ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗΣ ΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΕΝΘΙΚΗΣ ΥΔΡΟΒΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Π. ΛΟΥΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΑΔΩΝΑ, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ)

Transcript

1 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 873 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗΣ ΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΕΝΘΙΚΗΣ ΥΔΡΟΒΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Π. ΛΟΥΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΑΔΩΝΑ, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ) Βουρδουμπά Σ. Αναστασία * & Κωνσταντίνος Χ. Γκρίτζαλης ** * Περιβαλλοντολόγος, MSc Environmental Biology Σολωμού 8, Ψυχικό Αθήνα, tanvour@gmail.com ** Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων 46,7 χλμ Αθηνών-Σουνίου, Ανάβυσσος, Αττική, kgritz@ath.hcmr.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι παραπόταμοι Λούσιος και Λάδων του ποταμού Αλφειού (Πελοπόννησος) μελετήθηκαν ως προς τη βενθική μακροασπόνδυλη πανίδα τους με σκοπό τη διερεύνηση των επιπτώσεων που έχει στην αφθονία και ποικιλότητα η ασυνεχής ροή από ένα υδροηλεκτρικό φράγμα. Επιλέχθηκαν τρεις σταθμοί σε κάθε ποταμό και στον π. Λάδωνα οι σταθμοί βρίσκονταν κατάντη του φράγματος. Επίσης, συλλέχθηκαν πληροφορίες για τις χρήσεις γης στην λεκάνη απορροής και στο σημείο δειγματοληψιών, ενώ έγιναν φυσικές μετρήσεις και χημικές αναλύσεις. Για τη συλλογή των μακροασπονδύλων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος RIVPACS και τα είδη προσδιορίσθηκαν μέχρι το επίπεδο του είδους όπου αυτό ήταν εφικτό. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ως προς τις φυσικοχημικές παραμέτρους η ποιότητα και των δύο παραποτάμων είναι ικανοποιητική, ενώ από πλευράς βενθικής πανίδας η ασυνέχεια της ροής επηρεάζει τόσο την αφθονία όσο και τη βιοποικιλότητα. Η ισχυρότερη επίδραση αφορά τις ταξινομικές ομάδες των οδοντόγναθων, γαστεροπόδων, αμφιπόδων κ.ά. INFLUENCE OF NONREGULATED AND REGULATED RIVERS FLOW ON AQUATIC BENTHIC FAUNA DIVERSITY (CASE STUDY: LOUSIOS AND LADON R. PELOPONNESUS, GREECE) Vourdoumpa S. Anastasia * & Konstantinos C. Gritzalis ** * Environmentalist, MSc Environmental Biology, 8, Solomou Str., Psyhiko, Athens Greece, t.vourdoumpa@epper.minenv.gr ** Hellenic Centre for Marine Research, Institute of Inland Waters 46.7 km Athens -Sounion Ave., Anavyssos, Attica, Greece, kgritz@ath.hcmr.gr ABSTRACT The macroinvertabrate fauna of the tributaries Lousios and Ladonas of Alpheios River was studied in order to assess the impacts of regulated flow due to a hydroelectric dam, upon the abundance and diversity of species. Three sampling sites were selected in each river and the sites in Ladonas were downstream of the damn. Furthermore, information on the land use in the drainage basin and the sampling sites was selected and physicochemical parameters were measured. For the collection of macroinvertebrates the RIVPACS method was used and the species were identified to species level, when possible. The physicochemical results have proved the quality of both tributaries to be satisfactory; however, macroivertebrate data has proved that the non-continuous flow has impacts on both the species number and diversity. The strongest impact was found in the taxonomic groups of odonata, gastropods and amphipods. Keywords: Lousios R., Ladon R., RIVPACS, Regulated river, AQEM, Greece

2 874 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Οδηγία 2000/60/EC (E.U., Directive 2000/60/EC) απαιτεί από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δημιουργήσουν και να υιοθετήσουν ένα σύστημα αξιολόγησης και παρακολούθησης των ποταμών με τη χρήση της μακροασπόνδυλης πανίδας, ώστε να αποδίδεται με αξιοπιστία το οικολογικό τους καθεστώς. Σε αρκετές χώρες μέλη συστήματα παρακολούθησης και εκτίμησης της ποιότητας των υδάτων βασιζόμενα στη μακροασπόνδυλη πανίδα έχουν ήδη αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται από αρκετό καιρό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, είναι, ο δείκτης Indice Biotico Estesso (Ghetti, 1997) στην Ιταλία, ο δείκτης Belgian Biotic Index (De Pauw & Vanhooren, 1983; NBN, Norme belge T ) στο Βέλγιο, στο Ηνωμένο Βασίλειο το Biological Monitoring Working Party και Average Score Per Taxon (Armitage, et al., 1983), στη Δανία ο Danish Stream Fauna Index (DSFI) (Skriver, et al., 2000) κ.ά. Η συντριπτική πλειονότητα των βιοτικών δεικτών βασίζεται στη χρήση μόνο των βενθικών μακροασπονδύλων από όλα τα βιολογικά στοιχεία ποιότητας (μακρόφυτα, διάτομα, ψάρια, πλαγκτόν), ενώ οι περισσότεροι από τους δείκτες που εφαρμόζονται εστιάζουν στην επίδραση της οργανικής ή ανόργανης ρύπανσης στα υδάτινα οικοσυστήματα. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος απαιτεί εκτεταμένο δίκτυο σταθμών δειγματοληψίας, ικανοποιητικό σε βάση στοιχείων πρωτόκολλο, αξιολόγηση και ανάλυση επιδράσεων διαφόρων ρύπων και άλλων παραγόντων. Μεταξύ των παραγόντων αυτών είναι και οι επιδράσεις από την ασυνέχεια της ροής στη βιοποικιλότητα της βενθικής πανίδας και συνεπώς στην ανάπτυξη και εφαρμογή ενός βιοτικού δείκτη με σκοπό την εκτίμηση του οικολογικού καθεστώτος ενός ποτάμιου οικοσυστήματος. Η εργασία αυτή αποσκοπεί στη διερεύνηση των επιπτώσεων της διαφοροποιημένης ως προς την παροχή ροής λόγω ενός υδροηλεκτρικού φράγματος, στα υδρόβια μακροασπόνδυλα από τη συγκριτική μελέτη δύο ποταμών στην Πελοπόννησο. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Περιοχή μελέτης Η περιοχή της μελέτης βρίσκεται στην κεντρική Πελοπόννησο και συγκεκριμένα αφορά δύο παραπόταμους του ποταμού Αλφειού, το Λούσιο και το Λάδωνα. Σύμφωνα με τον Illies (1978) καθώς και με την Κοινοτική Οδηγία Directive 2000/60/EC, οι ποταμοί αυτοί ανήκουν στην οικοπεριοχή 6 (Ελληνικά Δυτικά Βαλκάνια). Από γεωλογικής πλευράς οι λεκάνες απορροής τους χαρακτηρίζονται ασβεστολιθικές ενώ το μέγεθός τους (I.G.M.E.), σύμφωνα με το Σύστημα Α της Κοινοτικής Οδηγίας είναι της κατηγορίας των km 2. Ο Λούσιος πηγάζει από το οροπέδιο της Καρκαλούς και εκβάλλει στον ποταμό Αλφειό κοντά στην Καρύταινα. Ο ποταμός Λάδων πηγάζει από το χωριό Λυκούρια, ενώ το νερό του αναβλύζει από έναν βράχο κροκαλοπαγούς υφής ύψους μέτρων. Το νερό αυτό προέρχεται από την περιοχή της λίμνης του Φενεού, απόστασης περίπου 9 km και καταλήγει στο σημείο αυτό μέσω βαράθρων. Αξίζει να αναφερθεί δε, ότι, σύμφωνα με τον Παυσανία (VIII, 20, 1-25, 13), θεωρείτο ως ο ωραιότερος ποταμός της Πελοποννήσου για το κάλλιστον ύδωρ του καθώς και για τον πλούτο της ιχθυοπανίδας του. Στα δυο αυτά ποτάμια οικοσυστήματα επιλέχθηκαν τρεις σταθμοί στον καθένα (Εικ. 1), και οι δειγματοληψίες έγιναν τη θερινή περίοδο. Οι τρεις σταθμοί στον ποταμό Λάδωνα (4,5 & 6) βρίσκονται κατάντη της τεχνητής λίμνης, η οποία κατασκευάσθηκε για υδροηλεκτρικούς σκοπούς. Οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις στα σημεία των δειγματοληψιών ήταν πολύ περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Οι χρήσεις γης στις λεκάνες απορροής των ποταμών Λούσιου και Λάδωνα είναι φυλλοβόλα και αειθαλή δάση, αείφυλλα σκληρόφυλλα, θαμνώδεις περιοχές, διαφόρων ειδών καλλιέργειες (μονοετείς-πολυετείς), διάφοροι οικισμοί, χωριά και κωμοπόλεις κ.α.

3 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 875 Κυπαρισσιακός Κόλπος Π. Αλφειός Π. Ερύμανθος Π. Λάδων 3 Τ. Λ. Λάδωνος 1 2 Π. Λούσιος Κλίμαξ: 1: Εικ. 1. Σχεδιάγραμμα περιοχής με τους σταθμούς δειγματοληψιών των ποταμών Λούσιου και Λάδωνα Μέθοδος δειγματοληψίας Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών τόσο στον Ευρωπαϊκό χώρο όσο και στη Βόρεια Αμερική έχουν αναπτυχθεί αρκετές μέθοδοι εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας των ποταμών. Οι μέθοδοι αυτοί βασίζονται κυρίως στα μακροασπόνδυλα αλλά και σε άλλες ταξινομικές ομάδες καθώς και σε διάφορους συνδυασμούς από αυτές (Ghetti, 1997). Παρά την πληθώρα αυτή των βιοτικών δεικτών, αυτοί συνεχίζουν να βελτιώνονται αλλά και να αναπτύσσονται νέα συστήματα αξιολόγησης βασισμένα κυρίως στη πολυμετρική προσέγγιση (Barbour & Yoder, 2000). Στην προκείμενη περίπτωση λόγω απουσίας ενός συστήματος αξιολόγησης επιφανειακών υδάτων τόσο σε Εθνικό όσο και σε Περιφερειακό επίπεδο, η δειγματοληψία έγινε με τη μέθοδο RIVPACS (Armitage, et al., 1983). Τα δείγματα των μακροασπονδύλων μετά την συλλογή τους τοποθετήθηκαν σε διάλυμα 70% αιθανόλης, όπου στο εργαστήριο του Ινστιτούτου Εσωτερικών Υδάτων, έγινε ο διαχωρισμός τους από το ίζημα και στη συνέχεια η ταυτοποίηση τους με κλείδες προσδιορισμού μέχρι το δυνατό ανώτερο συστηματικό επίπεδο. Επίσης, in situ, μετρήθηκαν διάφοροι παράμετροι όπως, η ροή, η θερμοκρασία, η αγωγιμότητα, η θολερότητα, το διαλελυμένο οξυγόνο, και το ph. Ταυτοχρόνως, δείγματα νερού ποσότητας 500 ml σε συνθήκες θερμοκρασίας 4-5 C συλλέχθηκαν και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο υδροχημείας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., για προσδιορισμό των υδροχημικών παραμέτρων όπως αυτές της ολικής σκληρότητας [CaCO 3 ], μαγνησίου [Mg 2+ ], ασβεστίου [Ca 2+ ], νατρίου [Na + ], διττανθρακικής αλκαλικότητας [HCO 3- ], καλίου [K + ], αλκαλικότητας [CO 3= ], θειικών [SO 4= ], χλωροϊόντων [Cl - ], πυριτικών[sio 2 ], καθώς και συμβατικοί ρύποι όπως νιτρώδη [NO 2- ], νιτρικά [NO 3- ], αμμωνία [NH 3+ ], φωσφορικά [PO 4= ] και ολικός φώσφορος [T P].

4 876 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Βιολογικές παράμετροι Σε συστηματικό επίπεδο κλάσεων η βενθική πανίδα τόσο στο Λούσιο ποταμό όσο και στο Λάδωνα θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την αναμενόμενη για αυτού του είδους από τυπολογικής πλευράς επιφανειακών ρεόντων υδάτων. Από τα συλλεχθέντα είδη αυτά τα οποία ανήκουν στις κλάσεις των εφημεροπτέρων, τριχοπτέρων, διπτέρων και πλεκοπτέρων κυριαρχούν και στους έξι σταθμούς δειγματοληψίας αλλά πρωτίστως στον Λούσιο ποταμό, τόσο από πλευράς αφθονίας, όσο και από πλευράς ποικιλότητας. Ακολουθούν οι κλάσεις των κολεοπτέρων, οδοντόγναθων και αμφιπόδων, ενώ η αφθονία και η ποικιλότητα των γαστεροπόδων και των ολιγοχαίτων είναι πάρα πολύ μικρή. Χρησιμοποιώντας το AQEM software (AQEM Consortium, 2002), το οποίο είναι ένα πρόγραμμα απαραίτητο για την εφαρμογή του συστήματος AQEM, υπολογίσθηκαν διάφοροι Ευρωπαϊκοί βιοτικοί δείκτες, αλλά και διάφορες οικολογικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά όπως αυτή των taxa τα οποία λόγω της βιολογίας τους χαρακτηρίζονται ως ενεργοί ή παθητικοί διηθηματοφάγοι οργανισμοί (Εικ. 2). Επίσης, υπολογίσθηκε και η ποσοστιαία σύνθεση των taxa εφημεροπτέρων, πλεκοπτέρων και τριχοπτέρων (EPT) τα οποία χαρακτηρίζονται και ως ευαίσθητα taxa (Εικ. 3). Από τους βιοτικούς δείκτες οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν (Biological Monitoring Working Party, Average Score Per Taxon, Belgian Biotic Index και Indice Biotico Estesso), όλοι εμφανίζουν τον ποταμό Λάδωνα υποβαθμισμένο με βάση την πενταβάθμιο κλίμακα η οποία απαιτείται από την Κοινοτική Οδηγία 2000/60/EC, ενώ αντιθέτως ο Λούσιος ποταμός εμφανίζει υψηλή βαθμολογία. Αβιοτικές παράμετροι Από πλευράς φυσικοχημικών αναλύσεων οι τιμές κυμάνθηκαν γενικά σε χαμηλά επίπεδα για τις πιέσεις που δέχονται οι δύο αυτοί παραπόταμοι. Το ph και στους έξι σταθμούς κυμάνθηκε από 8,02 έως 8,46 ενώ το διαλελυμένο οξυγόνο ήταν σε ικανοποιητικά επίπεδα (από 7,49 9,90 mg/l). Οι τιμές των χλωροϊόντων ήταν ελαφρώς υψηλότερες στο Λάδωνα όπου ο μέσος όρος ήταν 4,16 mg/l, ενώ στο Λούσιο ήταν 4,03 mg/l. Οι υπόλοιπες τιμές ιόντων και θρεπτικών τόσο στο Λούσιο όσο και στο Λάδωνα δεν εμφάνισαν αξιοσημείωτες διαφορές και γενικά κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδα (π. χ. [Ca 2+ ]από 59,81-73,46 mg/l, [NO 3- ]από 0,002 0,006 mg/l, [PO 4- ] από 0,05-0,15 mg/l κ.α.). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα μακροασπόνδυλα αναμφισβήτητα αποτελούν μία από τις πολυπληθέστερες ταξινομικές ομάδες των ζώων. Η αφθονία και η βιοποικιλό- Ποσοστιαία σύνθεση ενεργών & παθητικών διηθηματοφάγων taxa Ποσοστιαία συμμετοχής στο συνολικό δείγμα 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, [%] Active filter feeders [%] Passive filter feeders Σταθμοί δειγματοληψιών Εικ. 2. Ποσοστιαία σύνθεση ενεργών και διηθηματοφάγων οργανισμών στους σταθμούς δειγματοληψιών (1, 2 και 3 π. Λούσιος, 4, 5 και 6 π. Λάδωνας).

5 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 877 Ποσοστιαία σύνθεση των EPT Taxa Ποσοστό συμμετοχής στο συνολικό δείγμα 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Σταθμοί δειγματοληψιών Ephemeroptera [%] Plecoptera [%] Trichoptera [%] Εικ. 3. Ποσοστιαία σύνθεση των taxa εφημεροπτέρων, πλεκοπτέρων και τριχοπτέρων (EPT) στους σταθμούς δειγματοληψιών (1, 2 και 3 π. Λούσιος, 4, 5 και 6 π. Λάδωνας). τητα των κλάσεων που συναντώνται αποκλειστικά στο υδατικό περιβάλλον ή αυτών που διαβιούν ένα μέρος του κύκλου ζωής τους σ αυτό, είναι εξίσου σημαντικές και επηρεάζονται από αρκετούς παράγοντες. Η ιδιαιτερότητα αυτή είχε σαν αποτέλεσμα μεταξύ άλλων να χρησιμοποιείται η κατηγορία των ειδών αυτών στην εκτίμηση της ποιότητας των επιφανειακών υδάτων που δέχονται διάφορους ρύπους. Σε περιπτώσεις όμως, όπου είναι έντονη η διαφοροποίηση της συνέχειας της ροής του ποταμού, οι μελέτες στον Ελλαδικό χώρο είναι αρκετά περιορισμένες (Gritzalis, et al., 1993; Vourdoumpa & Gritzalis 2000). Αντιθέτως, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν γίνει αρκετές μελέτες όχι μόνο για τις επιπτώσεις της ασυνέχειας και αυξομείωσης της ροής στα μακροασπόνδυλα (Pires, et al., 2000), αλλά και σε άλλες ταξινομικές κατηγορίες όπως για παράδειγμα τα άλγη (Bertrand, et al., 2001). Επίσης, έχουν γίνει έρευνες και στις επιπτώσεις στην οικολογική ποιότητα από τη γενική υποβάθμιση (ρύποι και τροποποιήσεις κοίτης και όχθης) ενός ποταμού (Standardisation of River Classifications. Framework for calibrating different biological survey results against ecological quality classifications to be developed for the Water Framework Directive ( STAR, Από τα δεδομένα των δειγματοληψιών παρουσιάσθηκε ότι κάποιες ταξινομικές ομάδες, όπως για παράδειγμα τα γαστερόποδα, οι ολιγόχαιτοι, ή τα αμφίποδα βρίσκονται μόνο στο Λούσιο ο οποίος έχει φυσιολογική ροή. Όσον αφορά τα οδοντόγναθα, αυτά συλλέχθηκαν σ όλους τους σταθμούς του Λούσιου, ενώ στο Λάδωνα μόνο σε ένα, γεγονός που οφείλεται στη σχέση των ειδών αυτών με τη βλάστηση και το λεπτόκοκκο υλικό στην κοίτη του ποταμού. Γενικά, οι αυξομειώσεις της ποσότητας της υδάτινης μάζας και ταχύτητας ροής ενός ποταμού επηρεάζουν τόσο την αφθονία όσο και τη βιοποικιλότητα ενός οικοσυστήματος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι οργανισμοί οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στην απότομη αλλαγή της παροχής νερού συναντούν ένα αφιλόξενο περιβάλλον, η υδατική επιφάνεια της κοίτης αλλάζει συνεχώς με αποτέλεσμα τον περιορισμένο χώρο εξάπλωσης των βενθικών οργανισμών, ενώ η περιοχή ειδικά κοντά στο σημείο εκφόρτισης ενός φράγματος όπως δείχνουν και οι Εικ. 2 και 3, είναι το σημείο το οποίο δημιουργεί ισχυρές πιέσεις στη βενθική πανίδα. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η περιοχή αυτή γενικά έχει μελετηθεί ελάχιστα σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδος (Vourdoumpa, 1999; Gritzalis, et al., 2000) με αποτέλεσμα συγκρίσεις με παλαιότερα δεδομένα να είναι ανέφικτες. Παρ όλα αυτά τα αποτελέσματα από τις δειγματοληψίες στους έξι σταθ-

6 878 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας μούς δείχνουν, ότι, από φυσικοχημικής πλευράς τα οικοσυστήματα βρίσκονται σε ικανοποιητικό καθεστώς, αλλά τα δεδομένα των μακροασπονδύλων παρότι πρόκειται για δύο γειτονικές και ίδιου τύπου λεκάνες απορροής παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις. Αυτές οφείλονται στο γεγονός ότι ο ποταμός Λάδωνας σε σχέση με το Λούσιο έχει ένα υδρολογικό καθεστώς ασυνέχειας όσον αφορά την παροχή του νερού. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς εκφράζουν τις ευχαριστίες τους σε όλους όσους βοήθησαν για την περάτωση αυτής της εργασίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ AQEM Consortium, Manual for the application of the AQEM method. A comprehensive method to assess European streams using macroinvertebrates, developed for the purpose of Water Framework Directive. Version 1.0, February ARMITAGE, P. D., MOSS, D., WRIGHT, J. F., FURSE, M. T., The performance of a new biological water quality score system based on macroinvertebrates over a wide range of unpolluted running-water sites. Water Res. 17: BARBOUR, M. T. and YODER, C. O., The multimetric approach to bioassessment, as used in the United States of America. In Assessing the biological quality of fresh waters: RIVPACS and other techniques. Wright, J. F., D. W. Sutcliffe, & M. T. Furse (eds): p Freshwat. Biol. Ass., Ambleside. BERTRAND, C., SIAUVE, V., FAYOLLE, S. and CAZAUBON, A., Effects of hydrological regime on the drift algae in a regulated Mediterranean river (River Verdon, Southeastern France). Regul. Rivers: Res. Manage. 17 (4-5): DE PAUW N. and VANHOOREN, G.,1983. Method for biological quality assessment of watercourses in Belgium. Hydrobiologia 100: E.U., Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities L 327, : 1-72 GHETTI, P. F., Manuale di applicazione Indice Biotico Esteso (I.B.E.). I macroinvertebrati nel controllo della qualitΰ degli ambienti di acque correnti. Provincia Autonoma di Trento, Agencia provinciale per la protezione dell ambiente, 222 p. GRITZALIS, K., KOUSSOURIS, T., and DIAPOULIS, A., Distribution of the invertebrate fauna with relation to pollution and especial hydrological situation in Arachthos River (Greece). Proceedings of 6 th International Congress on the Zoogeography and Ecology of Greece and Adjacent Regions. Hellenic Zoological Society, Thessaloniki, Greece, April, 1993, pp. 21. GRITZALIS, K., VOURDOUBA, A., SKOU- LIKIDIS, N., BERTAHAS, I. and KOU- SOURIS Th., Implementation of Water Framework Directive. Ecological Quality Assessment of Alfeios River. Proceedings of the 6th Pan-Hellenic Symposium of Oceanography and Fishery, Vol. B: (in Greek with English abstract). ILLIES, J., (ed.), Limnofauna Europea. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. Institute of Geology & Mineral Exploration (I.G.M.E.), Edition, Geological Maps (sheets of different scales), Athens, Greece. NBN, NORME BELGE T Qualitι biologique des cour d eau. Dιtermination de l indice biotique se basant sur les macro-invertιbrιs aquatiques. Institut Belge de Normalisation. Brussels, 11 p. PIRES, A. M., COWX, I. G. and COELHO, M. M., Benthic macroinvertebrate communities of intermittent streams in the

7 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 879 middle reaches of the Guadiana Basin (Portugal). Hydrobiologia. 435 (1-3): SKRIVER, J., FRIBERG, N. and KIRKEG- AARD, J., Biological assessment of running waters in Denmark: introduction of the Danish Stream Fauna Index (DSFI). Verh. Internat. Limnol. 27: VOURDOUMPA A., Water quality of a Greek river system (Alpheios, Peloponnisos) and the application of Biotic Indices. Master Thesis, University of Wales Swansea. VOURDOUMPA, A. S. and GRITZALIS, K. C., Influence of engineering works and controlled river discharge to the use of Biotic Indices. Proceedings of the 6 th Hellenic Symposium on Oceanography & Fisheries, Chios, Greece. Vol. II, p (in Greek with English abstract).