ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ Οικολογική ποιότητα και διαχείριση υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ και ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΑΪ Ω ΑΥΤΖΗ ΑΣΟΛΟΓΟΣ «Εφαρµογή της προτεινόµενης από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ µεθοδολογίας CEN για την εκτίµηση της ιχθυοκοινότητας στη λίµνη Βόλβη (Υδατικό διαµέρισµα Κεντρικής Μακεδονίας)» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI INTERDISCIPLINARY POSTGRADUATE MASTER PROGRAM Ecological water quality and management at a river basin level BY THE SCHOOLS OF BIOLOGY, GEOLOGY and CIVIL ENGINEERING CHAIDO AVTZI Bsc in FORESTRY AND NATURAL ENVIRONMENT «Assessment of fish community in Lake Volvi (Greece) according to the methodology proposed by the Water Framework Directive 2000/60/EC» MASTER DISSERTATION THESIS THESSALONIKI 2010

3 Τριµελής Εξεταστική Επιτροπή: 1) ήµητρα Μπόµπορη, Λέκτορας, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ, Επιβλέπουσα, 2) Μαρία Μουστάκα, Αν. Καθηγήτρια, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ, Μέλος, 3) Ευαγγελία Μιχαλούδη, Λέκτορας, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ, Μέλος 3

4 Νερό, πολύτιµο αγαθό η φύση µας χαρίζει να το χαρούµε όλοι µας µε προσοχή ορίζει 4

5 . ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία πραγµατοποιήθηκε στο Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τοµέα Zωολογίας, του Τµήµατος Βιολογίας του Α.Π.Θ., στο πλαίσιο του ιατµηµατικού Προγράµµατος Μεταπτυχιακού Σπουδών ( ΠΜΣ) των τµηµάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ. Ευχαριστώ θερµά την επιβλέπουσά µου Λέκτορα ήµητρα Μπόµπορη, για την ανάθεση του συγκεκριµένου θέµατος, την πολύτιµη βοήθεια και τη στήριξή της σε όλη τη διάρκεια της συνεργασίας µας. Επίσης ευχαριστώ τα µέλη της εξεταστικής επιτροπής, την Αν. Καθηγήτρια Μαρία Μουστάκα και τη Λέκτορα Ευαγγελία Μιχαλούδη για τη βοήθεια και τις πολύτιµες συµβουλές τους κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής, καθώς και τις παρατηρήσεις τους στο κείµενο. Ευχαριστίες οφείλω στον Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Γ. Ζαλίδη, επιστηµονικό υπεύθυνο του προγράµµατος «Υπηρεσίες δηµιουργίας βάσης δεδοµένων παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραµέτρων και συστήµατος υποστήριξης λήψης αποφάσεων στη λίµνη Κορώνεια» που χρηµατοδοτήθηκε από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης και στο οποίο εντάχθηκε µέρος της παρούσας έρευνας. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την υποψήφια ιδάκτορα Όλγα Πετρίκη (M.Sc.), για τη βοήθειά της στις δειγµατοληψίες, για τις χρήσιµες συµβουλές, την προθυµία της να µε βοηθήσει όποτε την χρειάστηκα και τη συµπαράστασή της σε διάφορα στάδια κατά την εκπόνηση της εργασίας. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τη φοιτήτρια του προγράµµατος Erasmus, Stephanie Meyer, για την άριστη συνεργασία µας και την πολύτιµη βοήθειά της τόσο στις δειγµατοληψίες όσο και στο εργαστήριο. Ευχαριστώ πολύ επίσης όλους τους προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές, Χάρη Βαβαλίδη, Γιώργο Εµφιετζή και Κώστα Πρόιο, για τη βοήθειά τους στις δειγµατοληψίες, την καλή συνεργασία µας, και περισσότερο για τη συµπαράστασή τους και τις ευχάριστες στιγµές που περάσαµε στο εργαστήριο και στο πεδίο. Ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω στους φοιτητές του ΠΜΣ για τις πληροφορίες που µου παρείχαν από τις µελέτες περίπτωσης για τη λίµνη Βόλβη. 5

6 Ευχαριστώ πολύ τους ψαράδες κ. Χρήστο Χρυσανίδη και Ηλία Κανέλη για τη διάθεση της βάρκας τους και τη βοηθειά τους στις δειγµατοληψίες, τη φιλοξενία τους και τις χρήσιµες πληροφορίες που µου παρείχαν. Ευχαριστώ µέσα από την καρδιά µου, τους γονείς µου Μανόλη και Μαρία και την αδερφή µου Βασιλική, που µε βοήθησαν µε κάθε δυνατό τρόπο να πραγµατοποιήσω το στόχο µου, το ενδιαφέρον τους και τη συµπαράστασή τους. Επίσης ευχαριστώ για την ηθική τους συµπαράσταση και την προθυµία να ακούσουν τις ανησυχίες µου τους Βίκυ, Μπέττυ, Κώστα, Νέστορα, Κορίνα και Θέµη. 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η εφαρµογή της µεθοδολογίας που έχει προταθεί για την εκτίµηση των ιχθυοκοινότητων λιµναίων οικοσυστηµάτων στο πλαίσιο εφαρµογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και πραγµατοποιήθηκε στη λίµνη Βόλβη το Νοέµβριο του Χρησιµοποιήθηκαν βενθικά απλάδια δίχτυα τύπου Νordic (30 m x 1,5 m µήκος x ύψος) µε πολλαπλά διαµετρήµατα µατιών (5-55 mm, από κόµπο σε κόµπο) όπως προτείνεται από το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Προδιαγραφών CEN (2005). Επιπλέον χρησιµοποιήθηκαν και πελαγικά δίχτυα (27,5 m x 6 m µήκος x ύψος) του ίδιου τύπου για τον έλεγχο της κατακόρυφης κατανοµής των ψαριών. Συµπληρωµατικά για την αλίευση ειδών που δεν µπορούσαν να συλληφθούν µε τα δίχτυα, διενεργήθηκε την άνοιξη ηλεκτραλιεία περιµετρικά της λίµνης. Η αλιευτική προσπάθεια που πραγµατοποιήθηκε καθορίστηκε αρχικά σύµφωνα µε την έκταση (68 km 2 )και το µέγιστο βάθος (21 m) της λίµνης. Η παράκτια ζώνη χωρίστηκε σε ζώνες βάθους τριών µέτρων ενώ η πελαγική σε ζώνες βάθους έξι µέτρων. Σε κάθε µια ζώνη βάθους ο αριθµός των διχτυών που χρησιµοποιήθηκαν ήταν ανάλογος της επιφάνειάς της. Η διάρκεια αλιείας ήταν σταθερή (περίπου ώρες). Το αλίευµα αναγνωρίστηκε σε επίπεδο είδους και καταγράφηκε το ολικό µήκος (TL, mm) και βάρος (W, g) κάθε ατόµου. Από τις συλλήψεις των διχτυών έγινε εκτίµηση της σχετικής αφθονίας και της σύλληψης ανά µονάδα αλιευτικής προσπάθειας (NPUE: αριθµός ατόµων/100m 2 επιφάνειας διχτυού και WPUE: βάρος (g)/100m 2 επιφάνειας διχτυού). Συνολικά καταγράφηκε η παρουσία 11 ειδών (και ένα υβρίδιο Abramis brama x Rutilus rutilus), τα οποία ανήκαν σε 4 οικογένειες µε πιο άφθονη την οικογένεια των Cyprinidae (80,41 %). Ο µεγαλύτερος αριθµός ειδών καταγράφηκε στα βενθικού τύπου δίχτυα ( 11 είδη; 65,71 %) σε σχέση µε τα πελαγικά (7 είδη; 34,29%). Aπό την εφαρµογή της ηλεκτραλιείας εντοπίστηκαν 3 επιπλέον είδη. Στις συλλήψεις µε τα βενθικά δίχτυα οι υψηλότερες τιµές NPUE καταγράφηκαν στη ζώνη βάθους 0-3 m (324,44 άτοµα/100 m 2 ) και οι υψηλότερες WPUE στη ζώνη βάθους 3-6 m (3056,5 g/100m 2 ). Σε ότι αφορά τα πελαγικά δίχτυα οι υψηλότερες NPUE και WPUE τιµές υπολογίστηκαν στη ζώνη βάθους 0-6 m (167,27 άτοµα/100 m 2 και 1309,95 g/100m 2 αντίστοιχα). Τέλος, ο έλεγχος κορεσµού των διχτυών που έγινε µε βάση το δίχτυ µε άνοιγµα µατιού 19 mm από κόµπο σε κόµπο επιβεβαίωσε ότι ο συγκεκριµένος τύπος Nordic nets µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σε εύτροφα λιµναία συστήµατα όπως αυτό της λίµνης Βόλβης. Τα δεδοµένα της παρούσας έρευνας αποτελούν τα πρώτα αποτελέσµατα εφαρµογής της µεθοδολογίας CEN (2005) για την εκτίµηση ιχθυοκοινοτήτων σε λιµναία οικοσυστήµατα. 7

8 ABSTRACT The purpose of this study was the application of the methodology proposed for assessing lake fish community within the scope of Directive 2000/60/EC which took place at Lake Volvi in November There were used benthic gillnets type Nordic (30 m x 1,5 m length x height) with multiple mesh-size (5-55 mm, knot to knot) as proposed by the European community for standardization(cen, 2005). Moreover, pelagic nets were also used (27,5 m x 6 m length x height) of the same type, to control the vertical distribution of fish. Complementary, for the fish species that could not be captured with nets, electrofishing was conducted in spring around the lake. The fishing effort was initially set according to the area (68 km 2 ) and the maximum depth (21 m) of the lake. The coastal zone was divided into f three meters depth strata and the pelagic zone at of six meters depth strata. At each stratum the number of the nets that were used was proportional to surface. The duration of fishery was stable (approximately hours). All individuals caught were recognized at species level and total length (TL, mm) and weight (W, g) were recorded. Fish was expressed as Catch Per Unit of Efford (CPUE) based on the number (NPUE: number of individual/100m 2 net area) and weight(wpue: weight (g) / 100m 2 net area). At total of 11 species (and a hybrid Abramis brama x Rutilus rutilus), which belonged to 4 families were caught. The most abundant family was Cyprinidae (80.41%). Most species were recorded in the benthic type nets (11 species; 65.71%) compared to pelagic ones (7 species; 34.29%). Three additional species were captured by electrofishing.the highest NPUE values( individuals/100 m 2 ) with benthic nets was recorded at 0-3 m depth stratum. Accordinglyand the highest WPUE value ( g/100m 2 ) was recorded at 3-6 m depth stratum. As for the pelagic nets the highest NPUE and WPUE values ( individuals/100 m 2 and g/100 m 2 respectively) were calculated at 0-6 m depth stratum. Net saturation was tasted with the 19 mm net. The result showed that Nordic type nets could be efficiently used as well as in eutrophic lake system such as Lake Volvi. The CEN (2005) methodology was applied for the first time in Greek lake systems and the present results are the first ones for the estimation of fish lake communities, according to this methodology. 8

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 7 ABSTRACT... 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οικολογική ποιότητα Χρονοδιάγραµµα Εναρµόνιση της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στην Ελλάδα Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) Προγράµµατα παρακολούθησης Οι λίµνες στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ Σκοπός της έρευνας ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Γεωγραφική θέση Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής Κλίµα Γεωλογία ηµογραφικά στοιχεία Ιχθυοπανίδα Καθεστώς προστασίας Χρήσεις γης YΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Αλιευτικά εργαλεία ίχτυα Αλιευτική προσπάθεια Ηλεκτραλιεία Αλιευτική προσπάθεια Επεξεργασία Μετρήσεις Εκτίµηση της οικολογικής ποιότητας Φυσικές-Χηµικές παράµετροι Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σύνθεση αλιεύµατος Αφθονία-Βιοµάζα Σχετική Αφθονία-Βιοµάζα Ανά οικογένεια Ανά είδος Παραγωγή ανά µονάδα αλιευτικής επιφάνειας (100 m 2 ) (CPUE) Κατανοµή του αλιεύµατος ανά τύπο διχτυού Κατανοµή αλιεύµατος ανά ζώνη βάθους και τύπο διχτυού Πολυµεταβλητή ανάλυση Κατά µήκος συνθέσεις Αθροιστικές καµπύλες Αφθονίας - Βιοµάζας Εκτίµηση οικολογικής ποιότητας Φυσικές-χηµικές παράµετροι Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) ΣΥΖΗΤΗΣΗ

10 5.1 Σύνθεση Αφθονία-Βιοµάζα Κατά µήκος συνθέσεις Αθροιστικές καµπύλες Αφθονίας Βιοµάζας (ABC) Εκτίµηση της οικολογικής ποιότητας Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Το ύδωρ δεν είναι εµπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονοµιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης µεταχείρισης» (Οδηγία 2000/60/ΕΚ). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατανοώντας τη σηµασία της προστασίας και διατήρησης του υδάτινου περιβάλλοντος προχώρησε στη θέσπιση µιας οδηγίας πλαισίου, που τέθηκε σε ισχύ στις 22 εκεµβρίου 2000, µετά από µια µακρόχρονη περίοδο συζητήσεων και διαπραγµατεύσεων µεταξύ των χωρών της µείζων Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα, 2000/60/ΕΚ συγχώνευσε και αντικατέστησε ένα πλήθος παλαιότερων Οδηγιών, και θέσπισε τις βασικές αρχές µιας βιώσιµης πολιτικής των εσωτερικών υδάτων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι η πρώτη Οδηγία που εισάγει τη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής και την έννοια της οικολογικής ποιότητας των υδάτων µε σκοπό την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών (ποτάµια, λίµνες), µεταβατικών, παράκτιων και υπόγειων υδάτων. Μια από τις καινοτοµίες της Οδηγίας είναι ότι συστήνει τον έλεγχο βιολογικών, φυσικών-χηµικών και υδροµορφολογικών στοιχείων ποιότητας, ενώ παλαιότερα η εκτίµηση της ποιότητας του νερού γίνονταν µόνο µε τον έλεγχο της χηµικής του κατάστασης. 1.1 Οικολογική ποιότητα Σύµφωνα µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ τα επιφανειακά ύδατα ταξινοµούνται σε πέντε κλάσεις οικολογικής ποιότητας (υψηλή, καλή, µέτρια, ελλιπής και κακή). Η οικολογική ποιότητα εκφράζεται πάντα ως απόκλιση των στοιχείων ποιότητας από τις συνθήκες αναφοράς οι οποίες αντιστοιχούν σε καταστάσεις όπου δεν υπάρχει καµία διατάραξη του οικοσυστήµατος ή αν υπάρχει είναι ελάχιστης σηµασίας και επιπτώσεων. Οι πέντε κλάσεις οικολογικής ποιότητας αντιστοιχούν σε χρωµατικό κώδικα που ορίζει η Οδηγία (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Χρωµατική απεικόνιση των πέντε κλάσεων οικολογικής ποιότητας. Table 1: Chromatic code of the five ecological quality classes. Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή 11

12 1.2 Χρονοδιάγραµµα Η εφαρµογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ αποτελεί µια πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία και για το λόγο αυτό ήταν απαραίτητος ο χρονικός περιορισµός προκειµένου τα κράτη µέλη να επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας µέχρι το Παρακάτω δίνεται το ακριβές χρονοδιάγραµµα στα πλαίσια του οποίου, τα κράτη µέλη οφείλουν να τηρήσουν τις προθεσµίες της Οδηγίας. Για το έτος 2003: Ορισµός «αρµόδιων αρχών» σε επίπεδο Υδατικού ιαµερίσµατος Για το έτος 2004: Κατηγοριοποίηση επιφανειακών υδάτων σε ποτάµια, λίµνες, µεταβατικά ύδατα, παράκτια ύδατα, τεχνητά συστήµατα επιφανειακών υδάτων και ιδιαιτέρως τροποποιηµένα υδατικά συστήµατα Για κάθε κατηγορία επιφανειακών υδάτων διάκριση σε τύπους (Τυπολογία) Προσδιορισµός και οριοθέτηση των υδατικών σωµάτων επιφανειακών και υπόγειων νερών Χαρακτηρισµός υπόγειων υδάτων προκειµένου να αξιολογηθούν οι χρήσεις τους και ο κίνδυνος να µην πληρούν τους στόχους της Οδηγίας Ανάλυση πιέσεων και αξιολόγηση της ευαισθησίας της κατάστασης των επιφανειακών υδάτων στις πιέσεις αυτές Οικονοµική ανάλυση της χρήσης νερού για κάθε Υδατικό ιαµέρισµα Κατάρτιση µητρώου προστατευόµενων περιοχών Για το έτος 2006: Εκπόνηση σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της άσκησης διαβαθµονόµησης για τον προσδιορισµό ενιαίων παραµέτρων για την ταξινόµηση των υδατικών σωµάτων µε βάση την οικολογική τους κατάσταση 12

13 Κατάρτιση και έναρξη εφαρµογής προγραµµάτων παρακολούθησης επιφανειακών και υπόγειων νερών καθώς και προστατευόµενων περιοχών Για το έτος 2009: Θέσπιση Προγράµµατος Μέτρων για κάθε Υδατικό ιαµέρισµα, προκειµένου να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας και ετοιµότητα εφαρµογής όλων των Μέτρων, µέχρι το 2012 Κατάρτιση και δηµοσίευση των Σχεδίων ιαχείρισης υδατικών πόρων σε επίπεδο Υδατικού ιαµερίσµατος Για το έτος 2010: Παροχή κινήτρων, αλλά και εξασφάλιση της κατάλληλης συµβολής των διαφόρων χρήσεων (βιοµηχανία, αστική χρήση, γεωργία), στην ανάκτηση του κόστους νερού Για το έτος 2015: Εφαρµογή προγραµµάτων, µέτρων και επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων 1.3 Εναρµόνιση της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στην Ελλάδα Τρία χρόνια µετά τη θέσπισή της, η Οδηγία υιοθετήθηκε στην Ελλάδα µε το Νόµο 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α / ) ο οποίος θεσπίζει ένα γενικό νοµοθετικό πλαίσιο για την προστασία και διαχείριση των υδάτων. Ο νόµος αυτός εξειδικεύθηκε µε πέντε Υπουργικές Αποφάσεις και το Προεδρικό ιάταγµα 51/2007 που εκδόθηκε για τον καθορισµό µέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωµένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (ΦΕΚ 54/Α/ ). Από τα παραπάνω προβλέπονταν η δηµιουργία Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων σε επίπεδο Ειδικής Γραµµατείας στο ΥΠουργείο ΠΕριβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε) µε στόχο την παύση της πολυδιάσπασης αρµοδιοτήτων, την ανάκτηση κόστους των υπηρεσιών ύδατος στις διάφορες χρήσεις εισάγοντας το περιβαλλοντικό κόστος, την ίδρυση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων και τέθηκε ως προτεραιότητα η χρήση των υδατικών πόρων για ύδρευση. Σύµφωνα µε το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/ ) και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, 13

14 έχει θεσµοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 Υδατικά ιαµερίσµατα µε κατά το δυνατόν όµοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τοµέα της διαχείρισης του νερού. Τα Υδατικά αυτά ιαµερίσµατα αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταµών. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαµερίσµατα είναι περιοχές οριοθετηµένες µεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαµβάνουν ολοκληρωµένα υδρογραφικά δίκτυα, µε υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όµοιες». Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά ιαµερίσµατα: υτικής Πελοποννήσου (1), Βόρειας Πελοποννήσου (2), Ανατολικής Πελοποννήσου (3), υτικής Στερεάς Ελλάδας (4) Ηπείρου (5), Αττικής (6), Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας (7), Θεσσαλίας (8), υτικής Μακεδονίας (9), Κεντρικής Μακεδονίας (10), Ανατολικής Μακεδονίας (11), Θράκης (12), Κρήτης (13) και Νησιών Αιγαίου (14) (Εικόνα 1). Εικόνα 1: Υδατικά διαµερίσµατα της Ελλάδας (ΦΕΚ 201 Α/ ). Figure 1: Water districts of Greece. 1.4 Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) Eνα από τα σηµαντικότερα κοµµάτια της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι η ανάλυση πιέσεων επιπτώσεων. Σύµφωνα µε το άρθρο 5 της Οδηγίας: «Κάθε κράτος µέλος εξασφαλίζει ότι για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού αναλαµβάνεται επισκόπηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων». Σηµαντικές 14

15 θεωρούνται οι πιέσεις που θέτουν σε κίνδυνο την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Οι κυριότερες κατηγορίες πιέσεων είναι οι εξής: Πιέσεις από σηµειακές πηγές ρύπανσης (βιοµηχανικές µονάδες, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων ή αγωγούς µε ανεπεξέργαστα λύµατα) Πιέσεις από διάχυτες πηγές ρύπανσης (γεωργία, κτηνοτροφία) Πιέσεις από µορφολογικές αλλοιώσεις. 1.5 Προγράµµατα παρακολούθησης Τα προγράµµατα παρακολούθησης που προτείνονται από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, για κάθε επιφανειακό υδάτινο σώµα µε σκοπό τη συνεκτική και συνολική εποπτεία της οικολογικής και χηµικής κατάστασης σε κάθε λεκάνη απορροής είναι : Εποπτική παρακολούθηση (Surveillance monitoring) µε προτεινόµενη διάρκεια ενός έτους-στοχεύει στην παροχή πληροφοριών για: 1) συµπλήρωση διαδικασίας εκτίµησης επιπτώσεων από πιέσεις, 2) τον σχεδιασµό µελλοντικών προγραµµάτων παρακολούθησης, 3) εκτίµηση µακροπρόθεσµων µεταβολών φυσικών συνθηκών και από ανθρώπινες δραστηριότητες Επιχειρησιακή παρακολούθηση (Operational monitoring): 1) προσδιορισµός της κατάστασης των συστηµάτων που εκτιµάται ότι κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους, 2) αξιολόγηση µεταβολών από τα προγράµµατα µέτρων, ιερευνητική παρακολούθηση (Ιnvestigative monitoring): Πραγµατοποιείται όταν είναι άγνωστη η αιτία των υπερβάσεων ή για την εξακρίβωση µεγέθους ρύπανσης από ατύχηµα. Ωστόσο η εφαρµογή της Οδηγίας στην Ελλάδα προχωρά µε αργούς ρυθµούς, θέτοντας σε κίνδυνο την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως δεν έχουν κατατεθεί ακόµη τα σχέδια των προγράµµατων παρακολούθησης των λεκανών απορροής, η προθεσµία κατάθεσης των οποίων έληξε στις 22 Μαρτίου του 2010, γεγονός που µπορεί να σηµαίνει την παραποµπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό ικαστήριο. 15

16 1.6 Οι λίµνες στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ Σύµφωνα µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, «Λίµνη» είναι «ένα σύστηµα στάσιµων εσωτερικών επιφανειακών υδάτων». Τα βιολογικά στοιχεία που προτείνονται για την εκτίµηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων των λιµνών είναι: Σύνθεση, αφθονία και βιοµάζα του φυτοπλαγκτού Σύνθεση και αφθονία της λοιπής υδατικής χλωρίδας Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων Σύνθεση, αφθονία και ηλικιακή κατανοµή της ιχθυοπανίδας Τα ψάρια αποτελούν δείκτες της οικολογικής υποβάθµισης καθώς διαταραχές στα οικοσυστήµατα από ανθρωπογενείς επεµβάσεις έχουν επιπτώσεις στη δοµή της ιχθυοκοινότητας, στη βιολογία και τη φυσιολογία τους (Wolter et al, 2000; Scheuerell & Schindler, 2004). Ορισµένα από τα χαρακτηριστικά των ψαριών που τα καθιστούν κατάλληλους δείκτες (FAME, 2005) για την εκτίµηση της οικολογικής ποιότητα ενός συστήµατος είναι οτι: Απαντούν στα περισσότερα επιφανειακά σώµατα Ο κύκλος ζωής τους είναι µεγάλος εποµένως µπορούν να αντικατοπτρίζουν µακροχρόνιες µεταβολές στο σύστηµα Είναι εύκολη η αναγνώριση τους σε επίπεδο είδους (ταξινοµική κατάταξη) Απαντούν σε πλήθος ενδιαιτηµάτων και είναι γνωστές οι οικολογικές τους απαιτήσεις Αντανακλούν τη δοµή του τροφικού πλέγµατος του οικοσυστήµατος στο οποίο διαβιούν ως κορυφαίοι καταναλωτές Υπάρχουν διαθέσιµες ιστορικές πληροφορίες και δεδοµένα Ήδη έχουν αναπτυχθεί διάφοροι δείκτες στην Ευρώπη που αφορούν στην εκτίµηση της οικολογικής ποιότητας λιµνών µε βάση την ιχθυοπανίδα, στο πλαίσιο της Οδηγίας (Gassner et al., 2003; Moss et al., 2003; Noges & Noges, 2006). Ωστόσο στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δεδοµένα για την ιχθυοπανίδα των λιµνών της που να καλύπτουν τις απαιτήσεις της Οδηγίας και να επιτρέπουν την ανάπτυξη ενός εθνικού συστήµατος αξιολόγησης της ποιότητας λιµνών µε βάση τα ψάρια. 16

17 1.7 Σκοπός της έρευνας Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση της ιχθυοπανίδας της λίµνης Βόλβης σύµφωνα µε τη µεθοδολογία που προτείνεται από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ και το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Προδιαγραφών (CEN, 2005) για τις ευρωπαϊκές λίµνες. Είναι η πρώτη εφαρµογή της συγκεκριµένης µεθοδολογίας στην Ελλάδα. Τα κριτήρια για την εκτίµηση της δοµής της ιχθυοπανίδας ήταν η καταγραφή των ειδών που απαντούν στο σύστηµα, η εκτίµηση της αφθονίας τους και η κατανοµή των ηλικιών ή του µεγέθους των ατόµων κάθε είδους. H έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράµµατος «Υπηρεσίες δηµιουργίας βάσης δεδοµένων παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραµέτρων και συστήµατος υποστήριξης λήψης αποφάσεων στη λίµνη Κορώνεια» που χρηµατοδοτήθηκε από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης (Επιστηµονικός υπεύθυνος Γ. Ζαλίδης, Καθηγητής Γεωπονικής Σχολής). 17

18 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1 Γεωγραφική θέση Η λεκάνη απορροής της Λίµνης Βόλβης (Εικόνα 2) βρίσκεται στο νοµό Θεσσαλονίκης, αποτελεί υπολεκάνη της λεκάνης της Μυγδονίας και καλύπτει έκταση 1257 km 2 περίπου. Η Βόλβη είναι η δεύτερη µεγαλύτερη φυσική λίµνη της Ελλάδας µε έκταση περίπου 68 km², περίµετρο ακτογραµµής 54,5 km, µέγιστο βάθος 20 µέτρα και µέσο βάθος 13,5 m. Βρίσκεται ανατολικά της λίµνης Κορώνειας ( ' N, ' E). Στα ανατολικά της βρίσκονται τα στενά της Ρεντίνας ή αλλιώς Μακεδονικά Τέµπη. Έχει σχήµα επίµηκες µε µήκος των µεγαλυτέρων πλευρών της 19,5 km και πλάτος που ποικίλει από 2 km για τη µικρότερη απόσταση στο κεντρικό της τµήµα βόρεια της Απολλωνίας και µεγαλύτερο πλάτος 5,5 και 4 km προς το ανατολικό και δυτικό της τµήµα. H λίµνη Βόλβη απορρέει στη θάλασσα (Στρυµονικό κόλπο) µέσω του ποταµού Ρήχιου. Εικόνα 2: Χάρτης της λεκάνης απορροής της λίµνης Βόλβης Figure 2: Lake Volvi drainage area 18

19 Εκατοµµύρια χρόνια πριν η λίµνη Βόλβη µαζί µε τη λίµνη Κορώνεια και όλη τη λεκάνη της Μυγδονίας, αποτελούσαν µία µεγάλη λίµνη, τη Μυγδονία. Οι γειτονικές αυτές λίµνες είναι ότι απέµεινε από τότε και καλύπτουν τα βαθύτερα σηµεία της κοιλάδας της Μυγδονίας, που χωρίζει το Χολοµώντα και το Χορτιάτη από το υπόλοιπο ορεινό όγκο της Κεντρικής Μακεδονίας (Παυλίδης κά, 1984). Η Βόλβη χαρακτηρίζεται ως εύτροφη λίµνη, θερµού µονοµικτικού τύπου µε θερµική στρωµάτωση κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου (Vardaka et al., 2005). 2.2 Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής Η λίµνη Βόλβη αποτελεί τη µεγαλύτερη υδατική αποθήκη της περιοχής. ιάφορα ρέµατα καταλήγουν στη λίµνη. Ωστόσο αυτά εµφανίζουν εποχική ροή έπειτα από γεγονότα βροχόπτωσης. Κατά τη διάρκεια ξηρών περιόδων δεν εµφανίζουν ροή για πολλούς µήνες. Τα κύρια ρέµατα είναι: της Βαµβακιάς, του Σχολαρίου, του ερβενίου, της Παζαρούδας, του Χολωµόντα, της Κερασιάς και των Λαγκαδικίων. Μέσο εκφόρτισης των πλεοναζόντων νερών της Βόλβης αποτελεί ο ποταµός Ρήχιος, που περνώντας τα στενά της Ρεντίνας εκβάλλει στη θάλασσα (Στρυµονικός κόλπος). Το µήκος του ποταµού από τη λίµνη µέχρι την είσοδο του στη κοιλάδα της Ρεντίνας είναι 1,5 km, ενώ από το τέλος της κοιλάδας µέχρι τη θάλασσα είναι 2,8 km περίπου (Mpallas, 2007). 2.3 Κλίµα Το κλίµα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως µεσόθερµο (µεταβατικό µεταξύ µεσογειακού και ηπειρωτικού τύπου) µε ξηρή περίοδο το καλοκαίρι, ενώ στα ανωτέρου υψοµέτρου τµήµατα επικρατούν δριµύτερες κλιµατικές συνθήκες. Ο ετήσιος µέσος όρος της θερµοκρασίας αέρα είναι περίπου 15 ο C (Ζεϊµπέκη, 2004). Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η λίµνη Βόλβη αποτελεί ρυθµιστικό παράγοντα για το κλίµα της περιοχής, αφού ο υδατικός της όγκος αποτελεί «αποθήκη» θερµότητας, επηρεάζοντας έτσι τη θερµοκρασία και την υγρασία της περιοχής (Μυλόπουλος & Τολίκας, 2002). Η ύπαρξη τυπικής βλάστησης µεσογειακού τύπου στα κατώτερα παραλίµνια τµήµατα της βόρειας πλευράς της λίµνης συνηγορεί στην άποψη του µεσογειακού κλίµατος (Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε, 1984). 19

20 2.4 Γεωλογία Η λεκάνη της Βόλβης γεωτεκτονικά ανήκει στη Σερβοµακεδονική Ζώνη και είναι κοµµάτι της λεκάνης της Μυγδονίας που σχηµατίστηκε κατά τη διάρκεια του κατώτερου Πλειστόκαινου. ιάφορα τεκτονικά γεγονότα προκάλεσαν διάρρηξη και βύθιση ενός τµήµατος της υπάρχουσας προ-μυγδονιακής λεκάνης η οποία είχε σχηµατιστεί κατά το παλαιογενές λόγω τεκτονικών κινήσεων στο χώρο µεταξύ Στρυµονικού κόλπου και Γαλλικού ποταµού (Ψιλοβίκος, 1977). Πολυπλοκότητα παρουσιάζει η τεκτονική δοµή της Σερβοµακεδονικής Μάζας, συµπεριλαµβανοµένης της λεκάνης της Μυγδονίας εξαιτίας των επανειληµµένων τεκτονικών επιδράσεων που έχει υποστεί µέσα στο γεωλογικό χρόνο, από τις οποίες τα πετρώµατα µεταµορφώθηκαν και πτυχώθηκαν. Τα τεκτονικά γεγονότα που προκάλεσαν το σχηµατισµό της λεκάνης της Μυγδονίας έγιναν κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς. Τάσεις εφελκυσµού δηµιούργησαν νέα ρήγµατα διαφόρων διευθύνσεων µε αποτέλεσµα τη βύθιση της περιοχής και τη δηµιουργία της τεκτονικής τάφρου. Κατά τον τρόπο αυτό τα ύδατα της ευρύτερης περιοχής συγκεντρώνονται εντός της λεκάνης µε συνέπεια το σχηµατισµό της σηµερινής λίµνης Βόλβης. Με γεωφυσικές διασκοπήσεις στη λεκάνη Μυγδονίας (Θανασούλας, 1983) διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο κύρια συστήµατα ρηγµάτων, µε διευθύνσεις Β -ΝΑ και Ν - ΒΑ, αντίστοιχα. Οι όχθες της λίµνης είναι οµαλές, χαµηλές και αµµώδεις στη νότια πλευρά, ενώ στη βόρεια είναι απότοµες και βραχώδεις. Τόσο η ανατολική πλευρά όσο και η δυτική πλευρά έχουν ακτές χαµηλές, αµµώδεις και ιλυώδεις. Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί της περιοχής αποτελούνται από: Κρυσταλλοσχιστώδη πετρώµατα (γνεύσιοι, µάρµαρα, αµφιβολίτες, µια φυλλιτική σειρά, ασβεστόλιθοι, χαλαζίτες και γρανίτες) (Ψιλοβίκος, 1977; Μουντράκης, 1985). Εκρηξιγενή πετρώµατα (γρανίτης) (Kockel et al., 1978). Τριτογενή πετρώµατα (ερυθροί άργιλοι µεγάλης έκτασης και πάχους µε ιλιώδη σύσταση και µε κατά τόπους ψαµµιτικές και αµµοχαλικώδης ενστρώσεις) (Kockel et al., 1978). Τεταρτογενείς αποθέσεις (συστήµατα αναβαθµίδων που συνίστανται από εναλλασόµενα στρώµατα αµµοχαλίκων, αργίλων, ιλύων κλπ) (Kockel et al., 1978). 20

21 Εικόνα 3: Τεκτονικό βύθισµα της λεκάνης Μυγδονίας (Ψιλοβίκος, 1977). Figure 3: Tectonic basin draft Mygdonia (Psilobikos, 1977) 2.5 ηµογραφικά στοιχεία Η λεκάνη της Μυγδονίας υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και ειδικότερα στο νοµό Θεσσαλονίκης. Tο µεγαλύτερο ποσοστό της λεκάνης απορροής ανήκει στο νοµό Θεσσαλονίκης, ενώ ένα µικρότερο στο νοµό Χαλκιδικής. ηµογραφικά, η λεκάνη απορροής περιλαµβάνει 11 Καποδιστριακούς δήµους, 7 από αυτούς ανήκουν στο νοµό Θεσσαλονίκης και 4 στο νοµό Χαλκιδικής (Νοµαρχία Θεσσαλονίκης). Ο συνολικός πληθυσµός, σύµφωνα µε την απογραφή του 2002 ανέρχεται στους κατοίκους (Eικόνα 4). 21

22 Εικόνα 4: Πληθυσµός των 11 δήµων της λεκάνης απορροής της λίµνης Βόλβης (απο Ειδική Μελέτη Περίπτωσης Ρήχιου ποταµού, 2010) Figure 4: Population of the 11 municipalities sited in the basin area οf Lake Volvi (case study of the River Richios, 2010) 2.6 Ιχθυοπανίδα Σε ότι αφορά την ιχθυoπανίδα στο σύστηµα της λίµνης Βόλβης αναφέρονται 24 είδη ψαριών (Πίνακας 2) και τρία υβρίδια των ειδών Leuciscus cephalus macedonicus x Chalcalburnus chalcoides macedonicus (Economidis & Sinis, 1988), και του Abramis brama µε τα είδη Scardinius erythrophthalmus και Rutilus rutilus (Economidis & Heeler, 1989). Από αυτά ενδηµικά για το σύστηµα της λίµνης Βόλβης είναι τα είδη Alburnus volviticus και Alosa macedonica ενώ εισαγωγής είναι τα είδη τα: Carassius gibelio, Gambusia holbrooki, Pseudorasbora parva και Silurus aristotelis (Economou et al., 2007). Στη λίµνη κατά καιρούς έχουν πραγµατοποιηθεί εµπλουτισµοί όπως το 1986, µε άτοµα του είδους Silurus aristotelis (Εconomidis, 1991). Το 1986 πραγµατοποιήθηκε εµπλουτισµός µε άτοµα του είδους Perca fluviatilis, µετά από πρωτοβουλία του αλιευτικού συνεταιρισµού της περιοχής. Η λίµνη αλιεύεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους εκτός από το διάστηµα Απριλίου-Μαΐου, που αποτελεί την κύρια αναπαραγωγική περίοδο των περισσότερων ειδών. 22

23 Πίνακας 2: Κατάλογος ειδών ψαριών που έχουν καταγραφεί στη λίµνη Βόλβη (Εconomidis 1991, Εconomou et al., 2007). Ονοµατολογία σύµφωνα µε Kottelat & Freyhof (2007) και Froese & Pauly (2010). Table 2: List of the fish species reported in Lake Volvi (Εconomidis 1991, Εconomou et al., 2007). Names according Κottelat & Freyhof (2007) and Froese & Pauly (2010). Είδη Κοινή ονοµασία Abramis brama (Linnaeus, 1758) Λεστιά Alburnus sp. Volvi Kottelat & Economidis, 2006 Σίρκο Alburnus volviticus Freyhof & Kottelat, 2007 Γελάρτζα Alosa macedonica (Vinciguerra, 1921) Λιπαριά Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758) Χέλι Barbus strumicae Karaman, 1955 Βιργιάνα Carassius gibelio (Bloch, 1782) Πεταλούδα Cobitis strumicae Karaman, 1955 Θρακοβελονίτσα Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Γριβάδι Esox lucius Linnaeus, 1758 Τούρνα Gambusia holbrooki Girard, 1859 Κουνουπόψαρο Knipowitschia caucasica (Berg, 1916) Ποντογωβιός Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 Περκί Petroleuciscus borysthenicus (Kessler, 1859) Τσαϊλάκι Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1846) Ψευτορασµπόρα Rhodeus amarus (Bloch, 1782) Μουρµουρίτσα Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) Τσιρώνι Salaria fluviatilis (Asso, 1801) Ποταµοσαλιάρα Scardinius erythrophthalmus (Linnaeus, 1758) Κοκκινοφτέρα Silurus aristotelis Garman, 1890 Γλανίδι Silurus glanis Linnaeus, 1758 Γουλιανός Squalius οrpheus Kottelat & Economidis, 2006 Τυλινάρι Tinca tinca (Linnaeus, 1758) Γλήνι Vimba melanops (Heckel, 1837) Μαλαµίδα 2.7 Καθεστώς προστασίας Το υγροτοπικό σύµπλεγµα των λιµνών Κορώνειας Βόλβης Ρήχιου ποταµού αποτελεί ευαίσθητο οικοσύστηµα εξαιρετικά µεγάλης σηµασίας ως προς το ρόλο που διαδραµατίζει για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και τη διαφύλαξη της βιολογικής ποικιλότητας. Το υγροτοπικό σύστηµα περιλαµβάνει λίµνες (Κορώνεια και Βόλβη), ποτάµια, παρόχθια δάση (παραλίµνιο δάσος Απολλωνίας, δάσος Ρεντίνας), καλαµώνες, υγρολίβαδα, θαµνώνες και γεωργικές εκτάσεις συγκροτεί ένα σηµαντικό υγρότοπο διεθνούς σηµασίας. Σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και σε ότι αφορά στο καθεστώς προστασίας, η περιοχή των Λιµνών Κορώνειας Βόλβης έχει χαρακτηρισθεί ως: Υγρότοπος ιεθνούς Σηµασίας µε την ονοµασία «Λίµνες Βόλβη και Κορώνεια» βάσει της ιεθνούς Σύµβασης Ramsar «περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων» (N.. 191/74 (ΦΕΚ 350/Α/ ), N. 1751/88 (ΦΕΚ 26/Α/9-2-88) N. 1950/91 (ΦΕΚ 84/Α/ ) 23

24 Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Special Protected Area - SPA) µε κωδικό και ονοµασία «GR Λίµνες Βόλβη και Λαγκαδά και Στενά Ρεντίνας», σε εφαρµογή της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Περί της διατηρήσεως των άγριων πτηνών» (ΚΥΑ 41498/ (ΦΕΚ 757/Β, ΚΥΑ /98 (ΦΕΚ 68/Β/98) Τόπος Κοινοτικής Σηµασίας (Sites of Community Interest SCI) για ένταξη στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο «Φύση 2000» µε κωδικούς «GR Λίµνες Βόλβη & Λαγκαδά ευρύτερη περιοχή» και «GR Στενά Ρεντίνας ευρύτερη περιοχή» σε εφαρµογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» ΚΥΑ 33318/3028/98 (ΦΕΚ 1289/Β/ ) Καταφύγια Άγριας Ζωής µε τις ονοµασίες «Λίµνη Λαγκαδά» (ΦΕΚ 398/Β/83), «Προφήτης-Νυµφόπετρα» (ΦΕΚ 423/Β/83), «Εκβολή Ρήχιου-Βόλβη (Μικρή Βόλβη)» (ΦΕΚ 569/ ) και «Παραλίµνιο δάσος Πλατάνων (Απολλωνίας)» (ΦΕΚ 172/ ) Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων των λιµνών Κορώνειας-Βόλβης και των Μακεδονικών Τεµπών (ΚΥΑ 6919, ΦΕΚ 248/ ) 2.9 Χρήσεις γης Η επιφάνεια της περιοχή µελέτης, όπως προκύπτει από το πρόγραµµα Corine Land Cover 2000, καλύπτεται από 44 βασικές κατηγορίες εδαφοκάλυψης (Πίνακας 1 Παράρτηµα ΙΙ). Όσο αφορά στις χρήσεις γης της λεκάνης απορροής της λίµνης Βόλβης (Eικόνα 5), το µεγαλύτερο ποσοστό καλύπτουν οι αγροτικές εκτάσεις 43,66%. Οι βοσκότοποι καλύπτουν το 28,52% ενώ τα δάση και οι ηµιφυσικές περιοχές το 20,87% του συνολικού εµβαδού. Οι υδάτινοι όγκοι καλύπτουν µόλις το 5,88% και οι τεχνητές επιφάνειες έχουν το µικρότερο ποσοστό κάλυψης (1,06%). 24

25 ΚΑΛΥΨΗ ΓΗΣ 43,66% 28,52% άση & ηµιφυσικές περιοχές Αγροτικές εκτάσεις Βοσκότοποι 20,87% 5,88% 1,06% Τεχνητές επιφάνειες Υδάτινοι όγκοι Εικόνα 5: Oι βασικές χρήσεις γης στη λεκάνη απορροής της λίµνης Βόλβης Figure 5: The main land uses in the drainage area of Lake Volvi 25

26 3. YΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Η επιλογή της κατάλληλης µεθόδου αλιείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος (π.χ ποτάµι, λίµνη) και τα χαρακτηριστικά του υδάτινου συστήµατος (π.χ. βάθος, έκταση, παρουσία βλάστησης), τα αναµενόµενα είδη ψαριών καθώς και τον τελικό σκοπό της έρευνας. Με γνώµονα τις κατευθύνσεις που δίνονται από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ και το εγχειρίδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Προδιαγραφών (CEN, 2005) για τις δειγµατοληψίες ψαριών στα λιµναία συστήµατα, τα ιδιαίτερα υδροµορφολογικά (έκταση και βάθος) χαρακτηριστικά της λίµνης καθώς και τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία, έγινε η επιλογή της καταλληλότερης µεθοδολογίας για τη διερεύνηση της ιχθυοπανίδας της λίµνης Βόλβης (αλιευτικά εργαλεία, αλιευτική προσπάθεια, επιλογή θέσεων δειγµατοληψίας κ.ο.κ.). 3.1 Αλιευτικά εργαλεία ίχτυα Τα αλιευτικά εργαλεία που χρησιµοποιήθηκαν για τη σύλληψη των ψαριών ήταν απλάδια δίχτυα τύπου Nordic (στατικό εργαλείο), µε πολλαπλά διαµετρήµατα µατιών. Τα δίχτυα αυτά ήταν το αποτέλεσµα µιας σειράς προσπαθειών για την εξαγωγή συγκρίσιµων δεδοµένων από έρευνες σε ευρωπαϊκές λίµνες (Appelberg 1995) και πλέον είναι τα δίχτυα που χρησιµοποιούνται συχνότερα για τη διερεύνηση των ιχθυοκοινότητων των ευρωπαϊκών λιµνών σύµφωνα µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (π.χ. Olin, 2002; Mehner et al., 2005; 2007). Στην παρούσα έρευνα χρησιµοποιήθηκαν δυο τύποι διχτυών Νοrdic, τα βενθικά τα οποία τοποθετούνται στον πυθµένα της λίµνης (Εικόνα 6) και τα πελαγικά, τα οποία τοποθετούνται στη στήλη του νερού για να διερευνηθεί η κατανοµή των ψαριών σε σχέση µε το βάθος (Εικόνα 6). 26

27 Εικόνα 6: Σχηµατική παράσταση τοποθέτησης των διχτυών (από Olin 2005, τροποποιηµένο) Figure 6: Schematic presentation of placement of the gill-nets (from Olin 2005, modified) Τα βενθικά δίχτυα που χρησιµοποιήθηκαν ήταν διαστάσεων 2,5 m 1,5 m (µήκος ύψος) το καθένα και αποτελούνταν από 12 διαφορετικά µεγέθη µατιού (5, 6,25, 8, 10, 12,5, 15,5 19,5, 24, 29, 35, 43 και 55 mm). Η κρέµαση των διχτυών (hanging ratio) ήταν 0,5. Τα πελαγικά δίχτυα που χρησιµοποιήθηκαν ήταν διαστάσεων 2,5 m 6 m (µήκος ύψος) το καθένα (Εικ. ). Τα πελαγικά είναι παρόµοια µε τα βενθικά δίχτυα µε τη διαφορά ότι στα πελαγικά απουσιάζει το µάτι µεγέθους 5 mm. Αλιευτική προσπάθεια Με βάση την έκταση της επιφάνειας της λίµνης Βόλβης (68 km 2 ), το µέγιστο βάθος της ( 20 m) καθώς και το µέσο βάθος (13,5 m) καθορίστηκε η αλιευτική προσπάθεια όπως καθορίζει το CEN (2005). Υπολογίστηκε λοιπόν ότι απαιτούνται το ελάχιστο 40 προσπάθειες. Σύµφωνα µε το CEN (2005), θα πρέπει να πραγµατοποιείται τυχαία στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία. Για το λόγο αυτό, µε τη βοήθεια βυθοµετρικού χάρτη η λίµνη διαιρέθηκε σε ζώνες βάθους τριών µέτρων η κάθε µία (0-3, 3-6, 6-9, 9-12, 12-15, 15-18, m). Σε κάθε διαφορετική ζώνη «βάθους» τοποθετήθηκε αριθµός διχτυών ανάλογος της έκτασης του συγκεκριµένου τµήµατος (Πίνακας 3). 27

28 Πίνακας 3: Αριθµός βενθικών διχτυών ανά «ζώνη» βάθους. Τable 3: Number of benthic gill-nets per depth zone. Ζώνες βάθους (m) Αριθµός βενθικών διχτυών Οι δειγµατοληψίες µε τα δίχτυα πραγµατοποιήθηκαν το διάστηµα 7/11/ /11/2009 (επτά συνεχείς ηµέρες). Οκτώ βενθικά δίχτυα τοποθετούνταν κάθε µέρα στη λίµνη σε τυχαία γωνία σε σχέση µε την ακτογραµµή. Η διάρκεια παραµονής τους στη λίµνη ήταν σταθερή (περίπου ώρες) καθώς η πόντισή τους γινόταν το απόγευµα (6-8 µµ.) και η συλλογή τους το πρωί της επόµενης ηµέρας (6-8 πµ). Επιπλέον τα τρία πελαγικά δίχτυα που χρησιµοποιήθηκαν ποντίστηκαν στο βαθύτερο σηµείο της λίµνης σε βάθη 0-6 m, 6-12 m και m κατακόρυφα στη στήλη του νερού. Έτσι συνολικά επιλέχθηκαν 41 θέσεις µέσα στη λίµνη (Εικόνα 7), οι γεωγραφικές συντεταγµένες των οποίων δίνονται στο παράρτηµα (Πίνακας 2 Παράρτηµα II) Ηλεκτραλιεία Σύµφωνα µε το CEN (2005), σε λίµνες µεγάλης έκτασης όπως είναι η λίµνη Βόλβη, θα πρέπει συµπληρωµατικά να εφαρµόζεται και µια δεύτερη µέθοδος δειγµατοληψίας µε σκοπό την πληρέστερη καταγραφή των ειδών που απαντούν στο σύστηµα. Στην παρούσα έρευνα, εφαρµόστηκε συµπληρωµατικά η µέθοδος της ηλεκτραλιείας σε προσβάσιµα σηµεία περιµετρικά της λίµνης το Μάρτιο (2010). Σκοπός ήταν η διερεύνηση της ύπαρξης µικρόσωµων ειδών, ειδών µε µικρή κινητικότητα ή ειδών που ζουν στον πυθµένα και που η σύλληψή τους είναι δύσκολη έως αδύνατη µε τα δίχτυα. Η µέθοδος της ηλεκτραλιείας θεωρείται ως ικανοποιητική µέθοδος απόκτησης ποσοτικών δεδοµένων των πληθυσµών των ψαριών των εσωτερικών υδάτων (Mazzoni et αl., 1998, Pretty et αl., 2003) και αποτιµώνται όλα τα είδη ψαριών χωρίς µεγάλες απώλειες 28

29 (FAME Consortium, 2005). Στηρίζεται στη χρήση του ηλεκτρισµού για τη σύλληψη των ψαριών. Στην πραγµατικότητα δηµιουργείται ένα ηλεκτρικό πεδίο στο νερό µέσω µιας ανόδου (απόχη συνδεδεµένη µε µπαταρία) και µιας καθόδου (καλώδιο που καταλήγει γυµνό στο νερό). Το ηλεκτρικό πεδίο που δηµιουργείται, ανάλογα µε την ένταση του ηλεκτρισµού που παράγει η συσκευή, αλλά και µε τις φυσιολογικές αντιδράσεις των ψαριών στο ηλεκτρικό ρεύµα προσελκύει τα ψάρια στην άνοδο και µειώνει την κινητικότητά τους ώστε να πιαστούν εύκολα στην απόχη. Τα ψάρια όµως υπάρχει και το ενδεχόµενο να µην αντιδράσουν εάν βρίσκονται έξω από το ηλεκτρικό πεδίο που δηµιουργείται ανάµεσα στην άνοδο και στην κάθοδο. Ακόµη, τα ψάρια µπορεί και να ξεφύγουν παρά την επίδραση του ηλεκτρικού πεδίου ή να θανατωθούν, εάν εκτεθούν για πολύ χρόνο σε ισχυρό πεδίο (NieIsen & Johnson, 1983). Αλιευτική προσπάθεια Στη λίµνη Βόλβη χρησιµοποιήθηκε συσκευή ηλεκτραλιείας τύπου SAMUS725M, εναλλασσόµενου ρεύµατος, µε την οποία το κύκλωµα κλείνει ή ανοίγει µε το πάτηµα ενός κουµπιού το οποίο βρίσκεται πάνω στην απόχη. Οι δειγµατοληψίες έγιναν σε δέκα προσβάσιµα τµήµατα περιµετρικά της λίµνης (Εικόνα 7) µέσου βάθους < 1 m, από δύο άτοµα σε κάθε σταθµό (το χειριστή που χρησιµοποιούσε την άνοδο και ένα δεύτερο άτοµο που µε µια δεύτερη απόχη έπιανε τα ψάρια που δεν πιάνονταν από τον πρώτο). Σε κάθε σταθµό έγινε κάλυψη όλων των µικροενδιαιτηµάτων, ενώ κάθε βύθιση της ανόδου ήταν σταθερής διάρκειας (15 δευτερόλεπτα). Οι γεωγραφικές συντεταγµένες των σταθµών εφαρµογής της ηλεκταλιείας δίνονται στο Παράρτηµα (Πίνακας 4, Παράρτηµα ΙΙ). 29

30 Εικόνα 7: Χάρτης των θέσεων δειγµατοληψίας στη λίµνη Βόλβη, Figure 7: Sampling stations in Lake Volvi, Επεξεργασία Μετρήσεις Τα ψάρια τα οποία συλλέχθηκαν συντηρήθηκαν σε διάλυµα φορµόλης περιεκτικότητας 10% και αναγνωρίσθηκαν σε επίπεδο είδους (ονοµατολογία σύµφωνα µε Kottelat & Freyhof, 2007 και Froese & Pauly, 2010). Για όλα τα άτοµα καταγράφηκαν οι µετρήσεις των τριών µηκών (ολικό TL, µεσουραίο FL, σταθερό SL, mm± 0,1) µε ιχθυόµετρο και το βάρος (W, g± 0,1) µε ηλεκτρονική ζυγαριά. Μετά τις µετρήσεις, έγινε ο κατάλογος των ειδών που απαντούν στο σύστηµα. Υπολογίστηκε η σχετική αφθονία και η βιοµάζα του αλιεύµατος ανά οικογένεια και ανά είδος, στο συνολικό αλίευµα των διχτυών, για κάθε τύπο διχτυού (βενθικά και πελαγικά δίχτυα) ξεχωριστά καθώς και για τα άτοµα που συλλέχθηκαν µε την µέθοδο της ηλεκτραλιείας. Έγινε επίσης η εκτίµηση των συλλήψεων ανά µονάδα επιφάνειας (100 m 2 ) (CPUE) µε βάση τον αριθµό των ατόµων (αριθµός ατόµων / 100 m 2 ; NPUE) και µε βάση τη βιοµάζα (βάρος σε g / 100 m 2 ; WPUE), τόσο ανά είδος και ανά ζώνη βάθους, όσο και ανά µάτι διχτυού για κάθε ζώνη βάθους. Τα άτοµα που συλλέχθηκαν µε τη µέθοδο της 30

31 ηλεκτραλιείας δεν λήφθηκαν υπόψη στις εκτιµήσεις της απόλυτης αφθονίας, γιατί δεν είναι εύκολο να αναχθεί στις ίδιες µονάδες και να συγκριθεί η σύλληψη ανά µονάδα επιφάνειας των διχτυών και της ηλεκτραλιείας (Μehner et al. 2005). Σε λίµνες µε µεγάλη αφθονία ειδών, είναι πιθανό, σε ορισµένα δίχτυα ανάλογα µε το άνοιγµα του µατιού να επέρχεται κορεσµός µε ψάρια κατά τη διάρκεια της παραµονής τους στη λίµνη και να επηρεαστεί έτσι το αποτέλεσµα της δειγµατοληψίας. Ο κορεσµός παρατηρείται όταν τα δίχτυα µε άνοιγµα µατιού 19 mm αλιεύσουν περισσότερα από 120 g/ m 2 (CEN 2005). Όταν 6 kg ψαριών αλιεύονται από κάθε δίχτυ (διαστάσεων 45 m 2 ) ανεξάρτητα από το µέγεθος των µατιών το αποτέλεσµα µιας δειγµατοληψίας αρχίζει να επηρεάζεται (CEN 2005). Για τον έλεγχο κορεσµού των διχτυών έγινε εκτίµηση των συλλήψεων ανά µονάδα αλιευτικής επιφάνειας για κάθε κοµµάτι διχτυού µε διαφορετικό άνοιγµα µατιού (mm από κόµπο σε κόµπο) και σε κάθε ζώνη βάθους. Για τη διερεύνηση της διαφορετικότητας των ζωνών βάθους (βενθικών και πελαγικών διχτυών) µε βάση την αφθονία (NPUE) των ειδών που αλιεύθηκαν, εφαρµόστηκέ η πολυµεταβλητή ανάλυση η οποία έγινε µε την χρήση του προγράµµατος PRIMER και συγκεκριµένα η µέθοδος ανάλυσης δενδρογράµµατος (Cluster analisys). Οι ζώνες βάθους οµαδοποιήθηκαν ιεραρχικά έχοντας ως βάση αυστηρά µαθηµατικά κριτήρια (Square root) και δηµιουργήθηκαν οµάδες στις οποίες φαίνεται καθαρά ότι κάθε ζώνη βάθους ανήκει µόνο σε µια οµάδα. Το αποτέλεσµα που δίνει η ανάλυση αυτή είναι ένα δενδρόγραµµα στο οποίο η οµαδοποίηση των ζωνών βάθους γίνεται µε βάση την οµοιότητα τους ως προς τα είδη της ιχθυοπανίδας και συγκεκριµένα την αφθονία τους. Το δενδρόγραµµα αυτό παριστάνεται σε ένα σύστηµα αξόνων (x,y) όπου στον άξονα x δίνεται δίνονται τα πλήρες σετ των ζωνών βάθούς και στον y το επίπεδο της οµοιότητας εκφρασµένο σε ποσοστό επί της εκατό (%). Το επίπεδο οµοιότητας ξεκινάει από τις µεγάλες τιµές και όσο ανεβαίνει µικραίνει και το δενδρόγραµµα κλείνει άρα δείχνει πως ελαττώνεται η οµοιότητα. Ακολούθησε η ανάλυση οµοιότητας (SIMilarity PERcentages Analysis: SIMPER) (µε τη χρήση του προγράµµατος Primer 5.1.2) για να δείξει αριθµητικά πλέον ποια είδη είναι κυρίως υπεύθυνα είτε για την οµαδοποίησης των ζωνών βάθους είτε για τις διαφορές µεταξύ των διαφορετικών οµάδων που δηµιουργήθηκαν οι οποίες καθορίστηκαν εκ των προτέρων και επιβεβαιώθηκαν από την προηγούµενη µέθοδο. Στη συνέχεια έγιναν οι κατά µήκος συνθέσεις του αλιεύµατος µε τη µέθοδο Bhattacharya (1967) και τη χρήση των λογισµικών προγραµµάτων: Microsoft Excel 2003 FiSAT II (Version 1.2.2) ( 31

32 Σύµφωνα µε τη µέθοδο Bhattacharya, η κατά µήκος σύνθεση σε µια συγκεκριµένη χρονική στιγµή αναλύεται σε επιµέρους κανονικές κατανοµές που αντιστοιχούν σε διαδοχικές ηλικίες. Κάθε κορυφή της κανονικής κατανοµής θεωρείται µια υποθετική ηλικία. Το πρόγραµµα Fissat II, δίνει ως αποτελέσµατα το µέσο µήκος, την τυπική απόκλιση και το πλήθος των ατόµων µέσα σε µια κανονική κατανοµή. Τέλος µέσω του προγράµµατος PRIMER 6 έγιναν οι αθροιστικές καµπύλες αφθονίαςβιοµάζας (ABC:Abundance Biomass Cumulative) και εκτιµήθηκε ο δείκτης Warwick(W) που λαµβάνει τιµές από -1 έως 1. Αρνητικές τιµές προκύπτουν όταν η καµπύλη της βιοµάζας βρίσκεται ψηλότερα από την καµπύλη της αφθονίας υποδηλώνοντας ότι το δείγµα καταλαµβάνουν πολλά άτοµα µικρού µεγέθους, υπάρχει δηλαδή κάποιος παράγοντας ανασταλτικός που δεν επιτρέπει στα άτοµα να µεγαλώσουν ή ότι τα άτοµα µεγάλου µεγέθους λείπουν λόγω υπεραλίευσης κλπ. Αντίθετα θετικές τιµές στο W και όσο το δυνατόν κοντά στη µονάδα αντιστοιχούν σε συνθήκες αδιατάραχου συστήµατος (Attrill & Depledge, 1997; Clarke & Gorley, 2001) 3.3 Εκτίµηση της οικολογικής ποιότητας Στην παρούσα έρευνα έγινε µια προσπάθεια εκτίµησης της οικολογικής ποιότητας των υδάτων της λίµνης Βόλβης µε βάση την ιχθυοπανίδα. Η εκτίµηση αυτή έγινε ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία και επιλέγοντας από περιορισµένες έρευνες (Noges & Noges, 2006; Moss et al, 2003; Gassner et al, 2003; Sondergaard et al, 2005; κ.α.) την καταλληλότερη για µεσογειακές εύτροφες λίµνες µεσαίου βάθους όπως είναι η λίµνη Βόλβη. Για το λόγο αυτό χρησιµοποιήθηκαν ορισµένες µετρικές που προτείνονται από τους Søndergaard et al., (2005) καθώς θεωρήθηκε ότι µπορούν να εφαρµοστούν σε εύτροφες, πεδινές λίµνες όπως η λίµνη Βόλβη µε µέσο βάθος > 3 m. Οι Søndergaard et al., (2005) αναφέρουν πέντε µετρικές σχετικές µε την ιχθυοπανίδα οι οποίες αφορούν τις τιµές NPUE και WPUE, την ποσοστιαία αριθµητική και κατά βάρος συµµετοχή των ιχθυοφάγων ειδών καθώς και το µέσο βάρος των ιχθυοφάγων ατόµων (συνολικό βάρος ιχθυοφάγων/ αριθµό ιχθυοφάγων ατόµων). Τα όρια των µετρικών για τη συγκεκριµένη µέθοδο δίνονται στον παρακάτω Πίνακα 4. 32

33 Πίνακας 4: Μετρικές που χρησιµοποιούνται στον υπολογισµό του δείκτη Sondergaard (2005) και τα όρια για κάθε κλάση ποιότητας. Table 4: The metrics used in calculating the Sondergaard s (2005) index and limits for each quality. Sondergaard 2005 (Βαθιές λίµνες 3 m) Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή NPUE n/m 2 < - 0,98 1,48 2,13 2,37 WPUE g/m 2 < - 47,62 71,43 85,71 114,29 Κατά βάρος % ιχθυοφάγων > - 58,00 42,00 35,00 26,00 Σχετική αφθονία ιχθυοφάγων % > - 61,00 58,00 57,00 45,00 Μέσος όρος βάρους ιχθυοφάγων σε (g) > 56,00 56,00 40,00 40,00 Οι µετρικές αυτές υπολογίστηκαν τόσο για το σύνολο του αλιεύµατος µε τα δίχτυα όσο και για κάθε τύπο διχτυού ξεχωριστά. Επίσης υπολογίστηκαν και για κάθε ζώνη βάθους χωριστά ανά τύπο διχτυού. Όλα τα παραπάνω έγιναν µε σκοπό την σύγκριση της ποιότητας που αποδίδει κάθε διαφορετική περίπτωση. 3.4 Φυσικές-Χηµικές παράµετροι Ταυτόχρονα µε τη δειγµατοληψία των ψαριών γινόταν και η µέτρηση και η καταγραφή φυσικών-χηµικών παραµέτρων στο πεδίο µε πολυόργανο τύπου YSI-6Series sondes. Συνολικά µετρήθηκαν έξι φυσικές-χηµικές παράµετροι: η θερµοκρασία του νερού (T, o C), η αγωγιµότητα (µs/cm), τα ολικά διαλυµένα στερεά (TDS, g/l), η αλατότητα (ppt), το ph και η θολερότητα (NTU) σε εννια σηµεία στην επιφάνεια της λίµνης. Επιπλέον µετρήθηκαν µε τη χρήση οξυγονόµετρου (τύπου EOT200.WTW) η συγκέντρωση του διαλυµένου οξυγόνου (DO, mg/l) και ο κορεσµός του νερού σε οξυγόνο (DO %). Σε τρία από τα παραπάνω σηµεία (οι συντεταγµένες δίνονται στο Παράρτηµα ΙΙ ) συλλέχθηκαν δείγµατα νερού για εργαστηριακή ανάλυση. Αυτή αφορούσε στον προσδιορισµό των συγκεντρώσεων των ολικά αιωρούµενων στερεών (TSS) και των ιόντων Na +, NH + 4, K +, Ca 2+, Mg 2+, F -, Cl - -, NO 2, Br -, NO - 3, PO 2-4, SO 2-4. Για τον προσδιορισµό του συνόλου των ολικά αιωρούµενων στερεών έγινε φιλτράρισµα νερού γνωστού όγκου (250 ml) µε τη χρήση προζυγισµένου φίλτρου Whatmann GF/C διαµέτρου πόρων 0,45 µm. Συµφωνα µε τη µεθοδολογία που προτείνεται από APHA (1985). Ο προσδιορισµός της συγκέντρωσης των ιόντων και κατιόντων του νερού έγινε στο ιαβαλκανικό Περιβαλλοντικό Κέντρο του Λαγκαδά. Για τον υπολογισµό τους χρησιµοποιήθηκε η τεχνική της ιοντικής χρωµατογραφίας. Ο όρος «ιοντική χρωµατογραφία» περιγράφει µία τεχνική υγρής χρωµατογραφίας διαχωρισµού ανόργανων ιόντων, όπου η στατική φάση της στήλης διαχωρισµού ήταν 33

34 ιονανταλλακτική ρητίνη, το υγρό έκλουσης υδατικό διάλυµα ηλεκτρολυτών και ο ανιχνευτής αγωγιµοµετρικός. Ο ιοντικός χρωµατογράφος είναι ένας χαµηλής πιέσεως υγρός χρωµατογράφος υψηλής αποδόσεως. Αποτελείται από το δοχείο του υγρού εκλούσεως, µία αντλία σταθερής παροχής, την περιστρεφόµενη βαλβίδα εισαγωγής δείγµατος µε βρόχο, τη στήλη διαχωρισµού, τον ανιχνευτή ροής και το σύστηµα λήψεως του σήµατος (καταγραφέας µε ηλεκτρονικό ολοκληρωτή ή µικροϋπολογιστής). Επιπλέον, περιλαµβάνει το σύστηµα χηµικής καταστολής της αγωγιµότητας του υγρού εκλούσεως, που µπορεί να είναι στήλη ιονανταλλακτικής ρητίνης (µε το αναγκαίο σύστηµα αναγεννήσεώς της) ή µικροσυσκευή ιονανταλλακτικής µεµβράνης µε το απαραίτητο διάλυµα λουτρού (Χατζηιωάννου, 2000). Η ιοντική χρωµατογραφία χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό ανιόντων και κατιόντων σε µία ποικιλία δειγµάτων, όπως ύδατα, εκχυλίσµατα εδαφών, τρόφιµα, βιοµηχανικά δείγµατα κλπ. Ειδικά για τον προσδιορισµό κοινών ανόργανων και οργανικών ανιόντων, για τα οποία οι άλλες τεχνικές δεν µπορούν να εφαρµοσθούν, η ιοντική χρωµατογραφία αποτελεί τεχνική επιλογής και έχει καθιερωθεί ως επίσηµη µέθοδος για πολλά από αυτά στην περιβαλλοντική ανάλυση (Χατζηιωάννου, 2000). Τέλος έγινε σύγκριση των τιµών των παραµέτρων του νερού που συλλέχθηκε µε τα όρια της Οδηγίας 2006/44/ΕΚ περί της ποιότητας των γλυκών υδάτων που έχουν ανάγκη προστασίας ή βελτίωσης για τη διατήρηση της ζωής των ιχθύων. Σύµφωνα µε αυτή την Οδηγία τα ύδατα διακρίνονται σε: 1) ύδατα σολοµοειδών όπου απαντούν είδη όπως τα Salmo salar, Salmo trutta, Thymallus thymallus και Coregonus sp και 2) ύδατα κυπρινοειδών, όπου αναπτύσσονται ή είναι δυνατόν να αναπτυχθούν ιχθύς που ανήκουν στα κυπρινοειδή (Cyprinidae) ή σε άλλα είδη όπως η τούρνα (Esox lucius), το περκί (Perca fluviatilis) και το χέλι (Anguilla anguilla). Στον Πίνακα 4 (Παράρτηµα ΙΙ) διακρίνονται τα όρια για την ποιότητα του νερού. 3.5 Ανάλυση πιέσεων (Impress Analysis) Για την πραγµατοποίηση της ανάλυσης πιέσεων στην λεκάνη απορροής της λίµνης Βόλβης εφαρµόστηκαν τα στάδια σύµφωνα µε την προτεινόµενη µεθοδολογία από τους Ioannou et al (2008). Συγκεκριµένα στην παρούσα έρευνα για την εκτίµηση των πιέσεων χρησιµοποιήθηκαν: 34

35 Οι εισροές των σηµειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης, προέρχονται από την Ειδική Περίπτωση Μελέτης για τη Λίµνη Βόλβη (.Π.Μ.Σ., 2010) η σύγκριση των εισροών µε τα όρια για τη διαβίωση των ιχθύων πολλαπλασιασµένα µε την µέση ηµερήσια παροχή των ρεµάτων που βρίσκονται περιµετρικά της λίµνης Βόλβης από την ειδική περίπτωση µελέτης για τη λίµνη Βόλβη (2010) και οι µορφολογικές αλλοιώσεις στο σύστηµα της λίµνης Βόλβής σύµφωνα µε τo ποσοστό της γεωργικής και αστικής χρήσης γης της λεκάνης απορροής που προέκυψε από το Corine Land Cover, καθώς σύµφωνα µε LAWA, (2002), θεωρούνται σηµαντικές αν οι αγροτικές εκτάσεις καλύπτουν περισσότερο από 40 % της ολικής έκτασης της λεκάνης απορροής ή αν οι αστικές περιοχές καλύπτουν περισσότερο από το 2,5 % της ολικής έκτασης της λεκάνης (Environment Agency, 2005). Στην συνέχεια για την εκτίµηση των επιπτώσεων χρησιµοποιήθηκαν: oι φυσικές-χηµικές παράµετροι που µετρήθηκαν οι βιολογικές παράµετροι που ήταν τα ψάρια (εκτίµηση οικολογικής ποιότητα σύµφωνα µε τον δείκτη Sondegaarde) οι µορφολογικές αλλοιώσεις που εκτιµήθηκαν από το Corine Land Cover (αγροτικές εκτάσεις καλύπτουν περισσότερο από 40 % της ολικής έκτασης της λεκάνης απορροής ή αν οι αστικές περιοχές καλύπτουν περισσότερο από το 2,5 % της ολικής έκτασης της λεκάνης) (LAWA, 2002; Environment Agency, 2005) Τέλος οι επιπτώσεις που προκύπτουν από τις πιέσεις χωρίζονται σε τρεις οµάδες (Castro et al., 2005): σίγουρες επιπτώσεις, πιθανές επιπτώσεις, χωρίς επιπτώσεις. 35