Μέθοδοι ανάκτησης Συνάρτησης Μεταφοράς κυκλώµατος Σχεδίαση γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ESD ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΨΗΛΩΝ ΤΑΣΕΩΝ Μέθοδοι ανάκτησης Συνάρτησης Μεταφοράς κυκλώµατος Σχεδίαση γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ESD ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Χρύσανθος Ν Πουλιάσης Καθηγητής : Ιωάννης Αθ Σταθόπουλος Επιβλέπων: Παύλος Σ Κατσιβέλης Αθήνα, Σεπτέµβριος 2006

2 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΨΗΛΩΝ ΤΑΣΕΩΝ 38 Μέθοδοι ανάκτησης Συνάρτησης Μεταφοράς κυκλώµατος Σχεδίαση γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ESD ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Χρύσανθος Ν Πουλιάσης Καθηγητής : Ιωάννης Αθ Σταθόπουλος Επιβλέπων: Παύλος Σ Κατσιβέλης Εγκρίθηκε από την τριµελή εξεταστική επιτροπή την 7 η Ιουνίου 2007 Ιωάννης Αθ Σταθόπουλος Καθηγητής Φραγκίσκος Β Τοπαλής Καθηγητής Περικλής Μπούρκας Καθηγητής Αθήνα, Ιούνιος 2007

3 Copyright Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Με επιφύλαξη παντός δικαιώµατος All rights reserved Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανοµή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τµήµατος αυτής, για εµπορικό σκοπό Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανοµή για σκοπό µη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν µήνυµα Ερωτήµατα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα Οι απόψεις και τα συµπεράσµατα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερµηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσηµες θέσεις του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας διπλωµατικής εργασίας είναι η µελέτη και κατασκευή µιας γεννήτριας ρεύµατος εκφορτίσεων Το υπάρχον Πρότυπο για την δοκιµή της ηλεκτροστατικής εκφόρτισης ορίζει τα όρια για τις τέσσερις παραµέτρους της κυµατοµορφής του ρεύµατος εκφόρτισης Στην επερχόµενη αναθεώρηση του Προτύπου ενδέχεται να υπάρξει πέρα των τεσσάρων παραµέτρων προσθήκη µιας ακόµα παραµέτρου σχετικά µε το αν η κυµατοµορφή θα βρίσκεται εντός του ±35%i(t) όπου το i(t) δίνεται από την εξίσωση του Heidler Στα πλαίσια αυτής της µελέτης παρουσιάστηκε η µέθοδος Prony για την ανάκτηση συνάρτησης µεταφοράς και αναπτύχθηκαν δύο νέες µέθοδοι οι οποίες στηρίχθηκαν σε αυτήν Στη συνέχεια έγινε αντιπαραβολή των αποτελεσµάτων των τριών µεθόδων σε σύγκριση µε τη θεωρητική καµπύλη του Heidler την οποία προσπαθήσαµε να προσεγγίσουµε και εξαχθήκαν τα ανάλογα συµπεράσµατα Επιλέγοντας την ακριβέστερη µέθοδο, καταλήξαµε στη συνάρτηση µεταφοράς της οποίας το κύκλωµα σχεδιάσαµε Τέλος, υλοποιήσαµε µε τη βοήθεια του πακέτου προσοµοίωσης ηλεκτρονικών κυκλωµάτων Orcad το κύκλωµα και προσοµοιώσαµε την λειτουργία της στο πεδίο του χρόνου Τα αποτελέσµατα συγκρίθηκαν µε αυτά που έδινε η τροποποίηση της µεθόδου Prony και µε την καµπύλη που δίνει η εξίσωση του Heidler και είδαµε ότι η έξοδος του κυκλώµατός µας προσεγγίζει πολύ ικανοποιητικά την τελευταία Λέξεις κλειδιά Πρότυπο IEC , Πρότυπο IEC 60, Πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ , ηλεκτροστατική εκφόρτιση, ρεύµα ηλεκτροστατικής εκφόρτισης, εξίσωση ρεύµατος Heidler, λογισµικό πακέτο Orcad, Matlab, µέθοδος Prony

6 Abstract Aim of this diploma thesis is to study and design a circuit to produce the Electrostatic Discharge Current The existing Standard for ESD defines the acceptable values of the four parameters of the dischargecurrent waveshape In the oncoming revised Standard a new parameter is likely to be included that defines whether the waveshape in question is between i(t)35% and i(t)35%, where i(t) is defined by Heidler s equation Prony method is presented in this study, in order to retrieve the transfer function of the circuit Furthermore, two new methods were developed in order to do the same task more accurately and efficiently Afterwards, a collation of the outcome of each one of the three methods takes place and the difference in the accuracy of the three methods profound Once we choose the most accurate method, and by using the transfer function that it gives, we can design the circuit The circuit is built in the Orcad Software Package, and simulations of the circuit in the field of time take place When the simulation s output is compared with the Heidler s equation, the results are more than satisfactory Key words IEC Standard , IEC Standard 60, ELOT Standard EN , electrostatic discharge, electrostatic discharge current, Heidler s equation, simulation, Spice program, Orcad software package, Matlab, Prony s method

7 Περιεχόµενα Περιεχόµενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σελίδα i iii ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Περί ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας 2 Η ηλεκτροστατική φόρτιση (Electrostatic charge) 3 2 Τριβοηλεκτρικό φαινόµενο 3 22 Ηλεκτροστατική φόρτιση εξ επαγωγής 6 3 Ηλεκτροστατική εκφόρτιση σε ηλεκτροτεχνικό εξοπλισµό και µέτρα προστασίας 7 3 Οι επιπτώσεις σε ηλεκτροτεχνικό εξοπλισµό 7 32 Μέτρα προστασίας του ηλεκτροτεχνικού εξοπλισµού 8 4 Μοντέλα για την ηλεκτροστατική εκφόρτιση 9 4 Γενικά 9 42 Αξιολόγηση του Human Body Model 2 5 Το πρότυπο IEC Παράµετροι ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης 3 7 Επερχόµενη αναθεώρηση του Προτύπου για τις δοκιµές έναντι 6 ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 8 Το πρόβληµα 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η µέθοδος Prony 2 Prony Σύντοµη βιογραφία Εφαρµογές 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 3 Μέθοδοι ανάκτησης κρουστικής απόκρισης γραµµικού κυκλώµατος 24 3 Εισαγωγή Η µέθοδος Prony Stiff Equations 3 34 Πρώτη τροποποιηµένη µέθοδος µε βάση τη µέθοδο 3 Prony 35 εύτερη τροποποιηµένη µέθοδος µε βάση τη µέθοδο Prony Εφαρµογές των τριών µεθόδων ανεύρεσης κρουστικής απόκρισης κυκλώµατος 4 32 Εφαρµογή της µεθόδου Prony Εφαρµογή της πρώτης τροποποιηµένης µεθόδου µε βάση 42 i

8 Περιεχόµενα την µέθοδο Prony 323 Εφαρµογή της δεύτερης τροποποιηµένης µεθόδου µε 43 βάση την µέθοδο Prony 324 ΣύγκρισηΣυµπεράσµατα 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Σχεδίαση κυκλώµατος γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 4 Εισαγωγή Η συνάρτηση µεταφοράς Το κύκλωµα Οι έξοδοι των διάφορων βαθµίδων Συµπεράσµατα Προοπτικές υλοποίησης µε πραγµατικά στοιχεία 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η επόµενη µέρα 62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A A Κώδικας o οποίος υλοποιεί την µέθοδο Prony, για την 64 εύρεση της συνάρτησης µεταφοράς κυκλώµατος µε γνωστή έξοδο A Η πρότυπη θεωρητική εξίσωση, για τάση φόρτισης 4kV 64 A2 A A2 Η πρότυπη θεωρητική εξίσωση, για τάση φόρτισης 4kV (ος προσθετέος) Η πρότυπη θεωρητική εξίσωση, για τάση φόρτισης 4kV (2ος προσθετέος) Κώδικας που υλοποιεί την µέθοδο Prony για καθέναν από τους δύο προσθετέους της (3) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B B Κώδικας που υλοποιεί την πρώτη µέθοδο βασισµένη στη µέθοδο Prony για καθέναν από τους δύο προσθετέους της (3) B2 Πρόγραµµα που υπολογίζει τα αποτελέσµατα της πρώτης τροποποίησης B3 Εξαγόµενα του προγράµµατος υλοποίησης της πρώτης τροποποίησης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ Γ Κώδικας που υλοποιεί την δεύτερη µέθοδο βασισµένη στη µέθοδο Prony για καθέναν από τους δύο προσθετέους της (3) 8 ii

9 Περιεχόµενα Γ2 Πρόγραµµα που υπολογίζει τα αποτελέσµατα της δεύτερης τροποποίησης Γ3 Εξαγόµενα του προγράµµατος υλοποίησης της δεύτερης τροποποίησης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Simulink 89 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 90 iii

10 Πρόλογος Πρόλογος Η εργασία αυτή αποτελεί τη διπλωµατική εργασία του φοιτητή του τµήµατος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Πουλιάση Χρύσανθου Αντικείµενο της εργασίας αυτής είναι η µελέτη της κατασκευής κυκλώµατος το οποίο παράγει το ρεύµα των ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Για το σκοπό αυτό, αναπτύχθηκε πρόγραµµα µε τη βοήθεια του µαθηµατικού πακέτου Matlab το οποίο υλοποιούσε την µέθοδο «Προσέγγισης κρουστικής απόκρισης σε πεπερασµένο αριθµό ισαπεχόντων σηµείων» (γνωστή και σαν µέθοδος Prony), µε στόχο την ανάκτηση της συνάρτησης µεταφοράς κυκλώµατος, που παράγει την ζητούµενη κυµατοµορφή ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης Στην συνέχεια µελετήθηκαν δύο τροποποιηµένες µέθοδοι βασισµένες πάνω στην προαναφερθείσα µέθοδο µε σκοπό την βελτιστοποίησή της, συγκρίθηκαν τα αποτελέσµατα των τριών µεθόδων και επιλέχθηκε η καλύτερη Με βάση τα αποτελέσµατα αυτής της τροποποιηµένης µεθόδου κατασκευάστηκε κύκλωµα στο PSpice Έγινε προσοµοίωση της λειτουργίας του στο πεδίο του χρόνου και συγκρίναµε τα αποτελέσµατα µε αυτά που προέκυψαν θεωρητικά από την τροποποιηµένη µέθοδο Τέλος, έγινε µια έρευνα αγοράς και προτάθηκαν οι πιο κατάλληλοι τελεστικοί ενισχυτές που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την υλοποίηση του κυκλώµατος Παρακάτω, παρατίθεται µια σύντοµη περίληψη των κεφαλαίων της εργασίας αυτής Στο κεφάλαιο παρουσιάζονται κάποια γενικά στοιχεία για την ηλεκτροστατική εκφόρτιση και δίνονται οι απαιτούµενοι ορισµοί, που θα µας επιτρέψουν να κατανοήσουµε καλύτερα το φαινόµενο που θα εξετάσουµε Αναφερόµαστε στους τρόπους µε τους οποίους δηµιουργείται η ηλεκτροστατική φόρτιση και στα µέτρα τα οποία µπορούν να ληφθούν προκειµένου να προστατεύσουµε τον ηλεκτροτεχνικό εξοπλισµό µας Επίσης, γίνεται αναφορά στο διεθνές Πρότυπο IEC και δίνονται ορισµοί διαφόρων σηµαντικών όρων που περιέχονται σε αυτό Στο Πρότυπο ορίζονται: η τυπική κυµατοµορφή του ρεύµατος, τα διάφορα επίπεδα τάσεων δοκιµής, ο απαιτούµενος για τις δοκιµές εξοπλισµός και η διαδικασία των δοκιµών που πρέπει να ακολουθείται κάθε φορά Στο κεφάλαιο 2 έγινε µια αναφορά στο έργο και την ζωή του Gaspard Riche de Prony, εµπνευστή της µεθόδου Prony, η οποία χρησιµοποιήθηκε για την επίτευξη των σκοπών της εργασίας, και µερικές σύντοµες αναφορές σε ενδεικτικές εφαρµογές της προαναφερθείσας µεθόδου iv

11 Πρόλογος Στο κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η µέθοδος Prony για την ανάκτηση της συνάρτησης µεταφοράς που αντιστοιχεί στο κύκλωµα της γεννήτριας παραγωγής ρεύµατος ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων καθώς και δύο τροποποιήσεις της οι οποίες αναπτύχθηκαν µε σκοπό την επίτευξη µεγαλύτερης ακρίβειας στα αποτελέσµατα Το κεφάλαιο 4 έχει ως σκοπό να παρουσιάσει τον τρόπο µε τον οποίο σχεδιάστηκε το κύκλωµα της γεννήτριας, καθώς και τις κυκλωµατικές αποκρίσεις των υποκυκλωµάτων, που αποτελούν µέρη του, αλλά και εκείνη του ίδιου του κυκλώµατος Επίσης, παρουσιάζεται µια πρόταση, σχετικά µε τα στοιχεία που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε µια πιθανή υλοποίηση του συγκεκριµένου κυκλώµατος που παράγει το ρεύµα εκφόρτισης, όπως αυτό προβλέπεται από την εξίσωση του Heidler Τέλος, στο κεφάλαιο 5 έγινε µια µικρή ανασκόπηση όσων προηγήθηκαν στην παρούσα διπλωµατική εργασία και αναφέρθηκαν τα επόµενα βήµατα τα οποία προκύπτουν από την παρούσα εργασία Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά όλους όσους στάθηκαν δίπλα µου σε αυτή µου την προσπάθεια, τόσο τους τελευταίους µήνες κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής ειδικότερα, όσο και σε όλη µου την πορεία στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Ειδικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα άτοµα εκείνα που χωρίς την ηθική, υλική και πνευµατική τους συµπαράσταση και βοήθεια αυτή η εργασία δεν θα έφτανε στο τέλος Τον Καθηγητή του Τοµέα Ηλεκτρικής Ισχύος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ Ιωάννη Αθ Σταθόπουλο για την εµπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό µου, µε την ανάθεση της παρούσας διπλωµατικής εργασίας, και το άριστο κλίµα το οποίο έχει αναπτύξει στο Εργαστήριο Υψηλών Τάσεων Τον Υποψήφιο ιδάκτορα κ Παύλο Κατσιβέλη για τη συνεργασία του, την υποµονή και την ανοχή που επέδειξε στις όποιες αποτυχίες παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της εργασίας και να του ευχηθώ καλή πορεία στην ακαδηµαϊκή του καριέρα Το ιδάκτορα κ Γεώργιο Φώτη, για την προθυµία του να βοηθήσει όσες φορές χρειάστηκε Τους Καθηγητές του Τοµέα Σηµάτων, Ελέγχου & Ροµποτικής του ΕΜΠ κκ Νικόλαο Μαράτο και Τρύφωνα Κουσιουρή, για την παρέµβασή τους σε καίρια σηµεία της εργασίας και την άµεση ανταπόκρισή τους στις κατά καιρούς απορίες v

12 Πρόλογος µου Επίσης, θα θεωρούσα παράλειψη να µην ευχαριστήσω τους Υποψήφιους διδάκτορες στο Εργαστήριο Μικροηλεκτρονικής κκ Ιωάννη Θανασόπουλο και Γεώργιο Μαζαράκη, τόσο για τη βοήθεια που προσέφεραν, όσες φορές τους ζητήθηκε, όσο και για την ηθική τους συµπαράσταση, καθώς βέβαια και τον Καθηγητή του Τοµέα Επικοινωνιών, Ηλεκτρονικής & Συστηµάτων Πληροφορικής κ Ιωάννη Αβαριτσιώτη Επίσης, ένα ευχαριστώ και σε όλα τα µέλη του Εργαστηρίου Υψηλών Τάσεων, γιατί, ακόµα και όσοι δεν χρειάστηκε να βοηθήσουν στην παρούσα εργασία συνέβαλλαν στην επιτυχή της εκπόνηση µε το ζεστό κλίµα που δηµιουργούσαν στο χώρο του Εργαστηρίου Τέλος, ένα εντελώς ξεχωριστό ευχαριστώ οφείλω στους γονείς µου και την αδερφή µου, για λόγους που οι ίδιοι γνωρίζουν vi

13 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Περί ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας H ηλεκτροµαγνητική συµβατότητα (Electromagnetic Compatibility, EMC), αποτελεί ένα πεδίο µελέτης του πώς εφαρµόζεται η βασική φυσική σε σύνθετα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά κυκλώµατα, µε σκοπό την εξέταση της δυνατότητας αυτών να συνυπάρχουν αρµονικά Εάν επιτυγχάνεται αυτό τότε τα συστήµατα θεωρείται ότι εκτελούν τις λειτουργίες τους µε ικανοποιητικό τρόπο Το φαινόµενο της ηλεκτροµαγνητικής παρεµβολής ενός συστήµατος σε ένα τµήµα του ή κάποιο άλλο σύστηµα, είναι γνωστό από τότε που άρχισε η ανάπτυξη των ηλεκτρικών συστηµάτων πριν περίπου έναν αιώνα Το πρόβληµα έγινε γενικότερου ενδιαφέροντος µετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο και όλες οι προοπτικές δείχνουν ότι τα επόµενα χρόνια θα αποτελεί µια µεγάλη περιβαλλοντική ανησυχία, καθώς η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών διευρύνεται συνεχώς σε κάθε τοµέα της ζωής µας Η ιδέα της ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας αναπτύχθηκε µε σκοπό να βρεθούν τρόποι αντιµετώπισης και χειρισµού των σύνθετων συστηµάτων και να βοηθηθεί η ανάπτυξη τους Σύµφωνα µε το IEEE []: Ηλεκτροµαγνητική συµβατότητα (EMC) είναι η ικανότητα µιας διάταξης µιας συσκευής ή ενός συστήµατος, να λειτουργεί ικανοποιητικά στο ηλεκτροµαγνητικό της/του περιβάλλον χωρίς να εισάγει µη αντιµετωπίσιµες ηλεκτροµαγνητικές διαταραχές σε οτιδήποτε το/την περιβάλλει Είναι χρήσιµο να δοθούν στο σηµείο αυτό οι ορισµοί των όρων που συναντώνται στην ηλεκτροµαγνητική συµβατότητα: Ατρωσία (Immunity level) σε µια διαταραχή είναι η ικανότητα µιας διάταξης συσκευής ή ενός συστήµατος να λειτουργεί χωρίς αλλοίωση της ποιότητάς της/του µε την παρουσία µίας ηλεκτρικής διαταραχής Ηλεκτροµαγνητική επιδεκτικότητα (Electromagnetic susceptibility) είναι η αδυναµία µίας διάταξης ή ενός συστήµατος να λειτουργεί χωρίς αλλοίωση της ποιότητας της/του κάτω από την παρουσία µιας ηλεκτροµαγνητικής διαταραχής ηλαδή επιδεκτικότητα είναι η έλλειψη ατρωσίας

14 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Ηλεκτροµαγνητική Στάθµη Συµβατότητας (Εlectromagnetic Compatibility Level) είναι η καθορισµένη µέγιστη στάθµη ηλεκτροµαγνητικής διαταραχής που αναµένεται να εφαρµοστεί σε µία διάταξη, συσκευή ή σύστηµα που λειτουργεί σε συγκεκριµένες συνθήκες Στάθµη Ατρωσίας (Immunity level) είναι η µέγιστη στάθµη µίας δεδοµένης ηλεκτροµαγνητικής διαταραχής που συµβαίνει σε µία συγκεκριµένη διάταξη, συσκευή ή σύστηµα για την οποία αυτό παραµένει ικανό να λειτουργήσει στον απαιτούµενο βαθµό απόδοσης Όριο Ατρωσίας (Immunity Limit) είναι η καθορισµένη στάθµη ατρωσίας Περιθώριο Ατρωσίας (Ιmmunity Margin) είναι η διαφορά µεταξύ του ορίου ατρωσίας µίας διάταξης συσκευής ή συστήµατος και της στάθµης ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας Περιθώριο Ηλεκτροµαγνητικής Συµβατότητας (Elctromagnetic Compatibility Margin) είναι ο λόγος της στάθµης ατρωσίας µίας διάταξης συσκευής ή συστήµατος ως προς µία στάθµη διαταραχής αναφοράς Ηλεκτροµαγνητική διαταραχή (Εlectromagnetic Interference) είναι κάθε ηλεκτροµαγνητικό φαινόµενο που µπορεί να προκαλέσει πτώση της απόδοσης µίας διάταξης, συσκευής ή συστήµατος ή να επιδράσει δυσµενώς σε αδρανή ή ζωική ύλη Μια ηλεκτροµαγνητική διαταραχή µπορεί να είναι θόρυβος ηλεκτροµαγνητικής προέλευσης, ένα ανεπιθύµητο σήµα ή µία µεταβολή ίδιου του µέσου διάδοσης Πολλά ηλεκτροµαγνητικά φαινόµενα µεταβάλλονται µε τη συχνότητα, αλλά οι προσεγγίσεις που χρησιµοποιούνται στους υπολογισµούς για σχεδιαστικούς σκοπούς εξαρτώνται από τις φυσικές διαστάσεις του συστήµατος σε σχέση µε τα µήκη κύµατος των βασικών πεδίων που υπάρχουν Αυτό σηµαίνει ότι όταν αντιµετωπίσει κανείς ένα πρόβληµα ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας, υπάρχει πιθανόν µία περιοχή συχνοτήτων για την οποία τα προβλήµατα θα είναι πιο σοβαρά και σε αυτή την περίπτωση, θα υπάρχει επίσης µία αντίστοιχη κλίµακα αποστάσεων µέσα στην οποία θα γίνονται διαφορετικές προσεγγίσεις για την εκτέλεση των υπολογισµών Συνεπώς, η συχνότητα και το µέγεθος παίζουν σηµαντικούς ρόλους 2

15 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση 2 Η ηλεκτροστατική φόρτιση (Electrostatic Charge) Η ηλεκτροστατική φόρτιση δηµιουργείται µε δύο µηχανισµούς Ο πρώτος συµβαίνει όταν κατά την κίνηση ενός υλικού σε σχέση µε κάποιο άλλο, µε το οποίο βρίσκεται σε επαφή (πχ ένα αέριο που κινείται ως προς ένα στερεό ή ένα στερεό σε επαφή µε ένα άλλο στερεό) συµβαίνει ανταλλαγή ηλεκτρονίων µε αποτέλεσµα τη φόρτιση των δύο υλικών µε αντίθετα φορτία [], [2] Ο δεύτερος µηχανισµός είναι η φόρτιση εξ επαγωγής 2 Τριβοηλεκτρικό φαινόµενο Γενικά όταν δύο υλικά έρθουν σε επαφή και στη συνέχεια αποχωριστούν, θα υπάρξει µία ροή ηλεκτρονίων από το ένα υλικό στο άλλο Το υλικό που δίνει ηλεκτρόνια φορτίζεται θετικά, ενώ το υλικό που δέχεται ηλεκτρόνια γίνεται φορτίζεται αρνητικά Ο όρος τριβοηλεκτρισµός αναφέρεται στη φόρτιση που εµφανίζεται σαν αποτέλεσµα επαφής και τριβής των υλικών Τέτοιες φορτίσεις µπορούν να οδηγήσουν στη δηµιουργία µεγάλων δυναµικών στην περιοχή των 025 kv, µε αποθηκευόµενες ενέργειες µερικών mj Η εκφόρτιση αυτής της ενέργειας παράγει ρεύµα η κυµατοµορφή του οποίου παρουσιάζει απότοµες διακυµάνσεις και µπορεί να προκαλέσει ηλεκτροπληξία στους ανθρώπους και να βλάψει ηλεκτρικές συσκευές Στο Σχήµα φαίνεται η διαδικασία φόρτισης ενός ανθρώπου κατά την κίνηση του πάνω σε συνθετικό τάπητα Σχήµα : ιαδικασία φόρτισης ενός ανθρώπου εξαιτίας της τριβής µε το δάπεδο 3

16 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Το αν ένα υλικό θα φορτιστεί θετικά ή αρνητικά εξαρτάται από τη φύση του υλικού Αυτή η ιδιότητα συνοψίζεται στην τριβοηλεκτρική σειρά του πίνακα που ακολουθεί όπου τα υλικά κατατάσσονται ανάλογα µε το τι φόρτιση αποκτούν (θετική ή αρνητική) ΠΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΦΟΡΤΙΣΗΣ ΛΟΓΩ ΤΡΙΒΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΕ ΙΑΦΟΡΑ ΥΛΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΦΟΡΤΙΖΟΝΤΑΙ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΦΟΡΤΙΖΟΝΤΑΙ ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ Αέρας Ανθρώπινο δέρµα Γυαλί Ανθρώπινα µαλλιά Νάιλον Μαλλί Γούνα Μόλυβδος Μετάξι Αλουµίνιο Χαρτί Πολυουρεθάνη Βαµβάκι Ξύλο Ατσάλι Πίνακας : Τριβοηλεκτρική σειρά Κερί γυαλίσµατος Σκληρό λάστιχο Κόλλα συγκόλλησης Νικέλιο, Χαλκός, Ασήµι Ανοξείδωτο ατσάλι Συνθετικό λάστιχο Ακρυλικό Αφρός πολυουρεθάνης Πολυεστέρας Πολυαιθυλένιο PVC TEFLON Λάστιχο σιλικόνης Η σχετική θέση του υλικού στην τριβοηλεκτρική σειρά είναι µόνο ένας παράγοντας στη διαδικασία δηµιουργίας της φόρτισης υο υλικά τα οποία είναι σε πολύ κοντινή απόσταση µπορούν να δηµιουργήσουν µία ευρεία στατική φόρτιση Η φόρτιση εξ επαφής είναι ο πιο κοινός τρόπος εµφάνισης στατικού φορτίου Άλλοι τρόποι, όπως µία δέσµη φορτισµένων ιόντων, spray charging, φωτοηλεκτρική φόρτιση και φόρτιση corona είναι επίσης δυναµικές πηγές στατικών φορτίσεων Αυτές οι φορτίσεις παραµένουν στάσιµες (στατικές) σε ένα αντικείµενο για πολύ µεγάλο χρονικό διάστηµα Η απότοµη µεταφορά αυτού του φορτίου από το ένα σώµα στο άλλο όταν πρόκειται για αντίθετα φορτισµένα σώµατα και όταν αυτά βρεθούν σε πολύ κοντινή απόσταση λέγεται ηλεκτροστατική εκφόρτιση Παράγοντες που επηρεάζουν τη φόρτιση και την εκφόρτιση των υλικών φαίνονται στον πίνακα 2 4

17 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Συντελεστές παραγωγής της φόρτισης Σχετική θέση στην τριβοηλεκτρική σειρά Επιφάνεια επαφής Συντελεστής τριβής µεταξύ των υλικών Βαθµός διαχωρισµού Συντελεστές εκφόρτισης Αγωγιµότητα των υλικών Σχετική υγρασία Υγρασία στις επιφάνειες των υλικών Βαθµός αναδιάταξης στη δοµή του υλικού Πίνακας 2: Παράγοντες που επηρεάζουν την ένταση µιας φόρτισης Η ηλεκτροστατική εκφόρτιση εξαρτάται από τις συνθήκες περιβάλλοντος και κυρίως από την υγρασία Όσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό υγρασίας τόσο πιο συχνές είναι οι ηλεκτροστατικές εκφορτίσεις, αλλά πιο ήπιας µορφής Αντίθετα όταν υπάρχει αυξηµένη ξηρασία η συχνότητα των εκφορτίσεων είναι µικρότερη, αλλά οι εκφορτίσεις είναι πιο έντονες (µεγάλο µέγιστο ρεύµα εκφόρτισης µεγάλος χρόνος ανόδου) Επιβλαβής τάσεις µπορεί ακόµα να δηµιουργηθούν ακόµα και 55% σχετικής υγρασίας ή και περισσότερο Μερικά σοβαρά προβλήµατα που έχουν προκληθεί τα τελευταία χρόνια από ηλεκτροστατική εκφόρτιση είναι: Εκρήξεις σε υπέρδεξαµενόπλοια κατά τη διάρκεια καθαρισµού των δεξαµενών τους Ζηµιές και καταστροφές µικροκυκλωµάτων κατά τη διάρκεια της διακίνησής τους Εκρήξεις κατά τη διάρκεια τροφοδοσίας µε καύσιµα των αεροσκαφών Βλάβες στα ηλεκτρονικά συστήµατα αυτοκινήτων Ενδεικτικές ηλεκτροστατικές τάσεις που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια διαφόρων ανθρωπίνων ενεργειών φαίνονται στον Πίνακα 3 Γενικά είναι καλύτερο να συγκρίνουµε τους µηχανισµούς φόρτισης από το επίπεδο της τάσης που δηµιουργούν 5

18 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ 0% 40% 55% Περπατώντας πάνω σε χαλί ,5 Περπατώντας πάνω σε δάπεδο βινυλίου Κινήσεις ενός εργαζοµένου στο γραφείο 6 0,8 0,4 Πίνακας 3: Τυπικές ηλεκτροστατικές τάσεις (kv) Πολλές προδιαγραφές ηλεκτροµαγνητικής συµβατότητας [3], [4] περιλαµβάνουν δοκιµές σε ηλεκτροστατική εκφόρτιση Το µέγεθος ενός παλµού ηλεκτροστατικής εκφόρτισης είναι στατικό µέγεθος από τη φύση του και έτσι συνήθως καθορίζονται τυπικοί παλµοί και ρεύµατα για τις δοκιµές Η ηλεκτροστατική φόρτιση είναι ένας πολύ γνωστός κίνδυνος για τις ηλεκτρονικές διατάξεις η οποία µπορεί να διαταράξει ή και να καταστρέψει ακόµη, ηλεκτρονικά εξαρτήµατα και συστήµατα τα οποία βρίσκονται κοντά σε αυτή Αυτό µπορεί να συµβεί από άµεσες εκφορτίσεις πάνω στον ηλεκτρονικό εξοπλισµό, είτε από τα παροδικά ηλεκτροµαγνητικά πεδία που δηµιουργούνται κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος 22 Ηλεκτροστατική φόρτιση εξ επαγωγής Μερικές φορές η φόρτιση ενός αντικειµένου µπορεί να µη γίνει µε το τριβοηλεκτρικό φαινόµενο [5], αλλά µπορεί να γίνει εξ επαγωγής Συγκεκριµένα όταν ένα αντικείµενο εκτίθεται σε ένα ηλεκτρικό πεδίο (όπως για παράδειγµα όταν βρίσκεται δίπλα σε ένα φορτισµένο σώµα) τα αντίθετα φορτία µέσα στο υλικό θα τείνουν να χωριστούν, κατευθυνόµενα είτε προς αυτό είτε από αυτό Οποιοδήποτε πλεονάζον φορτίο και της ίδιας πολικότητας µε το γειτνιάζον φορτισµένο σώµα θα διαρρεύσει ανάλογα µε την αγωγιµότητα του υλικού και της αγώγιµης σύνδεσης Έτσι, το αντικείµενο θα αποκτήσει µια περίσσεια φορτίου αντίθετης πολικότητας από αυτή που έχει το γειτνιάζον φορτισµένο σώµα Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό ακολουθεί το Σχήµα 2 στο οποίο φαίνεται ένας άνθρωπος (πολύ καλός αγωγός) δίπλα σε µια µεγάλη δεξαµενή η οποία περιέχει ένα µεγάλο φορτίο αρνητικής πολικότητας Τα αρνητικά µε τα θετικά φορτία 6

19 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση διαχωρίζονται στο ανθρώπινο σώµα µέσω των υποδηµάτων και του δαπέδου Τελικά το ανθρώπινο σώµα φορτίζεται θετικά αντίθετα από το γειτνιάζον αντικείµενο Εποµένως όταν ο άνθρωπος πλησιάσει µε το θετικό φορτίο που έχει αποκτήσει την πόρτα και ακουµπήσει το µεταλλικό πόµολο θα δηµιουργηθεί µια ηλεκτροστατική εκφόρτιση όπως φαίνεται στο Σχήµα 2β Σχήµα 2: Εποπτική παρουσίαση της φόρτισης εξ επαγωγής 3 Ηλεκτροστατική εκφόρτιση σε ηλεκτροτεχνικό εξοπλισµό και µέτρα προστασίας 3 Οι επιπτώσεις σε ηλεκτροτεχνικό εξοπλισµό Όπως έχει προαναφερθεί η ηλεκτροστατική εκφόρτιση παρατηρείται όταν η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου παρουσιάσει υψηλή τιµή, η οποία µπορεί να προκαλέσει καταπόνηση στη διηλεκτρική αντοχή των ηλεκτρονικών στοιχείων συσκευών µε τελικό αποτέλεσµα την καταστροφή τους [2] Κατά τη διάρκεια της εκφόρτισης τα ακόλουθα φαινόµενα µπορεί να λάβουν χώρα: ευτερεύον ηλεκτρικό τόξο εντός του εξοπλισµού, το οποίο µπορεί να προκαλέσει µε τη σειρά του την εµφάνιση νέων φαινόµενων ιάχυση υψηλών ηλεκτρικών ρευµάτων εντός των κυκλωµάτων Η ροή ενός υψηλού ρεύµατος µπορεί να διαταράξει τις συνθήκες λειτουργίας των 7

20 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση κυκλωµάτων, οδηγώντας σε αλλαγές: στο κέρδος (gain) του κυκλώµατος, στο εύρος ζώνης (bandwidth), αλλοιώσεις στα δηµιουργούµενα σήµατα και στη λογική των ψηφιακών κυκλωµάτων Τα αποτελέσµατα µπορεί να διαφέρουν από προσωρινή παρεµβολή έως καταστροφή των εξαρτηµάτων Ηλεκτρική επαγωγή εξαιτίας της χωρητικής σύζευξης σε µέρη του εξοπλισµού τα οποία αναπτύσσουν υψηλές τάσεις εξ επαγωγής Τα αποτελέσµατά τους είναι µια προσωρινή κακή λειτουργία των κυκλωµάτων Μαγνητική επαγωγή εξαιτίας της επαγωγικής σύζευξης από τις διαδροµές που ακολουθεί το εκχυόµενο ηλεκτρικό ρεύµα 32 Μέτρα προστασίας του ηλεκτροτεχνικού εξοπλισµού Η προστασία από ενδεχόµενες ηλεκτροστατικές εκφορτίσεις µπορεί να γίνει τόσο µε προληπτικά µέτρα, όσο και µε µέσα που θα ελαχιστοποιήσουν τα δυσµενή αποτελέσµατά τους όταν οι εκφορτίσεις αυτές εµφανιστούν [2] Τα προληπτικά µέτρα περιλαµβάνουν: Προστασία από την εµφάνιση του τριβοηλεκτρικού φαινόµενου Το φαινόµενο αυτό λαµβάνει χώρα από την τριβή δύο µονωτικών υλικών ή από την τριβή ενός µονωτικού και ενός αγωγού Άρα για να αποτραπεί η εµφάνιση του ηλεκτροστατικού φορτίου, είναι επιβεβληµένη η θωράκιση µίας ή και των δύο επιφανειών που έρχονται σε επαφή, µε ένα αγώγιµο στρώµα Αποτροπή της ανάπτυξης της τάσης φόρτισης Αυτό σηµαίνει ότι το αναπτυσσόµενο φορτίο στην επιφάνεια του υλικού θα πρέπει να οδηγηθεί στο έδαφος Σε αυτό µπορούν να βοηθήσουν αντιστατικά υλικά [6] µε ιδιαίτερα γνωστές τις αντιστατικές πλαστικές σακούλες Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι οι Fowler, Klein και Fromm [7] ανέπτυξαν κάποιες προτάσεις σχετικά µε τη σχεδίαση των δαπέδων, προκειµένου να αποφεύγεται εξαιτίας τους η δηµιουργία ηλεκτροστατικού φορτίου Τα συµπεράσµατά τους συνοψίζονται στο ότι τα δάπεδα θα πρέπει να έχουν αντίσταση ως προς γη µικρότερη των 07 Ω και πως θα πρέπει να έχουν αρκετά καλές µονωτικές ιδιότητες Η προστασία των συσκευών από τις ηλεκτροστατικές φορτίσεις όταν αυτές έχουν πλέον συµβεί µπορεί να γίνει µε την λήψη των ακόλουθων µέτρων: 8

21 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Πλήρης ή µερική µόνωση του εξοπλισµού, της οποίας σκοπός είναι η αποτροπή δευτερευόντων εκφορτίσεων Θωράκιση ή γείωση των συσκευών, οι οποίες θα εξασφαλίζουν µια εναλλακτική διαδροµή της ροής του ηλεκτρικού ρεύµατος Θωράκιση κυκλωµάτων εναντίον των πεδίων εξ επαγωγής Εγκατάσταση των συσκευών προστασίας στον εξοπλισµό Όταν τα ηλεκτρικά κυκλώµατα τοποθετούνται σε µονωµένο πλαίσιο (case) τότε µπορεί να αποτραπούν ενδεχόµενες δευτερεύουσες φορτίσεις Για αυτό προκειµένου να είναι αποτελεσµατικές πρέπει τα πλαίσια να µην έχουν οπές, αρµούς ή άλλα ανοίγµατα µέσω των οποίων οι κύριες εκφορτίσεις µπορεί να λάβουν χώρα, είτε άµεσα στα εσωτερικά κυκλώµατα ή έµµεσα σε µια προεξοχή, διακόπτη ή µπουτόν, τα οποία διαπερνούν το πλαίσιο Το µέγιστο δυναµικό το οποίο µπορεί να αναπτύξει ένα ανθρώπινο σώµα είναι 25 kv Εάν ένα άτοµο πλησιάσει κάποιο µέρος του σώµατός του, το οποίο συνηθέστερα είναι το δάκτυλό του, πλησιέστερα από cm, µακριά από το κύκλωµα, τότε δεν θα συµβεί η ηλεκτροστατική εκφόρτιση εφόσον η διάσπαση του αέρα γίνεται στα 30 kv Ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος προστασίας κυκλωµάτων από ηλεκτροστατική εκφόρτιση είναι η τοποθέτησή τους σε ένα αγώγιµο πλαίσιο, το οποίο δεν έχει οπές, αρµούς ή άλλα ανοίγµατα στα τοιχώµατα του 4 Μοντέλα για την ηλεκτροστατική εκφόρτιση 4 Γενικά Προκειµένου να προσοµοιωθούν οι ηλεκτροστατικές εκφορτίσεις έχουν προταθεί διάφορα µοντέλα, ώστε µέσω αυτών να µπορέσουν να εκτιµήσουν την επίδραση που µπορεί να έχουν οι εκφορτίσεις στην πραγµατικότητα Με αυτά έχουν ασχοληθεί εκτενέστατα πολλοί ερευνητές [2], [6], [8] Τα τρία επικρατέστερα µοντέλα είναι: το µοντέλο του ανθρωπίνου σώµατος (Human Body Model HBM), το µοντέλο της µηχανής (Machine Model ΜM) και το µοντέλο της φορτισµένης συσκευής (Charged Device Model CDM) Στο σχήµα 3 φαίνονται απλές κυκλωµατικές αναπαραστάσεις των κυκλωµάτων αυτών 9

22 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Σχήµα 3: Παραδείγµατα εκφορτίσεων σύµφωνα µε τα τρία µοντέλα (ΗΒΜ, ΜΜ, CDM) και η κυκλωµατική τους αναπαράσταση µε κυκλώµατα RLC [6] Και τα τρία µοντέλα µπορούν να περιγραφούν από της δεύτερης τάξης διαφορικές εξισώσεις οι οποίες ισχύουν στα RLC κυκλώµατα Θεωρώντας RESD τη συνολική ωµική αντίσταση σε κάθε κύκλωµα, δηλαδή το άθροισµα της ωµικής αντίστασης σε κάθε κύκλωµα και της ωµικής αντίστασης RL της υπό εξέτασης συσκευής (Device Under Test DUT), CESD την χωρητικότητα ο οποίος αρχικά είναι φορτισµένος σε τάση VESD και LS την αυτεπαγωγή στη διαδροµή εκφόρτισης η διαφορική εξίσωση 2ης τάξης που ισχύει είναι: L 2 d i di RESD i 0 () 2 dt dt C S = ESD της οποίας η αναλυτική λύση είναι: i i ω 2 0 αt 2 2 ESD ( t) = VESDCESD e sinh( α ω0 t), α > ω0 (2) 2 2 α ω0 ω 2 0 αt 2 2 ESD ( t) = VESDCESD e sinh( ω0 α t), α < ω0 (3) 2 2 α ω0 Όπου 0

23 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση α = R ESD 2L S ο συντελεστής απόσβεσης και ω 0 = L S C ESD η συχνότητα ταλάντωσης Παραδείγµατα για τις τυπικές παραµέτρους και των τριών µοντέλων φαίνονται στον Πίνακα 4 Παράµετρος ΗΒΜ ΜΜ CDM HBM V 4000 V 200 V 500 V ESD R / R / R,5 kω 5 Ω 0 Ω MM CDM C 00 pf 200 pf 0 pf ESD L 500 nh 750 nh 750 nh S RL 0Ω I 2,6 Α 2,8 Α 0,4 A ESD trise (0% / 90%) 7 ns ns 0,3 ns A,5 8 0 s 8 ωο 0,5 0 s 0, 0,8 8 0 s 8 0 s s 8 0 s Πίνακας 4: Τυπικές τιµές παραµέτρων για τα µοντέλα ηλεκτροστατικής εκφόρτισης [6]

24 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση 42 Αξιολόγηση του Human Body Model Από πολλές µετρήσεις που έγιναν σε διαφορετικούς ανθρώπους [9] είναι ξεκάθαρο ότι δηµιουργήθηκαν πολλές διαφορετικές αποδεκτές κυµατοµορφές Ο χρόνος ανόδου αυτών των κυµατοµορφών κυµαίνεται µεταξύ 00 ps εως 30 ns Οι άνθρωποι νοιώθουν µια εκφόρτιση, µόνον όταν η τάση είναι περίπου 3 kv ή µεγαλύτερη Σχήµα 4: ιάταξη µετρήσεων για εκφορτίσεις ανθρωπίνου σώµατος Μια ανάλυση των αποτελεσµάτων από µετρήσεις που έχουν παρθεί από διάταξη όπως αυτή του Σχήµατος 4 δίνουν κάποιες τιµές για την διαστασιολόγηση των µερών του κυκλώµατος Η αντίσταση της επιδερµίδας R είναι περίπου 50Ω έως 000Ω (χωρίς ο άνθρωπος να κρατά κάποιο µεταλλικό αντικείµενο όπως κλειδιά, µαχαίρι, βίδα, κτλ), η ανθρώπινη χωρητικότητα βρίσκεται περίπου από 50 pf έως 250 pf, ενώ βρέθηκαν τάσεις πάνω από 5 kv υπολογισµένες µε το καθιερωµένο µέγεθος και τη χωρητικότητα του ανθρώπου Η κυµατοµορφή της εκφόρτισης βρέθηκε να είναι πολύ διαφορετική από άνθρωπο σε άνθρωπο και επίσης από µέτρηση σε µέτρηση Σχήµα 5: ιάφορες κυµατοµορφές εκφορτίσεων (ns) 2

25 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση 5 Το πρότυπο IEC Το Πρότυπο IEC αποτελεί το δεύτερο τµήµα (Section 2) του τετάρτου µέρους (Part 4) του Προτύπου IEC 000:995, το οποίο πραγµατεύεται την ηλεκτροµαγνητική συµβατότητα Το διεθνές αυτό Πρότυπο σχετίζεται µε την ατρωσία των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών σε ηλεκτροστατικές εκφορτίσεις και περιγράφει την µέθοδο και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν για την διενέργεια της δοκιµής ηλεκτροστατικών εκκενώσεων στα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα µε έµφαση στον οικιακό εξοπλισµό και τα όργανα µέτρησης [0] Σε αυτό καθορίζονται: Η τυπική κυµατοµορφή του ρεύµατος Τα διάφορα επίπεδα τάσεων δοκιµής Ο απαιτούµενος για τις δοκιµές εξοπλισµός Η διαδικασία των δοκιµών Το Πρότυπο βρίσκεται υπό αναθεώρηση την χρονική περίοδο που συντάσσεται η παρούσα διπλωµατική και για αυτό το λόγο οι αναφορές θα γίνονται µόνο στο ήδη δηµοσιευµένο Πρότυπο 6 Παράµετροι ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης Το διεθνές Πρότυπο IEC [3] ορίζει τις τυπικές κυµατοµορφές του εκφορτιζόµενου ρεύµατος, τα επίπεδα δοκιµών, τον εξοπλισµό δοκιµών και τη διαδικασία µε την οποία η δοκιµή του Προτύπου αυτού θα πρέπει να γίνεται κάθε φορά Η γεννήτρια ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων, που περιγράφεται στο Πρότυπο βασίζεται στο µοντέλο του ανθρωπίνου σώµατος (Human Body Model) [6] Στο σχήµα 5 παρουσιάζεται ένα απλοποιηµένο διάγραµµα της γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Σύµφωνα µε το Πρότυπο, αποτελείται από µια αντίσταση φόρτισης Rc (5000 ΜΩ), έναν πυκνωτή ενταµίευσης ενέργειας Cs (50 pf ± 0%) και µία αντίσταση εκφόρτισης Rd που αντιπροσωπεύει την αντίσταση του δέρµατος (330 Ω ± 0%) Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το µοντέλο αναφοράς της κυµατοµορφής του ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης είναι η εκφόρτιση ανθρώπουµετάλλου Γι αυτό το λόγο όταν ένας άνθρωπος κρατάει ένα κοµµάτι 3

26 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση µετάλλου, το δέρµα επηρεάζει σηµαντικά το ρεύµα εκφόρτισης Συνεπώς, όταν λάβει χώρα µία εκφόρτιση το τόξο θα προσπέσει στο µέταλλο και όχι στο δέρµα Προφανώς Rd είναι η συνολική αντίσταση της επιδερµίδας και όχι µόνο της περιοχής κοντά στο σηµείο της εκφόρτισης Η τιµή της χωρητικότητας Cs είναι αντιπροσωπευτική της ηλεκτροστατικής χωρητικότητας του ανθρωπίνου σώµατος, ενώ επιλέχθηκε η τιµή των 330 Ω για την Rd Σχήµα 5: Κυκλωµατικό διάγραµµα της γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων που ορίζει το πρότυπο IEC Σχήµα 6: Κυµµατοµορφή του ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης που ορίζει το πρότυπο IEC Το ρεύµα εκφόρτισης σύµφωνα µε την κυµατοµορφή του σχήµατος 6, µπορεί να χωρισθεί σε δύο µέρη: το πρώτο µέγιστο (peak) του ρεύµατος, το οποίο ονοµάζεται και «αρχική κορυφή» (initial peak) και προσοµοιώνει την εκφόρτιση του χεριού, και το δεύτερο, που προσοµοιώνει την εκφόρτιση του ανθρωπίνου σώµατος Κατά την 4

27 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση επαλήθευση των γεννητριών σύµφωνα µε το υπάρχον Πρότυπο [3] πρέπει να ελέγχονται τα όρια τεσσάρων βασικών παραµέτρων της κυµατοµορφής του ρεύµατος Αυτές είναι: Μέγιστο ρεύµα (I max ): Η µέγιστη τιµή του ρεύµατος εκφόρτισης (αρχική κορυφή) Χρόνος ανόδου (t r ): Ο χρόνος που απαιτείται, ώστε το ρεύµα εκφόρτισης να αυξηθεί από την τιµή του 0% της µέγιστης τιµής του, στο 90% της µέγιστης τιµής Ο χρόνος ανόδου της αρχικής κορυφής είναι µεταξύ 0,7 ns και ns Ρεύµα στα 30 ns (I 30 ): Η τιµή του ρεύµατος 30 ns µετά την χρονική στιγµή, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά κατά τη φάση ανόδου το 0% της µέγιστης τιµής του ρεύµατος εκφόρτισης Ρεύµα στα 60 ns (I 60 ): Η τιµή του ρεύµατος 60 ns µετά την χρονική στιγµή, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά κατά τη φάση ανόδου το 0% της µέγιστης τιµής του ρεύµατος εκφόρτισης Ο απαιτούµενος εξοπλισµός για την επαλήθευση των ηλεκτροστατικών γεννητριών, η οποία γίνεται µόνο για εκφορτίσεις επαφής, όπως αυτός ορίζεται από το υπάρχον Πρότυπο είναι: Ανηχωικός θάλαµος Παλµογράφος µε εύρος τουλάχιστον GHz Οµοαξονικός προσαρµοστής µέτρησης (Pellegrini target) Οµοαξονικό καλώδιο για υψίσυχνα σήµατα Εξασθενητής Μεταλλική επιφάνεια διαστάσεων τουλάχιστον,5 m x,5 m Οι αναµενόµενες τιµές καθώς και τα περιθώρια απόκλισης των τεσσάρων παραµέτρων για το ρεύµα εκφόρτισης δίνονται στον παρακάτω πίνακα 5 5

28 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση Επίπεδο Ενδεικνυόµενη τάση (kv) Κορυφή ρεύµατος ±0% (A) Χρόνος ανόδου tr (ns) Ρεύµα (±30%) στα 30ns (A) Ρεύµα (±30%) στα 60ns (A) 2 7,5 0,7 έως ,7 έως ,5 0,7 έως ,7 έως 6 8 Πίνακας 5: Τυπικές τιµές παραµέτρων ρεύµατος εκφόρτισης µέσω επαφής [3] 7 Επερχόµενη αναθεώρηση του Προτύπου για τις δοκιµές έναντι ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Στα πλαίσια της επερχόµενης αναθεώρησης του υπάρχοντος Προτύπου [3] πιθανόν να ελέγχονται πέρα των τεσσάρων παραµέτρων όπως αυτές παρουσιάστηκαν στην παράγραφο 5 και το αν η κυµατοµορφή του ρεύµατος είναι εντός του ±35%i(t), για χρόνο από 2 έως 60ns όπου το i(t) δίνεται από την εξίσωση (4) i(t) = όπου: i k t τ t τ n t i exp τ 2 k t τ3 t τ 3 n exp τ 2 t n n 2 4 (4) k τ = exp τ 2 nτ τ 2 / n (5) k 2 τ = exp τ 3 4 nτ τ3 4 / n (6) και: τ =,3 (7) τ 2 =2 (8) τ 3 =2 (9) 6

29 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση τ 4 =37,8 (0) i =7,5 () i 2 =9 (2) n=,8 (3) Επίσης, βασική διαφορά του αναθεωρηµένου Προτύπου µε το υπάρχον είναι ότι στην επαλήθευση των γεννητριών η γειωµένη µεταλλική επιφάνεια, στης οποίας το κέντρο βρίσκεται τοποθετηµένος ο οµοαξονικός προσαρµοστής µέτρησης δεν θα είναι σε οριζόντια διάταξη, αλλά σε κατακόρυφη και αυτό γιατί µε τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η καλύτερη επαναληψιµότητα των µετρήσεων Η απαιτούµενη κυµατοµορφή που ενδεχοµένως να ορίζει το νέο αναθεωρηµένο Πρότυπο για την έξοδο της γεννήτριας ηλεκτροστατικής εκφόρτισης είναι όπως παρουσιάζεται στο σχήµα 7 Στο σχήµα 7 φαίνονται επίσης και οι συναρτήσεις i(t)*35% και i(t)*65% Σχήµα 7: Καµπύλη ηλεκτροστατικής εκφόρτισης για τάση φόρτισης 4 kv 7

30 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση 8 Το πρόβληµα Σε επόµενο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η µεθοδολογία βάσει της οποίας γίνεται σχεδιασµός του κυκλώµατος το οποίο θα παράγει κυµατοµορφή ρεύµατος όπως αυτή περιγράφεται στην εξίσωση (4) η οποία φαίνεται παρακάτω i(t) = i k t τ t τ n t i exp τ 2 k t τ3 t τ 3 n exp τ 2 t n n 2 4 (4) Η απαιτούµενη κυµατοµορφή που ορίζει το Πρότυπο [3] για την έξοδο της γεννήτριας ηλεκτροστατικής εκφόρτισης είναι όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήµα Σχήµα 8: Καµπύλη ηλεκτροστατικής εκφόρτισης για τάση φόρτισης 4 kv Σύµφωνα µε την θεωρητική εξίσωση, (4) η οποία παράγει την αντίστοιχη κυµατοµορφή γίνεται και ο έλεγχος της κυµατοµορφής που λαµβάνεται από τις πειραµατικές µετρήσεις Στο επερχόµενο αναθεωρηµένο Πρότυπο θα υπάρχει και η απαίτηση τα πειραµατικά δεδοµένα να κυµαίνονται ανάµεσα στις συναρτήσεις i(t)*35% και i(t)*65%, για χρόνο από 2 έως 60 ns Το πρόβληµα που υπάρχει είναι 8

31 Κεφάλαιο Εισαγωγή στην ηλεκτροστατική εκφόρτιση το εξής Παρόλο που η παραπάνω κυµατοµορφή είναι η απαιτούµενη έξοδος, το κύκλωµα της γεννήτριας που περιγράφεται στο υπάρχον Πρότυπο [3] δίνει ως έξοδο την κυµατοµορφή του σχήµατος 9 Σχήµα 9: Έξοδος Γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων όπως αυτή περιγράφεται από το υπάρχον Πρότυπο [3] για διάφορα δοκίµια Η ανάγκη συνεπώς, που παρουσιάζεται εδώ είναι η εύρεση και κατασκευή του κυκλώµατος, το οποίο παράγει την επιθυµητή έξοδο που είναι η βέλτιστη εξίσωση (σχέση (4)) και αντιστοιχεί στο γράφηµα του σχήµατος 9 H µέθοδος που θα ακολουθηθεί, η οποία από την εξίσωση της εξόδου ανακτά την συνάρτηση µεταφοράς και ακολούθως οδηγεί στην εύρεση του ζητούµενου κυκλώµατος είναι η µέθοδος Prony η οποία θα αναλυθεί σε επόµενο κεφάλαιο 9

32 Κεφάλαιο 2 Η µέθοδος Prony Κεφάλαιο 2 Η µέθοδος Prony 2 Gaspard Riche de Prony Σύντοµη βιογραφία Η µέθοδος Prony (Prony analysisprony method) αναπτύχθηκε από τον Gaspard Riche de Prony το 795 Παραταύτα, η πρακτική χρήση της µεθόδου περίµενε την ανάπτυξη των ψηφιακών υπολογιστών Παρόµοια µε τον µετασχηµατισµό Fourier, η µέθοδος Prony εξάγει χρήσιµες πληροφορίες από ένα οµοιόµορφα δειγµατοληπτηµένο σήµα και δηµιουργεί µία σειρά από µιγαδικούς µε µειούµενους εκθέτες ή µειούµενα ηµίτονα Αυτό δίνει την δυνατότητα να εκτιµηθεί η συχνότητα, το πλάτος, η φάση και η εξασθένηση ενός σήµατος Ο Gaspard Clair François Marie Riche de Prony (22 Ιουλίου 755 Chamelet, Beaujolais, Γαλλία 29 Ιουλίου 839 Παρίσι, Γαλλία) ήταν Γάλλος µαθηµατικός και µηχανικός που ασχολήθηκε µε την υδραυλική Γεννήθηκε στο Chamelet του Beaujolais της Γαλλίας Το όνοµα της οικογένειάς του ήταν Riche ενώ ο τίτλος de Prony αγοράστηκε από τους γονείς του Στην πραγµατικότητα, ο µικρότερος αδελφός του de Prony ήταν γνωστός µε το όνοµα Riche Ο Prony φοίτησε στο κολέγιο Benedictine στο Toissei στο Doubs Από εκεί εισήχθη στο École Nationale des Ponts et Chaussées το 776 όπου και σπούδασε µηχανικός Αποφοίτησε το 779 σαν αριστούχος και έµεινε ένα ακόµα χρόνο στο Παρίσι κάνοντας αυτό που του είχε πει ο πρύτανης του École Nationale des Ponts et Chaussées «Μ de Prony, ενδιαφέρσου να αποκτήσεις βαθιά γνώση της τέχνης σου, γιατί είσαι προορισµένος να γίνεις πρύτανης του École Nationale des Ponts et Chaussées» Το 780 έγινε µηχανικός στο École Nationale des Ponts et Chaussées και µετά από 3 χρόνια σε διάφορα σηµεία της Γαλλίας επέστρεψε στο École Nationale des Ponts et Chaussées στο Παρίσι το 783 Ήταν η χρονιά που εκδόθηκε η πρώτη κύρια εργασία του στην ακαδηµία επιστηµών (Académie des Sciences) σχετικά µε τις δυνάµεις των τόξων Ο Monge (πατέρας της διαφορικής γεωµετρίας) εντυπωσιάστηκε µε την επιστηµονική του ανακοίνωση και διέκρινε ότι ο de Prony ήταν άνθρωπος µε µεγάλες δυνατότητες Το 785 ο de Prony επισκέφτηκε την Αγγλία σε ένα ερευνητικό έργο που αποσκοπούσε σε µία ακριβή µέτρηση των σχετικών θέσεων του αστεροσκοπείου του Greenwich και του αντίστοιχου στο Παρίσι ύο χρόνια µετά προήχθη σε επιθεωρητής στο École Nationale des Ponts et Chaussées Εκείνη την περίοδο 20

33 Κεφάλαιο 2 Η µέθοδος Prony εµπλέκει µε την κατασκευή της γέφυρας του Λουδοβίκου XVI που στις µέρες µας αποκαλείται Pont de la Concorde Το 790 ακολούθησε µια νέα προαγωγή του, σε αρχιµηχανικός στο École Nationale des Ponts et Chaussées, αποτέλεσµα των εγκαινίων της παραπάνω γέφυρας Επίσης γύρω στο 79 ο de Prony δούλευε µε τον Pierre Girard πάνω στην γεωµετρία Τότε το 792, ο de Prony ξεκίνησε ένα σηµαντικό στόχο, την παραγωγή λογαριθµικών και τριγωνοµετρικών πινάκων, το κτηµατολόγιο (Cadastre) Με την βοήθεια των Legre, Carnot και άλλων µαθηµατικών, και µε 70 µε 80 βοηθούς η εργασία αυτή διήρκεσε αρκετά χρόνια και τελείωσε το 80 Οι πίνακες ήταν απέραντοι, µε τις τιµές που υπολογίζονται µεταξύ δεκατεσσάρων και είκοσι εννέα δεκαδικών θέσεων Κάθε αντίγραφο αποτελούνταν από δεκαοχτώ τόµους µαζί µε έναν άλλο όγκο των µαθηµατικών διαδικασιών Το να εκδοθεί µια τόσο µαζική δουλειά ήταν άλλο θέµα Οι διαπραγµατεύσεις διήρκεσαν αρκετά χρόνια έως ότου το 809 φάνηκε ότι θα εκδίδονταν Ο εκδότης έγραψε σχετικά: «Η σηµερινή γενιά δεν θα είχε βεβαιώσει ποτέ το τέλος αυτής της µνηµειακής εργασίας εάν ο Μ de Prony δεν είχε την τυχερή ιδέα της εφαρµογής της ισχυρής µεθόδου του τµήµατος της εργασίας, που συλλαµβάνει τις µεθόδους για να µειώσει το µακροχρόνιο και επίµοχθο µέρος της παραγωγής των πινάκων στις απλές προσθήκες και τις αφαιρέσεις» Παρόλα αυτά, οι πίνακες δεν δηµοσιεύτηκαν ποτέ ολοκληρωµένοι και ήταν σχεδόν στο τέλος του αιώνα όταν εµφανίστηκε ένα µικρό µέρος Ήταν πολύ ακριβό το να τυπωθούν, σε µία περίοδο που η Γαλλία δεν ήταν στην καλύτερη οικονοµική κατάσταση Το 794 το ιδρύθηκε και διοικήθηκε το École Centrale des Travaux Publics από τον Carnot και τον Mongue Μετονοµάστηκε σε École Polytechnique το 975 και ο de Prony ήταν βέβαια ένας από τους βασικούς λέκτορες εκείνη την εποχή Τοποθετήθηκε ανάµεσα στους πρώτους καθηγητές ως «Prony, λέκτορας στην ανάλυση, διευθυντής του κτηµατολογίου, µέλος του ιδρύµατος Ετήσιος µισθός 6000 φράγκα Στέγαση µέσα στο σχολείο» Οι διαλέξεις που παρέδωσε ο Prony στο École Polytechnique εκδόθηκαν, συµπεριλαµβανοµένων και των διαλέξεων στην υδραυλική Το 798 ο Prony αρνήθηκε την απαίτηση του Ναπολέοντα να συνταχθεί µε τον στρατό του που θα έκανε επίθεση στην Αίγυπτο Ο Fourier, ο Mongue και ο Malus 2

34 Κεφάλαιο 2 Η µέθοδος Prony είχαν συµφωνήσει να είναι µέρος της ερευνητικής δύναµης και ο Ναπολέων ήταν θυµωµένος µε την άρνηση του Prony να ακολουθήσει εν επρόκειτο να αποτύχει να λάβει τις τιµές που άξιζε από τον Ναπολέων αλλά η σύζυγος του Prony ήταν στενή φίλη της Ιωσηφίνας και αυτό πιθανόν να έσωσε τον Prony από τα χειρότερα Το 798 ο Prony εκπλήρωσε την φιλοδοξία του να γίνει διορισµένος διευθυντής του École des Ponts et Chaussés Η επιθυµία του για αυτήν την θέση είναι σχεδόν βέβαιο ότι ήταν ο κύριος λόγος για την άρνησή του να ταχθεί µε τον Ναπολέοντα Σαν διευθυντής άρχισε να παράγει ένα αριθµό από σηµαντικά µαθηµατικά κείµενα στη µαθηµατική φυσική Έγινε µέλος του οργανισµού γεωγραφικού µήκους (Bureau de Longitude) και το 80 και το 8, παρήγαγε δύο περαιτέρω σηµαντικά κείµενα από τις διαλέξεις του στο École Polytechnique, τα «Μαθήµατα της αναλυτικής µηχανικής» (Leçons de Mécanique Analytique) και «Σύνοψη των µαθηµάτων του µαθήµατος της µηχανικής» (Sommaire des Leçons du Cours de Mécanique) Αφότου νικήθηκε ο Ναπολέων η αναδιοργάνωση στη Γαλλία περιέλαβε µια αναδιάρθρωση του École Polytechnique που έκλεισε κατά τη διάρκεια 86 Ο de Prony έχασε τη θέση του ως καθηγητή εκεί και δεν ήταν µέρος της επιτροπής αναδιοργάνωσης Εντούτοις, µόλις άνοιξε πάλι το σχολείο, ο de Prony κλήθηκε να είναι εξεταστής έτσι συνέχισε τη σύνδεσή του µε αυτό µόνο που έπρεπε να δουλεύει έναν µήνα το χρόνο Μια από τις σηµαντικότερες επιστηµονικές εφευρέσεις του de Prony ήταν το «φρένο de Prony» που εφηύρε το 82 για να µετρήσει την απόδοση των µηχανών και των µηχανηµάτων Βασίστηκε στις ιδέες του Hachette και ήταν µια αξιοσηµείωτη βελτίωση σε µια µέθοδο που ο Pierre Girard είχε χρησιµοποιήσει δύο έτη νωρίτερα Το τελευταίο µέρος της καριέρας του Prony είχε να κάνει περισσότερο µε την εκπαίδευση παρά µε την διοίκηση Μια µάχη που έδωσε, χωρίς επιτυχία, ήταν ενάντια στον Cauchy, οποίος τάσσονταν περισσότερο υπέρ των καθαρών µαθηµατικών και µακριά από τα πιο εφαρµοσµένα µαθηµατικά στα οποία ο de Prony πίστεψε σταθερά [8] 22

35 Κεφάλαιο 2 Η µέθοδος Prony 22 Εφαρµογές Η µέθοδος Prony µέσα από το πέρασµα των αιώνων βρήκε πολλές εφαρµογές Σε αυτή την παράγραφο θα δώσουµε κάποια παραδείγµατα της χρήσης της µεθόδου σε διάφορα πεδία της επιστήµης Η µέθοδος Prony µπορεί να χρησιµοποιηθεί στα συστήµατα ισχύος όπως για παράδειγµα στην περίπτωση της αναγνώρισης συστηµάτων SIMO (Single Input Multi Output) που πιθανόν να έχουν επαναλαµβανόµενους πόλους καθώς µπορεί να επεκταθεί έτσι ώστε να συµπεριλάβει και πολλαπλά σήµατα µε επαναλαµβανόµενους πόλους [9] Μια άλλη ενδιαφέρουσα εφαρµογή της µεθόδου Prony είναι αυτή της εύρεσης ελλατωµάτων σε γραµµές µεταφοράς ισχύος µεγάλου µήκους [20] Η εκτίµηση αυτών των προβληµάτων βασίζεται στις οδεύουσες διαταραχές που δηµιουργούνται από τα σφάλµατα αυτά των γραµµών Η χρήση της µεθόδου Prony επεκτείνεται και στην ιατρική Έχει αναφερθεί µέθοδος η στηριζόµενη στην µέθοδο Prony η οποία παραµετροποιεί και µοντελοποιεί τους τριγµούς οι οποίοι παράγονται από τους πνεύµονες από παθολογικά αίτια [2] Επίσης, στο ίδιο πεδίο έχει αναπτυχθεί µέθοδος για την αναγνώριση καρδιακών αρρυθµιών η οποία στηρίζεται επίσης στην µέθοδο Prony [22] Η µέθοδος βρίσκει εφαρµογή και στον τοµέα της ηλεκτρονικής στην κατασκευή ενεργών φίλτρων για τη επιλογή αρµονικών [23] Αντίθετα µε τα ήδη υπάρχοντα φίλτρα που για την κατασκευή τους χρειάζεται να γνωρίζουµε τις συχνότητες των αρµονικών, τα ενεργά φίλτρα που βασίζονται στην ανάλυση Prony µπορούν να αναγνωρίσουν συχνότητες, πλάτη, φάσεις αλλά ακόµα και να αποσβέσουν συνιστώσες των αρµονικών ενός σήµατος Επίσης, µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε συνδυασµό µε φίλτρα ασαφούς λογικής για την αναγνώριση ταλαντώσεων χαµηλής συχνότητας σε συστήµατα ισχύος [24] Πολύ σηµαντική είναι επίσης η χρήση της Prony στην επεξεργασία σήµατος και στις τηλεπικοινωνίες Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα φαίνεται στην [25] Η ίδια η φύση της µεθόδου, δεν θα µπορούσε να µην έβρισκε εφαρµογή και στα συστήµατα αυτόµατου ελέγχου Κάνοντας χρήση της ανάλυσης Prony, µπορούµε να προσδιορίσουµε µοντέλα γραµµικών συστηµάτων µειωµένου βαθµού τα οποία λειτουργούν κοντά στην περιοχή της ευστάθειας [26] 23

36 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 3 Μέθοδοι ανάκτησης κρουστικής απόκρισης γραµµικού κυκλώµατος 3 Εισαγωγή Το κύκλωµα που έχουµε να αντιµετωπίσουµε στην παρούσα διπλωµατική εργασία δεν είναι γραµµικό Έτσι, για την ανάκτησή του δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί κάποια από τις γνωστές µεθόδους όπως ο αντίστροφος µετασχηµατισµός Laplace Προέκυψε λοιπόν η ανάγκη εύρεσης µιας µεθόδου σύµφωνα µε την οποία θα προσεγγίζεται η κρουστική απόκριση ενός γραµµικού κυκλώµατος από την απόκριση του κυκλώµατός µας 32 Η µέθοδος Prony Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούµενο κεφάλαιο, η απαιτούµενη κυµατοµορφή που ορίζει το Πρότυπο [3] για την έξοδο της γεννήτριας ηλεκτροστατικής εκφόρτισης είναι αυτή που παρουσιάζεται στο σχήµα 3 και προκύπτει από την εξίσωση (3) 24

37 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 25 Σχήµα 3: Κυµατοµορφή ρεύµατος ηλεκτροστατικής εκφόρτισης για τάση φόρτισης 4 kv και EUT 2 Ohm µαζί µε τις καµπύλες ±30% του ρεύµατος εκφόρτισης = 4 n 3 n n n t exp t t k i t exp t t k i i(t) τ τ τ τ τ τ (3) όπου: = n / 2 2 n exp k τ τ τ τ (32) = n / n exp k τ τ τ τ (33) και τ =075 (34) τ 2 =082 (35)

38 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων τ 3 =343 (36) τ 4 =6870 (37) i =746 (38) i 2 =78 (39) n=3 (30) Οι παραπάνω παράµετροι υπολογίστηκαν από πειραµατικά δεδοµένα σε σχετική εργασία που έγινε στο Εργαστήριο Υψηλών Τάσεων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Για τον σκοπό αυτό χρησιµοποιήθηκε η γεννήτρια SCHAFFNER 438 σε πειραµατική διάταξη που µπορεί να ευρεθεί στην [] Για την ανάλυση των αποτελεσµάτων αυτών, αναπτύχθηκε γενετικός αλγόριθµος που εφαρµόστηκε στις ληφθείσες κυµατοµορφές του ρεύµατος Στους πίνακες και 2 που εικονίζονται παρακάτω φαίνονται οι τιµές των κρίσιµων παραµέτρων όπως τις ορίζει το πρότυπο IEC για την εξίσωση του Heidler Στον πίνακα έχουν καταγραφεί οι αντίστοιχες τιµές που προκύπτουν για τ =3 (3) τ 2 =2 (32) τ 3 =2 (33) τ 4 =378 (34) i =75 (35) i 2 =9 (36) N=8 (37) ενώ στον πίνακα 2 οι τιµές που προέκυψαν από την εργασία που αναφέρθηκε παραπάνω και που όπως αποδεικνύεται από τους πίνακες προσεγγίζουν καλύτερα τις ιδανικές τιµές των κρίσιµων παραµέτρων που ορίζονται για την εξίσωση του Heidler 26

39 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Παράµετροι Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων για το ρεύµα που ορίζει το πρότυπο IEC Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων για το ρεύµα όπως προκύπτουν από την εξίσωση του Heidler I p (A) 5 ± 0% 54 t r (ns) I 30ns (A) 8 ± 30% 783 I 60ns (A) 4 ± 30% 398 Πίνακας : Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων της εξίσωσης του heidler για τάση εκφόρτισης 4kV όπως προέκυψαν από σχετική εργασία του ΕΜΠ [] Παράµετροι Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων για το ρεύµα που ορίζει το πρότυπο IEC Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων για το ρεύµα όπως προκύπτουν από την εξίσωση του Heidler I p (A) 5 ± 0% 4,99 t r (ns) 07,00 I 30 ns (A) 8 ± 30% 783 I 60 ns (A) 4 ± 30% 4,00 Πίνακας 2: Τιµές των κρίσιµων παραµέτρων της εξίσωσης του Heidler για τάση εκφόρτισης 4kV όπως προέκυψαν από σχετική εργασία του ΕΜΠ [] Στην παρούσα παράγραφο περιγράφεται η µέθοδος [4] η οποία θα εφαρµοστεί στη συνέχεια στην βέλτιστη εξίσωση, της οποίας η γραφική παράσταση είναι αυτή που δίνεται στο σχήµα 3 Έστω gd(t) κρουστική απόκριση του επιθυµητού δικτύου και g(t) η απόκριση του γραµµικού σταθερού δικτύου, που προσεγγίζει την gd(t) Θα είναι: n g (t) = A i exp(s i t) (38) i= Η συνάρτηση g(t) καλείται παρεµβολή n τάξεως στο σύνολο των ισαπεχόντων σηµείων t k = kt εάν: gd(kt) =g(kt) (39) 27

40 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων για k=0,,,2n Για τον προσδιορισµό των A i, s i, όπως στη σχέση (54) τίθεται: z i =exp(s i T) (320) και σχηµατίζεται το πολυώνυµο n i= n m ψ( z) = (z z i ) = b ms (32) m= 0 µε b o = (322) Από τις σχέσεις (35) και (37) προκύπτει: n m= 0 g[(m n n n n m i i i m= 0 i= i= m= 0 m m k)t]b m = b A z = A b z = 0 m i (323) για k=0,,,n Η σχέση (323) σε µητρική µορφή γράφεται λαµβάνοντας υπόψη τις σχέσεις (32) και (322): g(0) g(t) g(nt T) g(t) g(2t) g(nt) g(nt T) b g(nt) b g(2nt 2T) b n 0 g(nt) g(nt T) = g(2nt T ) (324) 28

41 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 29 όπου ο πίνακας 2T) g(2nt g(nt) T) g(nt g(nt) g(2t) g(t) T) g(nt g(t) g(0) είναι ο πίνακας που στο εξής θα αναφέρεται σαν P στην παρούσα εργασία Από τη σχέση (324) προκύπτουν οι συντελεστές b i και από την εύρεση των ριζών του πολυωνύµου ψ(z) οι ρίζες z i Οι συντελεστές A i προκύπτουν από την µητρική εξίσωση: = T) g(nt g(t) g(0) A A A z z z z z z n 2 n n n 2 n n 2 (325) Εφ όσον είναι γνωστά τα z i, τα s i προκύπτουν από τη σχέση (36) ως εξής: T ) Ln(z s i i = (326) Παρακάτω, στο σχήµα 32 παρατίθεται το διάγραµµα ροής του αλγορίθµου της µεθόδου Prony

42 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων Αρχή Επιλογή Ν σηµείων δειγµατοληψίας 2 ηµιουργία του πίνακα P διαστάσεων ΝxΝ που περιέχει τις τιµές της g d (t) (σχέση (38)) για t=0 έως t=2(ν)τ 3Επιλογή του τετραγωνικού υποπίνακα Ρ του πίνακα P από (,) έως (i,i) i=i Ναι 4 Η ορίζουσα του τρέχοντος υποπίνακα µεγαλύτερη του equivalent zero Όχι 5 Επιλογή του υποπίνακα (i) x (i) του πίνακα P ο οποίος αντιστοιχεί στον τετραγωνικό πίνακα του αριστερού µέλους της (324) 6 ηµιουργία του διανύσµατος στο δεξί µέλος της εξίσωσης (324) µε επιλογή της επόµενης στήλης του πίνακα P στη διάσταση του προηγούµενου πίνακα 7 Εύρεση του διανύσµατος συντελεστών b i 8 Εύρεση των ριζών του Πολυωνύµου Επίλυση της (32) 9 Εύρεση των πόλων της συνάρτησης µεταφοράς Επίλυση της (326) 0 ηµιουργία του τετραγωνικού πίνακα στο αριστερό µέλος και του διανύσµατος στο δεξί µέλος της µητρικής εξίσωσης (325) στη διάσταση του διανύσµατος του βήµατος 6 Επίλυση της µητρικής εξίσωσης (325) και εύρεση των συντελεστών της συνάρτησης µεταφοράς Α i 2 Λήψη της G Σχήµα 32: ιάγραµµα ροής του αλγορίθµου της µεθόδου Prony 30

43 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων 33 Stiff Equations Μια εξίσωση αποκαλείται stiff όταν χαρακτηρίζεται από περισσότερες της µιας σηµαντικά διαφορετικές φυσικές συχνότητες Η εφαρµογή οποιασδήποτε µεθόδου που αποβλέπει στη δηµιουργία πεπερασµένης τάξεως κυκλώµατος έχει να αντιµετωπίσει ως κύριο πρόβληµα την αρκούντως ικανοποιητική δειγµατοληψία ώστε να λάβουµε αρκετά πυκνή πληροφορία για το φαινόµενο σε όλη τη διάρκειά του Η πρώτη κίνηση για την αντιµετώπιση του συγκεκριµένου προβλήµατος στην παρούσα περίπτωση είναι να διαχωρίσουµε την εφαρµογή της µεθόδου σε καθένα από τους προσθετέους της εξίσωσης Heidler, πράγµα το οποίο υποδηλώνεται από την ίδια τη µορφή της Η επίτευξη περεταίρω ακρίβειας γίνεται µε την εφαρµογή των δύο µεθόδων που προτείνουµε 34 Πρώτη τροποποιηµένη µέθοδος µε βάση τη µέθοδο Prony Στην πράξη αποδείχτηκε ότι η µέθοδος Prony διαθέτει µία σειρά µειονεκτηµάτων µε πιο χαρακτηριστικό το σηµαντικό σφάλµα που εµφανίζεται σε ορισµένα τµήµατα του γραφήµατος του ρεύµατος Γι αυτό το λόγο αναπτύξαµε µια τροποποίηση της παραπάνω µεθόδου η οποία από ότι θα δούµε παρακάτω απέφερε πολύ καλύτερα αποτελέσµατα Η τροποποίηση αυτή στηρίχθηκε στην παρατήρηση ότι τα προβλήµατα της µεθόδου οφείλονται κυρίως στην µεγάλη απώλεια πληροφορίας Η µέθοδος Prony αλλά και οι µέθοδοι που προτείνονται στην παρούσα εργασία, λαµβάνουν καταρχήν υπ όψιν τους την µήτρα Hankel Η µορφή της φαίνεται στην σχέση (327) όπου Ν ο συνολικός αριθµός των δειγµατοληπτούµενων σηµείων Κάθε επόµενη στήλη έχει την ίδια µορφή µε την προηγούµενη µετατοπισµένη κατά µία θέση προς τα «επάνω» µε προσθήκη ενός µηδενικού στην θέση που έµενε κενή Η προσθήκη του µηδενικού ήταν καθαρά υποκειµενική για λόγους οµοιοµορφίας αφού ούτως η άλλως εκείνες οι θέσεις του πίνακα έχουν τιµές αδιάφορες για την εφαρµογή της µεθόδου Η επιλογή των υποπινάκων αυτής καθορίζει τη µέθοδο που χρησιµοποιούµε, και υποδεικνύει τη σχέση µεταξύ της ευκολίας στο να επιλυθούν τα συστήµατα εξισώσεων, µε την πληροφορία η οποία λαµβάνεται υπ όψιν, πράγµα που θα φανεί ακολούθως 3

44 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων g g(0) g( NT T ) g( NT ) g(2nt 2T ) g( T ) g(2t ) g(3t ) g(2t ) g(3t ) g(3t ) H = (327) (2NT 2T ) g( T ) g(2nt 2T ) 0 g(2t ) g(2nt 2T ) 0 0 Με µια εποπτική θεώρηση της σχέσης της µήτρας Hankel και της τετραγωνικής µήτρας που εµφανίζεται στο αριστερό µέλος της (324), φαίνεται ότι η τελευταία προέρχεται από την µήτρα Hankel, µε διαγραφή πλήθους στηλών και γραµµών από κάτω και δεξιά, ως εξής Σχήµα 33: Επιλογή της µήτρας P της µεθόδου Prony από την µήτρα τουhankel όπου Ν ο συνολικός αριθµός των δειγµατοληπτούµενων σηµείων Όπως είναι εύκολα αντιληπτό ο πίνακας 32

45 Κεφάλαιο 3 Μέθοδοι σχεδίασης κυκλώµατος γεννήτριας ηλεκτροστατικών εκφορτίσεων P = είναι ο πίνακας P της µεθόδου Prony Στην επίλυση του συστήµατος (324) στη θέση της µήτρας Η εµφανίζεται µια τετραγωνική και πεπερασµένου βαθµού υποµήτρα της µε σκοπό να γίνει η επίλυση µε αντιστροφή της Το αποτέλεσµα είναι τα στοιχεία που υπάρχουν στις θέσεις που υπερβαίνουν το µέγεθος της υποµήτρας να αγνοούνται Για να αποφύγουµε αυτό το µειονέκτηµα της µεθόδου σαρώσαµε τον πίνακα Hankel κατά στήλη µε αποτέλεσµα να δηµιουργήσουµε ένα πίνακα µη τετραγωνικό (έστω P 2 ) του οποίου οι στήλες είναι λιγότερες από τις γραµµές και αποτελούνται από διανύσµατα γραµµικά ανεξάρτητα Το µήκος των στηλών είναι αυτό για το οποίο κάθε στήλη έχει προσδιορισµένα στοιχεία, δηλαδή το µήκος της τελευταίας στήλης Η παραπάνω διαδικασία εικονίζεται σχηµατικά παρακάτω στο σχήµα Σχήµα 34: Επιλογή της µήτρας P 2 της τροποποιηµένης µεθόδου από την µήτρα τουhankel όπου Ν ο συνολικός αριθµός των δειγµατοληπτούµενων σηµείων Στο σηµείο αυτό, θα πρέπει να τονίσουµε ότι στην τροποποίηση αυτή 33