AddHanlder cgi-script.cgi SetHandler cgi-script </Directory> Πηγές ιαδίκτυο vey.html on-a-windows-xp-machine/ Βιβλία Apache Server 2.0 Bible, Mohammed J. Kabir, Hungry Minds Inc, ISBN: Apache The Definite Guide, 3 rd Edition, Ben Laurie, Peter Laurie, O Reilly Inc, ISBN:

31 3. HTML Η HTML (HyperText Markup Language) είναι µια γλώσσα προγραµµατισµού σχεδιασµένη για την δηµιουργία ιστοσελίδων στο διαδίκτυο. Είναι σχετικά εύκολη στην εκµάθηση και εξελίσσεται συνεχώς για να συµβαδίζει µε τις απαιτήσεις της εποχής. Αποτελείται από µικρούς κώδικες σε ένα αρχείο κειµένου που ονοµάζονται ετικέτες (tags). Το αρχείο αυτό αποθηκεύεται σαν.html αρχείο και µπορεί να προβληθεί από οποιονδήποτε φυλλοµετρητή (browser) όπως o Firefox ή o Internet Explorer. Οι ετικέτες διαχωρίζουν το κανονικό κείµενο από τον HTML κώδικα και καθορίζουν τι θα προβληθεί και µε ποιο τρόπο από τον browser πχ αν το κείµενο θα είναι µε έντονα γράµµατα, αν θα υπάρχουν εικόνες κα. Το 1989, στο CERN στην Ελβετία, ο Tim Berners-Lee είχε την ιδέα ενός συστήµατος διασυνδεδεµένων πληροφοριών συµβατό µε τους διαφορετικούς υπολογιστές που χρησιµοποιούνταν, από απλά τερµατικά ως mainframes, και δηµιουργεί το World Wide Web (WWW) και µαζί την γλώσσα HTML για να το περιγράψει. Η HTML βασίστηκε στην προϋπάρχουσα SGML (Standard Generalized Mark-up Language) η οποία χρησιµοποιούνταν διεθνώς για την περιγραφή κειµένου µε αποτέλεσµα την ευκολότερη αποδοχή της από την κοινότητα του διαδικτύου. Τον Σεπτέµβριο του 1991 ξεκινά ανοιχτή συζήτηση για το Web και την HTML στην ηλεκτρονική ταχυδροµική λίστα WWW-talk. Τον Ιούλιο του 1994 ο Dan Connolly και οι συνεργάτες του εκδίδουν τις προδιαγραφές της HTML 2 αφού είχαν κυκλοφορήσει νωρίτερα ένα προσχέδιο (draft) για σχολιασµό από την διαδικτυακή κοινότητα. Το Μάρτιο του 1995 ο Dave Raggett δηµοσιεύει στο διαδίκτυο ένα προσχέδιο για την HTML 3. Το προσχέδιο αυτό δεν έγινε ποτέ επίσηµο µε αποτέλεσµα οι browsers να υποστηρίζουν µόνο µερικές από τις βελτιώσεις που προτείνονταν. Καθώς δηµιουργούνταν όλο και περισσότερα tags αποκλειστικά για ορισµένους browsers ήταν φανερό ότι έπρεπε να βρεθεί κάποιο πρότυπο. Το 1994 ιδρύθηκε το World Wide Web Consortium (W3C) για το σκοπό αυτό. Η πρώτη εργασία του W3C είχε την κωδική ονοµασία Wilbur και τον Ιανουάριο του 1997 έγινε επίσηµη ως HTML 3.2. Τον Απρίλιο του 1998 έγινε επίσηµο το προσχέδιο Cougar ως το πρότυπο HTML 4.0 το οποίο χρησιµοποιούσε λειτουργίες του ανεπίσηµου HTML 3.0 draft και υποστήριζε την νέα περιγραφική γλώσσα Cascading StylesSheets (CSS). Τον Ιανουάριο του 2000 το W3C εκδίδει τις προδιαγραφές της XHTML 1.0 η οποία εµπεριέχει ιδέες από την XML, µια πιο περίπλοκη περιγραφική γλώσσα, και από τότε συνυπάρχει σαν πρότυπο µε την HTML

32 Ασκήσεις 1. Να δηµιουργήσετε ιστοσελίδα µε τίτλο My first web page που απλά θα περιέχει την φράση Hello world! Οδηγίες: Θα χρησιµοποιήσουµε µόνο τα tags <html>, <head>, <title> και <body>. Η ετικέτα <html> δηλώνει ότι το αρχείο είναι αρχείο ιστοσελίδας. Μέσα στην ετικέτα <head> περιλαµβάνεται ο τίτλος της σελίδας µε την ετικέτα <title> καθώς και άλλες πληροφορίες για τον τρόπο προβολής της από τον browser. Η ετικέτα <body> είναι εκείνη µέσα στην οποία τοποθετούνται τα περιεχόµενα της ιστοσελίδας πχ κείµενο, εικόνες κα. <html> <head> <!--Εδώ βρίσκεται ο τίτλος της σελίδας µου --> <title> My first web page </title> </head> <body> Hello world! </body> </html> Παρατηρήσεις: Μπορούµε να προσθέτουµε σχόλια µέσα στη σελίδα είτε για να µας υπενθυµίζουν τη λειτουργία του συγκεκριµένου τµήµατος κώδικα είτε σαν προσωπικές σηµειώσεις. Οτιδήποτε τοποθετήσουµε ανάµεσα στα σύµβολα <!-- και --> ερµηνεύεται ως σχόλιο από τον browser και δεν εµφανίζεται. 2. Να προσθέσετε κείµενο στην ιστοσελίδα σας το οποίο θα είναι µορφοποιηµένο µε διάφορους τρόπους πχ έντονα γράµµατα, πλάγια, υπογραµµισµένα, σε µορφή εκθέτη και δείκτη κτλ. Κάθε τύπος µορφοποιηµένου κειµένου θα πρέπει να εµφανίζεται σε ξεχωριστή γραµµή. Οδηγίες: Θα χρησιµοποιήσουµε τις διάφορες ετικέτες µορφοποίησης κειµένου που προσφέρει η HTML όπως πχ την <b> για έντονα γράµµατα και την <i> για πλαγιασµένα. Για την αλλαγή γραµµής θα χρησιµοποιήσουµε την ετικέτα <br> <html> <head> <title>my first web page</title> </head> <body> <b>κείµενο µε έντονα γράµµατα</b><br> <i>κείµενο µε πλάγια γράµµατα</i><br> <u>υπογραµµισµένο κείµενο</u><br> Κείµενο ως ^{εκθέτης}<br>

33 Κείµενο ως _{δείκτης}<br> <del>κείµενο µε διακριτική διαγραφή</del><br> </body> </html> Παρατηρήσεις: Παραπάνω από µια ετικέτες µορφοποίησης µπορούν να συνδυαστούν στο ίδιο τµήµα κειµένου πχ για γράµµατα έντονα και πλάγια ταυτόχρονα. Η ετικέτα <br> είναι απαραίτητη για την αλλαγή γραµµή καθώς το κείµενο δεν αλλάζει σειρά στο σηµείο που πατήσαµε το πλήκτρο Enter στο πληκτρολόγιο. Επίσης η συγκεκριµένη ετικέτα καθώς και µερικές ακόµα δεν έχουν ετικέτα τέλους (end tag). 3.α. Να µορφοποιήσετε το κείµενο της ιστοσελίδας σας σε παραγράφους στοιχισµένες αριστερά, δεξιά και στο κέντρο της σελίδας. β. Να δηµιουργήσετε λίστες κειµένου αταξινόµητες (µε χρήση κουκκίδων, bullets) και ταξινοµηµένες (αριθµηµένες). α. Οδηγίες: Με την ετικέτα <p> δηλώνουµε την αρχή της παραγράφου και µε την χρήση της ιδιότητας (attribute) align την στοίχιση. <p>παράγραφος στοιχισµένη στα αριστερά</p> <p align= center >Παράγραφος στοιχισµένη στο κέντρο</p> <p align= right >Παράγραφος στοιχισµένη στα δεξιά</p> Παρατηρήσεις: Στην περίπτωση της αριστερής στοίχισης της παραγράφου δεν χρειάζεται να προσθέσουµε την ιδιότητα align=left καθώς εξορισµού το κείµενο στοιχίζεται αριστερά. Συνήθως η ετικέτα τέλους </p> µπορεί να παραληφθεί β. Οδηγίες: Για τη δηµιουργία λιστών λειτουργούµε µε τον εξής τρόπο: µια ετικέτα δηλώνει τον τύπο της λίστας (ταξινοµηµένη ή µη) και περικλείει άλλες ετικέτες, µια για κάθε στοιχείο στη λίστας. Για αταξινόµητες λίστες χρησιµοποιούµε την ετικέτα <ul>, για ταξινοµηµένες την <ol> και για τα επιµέρους στοιχεία την <li>. Σε µια αταξινόµητη λίστα µπορούµε προαιρετικά να χρησιµοποιήσουµε την ιδιότητα type για να καθορίσουµε την µορφή της κουκίδας πχ κύκλος, τετράγωνο κα. Η ιδιότητα αυτή εφαρµόζεται στην <ul> ώστε να επιδρά σε όλη τη λίστα αλλά και στην <li> για µεµονωµένα στοιχεία. Σε µια ταξινοµηµένη λίστα µε την ιδιότητα type µπορούµε να επιλέξουµε διαφορετικούς τύπους αρίθµησης (αριθµούς, Αγγλικά-Λατινικά, κεφαλαία-µικρά). <!--Αταξινόµητη λίστα µε διαφορετικά είδη κουκκίδων--> <ul> <li type= circle >Κύκλος</li> <li type= square >Τετράγωνο</li> <li>μαύρη κουκκίδα</li> </ul>

34 <!--Ταξινοµηµένη λίστα µε διαφορετικά είδη αρίθµησης--> <ol type= A > <li>επιλεγµένος τύπος αρίθµησης της λίστας</li> <li type= a >Αρίθµηση µε µικρά Αγγλικά</li> <li>επιλεγµένος τύπος αρίθµησης της λίστας</li> <li type= i >Αρίθµηση µε µικρά Λατινικά</li> <li >Επιλεγµένος τύπος αρίθµησης της λίστας</li> <li type= I >Αρίθµηση µε κεφαλαία Λατινικά</li> <li>επιλεγµένος τύπος αρίθµησης της λίστας</li> </ol> Παρατηρήσεις: Ο προεπιλεγµένος τύπος κουκκίδας σε µια αταξινόµητη λίστα είναι ο µαυρισµένος κύκλος και ο προεπιλεγµένος τύπος αρίθµησης σε µια ταξινοµηµένη λίστα είναι τα αριθµητικά ψηφία 1, 2, 3 κοκ. Σε µια ταξινοµηµένη λίστα µπορούµε να καθορίσουµε από ποιόν αριθµό θα ξεκινάει η λίστα µε την ιδιότητα start στην ετικέτα <ol> καθώς και να ορίζουµε αριθµούς σε κάθε στοιχείο ξεχωριστά µε την ιδιότητα value στην ετικέτα <li>. 4. Να µορφοποιήσετε συγκεκριµένο τµήµα κειµένου στην ιστοσελίδα σας ως προς τη γραµµατοσειρά, το µέγεθος και το χρώµα. Οδηγίες: Με χρήση της ετικέτας <font> και των κατάλληλων ιδιοτήτων της θα πετύχουµε το επιθυµητό αποτέλεσµα. Με την ιδιότητα face µπορούµε να ορίσουµε την γραµµατοσειρά, µε την size το µέγεθος και µε την color το χρώµα. Η ιδιότητα size παίρνει τιµές από 1 (το πιο µικρό µέγεθος) ως 7 (το µεγαλύτερο µέγεθος). Αν δεν χρησιµοποιήσουµε την ιδιότητα size η προεπιλεγµένη τιµή είναι η 3. Για να ορίσουµε το χρώµα µε την ιδιότητα color χρησιµοποιούµε είτε δεκαεξαδικό κώδικα χρωµάτων (HEX code πχ #00FF00) είτε κάποιες προκαθορισµένες λέξεις που αντιστοιχούν σε χρώµατα, για παράδειγµα για το κίτρινο χρησιµοποιούµε τη λέξη yellow αντιστοιχεί στον κώδικα #ffff00 <html> <head> <title>my first web page</title> </head> <body> <p>στην παράγραφο αυτή έχουµε κείµενο χωρίς ιδιαίτερη µορφοποίηση</p> <p><font face= Arial size= 4 color= blue >Για το κείµενο αυτής της παραγράφου χρησιµοποιούµε γραµµατοσειρά Arial, µε χρώµα µπλέ και µεγαλύτερο κατά µια τάξη µεγέθους από την προεπιλεγµένη τιµή.</font></p> <p><font face= Verdana size= 2 color= # >Για το κείµενο αυτής της παραγράφου χρησιµοποιούµε γραµµατοσειρά

35 Verdana, µε χρώµα πράσινο και µικρότερο κατά µια τάξη µεγέθους από την προεπιλεγµένη τιµή.</font></p> </body> </html> Παρατηρήσεις: Χρειάζεται προσοχή κατά τη χρήση της ετικέτας <font> καθώς πρέπει να ορίζουµε γραµµατοσειρές οι οποίες θα υπάρχουν όχι µόνο στον δικό µας υπολογιστή αλλά και στους υπολογιστές των χρηστών που προβάλλουν την σελίδα µας µέσω διαδικτύου. Αν µια γραµµατοσειρά που χρησιµοποιούµε δεν υπάρχει αποθηκευµένη στον υπολογιστή του χρήστη που επισκέπτεται την σελίδα µας θα αντικατασταθεί αυτόµατα από τον browser µε την Times New Roman. Έτσι καλό είναι να χρησιµοποιούνται οι πιο δηµοφιλείς γραµµατοσειρές όπως οι παρακάτω: Arial, Times New Roman, Verdana, Courier New, Garamond κα. 5. Να εισάγετε στην ιστοσελίδα σας υπερσυνδέσµους (hyperlinks): α. προς άλλα αρχεία (.html) που βρίσκονται στον ίδιο υπολογιστή όπου φιλοξενείται η ιστοσελίδα σας. β. σε διάφορα σηµεία µέσα στην ίδια την ιστοσελίδα σας. γ. προς ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. α. Οδηγίες: Με την ετικέτα <a> (anchor) και την href ιδιότητά της µπορούµε να δηµιουργήσουµε συνδέσµους από την σελίδα στην οποία εργαζόµαστε σε άλλες. Ανάµεσα στις ετικέτες αρχής και τέλους υπάρχει κείµενο που περιγράφει τον σύνδεσµο. Το κείµενο αυτό εµφανίζεται από τους browsers υπογραµµισµένο και µε διαφορετικό χρώµα ώστε να ξεχωρίζει από το απλό κείµενο. <a href= page1.html >Τοπικός σύνδεσµος 1</a> <br><a href= htmldocs/page2.html >Τοπικός σύνδεσµος 2</a> <br><a href=../page3.html >Τοπικός σύνδεσµος 3</a> Παρατηρήσεις: Στον πρώτο σύνδεσµο το αρχείο βρίσκεται στον ίδιο κατάλογο µε την ιστοσελίδα στην οποία εργαζόµαστε. Στον δεύτερο, αν ιστοσελίδα µας είναι αποθηκευµένη στον κατάλογο C:\my_website, το αρχείο βρίσκεται στον κατάλογο C:\my_website\htmldocs\. Στον τρίτο σύνδεσµο το αρχείο βρίσκεται ένα επίπεδο ψηλότερα. Κάθε../ ορίζει στον browser να πάει ένα επίπεδο πιο πάνω από το τρέχων. β. Οδηγίες: Με χρήση της ετικέτας <a> και της ιδιότητας name µπορούµε να ορίσουµε ονοµασίες σε διάφορα σηµεία της ιστοσελίδας µας. Έπειτα δηµιουργούµε τους υπερσυνδέσµους που τα αφορούν χρησιµοποιώντας στην ιδιότητα href το σύµβολο της δίεσης # ακολουθούµενο από το όνοµα που έχουµε ορίσει νωρίτερα µε την ιδιότητα name

36 <br><a name= top ></a> <br><a href= #eis >Εισαγωγή</a> <br><a href= #kef1 >Κεφάλαιο 1</a> <br><a href= #kef2 >Κεφάλαιο 2</a> <a name= eis ></a> <p>εισαγωγή</p> <!-- κείµενο --> <a name= kef1 ></a> <p>κεφάλαιο 1</p> <!-- κείµενο --> <a name= kef2 ></a> <p>κεφάλαιο 2</p> <!-- κείµενο --> <a href= #top >Επιστροφή στην κορυφή</a> Παρατηρήσεις: Ένας άλλος τρόπος για να ονοµατίζουµε τα διάφορα σηµεία στην ιστοσελίδα µας είναι η χρήση της ιδιότητας id η οποία µπορεί να εφαρµοστεί σε κάθε ετικέτα της HTML. Έτσι για παράδειγµα έχουµε: <a href= #kef1 >Κεφάλαιο 1</a>... <p id= kef1 >Κεφάλαιο 1</p> γ. Οδηγίες: Πάλι θα χρησιµοποιήσουµε την ετικέτα <a> και την ιδιότητα href ορίζοντας συνδέσµους σε διευθύνσεις στο διαδίκτυο. <a href= >Τµήµα Πληροφορικής ΑΠΘ</a> <a href= ing_easy_gold >Starting Morrowind: Making Easy Gold</a> Παρατηρήσεις: Όπως βλέπουµε παραπάνω µπορούµε να προβάλλουµε συγκεκριµένα σηµεία των ιστοσελίδων που συνδέουµε χρησιµοποιώντας τη δίεση και το όνοµα του σηµείου στην ιδιότητα href. 6. Να εµπλουτίσετε την ιστοσελίδα σας προσθέτοντας εικόνες. Πειραµατιστείτε µε τους δυνατούς τρόπους στοίχισης των εικόνων και του κειµένου τις περιβάλλει

37 Οδηγίες: Για να εισάγουµε εικόνες σε µια ιστοσελίδα χρησιµοποιούµε την ετικέτα <img> συνδυασµένη απαραίτητα µε την ιδιότητα src στην οποία ορίζουµε που βρίσκεται αποθηκευµένη η εικόνα που θα εισάγουµε. Προαιρετικά µπορούµε να χρησιµοποιούµε και την ιδιότητα alt η οποία περιέχει µια περιγραφή της εικόνας. Για την στοίχιση της εικόνας χρησιµοποιούµε την ιδιότητα align. <p><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech">το κείµενο ξεκινά κάτω δεξιά της εικόνας</p> Εισαγωγή εικόνας µε την ετικέτα <img> <p><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech" align="left">η εικόνα είναι στοιχισµένη στα αριστερά και το κείµενο ξεκινά πάνω δεξιά και συνεχίζει προς τα κάτω.</p> Στοίχιση στα αριστερά <p><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech" align="right">η εικόνα είναι στοιχισµένη στα δεξιά και το κείµενο ξεκινά πάνω αριστερά και συνεχίζει προς τα κάτω.</p> Στοίχιση στα δεξιά

38 <p><img src="rbtech.jpg" alt="robot" align="top">με στοίχιση top η εικόνα είναι στοιχισµένη στα αριστερά και το κείµενο ξεκινά από την κορυφή δίπλα από την εικόνα για µία µόνο σειρά και µετά συνεχίζει από κάτω της</p> Στοίχιση top <p><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech" align="middle">με στοίχιση middle η εικόνα είναι στοιχισµένη στα αριστερά και το κείµενο ξεκινά από την µέση δίπλα από την εικόνα για µία µόνο σειρά και µετά συνεχίζει από κάτω της</p> Στοίχιση middle Παρατηρήσεις: Αν και δεν είναι επιβεβληµένη η χρήση της ιδιότητας alt καλό είναι να µη παραλείπεται καθώς κάποιοι χρήστες πιθανώς να έχουν απενεργοποιηµένη την προβολή γραφικών στον browser τους ή ακόµα και κάποια προβλήµατα όρασης. Το µέγεθος των εικόνων ποικίλει από µερικά bytes έως και αρκετά Mbytes. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να καθυστερεί η φόρτωσή τους από τον browser. Έτσι εµφανίζεται πρώτα το κείµενο και αργότερα οι εικόνες µε συνέπεια να χαλάει η εµφάνιση και η µορφή της ιστοσελίδας µας µέχρι να φορτώσουν. Αυτό µπορεί να αποφευχθεί αν χρησιµοποιήσουµε τις προαιρετικές ιδιότητες της ετικέτας <img>, height και width. Με τις ιδιότητες αυτές εισάγουµε τις διαστάσεις της εικόνας σε pixels και ο browser διατηρεί ένα χώρο αυτών των διαστάσεων κενό µέχρι να φορτώσουν οι εικόνες µε αποτέλεσµα να µη χαλάει η εµφάνιση της σελίδας

39 Παράδειγµα: <p><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech" height="132" width="174">ο browser διατηρεί τον προκαθορισµένο χώρο κενό αν δεν φορτώσει η εικόνα διατηρώντας την εµφάνιση της ιστοσελίδας</p> Χρήση ιδιοτήτων height και width 7. Να χρησιµοποιήσετε µια εικόνα ως υπερσύνδεσµο. Στη συνέχεια να δηµιουργήσετε ένα image map δηλαδή µια εικόνα η οποία περιέχει συνδέσµους σε διάφορα σηµεία πάνω της. Οδηγίες: Στην πρώτη περίπτωση απλά τοποθετούµε µια ετικέτα <img> σε µια <a>. <a href= ><img src="rbtech.jpg" alt="rbtech">rbtech.gr</a> Παρατηρήσεις: Συνήθως οι browsers εµφανίζουν ένα έγχρωµο πλαίσιο γύρω από την εικόνα που έχουµε ως υπερσύνδεσµο. Το πλαίσιο αυτό χρησιµεύει στο να καταλαβαίνει ο χρήστης ότι η εικόνα λειτουργεί ως υπερσύνδεσµος και τα χρώµατά του (συνήθως µπλε και κόκκινο) βοηθούν το χρήστη να βλέπει αν έχει ακολουθήσει ξανά τον σύνδεσµο. Με την ιδιότητα border της ετικέτας <img> µπορούµε να απενεργοποιήσουµε το πλαίσιο θέτοντας της την τιµή 0. Αν επιθυµούµε παχύτερο πλαίσιο θέτουµε όλο και µεγαλύτερες τιµές (1, 2, 3 κοκ) που αντιστοιχούν σε pixels. Οδηγίες για image map: Αυτό που θα κάνουµε είναι πρώτα να εισάγουµε µια εικόνα στην σελίδα µας (.gif ή.jpeg) και µε κατάλληλο κώδικα να περιγράψουµε τις συντεταγµένες οπού βρίσκονται οι σύνδεσµοι πάνω στην εικόνα. Αρχικά ορίζουµε ότι η εικόνα µας θα λειτουργεί ως image map µε την ιδιότητα ismap και το όνοµα του map που θα χρησιµοποιηθεί µε την ιδιότητα usemap. Στη συνέχεια, µέσα την ετικέτα <map> και αφού της ορίσουµε ένα όνοµα µε την ιδιότητα name, τοποθετούµε τόσες ετικέτες area όσοι είναι και οι σύνδεσµοι πάνω στην εικόνα. Στην ετικέτα area υπάρχουν οι εξής ιδιότητες: shape η οποία καθορίζει το σχήµα της επιφάνειας του συνδέσµου, coords η οποία ορίζει τις συντεταγµένες της επιφάνειας, href που ορίζει το url του συνδέσµου και title η οποία προβάλει τον τίτλο του συνδέσµου σε ένα αναδυόµενο παράθυρο

40 <!-- Ορισµός εικόνας ως map --> <img src="friends.jpg" usemap="#friends" ismap="ismap" border="0" alt="friends"> <!-- Ορισµός map --> <map name="friends"> <!-- Ορισµός περιοχών του image map --> <area shape="rect" coords="38,123,83,170" href=" title="chandler"> <area shape="rect" coords="104,79,139,118" href=" title="joey"> <area shape="rect" coords="154,74,195,107" href=" title="ross"> <area shape="rect" coords="98,144,140,179" href=" title="monica"> <area shape="rect" coords="146,142,187,177" href=" title="phoebe"> <area shape="rect" coords="185,127,245,160" href=" title="rachel"> </map> Παράδειγµα image map Παρατηρήσεις: Η ιδιότητα shape δέχεται και άλλα σχήµατα ως τιµές (point, circle, poly) αλλά για λόγους ευκολίας χρησιµοποιούµε µόνο το παραλληλόγραµµο (rect). Οι συντεταγµένες είναι της µορφής x1,y1,x2,y2 όπου x1,y1 είναι οι συντεταγµένες της πάνω αριστερά γωνίας του παραλληλογράµµου και x2,y2 της κάτω δεξιά. Για να βρούµε τις συντεταγµένες του σηµείου που επιθυµούµε µπορούµε

41 να χρησιµοποιήσουµε ένα οποιοδήποτε πρόγραµµα επεξεργασίας εικόνας πχ MS Paint. 8. Να δηµιουργήσετε το προσωπικό σας ηλεκτρονικό βιογραφικό σηµείωµα χρησιµοποιώντας πίνακες. Το βιογραφικό σας σηµείωµα θα πρέπει να περιέχει µια φωτογραφία σας, τα στοιχεία σας (όνοµα, διεύθυνση, τηλέφωνο, κτλ.), ενδιαφέροντα κλπ. Να µορφοποιήσετε τον πίνακα όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Οδηγίες: Για να δηµιουργήσουµε ένα πίνακα χρησιµοποιούµε τις ετικέτες <table>, η οποία δηλώνει την αρχή του πίνακα, <tr> µε την οποία δηµιουργούµε σειρές στον πίνακα και <td> η οποία δηµιουργεί κελιά στις σειρές του πίνακα. Το περιεχόµενο του πίνακα µπορεί να είναι οτιδήποτε από απλό κείµενο ως άλλοι πίνακες. Χρήσιµες ιδιότητες της ετικέτας <table> είναι η border, η οποία µε την παρουσία της ενεργοποιεί το πλαίσιο του πίνακα και η cellspacing µε την οποία ρυθµίζουµε το πάχος σε pixels του πλαισίου. Για την µορφοποίηση των σειρών και των κελιών θα χρησιµοποιήσουµε τις ιδιότητες valign για κάθετη στοίχιση του περιεχοµένου (πάνω, κάτω µέση), align για οριζόντια στοίχιση (αριστερά, δεξιά, µέση), height για να ορίσουµε το ύψος σε pixels, bgcolor για τη αλλαγή χρώµατος παρασκηνίου και colspan για να ορίσουµε πόσες στήλες θα καταλαµβάνει ένα κελί. Με την ετικέτα <caption> η οποία τοποθετείται µέσα στην <table> µπορούµε να ορίσουµε µια επικεφαλίδα στον πίνακα. <html> <head> <title>e-cv</title> </head> <body>

42 <!-- κυρίως πίνακας µε 2 κελία τα οποία περιέχουν από ένα υποπίνακα--> <table> <!--Τίτλος κυρίως πίνακα --> <caption> <font size=5><b>ηλεκτρονικό Βιογραφικό Σηµείωµα</b></font> <br><br> </caption> <td valign=top> <table> <!--υποπίνακας που περιέχει την εικόνα στο 1ο κελί του κυρίως πίνακα--> <td><img src="rbtech.jpg"></td> </table> <!--τέλος 1ου υποπίνακα--> </td> <td> <!--υποπίνακας µέσα στο 2ο κελί του κυρίως πίνακα--> <table border cellspacing="1"> <tr bgcolor="#33ccff"> <td colspan="2"><b>πληροφορίες</b></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#ffcc99">ονοµατεπώνυµο</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">robotech</td> </tr> <tr> <td bgcolor="#ffcc99">ηµεροµηνία γέννησης</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">15/10/1986</td> </tr> <tr> <td bgcolor="#ffcc99"> ιεύθυνση</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">gaia</td> </tr> <tr> <td bgcolor="#ffcc99">τηλέφωνο</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc"> </td> </tr> <tr> <td bgcolor="#ffcc99"> </td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">rbtech@rbtech.gr</td> </tr>

43 <tr> <td colspan=2 bgcolor="#33ccff"><b>σπουδές</b></td> </tr> <tr height="50"> <td bgcolor="#ffcc99">2002</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">λήψη πτυχίου Αγγλικής Γλώσσας Michigan Proficiency<td/> </tr> <tr height="50"> <td bgcolor="#ffcc99">2004</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">αποφοίτηση από το 5ο Eν. Λύκειο </td> </tr> <tr height="50"> <td bgcolor="#ffcc99">2004 ως σήµερα</td> <td align="right" bgcolor="#ffffcc">φοιτητής του τµήµατος Πληροφορικής του Α.Π.Θ.</td> </tr> <tr> <td valign=top bgcolor="#33ccff"><b>λοιπές Γνώσεις</b></td> </td> <td bgcolor="#ffffcc"> <ul> <li>windows: 98, NT, 2000 pro, XP pro</li> <li>microsoft Office: 97, 2000, XP, 2003</li> <li>c/c++, Java</li> <li>corel Paint Shop Pro X</li> </ul> </td> </tr> <tr> <td valign=top bgcolor="#33ccff"> <b>ενδιαφέροντα</b></td> <td bgcolor="#ffffcc"> <ul> <li>μουσική</li> <li>κινηµατογράφος</li> <li>πτήσεις στο Υπερδιάστηµα</li> </ul></td> </tr> </table> <!--τέλος 2ου υποπίνακα--> </table> <!--τέλος κυρίως πίνακα-->

44 </body> </html> 9. Με τη χρήση frames να δηµιουργήσετε µια ιστοσελίδα στην οποία στα αριστερά θα υπάρχει µια µπάρα πλοήγησης η οποία θα περιέχει διάφορους συνδέσµους και στο υπόλοιπο τµήµα της οθόνης θα προβάλλονται οι παραπάνω σύνδεσµοι. Οδηγίες: Στη συγκεκριµένη περίπτωση θα πρέπει να δηµιουργήσουµε τρεις ιστοσελίδες! Μία, η οποία θα περιέχει όλες τις εντολές για την δηµιουργία των frames και άλλες δύο στις οποίες θα υπάρχει το περιεχόµενο που θέλουµε να δηµοσιεύσουµε. Για να δηµιουργήσουµε τα frames στην σελίδα που θα τα περιέχει χρησιµοποιούµε την ετικέτα <frameset> στην οποία µε την ιδιότητα cols ορίζουµε το µέγεθος τους σε pixels ή σε ποσοστό της διαθέσιµης επιφάνειας προβολής. Μέσα σε µια ετικέτα <frameset> τοποθετούµε τόσες ετικέτες <frame> όσα και τα frames που θέλουµε να δηµιουργήσουµε, εδώ δύο. Με την ετικέτα <frame> χρησιµοποιούµε την ιδιότητα src για να ορίσουµε που βρίσκεται αποθηκευµένη η ιστοσελίδα που θα προβάλλεται µέσω του συγκεκριµένου frame καθώς και την ιδιότητα name µε την οποία δίνουµε ένα όνοµα στο frame. Για να προβάλλουµε το περιεχόµενο ενός συνδέσµου που βρίσκεται σε ένα frame σε ένα άλλο χρησιµοποιούµε το γνωστό τρόπο δηµιουργίας συνδέσµων (<a href=" ">) µε την προσθήκη της ιδιότητας target στην οποία ορίζουµε το όνοµα (name) του frame στo οποίo θέλουµε να προβληθεί. Σελίδα που περιέχει εντολές δηµιουργίας frames <html> <head> <title>testing Frames</title> </head> <frameset cols="30%,70%"> <frame src="menu.html" name="menu" noresize> <frame src="content.html" name="content"> </frameset> </html> Σελίδα που εµφανίζεται στο αριστερό frame (µπάρα πλοήγησης) <html> <head> <title>navigation Bar</title> </head> <body> <p>περιεχόµενα</p> <a href="intro.html" target="content">εισαγωγή</a><br> <a href="chapt1.html" target="content">κεφάλαιο 1</a><br>

45 <a href="chapt2.html" target="content">κεφάλαιο 2</a><br> <a href="chapt3.html" target="content">κεφάλαιο 3</a><br> </body> </html> Παρατηρήσεις: Η σελίδα η οποία περιέχει τους ορισµούς των frames δεν χρειάζεται την ετικέτα <body> καθώς δεν περιέχει κείµενο, υπερσυνδέσµους κτλ. Στην ετικέτα <frame> χρησιµοποιήσαµε την ιδιότητα noresize για να µην είναι δυνατό από το χρήστη να µεταβάλλει το µέγεθος των frames µε συνέπεια αλλαγές στην µορφής της ιστοσελίδας καθιστώντας της δυσανάγνωστη. 10. Να µορφοποιήσετε το περιεχόµενο της ιστοσελίδας σας (κείµενο, λίστες, υπερσύνδεσµοι, πίνακες κλπ) ως προς τη γραµµατοσειρά, το µέγεθος των χαρακτήρων, το χρώµα κλπ µε τη χρήση Cascading Style Sheets (CSS). Οδηγίες: Για να δηµιουργήσουµε ένα αρχείο CSS απλά δηµιουργούµε ένα έγγραφο κειµένου (πχ µε το notepad) και το αποθηκεύουµε µε κατάληξη.css. O CSS κώδικας έχει την µορφή: selector {property: value; property: value; property: value;}. Συνήθως στη θέση του selector έχουµε µια ετικέτα HTML. Το property καθορίζει τι θα επηρεαστεί και το value το πώς. Για παράδειγµα ο κανόνας p {color: blue; font-size: 120%;} ορίζει ότι το κείµενο που περικλείει κάθε ετικέτα <p> θα έχει χρώµα µπλε και µέγεθος 20% µεγαλύτερο από το κανονικό. Άλλα properties είναι το font-weight που καθορίζει το πόσο έντονο θα είναι το κείµενο, το font-style που καθορίζει αν οι χαρακτήρες θα είναι πλαγιασµένοι, το font-family που καθορίζει τον τύπο της γραµµατοσειράς, το background µε το οποίο ορίζουµε χρώµα παρασκηνίου για την σελίδα µας κα. Συχνά συµβαίνει να µην θέλουµε το κείµενο που περιβάλλεται από ετικέτες ίδιου τύπου να έχουν την ίδια µορφοποίηση. Μπορούµε να ορίζουµε κλάσεις (classes) οι οποίες περιέχουν διάφορους κανόνες µορφοποίησης και να τις εφαρµόζουµε σε όποια ετικέτα θέλουµε να έχει την συγκεκριµένη µορφοποίηση. Οι classes µπορούν να έχουν οποιοδήποτε όνοµα το οποίο ξεκινάει µε τελεία (.) για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους selectors πχ.header{color: blue; font-size: 120%;}. Για να χρησιµοποιήσουµε µια κλάση απλά προσθέτουµε σε µια ετικέτα HTML την ιδιότητα class στην οποία θέτουµε ως όρισµα το όνοµα της κλάσης που θέλουµε να εφαρµόσουµε (χωρίς την τελεία) πχ <p class="header">. Τέλος πρέπει να ορίσουµε στον HTML κώδικα την θέση του.css αρχείου σύµφωνα µε το οποίο θα µορφοποιηθεί η ιστοσελίδα. Αυτό γίνεται προσθέτοντας µέσα στην ετικέτα <head> την <style> µε την ιδιότητα type="text/css". Η ετικέτα <style> περικλείει τον url(); µέσα στις παρενθέσεις του οποίου ορίζουµε την θέση του.css αρχείου. Κώδικας HTML: <html> <head> <title>test CSS</title>

46 <!-- Εισαγωγή stylesheet --> <style url(style.css); </style> </head> <body> <h1>το PC µου!</h1> <p>η σύνθεση του υπολογιστή µου τον καθιστά ικανό να ανταπεξέλθει από ακόµα και στις πιο δύσκολες εργασίες µε άνεση. <br> Έχει δυνατό επεξεργαστή που συνοδεύεται από τεράστια µνήµη RAM, ισχυρή κάρτα γραφικών και απλετο χώρο στο σκληρό δίσκο!</p> <table border> <caption> Τεχνικά Χαρακτηριστικά </caption> <tr> <td class="col1">mobo</td> <td class="col2">bfg D1200+</td> </tr> <tr> <td class="col1">cpu</td> <td class="col2">dumb D GHz 128MB L1 Cache...</td> </tr> <tr> <td class="col1">ram</td> <td class="col2">4x Pirate P256 8GB GDDR</td> </tr> <tr> <td class="col1">gpu</td> <td class="col2">mati GTC400 4GB GDDR2</td> </tr> <tr> <td class="col1">hdd</td> <td class="col2">2x SouthGate 1TB WATA</td> </tr>

47 </table> <br>συνήθεις Χρήσεις: <ul> <li>internet</li> <li>παιχνίδια</li> <li>επεξεργασία εικόνας/βίντεο</li> </ul> <br>μερικά links: <br><a href=" Πληροφορικής ΑΠΘ</a> <br><a href=" </body> </html> Κώδικας CSS (style.css): body { background: #f0f0ff; font-family: "Lucida Grande, Arial, sans-serif; } h1 { font-weight: bold; font-size: 20pt; color:#96cdff; } p { font-size: 110% } li{ font-family: Arial; font-style: italic; color: #FF9900; } table{ border-color: #CC3300; border-style: inset; border-width: 5px; border-collapse: collapse; color: #CC3300; }.col1{ /* κλάση col1*/ background: #FFCC99;

48 font-weight: bold; }.col2{ /* κλάση col2*/ background: #99CCFF; font-style: italic; } a { /*στυλ υπερσυνδέσµου γενικό*/ font-weight: bold; text-decoration: none; color: #FF7A00; } a:hover { /*στυλ υπερσυνδέσµου όταν περνά από πανω ο κέρσορας*/ color: #66CCFF; text-decoration: none; } Χωρίς CSS Με CSS