1) Αφοφ διαβάςετε τα ςτακερά τυπικά γνωρίςματα του δθμοτικοφ τραγουδιοφ, να τα επιςθμάνετε (ςθμειϊςτε τουσ ςτίχουσ) και ςτθν παραλογι τθσ ενότθτασ.

Transcript

1 ΔΗΜΟΣΙΚΟ ΣΡΑΓΟΤΔΙ Το δημοτικό τραγούδι δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό. Αυτοσχέδιοι στιχουργοί συνέθεταν τραγούδια που στη συνέχεια διαδίδονταν προφορικά. Γι αυτό τα δημοτικά τραγούδια διασώζονται σε πολλές διαφορετικές παραλλαγές ανάλογα με τον τόπο, διαφορετικές δηλαδή μορφές του ίδιου τραγουδιού. Το δημοτικό τραγούδι συνδέεται με τη μουσική και το χορό. Κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών : α. Όσα αναφέρονται στη δημόσια ζωή (ακριτικά, κλέφτικα κ.λπ.) β. Όσα αναφέρονται σε εκδηλώσεις και συνήθειες της ιδιωτικής ζωής (της ξενιτιάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, της αγάπης) γ. παραλογές= πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια με δραματικό περιεχόμενο και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (π.χ του γιοφυριού της Άρτας) ΣΟΤ ΓΙΟΦΤΡΙΟΤ ΣΗ ΑΡΣΑ (ΦΤΛΛΟ ΕΡΓΑΙΑ) 1) Αφοφ διαβάςετε τα ςτακερά τυπικά γνωρίςματα του δθμοτικοφ τραγουδιοφ, να τα επιςθμάνετε (ςθμειϊςτε τουσ ςτίχουσ) και ςτθν παραλογι τθσ ενότθτασ. Τα χαρακτηριστικά του δημοτικοφ τραγουδιοφ: τίχοσ δεκαπενταςφλλαβοσ που χωρίηεται ςε δφο θμιςτίχια (8+7 ςυλλαβζσ). π.χ. Σαρά-ντα πζ- ντε μά- ςτοροι- \κι εξι-ντα μα-κθτά-δεσ Γλϊςςα ηωντανι και παραςτατικι (κυριαρχία ριματοσ και ουςιαςτικοφ). Λόγοσ λιτόσ και πυκνόσ (αποφυγι κάκε περιττοφ) Χριςθ ςυμβολικϊν αρικμϊν, ςυνικωσ το τρία και τα πολλαπλάςιά του (ι το επτά). Εκφραςτικά μζςα : υπερβολζσ ςτίχοι... αντικζςεισ... προςωποποιιςεισ... μεταφορζσ... επαναλιψεισ... παρομοίωςθ... 2) Να χωρίςετε το τραγοφδι ςε 5 ενότθτεσ και να δϊςετε ζναν πλαγιότιτλο ςε κακεμία από αυτζσ. α. ςτ. β. ςτ.... γ. ςτ... δ. ςτ... ε. ςτ.... [1]

2 3) Σε ποιουσ ςτίχουσ φαίνεται ότι το χτίςιμο του γεφυριοφ τθσ Άρτασ είναι πολφ ςθμαντικό ζργο;... 4) Να αποδείξετε ότι το τραγοφδι μασ κατατάςςεται ςτισ παραλογζσ, τθν τρίτθ κατθγορία των δθμοτικϊν τραγουδιϊν. Οι παραλογζσ είναι πολφςτιχα τραγοφδια : 1) με αφθγθματικό χαρακτιρα, αναπτφςςουν μφκο (υπάρχει αρχι, ςταδιακι εξζλιξθ, κορφφωςθ και λφςθ του μφκου). 2) Σο περιεχόμενό τουσ αντλείται από αρχαίουσ ελλθνικοφσ μφκουσ, κρφλουσ, λαϊκζσ δοξαςίεσ και θ υπόκεςθ είναι πλαςτι. 3) Υπάρχουν ζντονα παραμυκικά,μαγικά ςτοιχεία. 4) ο ρυκμόσ τθσ αφιγθςθσ είναι γοργόσ και 5) το περιεχόμενο δραματικό. Λαϊκι δοξαςία: Μαγικά ςτοιχεία:... Στοιχείο παραμυκιοφ :... 5) Ροιο πρόβλθμα αντιμετωπίηεται ςτθ κεμελίωςθ του γεφυριοφ και ποια λφςθ δίνεται γι αυτό; ) α)ροιοσ είναι ο ρόλοσ του πουλιοφ ςτθν εξζλιξθ τθσ αφιγθςθσ; β)γιατί πιςτεφετε ότι επιλζχτθκε ζνα αθδόνι γι αυτό το ςκοπό; γ) Ρϊσ λειτουργεί θ χριςθ του επιρριματοσ αργά ςτθν παραγγελία του πρωτομάςτορα και πϊσ το επίρρθμα γοργά ςτο μινυμα του πουλιοφ; )Ροιοσ είναι ο ρόλοσ του δαχτυλιδιοφ ςτθν εξζλιξθ τθσ αφιγθςθσ; )Να δϊςετε τισ εςωτερικζσ ςυγκροφςεισ και τισ ςυναιςκθματικζσ μεταπτϊςεισ του πρωτομάςτορα [2]

3 9) ςτ. 14 του κανάτου πζφτει και ςτ. 22 ραγίηεται θ καρδιά του: Ροιο είναι το ψυχικό δράμα του πρωτομάςτορα; Με ποιο πρόςωπο τθσ αρχαίασ μυκολογίασ και με ποιο πρόςωπο τθσ Ραλαιάσ Διακικθσ κα μποροφςαμε να τον παραλλθλίςουμε; )α)Να θκογραφιςετε τθ γυναίκα του πρωτομάςτορα καταγράφοντασ τισ ςυναιςκθματικζσ τθσ μεταπτϊςεισ.... β) Μπορείτε να εντοπίςετε ςτθν αρχικι ςτάςθ τθσ γυναίκασ του πρωτομάςτορα τθν τραγικι ειρωνεία;... 11)α) Ρϊσ λφνεται το αδιζξοδο που δθμιοφργθςε θ κατάρα ; β)τι δείχνει ο τρόποσ που επζρχεται θ λφςθ για τθ ςχζςθ ανάμεςα ςτα μζλθ τθσ παραδοςιακισ οικογζνειασ; 12) α)ροιεσ αφθγθματικζσ τεχνικζσ εντοπίηονται ςτο τραγοφδι;... β)ροιεσ παρατθριςεισ ζχετε να κάνετε ςχετικά με τθν αφιγθςθ και τον αφθγθτι; ΕΡΓΑΙΑ 1: Να δϊςετε μια διαφορετικι εκδοχι για το τζλοσ ςτο τραγοφδι. (Αν μπορείτε, διατθριςτε το μζτρο) ΠΡΟΑΙΡΕΣΙΚΕ ΕΡΓΑΙΕ: 1.Τα γεφφρια : γνωςτά γεφφρια, θ τοποκεςία τουσ, θ ιςτορία τουσ, θ ευρφτερθ ςθμαςία των γεφυριϊν ςτθν παλιά και ςτθ ςφγχρονθ εποχι. 2. Να αναηθτιςετε πλθροφορίεσ για τισ κυςίεσ τθσ Ιφιγζνειασ και του Ιςαάκ και να επιςθμάνετε ομοιότθτεσ και διαφορζσ με τθ κυςία τθσ γυναίκασ του πρωτομάςτορα. logotexniag1.wikispaces.com/δημοτικο+τραγουδι (Μπορείηε να πάρεηε ιδέες για ηις εργαζίες ζας από ηοσς μαθηηές ηοσ 1οσ Γσμναζίοσ Νέας Μάκρης) ioannaorfanoudaki.weebly.com (ΓϋΓΥΜΝΑΣΙΟΥ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ) videos&powerpoint [3]

4 Ραραλλαγζσ του τραγουδιοφ υπάρχουν ςε όλθ τθν περιοχι των Βαλκανίων. Μια πιο ιπια παραλλαγι ςτο επίµαχο ςθµείο τθσ «βίαιθσ» ανκρωποκυςίασ του κρφλου λζει πωσ, µόλισ ζφκαςε ςτο γεφφρι θ γυναίκα του πρωτοµάςτορα, εκείνοσ: «Ευθφσ τον ίςκιο άρπαξε και παίρν και τη ςτοιχειώνει» Και αφοφ πιρε το ανάςτθµά τθσ από τον ίςκιο, τθσ λζγει: «Σφρε, Κυρά µου, ςτο καλό και ςτη καλή την ώρα κι όςο να πά ςτο ςπίτι τησ πέφτει και αποθαίνει». θλαδι ζχουµε το ίδιο ακριβϊσ αποτζλεςµα, αφοφ θ γυναίκα του µζνει ςαν οπταςία χωρίσ ίςκιο, δεν ακοφγεται όµωσ τόςο µακάβριο. Η αλβανική παραλλαγή, Το κάστρο τες Ροδάυα Ζπεςε θ οµίχλθ πάνω από τθν Μποφνα και τθν κάλυψε ολόκλθρθ. Τρεισ µζρεσ και τρεισ νφχτεσ θ οµίχλθ ζµεινε εκεί. Μετά τρεισ µζρεσ και τρεισ νφχτεσ ζνασ αδφναµοσ άνεµοσ ζπνευςε και ανφψωςε τθν οµίχλθ. Τθν ανφψωςε και τθν πιγε µζχρι τον τάφο του Βαλδανοφηι. Εκεί ςτθν κορυφι του λόφου, τρία αδζλφια δοφλευαν. Ζχτιηαν κάςτρο µζγα. Τθ µζρα ζχτιηαν, το βράδυ γκρεµιηόταν, κι ζτςι δε χτιηόταν. Ρερνάει, λοιπόν, από εκεί ζνασ καλόσ γζροντασ. Καλι δουλειά, ω τρία αδζλφια. Να ςαι καλά, ω καλζ γζροντα. Ροφ τθ βλζπεισ όµωσ ςυ τθν καλι δουλειά; Τθ µζρα το υψϊνουµε, τθ νφχτα καταρρζει. Ξζρεισ κανα λόγο να µασ πεισ χαρµόςυνο; Τι πρζπει να κάνουµε για να κρατιςουµε τουσ τοίχουσ ςτα πόδια τουσ; Εγϊ ξζρω αποκρίνεται ο γζροντασ αλλά δειλιάηω να ςασ πω, γιατί είναι αµαρτία. ίξϋ τθν αµαρτία πάνω µασ, γιατί κζλουµε να κρατιςουµε ςτα πόδια του αυτό το κάςτρο. Ο καλόσ γζροντασ ςκζφτεται και ρωτάει: - Είςτε παντρεµζνοι, ω παλικάρια; Τισ ζχετε εςείσ οι τρεισ τισ τρεισ κοπζλεσ ςασ; Ραντρεµζνοι είµαςτε, του λζνε εκείνοι, και οι τρεισ τισ ζχουµε τισ τρεισ κοπζλεσ µασ. Για πεσ, λοιπόν, τι πρζπει να κάνουµε, για να ςτεριϊςει αυτό το κάςτρο; Αν κζλετε να ςτεριϊςει δεςµευτείτε µε όρκο: Μθν πείτε ςτισ γυναίκεσ ςασ, ςτο ςπίτι µθ µιλιςτε για τα λόγια που εγϊ κα πω. Μια από τισ τρεισ ςυννυφάδεσ που κα ρκει αφριο να ςασ φζρει φαγθτό, να τθν πάρετε και να τθν χτίςετε ηωντανι ςτον τοίχο του κάςτρου. Τότε κα δείτε ότι ο τοίχοσ κα ςτεριϊςει και κα επιηιςει αιωνίωσ. Αυτά είπε ο γζροντασ και ςε µια ςτιγµι εξαφανίςτθκε. Συµφορά, ο µεγάλοσ αδερφόσ πάτθςε τον όρκο του και δεν κράτθςε το λόγο του. Μίλθςε ςτο ςπίτι, είπε ςτθγυναίκα του να µθν πάει εκεί τθν επόµενθ µζρα. Κι ο µεςαίοσ αδερφόσ πάτθςε τον όρκο του: όλα τα είπε ςτθ γυναίκα του. Μόνον ο µικρόσ κράτθςε το λόγο του, δε µίλθςε ςτο ςπίτι και ςτθ γυναίκα του δε µίλθςε. Ξθµζρωµα κι οι τρεισ ςθκϊνονται νωρίσ και πάνε ςτθ δουλειά τουσ. Τα ςφυριά κοµµατιάηονται, οι πζτρεσ διαλφονται, οι καρδιζσ χτυπάνε, οι τοίχοι υψϊνονται. Στο ςπίτι θ µάνα των αγοριϊν δεν ξζρει τίποτε. Λζει ςτθ µεγάλθ: Καλζ µεγάλθ νφφθ, οι µάςτορεσ κζλουν φαΐ και νερό. Ρρζπει να τουσ πάµε κολοκφκεσ. Τθσ απαντάει θ µεγάλθ νφφθ: Ρίςτεψζ µε µάνα, ςιµερα δεν µπορϊ να πάω, γιατί είµαι άρρωςτθ. Γυρνάει και λζει ςτθ µεςαία: Καλζ µεςαία νφφθ, οι µάςτορεσ κζλουν φαΐ και νερό. Ρρζπει να τουσ πάµε κολοκφκεσ. Ρίςτεψζ µε µάνα, ςιµεραδεν µπορϊ να πάω, γιατί ζχω να πάω ςτουσ ςυγγενείσ µου. Τότε θ µάνα των αγοριϊν γυρνάει και λζει ςτθ µικρότερθ: - Καλζ µικρι νφφθ. Η µικρι νφφθ όρκια ςτα δυο τθσ πόδια : - Ορίςτε µθτζρα. Οι µάςτορεσ κζλουν φαΐ και νερό. Ρρζπει να τουσ πάµε κολοκφκεσ. Ρίςτεψζ µε µάνα, εγϊ κα πάω. Αλλά ζχω γιο µικρό. Θζλει να κθλάςει, κζλει να πιει και κλαίει. Ξεκίνα γριγορα, γιατί το γιο τον ζχουµε εµείσ, δεν τον αφινουµε να κλαίει, λζνε οι ςυννυφάδεσ. Σθκϊνεται θ [4]

5 µικρι γυναίκα, θ καλι, παίρνει ψωµί, νερό και κολοκφκα, φιλάει το γιο ςτα δυο του µάγουλα, ξεκινάει και κατθφορίηει ςτθν Καηζνα, εκεί ανεβαίνει το λόφο του Βαλδανοφηι, κοντεφει ςτον τόπο των µαςτόρων. Εκεί είναι οι δυο κουνιάδοι και ο άνδρασ τθσ. Καλι δουλειά, ω µάςτορεσ. Μα τι είναι αυτό; Σταµατάνε τα ςφυριά και κόβονται, αλλά οι καρδιζσ χτυποφν όλο και πιο δυνατά. Τα πρόςωπα χλοµιάηουν. Πταν βλζπει ο µικρόσ τθ γυναίκα του, πετάει το ςφυρί απ το χζρι, καταριζται τθν πζτρα και τον τοίχο. Η γυναίκα του του λζι: - Τι ζχεισ αφζντθ µου; Γιατί καταριζςαι τον τοίχο και τθν πζτρα; Ρετιζται τότε ο κουνιάδοσ, ο µεγάλοσ: Ω ζχεισ γεννθκεί ςε µαφρθ µζρα, νφφθ µου. Εµείσ ςυµφωνιςαµε να ςε χτίςουµε ηωντανι ςτον τοίχο αυτοφ του κάςτρου. Ζχετε γεια, ω κουνιάδοι. Θα ςασ αφιςω όµωσ µια τελευταία επικυµία: όταν µε χτίςετε ςτον τοίχο, να αφιςετε ζξω το δεξί µου µάτι, να αφιςετε ζξω το δεξί µου χζρι, να αφιςετε ζξω το δεξί µου πόδι, να αφιςετεζξω το δεξί µαςτό µου. Γιατί το γιο µου τον ζχω µικρό, όταν κα αρχίςει να κλαίει µε το ζνα µάτι κα τον βλζπω, µε το ζνα χζρι κα τον νανουρίηω, µε το ζνα πόδι κα του κουνϊ τθν κοφνια και να του δίνω το δεξί µαςτό µου να πίνει. Να ηεςτακεί ο µαςτόσ µου, το κάςτρο να ςτεριϊςει, ο γιοσ µου να γίνει παλικάρι να γίνει βαςιλιάσ, να βαςιλζψει. Ραίρνουν τθ µικρι νφφθ και τθ χτίηουν ςτα κεµζλια τοφτου του κάςτρου. Και οι τοίχοι ςθκϊνονται, υψϊνονται δεν πζφτουν πια ςαν πρϊτα. Ρλάι ςτουσ τοίχουσ βρεγµζνοι ςτζκουν και µουχλιαςµζνοι ακόµθ και ςιµερα οι βράχοι, γιατί ςυνεχίηουν τα δάκρυα τθσ µάνασ για το γιο τθσ. Κι ο γιοσ µεγάλωςε, κάρρεψε και πολζµθςε. ΕΡΓΑΙΑ :Αφοφ διαβάςετε τθν αλβανικι παραλλαγι του τραγουδιοφ (Το κάςτρο τθσ οηάφα), να τθν ςυγκρίνετε με το κείμενο του βιβλίου. [5]

6 ο αφθγθματικόσ χρόνοσ Διακρίνεται ςε χρόνο τθσ ιςτορίασ και ςε χρόνο τθσ αφιγθςθσ. ο χρόνοσ τθσ ιςτορίασ: θ φυςικι ςειρά των γεγονότων ο χρόνοσ τθσ αφιγθςθσ : ο αφθγθτισ ςυχνά παραβιάηει τθν ομαλι χρονικι πορεία α) για να γυρίςει προςωρινά ςτο παρελκόν (αναδρομικι αφιγθςθ/αναδρομι) ι β) αφθγείται ζνα γεγονόσ που πρόκειται να διαδραματιςτεί αργότερα (πρόδρομθ αφιγθςθ/πρόλθψθ) [6]