Μεταψυχολογία και νευροεπιστήµες. Μιά άποψη

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μεταψυχολογία και νευροεπιστήµες. Μιά άποψη"

Transcript

1 1 Μεταψυχολογία και νευροεπιστήµες. Μιά άποψη Βασίλης Καψαµπέλης Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, µέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισιού Η ανάγνωση κειµένων τόσων πλούσιων όσο τά άρθρα τού Ιάκωβου Κλεώπα και της Έλσας Σµίτ-Κιτσίκη προκαλεί έντονη διανοητική διακίνηση, ιδιαίτερα στούς αναλυτές πού ενδιαφέρονται γιά την ανάπτυξη της µεταψυχολογίας. Ο Ιάκωβος Κλεώπας προτείνει µιά τολµηρή σύνθεση, η οποία χρησιµοποιεί µιά εννοιολογική κατηγορία πού προέρχεται από ένα διαφορετικό πεδίο εµπειρίας (την έννοια της µεταβατικότητας) γιά να καταλήξει σε µιά καινούργια διατύπωση τού µεταψυχολογικού µονισµού. Η Έλσα Σµίτ-Κιτσίκη διατυπώνει την υπόθεση ότι η στοιχειοθεσία σχέσεων ανάµεσα στην µεταψυχολογία και ορισµένες άλλες επιστήµες αποτελεί βασικά διάβηµα αναλογικού τύπου, τού οποίου είναι χρήσιµο να συζητηθεί η επιστηµολογική θεµελίωση. Χωρίς να έχει την αξίωση να αναπτύξει επιχειρηµατολογία τόσο ολοκληρωµένη όσο των δύο αυτών άρθρων, το παρόν κείµενο εκθέτει συνοπτικά, και µε τρόπο ασφαλώς τόσο υποκειµενικό όσο και αµφισβητήσιµο, ένα τρόπο κατανόησης της φροϋδικής µεταψυχολογίας, και πιό ειδικά του φροϋδικού διαβήµατος σε σχέση µε τις νευροεπιστήµες της εποχής του. Οι σκέψεις αυτές, πού βρίσκονται σε άµεση σχέση µε την ανάγνωση των δύο αυτών άρθρων, θα µπορούσαν να συµβάλλουν στην απάντηση στα εξής δύο ερωτήµατα : πώς καταλαβαίνει ο Φρόυντ την αντίθεση µονισµού δυϊσµού ; Και τι θέση παίρνει στο ζήτηµα των «συµβολών» και τού «διαλόγου» ανάµεσα σε ψυχανάλυση και νευροεπιστήµες ; Χρειάζεται ίσως να υπενθυµίσουµε κατ`αρχήν µερικά θεµελειώδη στοιχεία. Ο Φρόυντ ορίζει ένα «πεδίο γνώσεων» : τον ψυχισµό. Την εποχή κατά την οποία πραγµατοποιεί τις πρώτες του ψυχολογικές διερευνήσεις, το πεδίο αυτό αρχίζει µόλις να αναδύεται σαν αυτόνοµο, αποσπώµενο προοδευτικά από την φιλοσοφία. Ας θυµίσουµε εδώ ότι, ενώ η φιλοσοφία υπάρχει σαν όρος, και σαν ερευνητική δραστηριότητα, ήδη από την ελληνική αρχαιότητα, η έννοια της ψυχολογίας εµφανίζεται µόλις περί τα τέλη τού 16 ου αιώνα, και µόνο κατά την διάρκεια τού 19 ου αιώνα αποκτά σταδιακά επιστηµονική υπόσταση. Ο Φρόυντ

2 ενδιαφέρεται για το πεδίο αυτό, αλλά βρίσκεται σε ένα δίληµµα, οι δύο όροι τού οποίου τού φαίνονται εξίσου ανεπαρκείς. Από τη µιά µεριά, υπάρχει πάντα η ψυχολογία σαν κλάδος της φιλοσοφίας. Αυτός ο τρόπος πρακτικής της θεωρίας της ψυχολογίας δεν το ενδιαφέρει, και άλλωστε δεν συνάδει µε το πνεύµα της εποχής, δεν είναι «µοντέρνος» : ο 19 ος αιώνας χαρακτηρίζεται ακριβώς από τον διαχωρισµό ανάµεσα σε ψυχολογία και φιλοσοφία. Λίγο πρίν απο τον Φρόυντ, άλλοι ερευνητές, των οποίων γνωρίζει το έργο, και πού είχαν αρχική παιδεία φιλοσοφική, είχαν ήδη αποφασίσει να µην χρησιµοποιήσουν τα παραδοσιακά αντικείµενα και εργαλεία της φιλοσοφίας γιά να µελετήσουν τον ψυχισµό. Αυτό κάνει, γιά παράδειγµα, ο Pierre Janet, πού αποφασίζει συνειδητά να στρέψει το ενδιαφέρον του πρός τούς «αυτοµατισµούς», δηλαδή πρός µιά ψυχονοητική δραστηριότητα πού η φιλοσοφία την βλέπει σαν υποδεέστερη, επειδή θεωρεί ότι έχει περισσότερη σχέση µε την φυσιολογία και τη θεωρία των αντανακλαστικών παρά µε τον ειδικά ανθρώπινο ψυχισµό. Η «ανακάλυψη τού ασυνείδητου» οφείλει πολλά σ`αυτό τον διαχωρισµό της ψυχολογίας από την φιλοσοφία : το νέο πεδίο γνώσεων αναδύεται ακριβώς επειδή οι ερευνητές της εποχής δέχονται την υπόθεση ότι ένα σηµαντικό µέρος τού ψυχισµού δεν µπορεί νά γίνει γνωστό µε τα θεωρητικά και πρακτικά µέσα πού παρέχει η συνείδηση. Από την άλλη µεριά, ο Φρόυντ έχει αρχική παιδεία νευροφυσιολόγου. Κατά συνέπεια, δεν διανοείται ότι οι ψυχικές οντότητες µπορούν να υπάρξουν έξω από τις διακινήσεις της ζωντανής ύλης, και ειδικότερα της νευρικής ύλης κατά τον ίδιο τρόπο δεν διανοείται ότι οι ψυχικές οντότητες µπορεί να είναι ανεξάρτητες από τούς µεγάλους βιολογικούς νόµους πού διέπουν το ανθρώπινο είδος σαν θηλαστικό. Αλλά, όπως και η φιλοσοφία δεν τού φαίνεται κατάλληλη γιά την µελέτη τού ψυχικού αντικειµένου, παροµοίως θεωρεί ότι θα ήταν πολύ αφελές να φαντάζεται κανείς πώς υπάρχει κάποια αµφιµονοσήµαντη αντιστοιχία ανάµεσα σε εγκεφαλικές δοµές ή λειτουργίες και τον ένα ή τον άλλο ψυχικό τόπο ή δραστηριότητα. Αξίζει να σηµειωθεί εδώ ότι ένα µέρος τού προ-ψυχαναλυτικού του έργου, γύρω από της αφασίες, επιχειρηµατολογεί ακριβώς το ίδιο σηµείο, ότι δηλαδή οι εγκεφαλικές εντοπίσεις παρουσιάζουν σχετικά περιορισµένο ενδιαφέρον, δεν δίνουν παρά µιά µάλλον χονδροειδή εικόνα των διαταραχών τού λόγου, και ότι η ικανοποιητική περιγραφή των κλινικών ενδηλώσεων των αφασιών απαιτεί πιό πολύπλοκα και «συνδυαστικά» µοντέλα. Ακριβώς γιά να λύσει αυτό το δίληµµα ανάµεσα σε φιλοσοφία και νευροεπιστήµες (ο όρος είναι πρόσφατος, αλλά οι σχετικές δραστηριότητες εµφανίζονται περίπου εκείνη την εποχή, κατά το δεύτερο ήµισυ τού 19 ου αιώνα), ο Φρόυντ ξεκινά ρίχνοντας τις βάσεις µιάς «επιστηµονικής ψυχολογίας» ή «µεταψυχολογίας». Στις διατυπώσεις αυτές, το «µετα-» αντιστοιχεί στο «επιστηµονική», και έρχεται να κολάσει και να διευκρινίσει τον όρο 2

3 «ψυχολογία» : δηλώνει ότι η καινούργια θεωρία συνεχίζει να αποτελεί ψυχολογία, αλλά διαχωρίζεται από την παραδοσιακή ψυχολογία σαν κλάδο της φιλοσοφίας, επειδή ακριβώς έχει την φιλοδοξία να ενταχθεί στον χώρο των επιστηµών. Ας εξετάσουµε µε ποιούς τρόπους πραγµατοποιεί ο Φρόυντ στο αρχικό του δίληµµα. Από τη µιά, και στο βαθµό πού σκοπός του παραµένει η οικοδόµηση µιάς ψυχολογίας, ένα µεγάλο µέρος τού έργου του περιγράφει πράγµατι ψυχολογικούς µηχανισµούς ή, γιά την ακρίβεια, περιγράφει διάφορους µηχανισµούς µε όρους ψυχολογικούς. Ο Φρόυντ δεν πιστεύει ότι είναι επιστηµονικά προβλέψιµο, ή επιστηµολογικά δυνατό, να υποκατασταθεί πλήρως η ψυχολογία η περιγραφή των ψυχικών φαινοµένων από την µελέτη των λειτουργιών του εγκεφάλου, και γενικότερα τού σώµατος. Μοιάζει να θεωρεί ότι είναι αδύνατον η νευροβιολογική µελέτη τού ανθρώπινου οργανισµού, όσο λεπτοµερής και προχωρηµένη κι άν είναι, κι όποια κι αν είναι η έκταση των ανακαλύψεών της, να µπορέσει να αποδώσει µε τρόπο ικανοποιητικό όλες τις ψυχικές οντότητες (φαινόµενα και µηχανισµούς) πού εµφανίζονται στο πεδίο της ψυχολογίας. Όποιες και να είναι οι εξελίξεις, µοιάζει να λέει, θα χρειαζόµαστε πάντα µιά «ψυχολογία» γιά την µελέτη τού πεδίου γνώσεων πού ονοµάζεται ψυχισµός. Άς παρατηρήσουµε εδώ ότι η ιδέα αυτή παραµένει αξιοσηµείωτα έγκυρη ένα αιώνα αργότερα : τόσο έγκυρη, ώστε ο «νευρωνικός άνθρωπος» της δεκαετίας τού 1990 τελικά ζήτησε την συµβολή τού ανθρώπου της ψυχολογίας, εν προκειµένω τού «γνωσιακού ανθρώπου» (homme cognitif), γιά να προχωρήσει στις έρευνές του, και µάλιστα δέχθηκε και να µοιραστεί µαζί της την γενική ονοµασία τού πεδίου του : οι νευροεπιστήµες έγιναν «νευρογνωσιακές επιστήµες». Αλλά, από την άλλη µεριά, η ψυχολογία αυτή πρέπει να είναι «επιστηµονική», δηλαδή πρέπει να λάβει υπόψη της την νευρωνική, και γενικότερα την βιολογική οργάνωση τού ανθρώπινου όντος. Τί ακριβώς σηµαίνει, «να λάβει υπόψη της» ; Εδω είναι πού αναµετράµε όλη την πρωτοτυπία τού φροϋδικού έργου. Έγκειται στο εξής. Θα πρέπει να πάµε να βρούµε, λέει ο Φρόυντ, σε πεδία γνώσεων άλλα έξω από την ψυχολογία (στην βιολογία των θηλαστικών, στην λειτουργική οργάνωση τού κεντρικού νευρικού συστήµατος...), µερικές µεγάλες αρχές, αναµφισβήτητες, θεµελειώδεις από την άποψη της οργάνωσης και της λειτουργίας τού ζώντος, και να τις εισαγάγουµε (υπό την έννοια τού «κάνω εισαγωγή», import) στην ψυχολογία, βρίσκοντάς τους το κατάλληλο σύστηµα «εκπροσώπησης», «αντιπροσωπίας». Το σηµείο αυτό απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. εν πρόκειται, νοµίζω, γιά «αναλογικό διάβηµα» : ο Φρουντ δεν γυρεύει κάποια «αναλογία» ανάµεσα στο τάδε βιολογικό φαινόµενο και την δείνα ψυχική εκδήλωση. Η «εκπροσώπηση» πρέπει να γίνει αντιληπτή υπό την κυριολεκτική έννοια τού ορου, υπό την έννοια µιάς οντότητας (όρου, 3

4 φαινοµένου, µηχανισµού...) πού αντιπροσωπεύει µιά άλλη οντότητα. Ο Φρόυντ δίστασε στις διατυπώσεις αυτής της εκπροσώπησης : άλλοτε είναι η «ενόρµηση» πού εκπροσωπεί την βιολογική ώση στο χώρο τού ψυχισµού, άλλοτε είναι η ασυνείδητη παράσταση πού εκπροσωπεί την ενόρµηση. Αλλά σε όλες τις περιπτώσεις, οι µεταξύ τους σχέσεις είναι σχέσεις «αντιπροσωπίας» : µε ποιό τρόπο µιά οντότητα (βιολογικό φαινόµενο, αλλά και τραυµατισµός, εξωτερικός παράγοντας...) εκπροσωπείται στο χώρο τού ψυχισµού, ώστε να µπορέσει να γίνει αντικείµενο τού ειδικού έργου, της επεξεργασίας, πού χαρακτηρίζει αυτό το «σύστηµα» τού οργανισµού πού ονοµάζεται «ψυχικό όργανο» ; Έχουµε πολλά παραδείγµατα αυτών των «εισαγωγών» τού Φρόυντ µε προέλευση τις νευροεπιστήµες της εποχής του, και µε σκοπό η εκπροσώπησή τους στην ψυχολογια του να οδηγήσει στην θεµελίωση µιάς µεταψυχολογίας. Γιά παραδειγµα, στο επίπεδο των γενικών νόµων των ζώντος : εισαγωγή των κυριώτερων ενστίκτων πού µοιάζουν να διακυβερνούν την ζωή των θηλαστικών, το ένστικτο συντήρησης τού ατόµου (ό,τι έχει σχέση µε την αναζήτηση τροφής, µε την αυτοπροστασία και την άµυνα), και το ένστικτο συντήρησης τού είδους (ότι έχει σχέση µε την σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή). Και πράγµατι, συνεχίζουµε να χρησιµοποιούµε τούς αντίστοιχους εκπροσώπους την ψυχολογία µας : την θεµελιώδη αντίθεση αντικειµενοτροπισµού και ναρκισσισµού. Γιά παράδειγµα, σε επίπεδο στοιχειώδους λειτουργίας : εισαγωγή της λογικής της διάδοσης τού ηλεκτρικού φορτίου ως ποσοτικής οντότητας, καθορισµένης µε οικονοµικούς όρους, διά µέσου των νευρώνων, καθως και της λογικής των αµοιβαίων διασυνδέσεων µεταξύ νευρώνων σύµφωνα µε συστήµατα διευκόλυνσης ή αναστολής της διόδου. Και πράγµατι, συνεχίζουµε να χρησιµοποιούµε στην µεταψυχολογία µας τις έννοιες της επένδυσης, της αποεπένδυσης, της αντι-επένδυσης, της ρευστότητας, της γλοιότητας ή της λίµνασης της λιβιδούς. Γιά παράδειγµα (και πάλι στο γενικό επίπεδο) : επεξεργασία µιάς δεύτερης θεωρίας των ενορµήσεων την οποία, παρά τις προφανείς ανθρωπολογικές και ίσως και φιλοσοφικές προεκτάσεις της, ο Φρόυντ επιµένει να στηρίξει πρώτ`απ`όλα σε µιά υπόθεση γύρω από την γενική φύση των κυττάρων (στην αντιθεση ανάµεσα σε σωµατικά κύτταρα, που αυτοκαταστρέφονται µε βάση τούς δικούς τους χρονικούς ρυθµούς, και κύτταρα αναπαραγωγής, πού διαιωνίζονται µέσα από την συνενωσή τους µε τα αντίστοιχα άλλων οργανισµών). Και πράγµατι, συνεχίζουµε να κατανοούµε τις ψυχικές εκδηλώσεις µε όρους ενορµήσεων ζωής και ενορµήσεων θανάτου, και µάλιστα συνεχίζουµε να θεωρούµε ότι η καταστρεπτικότητα πού χαρακτηρίζει τις ενορµήσεις θανάτου αφορά αρχικά το ίδιο το άτοµο και µόνο δευτερογενώς, µετά από µετατροφή, το αντικείµενο. Γιά παράδειγµα (και πάλι στο επίπεδο τού στοιχειώδους) : εισαγωγή των γνώσεων των νευρολογικών ερευνών τού δεύτερου µισού τού 19 ου αιώνα πάνω στις αφασίες και τις αγνωσίες, καθώς και στις διάφορες εγκεφαλικές περιοχές 4

5 συγκρότησης των παραστάσεων, γιά την εκπόνηση µιάς τοπολογίας καθαρά ψυχικής, πού διακρίνει παραστάσεις πραγµάτων και παραστάσεις λέξεων, ασυνείδητες παραστάσεις και συνειδητές παραστάσεις, ή ακόµη αντιλήψεις και παραστάσεις οι µέν απόρροια διεγέρσεων προερχόµενων από τον εξωτερικό, σε σχέση µε τον ψυχισµό, κόσµο (τα πέντε αισθητήρια όργανα γιά τον κόσµο εκτός σώµατος, τις ιδιοδεκτικές αισθήσεις γιά ό,τι αφορά το σώµα), οι δέ απόρροια των διεργασιών ανάµεσα σε φαντασίωση και µνήµη (γενικό σχήµα πού υιοθετούν άλλωστε σήµερα και οι περισσότερες γνωσιακές επιστήµες). Γιά παράδειγµα (σε γενικό επίπεδο) : η υπόθεση σύµφωνα µε την οποία, εφόσον η ενόρµηση έχει αυτονόητο «πεπρωµένο» την αναζήτηση ικανοποίησης, η αρχή λειτουργίας τού ψυχισµού είναι λογικά ή αρχή της ηδονής/δυσαρέσκειας (η οποία ως εκ τούτου δεν συνιστά «ζεύγος αντιθέτων» µε την «αρχή της πραγµατικότητας», όπως θεώρησαν µερικοί ψυχαναλυτές, διότι η εν λόγω «αρχή της πραγµατικότητας» είναι στην υπηρεσία της αρχής της ηδονής, υπό την έννοια ότι προστατεύει από την παραγωγή δυσαρέσκειας). Η ψυχολογία (η µεταψυχολογία) πού οικοδοµειται µε αυτό τον τρόπο, στη βάση αυτών των προϊόντων εισαγωγής, ξέρει γιά τί πράγµα µιλάει ; Η απάντηση τού Φρόυντ σ`αυτό το ερώτηµα είναι απερίφραστα : όχι. εν ξέρουµε τίποτε γιά τις ενορµήσεις στην βιολογική τους διάσταση, και επίσης τίποτε γιά τις ποσότητες διέγερσης και γιά την λιβιδώ. Αλλά στο σηµείο αυτό η άποψη τού Φρόυντ είναι αρκετά σαφής. εδοµένου ότι η δουλειά µας, σαν ψυχαναλυτών, παραµένει «ψυχολογία», µάς αρκεί να βάλουµε µέσα στις «εξισώσεις» της δικής µας επιστήµης ένα άγνωστο «χ» (την ενόρµηση, την ποσότητα...) και να τον µεταφέρουµε ώς έχει από εξίσωση σε εξίσωση : ο άγνωστος «χ» παραµένει ο ίδιος καθ`όλη τη διάρκεια των συλλογισµών, πράγµα πού δεν τούς εµποδίζει να προχωρούν. Αυτή ακριβώς είναι, νοµίζω, η θέση της βιολογίας στην µεταψυχολογία κατά τον Φρόυντ : κατ`εξοχήν προϊόντα εισαγωγής, ορισµένες από τις βασικές της αρχές γίνονται, αφού τούς βρούµε τον κατάλληλο εκπρόσωπο, βασικές αρχές της ψυχολογίας πού προκύπτει από αυτές, αλλά κατά τα άλλα η βιολογία παραµένει άγνωστος «χ», και η ψυχολογία πού οικοδοµήθηκε µε αυτό τον τρόπο δεν έχει ιδιαίτερο λόγο να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιά την βιολογία γενικά, στο βαθµό πού άντλησε ήδη από εκείνην ό,τι της ήταν απαραίτητο γιά την δική της, ειδική και διαφορετική, εργασία. Θα µπορούσαµε να προσθέσουµε εδώ ότι, τηρουµένων των αναλογιών, µιά αντιστοιχη ανάλυση µπορεί να γίνει σχετικά µέ τις συµβολές στη µεταψυχολογία και άλλων πεδίων γνώσεων έξω από την βιολογία. Γιά παράδειγµα, ο Φρόυντ παραδέχεται, χωρίς ιδιαίτερα σχόλια, ότι το υπερεγώ συγκροτείται αρχικά µε αφετηρία τον πατέρα (τον πατέρα της πραγµατικότητας), πράγµα πού τού αρκεί γιά να περιγράψει ένα συστατικό στοιχείο της δεύτερης τοπικής υπόθεσης. Το πεδίο γνώσεων από το οποίο εισάγει αυτή την έννοια αυτό το αντικείµενο «πατέρας» είναι προφανώς η ανθρωπολογία, επιφορτισµένη να µάς µάθει µε ποιό τρόπο και από πότε το 5

6 ανθρώπινο είδος οργανώνεται σαν οικογένεια υπό την έννοια των τριών διακριτών, και διαρκώς παρόντων στην συγκρότηση τού ατόµου, πόλων (µητέρα, παιδί, πατέρας). Το πεδίο αυτό µπορεί επίσης να είναι το πεδίο της ιστορίας των θρησκειών, ή της µελέτης της καταγωγής τού θρησκευτικού αισθήµατος. Σαν στοχαστής, ο Φρόυντ δεν αποκλείει την δυνατότητα να κάνει µερικές ψυχαναλυτικές παρεµβάσεις σ`αυτά τα πεδία γνώσεων (γιά παράδειγµα η «αρχέγονη ορδή», ή ακόµη η µονογραφία του πάνω τον Μωυσή), όπως άλλωστε δεν αποκλείει το ενεδεχόµενο να διατυπώσει, ευκαιριακά, κάποια γνώµη σε ζητήµατα ανθρώπινης βιολογίας ή ηθολογίας... Αλλά βασικά, η δουλειά του είναι δουλειά «µεταψυχολόγου», το γεγονός ότι το ανθρώπινο όν διαθέτει ενορµήσεις (και πατέρα) τού αρκεί γιά να προχωρήσει τις «εξισώσεις» του, και αν κατά περίπτωση µπεί τον χώρο των βιολόγων (ή των ανθρωπολόγων), το κάνει περισσότερο γιά να προχωρήσει πιό πέρα την µεταψυχολογία του, παρά γιά να τροφοδοτήσει ενδεχόµενους διεπιστηµονικούς διαλόγους. Γίνεται κατανοητό ότι, κατά τη άποψή µου, το ερώτηµα του Φρόυντ δεν είναι τόσο το ερώτηµα µονισµού δυισµού. Νοµίζω άλλωστε ότι κάθε υπόθεση «µεταβατικότητας», ακριβώς λόγω της εννοιολογικής κατηγορίας πού χρησιµοποιεί, κινδυνεύει να επανεγκαθιδρύσει τον δυισµό πού θέλησε να ξεπεράσει (διότι τι άλλο συνεπάγεται η έννοια της «µετάβασης» αν όχι την ύπαρξη δύο όρων ;). Νοµίζω ότι γιά τον Φρόυντ το ζήτηµα είναι πρωταρχικά η οριοθέτηση ενος πεδίου γνώσεων αυτόνοµου (σχετικά αυτόνοµου, αλλά αυτόνοµου), ξέροντας ότι ένα τέτοιο πεδίο οικοδοµείται µε µιά µεθοδολογία (µεθοδολογία παραγωγής νέων γνώσεων) και τείνει να συγκοτήσει την δική του θεωρία (πού οργανώνει τις συσσωρευόµενες γνώσεις). Αυτός είναι πάντως ο ορισµός πού δίνει γιά την ψυχανάλυση, χωρίς να φαίνεται να τον απασχολεί η θέση της σε σχέση µε άλλες υποθέσεις τού ψυχισµού, βιολογικές ή µη. Η µεταψυχολογία είναι η θεωρία πού προκύπτει από την ανάγκη οργάνωσης και συστηµατοποιησης τού οριζόµενου πεδίου γνώσεων, το αντικειµενό της είναι ο ανθρώπινος ψυχισµός, και η µεθοδολογία της είναι πρωταρχικά ή «ψυχική ανάλυση», η «ψυχο-ανάλυση», ακόµη και όταν αυτή τη «ανάλυση» των στοιχείων πού συνθέτουν τον ψυχισµό και η µελέτη των διαπλοκών τους και των νοηµάτων τους καταλήγει στην εκπόνηση µιάς ερµηνευτικής, την οποία είναι δυνατόν στην συνέχεια να χρησιµοποιήσουµε και σε άλλες εκδηλώσεις τού ψυχισµού (τέχνη, κοινωνικά φαινόµενα...) όπου η «ανάλυση» υπό την στενή της έννοια δεν είναι δυνατή. εν απαγορεύεται να χρησιµοποιεί κανείς πολλά πεδία γνώσεων γά το ίδιο αντικείµενο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται γιά τη γνώση τού ανθρώπου : η βιολογία, η ψυχανάλυση, η γνωστική ψυχολογία, η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία, το δίκαιο, η οικονοµία, η ιστορία, ακόµη και η κλιµατολογία πιό πρόσφατα, µάς µιλάνε γι αυτόν. Επίσης δεν απαγορεύεται σε ένα πεδίο γνώσεων να χρηιµοποιήσει σαν «εναρκτήριες υποθέσεις» έννοιες θεµελιωµένες σε άλλα 6

7 πεδία γνώσεων πού έχουν το ίδιο αντικείµενο : αυτό ακριβώς έκανε ο Φρόυντ, µε αποτέλεσµα να οικοδοµήσει µιά ψυχολογία πού διαθέτει την «δική της» βιολογία (οι ενορµήσεις, η οικονοµική άποψη...), την «δική της» ανθρωπολογία (η οιδιπόδεια οργάνωση), και ως και την «δική της» κοινωνιολογία («ψυχολογία των µαζών και ανάλυση τού εγώ»). Εδώ, η κτητική αντωνυµία (η βιολογία «της», η κοινωνιολογία «της»...) σηµαίνει ότι δεν πρόκειται γιά την βιλογία, γιά την κοινωνιολογία, κλπ., αλλά γιά το τµήµα τους πού η µεταψυχολογία έκανε εισαγωγή και εκπροσώπησε στο εσωτερικό της, στην υπηρεσία της δικής της ανάπτυξης. Μπορούµε, αν θέλουµε, να ονοµάσουµε αυτή την αντίληψη µονισµό οπωσδήποτε, αποτελεί µονισµό περισσότερο απ`ότι άλλες ψυχολογικές θωρίες (όπως γιά παράδειγµα η γνωσιακή θεωρία), πού δεν µπαίνουν στον κόπο να κάνουν εισαγωγή και να εκπροσωπήσουν µε δικές τους εννοιολογικές κατηγορίες τις βασικές γνώσεις της βιολογίας πού τούς χρειάζονται, και περιορίζονται στην µάταια, νοµίζω, αναζήτηση αντιστοιχιών ανάµεσα σε ψυχονοητικά φαινόµενα και ανατοµικές δοµές ή λειτουργικές εκδηλώσεις τού εγκεφάλου. Αλλά ο µονισµός αυτός δεν εµποδίζει την βιολογία να συνεχίσει να αναπτύσσεται µε βάση τις δικές της µεθόδους έρευνας, χωρίς να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιά την ψυχανάλυση (εκτός από κάποιες εξαιρέσεις). Έτσι ώστε, τελικά, το µόνο πού µπορούµε να πούµε, είναι ότι οι εισαγωγές τού Φρόυντ αποδείχτηκαν γόνιµες κυρίως γιά την ίδια την µεταψυχολογία, στο βαθµό πού της επέτρεψαν να οικοδοµήσει µιά θεωρία τού ανθρώπινου ψυχισµού εξαιρετικά πλούσια και πολύπλοκη. Κατά τα άλλα, δεν είναι άσκοπο βέβαια οι ειδικοί διαφορετικών πεδίων γνωσεων, πού µοιράζονται το ίδιο αντικείµενο, να έχουν διάλογο µεταξύ τους. Αλλά σε τελευταια ανάλυση, η εγκυρότητα, η επικύρωση ενός πεδίου γνώσεων δεν γίνεται χάρη σε ένα άλλο πεδίο γνώσεων η επικύρωση ενός πεδίου γνώσεων, τουλάχιστον σε τοµείς όπως οι δικοί µας, δεν µπορεί να προέλθει παρά από το ίδιο, και συγκεκριµένα από την διττή του ικανότητα, αφενός να περιγράψει µε τρόπο πειστικό το αντικείµενο πού διάλεξε, αφετέρου να παρέµβει στο εσωτερικό του, χάρη στην µέθοδό του, µε σκοπό να παραγάγει αλλαγές. Απ`αυτή τη σκοπιά, θα µπορούσαµε να πούµε ότι ένας από τούς κινδύνους τού διαλόγου πάνω στις σχέσεις ανάµεσα σε ψυχανάλυση και νευροεπιστήµες είναι να ξεχάσουµε ότι η µεταψυχολογία στηρίζεται σε κάποιας µορφής «βιολογία» (την δική της), πράγµα πού θά είχε σαν αποτέλεσµα η ψυχανάλυση να αναγνωρισθεί σαν επιστήµη ή θεωρία αποκλειστικά «ψυχική» (η επιστήµη της «ψυχικής πραγµατικότητας», ή ακόµη χειρότερα, τού «συναισθηµατικού και συγκινησιακού ψυχισµού»), ενώ άλλες επιστήµες ή θεωρίες επιφορτίζονται µε την µελέτη της εξωτερικής ή σωµατικής ή γνωσιακής «πραγµατικότητας», και των σχέσεών της µε την ψυχική πραγµατικότητα. Ο κίνδυνος αυτός είναι πολλώ µάλλον υπαρκτός εάν συνυπολογίσουµε το γεγονός ότι µία ορισµένη εκδοχή ή κατανόηση της ψυχανάλυσης κινείται πρός την ίδια κατεύθυνση, συγκεκριµένα 7

8 εκείνη πού παραµένει βαθιά προσηλωµένη στην φιλοσοφική παράδοση τού δυτικού κόσµου, και ιδιαίτερα στον αρκετά άκαµπτο διαχωρισµό ανάµεσα σε «σώµα» και «ψυχή» ή «πνεύµα» (όπως και ανάµεσα σε «πνεύµα» και «πργµατικότητα»). Μιά τέτοια κατανόηση της ψυχανάλυσης, υπό έντονα φιλοσοφική χροιά, οδηγεί λογικά, από την πλευρά της, στην µετατροπή της σε «επιστήµη τού πνεύµατος» (ή «της ψυχής», ή τού ψυχισµού, ή τού ψυχονοητικού κόσµου, ή της εσωτερικης ζωής, ή της γλώσσας...), και ως εκ τούτου επιτείνει τον προαναφερθέντα κίνδυνο. Αν αυτή είναι η ιδιοτυπία της µεταψυχολογίας (µιά ψυχολογία πού εισήγαγε από την βιολογία τα στοιχεία πού χρειαζόταν γιά τα δικά της µοντέλα, θεωρώντας ευθύς εξ αρχής ότι αυτή η εισαγωγή αποτελούσε γι αυτήν επιστηµονική απαίτηση), τότε τί νοήµα έχει ο διάλογος µε άλλα πεδία γνώσεων, εν προκειµένω µε την βιολογία και τις νευροεπιστήµες ; Και τί µπορεί να αποφέρει σε µάς, ψυχαναλυτές, ο διάλογος αυτός ; Η γνώµη µου είναι ότι γιά µάς, το ενδιαφέρον γι αυτό το διαφορετικό πεδίο γνώσεων πού είναι η βιολογία και οι νευροεπιστήµες εκείνο το πεδίο πού χρησιµοποίησε και ο Φρόυντ στο ιδρυτικό του διάβηµα συνίσταται στην αναζήτηση ενδεχόµενων καινούργιων γνώσεων, καινούργιων αναµφισβήτητων αρχών, πού θα ήταν χρήσιµο να εισαγάγουµε. Στο κάτω-κάτω, οι εισαγωγές τού Φρόυντ ανάγονται σε ένα και πλέον αιώνα είναι θεωρητικά δυνατόν καινούργιες γνώσεις να εµφανίσθηκαν σε πεδία γνώσεων έξω από το δικό µας, µε αφετηρία τις οποίες θα µπορούσαµε να ξανασκεφτούµε και να εµπλουτίσουµε τις δικές µας. Πώς να προχωρήσουµε ; Προηγουµένως, προσπαθώντας να δώσω µιά συνοπτική εικόνα των εισαγωγών πού έκανε ο Φρόυντ στην µεταψυχολογία µε αφετηρία τις νευροεπιστήµες τις εποχής του, µού φάνηκε χρήσιµο να διακρίνω ένα «γενικό επίπεδο» (το επίπεδο των µεγάλων βιολογικών αρχών, υπό την έννοια της ηθολογίας των θηλαστικών), και ένα «στοιχειώδες επίπεδο» (την µελέτη των συστατικών στοιχείων της ψυχονοητικής ζωής και λειτουργίας). Θα µπορούσαµε, σε µιά πρώτη και προσωρινή προσέγγιση, να χρησιµοποιήσουµε αυτή τη διάκριση γιά να δώσουµε µερικά πρόχειρα παραδείγµατα, χωρίς την αξίωση ότι εξαντλούµε το θέµα. Στο γενικό επίπεδο της ψυχικής ζωής. Είναι προφανές ότι η αφοσίωση (attachement) ως σχήµα συµπεριφοράς κοινό σε πολλά θηλαστικά βρίσκεται σε άµεση σχέση µε αυτό πού ο Φρόυντ καταλαβαίνει ως «ενορµήσεις τού εγώ» στην υπηρεσία της ασφάλειας τού ατόµου και της αυτοσυντήρησης. Ωστόσο, όλη η αφοσίωση ίσως να µην συµπυκνώνεται στις «ενορµήσεις τού εγώ», και το ευρύ πεδίο ερευνών πού διεξάγονται τα τελευταία χρόνια σ`αυτό τον τοµέα δεν αποκλείεται να έχει κάτι να προσθέσει στις γνώσεις µας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ακριβή περίµετρο των «ενορµήσεων τού εγώ». Πολλώ µάλλον πού αυτό το σχήµα συµπεριφοράς συνδυάζεται µε ένα άλλο, πού συνιστά την µόνη πιθανώς 8

9 εξαίρεση στον νόµο της αυτοσυντήρησης των θηλαστικών : την ιδιότητα τού θηλικού να θέτει σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή προκειµένου να προστατεύσει το βρέφος του. Νά ένα στοιχείο πού δεν θα έπρεπε να αφήσει αδιάφορη την ψυχαναλυτική θεωρία, όταν µάλιστα σκεφθεί κανείς ότι µία από τις βασικές εξελίξεις της τις τελευταίες δεκαετίες είναι η µελέτη της δυάδας µητέρας παιδιού σε σχέση µε την ανάπτυξη τού ειδκά ανθρώπινου ψυχισµού. Το πεδίο αυτό είναι ενδιαφέρον και γιά ένα άλλο λόγο. Η βιολογική έρευνα σήµερα ενδιαφέρεται πολύ λίγο γιά έννοιες πού κουβεντιάζονταν πολύ την εποχή του Φρόυντ, όπως το ένστικτο το οποίο όµως εµείς συνεχίζουµε να χρειαζόµαστε, λόγω της σπουδαιότητας πού πήρε η µετεξέλιξη της έννοιας αυτής στην θεωρία µας (θεωρία των ενορµήσεων). Έχουµε λοιπόν κάθε λόγο να ανοίξουµε διάλογο µε τους ερευνητές της αφοσίωσης, σπάνιο παράδειγµα στις µέρες µας ερευνών στη βιολογία πού θα µπορούσαν να µάς ενδιαφέρουν. Στο επίπεδο των συστατικών στοιχείων των διεργασιών τού ψυχισµού. Όσο οι γνωσιακές επιστήµες θα συνεχίσουν να φαντάζονται τον ανθρώπινο ψυχισµό µε βάση το µοντέλο τού υπολογιστή, είναι αρκετά απίθανο να µας µάθουν κάτι το χρήσιµο γιά την λειτουργία του, διότι είναι αρκετά απίθανο η επιστήµη να καταφέρει να αποδείξει ότι το «βάθος» της ανθρώπινης ψυχής έγκειται σε ένα είδος ήπιας γενικευµένης µορφής τού συνδρόµου τού Asperger (άλλωστε, η εµπειρία δείχνει ότι σε περιόδους κρίσης, όταν οι πιό ειδικά ανθρώπινοι θεσµοί οικογένεια, κοινωνική οργάνωση... αποδιαρθρώνονται και το «βάθος» τού ανθρώπου βγαίνει στην επιφάνεια, λίγα άτοµα αναπτύσσουν αυτιστικές ιδιότητες, τα περισσότερα απλώς περιπίπτουν σε άγρια κατάσταση). Αντίθετα, σε ό,τι αφορά το επίπεδο αυτού πού συνιστά τα στοιχειώδη «εξαρτήµατα», τα βασικά συστατικά των διαφόρων πράξεων της ψυχικής ζωής, είναι ίσως ενδιαφέρον να ακούσουµε τι έχουν να µάς πούν. Στο κάτω-κάτω, το µοντέλο πού χρησιµοποιούµε γι αυτά τα στοιχειώδη υλικά, γιά παράδειγµα η αντιδιαστολή αναµεσα σε παραστάσεις πραγµάτων και παραστάσεις λέξεων, αντλεί την καταγωγή του στην νευρολογία του 19 ου αιώνα ίσως υπάρχουν νέες γνώσεις χάρη στην νευρογνωσιακή έρευνα, και θα ήταν χρήσιµο να αντιπαραβάλουµε τις παραστάσεις µας µε τις δικές της, εάν υπάρχει έδαφος ανανέωσης των εισαγωγών µας. Τέλος, έχουµε ένα τρίτο παράδειγµα µε τα ψυχοφάρµακα. Όπως είναι γνωστό, εδω και πολλές δεκαετίες µιά αρκετά διαφοροποηµένη ψυχοφαρµακολογία οδηγεί τις ψυχικές παθολογίες σε αλλαγές, πού µερικές φορές είναι θεαµατικές. Όποια κι αν είναι η άποψή µας γιά τις αλλαγές αυτές (εφήµερες ή διαρκείας, επιφανειακές ή βαθειές), παρατηρούµε αναµφισβήτητα αλλαγές, και κατά συνέπεια ψυχική κινητοποίηση. Η έρευνα πάνω στα ψυχοφάρµακα, αυτή καθαυτή, λίγα έχει να µάς µάθει γίνεται πρός τέτοιες κατευθύνσεις, και µε τέτοιες αφετηρίες, πού ο διάλογος µαζί της έχει λίγο ενδιαφέρον για µάς. Αντίθετα, σε κλινικό επίπεδο, οι αλλαγές είναι σαφώς ορατές και πολύ ενδιαφέρουσες δεν βρίσκονται σε προφανή σχέση µε ορισµένες έννοιες πού 9

10 χρησιµοποιούµε καθηµερινά, και πού εντάσσονται στην γενική κατηγορία της «οικονοµικής» µας υπόθεσης («δύναµη» και «πεπρωµένα» της ενορµητικής ώσης, επενδύσεις και αποεπενδύσεις, ισορροπία ανάµεσα σε αντικειµενοτρόπο και ναρκισσιστικό πόλο της λιβιδούς, οικονοµία της εκδραµάτισης...) ; εν έχουν κάτι να µάς µάθουν γι αυτές τις έννοιες ; Εδώ, τίθεται βέβαια ένα ερώτηµα : οι ψυχικές επενέργειες των ψυχοφαρµάκων βρίσκονται πράγµατι σε «προφανή σχέση» µε τις οικονοµικές εννοιολογικές µας κατηγορίες ; Μερικοί ψυχαναλυτές το πιστεύουν, και αυτή είναι και η άποψη πού υποστηρίζεται εδώ. Άλλοι αντίθετα θα πούν ότι οι όροι µας (επένδυση, αποεπένδυση, λιβιδώ...) έχουν βέβαια κάποια σχέση µε έννοιες πού ο Φρόυντ υπέθετε βιολογικές, αλλά η σχέση αυτή είναι πλέον τώρα «ιστορική», οι έννοιες αυτές δεν είναι πιά παρά «µεταφορικές εκφράσεις» του βιολογικού, η µελέτη των «πραγµατικών» επενεργειών των ψυχοφαρµάκων δεν µπορεί σε τίποτε να τις τροποποιήσει ή να τις εµπλουτίσει. Η γνώµη αυτή δεν στερείται επιχειρηµάτων. Το πρόβληµα είναι ότι, εάν την ακολουθήσουµε µέχρι τις ακραίες της συνέπειες, η µεταψυχολογία γιά την οποία µιλά χάνει το «µετα-» της και ξαναγίνεται λοιπόν απλή ψυχολογία. εν ξέρω αν οι παραπάνω σκέψεις εµπολουτίζουν τον διάλογο πού άνοιξαν τα εξαιρετικά κείµενα τού Ιάκωβου Κλεώπα και της Έλσας Σµίτ-Κιτσίκη, αλλά ίσως µπόρεσαν να δώσουν µιά άποψη στο ερώτηµα : η ψυχανάλυση χρειάζεται τις νευροεπιστήµες ; Πράγµατι, παρακολουθώντας πολλές ψυχαναλυτικές δηµοσιεύσεις των τελευταίων ετών, αντιλαµβανόµαστε ότι πολυάριθµοι είναι οι ψυχαναλυτές πού µοιάζουν να απαντούν στο ερώτηµα αυτό καταφατικά, αν κρίνουµε από την αφθονία εργασιών πού προτείνουν παραλληλισµούς ανάµεσα σε ψυχανάλυση και νευροεπιστήµες. Ας δεχθούµε λοιπόν ότι χρειαζόµαστε τις νευροεπιστήµες, κι ότι είναι απαραίτητο να ανοίξουµε διάλογο µαζι τους και να τις χρησιµοποιήσουµε. Το ερώτηµα πού τίθεται τότε είναι : ναί, αλλά πώς ; Οι παρούσες σκέψεις προτείνουν µιά αρκετά απλή απάντηση : όπως ο Φρόυντ. 10

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής: Σιγκμουντ Φρουντ (1856-1939) Αυστριακός Ιατρός, ψυχίατρος. Το έργο και οι θεωρίες του είχαν μεγάλη επίδραση στην ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ HELLENIC SOCIETY FOR NEUROSCIENCE

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ HELLENIC SOCIETY FOR NEUROSCIENCE Τ.Θ. 5, Πανε ιστήµιο Πατρών, 650 Πάτρα, P.O. Box 5, University of Patras, 6 50 Patra ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΒ ΟΜΑ Α ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΟΙ ΤΕΛΕΙΟΦΟΙΤΟΙ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Θεματική Ενότητα 6 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις κλινικές καταβολές της ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική αντίληψη. Μετά?..

Οπτική αντίληψη. Μετά?.. Οπτική αντίληψη Πρωτογενής ερεθισµός (φυσικό φαινόµενο) Μεταφορά µηνύµατος στον εγκέφαλο (ψυχολογική αντίδραση) Μετατροπή ερεθίσµατος σε έννοια Μετά?.. ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

«Φύλλο εργασίας 2» «Εντοπίζοντας χαρακτηριστικά της διαισθητικής βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών»

«Φύλλο εργασίας 2» «Εντοπίζοντας χαρακτηριστικά της διαισθητικής βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ «ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ» Ομάδα εργασίας 1. 2. 3. Ημερομηνία: 15-3-2017 Μάθημα 4: «Η διαισθητική

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα Ενότητα 10: Θεωρία Συνδεσιασμού Βασιλική Μητροπούλου-Μούρκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Διδάσκουσα: Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1

MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1 MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1 ΔΟΜΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η ψυχοδυναμική προσέγγιση Η συμπεριφορική προσέγγιση P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Βαγγέλης Κουντούρης Φυσικός 1 ο Γυµνάσιο Ιλίου. Μια διδακτική προσέγγιση της έννοιας «δύναµη»

Βαγγέλης Κουντούρης Φυσικός 1 ο Γυµνάσιο Ιλίου. Μια διδακτική προσέγγιση της έννοιας «δύναµη» Φυσικός 1 ο Γυµνάσιο Ιλίου Μια διδακτική προσέγγιση της έννοιας «δύναµη» Νίκαια 24/04/2004 Έννοια δύναµη 1. Ορισµός 2. Χαρακτηριστικά δύναµης 3. Μέτρηση δύναµης 4. Συνισταµένη δυνάµεων 5. Πειραµατικός

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Ορισµοί και εξισώσεις κίνησης

Ορισµοί και εξισώσεις κίνησης Ορισµοί και εξισώσεις κίνησης Σκοπός του κειµένου είναι να υποστηριχθούν οι παρακάτω θέσεις εν έχουν κανένα απολύτως νόηµα φράσεις του τύπου «η φάση της ταλάντωσης είναι» ή «η αρχική φάση της ταλάντωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων Θεματική Ενότητα 4 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στην ψυχαναλυτική θεωρία και, κυρίως, σε εκείνο το τμήμα της θεωρίας που αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Μία απάντηση στις παρατηρήσεις της Έλσας Κιτσίκη και του Βασίλη Καψαμπέλη

Μία απάντηση στις παρατηρήσεις της Έλσας Κιτσίκη και του Βασίλη Καψαμπέλη 1 Ψυχανάλυση και Νευροεπιστήμες Μία απάντηση στις παρατηρήσεις της Έλσας Κιτσίκη και του Βασίλη Καψαμπέλη Ι. Κλεώπας Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Έλσα Σμιτ-Κιτσίκη και τον Βασίλη Καψαμπέλη για την συμμετοχή

Διαβάστε περισσότερα

EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Διδάσκων: Επίκ. Καθ. Aθανάσιος Σακελλαριάδης Σημειώσεις 4 ης θεματικής ενότητας (Μάθημα 9 Μάθημα 10) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ Ο κλάδος της φιλοσοφίας που περιλαμβάνει τη φιλοσοφία

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Τι θα προτιμούσατε; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) 25/4/2012. Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη. Πέτρος Ρούσσος. Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα;

Τι θα προτιμούσατε; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) 25/4/2012. Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη. Πέτρος Ρούσσος. Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη Πέτρος Ρούσσος Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα; Τι θα προτιμούσατε; Ή να αντιμετωπίσετε τον Γκάρι Κασπάροβ σε μια παρτίδα σκάκι; 1

Διαβάστε περισσότερα

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Εργασία στο πλαίσιο του Προγράμματος «Εισαγωγική Εκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Πράξη» ΕΠΕΚΕΙΝΑ Επιμέλεια: Αφροδίτη Στυλιαρά ψυχολόγος - Αγγελική Καραγιάννη ψυχολόγος. Εποπτεία:

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά. Ε. Κολέζα

Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά. Ε. Κολέζα Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά Ε. Κολέζα Α. Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας µαθηµατικής ενότητας: Βήµατα για τη συγγραφή του σχεδίου Β. Θεωρητικό υπόβαθρο της διδακτικής πρότασης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων.

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. 9 LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. «Βλέπουμε με τα μάτια μας, αλλά κατανοούμε με τα μάτια της συλλογικότητας». 6 Ένα από τα κυριότερα

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

3 ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ 3 ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

3 ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ 3 ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ Kεφάλαιο 11 Θα επαναλάβουµε αυτά που είχαµε πει την προηγούµενη φορά. Παραστατικά αν έχουµε το εξής παίγνιο όπου οι δύο παίχτες παίρνουν ταυτόχρονα τις αποφάσεις τους αφού αποφασίσει ο Ι, θα δούµε πόσα

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Εισαγωγή στην Παιδαγωγική ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017 Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Θεματική του μαθήματος Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη (Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο). ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗ Η κατανόηση της νοητικής διεργασίας και της νοητικής εξέλιξης στην πράξη απαιτεί τη συνεχή και σε βάθος αντίληψη τριών σημείων, τα οποία είναι και τα βασικά σημεία

Διαβάστε περισσότερα

Ηεπιστήµη. της ψυχολογίας καιοι. µεγάλες θεωρητικές σχολές. Ψυχολογία. Ψυχολογία. Ψυχολογία και Άλλες Επιστήµες. Συµπεριφορά. Περί Ψυχής, Αριστοτέλης

Ηεπιστήµη. της ψυχολογίας καιοι. µεγάλες θεωρητικές σχολές. Ψυχολογία. Ψυχολογία. Ψυχολογία και Άλλες Επιστήµες. Συµπεριφορά. Περί Ψυχής, Αριστοτέλης Ηεπιστήµη της ψυχολογίας καιοι µεγάλες θεωρητικές σχολές ρ Λυράκος Γεώργιος Ψυχολόγος Υγείας MSc PhD Ψυχολογία Είναι η επιστήµη που µελετά τη συµπεριφορά και τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου Σκοπός

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ανάλυση θεωρίας

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ανάλυση θεωρίας Κεφάλαιο Εξέλιξη 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάλυση θεωρίας Πολλές από τις επιστημονικές απόψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές, διότι αντιβαίνουν την αντίληψη που οι άνθρωποι διαμορφώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων.

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Σκέψη και ονειροπόληση της μητέρας Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Ο Bion εμπνεόμενος από το άρθρο του Freud του 1911,

Διαβάστε περισσότερα

Μπορεί να συναντηθεί ο έφηβος με το δάσκαλο; Προσέγγιση των δυσκολιών στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή

Μπορεί να συναντηθεί ο έφηβος με το δάσκαλο; Προσέγγιση των δυσκολιών στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή Μπορεί να συναντηθεί ο έφηβος με το δάσκαλο; Προσέγγιση των δυσκολιών στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή Αυτή, δεν είναι μία κανονική παρουσίαση. Είναι μόνο μία αφορμή για προβληματισμό. Παρατηρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου Θεματική Ενότητα 10: Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις μεθόδους μελέτης του εγκεφάλου. Λέξεις κλειδιά:

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοδυναµικές θεωρίες και διοµαδικές σχέσεις. Ηψυχαναλυτική θεωρία του Freud.

Ψυχοδυναµικές θεωρίες και διοµαδικές σχέσεις. Ηψυχαναλυτική θεωρία του Freud. Ψυχοδυναµικές θεωρίες και διοµαδικές σχέσεις. Ηψυχαναλυτική θεωρία του Freud. Ο Freud πίστευε ότι είχε ανακαλύψει την πραγµατική «φύση» του ανθρώπου όχι µόνο στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΑΚΕΤΟ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Η συλλογή των στατιστικών δεδοµένων αποτελεί σηµαντικό στάδιο κάθε Στατιστικής έρευνας. Απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, διότι,

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ

Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ 1 Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Η ποιοτική έρευνα έχει επιχειρηθεί να ορισθεί με αρκετούς και διαφορετικούς τρόπους εξαιτίας

Διαβάστε περισσότερα

, όπου οι σταθερές προσδιορίζονται από τις αρχικές συνθήκες.

, όπου οι σταθερές προσδιορίζονται από τις αρχικές συνθήκες. Στην περίπτωση της ταλάντωσης µε κρίσιµη απόσβεση οι δύο γραµµικώς ανεξάρτητες λύσεις εκφυλίζονται (καταλήγουν να ταυτίζονται) Στην περιοχή ασθενούς απόσβεσης ( ) δύο γραµµικώς ανεξάρτητες λύσεις είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα # 1.2: Η προοπτική των βασικών αρχών της φύσης των Φυσικών Επιστημών στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΟΜΑ Α Α Α.1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθµούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα της Στήλης Β, που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 3 Ορισμός της Ψυχολογίας Η επιστήμη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει τη συμπεριφορά και τις νοητικές διεργασίες του ανθρώπου (κυρίως)

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα

Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα Sigmund Freud (1856-1939) Το 1873 ξεκίνησε σπουδές ιατρικής στη σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Το 1886

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Φιλοσοφική Ανθρωπολογία

Φιλοσοφική Ανθρωπολογία Φιλοσοφική Ανθρωπολογία Ενότητα: ΙΙ. Προβλήματα Φιλοσοφίας του Ανθρώπου. Άννα Λάζου Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Φιλοσοφική Σχολή Βιβλιογραφία... 3 ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ - ΝΟΥ...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Σκοπός του έργου Σκοπός του έργου είναι: 1. η δημιουργία μιας on line εφαρμογής διαχείρισης ενός επιστημονικού λεξικού κοινωνικών όρων 2. η παραγωγή ενός ικανοποιητικού

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9 ο Κ 5, 4 4, 5 0, 0 0,0 5, 4 4, 5. Όπως βλέπουµε το παίγνιο δεν έχει καµιά ισορροπία κατά Nash σε αµιγείς στρατηγικές διότι: (ΙΙ) Α Κ

Κεφάλαιο 9 ο Κ 5, 4 4, 5 0, 0 0,0 5, 4 4, 5. Όπως βλέπουµε το παίγνιο δεν έχει καµιά ισορροπία κατά Nash σε αµιγείς στρατηγικές διότι: (ΙΙ) Α Κ Κεφάλαιο ο Μεικτές Στρατηγικές Τώρα θα δούµε ένα παράδειγµα στο οποίο κάθε παίχτης έχει τρεις στρατηγικές. Αυτό θα µπορούσε να είναι η µορφή που παίρνει κάποιος µετά που έχει απαλείψει όλες τις αυστηρά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή... xi Συντελεστές του συλλογικού βιβλίου... xxv ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΣΩΜΑ, ΒΙΩΜΑ, ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το σώμα ως τόπος πληροφορίας,

Διαβάστε περισσότερα

Άλλο ένα κόμμα ή ένα άλλο κόμμα;

Άλλο ένα κόμμα ή ένα άλλο κόμμα; Άλλο ένα κόμμα ή ένα άλλο κόμμα; του Χρήστου 'ChIossif' Ιωσηφίδη Ο Θανάσης και ο Χρήστος πίνουν χαλαρά τον απογευματινό τους καφέ και κουβεντιάζουν για άλλο ένα πολιτικό κόμμα που μπήκε πρόσφατα στην ζωή

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Ψυχολογία. Ας δούµε ένα παράδειγµα ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Τοµείς έρευνας της ψυχολογίας

Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Ψυχολογία. Ας δούµε ένα παράδειγµα ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Τοµείς έρευνας της ψυχολογίας ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισαγωγή στην ρ Λυράκος Γεώργιος Ψυχολόγος Υγείας MSc. PhD Φυσικοθεραπεία Μάθηµα1 ο Είναι η επιστήµη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει την συµπεριφορά και τις νοητικές

Διαβάστε περισσότερα

Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν. Χαιρετισµός. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. Προέδρου του ΣΕΒ. στην Ηµερίδα που διοργανώνει

Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν. Χαιρετισµός. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. Προέδρου του ΣΕΒ. στην Ηµερίδα που διοργανώνει Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν Χαιρετισµός κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου Προέδρου του ΣΕΒ στην Ηµερίδα που διοργανώνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο µε θέµα: «Οικονοµία Επιχειρηµατικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μ. Εργαζάκη Μ ά θ η μ α 1: «Ε ι σ α γ ω γ ή»

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μ. Εργαζάκη Μ ά θ η μ α 1: «Ε ι σ α γ ω γ ή» ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μ. Εργαζάκη Μ ά θ η μ α 1: «Ε ι σ α γ ω γ ή» Τα σημερινά μας θέματα Το περίγραμμα του μαθήματος η ερευνητική περιοχή της «Διδακτικής της Βιολογίας»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών Η έννοια της δραστηριότητας Δραστηριότητα είναι κάθε ανθρώπινη δράση που έχει ένα κίνητρο και ένα

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΉΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΉΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΉΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ρέθυμνο, 21-6-2016 Θέση του Π.Τ.Π.Ε. για το Επιστημονικό Πεδίο Επιστημών της Εκπαίδευσης για την εισαγωγή φοιτητών στα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών»

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών» ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών» Τα θέματά μας Πώς αντιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά τον βιολογικό κόσμο ;;; Δηλαδή. τις βιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία

Εισαγωγή στην Ψυχολογία 1 Εισαγωγή στην Ψυχολογία ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2 Θέµατα Ορισµού Η ψυχολογία είναι η επιστήµη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει την συµπεριφορά και της νοητικές διεργασίες κυρίως των ανθρώπων αλλά και των

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης http://users.uoa.gr/~dhatziha Αριθμός: 1 Η εισαγωγή σε μια επιστήμη πρέπει να απαντά σε δύο ερωτήματα: Ποιον τομέα και με ποιους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014 Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014 ΙΘ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΚΕΠΤΙΚΩΝ ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ Επειδή εξάλλου όταν χρησιμοποιούμε τον καθένα από αυτούς τους τρόπους, καθώς και από τους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα παράγραφος Εκταση 8-10 σειρές Περιεχόμενο Ολοκληρωμένο νόημα Δομή Οργανωμένη και λογική Εξωτερικά στοιχεία Εμφανή και ευδιάκριτα Δομή παραγράφου Θεματική περίοδος- πρόταση Βασικές λεπτομέρειες /σχόλια

Διαβάστε περισσότερα

Ακρότατα υπό συνθήκη και οι πολλαπλασιαστές του Lagrange

Ακρότατα υπό συνθήκη και οι πολλαπλασιαστές του Lagrange 64 Ακρότατα υπό συνθήκη και οι πολλαπλασιαστές του Lagrage Ας υποθέσουµε ότι ένας δεδοµένος χώρος θερµαίνεται και η θερµοκρασία στο σηµείο,, Τ, y, z Ας υποθέσουµε ότι ( y z ) αυτού του χώρου δίδεται από

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 Αξιολόγηση Φωτογραφιών Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 www.andzer.gr Αυτοβελτίωση «Η αξιολόγηση φωτογραφιών άλλων μας βοηθάει στο να σκεφτούμε διαφορετικά και για τις δικές μας συνθέσεις και αποτελεί μέρος

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

Kεφάλαιο 10. Πόσα υποπαίγνια υπάρχουν εδώ πέρα; 2 υποπαίγνια.

Kεφάλαιο 10. Πόσα υποπαίγνια υπάρχουν εδώ πέρα; 2 υποπαίγνια. Kεφάλαιο 10 Θα δούµε ένα δύο παραδείγµατα να ορίσουµε/ µετρήσουµε τα υποπαίγνια και µετά θα λύσουµε και να βρούµε αυτό που λέγεται τέλεια κατά Nash ισορροπία. Εδώ θα δούµε ένα παίγνιο όπου έχουµε µια επιχείρηση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Όσοι αμφισβητούν τη χρησιμότητα της θρησκείας και συνολικά την αξιοπιστία της, συνήθως αυτοί παρκάρουν στην απέναντι πλευρά που βρίσκεται η Επιστήμη. Συνήθως, εκτιμούν χρήσιμη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ. Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ. Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 24/10/2018 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2018-2019 Σας ενημερώνουμε ότι στις 6/11/18 ξεκινούν τα μαθήματα του εκπαιδευτικού σεμιναρίου

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεπιστημονικότητα Ιστορία & Φιλοσοφία της Χημείας Γλωσσολογία Χημεία Διδακτική της Χημείας Παιδαγωγική Ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

2. Missing Data mechanisms

2. Missing Data mechanisms Κεφάλαιο 2 ο 2. Missing Data mechanisms 2.1 Εισαγωγή Στην προηγούµενη ενότητα περιγράψαµε κάποια από τα βασικά µοτίβα εµφάνισης των χαµένων τιµών σε σύνολα δεδοµένων. Ένα άλλο ζήτηµα που µας απασχολεί

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 1 Εισαγωγή, ορισμός και ιστορία της Γνωστικής Ψυχολογίας Πέτρος Ρούσσος Μερικά διαδικαστικά http://users.uoa.gr/~roussosp/gr/index.htm http://eclass.uoa.gr/courses/ppp146/

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 12 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων 12-1 Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή

Διαβάστε περισσότερα

Είναι το ηλεκτρικό ρεύµα διανυσµατικό µέγεθος;

Είναι το ηλεκτρικό ρεύµα διανυσµατικό µέγεθος; Είναι το ηλεκτρικό ρεύµα διανυσµατικό µέγεθος; Για να εξετάσουµε το κύκλωµα LC µε διδακτική συνέπεια νοµίζω ότι θα πρέπει να τηρήσουµε τους ορισµούς που δώσαµε στα παιδιά στη Β Λυκείου. Ας ξεκινήσουµε

Διαβάστε περισσότερα

Η Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήµια και η Ευρωπαϊκή Πραγµατικότητα

Η Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήµια και η Ευρωπαϊκή Πραγµατικότητα Η Έρευνα στα Ελληνικά Πανεπιστήµια και η Ευρωπαϊκή Πραγµατικότητα Ιωάννης Π. Γεροθανάσης Καθηγητής Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Πρώην Πρύτανης Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Μέλος της Α ΙΠ Η ανώτατη εκπαίδευση, η

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα 24 Απριλίου 2018 Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Μίνα Μπουλέκου, Συγγραφέας-Ποιήτρια Η διαχείριση των καθημερινών προβλημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα ιερεύνησης: Ο καιρός

Θέµα ιερεύνησης: Ο καιρός Θέµα ιερεύνησης: Ο καιρός Αντικείµενο της συγκεκριµένης δραστηριότητας είναι η µεθοδική παρατήρηση των καιρικών συνθηκών για ένα σχετικά µεγάλο χρονικό διάστηµα, η καταγραφή και οργάνωση των παρατηρήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Στην επιστήμη της βιολογίας, με τον όρο εξέλιξη εννοείται η αλλαγή στις ιδιότητες ενός πληθυσμού οργανισμών στο πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ Στρεσσογόνος παράγοντας Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου Παράγοντες που προκαλούν στρες Ενδογενείς Εξωγενείς Ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού 1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και

Διαβάστε περισσότερα

οµή δικτύου ΣΧΗΜΑ 8.1

οµή δικτύου ΣΧΗΜΑ 8.1 8. ίκτυα Kohonen Το µοντέλο αυτό των δικτύων προτάθηκε το 1984 από τον Kοhonen, και αφορά διαδικασία εκµάθησης χωρίς επίβλεψη, δηλαδή δεν δίδεται καµία εξωτερική επέµβαση σχετικά µε τους στόχους που πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη Του Σταμάτη Τσαχάλη Η διάκριση ανάμεσα στην ύλη και στον κενό χώρο εγκαταλείφθηκε από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε ότι τα στοιχειώδη σωματίδια μπορούν να γεννηθούν αυθόρμητα από το κενό και στη συνέχεια

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι

Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι Υπάρχουν πέντε αισθήσεις αντίληψης και πέντε όργανα δράσης. Οι αισθήσεις της αντίληψής είναι η όραση, η όσφρηση, η ακοή, η γεύση και η αφή. Τα όργανα της δράσης είναι

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν 41 Διαγώνισµα 91 Ισότητα των Φύλων Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν Το επάγγελµα της εκπαιδευτικού στην Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο µη χειρωνακτικό επάγγελµα που άνοιξε και θεωρήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Η βαθμολόγηση ενός γραπτού γίνεται με βάση τρία επιμέρους στοιχεία:

Η βαθμολόγηση ενός γραπτού γίνεται με βάση τρία επιμέρους στοιχεία: Πώς βαθμολογούνται οι εκθέσεις Κριτήρια για αντικειμενική αξιολόγηση. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να προσέξει ο διορθωτής με την προσεκτική ανάγνωση του γραπτού είναι αν ο μαθητής κατανόησε σωστά όλες τις

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα