ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ. Η οικολογική διατείριζη ηης προζηαηεσμένης περιοτής ηοσ όροσς Βόρα ζηην περιοτή ηης Αριδαίας.

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών πουδών στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες χολή Θετικών Επιστημών Σμήμα Βιολογίας Η οικολογική διατείριζη ηης προζηαηεσμένης περιοτής ηοσ όροσς Βόρα ζηην περιοτή ηης Αριδαίας. Μεταπτυχιακή Διατριβή ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΒΑΙΛΗ ΔΑΟΛΟΓΟ ΠΑΣΡΑ 27

2 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Οη πεξηνρέο ηνπ επξσπατθνχ νηθνινγηθνχ Γηθηχνπ Natura 2 είλαη πεξηνρέο πξφζθνξεο γηα ηελ αλάπηπμε πνιιαπιψλ ήπησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, πνπ έρνπλ ζθνπφ ηελ εξεκία, ηελ απνκφλσζε, ηελ αηζζεηηθή απφιαπζε ηνπ ηνπίνπ θαζψο θαη ηε γλσξηκία κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ζ πνιχηηκε αμία θαη ε αλαγθαηφηεηα πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ηνπ θπζηθνχ πινχηνπ πνπ ηηο δηαθξίλεη, απαηηνχλ ηελ πηνζέηεζε θαη εθαξκνγή κίαο πνιπεπίπεδεο ζηξαηεγηθήο, απνηεινχκελεο απφ εμεηδηθεπκέλα έξγα, κέηξα θαη δξάζεηο, κε ζθνπφ ηε ζπζηεκαηηθφηεξε δηαθχιαμε θαη δηαρείξηζε ησλ ελ ιφγσ πεξηνρψλ θαη θαη επέθηαζε ηελ εμαζθάιηζε ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο ηνπο αλάπηπμήο. ηελ παξνχζα εξγαζία ζα εμεηαζζεί ε πξνζηαηεπκέλε πεξηνρή ηνπο νξνχο βφξα. Ζ νπνηα είλαη κηα εθηεηακέλε πεξηνρή απφ ζπλερφκελα δάζε, βαζηέο θνηιάδεο θαη βνζθνηφπνπο. Δθηφο απφ ηα παξαπάλσ ε πεξηνρή δηαζέηεη θαη ζεξκά ινπηξά ζην Λνπηξάθη Αξηδαίαο ηα νπνία θαη επηζθέπηνληαη θαζ νιε ηελ δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ πιεζψξα επηζθεπηψλ. Ζ έξεπλα, κε ηε βνήζεηα ελφο θαηάιιεια δηακνξθσκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ, εμεηάδεη ηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηζθεπηψλ, ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απηνί αζθνχλ θαηά ηελ επίζθεςήο ηνπο, ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο, θαζψο θαη ηηο απφςεηο θαη παξαηεξήζεηο ηνπο γηα ηα φζα ε πεξηνρή δηαζέηεη θαη πξνζθέξεη. Απφ ηελ αλάιπζε θαη επεμεξγαζία ησλ απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ, εμάγνληαη ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ εθηίκεζε ηεο παξνχζαο θαηάζηαζεο, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ γεληθφηεξε αλαβάζκηζε ησλ ελ ιφγσ πεξηνρψλ θαη ηελ επίηεπμε κίαο νξζνινγηθήο θαη απνηειεζκαηηθήο δηαρείξηζεο, κέζσ ηεο νπζηαζηηθήο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ ππαξρνπζψλ εγθαηαζηάζεσλ, ππνδνκψλ θαη παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, έηζη ψζηε λα είλαη αληαγσληζηηθέο θαη πην ειθπζηηθέο γηα φζνπο επηιέγνπλ ηέηνηνπο είδνπο πξννξηζκνχο. 2

3 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ 1. Δηζαγσγή 1.1. Λφγνη επηινγήο ηεο πεξηνρήο έξεπλαο 1.2. θνπφο ηεο έξεπλαο 1.3 Γηάξζξσζε ηεο εξγαζία 2. Δλλνηνινγηθέο πξνζεγγίζεηο 2.1. Βαζηθέο έλλνηεο Πεξηνρέο Natura Οηθνηνπξηζκφο Ηακαηηθφο Σνπξηζκφο Φέξνπζα ηνπξηζηηθή ηθαλφηεηα Παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε δήηεζε γηα αλαςπρή 2.2. Η εμειηθηηθή πνξεία ηνπ ηνπξηζκνύ θαη ηνπ νηθνηνπξηζκνύ ζηελ Διιάδα θαη ζηελ πεξηνρή έξεπλαο 3. Μεζνδνινγία έξεπλαο 3.1. Δξεπλεηηθόο ζρεδηαζκόο Πξνζδηνξηζκφο κεγέζνπο δείγκαηνο Πεξηγξαθή εξσηεκαηνινγίνπ 3.2. ηαηηζηηθή επεμεξγαζία δεδνκέλσλ Πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε Έιεγρνο αμηνπηζηίαο Αλάιπζε παξαγφλησλ Έιεγρνο ζηαηηζηηθψλ ππνζέζεσλ γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ ησλ κεηαβιεηψλ αλά δχν 4. Πεξηγξαθή ηεο πεξηνρήο έξεπλαο 4.1. Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ΘΔΖ ΤΝΘΖΚΔ ΗΓΗΟΚΣΖΗΑ ΥΡΖΖ ΓΑΗΧΝ Γεσινγία Δδαθνινγία Σνπνγξαθία Αλάγιπθν Κιίκα Τδξνινγία Υισξίδα 3

4 4.1.7 Παλίδα Κίλδπλνη Οηθνινγηθή θάζε Αξραηνινγηθνί Ηζηνξηθνί Θξεζθεπηηθνί θ.ιπ ρψξνη Τθηζηακέλε ρξήζε ηνπ ρψξνπ γηα αλαςπρή Κπθινθνξία Έξγα ππνδνκήο Σνπίν Πιεζπζκφο Αλάιπζε Εήηεζε γηα αλαςπρή 4.2. Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηελ θαζηζηνύλ ειθπζηηθό ηνπξηζηηθό πξννξηζκό 4.3. Η ζπκκεηνρή ηνπ ηνπηθνύ πιεζπζκνύ θαη ησλ ηνπηθώλ αξρώλ ζηε δηαρείξηζε ηεο πεξηνρήο 5. Απνηειέζκαηα ζηαηηζηηθήο επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο 5.1. Πεξηγξαθηθή αλάιπζε ζπρλνηήησλ κεηαβιεηώλ Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηζθεπηψλ Δμνηθείσζε θαη αληίιεςε ησλ επηζθεπηψλ κε ηελ πεξηνρή Πξνηηκήζεηο ησλ επηζθεπηψλ ζρεηηθά κε ηε δηακνλή, ηα κέξε θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αζθνχλ θαηά ηελ επίζθεςή ηνπο Αμηνιφγεζε ηεο ηνπξηζηηθήο εκπεηξίαο ησλ επηζθεπηψλ θαη πξνηάζεηο βειηίσζεο 5.2. Έιεγρνο αμηνπηζηίαο Αμηνπηζηία Άιθα Αμηνπηζηία Γηρνηφκεζεο 5.3. Αλάιπζε παξαγόλησλ 5.4. Έιεγρνο ζηαηηζηηθώλ ππνζέζεσλ γηα ηε δηεξεύλεζε ησλ ζρέζεσλ ησλ κεηαβιεηώλ αλά δύν 6. πκπεξάζκαηα θαη πξνηάζεηο γηα εθαξκνγή 6.1. πκπεξάζκαηα 6.2. Πξνηάζεηο Βηβιηνγξαθία Διιεληθή Ξελφγισζζε Παξάξηεκα 4

5 1. Δηζαγσγή 1.1 Οη ιόγνη επηινγήο ηεο πεξηνρήο έξεπλαο. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα αλαθέξεηαη ζηελ πξνζηαηεπκέλε πεξηνρήο ηνπ νξνχο Βφξα ζηελ πεξηνρή ηεο Αξηδαίαο. Οη ιφγνη επηινγήο ηεο πεξηνρήο έρνπλ λα θάλνπλ κε ην φηη απνηειεί έλαλ αλεξρφκελν ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ, κε επηιεγκέλν πξνο ην παξφλ θνηλφ, πνπ ν ξπζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο ηεο αλάπηπμεο βξίζθεηαη αθφκα ζε κέηξηα επίπεδα, ζε αληίζεζε κε ηε δήηεζε πνπ δηακνξθψλεηαη νινέλα θαη κεγαιχηεξε. Απηφ ηελ θαζηζηά κηα πεξηνρή πνπ κπνξεί πξνζθέξεη φια εθείλα ηα απαξαίηεηα ζηνηρεία πνπ απαηηνχληαη γηα κηα ζσζηή δηαρείξηζε ηνπ νηθνηνπξηζκνχ απφ ηα πξψηα ηνπ βήκαηα, ιφγσ ηεο απμαλφκελεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ αζθείηαη ζήκεξα, ηθαλνπνηψληαο παξάιιεια θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο νηθνηνπξηζηηθήο αληίιεςεο. Γηαζέηεη θπζηθνχο πφξνπο, ζρεηηθά πεξηνξηζκέλν δίθηπν ππνδνκψλ θηινμελίαο θαη δξαζηεξηνηήησλ θαη κηα δηακνξθσκέλε δήηεζε. Δπίζεο είλαη κηα πεξηνρή φπνπ έρεη παξακείλεη αλαιινίσην ην θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ, φπσο θαη ε πνιηηηζηηθή θαη ιατθή παξάδνζε. Μπνξεί λα ζεσξεζεί σο εληαία, φπνπ παξάιιεια δηαηεξνχληαη δηαθξηηά θαη δηαθνξεηηθά ηκήκαηα θαη πξννξηζκνί. Δπηπιένλ, ε πςειή αηζζεηηθή αμία θαη ηα θπζηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά έρνπλ αλαγλσξηζηεί επίζεκα απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, κε απνηέιεζκα λα έρνπλ αλαθεξπρζεί πεξηνρέο ηνπ δηεζλέο δηθηχνπ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ Natura θνπόο ηεο έξεπλαο. Με ηελ πξνυπφζεζε ηεο χπαξμεο δήηεζεο γηα αλαςπρή, νη απφςεηο ησλ επηζθεπηψλ θαη ε γλψζε ησλ επηζπκηψλ, ησλ αλαγθψλ θαη γεληθφηεξα ησλ αληηιήςεψλ ηνπο γηα ην είδνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο αλαςπρήο πνπ επηδεηνχλ, απνηεινχλ έλα βαζηθφ κέξνο ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ πξέπεη λα αλαιχνληαη κε απψηεξν ζηφρν ηνλ νξζνινγηθφηεξν ζρεδηαζκφ ηεο αλαςπρήο ζε κία πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή, έηζη ψζηε λα δηαηεξεζνχλ ζην αθέξαην φια εθείλα ηα ραξαθηεξηζηηθά γηα ηα νπνία πξνζηαηεχεηαη (Γαιαηζίδαο θ.α. 26). Οη επηζθέπηεο νηθνηνπξίζηεο, κε ην δηπιφ ξφιν ηνπο σο ρξήζηεο ηεο πεξηνρήο θαη σο θαηαλαισηέο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πξντφληνο, είλαη αλακελφκελν λα θαζνξίδνπλ ζε 5

6 κεγάιν βαζκφ ηηο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο ζε κία πεξηνρή νηθνηνπξηζηηθά αλαπηπζζφκελε, φπσο ε πεξηνρή ηνπ φξνπο Βφξα, θαη λα κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο πξφδξνκνη επηζθέπηεο ελφο δπλεηηθά αλαπηπγκέλνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε αλαγλψξηζε θαη αμηνιφγεζε ησλ παξαγφλησλ εθείλσλ πνπ είλαη ηθαλνί γηα ηελ επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζηφρνπ ζηελ πεξηνρή ηεο Αξηδαίαο θαη ζηελ επξχηεξε δψλε πνπ ηελ πεξηθιείεη. Γηα ην ιφγν απηφ, δηεξεπλψληαη, κε ηε βνήζεηα ελφο θαηάιιεια δηακνξθσκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ηα παξαθάησ ζηνηρεία: Σα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηζθεπηψλ ηεο πεξηνρήο, φπσο θχιν, ειηθία, ηφπνο θαηνηθίαο θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο (εξσηήζεηο 1-4) Οη πξνηηκήζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηε δηακνλή, ηα κέξε πνπ έρνπλ επηζθεθηεί θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αζθνχλ θαηά ηελ επίζθεςή ηνπο (εξσηήζεηο 5-6 θαη 11-12) Ζ εμνηθείσζε θαη ε αληίιεςή ηνπο γηα ηελ πεξηνρή κε εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηε ζπρλφηεηα επίζθεςήο ηνπο, ηε γλψζε ηνπο γηα ηελ πεξηνρή (εξσηήζεηο 7-1) Ζ αμηνιφγεζε ηεο ηνπξηζηηθήο εκπεηξίαο ηνπο θαη νη πξνηάζεηο ηνπο γηα ηε βειηίσζή ηεο (εξσηήζεηο 13-14) Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηνλ θαιχηεξν ζρεδηαζκφ θαη ηε δηαρείξηζε ηεο αλαςπρήο ζηελ πεξηνρή, ιακβάλνληαο ππ φςε φια εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ δηακνξθψλνπλ θαη επεξεάδνπλ ηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε, θαη πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε πξνεγνχκελεο κειέηεο θαη ζηνηρεία κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ έλα ρξήζηκν εξγαιείν πξνο απηφλ ηνλ ζθνπφ. 1.3 Γηάξζξσζε ηεο εξγαζίαο Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ έμη επηκέξνπο θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην γίλεηαη κηα εηζαγσγή γηα ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο επηιέρζεθε λα εξεπλεζεί ε νηθνηνπξηζηηθή αμηνπνίεζε ηεο πεξηνρήο. Δπίζεο, γίλεηαη κηα αλαθνξά ζην ζθνπφ ηεο εξγαζίαο θαη ζηε δηάξζξσζή ηεο, κε ζπλνπηηθή πεξηγξαθή ηνπ πεξηερνκέλνπ θάζε θεθαιαίνπ. ην δεχηεξν θεθάιαην, επηρεηξείηαη ε παξνπζίαζε νξηζκέλσλ ελλνηψλ πνπ αθνξνχλ ηελ εξγαζία θαη πνπ είλαη απαξαίηεηνη ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ απνηειεζκάησλ, ελψ γίλεηαη θαη κηα αλαθνξά ζηελ εμειηθηηθή πνξεία θαη δηακφξθσζε ησλ ελλνηψλ απηψλ κε 6

7 ην ρξφλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη έλλνηεο πνπ εηζάγνληαη είλαη ε «Natura 2», «ν νηθνηνπξηζκφο» θαη «ε θέξνπζα ηθαλφηεηα». ην θεθάιαην απηφ, αληιήζεθαλ ζηνηρεία απφ ηελ αλαζθφπεζε ηεο ππάξρνπζαο βηβιηνγξαθίαο. ην ηξίην θεθάιαην, φπνπ μεθηλά ην εκπεηξηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο, παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, κε αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηνπ εξεπλεηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη αλάιπζε θαη αμηνιφγεζε ηεο ζηαηηζηηθήο επεμεξγαζίαο πνπ έγηλε ζηα δεδνκέλα. ηε ζπλέρεηα, ζην ηέηαξην θεθάιαην, γίλεηαη ε παξνπζίαζε ηεο πεξηνρήο έξεπλαο, κε αλαθνξά ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο, ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηά πνπ ηε ραξαθηεξίδνπλ σο ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ, ην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηεο, ελψ γίλεηαη θαη κία αλάιπζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο, κε πεξηγξαθή ζπγθεθξηκέλσλ νηθνηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, ζχκθσλα κε ζηνηρεία πνπ ζπιιέρζεθαλ απφ πξνζσπηθή έξεπλα αιιά θαη απφ ηελ ππάξρνπζα μέλε θαη ειιεληθή βηβιηνγξαθία, κειέηεο, εηζεγήζεηο θαη επηζηεκνληθά άξζξα. ην πέκπην θεθάιαην, αλαιχνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο ζηαηηζηηθήο επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο. Πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά νη απαληήζεηο ησλ επηζθεπηψλ ζε θάζε εξψηεζε, ειέγρεηαη ε αμηνπηζηία ηεο εξψηεζεο 13, φπνπ βαζκνινγείηαη ε ηθαλνπνίεζε ησλ επηζθεπηψλ ζε νρηψ επηκέξνπο κεηαβιεηέο, αλαιχνληαη νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ δείρλνπλ λα κεηξνχλ ην ίδην πξάγκα, θαη ππνινγίδνληαη νη ζρέζεηο ησλ κεηαβιεηψλ κεηαμχ ηνπο κε ηε βνήζεηα επαγσγηθψλ ζηαηηζηηθψλ ειέγρσλ. ην έθην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην, δίλνληαη ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα θαη νη πξνηάζεηο γηα εθαξκνγή ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη κε ηα παξαξηήκαηα, πνπ αθνξνχλ ην εξσηεκαηνιφγην θαη θαηαιφγνπο πηλάθσλ, ζρεκάησλ, εηθφλσλ θαη ραξηψλ. 7

8 2. Δλλνηνινγηθέο πξνζεγγίζεηο 2.1 Βαζηθέο έλλνηεο Οη Πεξηνρέο Natura 2 Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ηεο ΔΟΚ θάλεη δηζηαθηηθά ηελ εκθάληζή ηεο ην 1972, αιιά απνθηά ζνβαξέο δηαζηάζεηο κεηά ηελ εληαία επξσπατθή πξάμε ην 1987 θαη ηε λέα ζπλζήθε γηα ηελ επξσπατθή έλσζε ην ην δηάζηεκα απηφ πάλσ απφ 3 νδεγίεο θαη θαλνληζκνί ςεθίδνληαη θαη θαιχπηνπλ ζεζκηθά ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Παξά ηελ εθαξκνγή φκσο ησλ παξαπάλσ νδεγηψλ, ππήξρε θνηλή δηαπίζησζε απφ ηηο ππεξεζίεο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. φηη νη νηθφηνπνη ζπλερψο ππνβαζκίδνληαη θαη απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ άγξησλ εηδψλ πνπ απεηινχληαη ζνβαξά (ΓΔΧΣΔΔ). Σν δίθηπν ΦΤΖ 2 (NATURA 2) δεκηνπξγήζεθε κε ηελ νδεγία 92/43/ΔΟΚ «Γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο». θνπφο ηνπ είλαη ε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ην νπνίν ζα ηεζεί θάησ απφ θαζεζηψο εηδηθήο δηαρείξηζεο πνπ ζα θαζνξίζεη θάζε ρψξα, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο απαηηήζεηο ηεο, θαζψο θαη ηηο πεξηθεξεηαθέο θαη ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, θαη ζα απνηειέζεη ζην κέιινλ ηε ζπνλδπιηθή ζηήιε φρη κφλν γηα ηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ζηα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αιιά θαη ηεο γεληθφηεξεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο πξνζηαζίαο νξηζκέλσλ θπζηθψλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θνηλνηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε δηαζθάιηζε ηεο δηαηήξεζεο θαη απνθαηάζηαζεο φισλ ησλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη νηθνηφπσλ ησλ εηδψλ ηεο Οδεγίαο ζηε θπζηθή ηνπο πεξηνρή, ζέηνληαο φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο ζηελ άζθεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζε απηέο (ΤΠΔΥΧΓΔ). ηα πιαίζηα ηεο παξαπάλσ νδεγίαο επηιέρζεθαλ ζηε ρψξα καο 296 πεξηνρέο, ζπλνιηθήο έθηαζεο πεξίπνπ 3.. ζηξ. Σν 75% απηψλ είλαη νξεηλέο πεξηνρέο, ελψ πεξηέρνληαη θαη κεγάιεο ζαιάζζηεο εθηάζεηο θαη πάξθα, θαζψο θαη εζσηεξηθά χδαηα. Σν ρεξζαίν ηκήκα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ εζσηεξηθψλ πδάησλ, εθηηκάηαη ζε πνζνζηφ 18,2% πεξίπνπ ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο ρψξαο. Παξάιιεια κε ην βαζηθφ ζθνπφ ηεο δηαηήξεζεο θαη πξνζηαζίαο ηεο θχζεο θαη ηεο άγξηαο δσήο, νη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο επηηεινχλ θαη ηξεηο άιινπο ζθνπνχο. Σελ πξνβνιή ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ελεκέξσζεο, ηε βειηίσζε 8

9 ησλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ησλ ηνπηθψλ πιεζπζκψλ, θαη ηελ πξνψζεζε ηεο ςπραγσγίαο θαη ηεο θπζηθήο άζθεζεο (Νηάθεο 23, Trakolis 21). Οη πεξηνρέο απηέο είλαη νη θαηεμνρήλ πξφζθνξεο γηα ηελ αλάπηπμε ήπησλ δξαζηεξηνηήησλ, φπσο ν νηθνηνπξηζκφο, θαη ηελ δηαθνξνπνίεζε ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα παξαγσγήο, ψζηε λα ελζσκαηψζνπλ πεξηβαιινληηθά θηιηθέο πξαθηηθέο (WWF Διιάο 24) Οηθνηνπξηζκόο Ο ηνπξηζκφο ζεσξείηαη κηα θαη εμνρήλ απνθεληξσκέλε δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία δχλαηαη λα επηθέξεη ζεκαληηθέο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηελ νηθνλνκία θαη θνηλσλία ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη παγθφζκην επίπεδν (Καξακέξεο, 23). Δηδηθφηεξα, ζε πεξηνρέο κε πεξηνξηζκέλνπο πινπηνπαξαγσγηθνχο πφξνπο, αιιά κε πινχζηεο θπζηθέο νκνξθηέο θαη πνιηηηζηηθά ζηνηρεία, κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμή ηνπο, δεκηνπξγψληαο ζέζεηο εξγαζίαο θαη εηζφδεκα εθεί πνπ άιινη θιάδνη ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο αδπλαηνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ, ελψ πέξα ησλ νηθνλνκηθψλ επηηπγράλνπλ θαη θνηλσληθνχο ζθνπνχο, κέζα απφ ηελ παξακνλή ηνπ πιεζπζκνχ ζηνλ ηφπν ηνπ θαη θαηά ζπλέπεηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αζηπθηιίαο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο. Οη ζεηηθέο επηδξάζεηο φκσο ηνπ ηνπξηζκνχ γίλνληαη αηζζεηέο κφλν φηαλ ε επηρεηξνχκελε αλάπηπμή ηνπ πξαγκαηνπνηείηαη νξζνινγηθά, πξνγξακκαηηζκέλα θαη κε ζπλερή έιεγρν ζε θάζε αλαπηπμηαθή θάζε, κε παξάιιειε πξνζπάζεηα αλάπηπμεο ησλ ινηπψλ ηνκέσλ ηεο παξαγσγήο. Καη απηφ γηαηί ε αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο ζηεξηδφκελε απνθιεηζηηθά ή θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ζηνλ ηνπξηζκφ νδεγεί αξγά ή γξήγνξα ζε έλα κνλφπιεπξν πξνζαλαηνιηζκφ, ν νπνίνο πέξα απφ ηελ επαηζζεζία πνπ παξνπζηάδεη ζηηο κεηαβνιέο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, ζπλνδεχεηαη θαη απφ κηα ζεηξά αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ ζηνλ πεξηβαιινληηθφ θαη θνηλσληθφ ηνκέα. Δίλαη αλαγθαίν λα επηζεκάλνπκε φηη νη επηπηψζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κίαο πεξηνρήο ζπλδένληαη άκεζα κε ηε κνξθή ηνπ ηνπξηζκνχ πνπ επηθξαηεί ζε απηήλ, ην ζηάδην αλάπηπμήο ηεο θαη ην βαζκφ δηαθνξνπνίεζεο ηεο ηνπηθήο, θνηλσληθήο θαη παξαγσγηθήο δνκήο πνπ νθείιεηαη ζηελ παξνπζία ηνπ ηνπξηζκνχ (Ηαθσβίδνπ, 23). χκθσλα κε ηε Γηεζλή Έλσζε Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο (IUCN 1992), ν ηνπξηζκφο είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε απεηιή γηα ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Ο νηθνηνπξηζκφο κπνξεί λα απνηειέζεη ηνλ παξάγνληα εθείλνλ πνπ ζα πεξηνξίζεη ή αθφκα θαη ζα απνηξέςεη ηηο αξλεηηθέο απηέο επηδξάζεηο, εάλ ζρεδηαζηεί θαη δηαρεηξηζηεί ζσζηά. 9

10 Οη ηάζεηο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ζήκεξα ηελ παγθφζκηα εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη νη εμήο (Gossling, 1999): Πξψηνλ, ιφγσ ησλ ελδείμεσλ φηη ε θέξνπζα ηθαλφηεηα πνιιψλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ έρεη επηηεπρζεί, ν νηθνηνπξηζκφο θαη νη παξεκθεξείο κνξθέο ηνπ, αλακέλεηαη λα μεπεξάζνπλ ηα κεγέζε ηνπ ζπκβαηηθνχ ηνπξηζκνχ, κε ξπζκνχο αχμεζεο πάλσ απφ 15% ην ρξφλν θαη ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο λα απνηεινχλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν δεκνθηιήο πξννξηζκνχο. Γεχηεξνλ, κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ-θχζεο (θπζηθνχ ηνπξηζκνχ), ε δήηεζε γηα αλαιινίσηεο θπζηθέο πεξηνρέο απμάλεη. Δπεηδή φκσο νη πεξηνρέο απηέο είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηεο, ηα δπλεηηθά απνηειέζκαηα ηνπ ηνπξηζκνχ-θχζεο κπνξεί λα είλαη πνιχ πην θαηαζηξνθηθά απφ φηη ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Σξίηνλ, ε νινέλα θαη κεγαιχηεξε ζηξνθή ηνπ ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, δεκηνπξγεί κεγάιεο νηθνλνκηθέο πξνζδνθίεο ζε απηέο, ζπρλά ρσξίο ηνλ απαξαίηεην ζρεδηαζκφ, θαη κε πηζαλφ απνηέιεζκα ηελ θαθνδηαρείξηζε θαη ηελ άλαξρε αλάπηπμή ηνπ. Σα ηειεπηαία ρξφληα ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο αλαπξνζδηφξηζε ην ξφιν ηνπ, πξνσζψληαο ηελ αλάπηπμε λέσλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ φπσο ν νηθνηνπξηζκφο, ν αγξνηνπξηζκφο, ν πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο θ.α. κε ζθνπφ λα απνζπάζεη έλα κέξνο απφ ηελ ηεξάζηηα παγθφζκηα ηνπξηζηηθή αγνξά κε ηελ πξνζέιθπζε επηζθεπηψλ ζε θπζηθέο πεξηνρέο θαη ρξεζηκνπνηψληαο ηα νηθνλνκηθά νθέιε ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε θαη δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο (Bjork, 2). χκθσλα κε κειινληηθέο εθηηκήζεηο, ην αγαζφ πνπ ζα αλαδεηείηαη θαη ζα αθξηβνπιεξψλεηαη ζηνπο επεξρφκελνπο αζθπθηηθνχο θαηξνχο, ζα είλαη ην αλαιινίσην θπζηθφ πεξηβάιινλ (Γθεβξέθεο, 23). Ζ απμεκέλε δήηεζε ινηπφλ απηψλ ησλ λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ απφ ηνπο ηνπξίζηεο επηζθέπηεο νη νπνίνη αλαδεηνχλ λένπο ηξφπνπο δηαζθέδαζεο θαη ςπραγσγίαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ ηνπο, νδήγεζε ηνπο ηνπξηζηηθνχο θνξείο ζηελ αλάπηπμε κέηξσλ θαη ηε ζέζπηζε εζληθψλ θαη δηεζλψλ θαλνληζκψλ κε ζθνπφ ηελ νκαιή θαη ζσζηή δηαρείξηζε απηψλ ησλ λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Μάιηζηα φπσο πηζηεχεηαη απφ πνιινχο, ε βησζηκφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ θιάδνπ ζα θαζνξηζηεί απφ ηε κειινληηθή πνξεία ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ (ΤΠΔΥΧΓΔ). Όπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, κία κνξθή ηνπξηζκνχ, θαη εηδηθφηεξα ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ, πνπ γελλήζεθε ηε δεθαεηία ηνπ 198 θαη επεθηείλεηαη κε 1

11 ηαρχηαηνπο ξπζκνχο απφ ηφηε, είλαη ν νηθνηνπξηζκόο. Απηφο νξίδεηαη σο «ν ηνπξηζκόο πνπ αλαπηύζζεηαη ζε ζρεηηθά κε δηαηαξαγκέλεο θπζηθέο πεξηνρέο κε ζθνπό ηελ εμεξεύλεζε, ηε κειέηε, ην ζαπκαζκό ηεο ρισξίδαο, ηεο παλίδαο θαη ηνπ ηνπίνπ θαζώο επίζεο θαη ησλ πνιηηηζηηθώλ ζηνηρείσλ ηεο πεξηνρήο, θαη ηαπηόρξνλα ζπκβάιεη ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία θαη ζηε δηαηήξεζε ηεο ζπλνρήο ηνπ θνηλσληθνύ ηζηνύ» (βνξψλνπ, 23). Ο νηθνηνπξηζκφο, αλαπηχρζεθε σο ζπλέπεηα ηεο δπζαξέζθεηαο απφ ηηο ζπκβαηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ (καδηθνχ ηνπξηζκνχ), νη νπνίεο ζηα πιαίζηα ηεο θαζαξά αλζξσπηζηηθήο θαη θεξδνζθνπηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ ηνπξηζκνχ, αγλννχζαλ, θαη αγλννχλ, ηελ θνηλσληθή θαη νηθνινγηθή ηνπ πιεπξά (Georgiadis et al. 24). Γηαθέξεη απφ ην καδηθφ ηνπξηζκφ, θπξίσο γηαηί δελ ππεξβαίλεη ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ηεο πεξηνρήο, έρεη κηθξφηεξε επίδξαζε ζην πεξηβάιινλ θαη απαηηεί ιηγφηεξεο ππνδνκέο. Θεσξείηαη φηη είλαη ν κεγαιχηεξα αλαπηπζζφκελνο θιάδνο ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, κε ξπζκφ αλάπηπμεο 4% ην ρξφλν, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (Campbell 1999). Απνηειεί επίζεο έλα ζθέινο ηνπ θπζηθνχ ηνπξηζκνχ, ν νπνίνο ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ WWF ην 1995, θαηέρεη ην 15% πεξίπνπ ηνπ ζπλνιηθνχ ηνπξηζκνχ (Gossling, 1999). Μία άιιε κνξθή ηνπξηζκνχ, θαη ζπγθεθξηκέλα θπζηθνχ ηνπξηζκνχ, είλαη θαη ν αγξνηνπξηζκφο. Ο αγξνηνπξηζκφο είρε σο αξρηθφ ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηνπ αγξνηηθνχ εηζνδήκαηνο θαη ηελ πξνβνιή ηεο αγξνηηθήο δσήο θαη ησλ πξντφλησλ ζηνπο επηζθέπηεο. Πιένλ ε έλλνηα ηνπ αγξνηνπξηζκνχ έρεη γεληθεπζεί, κε απνηέιεζκα ν δηαρσξηζκφο κε ηνλ νηθνηνπξηζκφ λα είλαη πνιχ δχζθνινο θαη δπζδηάθξηηνο. Δηδηθά ζηελ Διιάδα, εθηφο απφ ειάρηζηεο πεξηπηψζεηο φπνπ εκθαλίδεηαη κε ηελ αξρηθή ηνπ έλλνηα, ν αγξνηνπξηζκφο ζπκβαδίδεη κε ηνλ νηθνηνπξηζκφ θαη ηνλ εληζρχεη, θαη ηαπηίδεηαη κε ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία παξαδνζηαθνχ θαηαιχκαηνο ζε νξεηλή πεξηνρή (βνξψλνπ, 23). ηελ Διιάδα, νη πεξηνρέο ζηηο νπνίεο εκθαλίδεηαη ν ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο, είλαη θπξίσο νη νξεηλέο θαη νη αγξνηηθέο, γηα απηφ ην ιφγν θαη ν ηνπξηζκφο απηφο αλήθεη ζηε γεληθφηεξε θαηεγνξία ηνπ νξεηλνχ ηνπξηζκνχ. Οη πεξηνρέο απηέο, ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειά πνζνζηά αλεξγίαο, ρακειφ εηζφδεκα ησλ θαηνίθσλ (ζεκεησηέσλ φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απηψλ αζρνινχληαη κε ηελ πξσηνγελή παξαγσγή), πςειφ κέζν φξν ειηθίαο, κηθξέο επελδχζεηο θαη γεληθά κεησκέλνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο. Οη αδπλακίεο απηέο έξρνληαη λα εμηζνξξνπεζνχλ απφ ηελ πξνψζεζε αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ ηεο Δ.Δ., φπσο ε πξσηνβνπιία LEADER+, αιιά θαη ηα Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα Αλάπηπμεο Αγξνηηθνχ Υψξνπ (Ο.Π.Α.Α.Υ.) ηνπ άμνλα 7 ηνπ 11

12 Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Αγξνηηθή Αλάπηπμε Αλαζπγθξφηεζε ηεο Τπαίζξνπ Σα πξνγξάκκαηα απηά έρνπλ ζθνπφ ηελ ελδπλάκσζε ησλ κεηνλεθηηθψλ απηψλ πεξηνρψλ κε πξνψζεζε θηλήηξσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ηελ παξαγσγή λέσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ θαη ηε ζπγθξάηεζε ηνπ πιεζπζκνχ, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα αχμεζεο ηνπ κέζνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο ( ΤΠΔΥΧΓΔ, Agropole ΔΠΔ). Ο νξεηλφο ηνπξηζκφο, ν νπνίνο είλαη θαη ν πην δεκνθηιήο κεηά ηνλ παξαζαιιάζην ζε παγθφζκην επίπεδν, είλαη έλα πνιπδηάζηαην θαηλφκελν, ελψ πξφηππά ηνπ απαληψληαη ζε φια ηα ζηάδηα ηεο κεηαθνξάο απφ ηνλ ήπην ζηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ. Μπνξεί λα είλαη ήπηνο ηνπξηζκφο φπσο ζην Νεξατδνρψξη θαη ηελ Αξηδαία, αιιά θαη καδηθφο ηνπξηζκφο φπσο ζην Πακπφξνβν ηεο Βνπιγαξίαο, ηελ Διβεηία ή θαη ηελ Αξάρσβα ζηελ Διιάδα. Οη θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο επηδξάζεηο ηνπ νξεηλνχ ηνπξηζκνχ κεγηζηνπνηνχληαη ζπλερψο ζηελ πνξεία εμέιημήο ηνπ απφ ηνλ ήπην ζην καδηθφ ηνπξηζκφ (Ηαθσβίδνπ, 23). ηνλ ήπην νξεηλφ ηνπξηζκφ, ε θνηλσληθή δνκή ηεο πεξηνρήο, δέρεηαη ηνπο ηνπξίζηεο αληηδξψληαο νπδέηεξα ή ζεηηθά ζηελ παξνπζία ηνπο. Σα θνηλσληθά θαη επαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηνίθσλ δελ δηαθνξνπνηνχληαη ηδηαίηεξα θαη νη παξαγσγηθέο ζρέζεηο παξακέλνπλ νη ίδηεο, κε απνηέιεζκα νη επηζθέπηεο λα παξακέλνπλ παξαηεξεηέο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπ ηφπνπ πνπ επηζθέπηνληαη θαη λα ζεσξνχληαη πεξαζηηθνί γηα ηελ πιεηνςεθία ηνπ πιεζπζκνχ. Όζν πξνρσξνχκε απφ ηνλ ήπην ζην καδηθφ ηνπξηζκφ, ην νηθνλνκηθφ φθεινο πνπ πξνδηθάδεη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηζρπξνπνηεί ηηο θνηλσληθέο θαη επαγγεικαηηθέο νκάδεο ζπκθεξφλησλ πνπ σζνχλ πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Απμάλνπλ νη επελδχζεηο ησλ ληφπησλ ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, ελψ αξρίδεη θαη ε εηζξνή επελδχζεσλ απφ άιιεο πεξηνρέο. Σα ζεσξνχκελα παξαδνζηαθά επαγγέικαηα ζηαδηαθά εγθαηαιείπνληαη θαη νη θάηνηθνη ζηξέθνληαη ζηα επαγγέικαηα ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα (ηνπξηζηηθά, εκπνξηθά) πνπ πξνζθέξνπλ πςειφηεξα εηζνδήκαηα θαη ζεσξνχληαη πην ζχγρξνλα. ην ζηάδην απηφ, ν ηνπξηζκφο γίλεηαη αλαπφζπαζην ζηνηρείν θαη δνκηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηνπηθήο θνηλσληθννηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σα παξαπάλσ έρνπλ σο απνηέιεζκα ν νηθνηνπξηζκφο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, λα θηλδπλεχεη λα εθηξαπεί απφ ηνπο αξρηθνχο ζηφρνπο ηνπ θαη λα κελ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ηφπσλ θαη θνηλσληψλ φπνπ αλαπηχζζεηαη. Απηφ νδεγεί ζηνλ θίλδπλν λα εμειηρζεί ζε καδηθφ ηνπξηζκφ, δειαδή ηνπξηζκφ ρσξίο θνηλσληθή, πεξηβαιινληηθή θαη πνιηηηζηηθή δηάζηαζε. Ζ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξνζθεξφκελσλ 12

13 ππνδνκψλ, ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ, κέζσ ηεο εθαξκνγήο απζηεξψλ πξνδηαγξαθψλ πνηφηεηαο θαηά πεξίπησζε, νη νπνίεο ζα ιακβάλνπλ ππ` φςε ηνπο ηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, αιιά θαη ε αλάγθε ειέγρνπ θαη δηαρείξηζεο ηεο αλάπηπμήο ηνπ απφ ηνπηθνχο θνξείο θαη θηλήκαηα, ζα νδεγήζεη ζηελ θαζηέξσζε ηνπ νηθνηνπξηζκνχ θαη γεληθά ηνπ ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ σο δηαθξηηήο κνξθήο ηνπξηζκνχ. Ζ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ, νθείιεη λα αθνινπζεί ηηο αξρέο ηεο βηψζηκεο ή αεηθνξηθήο αλάπηπμεο, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζε ηξεηο ηζνδχλακνπο ππιψλεο (Νηάθεο, 23, Wall 1997): Σνλ νηθνινγηθφ ππιψλα, ν νπνίνο ζηεξίδεηαη ζηελ νηθνινγηθή αξρή θαη επηηάζζεη ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο Σνλ νηθνλνκηθφ ππιψλα, ν νπνίνο ζηεξίδεηαη ζηελ νηθνλνκηθή αξρή θαη επηηάζζεη ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο Σνλ θνηλσληθφ ππιψλα, ν νπνίνο ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ζηελ αξσγή ησλ αδπλάησλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο. Δίλαη απηνλφεην φηη ε κνλνκεξήο ζηήξημε ηεο αλάπηπμεο ζε έλαλ κφλν ππιψλα, νδεγεί ζε θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Ο ξφινο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε κηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κηαο νξεηλήο πεξηνρήο είλαη λα εμαζθαιίδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ πξψηνπ ππιψλα. Δπίζεο ζπκβάιεη ζηελ πξνψζεζε ηεο νξζνινγηθήο ρξήζεο ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, πεηπραίλνληαο ηε δηάρπζε ησλ σθειεηψλ ζε κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ, επηδηψθνληαο έηζη ηελ θνηλσληθή αξρή. Ζ επίδξαζή ηνπο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε εμαξηάηαη απφ ηνλ ηξφπν δηαρείξηζήο ηνπο. Οη αξρέο αλάπηπμεο ηνπ νηθνηνπξηζκνχ, νη νπνίεο ηνλ θαζηζηνχλ ηθαλφηαηε βάζε γηα ηελ πξνψζεζε ελφο βηψζηκνπ πξνηχπνπ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, είλαη νη παξαθάησ (Πνξθπξίδνπ θαη Λνπεηδή 1998): Να είλαη πεξηβαιινληηθά θαη θνηλσληθά δηαθξηηηθφο, δειαδή λα ζέβεηαη ηηο ηδηνκνξθίεο θαη ηελ αθεξαηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ηνπ ληφπηνπ αλζξψπηλνπ ζηνηρείνπ. Να είλαη κηθξήο θιίκαθαο, λα αλαπηχζζεηαη αξγά, λα ζέβεηαη ην ηνπίν θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη λα επηδηψθεη ηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημή ηνπ. 13

14 Να εληάζζεηαη ήπηα ζηελ ηνπηθή παξαγσγηθή θαη θνηλσληθή δνκή θαη λα έρεη ηε ζπλαίλεζε ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ ππνζηεξίδνληαο ηελ ηνπηθή νηθνλνκία. Να απαηηεί κηθξήο έθηαζεο ππνδνκέο θαη λα επαλαρξεζηκνπνηεί πθηζηάκελα θηίζκαηα δίλνληαο δσή ζηελ ηζηνξία ηνπ ηφπνπ. Να επλνεί ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη γεληθά ηηο νηθνινγηθέο κνξθέο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Να ζπλδπάδεη ηελ αλαςπρή κε ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε Ο νηθνηνπξηζκφο, αλ δηαρεηξηζηεί ζσζηά θαη νξζνινγηθά απφ ηνπο αξκφδηνπο θνξείο θαη ηελ ηνπηθή θνηλσλία, θαη πάληα ζπλεπηθνπξνχκελνο απφ ηηο ππφινηπεο δξαζηεξηφηεηεο, παξαγσγηθέο ή κε (πινηνκία, θηελνηξνθία, θπλήγη θ.α.), πνπ ζπλζέηνπλ ηελ θνηλσληθή δνκή ελφο ηφπνπ, κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαηνθχιαθαο ηεο δηαηήξεζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ ζε κηα πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή (Li 24) Ηακαηηθφο Σνπξηζκφο Ο ηνπξηζκφο σο (ζπλεηδεηή) θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή θαη νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα αλαδχεηαη ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα φηαλ δεκηνπξγνχληαη θαη νη ζρεηηθνί φξνη (tour, tourism, tourist). Χο γλσζηφ, νη πξψηεο (ηνπξηζηηθέο) κεηαθηλήζεηο, δειαδή γηα ιφγνπο θπξίσο αλαςπρήο, γίλνληαη απφ άγγινπο αξηζηνθξάηεο κε ην γλσζηφ Petit θαη Grand Tour (Μηθξφο θαη Μεγάινο Γχξνο). Σν γεγνλφο απηφ δελ πξέπεη λα καο δεκηνπξγεί ζχγρπζε, θαζψο πνιχ πην πξηλ ππήξραλ κεηαθηλήζεηο θαη κεηαβάζεηο ησλ αλζξψπσλ καθξηά απφ ηνλ ηφπν ηεο κφληκεο δηακνλήο ηνπο γηα δηάθνξνπο ιφγνπο φπσο π.ρ. ζεξαπεπηηθνχο θαη ζξεζθεπηηθνχο. Πξφθεηηαη γηα πξψηκεο θαη άηππεο (κε ζπλεηδεηέο) κνξθέο ηνπξηζκνχ. ην πιαίζην απηφ εληάζζεηαη θαη ε επίζθεςε ζε ηακαηηθέο πεγέο κε ζηφρν ηελ πδξνζεξαπεία ινπηξνζεξαπεία, θάηη ην νπνίν αξγφηεξα εμειίρηεθε θαη νλνκάζηεθε ηακαηηθφο ηνπξηζκφο. Καηά ζπλέπεηα ν ηακαηηθφο ηνπξηζκφο θαη ν ηνπξηζκφο πγείαο πνπ ηνλ δηαδέρηεθε θαη ηνλ ζπκπιήξσζε αλ θαη απνηειεί κηα ζχγρξνλε εηδηθή (θαη ελαιιαθηηθή;) κνξθή ηνπξηζκνχ, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα βξίζθεηαη ζηηο ξίδεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ. Γειαδή, ν ηακαηηθφο ηνπξηζκφο απνδεηθλχεηαη φηη έρεη δηαρξνληθή αληνρή θαη παξνπζία, παξά ηηο φπνηεο ζπγθπξηαθέο δηαθπκάλζεηο. Με άιια ιφγηα ελψ ε ηζηνξία ηεο ινπηξνζεξαπείαο πδξνζεξαπείαο ράλεηαη 14

15 ζηα βάζε ησλ αηψλσλ, ν ηακαηηθφο ηνπξηζκφο απνθηά ππφζηαζε φηαλ ην ηνπξηζηηθφ θαηλφκελν ελζσκαηψλεη ηε δξαζηεξηφηεηα απηή (ινπηξνζεξαπεία) ζηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν ησλ αξρψλ ηνπ 19 νπ αηψλα σο βαζηθή ζπληζηψζα ηνπ. Ζ Δπξψπε θαη ε Διιάδα δηέζεηαλ θαη δηαζέηνπλ θαη ζήκεξα έλα πινχζην δπλακηθφ ζε ηακαηηθέο πεγέο, πνπ απφ ηηο απαξρέο ηεο εκθάληζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ πξνζέιθπζαλ ζσξεία επηζθεπηψλ ηνπξηζηψλ, νη νπνίεο ζηελ πνξεία κεηαηξάπεθαλ ζε αμηφινγνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, ηδηαίηεξα κάιηζηα εθείλεο πνπ ζπλδπάδνληαλ κε πδάηηλα κέησπα (παξαζαιάζζηα, παξαιίκληα θαη παξαπνηάκηα). Δμ άιινπ, ην πδάηηλν ζηνηρείν απνηειεί ηαπηφρξνλα παξάγνληα αλαςπρήο θαη ζεξαπείαο, πνπ είλαη θπζηθφ λα πξνζειθχεη επηζθέπηεο θάζε ειηθίαο. Οη ηακαηηθέο πεγέο ηεο Διιάδαο θαη νη ειιεληθέο ινπηξνπφιεηο Ζ Διιάδα είλαη κηα ρψξα πινχζηα ζε ζεξκέο θαη ςπρξέο κεηαιιηθέο πεγέο. χκθσλα κε θαηαγξαθή πνπ έρεη πξαγκαηνπνηήζεη ην Ηλζηηηνχην Γεσινγηθψλ θαη Μεηαιιεπηηθψλ Δξεπλψλ ηεο Διιάδαο (1984), ζηελ Διιάδα ππάξρνπλ 822 ζεξκνκεηαιιηθέο πεγέο. Απφ απηέο, έσο ην 22, ε πνιηηεία έρεη επηζήκσο αλαγλσξίζεη ηηο 88 σο ηακαηηθέο, ήηνη ην 1 % πεξίπνπ ηνπ ζπλφινπ, ελψ εθθξεκεί ε αλαγλψξηζε απφ ην θξάηνο 8 αθφκε κεηαιιηθψλ πεγψλ σο ηακαηηθέο (χλδεζκνο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Ηακαηηθψλ Πεγψλ Διιάδαο Διιεληθή Θεξκαιηζηηθή Δηαηξεία, 26). Όζνλ αθνξά ζηε ρσξνζέηεζε ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ, νη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο εληνπίδνληαη θνληά ζηηο αθηέο. Μηθξφηεξνο αξηζκφο εληνπίδεηαη ζε πεδηλέο εθηάζεηο ελψ αθφκε πην κηθξφο ζε νξεηλνχο φγθνπο. Φπζηθά, ε δηάηαμε απηή νθείιεηαη ζην γεσινγηθφ ππφβαζξν ηεο Διιάδαο, ζηα ηεθηνληθά ξήγκαηα θαη ζηελ εθαηζηεηαθή δξαζηεξηφηεηα θαη δνκή ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο. Παξ φια απηά, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη κεηαιιηθέο πεγέο ηεο Διιάδαο παξνπζηάδνπλ κηα ζρεηηθά ηζνβαξή θαηαλνκή ζην ζχλνιν ηεο επηθξάηεηαο (χλδεζκνο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Ηακαηηθψλ Πεγψλ Διιάδαο Διιεληθή Θεξκαιηζηηθή Δηαηξεία, 26). 15

16 Με δεδνκέλν ηνλ παξαπάλσ θπζηθφ πινχην, ε ρψξα καο απφ ηελ πξψηε θηφιαο ζηηγκή ηεο ζχζηαζεο ηνπ λένπ Διιεληθνχ Κξάηνπο έζεζε ηηο ηακαηηθέο πεγέο ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληφο ηεο. H πξψηε ειιεληθή θπβέξλεζε ηνπ Η. Καπνδίζηξηα ( ) αζρνιήζεθε ηφζν κε ηελ θαηαγξαθή, ρεκηθή αλάιπζε θαη αμηνιφγεζε ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ φζν θαη κε ηελ εθκεηάιιεπζή ηνπο. Δληνχηνηο, νη ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίεο γηα πνιιέο δεθαεηίεο δελ δηέπνληαλ απφ θαλέλα λνκνζεηηθφ πιαίζην (χλδεζκνο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Ηακαηηθψλ Πεγψλ Διιάδαο Διιεληθή Θεξκαιηζηηθή Δηαηξεία, 26). Ζ πξψηε λνκνζεηηθή ξχζκηζε γηα ηηο ηακαηηθέο πεγέο θαη ηελ εθκεηάιιεπζή ηνπο ήξζε ηειηθά ην 192. Με ην λφκν Ν.2188/192 φιεο νη ηακαηηθέο πεγέο θαη νη πεξηβάιινπζεο εθηάζεηο ηνπο πεξηήιζαλ ζηελ θπξηφηεηα ηνπ θξάηνπο, πιελ απηψλ πνπ βξηζθφηαλ ζε ηδησηηθή εθκεηάιιεπζε σο εθείλν ην έηνο (Λνγνζέηεο Μ., 21). Έθηνηε, κηα ζεηξά απφ ελέξγεηεο θαη παξαρσξήζεηο εθκεηάιιεπζεο ηακαηηθψλ πεγψλ νδήγεζε ζην λα αλαπηπρζνχλ γνξγά νη πξψηεο ειιεληθέο ινπηξνπφιεηο. πγθεθξηκέλα, κέρξη ην 1935 θαηαζθεπάζηεθαλ θαη νξγαλψζεθε ε ιεηηνπξγία ησλ 4 πην ζεκαληηθψλ έσο θαη ζήκεξα ινπηξνπφιεσλ: Λνπηξάθη, Μέζαλα, Αηδεςφο, Κπιιήλε, Τπάηε, Κατάθαο, Μαλδξάθη Νηζχξνπ, κφθνβν, Νέα Απνιισλία, Θέξκε Λέζβνπ, Κακέλα Βνχξια, Λαγθαδάο, Πιαηχζηνκν, Διεπζεξέο Καβάιαο, Θέξκα Ηθαξίαο θαη Θεξκνπχιεο (Λέθθαο Ν., 1938). 16

17 Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν παξάγνληαο «ηακαηηθέο πεγέο» έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ησλ παξαπάλσ πφιεσλ κε ηελ έλλνηα φηη απέθηεζαλ ρέδην Πφιεσο, δειαδή ζεζκνζεηεκέλε ξπκνηνκία θαη ρξήζεηο γεο, πξάγκα ην νπνίν, ζην βαζκφ πνπ εθαξκφζηεθε, είρε ζεηηθή επίδξαζε ζηελ πνιενδνκηθή κνξθή θαη ιεηηνπξγία ηνπο. Δπίζεο, ν παξάγνληαο απηφο επεξέαζε αθφκε θαη γεηηνληθνχο νηθηζκνχο. Σέηνηεο ινπηξνπφιεηο ήηαλ: Λνπηξάθη 1843, 188,197, Τπάηε Λνπηξά 1895, Αηδεςφο Λνπηξά 1884, Κπιιήλε Λνπηξά 1881, Κακέλα Βνχξια (Κεθηζνρψξη)195 θιπ (Καπθνχια, Κ., Παπακίρνο Ν., Υαζηάνγινπ Β,199) Όπσο ηζρχεη κέρξη θαη ζήκεξα, νη κηζζσηέο ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ θαη ησλ εθηάζεσλ πνπ ηηο πεξηέβαιαλ, είραλ ηελ ππνρξέσζε λα πινπνηήζνπλ δαπαλεξέο επελδχζεηο ηφζν ζε ινπηξηθέο φζν θαη ζε μελνδνρεηαθέο ππνδνκέο. Έηζη, ηα πξψηα Κέληξα Ηακαηηθνχ Σνπξηζκνχ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ραξαθηεξίζηεθαλ ηφζν απφ μελνδνρεηαθέο ππνδνκέο πςειψλ πξνδηαγξαθψλ φζν θαη απφ παξνρή ινπηξηθψλ ππεξεζηψλ πςεινχ επηπέδνπ (Λέθθαο Ν., 1938). Αλακθηζβήηεηα, ε δεκηνπξγία ησλ Κέληξσλ Ηακαηηθνχ Σνπξηζκνχ ζήκαλε ηελ αξρή ηεο αλάπηπμεο ηνπ νξγαλσκέλνπ ηακαηηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα. Οη επηζθέπηεο ησλ νξγαλσκέλσλ πιένλ ηακαηηθψλ πεγψλ ρξφλν κε ην ρξφλν απμαλφηαλ. Όκσο ε αχμεζε απηή ζηε δήηεζε θαη ηελ πξνζέιεπζε επηζθεπηψλ πνιχ ζχληνκα δεκηνχξγεζε πξφζζεηεο αλάγθεο θαη απαηηήζεηο γηα πεξαηηέξσ παξνρή ππεξεζηψλ. Σα πξψηα εζηηαηφξηα, παληνπσιεία, θνπξεία, θαθελεία, θξενπσιεία, γαιαθηνπσιεία θιπ., δελ άξγεζαλ πνιχ λα θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο. Σηο ππεξεζίεο απηέο δηαδέρηεθαλ ηδησηηθά μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα, ηειεθσλεία, ηαρπδξνκεία, θέληξα δηαζθέδαζεο, άκαμεο κε νδεγνχο θιπ. Μέζα ζε ιίγα ρξφληα ινηπφλ, ηα απνκνλσκέλα ζηελ χπαηζξν Κέληξα Ηακαηηθνχ Σνπξηζκνχ u94 άξρηζαλ λα πεξηβάιινληαη απφ θηίξηα, κηθξά θαη κεγάια, κε θπξίαξρε ρξήζε ην εκπφξην θαη ηηο ππεξεζίεο. Σειηθά, ε εδξαίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζπκθεξφλησλ απφ ηνπο πξψηνπο εξγαδφκελνπο, έκπνξνπο θαη επηρεηξεκαηίεο ησλ ινπηξνπφιεσλ είρε ζαλ απνηέιεζκα θαη ηε κφληκε κεηεγθαηάζηαζή ηνπο ζε ζρεδφλ άκεζε ζπλέρεηα κε ην ρψξν ησλ νξγαλσκέλσλ ηακαηηθψλ πεγψλ. Παξά ινηπφλ ηνλ επνρηθφ ραξαθηήξα ηνπ ηακαηηθνχ ηνπξηζκνχ, νη ινπηξνπφιεηο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ άξρηζαλ ζηαδηαθά λα εκθαλίδνπλ ηα πξψηα ζεκάδηα κφληκεο δσήο. Αλ θαη ν Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο αλέθνςε ηελ νηθηζηηθή θαη ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ησλ ινπηξνπφιεσλ, ν ηακαηηθφο ηνπξηζκφο δελ άξγεζε λα αλαθάκςεη. 17

18 Με ηελ ππαγσγή ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ θαη ηεο εθκεηάιιεπζήο ηνπο ζηνλ λενζχζηαην ηφηε ΔΟΣ (195) αιιά θαη κε ηνπο Νφκνπο 316/54 θαη 486/6, εγθαηληάζηεθε κηα λέα πεξίνδνο γηα ηνλ ηακαηηθφ ηνπξηζκφ θαη ηηο ινπηξνπφιεηο ηεο Διιάδαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηνπο παξαπάλσ Νφκνπο νη ηακαηηθέο πεγέο ηεο Διιάδαο ρσξίζηεθαλ ζε δχν θαηεγνξίεο: ηηο ηακαηηθέο πεγέο ηνπξηζηηθήο ζεκαζίαο, δειαδή εζληθήο θαη δηεζλνχο εκβέιεηαο, θαη ηηο ηακαηηθέο πεγέο ηνπηθήο ζεκαζίαο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ θπξίσο απφ ηνπο θαηνίθνπο ησλ γχξσ πεξηνρψλ. Έηζη, κε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε απηή, ε πνιηηεία ελίζρπζε εθ λένπ ην ξφιν ησλ ήδε ππαξρνπζψλ ινπηξνπφιεσλ θαη έζεζε ηελ αλάπηπμή ηνπο θαη επίζεκα πιένλ αθφκε πην ςειά ζηελ ηνπξηζηηθή αηδέληα ηεο ρψξαο εθείλεο ηεο επνρήο. Αλακθηζβήηεηα, νη δεθαεηίεο πνπ αθνινχζεζαλ, δειαδή ηνπ 5, ηνπ 6 θαη ηνπ 7 ήηαλ νη πην ζπνπδαίεο γηα ηνλ ηακαηηθφ ηνπξηζκφ θαη ηηο ινπηξνπφιεηο ηεο Διιάδαο. Πέξαλ ησλ απιψλ επηζθεπηψλ, πνπ δηαξθψο απμαλφηαλ ζε αξηζκφ, νη ειιεληθέο ινπηξνπφιεηο θηινμελνχζαλ πιήζνο πνιηηηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη θαιιηηερληθψλ πξνζσπηθνηήησλ ηεο επνρήο ηφζν απφ ηελ Διιάδα φζν θαη απφ ην εμσηεξηθφ. Αλάκεζα ζ απηνχο μερσξίδνπλ ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο, ν Βαζηιηάο ηεο Ληβχεο, ν Βαζηιηάο ηεο ανπδηθήο Αξαβίαο, ν Αξηζηνηέιεο Χλάζεο, ν Κσλζηαληίλνο Καξακαλιήο, ε Μαξία Κάιιαο, ε Μαξίθα Κνηνπνχιε, ε Έιιε Λακπέηε, ν Οπίλζηνλ Σζφξηζηι, ν Οκάξ αξίθ, ε Γθξέηα Γθάξκπν θιπ (Εαραξφπνπινο Κ., Μπαξκπίθαο Ζ., 21). ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη νη ινπηξνπφιεηο πνπ μερψξηζαλ εθείλεο ηηο «ρξπζέο» δεθαεηίεο γηα ηνλ ειιεληθφ ηακαηηθφ ηνπξηζκφ ήηαλ θαηά ζεηξά ζπνπδαηφηεηαο ε Αηδεςφο, ην Λνπηξάθη θαη ηα Κακέλα Βνχξια: δειαδή ηξεηο παξαζαιάζζηεο ινπηξνπφιεηο. 18

19 Υάξηεο 1: Υσξηθή θαηαλνκή ησλ βαζηθφηεξσλ ειιεληθψλ ινπηξνπφιεσλ ηνλ παξαπάλσ ράξηε, κε θφθθηλν ρξψκα απεηθνλίδνληαη νη ηακαηηθέο πεγέο ηνπξηζηηθήο ζεκαζίαο, δειαδή νη ηακαηηθέο πεγέο πνπ ιφγσ ηεο βαξχηεηαο πνπ απφ λσξίο ηνπο δφζεθε κεηαηξάπεθαλ ζε ινπηξνπφιεηο, ελψ κε θίηξηλν ρξψκα απεηθνλίδεηαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ ηνπηθήο ζεκαζίαο, δειαδή ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ πνπ ιφγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο εκβέιεηάο ηνπο δελ πξνρψξεζαλ ζε ηδηαίηεξα νξγαλσκέλεο ππνδνκέο. Βέβαηα, ζην ζεκείν απηφ πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη κε ην Νφκν. ηνπ 26, ε δηάθξηζε ησλ ηακαηηθψλ πεγψλ ζε ηνπξηζηηθήο θαη ηνπηθήο ζεκαζίαο θαηαξγήζεθε. 19

20 Παξ φια απηά, ζχκθσλα κε ην ππφ δηαβνχιεπζε Δηδηθφ Υσξνηαμηθφ Πιαίζην γηα ηνλ Σνπξηζκφ (27), νη πεξηνρέο πνπ εθ λένπ επηιέγνληαη απφ ηελ πνιηηεία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηακαηηθνχ ζεξαπεπηηθνχ ηνπξηζκνχ ζρεδφλ ζπκπίπηνπλ κε ηηο πξψελ ραξαθηεξηζκέλεο σο ηακαηηθέο πεγέο ηνπξηζηηθήο ζεκαζίαο. ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ παξαηίζεηαη ε ηνπξηζηηθή θίλεζε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ινπηξνπφιεσλ ηεο Διιάδαο ζε απφιπηνπο αξηζκνχο θαη ηα κεξίδηα αγνξάο έθαζηεο ινπηξφπνιεο ζην ζχλνιν ηνπ ηακαηηθνχ ηνπξηζκνχ ηεο ρψξαο. 2

21 Κιείλνληαο, ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο φηη ζηελ Διιάδα, ην πδάηηλν ζηνηρείν (θαη ηα κέησπα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ απηφ), απνηειεί ηνλ ηξίην ππιψλα ηνπ ηξίπηπρνπ «λεξφ πγεία ηνπξηζκφο», πνπ ζπληζηά βαζηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηεο βηψζηκεο θαη νινθιεξσκέλεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηνλ ηφπν καο Φέξνπζα ηνπξηζηηθή ηθαλόηεηα Ζ έλλνηα ηεο θέξνπζαο ηθαλόηεηαο γελλήζεθε ζηηο ΖΠΑ ηε δεθαεηία ηνπ 196 γηα λα θαζνξίζεη ηνλ αξηζκφ ησλ δψσλ πνπ κπνξεί λα αληέμεη έλα νηθνζχζηεκα. ηε ζπλέρεηα ε έλλνηα δηεπξχλζεθε ζηε δηαρείξηζε ησλ εζληθψλ πάξθσλ θαη ηε ζπζρέηηζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε απηά κε ηελ θαηάζηαζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο (βνξψλνπ, 23). Έλαο νξηζκφο πνπ κπνξεί λα δνζεί γηα ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ζηνλ ηνπξηζκφ είλαη ν παξαθάησ: είλαη έλα αλώηαην όξην παξνπζίαο ηνπξηζηώλ ή δεκηνπξγίαο ηνπξηζηηθώλ ππνδνκώλ, ην νπνίν κπνξεί λα ππάξμεη ζε κηα ηνπξηζηηθή πεξηνρή. Η ππέξβαζε απηνύ ηνπ νξίνπ, ην νπνίν ππνινγίδεηαη κε δηάθνξνπο ηξόπνπο, εθηηκάηαη όηη αθελόο ππνβαζκίδεη ηνπο πόξνπο θαη ηελ πνηόηεηα δσήο ζηελ πεξηνρή, θαη αθεηέξνπ ππνβαζκίδεη ηελ πεξηνρή σο ηνπξηζηηθό πξννξηζκό, κε ζπλαθόινπζε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ ηνπξηζηώλ θαη πηώζε ηεο δήηεζεο. 21

22 ήκεξα κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε δχν νξηζκνύο γηα ηε θέξνπζα ηθαλόηεηα. Ο πξψηνο αλαθέξεηαη ζηνπο ηνπξίζηεο θαη ν δεχηεξνο ζηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο (πηιάλεο θαη Βαγηάλε 22). χκθσλα κε ηνλ πξψην νξηζκφ, ε θέξνπζα ηθαλφηεηα εθθξάδεη ην κέγηζην αξηζκφ αλζξψπσλ πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ κηα πεξηνρή ρσξίο λα επηδξνχλ αξλεηηθά ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ζηελ πνηφηεηα ηεο εκπεηξίαο ησλ επηζθεπηψλ, ελψ ζχκθσλα κε ην δεχηεξν νξηζκφ, ε θέξνπζα ηθαλφηεηα εθθξάδεη ηνλ αξηζκφ ησλ αλζξψπσλ πνπ κπνξνχλ λα επηζθέπηνληαη θαη λα δηακέλνπλ ζε κηα πεξηνρή, ρσξίο λα πξνθαινχληαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή δσή ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ θαη ρσξίο ε παξνπζία ηνπο λα γίλεηαη αλεπηζχκεηε απφ απηνχο. Ζ ηνπξηζηηθή θέξνπζα ηθαλφηεηα κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε: Φπζηθή: ηα φξηα πνπ θαζνξίδεη ε δηαζεζηκφηεηα ηνπ ρψξνπ θαη ησλ θπζηθψλ πφξσλ (ρψξνη ζηάζκεπζεο, δηαζεζηκφηεηα λεξνχ θιπ.) Πεξηβαιινληηθή ή νηθνινγηθή: ν αξηζκφο ησλ επηζθεπηψλ πνπ κπνξεί λα θηινμελήζεη κηα πεξηνρή, πξηλ αξρίζνπλ λα πξνθαινχληαη βιάβεο ζην πεξηβάιινλ ή νηθνζχζηεκα Οηθνλνκηθή: ην φξην πέξα απφ ην νπνίν ν ηνπξηζκφο απνηειεί κνλαδηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο πεξηνρήο (πεξίπησζε κνλνθαιιηέξγεηαο) Κνηλσληθή: ν αξηζκφο ησλ επηζθεπηψλ πνπ κπνξεί λα δερηεί ε ηνπηθή θνηλσλία πξνηνχ αιινησζεί ε ηαπηφηεηά ηεο Ψπρνινγηθή ή αληηιεπηηθή : ην κέγεζνο ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο πνπ δέρεηαη ν θάζε επηζθέπηεο, πξνηνχ αξρίζεη λα επεξεάδεηαη αξλεηηθά ε νηθνηνπξηζηηθή εκπεηξία ηνπ Υπνδνκώλ: ν κέγηζηνο αξηζκφο επηζθεπηψλ πνπ κπνξνχλ λα εμππεξεηήζνπλ νη ππνδνκέο κηαο πεξηνρήο Ζ θέξνπζα ηθαλφηεηα είλαη έλα αξθεηά ακθηζβεηνχκελν κέγεζνο, ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ νπνίνπ είλαη πνιχ δχζθνινο, ιφγσ ηεο δπζθνιίαο πνζνηηθνπνίεζεο θάπνησλ απαξαίηεησλ θαη αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ θαη νξίσλ, κε απνηέιεζκα ε εθηίκεζή ηνπ ζπρλά λα κελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. εκαληηθφ ζηνηρείν ζηελ πξνζπάζεηα ππνινγηζκνχ ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, είλαη ε επνρηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ, αθνχ ν 22

23 ζπλσζηηζκφο θαη νη κέγηζηνη αξηζκνί ζπγθέληξσζεο παξαηεξνχληαη γηα έλα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα, ην νπνίν φκσο θαζνξίδεη θαη ηα φξηα ζε νξηζκέλεο ηνπιάρηζηνλ παξακέηξνπο (ππνδνκέο, λεξφ, απνξξίκκαηα θιπ) (πηιάλεο θαη Βαγηάλε 22). ήκεξα έγηλε αληηιεπηφ φηη δελ είλαη ηφζν ν αξηζκφο επηζθεπηψλ ππεχζπλνο γηα ηηο αλεπηζχκεηεο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ (θπζηθφ, θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ) θαη γηα ηελ πνηφηεηα εκπεηξίαο ησλ επηζθεπηψλ, φζν ν ηξφπνο πνπ απηνί δηαρένληαη ζην ρψξν θαη ην ρξφλν, ε ζπκπεξηθνξά ηνπο, ν ηξφπνο πνπ κεηαθηλνχληαη θαη γεληθά νη φξνη κε ηνπο νπνίνπο δηεμάγεηαη ν νηθνηνπξηζκφο (βνξψλνπ, 23). Απηφο είλαη θαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο φπνπ παξαηεξείηαη κηα ζηξνθή ζε άιιεο ζρεηηθέο έλλνηεο, φπσο ηα φξηα αλεθηήο αιιαγήο (Limits of Acceptable Changes LAC), ε δηαρείξηζε ησλ επηπηψζεσλ ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο (Visitor Impact Management VIM), ε εκπεηξία ηνπ επηζθέπηε θαη ε πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ (visitor experience and resource protection VERP) θαη ην κνληέιν δηαρείξηζεο ηεο ηνπξηζηηθήο εθηίκεζεο (tourism optimization management model TOMM) (Sofield 22, Manning 22). Παξάιιεια, ε ζχγρξνλε ηάζε θαη έξεπλα έρεη ζηξαθεί ζηελ έλλνηα ηνπ βηώζηκνπ ηνπξηζκνύ, σο απάληεζε ζηα πξνβιήκαηα πνπ παξνπζηάζηεθαλ απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ ζπκβαηηθνχ ηνπξηζκνχ ζε πνιιέο πεξηνρέο (πηιάλεο θαη Βαγηάλε 22). Οη δχν έλλνηεο (θέξνπζα ηθαλφηεηα θαη βηψζηκνο ηνπξηζκφο) έρνπλ ελζσκαησκέλεο ηηο ίδηεο ηξεηο δηαζηάζεηο: ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ πεξηβαιινληηθή. Γηαθέξνπλ ζην φηη ε θέξνπζα ηθαλφηεηα ζέηεη αλψηαηα φξηα θαη έρεη σο ζηφρν ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ κέρξη ην φξην αληνρήο ηεο πεξηνρήο, ελψ ν ξφινο ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ είλαη ε ζπλερήο βειηίσζε ηεο απφδνζεο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε ηαπηφρξνλε βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ρσξίο απηφ λα θηάλεη ζηα φξηά ηνπ. Ο ζπγθεξαζκφο ησλ δχν απηψλ ελλνηψλ θαη ε εθαξκνγή ηνπο ζηελ πξάμε θαληάδεη επθνιφηεξνο ζε λέν-αλαπηπζζφκελνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, φπνπ ην ζχζηεκα δελ έρεη θηάζεη ή μεπεξάζεη αθφκα ηα φξηά ηνπ θαη έηζη κπνξεί λα ηεζεί έλα δηαρεηξηζηηθφ πιαίζην ειέγρνπ ηνπ αξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ, κε αλάπηπμε βηψζηκσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ κε βάζε ήπηεο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ν νηθνηνπξηζκφο ή ν αγξνηνπξηζκφο. Σα δχν ζεκαληηθφηεξα εξγαιεία πνπ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ έλαο θνξέαο δηαρείξηζεο γηα ηελ ηήξεζε απηψλ ησλ νξίσλ, είλαη ην ζύζηεκα παξαθνινύζεζεο θαη ην ζύζηεκα δηαρείξηζεο επηζθεπηώλ. 23

24 Παξαδείγκαηα παξαθνινχζεζεο επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα είλαη ε πεξίπησζε ηνπ ΔΘΠΑΒ (Δζληθφ Θαιάζζην Πάξθν Βνξείσλ πνξάδσλ) ζηελ Αιιφλεζν θαη ε πεξίπησζε ηνπ δάζνπο Γαδηάο-Λεπθίκεο-νπθιίνπ ζηνλ Έβξν. Γηα ην ιφγν απηφ, πνιιέο θνξέο, πξνηείλεηαη έλα άιιν πιαίζην δηαρείξηζεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε κηα επαίζζεηε πεξηνρή, πνπ βαζίδεηαη ζηε βειηίσζε νξηζκέλσλ κεγεζψλ, κέζσ ηεο παξαθνινχζεζεο θάπνησλ θξίζηκσλ δεηθηψλ. Σν πιαίζην απηφ απνηειεί έλα ζπλδπαζκφ ησλ ελλνηψλ ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο θαη ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ. Παξαθάησ, αλαθέξνληαη ελδεηθηηθά θάπνηνη γεληθνί δείθηεο πνπ βνεζνχλ ζηελ αλάιπζε ησλ πφξσλ κηαο πεξηνρήο, ηνπ κεγέζνπο ηεο δξαζηεξηφηεηαο, ηεο πξνζπειαζηκφηεηαο, ησλ ππνδνκψλ θαη ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο (πηιάλεο θαη Βαγηάλε 22). Οη παξάγνληεο απηνί είλαη: Αξηζκφο κφληκσλ θαηνίθσλ Αξηζκφο ηνπξηζηψλ, κέζε δηάξθεηα παξακνλήο, αξηζκφο δηαλπθηεξεχζεσλ Αξηζκφο δηαζέζηκσλ θιηλψλ ζε ηνπξηζηηθά θαη άιια θαηαιχκαηα Αξηζκφο άκεζα θαη έκκεζα απαζρνινπκέλσλ ζηνλ ηνπξηζκφ, πεξίνδνο απαζρφιεζεο θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο Αξηζκφο επηρεηξήζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα Αξηζκφο επηζθεπηψλ ζε αμηνπνηεκέλνπο πφξνπο ηεο πεξηνρήο π.ρ. ηακαηηθά ινπηξά, κνπζεία θιπ. Έθηαζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο (αλά επηζθέπηε) Έθηαζε πεξηνρήο ππνδνρήο (αλά επηζθέπηε) Μήθνο κνλνπαηηψλ (αλά επηζθέπηε) Ρπζκφο αχμεζεο λέσλ θαηαζθεπψλ ηε ρψξα καο, ν νηθνηνπξηζκφο απεπζχλεηαη θπξίσο ζηελ εζσηεξηθή αγνξά (εζσηεξηθφο ηνπξηζκφο) θαη είλαη κεζαίαο θιίκαθαο (κεζαία ηάμε εηζνδήκαηνο ησλ επηζθεπηψλ). Σα κεγέζε ηνπ δελ ζπγθξίλνληαη κε απηά ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, αιιά ιφγσ ηεο έληνλεο επνρηθφηεηαο θαη ζπγθέληξσζεο ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία, ίζσο ν φξνο ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο λα κελ είλαη θαη ηφζν αδφθηκνο, θαη κάιηζηα λα επηβάιιεηαη θηφιαο, ε ρξήζε ελφο αξηζκνχ θαη ε πξφβιεςε ελφο ζπζηήκαηνο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, ην νπνίν λα εμππεξεηεί ηελ αλαγθαηφηεηα ηήξεζεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ νξίνπ, ην νπνίν λα απνηειεί έλα ρξήζηκν πιαίζην γηα ηελ νξγάλσζε ηεο δηαρείξηζεο πεξηνρψλ φπσο νη πεξηνρέο Natura 24

25 2 (Coccossis and Mexa 22). Σν φξην απηφ φκσο πξέπεη λα είλαη κεηαβαιιφκελν θαη λα αθνινπζεί ηηο απαηηήζεηο θάζε επνρήο. Όπσο είλαη θαλεξφ, άιιεο ήηαλ νη απαηηήζεηο πξνεγνχκελσλ επνρψλ, φπνπ νη νξεηλέο πεξηνρέο δελ είραλ ιφγν πξνζηαζίαο θαη δηαηήξεζεο, θαη άιιεο είλαη ηψξα ή ζα είλαη ζην κέιινλ (Butler 22). Απφ κειέηε πνπ έγηλε ζηελ πεξηνρή θαη απφ ζηνηρεία πνπ αληιήζεθαλ απφ εθηηκήζεηο ηνπ Γαζαξρείνπ Αξηδαίαο θαη ηεο Γεκνηηθήο επηρείξεζεο Λνπηξψλ γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο ζηελ πεξηνρή Λνπηξάθη Αξηδαίαο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη δείθηεο αξηζκφο θιηλψλ/1 θαηνίθνπο (Γ1), αξηζκφο δηαλπθηεξεχζεσλ εηεζίσο/1 θαηνίθνπο (Γ2), νηθνλνκηθά ελεξγφο πιεζπζκφο/θιίλεο (Γ3), κέγηζηνο αξηζκφο επηζθεπηψλ/εκέξα (Γ4) θαη ε κέγηζηε ρσξεηηθφηεηα ζε θιίλεο (Γ5) ), αξηζκφο ηνπξηζηψλ/κήλα (Γ6). Απφ ηνπο παξαπάλσ δείθηεο, ν δείθηεο Γ2 εθθξάδεη ηελ θνηλσληθή θέξνπζα ηθαλφηεηα, ν δείθηεο Γ1 ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ππνδνκψλ, ν δείθηεο Γ3 ηελ νηθνλνκηθή θέξνπζα ηθαλφηεηα θαη ν δείθηεο Γ6 ηελ νηθνινγηθή θέξνπζα ηθαλφηεηα ζχκθσλα κε ηνπο νξηζκνχο πνπ δψζακε πην πάλσ. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξαπάλσ έξεπλαο ζπλνςίδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο 2.1 Γ1 Γ2 Γ3 Γ4 Γ5 Τθηζηάκελε Καηάζηαζε Γ6 Λνπηξάθη Αξηδαίαο 3 177, Απφ ηελ εθηίκεζε θαη θαηαγξαθή ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο είλαη θαλεξφ φηη ε δήηεζε θιηλψλ δελ θαιχπηεηαη απφ ηελ πξνζθνξά θαη ζε θάζε πεξίπησζε ε πεξηνρή κειέηεο βξίζθεηαη πνιχ θάησ απφ ηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, θάηη πνπ ππνδειψλεη φηη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε πνπ ζρεδηάδεηαη δελ ζέηεη ζε θίλδπλν ηηο θπζηθέο θαη πνιηηηζηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θαη αμίεο ηεο. Λφγσ ηεο κεγάιεο απηήο δηαθνξάο ε πεξηνρή δε θαίλεηαη λα αληηκεησπίδεη ηδηαίηεξν πξφβιεκα θαη απφ ηελ επηθείκελε θαη αλακελφκελε αχμεζε θιηλψλ θαη επηζθεπηψλ ηα πξνζερή ρξφληα.. ην παξαθάησ ζρήκα θαίλνληαη ηξεηο πηζαλέο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ρξήζεο θαη ηεο θπζηθήο θαη θνηλσληθήο επίδξαζεο (McCool 22, Manning and Lawson). Ζ θακπχιε C δείρλεη φηη ε επίδξαζε απμάλεη ζηαδηαθά κέρξη έλα επίπεδν ρξήζεο θαη κεηά αλαπηχζζεηαη ξαγδαία. Ζ δηαρείξηζε ζηελ πεξίπησζε απηή ζα πξέπεη λα απνθαιχςεη 25

26 ην ζεκείν εθείλν ηεο θακπχιεο, κέζα απφ θαηάιιειεο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο, θαη λα πεξηνξίζεη ηε ρξήζε αλαιφγσο απφ εθεί θαη κεηά. Ζ θακπχιε Β δείρλεη κηα γξακκηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ρξήζεο θαη ηεο επίδξαζεο. ηελ πεξίπησζε απηή, ε δηαρείξηζε θαιείηαη λα απνθαζίζεη πνην ζα είλαη ην απνδεθηφ φξην πέξα απφ ην νπνίν ζα πεξηνξίζεη ηε ρξήζε, πάιη κεηά απφ έξεπλα. Ζ θακπχιε Α δείρλεη φηη ε επίδξαζε απμάλεη απφηνκα απφ κηθξά επίπεδα ρξήζεο ελψ απφ έλα ζεκείν θαη κεηά ειαηηψλεηαη θαη ζηαζεξνπνηείηαη κε ηελ αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ρξήζεο. Ζ θακπχιε απηή θαίλεηαη λα αλαπαξηζηά θαιχηεξα ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ρξήζεο θαη ηεο επίδξαζεο πνπ έρεη ζηε θέξνπζα ηθαλφηεηα κηαο πεξηνρήο. Καη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε δελ θαίλεηαη λα ππάξρεη έλα φξην γηα ηε κείσζε ησλ επηδξάζεσλ απφ ηελ αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ρξήζεο. Ο πεξηνξηζκφο ηεο ρξήζεο ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη αλαπνηειεζκαηηθφο, εθηφο απφ ηα πνιχ ρακειά επίπεδα, ελψ, θαζψο ε ρξήζε δε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ επίδξαζε απφ έλα ζεκείν θαη κεηά, απαηηνχληαη άιιεο ηερληθέο πεξηνξηζκνχ. Ζ δηαρείξηζε είλαη απηή πνπ ζα πξέπεη λα θξίλεη κέζα απφ ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα γηα ην απνδεθηφ επίπεδν ρξήζεο, δειαδή ην ζεκείν εθείλν ην νπνίν εθθξάδεη ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα χήμα Παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε δήηεζε γηα αλαςπρή ηηο παξαγξάθνπο πνπ αθνινπζνχλ αλαιχνληαη νη βαζηθνί παξάγνληεο πνπ, ζχκθσλα κε ηελ επηζηήκε, επεξεάδνπλ ηε δήηεζε γηα αλαςπρή (Διεπζεξηάδεο 1994). Με βάζε ηελ εθηίκεζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαζψο θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηεο έξεπλαο, νη παξάγνληεο απηνί αλαιχνληαη ζηα δεδνκέλα ησλ πεξηνρψλ πνπ κειεηψληαη, πξνζδηνξίδνληαο κία γεληθή εηθφλα ησλ ζπλζεθψλ πξνζθνξάο 26

27 θαη δήηεζεο γηα αλαςπρή πνπ επηθξαηνχλ ζε απηέο. Σέηνηνπ είδνπο παξάγνληεο είλαη νη εμήο: 1. Κνηλσληθόο παξάγνληαο a. Σν κέγεζνο ηνπ πιεζπζκνχ Με ηελ πξνυπφζεζε φηη, φινη νη ππφινηπνη θνηλσληθν-νηθνλνκηθνί παξάγνληεο παξακέλνπλ ζηαζεξνί, παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν ε κεηαβνιή ηνπ πιεζπζκνχ ζε κία πεξηνρή λα πξνθαιεί αληίζηνηρεο κεηαβνιέο θαη ζηε δήηεζε γηα αλαςπρή. Έηζη, φηαλ ζεκεηψλεηαη κία αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηα αζηηθά θέληξα, ε νπνία έρεη σο απφξξνηα ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ πνπ δηακέλνπλ ζε απηά, ηφηε ζπλεπάγεηαη φηη, ε δήηεζε γηα αλαςπρή, αληηζηνίρσο, απμάλεηαη. Σν θαηλφκελν απηφ είλαη ηδηαίηεξα έληνλν ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, θαζψο νη εληαηηθνί ξπζκνί ηεο δσήο ζηα αζηηθά θέληξα θαζηζηνχλ επηηαθηηθή ηελ αλάγθε ησλ αηφκσλ γηα ελαιιαγή ησλ παξαζηάζεσλ θαη δηέμνδν πξνο ηε θχζε. b. Ο ηφπνο δηακνλήο Ο ηφπνο δηακνλήο ηνπ αηφκνπ επηδξά θαζνξηζηηθά ζηελ επηδίσμή ηνπ γηα ηελ ππαίζξηα αλαςπρή. Χο εθ ηνχηνπ, νη θάηνηθνη ησλ κεγαινππφιεσλ έρνπλ, ζαθψο, δηαθνξεηηθέο αλάγθεο γηα απηή, ζε ζχγθξηζε κε φζνπο δνπλ θαη εξγάδνληαη ζε ρψξνπο αλαςπρήο ή αθφκε θαη ζηηο γχξσ απφ απηνχο πεξηνρέο. c. Ζ ειηθία Παξαηεξείηαη, ζπλήζσο, ην θαηλφκελν φηη, αλάινγα κε ηελ ειηθία ηνπ, ην άηνκν έρεη αληίζηνηρα ελδηαθέξνληα θαη πξνηηκήζεηο. Χζηφζν, είλαη γεληθά απνδεθηφ φηη, ν νηθνηνπξηζκφο πξνζειθχεη πνηθίιεο νκάδεο αλζξψπσλ θαη πξνζθέξεη επθαηξίεο θαη ελαιιαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο ειηθηψλ. d. Σν επίπεδν κφξθσζεο Σν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ επηζθεπηψλ είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηηο απαηηήζεηο ηνπο απφ ηελ πεξηνρή πνπ δηέξρνληαη. Όζν πην πςειφ είλαη ην επίπεδν κφξθσζήο ηνπο, ηφζν πην απμεκέλεο είλαη νη πξνζδνθίεο πνπ έρνπλ, ελψ, φπσο έρεη απνδεηρζεί θαη απφ πνιιέο έξεπλεο, ηφζν πην επηηαθηηθή είλαη ε αλάγθε πνπ ηνπο δηαθαηέρεη γηα ηελ δήηεζε ηεο αλαςπρήο. e. Σν επάγγεικα Ζ δήηεζε γηα ππαίζξηα αλαςπρή είλαη, ζαθψο, κεγαιχηεξε ζηα άηνκα πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ δεπηεξνγελή θαη ηξηηνγελή ηνκέα παξαγσγήο, (βηνκεραληθφο 27

28 εξγάηεο, ππάιιεινο γξαθείνπ θ.α.), ζε ζρέζε κε φζνπο απαζρνινχληαη ζηνλ πξσηνγελή (γεσξγφο, θηελνηξφθνο θ.α.). 2. Οηθνλνκηθόο παξάγνληαο a. Σν δηαζέζηκν εηζφδεκα Ο άλζξσπνο γηα λα αζθήζεη αλαςπρηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ απαηηεί θάπνην θφζηνο, ζα πξέπεη λα έρεη θάπνην πεξίζζεπκα απφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ βαζηθψλ ηνπ αλαγθψλ. ηελ πεξηνρή ε πιεηνςεθία ησλ επηζθεπηψλ είλαη ηνπξίζηεο κεζαίνπ εηζνδήκαηνο (1. 2. ), παξφηη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο κηθξφηεξσλ ή κεγαιχηεξσλ εηζνδεκάησλ. b. Σν θφζηνο αλαςπρήο Γεληθά ε πεξηνρή ζεσξείηαη πξννξηζκφο κεζαίνπ νηθνλνκηθνχ θφζηνπο, πνπ αλάινγα κε ην είδνο ησλ ππεξεζηψλ θαη ησλ πξνζθεξφκελσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ κπνξεί λα επηιέμεη ν θαζέλαο, κπνξεί λα κεηαηξαπεί θαη ζε κηθξνχ ή κεγαιχηεξνπ θφζηνπο. χκθσλα κε ηνλ Καξακέξε (1999), φηαλ απμάλεηαη ην θφζηνο αλά επίζθεςε ζε ρψξνπο καθξηλήο αλαςπρήο, φπσο ε πεξηνρή κειέηεο, παξαηεξείηαη, αληίζηνηρα, κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ επηζθεπηψλ. Ζ ίδηα ηάζε παξαηεξείηαη θαη κε ηελ αχμεζε ηνπ εηζηηεξίνπ εηζφδνπ ζην ρψξν αλαςπρήο. 3. πγθνηλσληαθόο παξάγνληαο a. Σν κέζν κεηαθίλεζεο Δμαηηίαο ηνπ άζρεκνπ νδηθνχ δηθηχνπ πνπ νδεγεί ζηηο πεξηνρέο κειέηεο, ην κέζν κεηαθίλεζεο πνπ επηθξαηεί είλαη απνθιεηζηηθά ην ηεηξαθίλεην φρεκα. Αζηηθή ζπγθνηλσλία δελ ππάξρεη, ελψ ην ιεσθνξείν ρξεζηκνπνηείηαη κεκνλσκέλα θαη θπξίσο απφ νξγαλσκέλεο νκάδεο, κε ηελ πξνυπφζεζε ηεο χπαξμεο επλντθψλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ. b. Ζ θαηάζηαζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ Ζ θαηάζηαζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ ζηελ πεξηνρή ραξαθηεξίδεηαη κάιινλ απνζαξξπληηθή γηα ηνλ επηζθέπηε πνπ επηζπκεί λα επαλαιάβεη ηελ επίζθεςή ηνπ, θαη σο έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο ηεο δήηεζεο γηα αλαςπρή, ηνλίδεηαη ε άκεζε πξνηεξαηφηεηα πνπ ρξίδεη ε βειηίσζή ηνπ. c. Ζ πνηφηεηα ηεο δηαδξνκήο Ζ πνηφηεηα ηεο δηαδξνκήο επίζεο δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνζδνθίεο ησλ επηζθεπηψλ, παξά κφλν ζην επίπεδν ηεο γξαθηθφηεηαο θαη ηεο θπζηθήο νκνξθηάο. Γηεπθνιχλζεηο θαη αλέζεηο φπσο ρψξνη αλάπαπζεο, ζηαζκνί αλεθνδηαζκνχ βελδίλεο, 28

29 παξαηεξεηεξίσλ, ππαίζξηνπ γεχκαηνο θ.α. απνπζηάδνπλ ραξαθηεξηζηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδξνκήο. ρεηηθέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη, φηη έλα πνζνζηφ επηζθεπηψλ επηιέγνπλ σο κνξθή αλαςπρήο ηελ εκπεηξία ηεο νδήγεζεο ζε ηέηνηνπ είδνπο πεξηνρέο. 4. Παξάγνληαο ρξόλνο a. Ο ειεχζεξνο ρξφλνο Όζν πεξηζζφηεξν ειεχζεξν ρξφλν έρεη ν άλζξσπνο ηφζν πεξηζζφηεξν κπνξεί λα επηδίδεηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο. Όηαλ θαη νη ππφινηπνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλαςπρή ελεξγήζνπλ ζεηηθά, ηφηε αλακέλεηαη αχμεζε ηεο δήηεζεο γηα αλαςπρή. b. Ο ρξφλνο πξνζέγγηζεο Ο ρξφλνο πξνζέγγηζεο επηδξά αληηζηξφθσο αλάινγα ζηε δήηεζε γηα ππαίζξηα αλαςπρή, εθφζνλ φζν απηφο απμάλεη, ιφγσ θπξίσο ηνπ δπζρεξνχο νδηθνχ δηθηχνπ, ηφζν κεηψλεηαη ε δήηεζε. Ζ πεξηνρή γεληθά ζεσξείηαη απνκαθξπζκέλνο πξννξηζκφο απφ ηα κεγάια αζηηθά θέληξα, θαη απηφ θαζηζηά απαξαίηεηε ηε βειηίσζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ γηα ηελ εμηζνξξφπεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο θαη ηε δεκηνπξγία κίαο πνιχσξεο κελ άλεηεο δε, δηαδξνκήο. 5. Πνηόηεηα θαη πνηθηιία παξερόκελσλ ππεξεζηώλ a. Πνηφηεηα ππεξεζηψλ αλαςπρήο Ζ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνληαη επηδξά ηδηαίηεξα ζεηηθά ζηε δήηεζε γηα αλαςπρή. Οη ππεξεζίεο ζηελ πεξηνρή απφ πιεπξάο πνηφηεηαο ζεσξνχληαη ηθαλνπνηεηηθέο. b. Πιήζνο ππεξεζηψλ θαη πνηθηιία δξαζηεξηνηήησλ Αλ θαη ε πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ, φπσο πξναλαθέξακε, ζεσξείηαη ηθαλνπνηεηηθή, νη επηινγέο πνπ πξνζθέξνληαη ζηνλ επηζθέπηε είλαη ειάρηζηεο, γεγνλφο ην νπνίν επεξεάδεη άκεζα ην ρξφλν παξακνλήο ηνπ ζηελ πεξηνρή, ν νπνίνο είλαη ζεσξείηαη ζρεηηθά πεξηνξηζκέλνο (1-2 κέξεο). 6. Κιηκαηηθέο ζπλζήθεο Οη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν απμεκέλεο ζεξκνθξαζίεο πνπ παξαηεξνχληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο θαζηζηνχλ ηηο νξεηλέο πεξηνρέο πεξηζζφηεξν ειθπζηηθνχο πξννξηζκνχο, ηδηαίηεξα ην θαινθαίξη. Οη ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηελ πεξηνρή κειέηεο, ζεσξνχληαη ηδαληθέο γηα ηνπο 29