Ε ΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ. Το έδαφος αντιμετωπίζεται συχνά ως Α ΡΑΝΕΣ ΜΕΣΟΝ και ΜΕΣΟΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων

Transcript

1 Ε ΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Το έδαφος αντιμετωπίζεται συχνά ως Α ΡΑΝΕΣ ΜΕΣΟΝ και ΜΕΣΟΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ΟΜΩΣ είναι κάτι πιο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Είναι ένα ΥΝΑΜΙΚΟ, ΖΩΝΤΑΝΟ σύστημα που περιλαμβάνει ένα ΙΚΤΥΟ από ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ και ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ παραμέτρους και περιέχει ένα πλήθος ΚΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ και ΠΟΡΩΝ μέσα στους οποίους περιέχονται και κυκλοφορούν ΥΓΡΑ και ΑΕΡΙΑ Οι Χημικές Βιολογικές Φυσικές και Ιδιότητες των εδαφών ποικίλουν σε Το Ε ΑΦΟΣ είναι ΣΥΝΘΕΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ στο οποίο λαμβάνουν χώρα σημαντικές βιογεωχημικές διεργασίες Έκταση + Βάθος σε ποικιλία κλιμάκων 1

2 Στα πρώτα 30 cm ενός εκταρίου εδάφους υπάρχουν κατά μέσο όρο 25 τόνοι μικροοργανισμών που κατανέμονται ως εξής: 10 τόνοι βακτήρια + ακτινομύκητες 10 τόνοι μύκητες 4 τόνοι γαιοσκώληκες 1 τόνος άλλοι οργανισμοί (ισόποδα, αράχνες, κολεόπτερα, σαλιγκάρια, ποντίκια κ.λ.π.) Η Ε ΑΦΙΚΗ ΠΑΝΙ Α + ΧΛΩΡΙ Α ιασπούν + συνθέτουν οργανική ουσία Συμβάλουν στο σχηματισμό χώρου + στην ανάμιξη του με ανόργανα συστατικά ημιουργούν + συντηρούν Κενούς χώρους στο έδαφος Ενέργεια που είναι σημαντική για 1. Την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος 2. Τη συγκράτηση του νερού 3. Την αποθήκευση + ανανέωση του εδαφικού αέρα και 4. Τη θερμοκρασία του εδάφους ΒΕΒΑΙΑ υπάρχουν είδη ΠΑΝΙ ΑΣ + ΧΛΩΡΙ ΑΣ που είναι επιβλαβή για τις καλλιέργειες ΑΡΑ οποιαδήποτε προσπάθεια ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ του Ε ΑΦΟΥΣ και ΑΛΛΑΓΗΣ των ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ εκτός των άλλων ευνοϊκών αποτελεσμάτων θα συνεισφέρει και στην αύξηση των αποθεμάτων του εδαφικού οργανικού άνθρακα, η οποία θα έχει ευνοϊκή επίδραση στην μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και στη ρύθμιση του κλίματος της γης 2

3 ΕΠΕΙ Η ο χρόνος παραμονής των ΡΥΠΑΝΤΩΝ στα Ε ΑΦΗ είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από ότι στον ΑΕΡΑ και το ΝΕΡΟ, οι διεργασίες δεν γίνονται αντιληπτές για μεγάλο χρονικό διάστημα Ίσως για το λόγο αυτό το ενδιαφέρον για την ικανότητα του εδάφους να ανακυκλώνει βιοαποικοδομήσιμα απόβλητα είναι μειωμένο Τα εδάφη του ελληνικού χώρου λόγω του ιδιαίτερου κλίματος και των γεωργικών πρακτικών που ακολουθούνται ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΠΡΟΣΟΧΗ κατά τη διαχείριση τους ώστε 1. Να μην υποβαθμιστεί η ποιότητα τους ή 2. Να αποκατασταθεί στα ήδη υποβαθμισμένα Τα εδάφη του ελληνικού χώρου είναι γενικά ΕΡΥΘΡΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ Χαρακτηρίζονται από: Αυξημένες ποσότητες CaCO 3 Μικρότερη περιεκτικότητα οργανικής ουσίας σε σχέση με τα εδάφη της Βόρειας Ευρώπης Τα ελληνικά εδάφη λόγω Της γεωμορφολογίας του χώρου με έντονες κλίσεις και σε συνδυασμό Με το ξηρό θέρος και τις βροχοπτώσεις κατά τη χειμερινή περίοδο ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΕΝΤΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΙΑΒΡΩΣΗΣ 3

4 Παράλληλα λόγω 1. Του ξηροθερμικού κλίματος της περιοχής κατά τη θερινή περίοδο Και 2. Της γειτνίασης με το θαλάσσιο όγκο της Μεσογείου Ο ΚΥΝ ΥΝΟΣ ΑΛΑΤΩΣΗΣ των εδαφών αυτών ΕΙΝΑΙ ΑΥΞΗΜΕΝΟΣ Ο κίνδυνος υποβάθμισης των ελληνικών εδαφών δεν οφείλεται μόνο 1. Στα ενδογενή χαρακτηριστικά της περιοχής και 2. Στις φυσικές διεργασίες που συμβαίνουν Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις και ιδιαίτερα οι γεωργικές πρακτικές έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη ποιότητα των ελληνικών εδαφών Παρά το μικρό μέγεθος του κλήρου, οι παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές έχουν εγκαταλειφθεί και αντικαταστάθηκαν με την εντατικής μορφής γεωργία Η διάρκεια των αμειψισπορών μειώθηκε και οι αγρότες στράφηκαν προς εμπορικές καλλιέργειες υψηλής αποδοτικότητας με ΑΛΟΓΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ πολλές φορές λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών ουσιών, θυσιάζοντας έτσι την ποιότητα του εδάφους 4

5 Η ικανότητα των καλλιεργούμενων εδαφών να παρέχουν θρεπτικά στοιχεία και να καλύπτουν τις ανάγκες των φυτών ΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗ Η συνεχής καλλιέργεια «εξαντλεί» τα αποθέματα του εδάφους γιατί η συγκομιδή σημαίνει αφαίρεση από το έδαφος θρεπτικών στοιχείων Η αναπλήρωση με λίπασμα Στη διατήρηση ή βελτίωση της αειφορίας ΟΜΩΣ Η προσθήκη λιπασμάτων θα πρέπει να αντιστοιχεί στις πραγματικές ανάγκες των φυτών και να στηρίζεται σε δεδομένα Ε ΑΦΟΑΝΑΛΥΣΗΣ + ΦΥΛΛΟ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ (Ορθολογική χρήση λιπασμάτων) Ο Ευρωπαϊκός Καταστατικός Χάρτης European Soil Charter Council of Europe, 1971 Αναγνώρισε ότι η αντιμετώπιση οποιασδήποτε ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ή ΧΗΜΙΚΗΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ του εδάφους είναι ενέργεια πρώτης ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αντίθετα από τον ΑΕΡΑ και το ΝΕΡΟ η πολιτική προστασίας του Ε ΑΦΟΥΣ δύσκολα επιβάλλεται Πρέπει να υπάρξει ΑΠΟ ΟΧΗ από Τους ιδιοκτήτες + Τους διαχειριστές γαιών 5

6 Το έδαφος συμμετέχει στη ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΤΟΠΙΟΥ που είναι ΙΣΤΟΡΙΚΟ δεδομένο και η μορφή του εκφράζει την αλληλεπίδραση αφ ενός ΦΥΣΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ + ΙΕΡΓΑΣΙΩΝ και αφ ετέρου ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ Το έδαφος είναι συνδεδεμένο με ΣΤΟΙΧΕΙΑ + ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΤΙΣΜΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ που χαρακτηρίζουν τους Ε ΑΦΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ και εξασφαλίζουν την ΠΟΙΟΤΗΤΑ Ε ΑΦΟΥΣ 1. Στηρίζει + συντηρεί τη ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ, ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ και τη ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ Παράγει: α. τροφή για τον άνθρωπο και τα ζώα β. ανανεώσιμες πρώτες ύλες Παρέχει: α. θρεπτικά στοιχεία β. νερό γ. Οξυγόνο δ. μηχανική στήριξη για την ανάπτυξη φυτών Το Ε ΑΦΟΣ είναι το ΜΕΣΟ όπου ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ κατώτεροι και ανώτεροι οργανισμοί που ΣΥΜΒΑΛΟΥΝ στην αναγέννηση και διατήρηση της ποιότητας του εδάφους μέσω: των κύκλων των θρεπτικών στοιχείων των μετατροπών της οργανικής ουσίας τη δημιουργία εδαφικής δομής Τέλος, είναι το ΜΕΣΟ για τη ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ της ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ποικιλότητα της ΠΑΝΙ ΑΣ και της ΧΛΩΡΙ ΑΣ. 6

7 Η λειτουργία εξαρτάται από δείκτες που μπορούν να μετρηθούν όπως: Οργανική ουσία Οργανικό και ανόργανο Ν ρη, βάσεις Πορώδες, δομή, εδαφική κρούστα Αδιαπέραστοι ορίζοντες ή διαστρώσεις Ηλεκτρική αγωγιμότητα Είδη και πυκνότητα ζιζανίων ιάβρωση, απόθεση ιαθέσιμο νερό για τα φυτά Μικροβιακή δραστηριότητα 2. Ρυθμίζει την ΚΙΝΗΣΗ και την ΚΑΤΑΝΟΜΗ του νερού και του εδαφικού διαλύματος Η λειτουργία εξαρτάται από τους ακόλουθους δείκτες: Καλλιεργητικές πρακτικές Σταθερότητα συσσωματωμάτων Γαιοσκώληκες Πορώδες ομή Φαινομενική πυκνότητα 3. ιηθεί, ρυθμίζει, διασπά, ακινητοποιεί και εξαλείφει την ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ οργανικών και ανόργανων συστατικών, περιλαμβανομένων των βιομηχανικών και αστικών παραπροϊόντων και ατμοσφαιρικών αποθέσεων. 7

8 είκτες από τους οποίους εξαρτάται η λειτουργία: ιαπνοή Οργανικός C ομή του εδάφους Μικροβιακή βιομάζα CEC Χημικές επιβαρύνσεις Υπολείμματα φυτοφαρμάκων 4. Λειτουργεί ως δεξαμενή θρεπτικών στοιχείων και τα ανακυκλώνει. είκτες από τους οποίους εξαρτάται η λειτουργία: Οργανικός C και Ν CEC ιαπνοή Μικροβιακή βιομάζα Αποικοδομούμενη οργανική ουσία Το δυναμικό ανοργανοποίησης του Ν Συστήματα καλλιέργειας/συντήρησης 5. Παρέχει στήριξη σε κοινωνικοοικονομικές κατασκευές και προστατεύει τους αρχαιολογικούς θησαυρούς, λειτουργία που είναι στενά συνδεδεμένη με την ανθρώπινη εγκατάσταση. 8

9 είκτες από τους οποίους εξαρτάται η λειτουργία: ομή του εδάφους Φαινομενική πυκνότητα Σταθερότητα των συσσωματωμάτων Κοκκομετρική σύσταση του εδάφους Θέση της περιοχής Οι σκοποί της Ελληνικής Περιβαλλοντικής Πολιτικής που αναφέρονται στην Εθνική Έκθεση που συντάχθηκε ειδικά για τη «Συνδιάσκεψη για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη» Οργανωτής: ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ Τόπος: Ρίο ντε Τζανέιρο Έτος: 1992 ΕΙΝΑΙ: Η διατήρηση της ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων Η αειφορική χρήση των φυσικών πόρων Η διατήρηση και διαχείριση των φυσικών συστημάτων και της βιοποικιλότητας Συνέχεια Η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών όψεων σε όλες τις αναπτυξιακές πολιτικές, οι οποίες αφορούν τους τομείς δραστηριότητας. Η θεώρηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της ενημέρωσης του κοινού ως δραστηριοτήτων πρώτης προτεραιότητας. Η προώθηση της συλλογής και διάδοσης πληροφοριών. Ειδικότερα για το ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ τονίζονται τα ακόλουθα θέματα προτεραιότητας: Αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των προστατευόμενων περιοχών και διεύρυνση των ορίων τους Προστασία ενδιαιτημάτων και ειδών Ειδικά μέτρα για την άγρια πανίδα π.χ. δημιουργία διαδρόμων περιορισμοί στην εμπορική εκμετάλλευση + διακίνηση 9

10 Συνέχεια Ανόρθωση υποβαθμισμένων περιοχών ραστηριότητες κατά ζώνες Εξασφάλιση ισόρροπης συνύπαρξης των ανθρωπογενών και των φυσικών οικοσυστημάτων Πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και της διάβρωσης του εδάφους Ορθή χρήση υλικών και τεχνικών στην αγροτική παραγωγή. Υπερεθνικά + ιεθνή στρατηγικά κείμενα 5 ο Πρόγραμμα ράσης της Ε.Ε. Επιδιώκει μια ισορροπία μεταξύ της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης + των πόρων και της αναγεννητικής ικανότητας της φύσης Πανευρωπαϊκή στρατηγική για τη βιολογική ποικιλότητα + την ποικιλότητα του τοπίου Συνδιάσκεψη: Περιβάλλον για την Ευρώπη Τόπος: Σόφια Έτος: 1995 Υπουργοί περιβάλλοντος 55 Ευρωπαϊκών κρατών αποδέχτηκαν την παραπάνω στρατηγική. Νομοθετικές Πράξεις Νόμος 1650/86 για την προστασία του περιβάλλοντος. Για τους εδαφικούς πόρους ειδικά επιδιώκεται: η προστασία του εδάφους + η λήψη αναγκαίων μέτρων ώστε οι χρήσεις του να γίνονται σύμφωνα με α. τις φυσικές του ιδιότητες + β. την παραγωγική του ικανότητα. 10

11 ΚΥΑ 16190/1335/97 (ΦΕΚ 519 Β-25/6/97) Σχετικά με μέτρα + όρους για την προστασία νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης. Προβλέπει κώδικες που να καθορίζουν: α. Υπολογισμό ποσοτήτων λιπασμάτων που απαιτούνται, τις χρονικές περιόδους και τις μεθόδους διασποράς τους στο Ε ΑΦΟΣ + β. τη διαχείριση της χρήσης ΓΗΣ. Κανονισμοί 2078/92 και 1257/99 του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά με τις μεθόδους γεωργικής παραγωγής που συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και με τη διατήρηση του φυσικού χώρου. Γενικές αρχές εθνικής στρατηγικής για τους εδαφικούς πόρους. ιατυπώθηκαν 20 αρχές από την Επιτροπή που ασχολήθηκε με την εθνική στρατηγική για τους εδαφικούς πόρους. Προκύπτουν από ερευνητικά δεδομένα + νόμους + κείμενα που χαράσσουν πολιτική. Συγχρόνως λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. 1. Η διατήρηση των εδαφών ως συλλογικών αγαθών είναι βασική συνταγματική επιταγή και αποτελεί χρέος της Πολιτείας στα πλαίσια της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. Η επιταγή αυτή συμπληρώνεται από εθνικούς νόμους, διεθνείς συμβάσεις και κοινοτικές πράξεις. 11

12 2. Η αειφορική διαχείριση των εδαφών είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνον μέσω της προστασίας των φυσικών πόρων γενικά και των εδαφικών πόρων ειδικά, στις τομεακές πολιτικές ανάπτυξης του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. 3. Ορισμένες αρμοδιότητες σχετικά με τη διαχείριση και ανάδειξη μπορεί η Πολιτεία να τις μεταβιβάζει μέσω συμβάσεων σε μη κρατικούς φορείς κοινωφελούς χαρακτήρα εφόσον εξασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή και το δημόσιο συμφέρον. 4. Σε περιπτώσεις υποβαθμισμένων εδαφών, όπου είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτό, θα πρέπει να υλοποιείται ανόρθωση και αποκατάσταση αυτών, ή αλλαγή χρήσης γης, εφόσον είναι αδύνατη η αποκατάσταση. 5. Μεταξύ των σοβαροτέρων προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το έθνος είναι η συνεχιζόμενη δημογραφική ερήμωση της υπαίθρου. Ως εκ τούτου τα διαχειριστικά μέτρα που απαιτούνται για τη διατήρηση των εδαφών πρέπει όχι μόνο να μη θίγουν τα νόμιμα οικονομικά συμφέροντα των κοινωνιών, αλλά αντίθετα, πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνουν ρυθμίσεις που να βελτιώνουν το εισόδημα και την ποιότητα ζωής τους. 12

13 6. Οι εδαφικοί πόροι δεν μπορούν να προστατευθούν χωρίς να χρησιμοποιούνται, ούτε μπορούν να χρησιμοποιούνται χωρίς να προστατεύονται από ασύνετες μεθόδους παραγωγής και από ριζικές αλλαγές χρήσεων γης. Οπωσδήποτε, ορισμένες περιοχές πρέπει (για σκοπούς επιστημονικούς, διατήρησης και αναγέννησης ορισμένων ειδών κτλ.) να παραμείνουν έξω από κάθε χρήση των οικονομικών αξιών τους. 7. Τα εδαφικά, όπως και όλα τα φυσικά οικοσυστήματα, ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να θεωρούνται ως ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΑ οικοσυστήματα. Ανήκουν σ ένα ΕΥΡΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ που διέπεται από κοινή διαχειριστική φιλοσοφία. ΑΡΑ Για να διατηρηθούν οι λειτουργίες και οι αξίες τους παίζει μεγάλο ρόλο η αειφορική άσκηση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στην ευρύτερη περιοχή. 8. Τα εδάφη είναι δυναμικά συστήματα που εξελίχθηκαν με την παρουσία και χρήση του ανθρώπου. Η σύγχρονη τεχνολογία προσέφερε τρόπους χρήσης που αποτελούν απειλή για το έδαφος. Μπορεί να προσφέρει και τρόπους αειφορικής χρήσης. Η Ελλάδα θα μπορούσε να θέσει ΤΕΛΟΣ στους σημερινούς μη αειφορικούς τρόπους και να ΑΡΧΙΣΕΙ τους αειφορικούς. 9. Η διατήρηση της ποικιλότητας των εδαφών πρέπει να προωθείται μέσα από προσπάθειες διατήρησης όχι ενός είδους ή ομάδας ειδών, αλλά όλου του εδαφικού συστήματος. 13

14 10. Υπάρχουν διαφορές ως προς το επίπεδο επιστημονικής γνώσης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ανάμεσα στα επί μέρους θέματα των εδαφών. Πρέπει να καλυφθούν και να εισρεύσουν γνώσεις και πείρα από άλλες χώρες του πλανήτη ώστε να υποβοηθηθεί η ανάπτυξη της ελληνικής τεχνογνωσίας. 11. Ταχεία διάχυση της γνώσης και της πείρας όσον αφορά την αειφορική διαχείριση των εδαφών. 12. Η αποκατάσταση και ανόρθωση των εδαφικών λειτουργιών συμβάλουν π.χ. α. στο να διορθωθούν λάθη του παρελθόντος β. στην αύξηση των γνώσεων για τις φυσικές λειτουργίες των εδαφών γ. στη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης δ. ως «εργαλείο» για την ευαισθητοποίηση του κοινού υπέρ των αξιών των εδαφών 13. Για να υπάρξει αποτελεσματικός συντονισμός στη διαχείριση ενός οικοσυστήματος πρέπει να δημιουργηθεί ένα συντονιστικό σχήμα. Πρέπει να αποτελείται από: εκπροσώπους των φορέων που εμπλέκονται στη διαχείριση τους χρήστες και άλλους ενδιαφερόμενους εφόσον είναι απαραίτητο. 14

15 14. Η υποστήριξη των μέτρων προστασίας των εδαφών, πρέπει να επιδιώκεται μέσα από προγράμματα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης του κοινού και ειδικών κοινωνικών ομάδων για τις αξίες των εδαφών. 15. Η πρόβλεψη των τάσεων που θα ακολουθήσουν οι οικολογικές μεταβολές στα ελληνικά εδάφη μπορεί να εξοικονομήσει πόρους που θα χρειασθούν στο μέλλον για διορθωτικές επεμβάσεις. 16. Η συμμετοχή των περιβαλλοντικών οργανώσεων σε θέματα σχεδιασμού + Εφαρμογής θετικών ενεργειών + Αποτροπής ασύνετων πράξεων Πρέπει να ενισχύεται από την Πολιτεία και ηθικά και υλικά. 17. Τα προβλήματα ενός εδάφους δεν πρέπει να απομονώνονται από τα: τοπικά περιφερειακά εθνικά και διεθνή προβλήματα που αφορούν την απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού, ιδίως της υπαίθρου. 15

16 18. Αναπτυξιακά έργα και δραστηριότητες που θα έχουν επιπτώσεις σε εδάφη, θα πρέπει να εξετάζονται ως προς τη σκοπιμότητά τους και να έπονται των σχετικών Προεγκρίσεων Χωροθέτησης καθώς και των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. 19. Η πρόληψη πρέπει να είναι πρώτη προτεραιότητα Πάντα όμως θα πρέπει «ο ρυπαίνων να πληρώνει»: Το κόστος των μέτρων ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΕΛΕΓΧΟΥ + ΜΕΙΩΣΗΣ των αρνητικών επιδράσεων θα πρέπει να βαρύνει εκείνον που τις προκαλεί ή θα μπορούσε να τις προκαλέσει. Υ ΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Το νερό είναι ένας ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ στον περιορισμένο χώρο που βρίσκεται (όρια λεκάνης απορροής) αλλά και στο χρόνο σε συνάρτηση με την διακύμανση των κλιματικών συνθηκών. Οι υδατικοί πόροι αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της ζωής και την ανάπτυξη διαφόρων δραστηριοτήτων. 16

17 Õäñïëïãéêüò êýêëïò: ÁðïèÝìáôá êáé ìåôáêéíþóåéò íåñïý Õäñïëïãéêüò êýêëïò Υδρολογικός κύκλος Νερό στη Γη: km 3 Ωκεανοί περιέχουν το 97,3% Γλυκό νερό 2, km 3 Τα 2/3 ως παγετώνες Το 1/3 υπό υγρή μορφή Το 99% σε υπόγειους υδροφορείς Ποταμοί και οι λίμνες : km 3 Ατμόσφαιρα km 3 Χρήσεις νερού Άρδευση: Το 70% του χρησιμοποιούμενου γλυκού νερού Πριν: Αναπλήρωση νερού, αντλούμενου από ανανεώσιμους υδροφορείς. Τώρα: Όχι Ποιότητα υποβαθμισμένη Λίμνη Αράλη 17

18 Χρήσεις νερού Καρστικά νερά 75% του νερού των υπόγειων υδροφορέων Μη ανανεώσιμα Υπερθέρμανση της Γης Ένταση διεργασιών υδρολογικού κύκλου Επηρεασμός των διεργασιών αποικοδόμησης Η Ελλάδα είναι μια χώρα με έντονο ανάγλυφο έχει υδρολογικές υδρογεωλογικές ενότητες με περιορισμένη έκταση + έντονη διακύμανση της δίαιτας των επιφανειακών υδάτινων πόρων της χωρικής + χρονικής κατανομής των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Οι Υδατικοί Πόροι χαρακτηρίζονται ως ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ: α. Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα Ύψος Έντονη Χωρική κατανομή ιακύμανση Χρονική (ΕΛΛΑ Α) Τα υτικά ιαμερίσματα 2πλάσιο ύψος βροχής από τα Ανατολικά mm έναντι mm Στην Πίνδο παρατηρούνται τα μέγιστα ετήσια ύψη mm ή παραπάνω 18

19 Στα νησιά το ετήσιο ύψος βροχής διαμορφώνεται ανάλογα με τη χωρική κατανομή τους Ιόνιο βροχοπτώσεις Αιγαίο - Κεντρικό + Νότιο βροχοπτώσεις - Ανατολικό Μεγαλύτερη βροχόπτωση Χρονική κατανομή Μέσα φθινοπώρου Μέσα άνοιξης κύριος όγκος βροχών Χειμώνας Μέγιστο Μέσα άνοιξης Μέσα φθινοπώρου λίγες βροχές Θέρος Σχεδόν απόλυτη ανομβρία β. Υδατικά ρέματα Η παροχή τους επηρεάζεται από τα κατακρημνίσματα Η διάταξη τους διαμορφώθηκε από το ανάγλυφο. Τα μεγαλύτερα ποτάμια διασχίζουν τη βόρεια χώρα (Β Ν). Ο Έβρος, Νέστος, Στρυμόνας και Αξιός έχουν λεκάνες απορροής που το μεγαλύτερο μέρος τους είναι εκτός Ελλάδος. Αντιπροσωπεύουν δε το 25 % των επιφανειακών υδατικών μας πόρων. Ο Αλιάκμονας είναι Ελληνικός. Ο Αχελώος, το μεγαλύτερο ελληνικό ποτάμι, τροφοδοτείται από την Πίνδο. υτικά της Πίνδου υπάρχουν μικρότεροι, αλλά σημαντικοί ποταμοί που εκβάλλουν στο Ιόνιο. Ο Πηνειός διασχίζει τη Θεσσαλία. Στην Πελοπόννησο υπάρχουν μικρότεροι ποταμοί. 19

20 γ. Φυσικές + Τεχνητές λίμνες Οι φυσικές λίμνες είναι λίγες, γιατί το τοπογραφικό ανάγλυφο δεν ευνοεί τη δημιουργία κλειστών υδρολογικών λεκανών. Πλην των Πρεσπών - εν μέρει ελληνικές - οι λίμνες μας έχουν περιορισμένη επιφάνεια. Οι λίμνες δέχτηκαν την επέμβαση του ανθρώπου που αποσκοπούσε: 1)Στην αύξηση της γεωργικής γης με μερική ή ολική αποξήρανση 2) Στη χρήση του νερού για άρδευση συρρίκνωση όγκου επιφανείας Τεχνικές λίμνες δημιουργήθηκαν πάνω στα ποτάμια συστήματα, ενταγμένες σ ένα πλαίσιο: 1) Αντιπλημμυρικής προστασίας 2) Παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας 3) Άρδευσης εκαετία του 30: Λίμνη Κερκίνης εκαετία του 50: Ταμιευτήρες Αχελώου Αλιάκμονα Νέστου δ) Υγροτοπικοί πόροι Υγρότοπος είναι κάθε τόπος που καλύπτεται εποχιακά ή μόνιμα από ρηχά νερά ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά έχει υπόστρωμα υγρό για μεγάλο μέρος του έτους. 20

21 Υγρότοποι είναι: Ρηχές λίμνες Ρηχοί ποταμοί Έλη Λιμνοθάλασσες Πηγές ΜΕ γλυκό αλμυρό υφάλμυρο ΝΕΡΟ ΚΥΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ των Υγροτόπων: - Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων - Τροποποίηση των πλημμυρικών φαινομένων - Παγίδευση ιζημάτων άλλων ουσιών - Αποθήκευση + ελευθέρωση θερμότητας - Απορρόφηση CO 2 - έσμευση ηλιακής ενέργειας - Στήριξη τροφικών πλεγμάτων ΥΓΡΟΤΟΠΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (υπηρεσίες + αγαθά άνθρωπο) - Βιοποικιλότητα - Υδρευτική - Αρδευτική - Κτηνοτροφική - Υλοτομική - Υδροηλεκτρική - Αλατοληπτική - Αμμοληπτική - Αντιπλημμυρική - Αντιδιαβρωτική - Επιστημονική - Εκπαιδευτική - Αξία αναψυχής - Βελτίωση της ποιότητας του νερού Οι Υγροτοπικοί Πόροι της Ελλάδας ξεπερνούν τους 400, καλύπτουν 2 εκατομμύρια στρέμματα και έχουν καταγραφεί: - 12 έλτα Ποταμών - 75 Έλη - 56 Λίμνες - 25 Ταμιευτήρες - 60 Λιμνοθάλασσες - 17 Πηγαίοι Υγρότοποι - 42 Εκβολικά Συστήματα - 91 Ποτάμια 21

22 ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ Έντονο Πολύπλοκη Τοπογραφικό + Γεωλογική Ανάγλυφο ομή Μεγάλο Αριθμό Υπόγειων Υδροφορέων Αντίθετα με τα Επιφανειακά Νερά που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανανεώσιμα τα υπόγεια κάτω από τις σημερινές συνθήκες μπορεί να ενταχθούν εν μέρει σ αυτή την κατηγορία Τα Υπόγεια Νερά της Ελλάδας διατηρήθηκαν ανέπαφα μέχρι τις αρχές της 10ετίας του 50. ύδρευση Κύρια χρήση άρδευση ΑΛΛΑ Η μεταβολή της ελληνικής γεωργίας από ξηρική σε αρδευόμενη + Ανάπτυξη του τουρισμού + Ανάπτυξη οικιστικών κέντρων Μείωση Υπόγειων Αποθεμάτων ΝΕΡΟΥ ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ Οι υδατικοί πόροι χρησιμοποιούνται για να καλυφθούν ανάγκες: - της γεωργίας - των αστικών + τουριστικών περιοχών - της βιομηχανίας + βιοτεχνίας Και - για τη διατήρηση περιβαλλοντικών ισορροπιών Κύριος χρήστης είναι η ΓΕΩΡΓΙΑ με ποσοστό συμμετοχής 85%. 22

23 ιατήρηση Περιβαλλοντικών Ισορροπιών Τα διάφορα οικοσυστήματα που αποτελούν τον πλούτο και προσδίδουν το χαρακτήρα του κάθε τόπου, χρειάζονται νερό για τη διατήρησή τους. Η δέσμευση νερού για άλλες χρήσεις ελλειμματική τροφοδοσία διατάραξη οικολογικών ισορροπιών ολοκληρωτική καταστροφή οικοσυστημάτων. Η ζήτηση νερού δεν είναι χρονικά ομοιόμορφη. ΓΕΩΡΓΙΑ. Μέγιστο: Ιούλιο-Αύγουστο ΑΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ. Μέγιστο: Θέρος ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ. Μέγιστο: Ιούλιο - Αύγουστο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ. Σταθερή: Φθινόπωρο - Χειμώνα - Άνοιξη, Μείωση: Θέρος ΓΕΩΡΓΙΑ: ΚΥΡΙΟΣ ΧΡΗΣΤΗΣ Αρδευόμενες εκτάσεις: 12,5 εκατομμύρια στρ. 6 εκατομμύρια από επιφανειακά νερά 6,5 εκατομμύρια από υπόγεια νερά Αν δεχθούμε ότι κάθε στρέμμα δέχεται κατά Μ.Ο. 400 m 3 νερού/έτος Εκταμίευση 5 δις m 3 νερού/έτος από τους υδατικούς πόρους για ΑΡ ΕΥΣΗ 5 δις m 3 νερού/έτος 2,4 δις m 3 /έτος 2,6 δις m 3 /έτος Επιφανειακούς πόρους υπόγειους πόρους Αυτή η εκτίμηση δεν είναι πραγματική. Αγγίζει το 4 δις m 3 /έτος λόγω απωλειών που οφείλονται στη μεταφορά μέσω των δικτύων και στη σπατάλη των αγροτών Άρα 6,6 δις m 3 νερού και το 70% ζητείται Ιούλιο-Αύγουστο 23

24 ΛΟΠΟΙ ΧΡΗΣΤΕΣ 15% Ιούλιο Αύγουστο 1 δις m 3 Συνεκτίμηση της συνολικής ζήτησης νερού 4-4,5 δις m 3 3-3,3 δις m 3 νερού/έτος από νερού/έτος Επιφανειακούς πόρους από υπόγειους πόρους ΑΠΟΛΗΨΗ νερού πιο έντονη από ΕΠΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗ ΑΡΑ ΣΥΡΙΚΝΩΣΗ και αρκετές φορές ολική ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Οι υδροφορείς των νησιών + παραλίων κινδυνεύουν από: - υποβιβασμό της στάθμης - υποβάθμιση της ποιότητας του νερού από την εισβολή της θάλασσας Υποβάθμιση της γονιμότητας των αγρών που δέχονται το νερό ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Κάθε χρήστης νερού ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ποιότητα των υδατικών πόρων ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΥΡΙΟΙ ΡΥΠΑΝΤΕΣ ΑΣΤΙΚΑ ΛΥΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΑ κύριος παράγοντας μη σημειακής, εκτατικής ρύπανσης των επιφανειακών και υπογείων νερών που οφείλεται: - στο Ν - στο Ρ - τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα - σε αποθέσεις φερτών υλικών από καλλιεργούμενες εκτάσεις 24

25 Η ανυπαρξία μονάδων βιολογικού καθαρισμού στους μικρούς οικισμούς Η μη πλήρης λειτουργία τους όπου αυτοί υπάρχουν και Η μη λειτουργία του τριτογενούς σταδίου καθαρισμού των λυμάτων μεγάλων αστικών κέντρων Αυξημένο Οργανικό Φορτίο Στους υδάτινους αποδέκτες Υποβάθμιση Ποιότητας Όσον αφορά στην ΑΡ ΕΥΣΗ γίνεται μεγάλη σπατάλη νερού: α) Από μη επακριβή προσδιορισμό των αναγκών των καλλιεργειών σε νερό άρδευσης β) Τον τρόπο μεταφοράς στο χωράφι γ) Τον τρόπο εφαρμογής στο χωράφι α) Λάθος μέθοδοι υπολογισμού β) Επιφανειακή μεταφορά Απώλειες - Εξάτμιση + Απώλειες - ιαρροή λόγω κακής συντήρησης των δικτύων γ) Επιφανειακές μέθοδοι απώλειες. Λιγότερες με συστήματα καταιονισμού και ακόμη λιγότερες με στάγδην. Το ύψος των απωλειών συνδέεται με τη σωστή εφαρμογή της άρδευσης που προϋποθέτει: ακριβή υπολογισμό της αρδευτικής δόσης, προσδιοριζόμενης από την ωφέλιμη υγρασία του εδάφους τον προσδιορισμό του χρόνου εφαρμογής των αρδεύσεων, καθοριζόμενος από τη διακύμανση της εξατμισοδιαπνοής και της βροχής κατά τη βλαστική περίοδο τον προσδιορισμό της διάρκειας της άρδευσης, καθοριζόμενης από τη διηθητικότητα του εδάφους, την εφαρμοσμένη μέθοδο και από την πείρα και επιδεξιότητα του αγρότη 25

26 Το πλαίσιο για τη διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής για τους υδατικούς πόρους αποτελείται: - από εθνικά κείμενα και - από κείμενα που συντάχθηκαν από την Ε.Ε. και διεθνείς οργανισμούς. Η βάση της εθνικής πολιτικής για τους υδατικούς πόρους διαμορφώνεται από τον νόμο 1739/87 «ιαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την κατασκευή έργων και τις διάφορες χρήσεις του νερού, αντιμετωπίσθηκε πρακτικά με τον νόμο 1650/86 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» Με σκοπό τη διαμόρφωση μιας ενιαίας νομοθετικής πράξης που να αντιμετωπίζει ολοκληρωμένα τη διαχείριση του νερού το 1997 η Ε.Ε. δημιούργησε μια ΠΡΟΤΑΣΗ Ο ΗΓΙΑΣ-ΠΛΑΙΣΙΟΥ για το νερό, που δεν είχε υιοθετηθεί έως το 2000 από το Συμβούλιο, παρά τις διαβουλεύσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Κοινοβούλιο και μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.. Αυτό οφείλεται στο ότι προκύπτουν ΕΣΜΕΥΣΕΙΣ για κάθε χώρα από την εφαρμογή της οδηγίας που απαιτούν: - Χρόνο - Χρήμα - Επένδυση σε ανθρώπινη εργασία + υλικοτεχνική υποδομή και - Επαναπροσδιορισμό θεσμών + νόμων 26

27 Το Συμβούλιο των Ευρωπαικών Κοινοτήτων ενεργοποίησε τον Κανονισμό 2078/92 για τον περιορισμό και απαλοιφή των δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον από την άσκηση γεωργικών δραστηριοτήτων - υποβάθμιση εδαφών - ρύπανση υπόγειων + επιφανειακών νερών - σπατάλη υδατικών πόρων - μείωση βιοποικιλότητας Για τους υγρότοπους κυρίαρχη θέση κατέχει η διεθνής σύμβαση Ραμσάρ που έχει ως αποστολή: - τη διατήρηση και - συνεχή χρήση ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ μέσω: - Εθνικών ράσεων - ιεθνούς Συνεργασίας για την επίτευξη αειφορικής ανάπτυξης Ανάλογα λειτουργεί και η πρωτοβουλία Med Wet Που ξεκίνησε στις αρχές της 10ετίας του 90 υπό την αιγίδα της σύμβασης Ραμσάρ και την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αποσκοπεί στη διατήρηση των υγροτόπων της Μεσογείου. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΓΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ Υ ΑΤΙΝΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ 27

28 Οι αρχές αυτές προκύπτουν από: Επιστημονικές έρευνες και Εθνικούς νόμους + Κείμενα που χαράσσουν πολιτική είναι: Το νερό είναι φυσικό αγαθό και πρέπει να κατοχυρώνεται ως μέσο για την εξυπηρέτηση των αναγκών του κοινωνικού συνόλου. 2. Οι υδατικοί πόροι αποτελούν την απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της ίδιας ζωής και για την ανάπτυξη κάθε είδους δραστηριότητας. 3. Κάθε δράση ή ενέργεια πρέπει να είναι εναρμονισμένη με την αρχή της αειφορικότητας μέσα από προγράμματα ορθολογικής διαχείρισης του συστήματος διάθεση-ζήτηση νερού. 4. Η διαχείριση των υδάτινων πόρων ασκείται από τη Πολιτεία, η οποία μπορεί να μεταβιβάζει ορισμένες αρμοδιότητες σε περιφερειακά όργανα και άλλους φορείς, εφόσον εξασφαλίζεται η ευρύτερη συμμετοχή και στο δημόσιο συμφέρον. 5. Φυσικά όρια άσκησης της διαχείρισης είναι η λεκάνη απορροής, που όμως μπορεί, για σκοπούς καλύτερης διαχείρισης, να επεκταθεί σε υδατικά διαμερίσματα που αποτελούνται από αριθμό λεκανών απορροής με παρόμοια κατά το δυνατό υδρολογικά χαρακτηριστικά. 6. ημιουργία κεντρικού και περιφερειακών φορέων που αντιμετωπίζουν το νερό, στο σύνολό του, ως φυσικό πόρο για την κάλυψη των αναγκών όλων και όχι μεμονωμένα κάποιου ιδιαίτερου τομέα. 7. Η ανάπτυξη των υδατικών πόρων ενός υδατικού διαμερίσματος βασίζεται πάντοτε στον ενιαίο προγραμματισμό, που είναι η διαμόρφωση ενός ισοζυγίου προσφοράς-ζήτησης νερού, το οποίο στηρίζεται στην υφισταμένη κατάσταση και προδιαγράφει τη μελλοντική του εξέλιξη. 8. Η διαμόρφωση της προσφοράς νερού βασίζεται στη γνώση, ποσοτική και ποιοτική των υδάτινων πόρων του διαμερίσματος και στην εσαεί προστασία τους. 28

29 9. Η ζήτηση νερού οριοθετείται από τις δραστηριότητες τρέχουσες και μελλοντικές που απαιτούν χρήση νερού. Ο υπολογισμός της ζήτησης πρέπει να γίνεται αντικειμενικά για την επίτευξη της μέγιστης δυνατής οικονομίας. 10. Το ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης πρέπει να επιδιώκεται να είναι ισοσκελισμένο σε κάθε υδατικό διαμέρισμα. Σε περιπτώσεις όπου η υφιστάμενη κατάσταση δημιουργεί ελλειμματικές συνθήκες ή όπου παρατηρείται εξάντληση εσωδιαμερισματικών πόρων, των οποίων η μη αντικατάσταση θα δημιουργήσει κοινωνικό πρόβλημα, μπορεί να γίνει μεταφορά νερού από διαμέρισμα (ή διαμερίσματα) με πλεονασματικό ισοζύγιο. Το προς μεταφορά νερό πρέπει να υπολογίζεται, μετά από εμπεριστατωμένη έρευνα ως ελάχιστο απαιτούμενο για την κάλυψη του ελλείμματος. 11.Το νερό πρέπει να κοστολογείται κατά χρήση και να τιμολογείται κατά περίπτωση. Η ενέργεια αυτή οδηγεί στην αποφυγή σπατάλης νερού. 12. Κάθε νομικό και φυσικό πρόσωπο έχει δικαίωμα χρήσης νερού μετά από άδεια της αρμόδιας, κατά κατηγορία χρήσης αρχής. Ειδικά για την ικανοποίηση ατομικών ή οικογενειακών αναγκών, δεν πρέπει να απαιτείται άδεια. 13. Η ύδρευση προηγείται από κάθε άλλη χρήση. 14. Κάθε χρήστης υδατικού πόρου είναι υπόχρεος να διατηρεί την ποσοτική και ποιοτική κατάσταση του. 15. Κάθε διαχειριστικό σχέδιο ανάπτυξης επιφανειακών υδατικών πόρων πρέπει να προβλέπει τη διατήρηση μιας ελάχιστης παροχής ποταμών ή στάθμης λιμνών που κρίνονται απαραίτητα για την προστασία και διατήρηση του υδατικού οικοσυστήματος. 29

30 16. Κάθε έργο ανάπτυξης υπόγειων υδροφορέων πρέπει να προβλέπει ένα ελάχιστο υψόμετρο υποβιβασμού της στάθμης του νερού, για την αποφυγή μη αναστρέψιμων αλλοιώσεων των χαρακτηριστικών τους και την πρόληψη εισβολής θαλάσσιου νερού σε παράκτιους υδροφορείς. 17. Για κάθε έργο ανάπτυξης υδατικού πόρου πρέπει να εξετάζονται οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, μέσω εκπόνησης μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. 18. Η χρήση νερού συνεπάγεται ρύπανση. Ο κάθε χρήστης υποχρεούται να επεξεργάζεται τα λύματα ή άλλου είδους ρυπαντές που προκαλεί σε βαθμό που να μην αλλοιώνουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αποδέκτη. 19. Από την ανάπτυξη εξαιρούνται οι υδατικοί πόροι που χαρακτηρίζονται ως διατηρητέοι με διεθνείς συμβάσεις ή νόμους του Κράτους. 20. Τα διαχειριστικά μέτρα που λαμβάνονται για την ανάπτυξη των υδατικών πόρων δεν μπορεί να θιγούν τα νόμιμα, οικονομικά και άλλα, συμφέροντα των τοπικών κατοίκων, αλλά, αντίθετα, πρέπει να περιλαμβάνουν ρυθμίσεις που να βελτιώνουν το εισόδημα και την ποιότητα της ζωής τους. Αυτό άλλωστε αποτελεί ένα σοβαρό κίνητρο για την αποκοπή ή/και αντιστροφή του ρεύματος δημογραφικής ερήμωσης της υπαίθρου. 30