Φνξέαο Γηαρείξηζεο Δζληθνύ Γξπκνύ Παξλαζζνύ

Transcript

1 Χρηματοδοτικό Πρόγραμμα «Στήριξη Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών 2012» Φνξέαο Γηαρείξηζεο Δζληθνύ Γξπκνύ Παξλαζζνύ Γεκηνπξγία Σνπηθνύ πκπιέγκαηνο Βηώζηκνπ Σνπξηζκνύ: Μειέηε ππάξρνπζαο ηνπξηζηηθήο δεκηνπξγηθήο ηθαλόηεηαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Παξλαζζνύ ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΟΥ Αλάδνρνο ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ Οθηώβξηνο 2012

2 Πεξηερόκελα Πξόινγνο 1 Δηζαγσγή 2 Α. Θεσξεηηθή ζεκειίσζε 4 1. Σνπξηζκφο: Βαζηθέο έλλνηεο θαη εμέιημε Οξηζκφο θαη Ηζηνξηθή Δμέιημε ηνπ Σνπξηζκνχ Δλαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ Σνπξηζηηθή αλάπηπμε ζηελ Διιάδα Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη θέξνπζα ηθαλφηεηα Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε νξεηλέο πεξηνρέο Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο Πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο Πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ζηελ Διιάδα Δζληθνί Γξπκνί Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε πξνζηαηεπφκελεο 30 πεξηνρέο Β. Πεξηνρή κειέηεο Απνηχπσζε πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο Βαζηθά θνηλσληθν-νηθνλνκηθά ζηνηρεία γηα ηελ πεξηνρή Γεσκνξθνινγία θαη πδξνινγηθέο ζπλζήθεο Μεηεσξνινγηθέο θαη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο Υισξίδα βιάζηεζε Δδαθηθή νξγαλσζε θαη ρξήζεηο γεο Ο Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ Πνιηηηζηηθνί Πφξνη Αξραηνινγηθά Μλεκεία Βπδαληηλά Μλεκεία θαη Ηεξέο Μνλέο Μνπζεία Σνπξηζηηθνί Πφξνη Υηνλνδξνκηθά θέληξα Ηακαηηθέο Πεγέο πλεδξηαθά θέληξα Πξνζβαζηκνηεηα Ξελνδνρεηαθφ Γπλακηθφ πγθξηηηθά Πιενλεθηήκαηα ηεο πεξηνρήο Πνηθίινη θπζηθνί πφξνη ειθπζηηθφ πεξηβάιινλ Ήπην θιίκα εκαληηθνί πνιηηηζηηθνί πφξνη Δχθνιε πξνζπειαζηκφηεηα Σνπξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά 70 Γ. πκπεξάζκαηα πξνηάζεηο πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο 75 Βηβιηνγξαθία 80 Παξάξηεκα 86 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟ ην πιαίζην ηνπ καθξνρξφληνπ ζρεδηαζκνχ ηεο έξεπλαο γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο καο, ν Σνκέαο Αλάπηπμεο θαη Πξνγξακκαηηζκνχ ηνπ Σκήκαηνο Οηθνλνκηθψλ Δπηζηεκψλ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο (ΑΠΘ) έρεη ζέζεη σο πξνηεξαηφηεηα ηελ θαηαγξαθή θαη αλάιπζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ αλαπηπμηαθψλ πξννπηηθψλ ηνπο, θαζψο θαη ηε δηαηχπσζε ζπγθεθξηκέλσλ πξνηάζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηνπηθψλ νηθνλνκηψλ θαη θνηλσληψλ. Έρνληαο ππφςε ην ρξεκαηνδνηηθφ πιαίζην θαη ηνπο πφξνπο πνπ δηαηίζεληαη απφ ην Πξάζηλν Σακείν ζηνπο Φνξείο Γηαρείξηζεο Πξνζηαηεπφκελσλ Πεξηνρψλ, έγηλαλ νη απαξαίηεηεο ελέξγεηεο γηα ηελ ππνβνιή πξφηαζεο έληαμεο ηνπ έξγνπ κε ηίηιν: «Γεκηνπξγία Σνπηθνχ πκπιέγκαηνο Βηψζηκνπ Σνπξηζκνχ: Μειέηε ππάξρνπζαο ηνπξηζηηθήο δεκηνπξγηθήο ηθαλφηεηαο» ζηελ πεξηνρή ηνπ Παξλαζζνχ, θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ δαπαλψλ πινπνίεζήο ηνπ απφ ην Πξάζηλν Σακείν κέζσ ηνπ Φνξέα Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ. Σν Πξάζηλν Σακείν κε ηελ ππ αξ. 31.4/ απφθαζή ηνπ ελέηαμε ηελ εθπφλεζε ηνπ παξαπάλσ έξγνπ ζην Υξεκαηνδνηηθφ Πξφγξακκα «ηήξημε Φνξέσλ Γηαρείξηζεο Πξνζηαηεπφκελσλ Πεξηνρψλ 2012» θαζψο ππάξρνπλ ηεθκεξησκέλεο πιεξνθνξίεο φηη ην πξφβιεκα ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθφ γηα ηελ πεξηνρή επζχλεο ηνπ Φνξέα Γηαρείξηζεο Παξλαζζνχ αιιά θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο. ην πιαίζην απηφ πινπνηήζεθε ην ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθφ έξγν ηελ πεξίνδν Απγνχζηνπ-Οθησβξίνπ 2012 απφ εξεπλεηηθή νκάδα, κε ηελ θαηαγξαθή θαη αλάιπζε ηεο ζρεηηθήο ειιεληθήο θαη δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ, θαζψο θαη ηελ θαηαγξαθή ζηνηρείσλ γηα ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή θπξίσο κέζσ επεμεξγαζίαο δεπηεξνγελψλ πεγψλ, θαη ηελ αλάιπζε ηνπο απφ εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ. Ζ Δπηζηεκνληθψο Τπεχζπλε ηνπ έξγνπ ηέιια Κσζηνπνχινπ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Γηεπζχληξηα ηνπ Σνκέα Αλάπηπμεο θαη Πξνγξακκαηηζκνχ Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Σκήκα Οηθνλνκηθψλ Δπηζηεκψλ Σνκέαο Αλάπηπμεο θαη Πξνγξακκαηηζκνχ Θεζζαινλίθε

4 ΔΗΑΓΩΓΖ Ο ηνπξηζκφο απνηειεί κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο παγθνζκίσο. Ωο παγθφζκην θνηλσληθφ θαηλφκελν επεξεάδεη ηηο επηζπκίεο ησλ αλζξψπσλ θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλάισζε θαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν. Σαπηφρξνλα, απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην δπλακηθνχο θαη ηαρχηεξα αλαπηπζζφκελνπο ηνκείο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε αλάπηπμε ηνπ ήηαλ ξαγδαία ηφζν ζηηο αλεπηπγκέλεο φζν θαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Ζ νηθνλνκηθή ζπνπδαηφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ, κέζα απφ ηε δπλαηφηεηά ηνπ λα εμαζθαιίδεη θξαηηθά έζνδα θαη λα δεκηνπξγεί ζέζεηο απαζρφιεζεο ηνλ αλαδεηθλχεη ζε ζεκαληηθφ παξάγνληα νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο γηα θάζε πεξηνρή πνπ κπνξεί λα απνηειέζεη ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ. Δηδηθφηεξα ζηε ρψξα καο ε νπνία δηαζέηεη έλα κνλαδηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ κε πινχζηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη αμηφινγεο θπζηθέο νκνξθηέο, ν ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο βαζηθνχο ηνκείο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Ο ηνπξηζκφο σο έλα ζχλζεην, πνιπδηάζηαην θαηλφκελν κε νηθνλνκηθέο θπξίσο, αιιά θαη κε θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο θαη πεξηβαιινληηθέο δηαζηάζεηο, έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηνπο ηφπνπο φπνπ αλαπηχζζεηαη, επηπηψζεηο πνπ δελ κπνξνχλ λα ππνεθηηκεζνχλ. Ζ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα αλ θαη ζπκβάιιεη ζεηηθά ζηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε ζε πνιιέο ρψξεο θαη πεξηνρέο, κπνξεί ζπγρξφλσο λα νδεγήζεη ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ απψιεηα ηεο ηνπηθήο ηαπηφηεηαο. Γηα ην ιφγν απηφ επηβάιιεηαη κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ αλάπηπμήο ηνπ. (Κνθθψζεο & Σζάξηαο, 2001) Ζ κε νξζνινγηθή θαη ζπλερψο εληεηλφκελε επέκβαζε ηνπ αλζξψπνπ ζηε θχζε θαη ε αλεμέιεγθηε εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, κε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ίδηα ηελ επηβίσζε ηνπ αλζξψπνπ. Ζ πξννπηηθή εμαθάληζεο απφ ηνλ πιαλήηε πνιιψλ εηδψλ ηνπ θπηηθνχ ή δστθνχ βαζηιείνπ ή κνλαδηθά ηνπία θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ θηλδχλνπ γηα ηελ επηβίσζε ηεο αλζξσπφηεηαο είρε σο απνηέιεζκα ηε δηεζλή θηλεηνπνίεζε γηα ηε ιήςε κέηξσλ πξνζηαζίαο αξρηθά ησλ εηδψλ πνπ θηλδχλεπαλ θαη κεηέπεηηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Έηζη αξρηθά ζεζπίζζεθαλ κεκνλσκέλεο απαγνξεχζεηο θαη ξπζκίζεηο θαη ζηε ζπλέρεηα ηέζεθαλ ππφ πξνζηαζία πεξηνρέο κε ηδηαίηεξε αμία γηα ηε δηαηήξεζε κνλαδηθψλ ή ζπάλησλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηε ζεζκνζέηεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Οη πεξηνρέο απηέο είηε ιφγσ ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο ηνπο, είηε ιφγσ ησλ ηδηαίηεξσλ γεσκνξθνινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ ηνπο, είλαη νηθνινγηθά πην επαίζζεηεο θαη εθηεζεηκέλεο ζηνπο θηλδχλνπο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηβαξχλζεσλ απφ δηάθνξεο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο ν ηνπξηζκφο. Ζ αλεμέιεγθηε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε κπνξεί λα έρεη θαηαζηξνθηθέο θαη κε αλαζηξέςηκεο ζπλέπεηεο ζην θπζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηεο 2

5 πεξηνρήο ππνδνρήο θαη ζηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε ηεο. Γηα ην ιφγν απηφ ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο ζα πξέπεη λα γίλεηαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κελ ππεξβαίλεη ηελ θέξνπζα ηνπξηζηηθή ηθαλφηεηα ηεο. Ζ ζεζκνζέηεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηελ νπζία εμαζθαιίδεη ηε κε ππέξβαζε ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο ηνπο, κε θχξην ζηφρν ηελ πξνζηαζία ηνπ ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο. Ζ παξνχζα κειέηε αθνξά ζηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Δηδηθφηεξα, κειεηάηαη ε ζεκαζία θαη ε ζπκβνιή ηεο ζεζκνζέηεζεο κηα πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο (Δζληθνχ Γξπκνχ, Δζληθνχ Πάξθνπ θ.α.) ζηελ ηνπξηζηηθή θαη γεληθφηεξα ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο γχξσ απφ απηή. Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ζεσξνχληαη σο νη θαη εμνρήλ πξφζθνξεο πεξηνρέο γηα ηελ αλάπηπμε βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ. Σα ζχγρξνλα θαηλνηφκα ηνπξηζηηθά πξντφληα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο απεπζχλνληαη ζε κηα δηαξθψο αλαπηπζζφκελε αγνξά, κε απνηέιεζκα νη ήπηεο θαη πεξηβαιινληηθά θηιηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ λα είλαη ηδηαίηεξα επηθεξδείο θαη λα πξνζθέξνπλ κηα δηέμνδν ζηα αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα ησλ κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ. Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ππφθεηληαη βέβαηα ζε θαζεζηψο εηδηθήο δηαρείξηζεο κε ηδηαίηεξνπο πεξηνξηζκνχο θαη εμεηδηθεχζεηο, θαινχληαη φκσο λα ιεηηνπξγήζνπλ θαη λα εθπιεξψζνπλ ην ζθνπφ ηνπο κέζα ζε έλα επξχηεξν πιαίζην αλάπηπμεο θαη δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ. πρλά έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ αιιεινζπγθξνπφκελα ζπκθέξνληα θαη απαηηήζεηο, ε ελαξκφληζε ησλ νπνίσλ πξέπεη λα αζθείηαη κε ηξφπν ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ην κέγηζην δπλαηφ φθεινο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Ζ δηεπζέηεζε απηή είλαη δπλαηή κφλν κε ηελ θαηάξηηζε νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο φρη κφλν ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο αιιά θαη ηεο επξχηεξεο γεηηνληθήο πεξηνρήο. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ θαηάξηηζε επηηπρψλ πξνγξακκάησλ είλαη ε αθξηβήο πεξηγξαθή ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ηεο πεξηνρήο, ησλ πεξηβαιινληηθψλ, ηνπξηζηηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πφξσλ θαζψο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ ζ' απηήλ. Ζ πεξηνρή κειέηεο πεξηιακβάλεη ηελ πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ θαζψο θαη ηελ επξχηεξε γεηηνληθή πεξηνρή. Ζ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ Παξλαζζνχ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ δεδνκέλνπ φηη απνηειεί έλαλ αλαγλσξηζκέλν πξννξηζκφ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ιφγσ ηεο χπαξμεο ηνπ Υηνλνδξνκηθνχ Κέληξνπ ζηελ Αξάρσβα, αιιά ζπγρξφλσο θαη έλαλ πξννξηζκφ ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ ιφγσ ησλ ηδηαίηεξσλ πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηνπ θπζηθνχ ηεο πεξηβάιινληνο, έλα κεγάιν κέξνο ηνπ νπνίν έρεη ηεζεί ππφ θαζεζηψο πξνζηαζίαο. θνπφο ηεο κειέηεο είλαη λα αλαδεηρζνχλ ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα θαη λα δηεξεπλεζνχλ νη δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ζπλεξγηψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ πεξηνρή (πεξηβαιινληηθνί, 3

6 πνιηηηζηηθνί, αζιεηηθνί, ςπραγσγίαο) γηα ηελ ηζφξξνπε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη ηε ζηήξημε ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο. ην πιαίζην ηεο δηακφξθσζεο πξφηαζεο γηα ηε δεκηνπξγία ελφο ηνπηθνχ ζπκπιέγκαηνο βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ Παξλαζζνχ, είλαη απαξαίηεηε ε θαηαγξαθή ηνπ ππάξρνληνο ηνπξηζηηθνχ δπλακηθνχ ηεο πεξηνρήο πνπ γεηηληάδεη κε ηνλ Δζληθφ Γξπκφ Παξλαζζνχ θαη ε αλάιπζε ησλ βαζηθψλ παξακέηξσλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο. ηελ παξνχζα θάζε ηεο κειέηεο πξαγκαηνπνηείηαη θαηαγξαθή θαη αλάιπζε ηεο ππάξρνπζαο ειιεληθήο θαη δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη ηνλ ηνπξηζκφ ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ. ηελ ζπλέρεηα γίλεηαη θαηαγξαθή ζηνηρείσλ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, θπξίσο κέζσ επεμεξγαζίαο δεπηεξνγελψλ πεγψλ φπσο άξζξα ζε επηζηεκνληθά πεξηνδηθά, κειέηεο θαη εξεπλεηηθέο εξγαζίεο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο παξνπζηάδνπλ απνηειέζκαηα απφ έξεπλεο πεδίνπ κέζσ εξσηεκαηνινγίσλ ή/θαη ζπλεληεχμεσλ ζε θνξείο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, μελνδφρνπο, θαηνίθνπο θαη επηζθέπηεο ηεο πεξηνρήο. Ζ κειέηε ζηνρεχεη ζηε δηακφξθσζε πξνηάζεσλ γηα κέηξα θαη δξάζεηο γηα ηελ θαιχηεξε θαη νπζηαζηηθφηεξε ζπκβνιή ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο ρσξίο ηνλ θίλδπλν κε αλαζηξέςηκσλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο βηβιηνγξαθίαο κπνξεί λα εμαρζεί ην γεληθφ ζπκπέξαζκα φηη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζε κηα πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή, κπνξεί λα έρεη πνιιαπιά νθέιε γηα ηελ ηνπηθή θνηλσλία θαη νηθνλνκία. Γηα λα ζπκβεί φκσο απηφ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη ε κειέηε θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηαο ζε φια ηα επίπεδα (εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ), αιιά θαη ε επίηεπμε ζπλεξγεηψλ αλάκεζα ζε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζηνλ ηνκέα απηφ (θξαηηθφο κεραληζκφο - ηνπηθέο αξρέο - ηνπηθέο επηρεηξήζεηο ηνπηθή θνηλσλία). Α. ΘΔΩΡΖΣΗΚΖ ΘΔΜΔΛΗΩΖ 1. ΣΟΤΡΗΜΟ: ΒΑΗΚΔ ΔΝΝΟΗΔ ΚΑΗ ΔΞΔΛΗΞΖ 1.1 ΟΡΗΜΟ ΚΑΗ ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ο ηνπξηζκφο σο «έλα πνιππξηζκαηηθφ νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ θαηλφκελν, ην νπνίν ζπκβαίλεη φηαλ ηα άηνκα αιιάδνπλ θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ξπζκνχο δσήο πνπ ηνπο ηθαλνπνηνχλ ςπρνζσκαηηθέο αλάγθεο θαη πλεπκαηηθέο πεξηέξγεηεο» (Λαγφο 2005:42) βαζίδεηαη ζηελ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ γηα αλαςπρή, γηα επαθή κε ηε θχζε θαη γηα γλσξηκία μέλσλ ηφπσλ θαη πνιηηηζκψλ. Αλ θαη ηζηνξηθά ε εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ μεθηλά απφ ηα αξραία ρξφληα, σο νηθνλνκηθφο θιάδνο ν ηνπξηζκφο αλαπηχρζεθε κεηά ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην 4

7 Πφιεκν, θαη ηδηαίηεξα ηελ πεξίνδν , παίξλνληαο ηε κνξθή ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο, πεξηιακβάλεη ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπξηζηψλ, νη νπνίνη ηαμηδεχνπλ κε ζηφρν θπξίσο ηελ μεθνχξαζε θαη ηε δηαζθέδαζε. (Λαγφο 2005, Βιαζίδεο 2006, Κνθθψζεο et al. 2011) Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πέξα απφ ηε καδηθφηεηα απνηεινχλ ε βηνκεραλνπνίεζε θαη ε ηππνπνίεζε ηνπ πξνζθεξφκελνπ πξντφληνο (Ατβαηδίδνπ & Κσζηνπνχινπ 2005). Ζ εμέιημε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ θαη ηδηαίηεξα κεηά ηελ δεθαεηία ηνπ 60 ππήξμε ξαγδαία. ηε ξαγδαία αλάπηπμε θαη ρσξηθή εμάπισζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ ζπλέβαιαλ πνιινί παξάγνληεο, φπσο ε άλνδνο ησλ νηθνγελεηαθψλ εηζνδεκάησλ, ηδηαίηεξα κε ηελ είζνδν ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε αχμεζε ηνπ ζεζκνζεηεκέλνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ γηα δηαθνπέο, ε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ γεληθφηεξα, ε ηερλνινγηθή εμέιημε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, ν ζπλερήο εκπινπηηζκφο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κε ηε βηνκεραλνπνίεζε ηεο ηνπξηζηηθήο παξαγσγήο, ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ ηαμηδησηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ησλ ηνπξηζηηθψλ νδεγψλ, αθφκα θαη ηελ θαηάζηαζε δηαξθνχο εηξήλεο θαη ηελ θαηάξγεζε ησλ ζπλφξσλ ζε κεγάιεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο φπσο ε Δπξσπατθή Έλσζε. (Παπινγεσξγάηνο & Κσλζηάληνγινπ 2004, Βαξβαξέζνο 1999, Bramwell 2004) Ο ζχγρξνλνο ηνπξηζκφο εκπινπηίδεη θαη δηαθνξνπνηεί κε ηιηγγηψδεηο ξπζκνχο ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ ηφζν ζηα πνηνηηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά φζν θαη ζηελ γεσγξαθηθή ηνπ δηάζηαζε. Οη κεηαβνιέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ζην θνηλσληθννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ φπσο: Παξαρψξεζε κηαο εβδνκάδαο επηπιένλ δηαθνπψλ, νηθνλνκηθή βνήζεηα γηα ζπκκεηνρή ζε ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε δηπιή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ λνηθνθπξηνχ, ε ζέζπηζε αλαπηπμηαθψλ λφκσλ έδσζαλ κεγαιχηεξε ψζεζε ζηε ηάζε ηνπ αλζξψπνπ λα ηαμηδεχεη (Βαξβαξέζνο 2000). Σέινο, ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ε εμέιημε θαη ε εμάπισζε ησλ εθαξκνγψλ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθφξεζεο θαη ηδηαίηεξα ην Γηαδίθηπν κε ηηο ηζηνζειίδεο θαη ηα ην νπνίν έδσζε ηε δπλαηφηεηα άκεζεο πιεξνθφξεζεο ζηνλ ζχγρξνλν ηνπξίζηα, αλέδεημε λένπο πξννξηζκνχο νη νπνίνη αληαγσλίδνληαη ηνπο θαζηεξσκέλνπο πξνζθέξνληαο ίζεο θαη θαιχηεξεο πνηφηεηαο πξντφληα θαζψο θαη επέηξεςε ηε καδηθή ηνπξηζηηθή παξαγσγή, θαηαλάισζε θαη δηαθήκηζε. (Λαγφο 2005, Κνθθψζεο et al. 2011, Απνζηνιφπνπινο & δξάιε 2009). Απνηέιεζκα ησλ παξαπάλσ ζεακαηηθψλ ηερληθψλ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ εμειίμεσλ ήηαλ ε ζπλερήο επέθηαζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ κε ζπλέπεηεο αλάινγεο κε εθείλεο πνπ πξνθάιεζε ε καδηθνπνίεζε ηεο παξαγσγήο ζε φινπο ηνπο θιάδνπο: αχμεζε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο απαζρφιεζεο, αιιά θαη αχμεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πηέζεσλ κε πνιιά εξσηεκαηηθά γηα ηε ζπκβνιή ηνπ ζηε βηψζηκε αλάπηπμε ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ (πηιάλεο & Βαγηάλλε 2009, Lickorish & Jenkins 2004, Gee et al. 2001) 5

8 ήκεξα έρεη γίλεη γεληθά απνδεθηφ ζηε ζεσξία θαη πνιηηηθή ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο φηη κφλν έλα αλαπηπμηαθφ πξφηππν πνπ λα βαζίδεηαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο κπνξεί λα είλαη βηψζηκν θαη αληαγσληζηηθφ. Ζ ηνπξηζηηθή πνιηηηθή επηθεληξψλεηαη πιένλ ζηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Ωο βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε νξίδεηαη ε αλάπηπμε πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ηζφξξνπα ζην ηνπηθφ, θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηζκηθφ θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, δηακνξθψλνληαο παξάιιεια ηνπο απαξαίηεηνπο φξνπο (ππεξεζίεο, ππνδνκέο, ηερλνγλσζία) γηα ηε ζπλερή αλαηξνθνδφηεζή ηεο. Ζ βησζηκφηεηα ζηνλ ηνπξηζκφ εζηηάδεηαη ζε ζέκαηα, φπσο: (Αλδξηψηεο 2005, Κνθθψζεο & Σζάξηαο 2001) Ζ ηζφηεηα ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, αλαθνξηθά κε ηα πξφηππα δηαβίσζεο θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο αιιά θαη ε ζπκκεηνρή ηεο ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε Ζ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ θαη ησλ επηζπκηψλ ησλ ηνπξηζηψλ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο. Ζ πξνζηαζία ησλ πφξσλ πνπ απνηεινχλ ηε βάζε ηνπ ηνπξηζκνχ (θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ). Ζ ζπληήξεζε ή βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο θαη γεληθφηεξα αλαηξνθνδφηεζε ηεο αλάπηπμεο. Ζ ρξήζε ελαιιαθηηθψλ θπξίσο κνξθψλ ηνπξηζκνχ σο βαζηθνχ άμνλα ηεο ηνπηθήο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Δηδηθφηεξα γηα ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ν βηψζηκνο ηνπξηζκφο απνηειεί κηα λέα ζεψξεζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, ζηελ νπνία ελζσκαηψλνληαη φιεο νη ζχγρξνλεο νηθνινγηθέο αλεζπρίεο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηα επαίζζεηα νηθνζπζηήκαηα. χκθσλα κε ηνλ «Δπξσπατθφ Υάξηε γηα ην Βηψζηκν Σνπξηζκφ ζε Πξνζηαηεπφκελεο Πεξηνρέο», σο βηψζηκνο ηνπξηζκφο νξίδεηαη «θάζε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα αλάπηπμεο ή δηαρείξηζεο πνπ εμαζθαιίδεη, καθξνπξφζεζκα, ηελ πξνζηαζία θαη ηελ δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ πφξσλ θαη ζπκβάιιεη, κε ζεηηθφ θαη δίθαην ηξφπν, ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη επκάξεηα ησλ αηφκσλ πνπ δνπλ, εξγάδνληαη ή επηζθέπηνληαη ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο» (Λνγνζέηεο 2004). 1.2 ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Αλ θαη ν καδηθφο ηνπξηζκφο παξακέλεη αθφκε ε θχξηα κνξθή ηνπξηζκνχ ζε δηεζλέο επίπεδν, απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, ν νξγαλσκέλνο καδηθφο ηνπξηζκφο άξρηζε λα ακθηζβεηείηαη, ιφγσ ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην θπζηθφ, θνηλσληθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ πνιιψλ ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ. 6

9 ην δηάζηεκα απηφ παξαηεξήζεθε επίζεο κία αιιαγή ηφζν ζηα θίλεηξα ησλ ηνπξηζηψλ, φζν θαη ζηηο πνιηηηθέο ησλ αξκφδησλ θνξέσλ (Ατβαηδίδνπ & Κσζηνπνχινπ 2005). Σν νηθνινγηθφ θίλεκα άξρηζε λα απνθηά ζεκαληηθέο δηαζηάζεηο κε θηλήζεηο δηακαξηπξίαο, ίδξπζε κεγάινπ αξηζκνχ νηθνινγηθψλ νξγαλψζεσλ, πεξηερφκελν ζπλεδξίσλ θαη δηαθνξνπνίεζε ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Σν ζχλζεκα δελ ήηαλ κφλν ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά ηαπηφρξνλα θαη ε επηζηξνθή ηνπ αλζξψπνπ ζηε θχζε θαη ην πξάζηλν (Λνγνζέηεο 1998). Οη εμειίμεηο απηέο άξρηζαλ λα επεξεάδνπλ θαη ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, πξάγκα πνπ εθδειψζεθε κε δχν θπξίσο ηάζεηο. Αθελφο κε ηελ πξνηίκεζε ησλ ηνπξηζηψλ ζε ηδηαίηεξεο κνξθέο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη αθεηέξνπ κε ηελ επαηζζεηνπνίεζή ηνπο ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο θαη πεξηβάιινληνο (Παπαγεσξγίνπ 2005). Πνιινί ηνπξίζηεο άιιαμαλ πξνηηκήζεηο θάλνληαο κία ζηξνθή πξνο ην θαζαξφ θπζηθφ πεξηβάιινλ, ηελ παξαδνζηαθή δσή θαη γεληθφηεξα παξαηεξήζεθε κηα ηάζε φρη κφλν γηα αλαςπρή θαη μεθνχξαζε, αιιά ηαπηφρξνλα πξαγκαηνπνίεζε πεξηζζφηεξσλ δξαζηεξηνηήησλ, κε πνιηηηζηηθφ πεξηερφκελν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ. (Παπινγεσξγάηνο & Κσλζηάληνγινπ 2004). ε απηή ηε ζηξνθή ζπλέβαιαλ θαη ηα λέα θνηλσληθά θαη θαηαλαισηηθά πξφηππα, θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ νπνίσλ είλαη ε αλαδήηεζε δηαθνξεηηθψλ εκπεηξηψλ, ε θαηαλάισζε λέσλ πξντφλησλ θαη ε θπζηθή θαη πλεπκαηηθή πγεία. Σν γεγνλφο ηεο αχμεζεο ηνπ θφζηνπο δσήο, ηεο κεηαβνιήο ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ επηζθεπηψλ, ζηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο θαη ρξήζεο ηνπ ρξφλνπ δηαθνπψλ, ε κείσζε ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο, ε ειάηησζε ηεο εβδνκαδηαίαο δηάξθεηαο εξγαζίαο, είλαη κεξηθέο απφ ηηο αηηίεο πνπ κεηέβαιαλ ηε δνκή ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο. Μεηά απφ ηηο ζχγρξνλεο κεηαβνιέο ζην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά αθνχ ην ζπλζέηνπλ θπζηθνί πφινη έιμεο, ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ φπσο θέληξα ηζηνξηθψλ πφιεσλ, ρηνλνδξνκηθά θέληξα, ζεκαηηθά πάξθα αιιά θαη νη ζπλερψο αλαδεηθλπφκελνη πνιηηηζηηθνί πφινη έιμεο φπσο ζέαηξα, κνπζεία, αξρηηεθηνληθά κλεκεία. (38) Νέεο κνξθέο ηνπξηζκνχ άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ, ην πεξηβάιινλ, ηελ εθπαίδεπζε, ηελ πγεία θ.ιπ. (Παπινγεσξγάηνο & Κσλζηάληνγινπ 2004). Οη Δηδηθέο θαη Δλαιιαθηηθέο Μνξθέο Σνπξηζκνχ (ΔΔΜΣ) ζεσξήζεθαλ σο ε απάληεζε ζηα πξνβιήκαηα ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ βξίζθνληαη ζηνλ αληίπνδα ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θαη εηδηθφηεξα ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζηηθνχ πξφηππνπ ηεο αγνξάο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε καδηθφηεηα, ηελ επηβάξπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηε κείσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη ηελ επηδίσμε κεγηζηνπνίεζεο ηνπ θέξδνπο ζε βάξνο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ, ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο (Βειηζζαξίνπ, 2000:18). Σα λέα θνηλσληθά θαη θαηαλαισηηθά πξφηππα εμεηδηθεχνληαη, εληζρχνληαο ηελ αλάπηπμε ησλ Δηδηθψλ θαη Δλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Σνπξηζκνχ, κε ηελ φιν θαη 7

10 κεγαιχηεξε πξνζθνξά ηαμηδηψλ απφ ηελ αγνξά, κε ηελ ζηαδηαθή αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ νπφηε θαη ηνπ αξηζκνχ ηαμηδηψλ, κε ηε ζπλερή αλαδήηεζε λέσλ, δηαθνξεηηθψλ, "παξζέλσλ" πξννξηζκψλ θαη θπζηθά κε ηε ζηαδηαθή πξνζαξκνγή ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο ζε λέα πξντφληα θαη πξννξηζκνχο. Έλαο άιινο ζεκαληηθφο ιφγνο κεηαηφπηζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο πξνο άιιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ ήηαλ θαη ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. Με ηε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ αιιάδεη ην ζχζηεκα θξαηήζεσλ ζηα κεηαθνξηθά κέζα θαη ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα θαζψο θαη ε πιεξνθφξεζε θαη ε απηνλνκία ησλ ηνπξηζηψλ, κε απνηέιεζκα λα επσθεινχληαη ηφζν νη ηνπξίζηεο φζν θαη νη ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο (Λαγφο 2005, Κνθθψζεο et al. 2011). Οη ζχγρξνλνη ηνπξίζηεο αλαδεηνχλ ηελ ηθαλνπνίεζε λέσλ ηδηαίηεξσλ πξνηηκήζεσλ, γεγνλφο πνπ ζπλέβαιιε ζηελ αλάπηπμε λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ φπσο ν ηνπξηζκφο εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ (special interest tourism) θαη ν ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο (alternative tourism) πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ πνηφηεηα ησλ δηαθνπψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ηνπξηζκνχ. (Κνθθψζεο et al. 2011, Ηαθσβίδνπ 2006, Björk 2000, Carey & Gountas 1997, Fennell 2001, Müller 2000). Οη δχν απηέο κνξθέο έρεη θαζηεξσζεί δηεζλψο λα απνθαινχληαη εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ πνπ ζεκαίλεη πσο νη ηνπξίζηεο ζηεξίδνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο ζε ηνπιάρηζηνλ έλα βαζηθφ ή εηδηθφ θίλεηξν. Ωο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ γεληθά απηέο πνπ απεπζχλνληαη ζε νξηζκέλε θαηεγνξία ηνπξηζηψλ θαη δελ είλαη ηδηαίηεξα καδηθέο. Κάζε εηδηθή κνξθή ηνπξηζκνχ έρεη έλα ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ, ην νπνίν ιεηηνπξγψληαο σο θίλεηξν, γίλεηαη αλαπφζπαζην ζπζηαηηθφ ζηνηρείν θαηά ηε δηάξθεηα παξακνλήο ησλ ηνπξηζηψλ θαη δίλεη ην φλνκά ηνπ ζηελ εηδηθή απηή κνξθή. ηηο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, εθηφο απφ ην πξνζδηνξηζηηθφ θίλεηξν, κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ θαη άιια ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ θαη ε απαηηνχκελε ππνδνκή, πνπ απνζθνπνχλ ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ ησλ ηνπξηζηψλ επηζθεπηψλ (Βειηζζαξίνπ 2000). Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ αθνξνχλ δξαζηεξηφηεηεο ή νκάδεο δξαζηεξηνηήησλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζην ρψξν αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, π.ρ. νξεηλφο ηνπξηζκφο, ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο, αγξνηνπξηζκφο θιπ. (Καινθάξδνπ & Κξαληνλέιιεο 2005, Απνζηνιφπνπινο & δξάιε 2009, Βαξβαξέζνο 1998, Κνθθψζεο & Σζάξηαο 2001, Σζεξψηα 2008, Λαγφο 2005, πηιάλεο & Βαγηάλε 2009) Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ δηαθξίλνληαη γηα ηε δηαθνξεηηθφηεηα ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, ηνλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν νξγάλσζεο θαη, θπξίσο, γηα ηε δηαθνξεηηθή θηινζνθία απφ ηελ νπνία δηέπνληαη. ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ ζπγθαηαιέγνληαη: (Βειηζζαξίνπ 2000) ην θίλεηξν πνπ δηαθνξνπνηεί ηε κνξθή ηνπξηζκνχ 8

11 ε αλάινγε ππνδνκή γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εηδηθψλ ηνπξηζηηθψλ αλαγθψλ ε πξνζαξκνζκέλε ζηηο εηδηθέο ηνπξηζηηθέο αλάγθεο νξγάλσζε ε ζηφρεπζε ζε ζπγθεθξηκέλα ηκήκαηα ηεο αγνξάο Ζ γξήγνξε αχμεζε ηεο δήηεζεο γηα πξντφληα πνπ ζπλδένληαη κε ηηο Δηδηθέο θαη Δλαιιαθηηθέο Μνξθέο Σνπξηζκνχ επέβαιιε ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη πξνζαξκνγέο ζηα λέα δεδνκέλα. Ζ νκάδα θηλήηξσλ πνπ πξνζδηνξίδεη ηνλ ηχπν ηνπ ηαμηδηνχ θαη ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ ηνπξίζηα θαζνξίδεη θαη ηελ επηινγή κηαο ή πεξηζζφηεξσλ εηδηθψλ ή ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Ο ζπζρεηηζκφο κεηαμχ ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ ηνπ ηφπνπ ππνδνρήο, θαζψο θαη ηεο ηνπξηζηηθήο νξγάλσζεο ησλ δσλψλ πξνέιεπζεο, ηεο ηκεκαηνπνίεζεο ηεο πειαηείαο θαη ηνπ πξνθίι ησλ ηνπξηζηψλ, απνδεηθλχεηαη απαξαίηεηε φζνλ αθνξά ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ εκπνξηθνπνίεζε απηψλ ησλ κνξθψλ. Απαξαίηεηε ζεσξείηαη πιένλ ε παξαγσγή λέσλ πξντφλησλ πνπ απεπζχλνληαη ζηε δήηεζε ζπγθεθξηκέλσλ Δηδηθψλ θαη Δλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Σνπξηζκνχ (ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο, νηθνηνπξηζκφο, θ.α.), λέσλ ππεξεζηψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ ζε παξαδνζηαθά πξντφληα (π.ρ. παθέηα ηνπξηζκνχ δηαθνπψλ ζε ζπλδπαζκφ κε θάπνηα εηδηθή ή ελαιιαθηηθή κνξθή, φπσο ηακαηηθφ, πνιηηηζκηθφ ηνπξηζκφ, θ.α.) θαζψο θαη ε αλάδεημε θαη πξνβνιή ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ πνπ δηαζέηνπλ ζεκαληηθφ πινχην ζε πφξνπο Δηδηθψλ θαη Δλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Σνπξηζκνχ. Σα μελνδνρεία απαηηείηαη λα πξνρσξήζνπλ ζε βειηησηηθέο αιιαγέο θαη λα πξνζζέζνπλ ζηαδηαθά ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζην λέν ηχπν ηνπξίζηα, φπσο γηα παξάδεηγκα ρψξνπο γηα άζιεζε, ζπλέδξηα θ.α. Σέινο, ηα ηνπξηζηηθά πξαθηνξεία πξέπεη λα πξνζθέξνπλ φιν θαη κεγαιχηεξε πνηθηιία πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ησλ Δηδηθψλ θαη Δλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Σνπξηζκνχ ζε αληαγσληζηηθέο ηηκέο (Κνθθψζεο et al 2011). Ζ εκθάληζε θαη θαζηέξσζε ησλ λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ "θνηλσληθά ππεχζπλνπ" ηνπξηζκνχ, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ νπνίνπ ηφζν νη ηνπξίζηεο φζν θαη νη θάηνηθνη έρνπλ δηθαηψκαηα αιιά θαη ππνρξεψζεηο, κε απνηέιεζκα λα ζεσξνχληαη νπζηαζηηθά "ζπλππεχζπλνη" γηα ηελ ηειηθή δηακφξθσζε ηνπ ηνπηθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Δθηηκάηαη φηη ε πηνζέηεζε απηνχ ηνπ ηχπνπ ηνπξηζκνχ, ηφζν ζηελ νξγάλσζε ηνπ ηαμηδηνχ απφ ηηο επηρεηξήζεηο, φζν θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ ηνπξηζηψλ αιιά θαη ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ, ζα νδεγήζεη ζε έλα ηζφξξνπν πξφηππν ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, κε βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ην ζεβαζκφ ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ηδηαηηεξνηήησλ, ηελ θαιχηεξε γλσξηκία ηνπξηζηψλ θαη θαηνίθσλ, ηελ αλάδεημε ελφο ηδηαίηεξνπ ηχπνπ ηαμηδηψλ κε πνηνηηθά θαη ηζφξξνπα ραξαθηεξηζηηθά (Κνθθψζεο et al. 2011). Ζ αλάπηπμε ησλ Δηδηθψλ θαη Δλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Σνπξηζκνχ αλέδεημε επίζεο ην δήηεκα ηεο ηνπηθφηεηαο ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, θαζψο νη Μνξθέο απηέο Σνπξηζκνχ πξνβάινπλ λένπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο νη 9

12 νπνίνη δηαζέηνπλ εμεηδηθεπκέλνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο (π.ρ. εζληθνχο δξπκνχο, πγξνβηφηνπνπο, παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο). Σν δήηεκα ηεο ηνπηθφηεηαο ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζπλδέεηαη κε ηελ αλάγθε απνθέληξσζεο ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηε δηαρείξηζε ηεο αλάπηπμεο, δηαζθαιίδνληαο ηελ νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ αξκφδησλ ηνπηθψλ θνξέσλ θαη επηηπγράλνληαο θαιχηεξα απνηειέζκαηα κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. (Κνθθψζεο et al. 2011) πλνπηηθά, νη βαζηθέο δηαθνξέο ηνπ ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ απφ ηνλ καδηθφ επηθεληξψλνληαη ζηα εμήο ζηνηρεία: (βνξψλνπ 2011, Gartner 2001) Ζ ππνδνρή γίλεηαη απφ κηθξήο δπλακηθφηεηαο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο θαη φρη απφ κεγάια μελνδνρεία. Οη θνξείο είλαη θαηά θχξην ιφγν ηνπηθνί θαη φρη κεγάιεο εηαηξείεο μέλεο ζηνλ ηφπν. Οη επηπηψζεηο είλαη ιηγφηεξν αξλεηηθέο ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ θαη ην πεξηβάιινλ θαη είλαη πεξηζζφηεξεο νη πηζαλφηεηεο επλντθήο απνδνρήο απφ ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο Σα νηθνλνκηθά νθέιε παξακέλνπλ ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο θαη δε δηαθεχγνπλ, κέζσ ησλ κεγάισλ εηαηξεηψλ ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ, έμσ απφ ηελ πεξηνρή. 1.3 ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Σν ζχλνιν ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ηεο Διιάδαο (πνιηηηζκηθφ θεθάιαην, θιίκα, λεζησηηθφο ραξαθηήξαο, κήθνο θαη πνηφηεηα ησλ αθηψλ, πνηθηιία θαη έληνλε ελαιιαγή ηεο κνξθήο θαη ηνπ είδνπο ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ππθλφηεηα θαη πνηθηιία ησλ πεξηνρψλ ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάιινπο), ηελ θαζηζηνχλ κνλαδηθή ζηνλ παγθφζκην ηνπξηζηηθφ ράξηε σο πξνο ηηο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ησλ πεξηζζνηέξσλ απφ ηηο ζχγρξνλεο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Ο ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκειηψδεηο ππιψλεο ηεο νηθνλνκίαο, ζπκβάιινληαο άκεζα θαη έκκεζα ζην 16,5% ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο κε ην δηεζλή κέζν φξν λα θπκαίλεηαη πεξίπνπ ζην 11%, ελψ ζπλνιηθή απαζρφιεζε ζηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία ( ζέζεηο εξγαζίαο) αληηζηνηρεί ζην 18,4% ησλ απαζρνινπκέλσλ, κε ηνλ δηεζλή κέζν φξν λα είλαη πεξίπνπ 9% αληίζηνηρα (ΔΣΔ, 2011). Μέρξη ην 2019 ε απαζρφιεζε ζηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία κπνξεί λα απμεζεί ηνπιάρηζηνλ θαηά άηνκα, θαιχπηνληαο ην 100% ησλ αλέξγσλ θαηά ην χκθσλα κε ππνινγηζκνχο ηνπ πλδέζκνπ Διιεληθψλ Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ, κέρξη ην 2019 ε απαζρφιεζε ζηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία κπνξεί λα απμεζεί ηνπιάρηζηνλ θαηά άηνκα, θαιχπηνληαο ην 100% ησλ αλέξγσλ θαηά ην έηνο (Κνθθψζεο et al. 2011, Νηθεηηάδεο 2007, Τπνπξγείν Αλάπηπμεο 2003). 10

13 Πεγή: ΔΣΔ, επεμεξγαζία ζηνηρείσλ Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο Βαζηθά Μεγέζε ηνπ Διιεληθνχ Σνπξηζκνχ πκκεηνρή ζην ΑΔΠ 16,5% (*) 16,9% (*) πκκεηνρή ζηε 18,4% (*) 19,3% (*) ζπλνιηθή απαζρφιεζε Απαζρφιεζε (άκεζε (*) (*) & έκκεζε) Έζνδα 10,5 δηζ. (***) 10,6 δηζ. (***) Αθίμεηο Αιινδαπψλ 16,4 εθαη. 13 εθαη. Μέζε θαηά θεθαιή δαπάλε Μεξίδην Αγνξάο 1,7% Παγθφζκηα 3,3% Δπξψπε 1,9% Παγθφζκηα 3,36% Δπξψπε Δπνρηθφηεηα πγθέληξσζε Πξνζθνξάο 54% αθίμεσλ αιινδαπψλ Ηνχιην επηέκβξην 66% θιηλψλ ζε 4 πεξηνρέο ηεο Διιάδαο (**) μελνδνρεία θιίλεο (**) 11 51,3% αθίμεσλ αιινδαπψλ Ηνχιην - επηέκβξην 52% θιηλψλ ζε 3 πεξηνρέο ηεο Διιάδαο (**) Ξελνδνρεηαθή Τπνδνκή μελνδνρεία θιίλεο (**) Top 5 αγνξέο Γεξκαλία ( ) Ζλ. Βαζίιεην ( ) Ζλ. Βαζίιεην ( ) Γεξκαλία ( ) ΠΓΓΜ ( ) Ηηαιία ( ) Γαιιία ( ) Γαιιία ( ) Ηηαιία ( ) (***) Οιιαλδία ( ) (****) (*) : Πεγή WTTC, (**): Πεγή ΞΔΔ, (***): Πεγή ΣηΔ, (****): Πεγή ΔΤΔ

14 πγθξηλφκελνο ζε παγθφζκην επίπεδν, ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο θαηαγξάθεη ηθαλνπνηεηηθέο επηδφζεηο. χκθσλα κε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (WTO), ε Διιάδα ην 2011 ήηαλ 17ε ζε επίπεδν δηεζλψλ αθίμεσλ θαη 19ε ζε επίπεδν εζφδσλ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ην Παγθφζκην Οηθνλνκηθφ Φφξνπκ (WEF) ην 2011, ε ρψξα καο θαηαιακβάλεη ηελ 29ε ζέζε κεηαμχ 139 ρσξψλ ζην Γείθηε Σαμηδησηηθήο θαη Σνπξηζηηθήο Αληαγσληζηηθφηεηαο, ελψ ζην Γεληθφ Γείθηε Αληαγσληζηηθφηεηαο θαηαιακβάλεη κφιηο ηελ 83ε. Σα ζηνηρεία απηά απνδεηθλχνπλ φηη ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο είλαη έλαο απφ ηνπο ειάρηζηνπο ηνκείο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, ν νπνίνο είλαη αληαγσληζηηθφο ζε παγθφζκην επίπεδν. Πεγή: ΔΣΔ, επεμεξγαζία ζηνηρείσλ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ θαη Παγθφζκηνπ Οηθνλνκηθνχ Φφξνπκ Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηηο κεηνλεθηηθέο θαη απνκνλσκέλεο πεξηνρέο πνπ δελ έρνπλ άιιεο αλαπηπμηαθέο δπλαηφηεηεο, φπσο π.ρ. νη νξεηλέο πεξηνρέο. Οη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο ζηηο νπνίεο αλαπηχζζεηαη ν ηνπξηζκφο επσθεινχληαη πνιιαπιά θαζψο ελζαξξχλεηαη ε δεκηνπξγία έξγσλ ππνδνκψλ (ζπγθνηλσληαθνχ δηθηχνπ. ιηκαληψλ θ.α.) γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ επηζθεπηψλ-ηνπξηζηψλ, δεκηνπξγνχληαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη δίλνληαη θίλεηξα ζηνπο ληφπηνπο γηα αλάπηπμε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Δπίζεο ιφγσ ηνπ ηνπξηζκνχ, βειηηψλεηαη γεληθφηεξα ε πνηφηεηα δσήο ησλ θαηνίθσλ, θαζψο απνθηνχλ πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο πςειφηεξνπ επηπέδνπ ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ (π.ρ. πεξηζζφηεξα ππνθαηαζηήκαηα ηξαπεδψλ, ζπρλφηεξεο ζπγθνηλσληαθέο εμππεξεηήζεηο θ.ιπ.) ε πνιιέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο φπνπ αλαπηχρζεθε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα έρεη παξαηεξεζεί αλαδσνγφλεζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, επνκέλσο ν ηνπξηζκφο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ ελδπλάκσζε ηεο ππαίζξνπ θαη ζηελ απνθέληξσζε. (Κνθθψζεο et al. 2011, Αξακπαηδήο 2006, Σδέλνο & ηηάξαο 2007) 12

15 Ο ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα ζπλέβαιιε ζεκαληηθά ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο, δπζηπρψο φκσο αλαπηχρζεθε κε θχξην γλψκνλα ην γξήγνξν νηθνλνκηθφ φθεινο θαη φρη ηε βησζηκφηεηα ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ρσξίο ζρεδηαζκφ, κε απνηέιεζκα λα έρεη πνιιέο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηνπο ηφπνπο πξννξηζκνχ. Ζ επηθξάηεζε ηνπ κνληέινπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηε ρψξα καο δεκηνχξγεζε ζεκαληηθά πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έληνλε επνρηθφηεηα ζηε δήηεζε, ηελ κε ηζφξξνπε ρσξηθή θαηαλνκή ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κε ηε ζπζζψξεπζε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο θαη αληίζηνηρεο δπζιεηηνπξγίεο, πεξηβαιινληηθέο θαη άιιεο επηπηψζεηο, έιιεηςε θαηάιιειεο ππνδνκήο θαη αλεπάξθεηα εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ ζε πνιινχο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο (Κνθθψζεο et al. 2011). Πεγή: Κνθθψζεο et al

16 Σα παξαπάλσ πξνβιήκαηα θαζψο θαη ε πησηηθή ηάζε ηνπ ηνπξηζκνχ ηε δεθαεηία ηνπ 90 νδήγεζαλ ζηε δηαπίζησζε ηεο αλαγθαηφηεηαο αληηκεηψπηζεο ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηε ρψξα καο, θαζψο θαη ζηε κειέηε γηα βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Έηζη δηαπηζηψζεθε ε αλαγθαηφηεηα ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζε πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν, κε απαξαίηεηε ηε ζπλαίλεζε θαη ηε ζπλεξγαζία αλάκεζα ζε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο θνξείο (θξαηηθφο κεραληζκφο - ηνπηθή θνηλσλία) θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα αλάπηπμεο ελαιιαθηηθψλ θαη πην βηψζηκσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ άξρηζαλ ζηαδηαθά λα απνηεινχλ ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ειιεληθήο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο, θαζψο ζπλδένληαη κε ηελ πξνζηαζία ηεο ηνπηθήο θνπιηνχξαο, ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο, αιιά θαη κε ηελ απνθπγή ηεο ρξήζεο ππεξεζηψλ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. 2. ΒΗΩΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ 2.1 ΒΗΩΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΦΔΡΟΤΑ ΗΚΑΝΟΣΖΣΑ Ζ θάζε κνξθή ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο δηακνξθψλεηαη θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο δήηεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη ηεο πξνζθνξάο. Αλ θαη είλαη δχζθνιν λα εθηηκεζεί εάλ ε αθεηεξία απηήο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη ε δήηεζε ή ε πξνζθνξά (Κνθθψζεο & Σζάξηαο 1999), ζπλήζσο ζεσξείηαη φηη ε αλάπηπμε δηαθφξσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ έρεη σο αθεηεξία ηε δήηεζε λέσλ, δηαθνξεηηθψλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ (Σηφθα 2007). Σν λέν ηνπξηζηηθφ πξντφλ πνπ πξνζθέξεηαη θαη ηείλεη λα απνκαθξχλεηαη απφ ηελ εηθφλα ηνπ κνληέινπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ έρεη άκεζε ζρέζε κε ην θπζηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο ππνδνρήο, αιιά θαη κε ηε βνχιεζε ησλ ππεπζχλσλ ράξαμεο ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο. Σα ζηάδηα φζν θαη νη ξπζκνί αλάπηπμεο ζηηο δηάθνξεο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο εμαξηψληαη απφ ηα ηδηαίηεξα θπζηθά θαη θνηλσληθννηθνλνκηθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (WTO 2000:3) αλαθεξφκελνο ζηελ αεηθνξία, δειψλεη φηη ηα ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα ζα πξέπεη λα αμηνπνηνχληαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε ε επαθφινπζε ρξήζε ηνπο απφ ηηο επεξρφκελεο γελεέο λα κελ εθηίζεηαη ζε θίλδπλν. Αθφκε ζηε «Υάξηα γηα ηνλ Σνπξηζκφ θαη ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε» (Παξάξηεκα), αλαθέξεηαη πσο ν ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα ελαξκνλίδεηαη κε ην θπζηθφ, πνιηηηζκηθφ θαη αλζξψπηλν πεξηβάιινλ. Ζ αξκνλία αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ κε ηελ ζχγρξνλε αλάπηπμε θαη αλάδεημε ηνπ θπζηθνχ, πνιηηηζκηθνχ θαη αλζξψπηλνπ πεξηβάιινληνο, απνηειεί ηνλ πην ζεκαληηθφ ζηφρν ζηνλ νπνίν ζα πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ν ζρεδηαζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ησλ νξεηλψλ φγθσλ (Σηφθα 2007). Ο ζηφρνο απηφο ζα πξέπεη λα είλαη απφξξνηα ελφο νινθιεξσκέλνπ ζρεδηαζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, ν νπνίνο ζα έρεη σο θχξηα επηδίσμή ηνπ ηελ πξνζηαζία ησλ 14

17 ρσξηθψλ ελνηήησλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο θαη ππνδνρήο (Βαξβαξέζνο 1999:65). Κάζε πεξηνρή δηαζέηεη κνλαδηθνχο μερσξηζηνχο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο νη νπνίνη ζα πξέπεη λα αλαδεηρζνχλ κέζα ζηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο ηεο θάζε πεξηνρήο, κέζα απφ ηελ ζπλεξγαζία ησλ θνξέσλ πνπ εθπξνζσπνχλ ηνλ θνηλσληθννηθνλνκηθφ ηζηφ θαη ζεσξείηαη πξναπαηηνχκελε. ηφρνο ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ θαη πξνυπφζεζε αλάπηπμεο είλαη ε δηαθχιαμε ησλ εηδηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηφπνπ αθνχ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ είλαη απηά πνπ ζα ηνλ θαηαζηήζνπλ αλαγλσξίζηκν θαη ζα δψζνπλ ηελ δεηνχκελε ηδηαηηεξφηεηα ζην ηνπξηζηηθφ πξντφλ έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ. χκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ (WTO) κε ηνλ φξν θέξνπζα ηθαλφηεηα κηαο ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο ελλνείηαη ν κέγηζηνο δπλαηφο αξηζκφο αηφκσλ πνπ κπνξεί λα θηινμελήζεη ηαπηνρξφλσο έλαο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, ρσξίο λα πξνθαιείηαη θαηαζηξνθή ηνπ θπζηθνχ, νηθνλνκηθνχ, θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη κηα κε απνδεθηή κείσζε ζηελ πνηφηεηα ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ επηζθεπηψλ. Ο φξνο απνηππψλεη ηηο κέγηζηεο δπλαηφηεηεο ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δνκήο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ηεο πεξηνρήο λα «απνξξνθήζνπλ» ζπγθεθξηκέλν φγθν ππνδνκψλ θαη αξηζκνχ ηνπξηζηψλ ρσξίο λα αζθνχληαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ θνηλσλία, ζηελ νηθνλνκία θαη ηελ πνιηηηζηηθή δσή ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο (WTO 1993:23, Αλδξηψηεο 2005:67). Οη πξψηεο αλαθνξέο ζηελ έλλνηα ηεο ρσξηθήο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο είραλ γίλεη απφ ηνλ Lowell Sumner ην 1936 ν νπνίνο αλέθεξε πσο «ηα πάξθα δελ κπνξνχλ λα ππνδερηνχλ απεξηφξηζην αξηζκφ επηζθεπηψλ» θαη φηη ε ρξήζε ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ πξέπεη λα δηαηεξείηαη ζηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηάο ηνπο ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ζα πξέπεη λα ζπλππνινγίδνληαη ε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο θχζεο, ε επεκεξία ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο θαη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ επηζθέπηε. ηφρνο ηεο, είλαη λα ζέζεη εθείλα ηα φξηα θαη λα δεκηνπξγήζεη ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα ηελ αλάπηπμε ελφο κνληέινπ βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηελ πξνζηαζία ησλ θξίζηκσλ θπζηθψλ παξακέηξσλ. Ο πξνζδηνξηζκφο ηεο ρσξεηηθφηεηαο ζε θπζηθέο πεξηνρέο θαη νη δηαθνξνπνηήζεηο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ standards, σο πξνο ηα κεγέζε / αξηζκνχο επηζθεπηψλ, ζπλαξηψληαη άκεζα κε ηα νηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηε ζέζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηηο αζθνχκελεο δξαζηεξηφηεηεο. Καηά ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, ε θέξνπζα ηθαλφηεηα κπνξεί λα ρξεζηκεχεη σο «νδεγφο», λα είλαη δειαδή έλαο ζηαζεξφο δείθηεο αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο ππνβνεζψληαο ηελ εθηίκεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ ηνπξηζηψλ (πηιάλεο 2000). Έηζη ζηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ε θέξνπζα ηθαλφηεηα νξίδεηαη άκεζα κε φξνπο έληαζεο σο ππθλφηεηα θιηλψλ ή ππθλφηεηα ηνπξηζηψλ αλά επηθάλεηα νηθνδνκήζηκεο έθηαζεο ή δηαρείξηζε ηνπξηζηψλ αλά επηθάλεηα αθηήο (Κνθθψζεο 2000). 15

18 2.2 ΒΗΩΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Δ ΟΡΔΗΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ Οη νξεηλέο πεξηνρέο ραξαθηεξίδνληαη σο «κεηνλεθηηθέο» ή «απεηινχκελεο» ρσξηθέο ελφηεηεο, κε ηδηφκνξθα γεσγξαθηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία επηδεηλψλνπλ κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ θαη πεξηνξηζκψλ πνπ θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ νη ηνπηθέο θνηλσλίεο γηα ην κεγαιχηεξν ηκήκα ησλ παξαγσγηθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ. Σα πξνβιήκαηα απηά εληνπίδνληαη θπξίσο ζηε ρακειή απνδνηηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ νηθνλνκηθψλ θιάδσλ, ζηηο αλεπαξθείο θαη πςεινχ θφζηνπο ππνδνκέο, ζηελ πιεζπζκηαθή ζπξξίθλσζε θαη ηελ εγθαηάιεηςε αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. (Παπαγεσξγίνπ 2005) Οη νξεηλνί φγθνη γεληθά ζεσξνχληαη ρσξηθέο ελφηεηεο «ππφ απεηιή» ιφγσ ηεο ζχλζεζήο ησλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ ηνπο πφξσλ, θαζψο επίζεο θαη ηεο επαηζζεζίαο ηνπο απέλαληη ζε εμσγελείο παξάγνληεο θαη ελδνγελείο θξίζεηο (Κνθθψζεο & Σζάξηαο 2001). Οη νξεηλνί φγθνη ραξαθηεξίδνληαη αθφκε σο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο ιφγσ ηεο γεσκνξθνινγίαο ηνπο, ε νπνία θαζηζηά πνιχ δπζρεξέο ην πιαίζην ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη πεξηνξηζκέλνπο ηνπο εθκεηαιιεχζηκνπο πφξνπο. Οη νξεηλνί φγθνη εκθαλίδνπλ έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ ιεηηνπξγηθψλ δπζρεξεηψλ θαη πεξηνξηζκψλ αλαθνξηθά κε ηηο πεξηζζφηεξεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη. Παξάιιεια, φκσο, δηαζέηνπλ αλαμηνπνίεηνπο θπζηθνχο θαη αλζξσπνγελείο πφξνπο, ησλ νπνίσλ ε αμηνπνίεζε θαζνξίδεηαη φρη κφλν απφ ηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ φγθσλ, αιιά θαη ησλ ζπλδενκέλσλ ρσξηθψλ ελνηήησλ (Παπαγεσξγίνπ 2005). Σν θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ζ φιν ηνλ θφζκν είλαη ε πνηθηιία θαη ε πνηθηιφηεηα ζηνπο ηξφπνπο δσήο θαη ηνπο πνιηηηζκνχο πνπ κε ζεβαζκφ δηαηεξνχλ ζηα δηακνξθσκέλα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε αηψλσλ ησλ θαηνίθσλ ηνπο, κε ην θπζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ηνπο πεξηβάιινλ ηνπία θαη ζηα θπηηθά θαη δσηθά είδε πνπ θηινμελνχλ, γεγνλφο πνπ ηηο δηαθνξνπνηεί απφ ηηο πεδηλέο αζηηθέο θαη βηνκεραληθέο πεξηνρέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιχ κεγαιχηεξε θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηζνπεδσηηθή νκνηνκνξθία (Παπαδεκάηνπ & Ρφθνο 2001). Σα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη νξεηλέο πεξηνρέο είλαη: (Παπαγεσξγίνπ 2005) Ζ ρακειή νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ παξαγσγηθψλ θιάδσλ ε νπνία αδπλαηεί λα πξνζεγγίζεη ην επίπεδν ησλ αληηζηνίρσλ θιάδσλ πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνη ζε αζηηθέο ή πεδηλέο αγξνηηθέο δψλεο. Ζ κηθξή αληαγσληζηηθφηεηα ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ επηδεηλψλεηαη πεξαηηέξσ απφ ην πλεχκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Σα γεσκνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ζπλεπάγνληαη αλεπαξθείο θαη πςεινχ θφζηνπο ππνδνκέο. 16

19 Ζ φιν θαη πην έληνλε πιεζπζκηαθή ζπξξίθλσζε ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ θαη εγθαηάιεηςε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ησλ νξεηλψλ φγθσλ επηδεηλψλεη ην πιαίζην δξαζηεξηνηήησλ. Παξάιιεια κε ηα παξαπάλσ κεηνλεθηήκαηα, νη νξεηλνί φγθνη παξνπζηάδνπλ θαη έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ πιενλεθηεκάησλ (Ηαθσβίδνπ 2000) ηα νπνία κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: ηε βηψζηκε αμηνπνίεζε θαη θαηάιιειε εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηελ αλάπηπμε ελφο αξηζκνχ δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο αληαπνθξίλνληαη ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ λέσλ αλαγθψλ ησλ «κεηαβηνκεραληθψλ» θνηλσληψλ, φπσο ν νξεηλφορηνλνδξνκηθφο ηνπξηζκφο, ν αγξνηνηνπξηζκφο, ηα ζπνξ θαη νη δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο, θηι. (Παπαγεσξγίνπ 2005). Ζ απνκφλσζε πξνζέθεξε ζηηο νξεηλέο θνηλφηεηεο ηελ επηβίσζε, βαζηδφκελε ζηελ απηάξθεηα πφξσλ, ε νπνία είρε σο πξνυπφζεζε ηελ άξηζηε γλψζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ ληφπησλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ εηδψλ, ηηο ηδηφηεηέο ηνπο θαη ηηο ρξήζεηο ηνπο (Σηφθα 2007) Ο θπζηθφο πινχηνο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ζπκβαδίδεη κε ηνλ πνιηηηζκηθφ ηνπο πινχην. Ζ ηδηαίηεξε δηαρείξηζε επί ρξφληα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηηο έσο πξηλ ιίγν θαηξφ παξαδνζηαθέο νξεηλέο θνηλσλίεο θαζηζηνχλ ηηο νξεηλέο πεξηνρέο αθελφο κελ ζεκαληηθέο εζηίεο βηνπνηθηιφηεηαο, παλίδαο θαη ρισξίδαο θαη αθεηέξνπ ηηο θαζηζηνχλ ηδηαίηεξα επάισηεο θαη εχζξαπζηεο ζε θάζε εηζβνιή. Οη νξεηλνί φγθνη απνηεινχλ πιένλ δεκνθηιείο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο ηδίσο γηα ηελ άζθεζε δξαζηεξηνηήησλ ηνπ νξεηλνχ θαη ρεηκεξηλνχ ηνπξηζκνχ. Ο νξεηλφο ηνπξηζκφο αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο ππαίζξηαο αλαςπρήο θαη ηνπξηζκνχ πνπ εθδειψλεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ησλ ρψξσλ ππνδνρήο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ επηζπκνχλ λα αλαπηχμνπλ απηήο ηεο κνξθήο ηνπξηζκφ (Ζγνπκελάθεο 1997). ηνλ νξεηλφ ηνπξηζκφ ππάγεηαη ν ρεηκεξηλφο ηνπξηζκφο ν νπνίνο θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ ρεηκεξηλψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ρεηκεξηλψλ αζιεκάησλ. Ζ ηαρχηεηα αλάπηπμεο ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, ε δηάρπζε ηεο πιεξνθνξίαο θαη ε «ιατθνπνίεζε» ηνπ νξεηλνχ θαη ηδηαίηεξα ηνπ ρηνλνδξνκηθνχ ηνπξηζκνχ ψζεζαλ έλα κεγάιν κέξνο νξεηλψλ ρσξηθψλ ελνηήησλ λα κεηαηξαπεί ζε δεκνθηιείο ρεηκεξηλνχο πξννξηζκνχο (Βαξβαξέζνο & σηεξηάδεο 2004). Ο νξεηλφο ηνπξηζκφο αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ππαίζξηαο αλαςπρήο θαη ηνπξηζκνχ πνπ εθδειψλεηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο ηνπξηζηψλ πνπ επηζπκνχλ λα αλαπηχμνπλ απηήο ηεο κνξθήο ηνπξηζκφ. ηηο νξεηλέο πεξηνρέο, ην θχξην πξντφλ πνπ πξνζθέξεηαη είλαη ν ηνπξηζκφο ρηνλνδξνκηθψλ αζιεκάησλ θαη κάιηζηα ππφ ζπλζήθεο πίεζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαηά ηα αββαηνθχξηαθα ή θαηά ηηο δηαθνπέο ησλ Υξηζηνπγέλλσλ. Ο ρηνλνδξνκηθφο ηνπξηζκφο, σο ηνπξηζκφο έληαζεο, δελ κπνξεί λα εθαξκφδεηαη ζε φιεο ηηο ρσξηθέο ελφηεηεο κε ηελ ίδηα έληαζε θαη έθηαζε. Σα αζιήκαηα ρηνληνχ δεκηνπξγνχλ πηέζεηο ζην πεξηβάιινλ γηα ηελ 17

20 κηθξή ρξνληθή πεξίνδν θαηά ηελ νπνία εμαζθνχληαη θαζψο θηινμελείηαη εμαηηίαο ηνπο κεγάινο αξηζκφο επηζθεπηψλ ζε κηθξή ρξνληθή πεξίνδν ηδηαίηεξα ηα αββαηνθχξηαθα. Ο ζρεδηαζκφο θαη ε αλάπηπμή ηνπ ρηνλνδξνκηθνχ ηνπξηζκνχ εμαξηψληαη απφ ηα γεσκνξθνινγηθά δεδνκέλα ηεο πεξηνρήο θαη ηνπ πεξηνξηζκνχ πνπ ζέηνπλ ζε δίθηπα ζπγθνηλσλίαο, εγθαηαζηάζεηο θηινμελίαο θαη εγθαηαζηάζεηο ρηνλνδξνκηθψλ αζιεκάησλ (Σηφθα 2007). Πεξηνξηζκνχο ζέηνπλ αθφκα ζεζκνζεηεκέλα πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, εζληθνί δξπκνί, θαηαθχγηα αγξίσλ δψσλ αιιά θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ. Κνηλφο ζηφρνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηνπξηζκνχ έληαζεο είλαη ε επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ θαζψο θαη ε άκβιπλζε ησλ αζθνπκέλσλ πηέζεσλ ζε θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Οη νξεηλνί ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε επνρηθφηεηα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπο ζηεξίδεηαη ζηελ άζθεζε δξαζηεξηνηήησλ θπξίσο θαηά ηελ ρεηκεξηλή πεξίνδν. Δπεηδή νξεηλφο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο θαη ρεηκεξηλή πεξίνδνο είλαη ζπλπθαζκέλα κε ηελ έλλνηα ηνπ «ski», νη νξεηλνί πξννξηζκνί ζηνλ αλαπηπμηαθφ ηνπο ζρεδηαζκφ ζέηνπλ ζαλ ζηφρν ηελ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ εκπινπηίδνληαο θαη δηαθνξνπνηψληαο ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ πνπ δηαζέηνπλ (Σηφθα 2007). Πνιινί νξεηλνί πξννξηζκνί έρνπλ θαηνξζψζεη λα επηκεθχλνπλ ηελ ηνπξηζηηθή ηνπο πεξίνδν κε ζπλερή εκπινπηηζκφ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνπο πξντφληνο, κε ζπκπιεξσκαηηθά πξντφληα ηα νπνία κπνξνχλ λα βξνπλ εθαξκνγή ζε νξεηλέο πεξηνρέο φπσο πνδειαζία, πεδνπνξία, αλαξξίρεζε, δηαδξνκέο 4x4, ππαίζξηα δηαβίσζε θ.ά. πκπιεξσκαηηθέο ιεηηνπξγίεο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ε δεκηνπξγία αζιεηηθνχ πξνπνλεηηθνχ θέληξνπ γηα ηελ πξνεηνηκαζία αζιεηηθψλ νκάδσλ ή ε θαηαζθεπή πξνηχπσλ θαηαζθελσηηθψλ κνλάδσλ, ε εθκεηάιιεπζε ηακαηηθψλ πεγψλ κε ηε δεκηνπξγία ζχγρξνλσλ θέληξσλ πγείαο ζχκθσλα κε δηεζλή πξφηππα. Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηελ ηνπηθή νξεηλή θνηλφηεηα (π.ρ. πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο) ζεσξνχληαη ζπκπιεξσκαηηθέο ηνπξηζηηθέο ιεηηνπξγίεο εθφζνλ ζπκκεηέρνπλ ζ απηέο νη επηζθέπηεο θαη δελ αιινηψλνπλ ην ηνπηθφ θνηλσληθφ, πνιηηηζηηθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Ο νξεηβαηηθφο ηνπξηζκφο είλαη κία ελαιιαθηηθή κνξθή ηνπξηζκνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο νη ηνπξίζηεο αλαπηχζζνπλ νξεηβαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή παξαθνινπζνχλ νξεηβαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ δξαζηεξηφηεηα απηή πεξηιακβάλεη ηεο ζπλήζσο δχζθνιεο αλαξξίρεζεο ζε ςειά βνπλά κε ηε ρξήζε ησλ θάησ θαη πάλσ άθξσλ ηνπ ζψκαηνο θαη ζπρλά κε ηε ρξήζε εηδηθνχ εμνπιηζκνχ. Ο νξεηβαηηθφο ηνπξηζκφο είλαη κηα κνξθή ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ κηθξή ζε κέγεζνο θαη πξνζηηή κφλν ζηνπο νξεηβάηεο (Παπαγεσξγίνπ 2005). Ζ ππνδνκή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ νξεηβαηηθφ ηνπξηζκφ είλαη ηα νξεηβαηηθά θαηαθχγηα πνπ έρνπλ εγθαηαζηήζεη δηάθνξνη νξεηβαηηθνί ζχλδεζκνη ζηα βνπλά ησλ πεξηνρψλ ηνπο πνπ θηινμελνχλ νξεηβάηεο. Πνιιά απφ απηά ηα θαηαθχγηα είλαη εθνδηαζκέλα κε ζπληεξεκέλα 18

21 ηξφθηκα θαη λεξφ κε εγθαηαζηάζεηο ζέξκαλζεο (ηδάθη κε μχια) γηα λα κπνξνχλ λα ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο δηακνλήο θαη δηαηξνθήο ησλ νξεηβαηψλ. Σν ηνπξηζηηθφ νξεηβαηηθφ πξντφλ είλαη ίζσο κνλαδηθφ αιιά θαη δπζπξφζηην. Γπζπξφζηην απφ νηθνλνκηθή άπνςε, κηα θαη ν νξεηβαηηθφο εμνπιηζκφο θαζψο θαη ε εθπαίδεπζε θνζηίδνπλ πνιχ αθξηβά. Παξά ηηο δπζθνιίεο φκσο ηα ηειεπηαία ρξφληα πιεζαίλνπλ νη νξεηβαηηθνί ζχιινγνη θαη ηα κέιε ηνπο. Ζ ηάζε ζηξνθήο πξνο ηε θχζε παξαθηλεί πνιινχο αλζξψπνπο λα πξνηηκνχλ ηελ απιή νξεηβαζία θαη λα απνιακβάλνπλ κέζσ απηήο ηα ειιεληθά βνπλά. Ζ ζηφρεπζε ζηε δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο έηζη ψζηε λα πξνζηαηεχεηαη θαη λα αλαδεηθλχεηαη κέζα απφ αλαπηπμηαθέο ελέξγεηεο, ζεσξείηαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ φγθσλ. Οη ηδηαίηεξεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηηο πιεζπζκηαθέο ελφηεηεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ζέηνπλ σο πξνυπφζεζε αλάπηπμεο, ηελ ελαξκφληζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κε ηηο ππάξρνπζεο ζπλζήθεο, έηζη ψζηε λα κελ αιινηψλεηαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη λα απνθεχγεηαη ε δεκηνπξγία θιίκαηνο δπζαξέζθεηαο απέλαληη ζε φπνηα αλαπηπμηαθή πξνζπάζεηα (Σηφθα 2007). Ζ πξνζπάζεηα δηαηήξεζεο ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ πξνζηαηεχεη ζπκπιεξσκαηηθά ηνπξηζηηθά πξντφληα ηνπ νξεηλνχ ηνπξηζκνχ φπσο ε αξρηηεθηνληθή, ιατθά δξψκελα, θαιιηέξγεηεο κηθξήο θιίκαθαο θαη παξαγφκελα πξντφληα. 2.3 ΒΗΩΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Δ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ έρεη δψζεη ε Γηεζλήο Έλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο θαη ησλ Φπζηθψλ Πφξσλ (IUCN) (Furze et al, 1996:26) σο πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή ελλνείηαη «Μηα ρεξζαία θαη/ή ζαιάζζηα έθηαζε κε ηδηαίηεξα νηθνινγηθά ή θαη ηνπηθά ραξαθηεξηζηηθά, αθηεξσκέλε ζηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο βηνινγηθήο πνηθηιφηεηαο θαη ησλ θπζηθψλ θαη ζπλαθψλ πνιηηηζηηθψλ πφξσλ γηα ηελ παξνχζα θαη ηηο κειινληηθέο γεληέο, ε νπνία ππφθεηηαη ζε εηδηθφ θαζεζηψο δηαρείξηζεο κε λνκηθά κέζα ή άιινπο απνηειεζκαηηθνχο ηξφπνπο». (Πάηθνπ 2005, Αιεμάλδξνπ 2010) αλ πξψηε ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα γηα ηελ θαηνρχξσζε ηνπ ζεζκνχ ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε παγθφζκην επίπεδν, ζεσξείηαη κηα πξάμε ηνπ Κνγθξέζνπ ησλ ΖΠΑ ην 1872, κε ηελ νπνία κηα κεγάιε έθηαζε ζηελ πεξηνρή Yellowstone ραξαθηεξίζηεθε σο Δζληθφ Πάξθν. (Υαηδεζηάζε & Ηζπηθνχδε 1995, Μπίηνο 2009) Ζ ζεζκνζέηεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ αλαγλσξίδεηαη δηεζλψο σο έλα απνηειεζκαηηθφ κέζν γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, αιιά θαη ηελ έκκεζε ζηήξημεησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Οη ζχγρξνλνη ζηφρνη ίδξπζεο ησλ Πξνζηαηεπφκελσλ Πεξηνρψλ πεξηιακβάλνπλ: 19

22 Πξνζηαζία ησλ ελδηαηηεκάησλ Γηαηήξεζε ηεο γελεηηθήο βηνπνηθηιφηεηαο (γελεηηθά απνζέκαηα) Πξνψζεζε ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο Γηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ, παξαδνζηαθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ Πξνψζεζε ηεο Δθπαίδεπζεο ζε ηνπηθφ θαη επξχηεξν επίπεδν Αλαςπρή θαη αλάπηπμε «βηψζηκνπ» ηνπξηζκνχ θαη άιισλ ζπκβαηψλ δξαζηεξηνηήησλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο Αεηθνξηθή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο δελ είλαη νκνηνγελείο εθηάζεηο κε παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά. Κάζε ηέηνηα πεξηνρή έρεη ηα δηθά ηεο ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπλεπψο, ν ηξφπνο δηαρείξηζεο θαζεκηάο ζα πξέπεη λα δηαθέξεη. Τπάξρνπλ πεξηνρέο πνπ πεξηιακβάλνπλ αδηαηάξαρηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα θαη άιια αλζξσπνγελή, ηνπία κε ηδηαίηεξε αμία ή θαη ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθψλ. Αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηεο πεξηνρήο, θαζνξίδνληαη δηαθνξεηηθνί ζθνπνί θαη κε δηαθνξεηηθή έληαζε ζε θάζε πεξίπησζε. Σα βαζηθά γλσξίζκαηα ησλ πεξηνρψλ πνπ επηιέγνληαη γηα πξνζηαζία ζπλνςίδνληαη ζηα παξαθάησ (Υαηδεζηάζε & Ηζπηθνχδε 1995): είλαη εθηάζεηο ρεξζαίεο ή πδάηηλεο, πεξηέρνπλ ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά (θπζηθά, νηθνινγηθά, ηνπηθά) θαη είλαη πνιχηηκεο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο θπζηθήο θιεξνλνκηάο θάζε ρψξαο έρνπλ εηδηθή λνκνζεηηθή πξνζηαζία πνπ θαηνρπξψλεη ηελ θαηάιιειε δηαρείξηζή ηνπο, ε πξνζηαζία θαη ε θαηάιιειε δηαρείξηζή ηνπο θαηνρπξψλεηαη απφ ηελ πνιηηεία, εθηφο απφ ηελ ηδηαίηεξε νηθνινγηθή ζεκαζία ηνπο, εμππεξεηνχλ επίζεο επξχηεξεο θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο θαη νηθνλνκηθέο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ (αλαςπρή, ηνπξηζκφ, παξαηήξεζε άγξηαο παλίδαο θ.α.), απνηεινχλ θνηλφ αγαζφ. Ζ Γηεζλήο Έλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο (IUCN) ζηνλ θαηάινγν ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηα Δζληθά Πάξθα θαη ηηο Πξνζηαηεπφκελεο Πεξηνρέο (Furze et al 1996:26) ηαμηλφκεζε ηηο θαηεγνξίεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζχκθσλα ηνπο δηαρεηξηζηηθνχο ζθνπνχο ησλ ηνπνζεζηψλ. Έηζη έρνπκε έμη θαηεγνξίεο δηαρείξηζεο: 20

23 1. Απζηεξψο Φπζηθφ Καηαθχγην/ Πεξηνρή Πξνζηαζίαο Άγξηαο Εσήο: γηα επηζηεκνληθνχο θπξίσο ζθνπνχο ή ζθνπνχο πξνζηαζίαο ηεο Άγξηαο Εσήο 2. Δζληθφ Πάξθν: θπξίσο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ νηθνζπζηήκαηνο κε ηαπηφρξνλε πξνζθνξά δξαζηεξηνηήησλ αλαςπρήο. 3. Δζληθά Μλεκεία: θπξίσο γηα ηε δηαηήξεζε ζπγθεθξηκέλσλ θπζηθψλ γλσξηζκάησλ 4. Δλδηαίηεκα/ Πεξηνρή Γηαρείξηζεο Δηδψλ: γηα ηε δηαηήξεζε κε δηνηθεηηθή κεζνιάβεζε 5. Πξνζηαηεπφκελν Ζπεηξσηηθφ/ Θαιάζζην Σνπίν: γηα ηε δηαηήξεζε αιιά θαη ηελ παξνρή δξαζηεξηνηήησλ αλαςπρήο ζην επεηξσηηθφ/ ζαιάζζην ηνπίν 6. Πξνζηαηεπφκελε Πεξηνρή Γηαρείξηζεο Πφξσλ: θπξίσο γηα ηε βηψζηκε ρξήζε ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ. Ο φξνο ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ είλαη ν πην θαζηεξσκέλνο ηχπνο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο θαη είλαη θαη ε θαηεγνξία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν παγθνζκίσο γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπξηζηηθψλ ζθνπψλ (Ceballos-Lascurain 1996:32). Οη θχξηεο πεξηνρέο γηα αλάπηπμε "ηνπξηζκνχ ζηε θχζε" είλαη εθείλεο πνπ έρνπλ λφκηκε πξνζηαζία, θαζψο κπνξνχλ λα εγγπεζνχλ φηη ζα παξέρνπλ ηηο "ππεξεζίεο" ηνπο ζε βάζνο ρξφλνπ. (Πάηθνπ 2005) ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Ο ζεζκφο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηελ Διιάδα εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά κε ην Ννκνζέηεκα Ν. 4173/1929 «πεξί πξνζηαηεπηηθψλ δαζψλ», ελψ αθνινχζεζε ε πξψηε πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο κε ηελ έθδνζε ηνπ Ν. 856/1937 ην 1937, "Πεξί Δζληθψλ Γξπκψλ" θαη ην 1938 ηδξχζεθε ν πξψηνο Δζληθφο Γξπκφο ζηνλ ιπκπν (Φνπζηέξε 2012, Μπίηνο 2009). Ζ πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζήζεθε ζηα πξψηα ζηάδηα ηνπ ζεζκνχ ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ήηαλ ε απφιπηε πξνζηαζία θπζηθψλ πεξηνρψλ θαη ν απνθιεηζκφο ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ. ηελ πνξεία, ε πξνζέγγηζε απηή εγθαηαιείθζεθε θαη έδσζε ηε ζέζε ηεο ζηελ αληίιεςε ηεο ελζσκάησζεο ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη ηεο ζηελήο ζχλδεζεο ηεο πξνζηαζίαο κε ηελ αεηθνξηθή ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. εκαληηθφ βήκα πξνο ηε λέα απηή αληίιεςε απνηέιεζε ν Ν. 1650/ , ν νπνίνο ζην θεθάιαην Γ «γηα ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ηνπ ηνπίνπ» πεξηέρεη δχν ζεκαληηθέο ξπζκίζεηο ζηα άξζξα 18, 19, 21 θαη 22. Ζ πξψηε 21

24 αλαθέξεηαη ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε πέληε ππνθαηεγνξίεο: - πεξηνρή απφιπηεο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, - πεξηνρή πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, - εζληθφ πάξθν, - πξνζηαηεπφκελνο θπζηθφο ζρεκαηηζκφο θαη πξνζηαηεπφκελν ηνπίν θαη - πεξηνρή νηθναλάπηπμεο. Ζ δεχηεξε ξχζκηζε αθνξά ηνλ θαζνξηζκφ εηδηθήο δηαδηθαζίαο θήξπμεο θαη δηαρείξηζεο ησλ λέσλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζην άξζξν 24 ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λφκνπ ζηελ παξ. 1, θαζνξίδεηαη φηη «Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο. Σν Κξάηνο ππνρξενχηαη λα ιακβάλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα πξνο δηαθχιαμε ηνπ». (Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο, ΦΔΚ 160/ Α Σεχρνο). Με ηνλ παξαπάλσ λφκν πξνβιέπεηαη ε ζχζηαζε εμεηδηθεπκέλνπ Φνξέα Γηαρείξηζεο, ν νπνίνο ζα έρεη ηελ επζχλε γηα θάζε πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή (Παπαθσλζηαληίλνπ & κπαξνχλεο 2008). Σαπηφρξνλα, κε ηελ είζνδν ηεο ρψξαο καο ζηελ ΔΟΚ ελεξγνπνηνχληαη δχν ζεκαληηθέο θνηλνηηθέο νδεγίεο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο (Γθάζεο 2003) : Ζ νδεγία 79/409/ΔΟΚ «Γηα ηε δηαηήξεζε ησλ άγξησλ πηελψλ» θ Ζ νδεγία 92/43/ΔΟΚ «Γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο». Έηζη, ηδξχζεθαλ δηάθνξεο θαηεγνξίεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, είηε κέζσ ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπο κε βάζε ηελ ηζρχνπζα εζληθή λνκνζεζία, είηε κε ηελ θαηνρχξσζή ηνπο ζην πιαίζην δηεζλψλ ζπκβάζεσλ ηηο νπνίεο έρεη θπξψζεη ε ρψξα θαη δηεζλψλ ή Δπξσπατθψλ πξσηνβνπιηψλ. Φπζηθά, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο παξαηεξείηαη αιιειεπηθάιπςε κεηαμχ ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε εζληθφ, επξσπατθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. χκθσλα κε ηελ εζληθή λνκνζεζία (Ν. 1650/86), γηα ηελ θήξπμε ησλ πεξηνρψλ σο πξνζηαηεπφκελσλ, πξναπαηηείηαη ε εθπφλεζε -θαη θπζηθά έπεηηα ε έγθξηζε απφ ην αξκφδην Τπνπξγείν αθνχ ιάβεη ππφςε ηνπ ηηο γλψκεο φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ, Δηδηθψλ Πεξηβαιινληηθψλ Μειεηψλ (ΔΠΜ). Οη κειέηεο απηέο απνγξάθνπλ ηηο θπζηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη άιιεο παξακέηξνπο ηεο ππφ κειέηε πεξηνρήο θαη πξνηείλνπλ ρέδηα Ννκνζεηεκάησλ θήξπμήο ηνπο σο πξνζηαηεπφκελεο, θαζψο θαη ηνπο γεληθνχο φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο φζνλ αθνξά ηηο παξαγσγηθέο θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο, κε γλψκνλα ηηο νηθνινγηθέο απαηηήζεηο ησλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη ησλ εηδψλ κε ζεκαληηθή παξνπζία ζηελ πεξηνρή κειέηεο 22

25 (Φνπζηέξε 2012). Σα ηκήκαηα ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ κε ηδηαίηεξε θπζηθή αμία απνηεινχλ ζπλήζσο θεληξηθφ ηκήκα κηαο πεξηνρήο, ζηελ νπνία ηα αλαγθαία κέηξα πξνζηαζίαο θιηκαθψλνληαη θαηά δψλεο. Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο δηέπνληαη απφ θαλνληζκνχο δηνίθεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ζηνπο νπνίνπο θαζνξίδνληαη ηα αλαγθαία κέηξα νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ αληηθεηκέλσλ θαη εμεηδηθεχνληαη νη γεληθνί φξνη θαη πεξηνξηζκνί άζθεζεο δξαζηεξηνηήησλ θαη εθηέιεζεο έξγσλ πνπ θαζνξίδνληαη κε ην λνκνζέηεκα θήξπμεο ησλ πεξηνρψλ. Δπίζεο, θαηαξηίδνληαη πεληαεηή ζρέδηα δηαρείξηζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Με ηα ζρέδηα απηά πξνζδηνξίδνληαη, ζην πιαίζην ησλ γεληθφηεξσλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ, πνπ ηίζεληαη ζηα λνκνζεηήκαηα θήξπμεο, νη θαηεπζχλζεηο θαη νη πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ εθαξκνγή ησλ έξγσλ, δξάζεσλ θαη κέηξσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή πξνζηαζία θαη δηαρείξηζε ησλ θαηά πεξίπησζε πξνζηαηεπφκελσλ αληηθεηκέλσλ. Σα ρέδηα Γηαρείξηζεο ζπλνδεχνληαη απφ πξνγξάκκαηα δξάζεο. Δπηπξφζζεηα ζηελ θήξπμε ησλ πεξηνρψλ σο πξνζηαηεπφκελσλ ζε εζληθφ επίπεδν, πξνσζείηαη ε δηαρείξηζή ηνπο θαη κέζσ ησλ Δηδηθψλ Υσξνηαμηθψλ ρεδίσλ, ησλ Γαζηθψλ Γηαρεηξηζηηθψλ ρεδίσλ θαη ησλ ζρεηηθψλ αγξνπεξηβαιινληηθψλ κέηξσλ. Με ππνπξγηθή απφθαζε επηβάιιεηαη ε ππνρξέσζε ζχληαμεο κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ πξνθεηκέλνπ λα ρνξεγεζεί άδεηα γηα ηε ιεηηνπξγία ελφο κεγάινπ αξηζκνχ επηρεηξήζεσλ πνπ κε ηε δξαζηεξηφηεηα ηνπο κπνξνχλ λα ξππάλνπλ ην πεξηβάιινλ, ε νπνία απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα λνκνζεηηθά κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί ζε εθαξκνγή ηνπ λφκνπ - πιαηζίνπ γηα ην πεξηβάιινλ (Δπζπκηάηνπ Πνπιάθνπ 2004). Σελ εθαξκνγή ησλ αλσηέξσ ζρεδίσλ παξαθνινπζνχλ εηδηθέο ππεξεζίεο φπσο γηα παξάδεηγκα νη Γηεπζχλζεηο Γαζψλ θαη ηα Γαζαξρεία. χκθσλα κε ηελ εζληθή λνκνζεζία, ζηηο πεξηνρέο ηνπ Γηθηχνπ Natura 2000 ε πεξηβαιινληηθή αδεηνδφηεζε πξαγκαηνπνηείηαη ζε δηνηθεηηθφ επίπεδν θαηά έλα βαζκφ πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ην επίπεδν πεξηβαιινληηθήο αδεηνδφηεζεο ησλ αληίζηνηρσλ έξγσλ εθηφο ησλ πεξηνρψλ ηνπ Γηθηχνπ, ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ε αληηθεηκεληθφηεηα, ε κέξηκλα γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ε εμέηαζε ησλ ζπλδπαδφκελσλ επηπηψζεσλ (Ν. 3010/02, ΚΤΑ 11014/703/Φ104/03). Με ηνλ Ν. 3044/02 ηδξχζεθαλ 25 Πεξηνρέο Πξνζηαζίαο κε Φνξέα Γηαρείξηζεο (ΦΓ), πνχ πξνζηέζεθαλ ζηηο δχν πεξηνρέο πνχ είραλ ήδε θεξπρζεί σο πξνζηαηεπφκελεο, κε βάζε ηνχο Ν. 1650/1986 θαη 2742/1999: ην Δζληθφ Θαιάζζην Πάξθν Εαθχλζνπ θαη ην Δζληθφ Πάξθν ρηληά-μαξαζψλα. Σν 2002, κε ην Νφκν 3044, ηδξχζεθαλ νη εμήο Φνξείο Γηαρείξηζεο: (Λάγηνπ 2005: 51-52) 1) Φ.Γ. Γέιηα Έβξνπ 2) Φ.Γ. Γάζνπο Γαδηάο 3) Φ.Γ. Λίκλεο Κεξθίλεο 4) Φ.Γ. Ληκλνζάιαζζαο Μεζνινγγίνπ 23

26 5) Φ.Γ. Γέιηα Αμηνχ Λνπδία Αιηάθκνλα 6) Φ.Γ. Ληκλψλ Κνξψλεηαο Βφιβεο 7) Φ.Γ. Δζληθνχ Θαιαζζίνπ Πάξθνπ Αινλλήζνπ Β. πνξάδσλ 8) Φ.Γ. Γέιηα Νέζηνπ Βηζησλίδαο Ηζκαξίδαο 9) Φ.Γ. ξνπο Πάξλσλα θαη πγξφηνπνπ Μνπζηνχ 10) Φ.Γ. Λίκλεο Πακβψηηδνο Ησαλλίλσλ 11) Φ.Γ. Τγξνηφπσλ Ακβξαθηθνχ 12) Φ.Γ. Τγξνηφπσλ Κνηπρίνπ ηξνθπιηάο 13) Φ.Γ. Δζληθψλ Γξπκψλ Βίθνπ Αψνπ θαη Πίλδνπ 14) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ Πξεζπψλ 15) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ Αίλνπ 16) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ Οιχκπνπ 17) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ ακαξηάο 18) Φ.Γ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ 19) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ Πάξλεζαο 20) Φ.Γ. Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο 21) Φ.Γ. ηελψλ θαη εθβνιψλ Καιακά 22) Φ.Γ. Υεικνχ Βνπξατθνχ 23) Φ.Γ. Οξνζεηξάο Ρνδφπεο 24) Φ.Γ. Καξπάζνπ αξίαο 25) Φ.Γ. Κάξιαο Μαπξνβνπλίνπ Κεθαιφβξπζνπ Βειεζηίλνπ ε φηη αθνξά ηελ εζληθή λνκνζεζία, ε θήξπμε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο πξνζηαζίαο βαζίζηεθε, έσο ην 1986, ζε δηαηάμεηο θπξίσο ηνπ Γαζηθνχ Κψδηθα. Οη Δζληθνί Γξπκνί, ηα Αηζζεηηθά Γάζε θαη ηα Γηαηεξεηέα Μλεκεία ηεο Φχζεο πξνβιέπνληαη απφ ηνλ Ν. 996/1971 πνπ απνηειεί κέξνο ηνπ Ν. 86/1969 «Πεξί Γαζηθνχ Κψδηθνο». Σα Καηαθχγηα Άγξηαο Εσήο, νη Διεγρφκελεο Κπλεγεηηθέο Πεξηνρέο θαη ηα Δθηξνθεία ζεξακάησλ πξνβιέπνληαη απφ ηνλ Ν. 177/75, φπσο απηφο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/1998. Με ηνλ Νφκν Πιαίζην γηα ην Πεξηβάιινλ (Ν. 1650/86), νξίδνληαη πέληε θαηεγνξίεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ: πεξηνρή απφιπηεο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, πεξηνρή πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, εζληθφ πάξθν, πξνζηαηεπφκελνο θπζηθφο ζρεκαηηζκφο θαη πξνζηαηεπφκελν ηνπίν, πεξηνρή νηθναλάπηπμεο. Οη θαηεγνξίεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ζχκθσλα κε ηελ πθηζηάκελε εζληθή λνκνζεζία, είλαη νη αθφινπζεο: Δζληθνί Γξπκνί (Ν. 996/71) Δζληθά Πάξθα (Ν. 1650/86) Αηζζεηηθά Γάζε (Ν. 996/71) Γηαηεξεηέα Μλεκεία ηεο Φχζεο (Ν. 996/71) Καηαθχγηα Άγξηαο Εσήο (Ν. 177/75, φπσο απηφο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) Διεγρφκελεο θπλεγεηηθέο πεξηνρέο (Ν. 177/75, φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) 24

27 Δθηξνθεία ζεξακάησλ (Ν. 177/75, φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) Πεξηνρέο Απφιπηεο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο (Ν. 1650/86) Πεξηνρέο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο (Ν. 1650/86) Πεξηνρέο Οηθναλάπηπμεο (Ν. 1650/86) Πξνζηαηεπφκελνη Φπζηθνί ρεκαηηζκνί θαη Σνπία (Ν. 1650/86) Γαζηθφο Κψδηθαο (Ν. 996/71) ΔΘΝΗΚΟΗ ΓΡΤΜΟΗ Ζ Γηεζλήο Έλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο (I.U.C.N.) θαζνξίδεη γηα ηνπο Δζληθνχο Γξπκνχο ηνπο παξαθάησ ζθνπνχο δηαρείξηζεο: (Μπίηνο 2009) 1. Σε πξνζηαζία θπζηθψλ θαη αηζζεηηθψλ πεξηνρψλ, εζληθήο θαη δηεζλνχο ζεκαζίαο, γηα ηελ εμππεξέηεζε ζξεζθεπηηθψλ, επηζηεκνληθψλ, εθπαηδεπηηθψλ, αλαςπρηθψλ θαη ηνπξηζηηθψλ ζθνπψλ. 2. Σε δηαηψληζε κηαο, φζν ην δπλαηφλ πην θπζηθήο, θαηάζηαζεο αληηπξνζσπεπηηθψλ δεηγκάησλ θπζηνγξαθηθψλ πεξηνρψλ, βηνθνηλνηήησλ, γελεηηθψλ πφξσλ θαη εηδψλ θαη ηε παξνρή νηθνινγηθήο ζηαζεξφηεηαο θαη βηνινγηθήο πνηθηιφηεηαο. 3. Σε δηαρείξηζε ηεο ρξήζεο ησλ πεξηνρψλ απηψλ απφ ηνπο επηζθέπηεο, γηα ηθαλνπνίεζε ησλ πλεπκαηηθψλ, εθπαηδεπηηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη αλαςπρηθψλ αλαγθψλ ηνπο, ζε επίπεδν πνπ λα δηαηεξνχλ ηε θπζηθή ή ηελ ζρεδφλ θπζηθή θαηάζηαζή ηνπο. 4. Σνλ πεξηνξηζκφ θαη ηελ απνηξνπή θαηλνκέλσλ ππεξεθκεηάιιεπζεο θαη άιισλ δξαζηεξηνηήησλ, επηδήκησλ πξνο ηνπο ζθνπνχο αλαθήξπμεο ηνπο. 5. Σε δηαηήξεζε ηνπ ζεβαζκνχ πξνο ηα νηθνινγηθά, γεσκνξθνινγηθά θαη αηζζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία πηζηνπνίεζαλ ηελ αλαθήξπμή ηνπο. 6. Σελ εθηίκεζε ησλ αλαγθψλ ησλ γεγελψλ πιεζπζκψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αεηθνξηθή ρξήζε ησλ πφξσλ ησλ πεξηνρψλ απηψλ, έηζη ψζηε λα κελ επεξεάδεηαη αξλεηηθά θάπνηνο απφ ηνπο ππφινηπνπο ζθνπνχο ηεο δηαρείξηζεο. Οη Δζληθνί Γξπκνί πνηεινχλ ηε ζεκαληηθφηεξε θαηεγνξία πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηελ Διιάδα. Ο φξνο «Δζληθφο Γξπκφο» επηθξάηεζε ζηε ρψξα καο αληί ηνπ «Δζληθνχ Πάξθνπ», πνπ ηζρχεη δηεζλψο επεηδή νη πεξηζζφηεξνη δξπκνί αθνξνχλ δαζηθέο νξεηλέο πεξηνρέο (Γξπκφο ζεκαίλεη «δάζνο δξπψλ», θαζψο θαη «δαζσκέλε πεξηνρή, πνπ θαιχπηεηαη απφ άγξηα βιάζηεζε») ελψ γηα ηηο ζαιάζζηεο πεξηνρέο πνπ πιένλ έρνπλ λνκνζεηεζεί σο πξνζηαηεπφκελεο ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο Θαιάζζην Πάξθν (Φνπζηέξε 2012). Ο πξψηνο εζληθφο δξπκφο πνπ ηδξχζεθε ζηε ρψξα καο ήηαλ ην 1938 ζηνλ ιπκπν (Ν. 856/1937) θαη ηνλ ίδην ρξφλν ζεζκνζεηήζεθε ν Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ. Αθνινχζεζαλ ε Πάξλεζα ην 1961, ην θαξάγγη ηεο ακαξηάο θαη 25

28 ν Αίλνο ην 1962, ε Πίλδνο (Βάιηα-Κάιληα) θαη ε Οίηε ην 1966, ν Βίθνο-Αψνο ην 1973 θαη ηέινο, νη Πξέζπεο θαη ην νχλην ην Σν 1969 ν λφκνο 856/1937 ελζσκαηψζεθε ζην Γαζηθφ Κψδηθα (Ν.Γ. 86/1969, άξζξα 79,80,81) θαη, φπσο ηξνπνπνηήζεθε αξγφηεξα κε ην Ν.Γ. 966/1971 (ΦΔΚ 192 Α) θαη ηζρχεη ζήκεξα, πξνβιέπεη, εθηφο ησλ «Δζληθψλ Γξπκψλ», ηε δπλαηφηεηα ζέζπηζεο δχν αθφκε θαηεγνξηψλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ησλ «Αηζζεηηθψλ Γαζψλ» θαη ησλ «Γηαηεξεηέσλ Μλεκείσλ ηεο Φχζεο». χκθσλα κε ην Ν.Γ. 996/71 (άξζξν 3, παξ.1), «εζληθνί δξπκνί κπνξνχλ λα θεξχζζoληαη δαζηθέο πεξηνρέο, νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, φζνλ αθνξά ηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο ρισξίδαο θαη παλίδαο, ησλ γεσκνξθηθψλ ζρεκαηηζκψλ, ηνπ ππεδάθνπο, ηεο αηκφζθαηξαο, ησλ πδάησλ θαη γεληθά ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπο θαη ησλ νπνίσλ επηβάιιεηαη ε πξνζηαζία, ε δηαηήξεζε θαη ε βειηίσζε ηεο ζχλζεζεο ηεο κνξθήο θαη ησλ θπζηθψλ θαιινλψλ ηνπο, γηα αηζζεηηθή, ςπρηθή θαη πγηεηλή απφιαπζε θαη αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, σο θαη γηα ηε δηελέξγεηα πάζεο θχζεσο επηζηεκνληθψλ εξεπλψλ». Σν εθδηδφκελν Γηάηαγκα γηα ηελ θήξπμε κηαο πεξηνρήο σο εζληθνχ δξπκνχ, θαζνξίδεη επίζεο θαη ηελ πεξηθέξεηα, ηελ έθηαζε θαζψο θαη ηα φξηα ηνπ (Φνπζηέξε 2012). Με θαλνληζκφ πνπ εθδίδεηαη θαη δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο ξπζκίδεηαη ε νξγάλσζε, ε ιεηηνπξγία θαη ε δηαρείξηζε εθάζηνπ εζληθνχ δξπκνχ. Κάζε Δζληθφο Γξπκφο απνηειείηαη (άξζξν 5 ηνπ Ν.Γ. 996/71) απφ ηελ, απφιπηεο πξνζηαζίαο, πεξηνρή ηνπ ππξήλα, ε νπνία ζε θπζηνινγηθέο ζπλζήθεο δελ είλαη κηθξφηεξε απφ ha (εθηάξηα = ζηξέκκαηα), θαη ηελ πεξηθεξεηαθή δψλε, ε νπνία πξέπεη λα θαηαιακβάλεη επηθάλεηα ηνπιάρηζηνλ ίζε κε απηή ηνπ ππξήλα. (Μπίηνο 2009)) ηνλ ππξήλα ε λνκνζεζία επηηξέπεη κφλν ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα, ε παζεηηθή αλαςπρή θαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε κε ηελ απφθηεζε πεξηβαιινληηθήο γλψζεο θαη ελεκέξσζεο ζε πνξίζκαηα εξεπλψλ θαη κειεηψλ, ελψ άιιεο δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε βνζθή, ην θπλήγη θαη ην ςάξεκα απαγνξεχνληαη απζηεξά. Δπίζεο, νπνηαδήπνηε ηδησηηθή πεξηνπζία πνπ βξίζθεηαη εληφο ησλ νξίσλ ηνπ ππξήλα ππφθεηηαη ζε αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε. Αλαιπηηθά απαγνξεχεηαη: ε θάζε κνξθήο παξαρψξεζε πξνο θπζηθά ή λνκηθά πξφζσπα θαη δεκφζηεο ππεξεζίεο γηα ζθνπφ άιινλ απφ απηφλ ηεο ίδξπζεο ηνπ εζληθνχ δξπκνχ. ε αλφξπμε θαη εθκεηάιιεπζε κεηαιιείσλ θαη ιαηνκείσλ, ε απφιεςε νξπθηψλ πξντφλησλ θαη γεληθά ε εθηέιεζε ζπλαθψλ εξγαζηψλ, ή ε θαηαζθεπή ζρεηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ. ε εγθαηάζηαζε νηθηζκψλ, νηθηψλ, αγξνηθηψλ θαη παξαπεγκάησλ, θαζψο θαη ε θαηαζθεπή νπνηνπδήπνηε έξγνπ, πιελ απηψλ πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ πξνζηαζία θαη ιεηηνπξγία ηνπ εζληθνχ δξπκνχ, 26

29 φπσο δαζηθά θηίξηα, επηζηεκνληθά εξγαζηήξηα, νδηθφ δίθηπν, δηάλνημε αληηππξηθψλ δσλψλ, θ.ά. ε πινηνκία, θνπή, εθξίδσζε, θαηαζηξνθή, ζπιινγή ή κεηαθνξά θπηηθψλ εηδψλ θαη δαζηθψλ πξντφλrσλ. ε ηνπνζέηεζε δηαθεκηζηηθψλ πηλαθίδσλ νη αλαζθαθέο, επηρσκαηψζεηο, δεηγκαηνιεςίεο θαη θάζε άιιε ελέξγεηα πνπ κπνξεί λ' αιινηψζεη ηνπο γεσκνξθηθνχο ζρεκαηηζκνχο θαη ηηο θπζηθέο θαιινλέο ηνπ δξπκνχ νη βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο γεληθά ε γεσξγηθή θαη δαζνπνληθή εθκεηάιιεπζε, θαηαζθεπή θηηζκάησλ, βνζθή θαη ε θαηαζθεπή θηελνηξνθηθψλ έξγσλ (πoηίζηξεο, ζηέγαζηξα), θπλήγη, ε θνπή, ην μεξίδσκα, ε ζπιινγή θπηψλ θιπ. θαζψο θαη ε δηάζρηζε κε, θπλεγεηηθφ φπιν ηνπ εζληθνχ δξπκνχ, ςάξεκα, ηνπνζέηεζε δηαθεκηζηηθψλ πηλαθίδσλ θαη αγγειηψλ. ηηο πεξηθεξεηαθέο δψλεο ησλ εζληθψλ δξπκψλ, πνπ είλαη πεξηνρέο πεξηνξηζκέλεο πξνζηαζίαο, δελ ππάξρνπλ ηφζνη πεξηνξηζκνί αιιά δίλεηαη ε δηθαηνδνζία ζηελ αξκφδηα ηνπηθή Γαζηθή Τπεξεζία λα ιάβεη φπνηα κέηξα ζεσξεί απαξαίηεηα γηα ηελ δηαζθάιηζε ησλ ζθνπψλ ίδξπζεο ηνπ Γξπκνχ (Trakolis 2001). Αλαιπηηθφηεξα επηηξέπεηαη (ΤΠΔΚΑ): ε εθηέιεζε έξγσλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ πξνζηαζία θαη ζηελ αχμεζε ή κείσζε ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο, θαζψο θαη ζηε δηαηήξεζε ησλ γεσκνξθηθψλ ζρεκαηηζκψλ θαη ζηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ θαιινλψλ ηνπ δξπκνχ. ε ηερλεηή επέκβαζε ζηνπο γεσκνξθηθνχο ζρεκαηηζκνχο θαη ζηηο θπζηθέο θαιινλέο γηα θαιχηεξε εθκεηάιιεπζε απφ αηζζεηηθή θαη ηνπξηζηηθή άπνςε. ε ίδξπζε εθηξνθείνπ ζεξακάησλ θαη ηρζπνηξνθείσλ γηα αχμεζε ηεο άγξηαο παλίδαο. ε ίδξπζε δαζηθψλ θπησξίσλ θαη δαζηθψλ δεληξνθήπσλ (arboretum). ε θαηαζθεπή ηνπ απαξαίηεηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θαη ρψξσλ ζηαζκεχζεσο απηνθηλήησλ, θαζψο θαη ησλ αλαγθαίσλ δαζηθψλ θηηξηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ, φπσο δαζνθπιαθεία, ππξνθπιάθεηα θαη επηζηεκνληθά εξγαζηήξηα. ε θαηαζθεπή ζεξηλψλ θαη ρεηκεξηλψλ εγθαηαζηάζεσλ, γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ θαηαζθελψζεσλ, ηεο νξεηβαζίαο, ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηνπ αζιεηηζκνχ γεληθά. ε ηνπνζέηεζε πηλαθίδσλ, ε πινηνκία θαη ε βνζθή. 27

30 Τπεχζπλνο θνξέαο γηα ηε θχιαμε ησλ εζληθψλ δξπκψλ είλαη ε Γαζηθή Τπεξεζία. Οη επηζθέπηεο επηηξέπεηαη λα εηζέξρνληαη ζην ρψξν θάησ απφ εηδηθέο ζπλζήθεο γηα επηκφξθσζε, έξεπλα ή αλαςπρή. Ζ επηινγή ησλ πεξηνρψλ πνπ ζα αλαθεξπρζνχλ Δζληθνί Γξπκνί δελ γίλεηαη ηπραία αιιά αθνινπζεί θάπνηα θξηηήξηα πνπ πξέπεη λα πιεξνχληαη. χκθσλα κε ηελ I.U.C.N., ε ππνςήθηα πεξηνρή πξέπεη λα πεξηιακβάλεη αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ησλ ζπνπδαηφηεξσλ πεξηνρψλ, αηζζεηηθψλ ηνπίσλ θαη ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ έζλνπο ζην νπνίν αλήθεη, ελψ ηα θπηηθά θαη δσηθά είδε, νη νηθφηνπνη θαη νη γεσκνξθνινγηθέο ηνπνζεζίεο ζην εζσηεξηθφ ηεο λα είλαη ηδηαίηεξνπ ζξεζθεπηηθνχ, επηζηεκνληθνχ, εθπαηδεπηηθνχ, αλαςπρηθνχ θαη ηνπξηζηηθνχ ελδηαθέξνληνο (Μπίηνο 2009). Σέινο, ε πεξηνρή ζα πξέπεη λα είλαη αξθεηά κεγάιε ψζηε λα πεξηιακβάλεη έλα ή πεξηζζφηεξα νινθιεξσκέλα νηθνζπζηήκαηα, φρη νπζησδψο αιινησκέλα απφ αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη εθκεηαιιεχζεηο. ήκεξα ζηε ρψξα καο ππάξρνπλ 10 Δζληθνί Γξπκνί βάζεη ηνπ Ν. 996/1971 πνπ απνηειεί κέξνο ηνπ Ν. 86/1969 «Πεξί Γαζηθνχ Κψδηθα», κε ζπλνιηθή έθηαζε εθηάξηα, απφ ηα νπνία ηα εθηάξηα είλαη νη ππξήλεο. Οη Δζληθνί Γξπκνί Πξεζπψλ, Βίθνπ-Αψνπ, Πίλδνπ, Οίηεο θαη νπλίνπ πεξηιακβάλνπλ ππξήλεο θαη πεξηθεξεηαθέο δψλεο, ελψ νη ππφινηπνη πεξηιακβάλνπλ κφλν ππξήλεο.. Οη Δζληθνί Γξπκνί ζεζκνζεηήζεθαλ κεηαμχ ησλ εηψλ 1938 θαη 1974, χζηεξα απφ πξνηάζεηο ηεο Γαζηθήο Τπεξεζίαο θαη θάησ απφ ηελ πίεζε θαη ηηο ππνδείμεηο εγρψξησλ θαη δηεζλψλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ. 1. Δζληθφο Γξπκφο Πάξλεζαο 2. Δζληθφο Γξπκφο νπλίνπ 3. Δζληθφο Γξπκφο Πίλδνπ 4. Δζληθφο Γξπκφο Οίηεο 5. Δζληθφο Γξπκφο Πξεζπψλ 6. Δζληθφο Γξπκφο Βίθνπ Αψνπ 7. Δζληθφο Γξπκφο ακαξηάο (Λεπθψλ Οξέσλ) 8. Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ 9. Δζληθφο Γξπκφο Αίλνπ 10. Δζληθφο Γξπκφο Οιχκπνπ 28

31 Υάξηεο ησλ Δζληθψλ Γξπκψλ ηεο Διιιάδαο Πεγή: Μπίηνο 2009 Σα βαζηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη Δζληθνί Γξπκνί, είλαη ζπλήζσο θνηλά ζε φιεο ηηο πεξηνρέο: Μηθξνί ππξήλεο ε θάπνηνπο δελ έρνπλ νξηζηεί πεξηθεξεηαθέο δψλεο Αλππαξμία πξνζσπηθνχ θχιαμεο θαη δηαρείξηζεο Λαζξνυινηνκία Λαζξνζεξία Λαζξαία βφζθεζε Ππξθαγηέο 29

32 Ζ επζχλε γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηε δηαρείξηζε ησλ εζληθψλ δξπκψλ θαη γεληθά ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο ρψξαο, αλήθεη ζηε Γεληθή Γξακκαηεία Γαζψλ θαη Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο ηνπ ππνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ. Σν αξκφδην «Σκήκα Γαζηθνχ Πεξηβάιινληνο-Δζληθψλ Γξπκψλ θαη Γαζηθήο Αλαςπρήο» θαηεπζχλεη θαη επνπηεχεη ζε εζληθφ επίπεδν ηηο ηνπηθέο Γαζηθέο Τπεξεζίεο, νη νπνίεο είλαη αξκφδηεο γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηε δηαρείξηζε ησλ εζληθψλ δξπκψλ. Κάζε εζληθφο δξπκφο έρεη ην δηθφ ηνπ Γηαρεηξηζηηθφ ρέδην θαη Δηδηθφ Καλνληζκφ ηνπ ππνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ, πνπ θαηεπζχλνπλ ηηο δξάζεηο ησλ αξκφδησλ Αξρψλ. Ζ δεκηνπξγία εζληθψλ δξπκψλ απνηειεί ζήκεξα ηελ πην απνδεθηή πξνζέγγηζε γηα ηελ δηαζθάιηζε ηεο βηνινγηθήο πνηθηινκνξθίαο, ησλ θπζηθψλ αμηψλ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Οη Δζληθνί δξπκνί κπνξνχλ λα θαηαζηνχλ κνρινί βηψζηκεο αλάπηπμεο ησλ νξεηλψλ θπξίσο πεξηνρψλ, κε ηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ λα παίδεη έλαλ νπζηαζηηθφ ξφιν (Μαξηίλεο, 2001). Παξάιιεια έλαο Δ.Γ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ ηνκέα ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο, καζεηψλ, θνηηεηψλ θαη θάζε πνιίηε επηζθέπηε ηνπ ρψξνπ. Ζ πξνζηαζία ηεο θχζεο κέζσ ησλ ζεζκνζεηεκέλσλ απηψλ πεξηνρψλ, εθηφο απφ ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ δηαζθάιηζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ησλ εηδψλ, ηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ αλαςπρήο θαη ηνπξηζκνχ ζε θαηάιιεινπο ρψξνπο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο απνηειεί επίζεο θαη έλα ηζρπξφ κέζν ηφλσζεο ηνπ θνηλσληθν- νηθνλνκηθνχ ηζηνχ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο (Παπαγεσξγίνπ et al. 2003) ΒΗΩΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Δ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ Με ηε ξαγδαία αχμεζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ δεκηνπξγήζεθε ε αλάγθε γηα ηε δεκηνπξγία εζληθψλ πάξθσλ, κε αξρηθφ ζθνπφ θπξίσο ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη φρη ηε δεκηνπξγία ελφο αθφκα ηαμηδησηηθνχ πξννξηζκνχ. Ζ αξρηθή πξνζέγγηζε ππνζηήξηδε φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζπλεπαγφηαλ ηελ απνκάθξπλζε ηεο αλζξψπηλεο παξνπζίαο θαη παξέκβαζεο, θαζψο θπξηαξρνχζε ε πεπνίζεζε φηη νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα ζα νδεγνχζε κνηξαία ζε αιινίσζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ, ξχπαλζε θαη ππεξεθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ (Καξάβειιαο et al. 2003). Ζ άπνςε απηή βαζκηαία κεηαβιήζεθε θαη νδήγεζε ζηαδηαθά ζηελ αλάγθε ελζσκάησζεο ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο ζηνλ επξχηεξν νηθνινγηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξίγπξν (Φνπζηέξε 2012). Πξνσζείηαη ινηπφλ ε "ελεξγφο δηαρείξηζε" ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ γηα ηελ εμππεξέηεζε φισλ ησλ αμηψλ, ιεηηνπξγηψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ πνπ έρνπλ, ρσξίο βεβαίσο λα παξαγλσξίδεηαη ν πξσηαξρηθφο ηνπο ζθνπφ, ε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο. 30

33 Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ζεσξνχληαη σο θαη εμνρήλ πξφζθνξεο πεξηνρέο γηα ηελ αλάπηπμε ππνδνκψλ αλαςπρήο, εθπαίδεπζεο, βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη θηελνηξνθίαο, βέβαηα, νηθνηνπξηζκνχ. ηφρνο απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη ε ηφλσζε ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο θαη ε νηθνλνκηθή ζηήξημε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο. Με δεδνκέλν πσο ηα πξντφληα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο απεπζχλνληαη ζε κηα δηαξθψο αλαπηπζζφκελε αγνξά, ηέηνηαο κνξθήο ήπηεο θαη πεξηβαιινληηθά θηιηθέο κνξθέο αλάπηπμεο είλαη ηδηαίηεξα επηθεξδείο θαη κπνξνχλ λα δψζνπλ κηα ιχζε ζηνλ καξαζκφ κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ. Ζ αλάπηπμε ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, ζχκθσλα κε δηάθνξνπο Γηεζλείο Οξγαληζκνχο ζηεξίδεηαη κεηαμχ ησλ άιισλ θαη ζηελ ππφζεζε φηη ε επίηεπμε θέξδνπο δελ είλαη αζχκβαηε κε ηε δηαρείξηζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, αξθεί λα ζέβεηαη ηνλ πξσηαξρηθφ ζθνπφ ηεο πξνζηαζίαο θαη ηεο δηαηήξεζεο ησλ πεξηνρψλ θαη ηα δηαρεηξηζηηθά ζρέδηα λα εκπιέθνπλ φινπο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο θνξείο. ιεο ζρεδφλ νη Γηεζλείο Οξγαλψζεηο ζπκθσλνχλ φηη ν νηθνηνπξηζκφο είλαη ε πην θαηάιιειε κνξθή ηνπξηζκνχ ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο κέζα ζηελ επξχηεξε ηδέα ηνπ αεηθφξνπ ηνπξηζκνχ (Ακθίβηνλ 2001). Αληηκεησπίδεηαη γεληθψο σο έλαο απνδεθηφο ελαιιαθηηθφο ηξφπνο δεκηνπξγίαο εηζνδήκαηνο απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ζ αλάπηπμε νηθνηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κπνξεί λα παξάγεη ακνηβαίεο σθέιεηεο. Ο ηνπξηζκφο ρξεηάδεηαη ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, θαζψο απνηεινχλ πξνζνδνθφξν πφιν έιμεο επηζθεπηψλ θαη ηαπηφρξνλα νη θάηνηθνη αιιά θαη νη νξγαληζκνί δηαρείξηζεο ησλ πεξηνρψλ απηψλ ρξεηάδνληαη ηα έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ. Απαηηείηαη φκσο πξσηίζησο ακνηβαίνο ζεβαζκφο θαη ε ρξήζε κεζφδσλ ζπκκεηνρηθνχ ζρεδηαζκνχ ζηε δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο (Φνπζηέξε 2012). Δπηπιένλ δίλεηαη θαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο ηνπξίζηεο λα "γλσξίζνπλ" ηε θχζε θαη λα ζπκβάιινπλ ελεξγά θαη απνθαζηζηηθά ζηε δηαηήξεζή ηεο. Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο απνηεινχλ ην θαη εμνρήλ πεδίν εθαξκνγήο δξάζεσλ νηθνηνπξηζκνχ θαη σο εθ ηνχηνπ o νηθνηνπξηζκφο κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαληηθή επθαηξία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ κε πνιιαπιά νθέιε (βνξψλνπ 2003): πκβνιή ζηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ηήξημε ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία θαη ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, πγθξάηεζε πιεζπζκψλ ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο, Δπαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο Οη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηηο πνιχ επαίζζεηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο: ζηηο άκεζεο νη νπνίεο πξνθαινχληαη απφ ηελ παξνπζία ησλ ηνπξηζηψλ θαη ζηηο έκκεζεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δεκηνπξγία ηεο απαξαίηεηεο γηα ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ππνδνκήο (Ceballos-Lascurain 1996:55). Οη 31

34 επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ κπνξνχλ αθφκε λα δηαθξηζνχλ ζην θπζηθφ θαη ην θηηζηφ πεξηβάιινλ. Φπζηθφ πεξηβάιινλ: Ζ εθηεηακέλε απνςίισζε ησλ δαζψλ γηα ηε δεκηνπξγία ππνδνκψλ (δξφκνη, θαηνηθίεο, εγθαηαζηάζεηο) έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο. Απηφ απνθέξεη θαηλφκελα πξφθιεζεο ρηνλνζηηβάδσλ, έληνλσλ πιεκκπξψλ, θαηαζηξνθή ηεο ρισξίδαο, εμαθάληζε ηεο παλίδαο θαη κε αλαζηξέςηκεο βιάβεο ζηνλ πδξνθφξν νξίδνληα ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ.ζ δηάζεζε κεγάινπ φγθνπ πγξψλ απνβιήησλ ζε δηεξρφκελα πνηάκηα ρσξίο επεμεξγαζία ζε βηνινγηθνχο ζηαζκνχο θαζαξηζκνχ θαη ε απφξξηςε ζηεξεψλ απνβιήησλ ζε θάζε είδνπο ππαίζξηεο ρσκαηεξέο, ππνβαζκίδνπλ ηφζν ην επηθαλεηαθφ πεξηβάιινλ φζν θαη ηα ππφγεηα χδαηα. Ζ απνςίισζε ησλ δαζψλ, ε αιιαγή ησλ ηνπίσλ θαη ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη κεξηθέο απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο. Ζ ρξήζε θαζψο θαη ε δηέιεπζε θάζε ηξνρνθφξνπ νρήκαηνο κέζα ζηα επαίζζεηα νηθνζπζηήκαηα ησλ νξεηλψλ φγθσλ δεκηνπξγεί ξχπνπο πνπ νδεγνχλ κε αξγνχο αιιά ζηαζεξνχο ξπζκνχο ζηελ κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Γνκεκέλν πεξηβάιινλ: Ζ άλεπ κέηξνπ αδεηνδφηεζε δφκεζεο κεηέθεξε ζηα νξεηλά ηνπία ην αζηηθφ πεξηβάιινλ ησλ πφιεσλ. Ζ νηθηζηηθή εηθφλα ζην Ληβάδη Αξάρσβαο είλαη παξάδεηγκα πξνο απνθπγή γηα ηελ νξεηλή ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Ογθψδεηο θαηαζθεπέο ζε δπζαξκνλία κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη ε άλαξρε δφκεζε ζε ζχιαθεο ζηηο παξπθέο ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ, ε δφκεζε ζε εγθαηαιεηκκέλα πιένλ αγξνηηθά ηεκάρηα δείρλνπλ πσο γηα ράξε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο πνιιέο θνξέο παξαθάκπηνληαη νη ρσξνηαμηθνί θαη πνιενδνκηθνί θαλφλεο. Γηα λα ππάξρεη ζσζηή δηαρείξηζε ησλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ψζηε λα απνθεπρζνχλ πηζαλέο αξλεηηθέο επηδξάζεηο, είλαη απαξαίηεηε ε αλαγλψξηζε θαη ε αλάιπζή ηνπο. O ζθνπφο σζηφζν παξακέλεη λα αλαρζεί ν ηνπξηζκφο ζε κέζν ήπηαο αλάπηπμεο θαη ζπκβνιήο ζηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο, ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο. Απεπζχλεηαη ζηνπο θνξείο πνπ έρνπλ αλαιάβεη ηε δηαρείξηζε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ή ζπκκεηέρνπλ ζε κηα ηέηνηα δηαδηθαζία (Φνξείο Γηαρείξηζεο Δζληθψλ Πάξθσλ, OΣΑ, Αλαπηπμηαθέο Δηαηξείεο, ΜΚO θ.α.) θαη απνθαζίδνπλ λα αλαιάβνπλ ζπληνληζκέλε δξάζε γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ νηθνηνπξηζκνχ θαη ηνπ ηνπξηζκνχ (Πάηθνπ 2005). Ο ηνπξηζκφο κπνξεί θαη έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζην βηνηηθφ επίπεδν ησλ θαηνίθσλ πνπ βξίζθνληαη θνληά ζε πξνζηαηεπκέλεο πεξηνρέο θαη απηφ γηαηί δεκηνπξγεί ζέζεηο εξγαζίαο, νηθνλνκηθά έζνδα, έξγα ππνδνκήο, πνιηηηζηηθή αλάπηπμε θαη εληέιεη αχμεζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ εηζξνή κεγάισλ ρξεκαηηθψλ πνζψλ ζε απνκνλσκέλνπο νηθνλνκηθά πιεζπζκνχο θαζψο θαη ε επθαηξία αλεχξεζεο εξγαζίαο ζηηο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο ησλ λεφηεξσλ ζε ειηθία θαηνίθσλ έρνπλ σο ζπλέπεηα ηελ ζπγθξάηεζε ηνπ λένπ ειηθηαθά πιεζπζκνχ ζην ηφπν θαηαγσγήο ηνπο ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο 32

35 κπνξνχκε αθφκε λα θαηαηάμνπκε ηηο αλαπιάζεηο θνηλνρξήζησλ ρψξσλ, φπσο πιαηείεο, αγξνηηθά ηνπία, αλάδεημε θαη πξνζηαζία αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ηφπσλ, αλαθαηλίζεηο θηεξίσλ ζε παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο ε επηβνιή δηαηήξεζεο ηεο ηνπηθήο αξρηηεθηνληθήο. Ζ δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηεο ηνπηθήο αξρηηεθηνληθήο σο ηνπξηζηηθνχ πφξνπ ζπλήζσο επηθέξεη ηελ άλνδν ηεο ηηκήο γεο (Αξάρσβα, Πήιην) (Σηφθα 2007). πρλά βέβαηα, ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ κηα πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή δελ αλαγλσξίδνληαη ζην ζχλνιφ ηνπο, κε απνηέιεζκα ε πιήξεο ζρέζε θφζηνπο-νθέινπο λα κελ θαζίζηαηαη πάληα θαηαλνεηή ζηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ. Πνιιά απφ ηα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά πιενλεθηήκαηα ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ δελ είλαη πάληα δπλαηφ λα απνηηκεζνχλ κε βάζε ηνπο πθηζηάκελνπο λφκνπο ηεο αγνξάο. Οη θνξείο δηαρείξηζεο ηνπηθά θαη θεληξηθά κπνξνχλ λα παίμνπλ εδψ ζεκαληηθφ ξφιν (Καξάβειιαο et al. 2003, Πάηθνπ 2005) Β. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΜΔΛΔΣΖ 3. ΑΠΟΣΤΠΩΖ ΤΦΗΣΑΜΔΝΖ ΚΑΣΑΣΑΖ 3.1 ΒΑΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΜΔΛΔΣΖ Ζ πεξηνρή κειέηεο απνηειείηαη απφ ηνλ Δζληθφ Γξπκφ Παξλαζζνχ θαη ηε δψλε ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο Βνησηίαο, ηεο Φζηψηηδνο θαη ηεο Φσθίδαο πνπ γεηηληάδνπλ κε ηνλ νξεηλφ φγθν ηνπ Παξλαζζνχ (Υάξηεο). Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη φηη δηακνξθψλνληαη απφ νξεηλνχο θαηά βάζε νηθηζκνχο, ε θνηλσληθν-νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ νπνίσλ θαζνξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε ηνπ νξεηλνχ φγθνπ ηνπ Παξλαζζνχ, θαζψο επίζεο θαη έλα ηκήκα εκηνξεηλψλ θαη πεδηλψλ πεξηνρψλ. Γηνηθεηηθά, ε πεξηνρή πεξηιακβάλεη ηνπο Γήκνπο Γξαβηάο, Παξλαζζνχ, Γειθψλ θαη Άκθηζζαο (Γ.Γ. Γξνζνρσξίνπ) νη νπνίνη αλήθνπλ ζηε Ν.Α. Φσθίδαο, ηνπο Γήκνπο Γαχιεηαο, Υαηξψλεηαο, Γηζηφκνπ θαη Αξάρνβαο ηεο Ν.Α. Βνησηίαο θαη ηνπο Γήκνπο Ακθίθιεηαο, Σηζνξέαο θαη Διάηεηαο πνπ αλήθνπλ ζηε Ν.Α. Φζηψηηδαο. (Παπαγεσξγίνπ 2005) Ζ πεξηνρή, ζχκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ην βηνηηθφ επίπεδν ησλ θαηνίθσλ, κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε δχν δψλεο. (Μαξηίλεο 2001) Σελ «άλαξρα» αλαπηπγκέλε θαη θνξεζκέλε δψλε ηνπ λφηνπ θαη ηε βφξεηα δψλε, ε νπνία δελ δηαθέξεη απφ ηελ ππφινηπε ειιαδηθή νξεηλή δψλε. 33

36 Ζ πεξηνρή κειέηεο αλήθεη ζηε δηνηθεηηθή Πεξηθέξεηα ηεξεάο Διιάδαο, ε νπνία απνηειείηαη απφ ηνπο Ννκνχο Βνησηίαο, Δχβνηαο, Φζηψηηδαο, Φσθίδαο θαη Δπξπηαλίαο. Ζ Πεξηθέξεηα ηεξεάο Διιάδαο ρσξνζεηείηαη ζην θέληξν ηεο ελδνρψξαο θαη θαηαηάζζεηαη ζηηο πιένλ νξεηλέο ηεο ρψξαο. Π.Δ. Βνησηίαο Γηνηθεηηθή δηαίξεζε ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο Πξφγξακκα Καιιηθξάηεο Π.Δ. Π.Δ. Π.Δ. Φζηψηηδαο Φσθίδαο Δπξπηαλίαο Π.Δ. Δπβνίαο Αιηάξηνπ Γηζηφκνπ- Αξάρνβαο- Αληίθπξαο Ακθίθιεηαο- Γειθψλ Αγξάθσλ Γηξθχσλ- Διάηεηαο Μεζζαπίσλ Γνκνθνχ Γσξίδνο Καξπελεζίνπ Δξέηξηαο Σαλάγξαο Μψινπ-Αγίνπ Κσλζηαληίλνπ ηπιίδαο Θεβαίσλ Λακηέσλ Ηζηηαίαο- Αηδεςνχ Λεβαδέσλ Λνθξψλ Καξχζηνπ Οξρνκελνχ Μαθξαθψκεο Κχκεο- Αιηβεξίνπ Μαληνπδίνπ- Λίκλεο- Αγ.Άλλαο θχξνπ Υαιθηδέσλ 34

37 Ζ Πεξηθέξεηα ηεξεάο Διιάδαο έρεη ζπλνιηθή έθηαζε km² θαη θαηαιακβάλεη ην 12% ηεο ζπλνιηθήο επηθάλεηαο ηεο ρψξαο. χκθσλα κε ηηο θαηεγνξίεο ηεο Δζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο απνηειείηαη απφ ζηξέκκαηα νξεηλήο δψλεο (47% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο), ζηξέκκαηα εκηνξεηλήο δψλεο (32% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο) θαη ζηξέκκαηα πεδηλήο δψλεο (21% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο). Ο ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή ηεο ΔΤΔ 2011 (Πίλαθαο) αλέξρεηαη ζε θαηνίθνπο, ( ην 20015, 5% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ). Ζ πεξηθέξεηα απνιακβάλεη ζρεηηθά πςεινχ επηπέδνπ επεκεξίαο, κε πςειφηεξν ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ρψξαο ζην θαηά θεθαιή εηζφδεκα. Θα πξέπεη, βέβαηα λα ιεθζνχλ ππφςε νη αληζφηεηεο αλάπηπμεο κεηαμχ ησλ λνκψλ, πνπ αληαλαθινχλ θαη ηηο δηαθνξέο ζηε δηάξζξσζε ηεο παξαγσγηθήο βάζεο ηεο πεξηθέξεηαο (Σηφθα 2007). Ζ Δχβνηα θαη ε Βνησηία κε ζεκαληηθή παξνπζία ηεο κεηαπνίεζεο θαη ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα παξαγσγήο, δηακνξθψλνπλ ζαθψο πςειφηεξν βηνηηθφ επίπεδν, ελψ ε νξεηλή Δπξπηαλία θαη Φσθίδα εκθαλίδεη έλα απφ ηα ρακειφηεξα ηεο ρψξαο. 35

38 3.2 ΓΔΩΜΟΡΦΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΤΓΡΟΛΟΓΗΚΔ ΤΝΘΖΚΔ εκαληηθφ πνζνζηφ ηεο Πεξηθέξεηαο είλαη νξεηλφ κε αιπηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηηο πςειφηεξεο πεξηνρέο. Οη νξεηλνί φγθνη θαιχπηνπλ ην δπηηθφ θαη βφξεην ηκήκα ηεο Πεξηθέξεηαο κε πνιχ πεξηνξηζκέλεο πεδηλέο εθηάζεηο πνπ γηα κηα ζεηξά απφ ιφγνπο είλαη δχζθνια θαιιηεξγήζηκνη (κνλνθαιιηέξγεηα ειηάο). Σαπηφρξνλα ζεκαληηθφηεξεο πεδηάδεο θαιχπηνπλ ην αλαηνιηθφηεξν ηκήκα ηεο Πεξηθέξεηαο θαη ην θεληξηθφ ηκήκα ηεο λήζνπ Δχβνηαο γεγνλφο πνπ έρεη ζαλ ζπλέπεηα νη πεξηνρέο απηέο λα ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ πιεζπζκνχ ησλ νηθηζκψλ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Οη νξεηλνί φγθνη ηεο ηεξεάο Διιάδαο αλήθνπλ ζηνπο ίδηνπο ζρεκαηηζκνχο θαη ζπγθεληξψλνληαη ζην λνκφ Δπξπηαλίαο, ζηα δπηηθά ηνπ λνκνχ Φζηψηηδαο, ζην λνκφ Φσθίδαο θαη ζε κηθξφ ηκήκα ζηα δπηηθά ηνπ λνκνχ Βνησηίαο (Σηφθα, 2007:79) Ο παξαθάησ πίλαθαο παξνπζηάδεη ηνπο νξεηλνχο φγθνπο ηεο πεξηνρήο κειέηεο αλά Ννκφ θαζψο θαη ην πςφκεηξν ηνπο. Απφ ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα πξνθχπηεη φηη εληφο ησλ γεσγξαθηθψλ νξίσλ ηνπ Ννκνχ Δπξπηαλίαο ζπγθεληξψλεηαη έλαο κεγάινο αξηζκφο νξεηλψλ φγθσλ φπσο ηα φξε Γθηψλα, Παξλαζζφο θαη Βαξδνχζηα ησλ νπνίσλ νη θνξπθέο θζάλνπλ ηα 2.510κ. ηα 2.457κ. θαη ηα 2.286κ., αληίζηνηρα. Πίλαθαο: Οξεηλνί Όγθνη Πεξηνρήο Μειέηεο Βνπλό Τςόκεηξν Ννκόο Παξλαζζφο δπη Φσθίδαο Διηθψλαο Βνησηίαο Κηζαηξψλαο Βνησηίαο ζξε Φζηψηηδαο Οίηε Φζηψηηδαο/ Φσθίδαο Βαξδνχζηα Φσθίδαο Κνθθηλάξη Φσθίδαο ξε Ληδνξηθίνπ Φσθίδαο Καιιίδξνκν Φζηψηηδαο Γθηφλα Φσθίδαο Πεγή :EDP S.A. (1998) Υσξνηαμηθφ ρέδην Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο Ο Παξλαζζφο, έλα απφ ηα πςειφηεξα βνπλά ηεο Διιάδαο, βξίζθεηαη ζηελ θεληξηθή Διιάδα ζηνπο λνκνχο Βνησηίαο, Φζηψηηδαο θαη Φσθίδαο θαη απνηειεί κέξνο ηεο νξνζεηξάο ηεο Πίλδνπ, ε νπνία αξρίδεη απφ ηα βφξεηα ζχλνξα θαη θαηαιήγεη ζην λφηην κέξνο ηεο θεληξηθήο Διιάδαο. Ζ ζπλνιηθή έθηαζε ηνπ φξνπο είλαη πεξίπνπ ha, αιιά ε θεληξηθή δψλε, ή δψλε απφιπηεο πξνζηαζίαο ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ δελ θαιχπηεη παξά κφλνλ ha. Ο Παξλαζζφο έρεη πνιιέο θνξπθέο κε πςειφηεξεο ηελ Ληάθνπξα (2.457 κ.) θαη ην Γεξνληφβξαρν (2.435 κ.). Δίλαη έλα απφ ηα νκνξθφηεξα βνπλά ηεο Διιάδαο, θαηάθπην απφ Κεθαιινλίηηθα έιαηα κε ππθλή βιάζηεζε θαη ζπάληα θπζηθή νκνξθηά πνπ γνεηεχεη ηνλ επηζθέπηε φιν ην ρξφλν. 36

39 Ο Παξλαζζφο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλνο κε ηελ ειιεληθή ηζηνξία θαη κπζνινγία. Σν φλνκά ηνπ ην πήξε απφ ην γην ηεο λχκθεο Κιενδψξαο ν νπνίνο είρε ρηίζεη ζην βνπλφ κηα πφιε. ηα ηεξά ρψκαηα ηνπ ήηαλ ρηηζκέλν ην ζπνπδαηφηεξν καληείν ηεο Αξραίαο Διιάδαο, ην καληείν ησλ Γειθψλ. Μέρξη θαη ζήκεξα, νη Γειθνί, ν νκθαιφο ηεο γεο, απνηεινχλ πφιν έιμεο ρηιηάδσλ ηνπξηζηψλ απφ νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Ζ γεσκνξθνινγία θαζψο θαη ε γεσινγηθή δνκή θπξίσο ηνπ βνξεηνδπηηθνχ ηκήκαηνο ηεο Πεξηθέξεηαο, ηελ ηξνθνδνηεί κε πινχζην πδάηηλν δπλακηθφ θαη ιεθάλεο απνξξνήο ζεκαληηθήο ηξνθνδνηηθήο ηθαλφηεηαο, ηφζν γηα ηε γεσξγία φζν, θαη ηελ χδξεπζε ησλ νηθηζηηθψλ κνλάδσλ θαη ζπλφισλ, φρη κφλν ζε ηνπηθφ αιιά θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Οη ιεθάλεο απηέο είλαη ηνπ πεξρεηνχ πνηακνχ (πνπ εθβάιιεη ζην Μαιιηαθφ θφιπν), ηνπ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ (πνπ εθβάιιεη ζηε ιίκλε Τιίθε, δεκηνπξγψληαο ηε κεγάιε Κσπατδηθή πεδηάδα θαη ηηο αληίζηνηρεο πεδηάδεο). Οη πιαγηέο ηεο πεξηθέξεηαο είλαη δαζσκέλεο κε πινχζηα ρισξίδα θαη θαηαγξάθεηαη κεγάιε πνηθηιία θαη πνζφηεηα πδάηηλσλ θαηαθξεκλίζεσλ, επηθαλεηαθψλ πδάησλ, θπζηθψλ θαη ηερλεηψλ πδαηνηακηεπηήξσλ θαζψο θαη πινχζηνο ππφγεηνο πδξνθφξνο νξίδνληαο. (Σηφθα 2007:74) 3.3 ΜΔΣΔΩΡΟΛΟΓΗΚΔ ΚΑΗ ΚΛΗΜΑΣΟΛΟΓΗΚΔ ΤΝΘΖΚΔ Οη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο θαίλεηαη λα κελ παξνπζηάδνπλ κηα εληαία κνξθή. Σν θιίκα είλαη κάιινλ μεξφ ζην εζσηεξηθφ ηεο πεξηθέξεηαο θαη αξθεηά εχθξαην θαη πγξφ θαηά κήθνο ησλ αθηψλ. Ζ θιηκαηνινγηθή εηθφλα ηεο Πεξηθέξεηαο παξνπζηάδεη δχν βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά. (Σηφθα 2007) Οη νξεηλνί φγθνη Παξλαζζνχ-Γθηψλαο-Βαξδνπζίσλ-Οίηεο θαζψο θαη ν λνκφο Δπξπηαλίαο παξνπζηάδνπλ έλα ηππηθφ επεηξσηηθφ θιίκα κε έληνλα ςπρξφ ρεηκψλα θαη έλα ήπην ζέξνο, ελψ ζηηο θνξπθέο ησλ βνπλψλ πιένλ ησλ κ. ην θιίκα γίλεηαη ππνμεξηθφ-ςπρξφ. Οη παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο ηεο πεξηθέξεηαο παξνπζηάδνπλ έλα εχθξαην θιίκα κε ζρεηηθά ήπηνπο ρεηκψλεο θαη πνιχ ζεξκά θαινθαίξηα, ελψ νη εκηνξεηλέο πεξηνρέο παξνπζηάδνπλ κηα ελδηάκεζε εηθφλα. Γηαθξίλνληαη έηζη δχν δηαθνξεηηθέο θιηκαηνινγηθέο δψλεο: α) ζηελ πεδηλή δψλε ην θχξην γεσγξαθηθφ ηκήκα ηεο πεξηθέξεηαο παξνπζηάδεη κεζνγεηαθφ θιίκα κε κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία ηνπο 17,5 βαζκνχο ελψ ζην λνηηναλαηνιηθφ άθξν ηεο Καξπζηηαίαο ε κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία θζάλεη ζηνπο 18,3 βαζκνχο; β) ζηελ νξεηλή δψλε ηεο Πεξηθέξεηαο, θπξίσο ζηηο πεξηνρέο άλσ ησλ 800κ. ην θιίκα ραξαθηεξίδεηαη ςπρξφ κε κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία ηνπο βαζκνχο. Καηά ηνπο ζεξηλνχο κήλεο, βάζεη κεηξήζεσλ ζε επηιεγκέλνπο ζηαζκνχο ηεο Πεξηθέξεηαο, νη πςειφηεξεο ηηκέο ηεο ζεξκνθξαζία θπκαίλνληαη κεηαμχ 23,7 θαη 26 βαζκνχο. (Παπαγεσξγίνπ 2005) 37

40 H πγξή πεξίνδνο ηνπ έηνπο ζηηο πεξηνρέο ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο είλαη ε πεξίνδνο ησλ ρεηκεξηλψλ κελψλ. Αληίζηνηρα, ε μεξή πεξίνδνο ηεο Πεξηθέξεηαο δηαπηζηψλεηαη θαηά ηνλ κήλα Ηνχιην παξά ηελ φπνηα δηαθνξνπνίεζε θαηά πεξηνρέο. Σηο πεξηζζφηεξεο βξνρνπηψζεηο παξνπζηάδεη ε νξεηλή δψλε ησλ δπηηθψλ πεξηνρψλ ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο φπνπ παξαηεξνχληαη βξνρνπηψζεηο ρι. Με βάζε ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία νη βξνρνπηψζεηο είλαη ιηγφηεξεο ζηα ρακειά ζεκεία ησλ νξεηλψλ φγθσλ, ελψ απμάλνπλ ηδηαίηεξα ζην θεληξηθφ ηκήκα. Σν ρηφλη ζπλήζσο πέθηεη ζηηο πςειέο θνξπθέο αξρέο Γεθεκβξίνπ θαη θξαηά σο ηνλ Μάξηην. Απηή θαηά κέζν φξν είλαη θαη ε πεξίνδνο ιεηηνπξγίαο ησλ ρηνλνδξνκηθψλ θέληξσλ ρσξίο λα απνθιείεηαη ε ιεηηνπξγία ηνπο έσο ην ηέινο Απξηιίνπ (Σηφθα 2007). Ζ κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία είλαη γηα φιν ην νξεηλφ ζπγθξφηεκα Παξλαζζνχ-Γθηψλαο-Βαξδνπζίσλ-Οίηεο πεξίπνπ ζηνπο 17νC κε ζεκαληηθή απφθιηζε γηα ηηο λφηηεο ππψξεηεο πνπ θηάλεη πεξίπνπ ηνπο 19νC ελψ γηα ην θεληξηθφ νξεηλφ ηκήκα είλαη πεξίπνπ 15νC. Σν ρεηκψλα ζηα πςειά ζεκεία ην ζεξκφκεηξν θαηεβαίλεη ζπρλά θάησ απφ ηνπο 0νC. ηε βφξεηα πιεπξά ησλ νξεηλψλ φγθσλ νη επηθξαηνχληεο άλεκνη είλαη νη βφξεηνη, βνξεηνδπηηθνί έσο βνξεηναλαηνιηθνί ελψ ζηε λφηηα πιεπξά επηθξαηνχληεο άλεκνη είλαη νη λνηηνδπηηθνί, λνηηναλαηνιηθνί ιφγσ επεξεαζκνχ απφ ηνλ δίαπιν ηνπ Κνξηλζηαθνί θφιπνπ. 3.4 ΥΛΩΡΗΓΑ ΒΛΑΣΖΖ Με βάζε ηα ζηνηρεία ηεο Δζληθήο απνγξαθήο δαζψλ (Τπνπξγείν Γεσξγίαο, 1992) ε δαζηθή βιάζηεζε ζηελ Πεξηθέξεηα ηεξεάο Διιάδαο θαιχπηεη έθηαζε ha, πνζνζηφ 67 % ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο Πεξηθέξεηαο. 38

41 ΓΑΗΚΖ ΒΛΑΣΖΖ Έθηαζε (Ha) Αείθπι ια Υαιέπηνο Μαχξε Καζηα πιαηχθ Πιάη ΝΟΜΟΗ. Διάηε πεχθε πεχθε Ομπά ληά Γξπο πιια αλνο χλνιν ΒΟΗΩΣΗΑ ΦΘΗΩΣΗΓA ΦΩΚΗΓA ΔΤΡΤΣΑΝΗΑ ΔΤΒΟΗΑ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗ Α ην ζχλνιφ ηεο ε έθηαζε ηεο Πεξηθέξεηαο θαιχπηεηαη απφ δάζε θαηά 25% (3.946 ζηξέκκαηα), φηαλ ε αληίζηνηρε δαζνθάιπςε ηεο ρψξαο αλέξρεηαη ζε 22%, απνηειψληαο ην 13% ζπλνιηθήο δαζηθήο θάιπςεο ηεο ρψξαο, ελψ ην 2% ( ζηξέκκαηα) ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο θαιχπηεηαη απφ λεξά (Παπαγεσξγίνπ 2005). Δπηπξφζζεηα, κειεηψληαο ηελ δαζηθή έθηαζε ηεο Πεξηθέξεηαο ζε ζρέζε κε ηελ πςνκεηξηθή δψλε ζηελ νπνία βξίζθεηαη πξνθχπηεη φηη ην 36% ησλ δαζψλ ηεο Πεξηθέξεηαο βξίζθεηαη ζηελ νξεηλή δψλε, ην 21% βξίζθεηαη ζε εκηνξεηλή ελψ ην 8% ηεο δαζηθήο έθηαζεο βξίζθεηαη ζηελ πεδηλή δψλε ηεο Πεξηθέξεηαο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπλνιηθήο δαζηθήο θάιπςεο ζπγθεληξψλεηαη ζην Ννκφ Δχβνηαο (1.190 ρηι. ζηξεκ.) ήηνη ην 30% ηεο ζπλνιηθήο δαζηθήο θάιπςεο ηεο Πεξηθέξεηαο. Αθνινπζνχλ ν Ννκφο Φζηψηηδαο κε ρηι.ζηξεκ. δαζηθήο θάιπςεο (ην 26% ηεο ζπλνιηθήο Πεξηθεξεηαθήο δαζηθήο θάιπςεο), ν Ννκφο Δπξπηαλίαο κε 831 ρηι. ζηξεκ. (ην 21% ηεο ζπλνιηθήο Πεξηθεξεηαθήο δαζηθήο θάιπςεο), ν Ννκφο Φσθίδαο κε 548 ρηι.ζηξεκ. (ην 14% ηεο ζπλνιηθήο Πεξηθεξεηαθήο δαζηθήο θάιπςεο) θαη ν Ννκφο Βνησηίαο κε 360ρηι.ζηξεκ. (ην 9% ηεο ζπλνιηθήο Πεξηθεξεηαθήο δαζηθήο θάιπςεο). Αλαιχνληαο εηδηθφηεξα ηελ δαζηθή θάιπςε ησλ ηξηψλ λνκψλ ηεο πεξηνρήο κειέηεο μερσξηζηά (Παπαγεσξγίνπ 2005) πξνθχπηεη φηη ν Ννκφο Φσθίδαο θαιχπηεηαη απφ δάζε ζην 26% ηεο ζπλνιηθήο ηνπ έθηαζεο (548 ρηι. ζηξεκ. απφ ην ζχλνιν ησλ ρηι. ζηξεκ.) θαη ν Ννκφο Φζηψηηδαο κε ην 23% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο θαη ν Ννκφο Βνησηίαο κε ην 12% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο. 39

42 3.5 ΔΓΑΦΗΚΖ ΟΡΓΑΝΩΖ ΚΑΗ ΥΡΖΔΗ ΓΖ Οη ρξήζεηο γεο ηεο Πεξηθέξεηαο κε βάζε ηε ρσξηθή θαηαλνκή ηνπο, εληνπίδνληαη θπξίσο ζε: (Σηφθα, 2007:77) Φπζηθνχο πφξνπο θαη θπξίσο δάζε, πδάηηλα απνζέκαηα, κεηαιιεχκαηα νξπθηά, θιπ. Αζηηθή δφκεζε-καηνηθία ζηνπο επηκέξνπο ΟΣΑ. Γεσξγία πνπ αθνξά γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο θαη αγξαλαπαχζεηο. Βνζθφηνπνπο (δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο)-κηελνηξνθία. Παξαδνζηαθή βηνηερλία. Σνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο-αλαςπρή. Λνηπέο ρξήζεηο πνπ αθνξνχλ θπξίσο ηελ πεξηνρή κειέηεο. Υξήζεηο γεο εηδηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ αθνξνχλ θπξίσο ζε ρηνλνδξνκηθά θέληξα, μελνδνρεηαθά ζπγθξνηήκαηα-θαηαιχκαηα, θαηαθχγηα, γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο κεγάιεο έθηαζεο, θιπ. Σα παξαπάλσ βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ππαίζξνπ ηεο πεξηθέξεηαο έρνπλ δηακνξθψζεη ηελ νξγάλσζε ησλ ρξήζεσλ γεο αιιά θαη ηηο ππνδνκέο ηεο. πγθεθξηκέλα ν πςειφο νξεηλφο αγξνηηθφο ρψξνο εκθαλίδεη ηα αθφινπζα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά: 40

43 ηνπο βφξεηνπο & βνξεηνδπηηθνχο νξεηλνχο φγθνπο ζην λνκφ Δπξπηαλίαο θπξηαξρεί ε δαζηθή ρξήζε. ηνπο νξεηλνχο φγθνπο ηεο Φσθίδαο & Φζηψηηδαο φπσο θαη ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Δπβνίαο θπξηαξρεί ε θηελνηξνθία. ηνλ νξεηλφ φγθν ηνπ Γπηηθνχ Παξλαζζνχ, ηεο Γθηψλαο θαη ηεο Κεληξηθήο θαη Βφξεηαο Δπβνίαο θαη ηεο Καξπζηηαίαο ιφγσ ηνπ πινχζηνπ ππεδάθνπο ζε νξπθηά, θπξηαξρεί ε έξεπλα θαη θχξηα ε αμηνπνίεζε ησλ νξπθηψλ απηψλ θπξίσο βσμίηε, ληθειηνχρσλ κεηαιιεπκάησλ θαη καγλεζίηε κε ηελ ιεηηνπξγία ζεκαληηθφηαησλ κεηαιιεπηηθψλ θέληξσλ θαη βηνκεραληψλ. ην Παξλαζζφ (Αξάρσβα) θαη Σπκθξεζηφ (Καξπελήζη) θπξηαξρεί ν ρεηκεξηλφο ρηνλνδξνκηθφο θπξίσο ηνπξηζκφο. ηα νξεηλά ηεο Δπξπηαλίαο, ηελ Οίηε θαη ηε ίθξπ Δπβνίαο έρεη αξρίζεη ηειεπηαία λα αλαπηχζζεηαη ν αγξνηνπξηζκφο θαη ν νηθνινγηθφο ηνπξηζκφο. Οη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο επλννχλ ηε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα ζηηο ππψξεηεο ησλ νξεηλψλ ζπγθξνηεκάησλ, θχξηα ζηηο λφηηεο πεξηνρέο κε βαζηθή θαιιηέξγεηα ηελ ειηά Γηαπηζηψλεηαη φηη νη θαιιηεξγνχκελεο εθηάζεηο ηεο Πεξηθέξεηαο θαηαιακβάλνπλ ην 26% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ελψ ην 43% ρξεζηκνπνηείηαη ζε θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Μφιηο ην 3% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ρξεζηκνπνηείηαη νηθηζηηθά. ηα πςειφηεξα ηκήκαηα ιφγσ ηνπ ςπρξνχ ρεηκψλα ε βιαζηηθή πεξίνδνο πεξηνξίδεηαη ζηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο θαη θπξίσο επλνείηαη ε θηελνηξνθία. Παξάιιεια ζηηο ίδηεο πεξηνρέο κε ην ππάξρνλ θπζηθφ θάινο ζε ζπλδπαζκφ κε ην κεγάιν πςφκεηξν θαη ηελ θαηάιιειε γεσκνξθνινγία επλνείηαη ν ρεηκεξηλφο ηνπξηζκφο θαη ν αγξνηνπξηζκφο, ζηνηρεία πνπ ήδε ππάξρνπλ αιιά ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξε αλάπηπμε πςειψλ πξνδηαγξαθψλ θαη κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ. (Σηφθα, 2007:77) Δηδηθφηεξα, ν Ννκφο Βνησηίαο θαηαιακβάλνληαο ζηξέκκαηα θαη απνηειψληαο ην 19% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο Πεξηθέξεηαο, θαηά ην 42% αλήθεη ζηελ πεδηλή δψλε (ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο Πεξηθέξεηαο) ελψ θαηά ην 37% θαη ην 21% αλήθεη ζε εκηνξεηλή θαη νξεηλή δψλε αληίζηνηρα (Παπαγεσξγίνπ 2005). Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ απηήο, ην 43%, απαζρνιείηαη ζε θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο (δεκνηηθνί θαη ηδησηηθνί βνζθφηνπνη) ελψ ην 39% απνηειεί θαιιηεξγνχκελε έθηαζε. Σν πνζνζηφ δαζνθάιπςεο ηνπ Ννκνχ αλέξρεηαη ζε 12% ελψ νη νηθηζκνί ηνπ Ννκνχ Βνησηίαο θαηαιακβάλνπλ ην 4%. Σελ κεγαιχηεξε έθηαζε σο Ννκφο ηεο Πεξηθέξεηαο θαηαιακβάλεη ν Ννκφο Φζηψηηδαο ε νπνία θαη αλέξρεηαη ζε ζηξέκκαηα (ην 29% ηνπ ζπλφινπ). ηνλ Ννκφ Φζηψηηδαο ζπγθεληξψλεηαη θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ έθηαζεο ην νπνίν αλήθεη ζε εκηνξεηλή δψλε. πγθεθξηκέλα, ην 43% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο αλήθεη ζε εκηνξεηλή δψλε ελψ ην 38% θαη ην 20% αλήθνπλ 41

44 ζε νξεηλή θαη πεδηλή δψλε, αληίζηνηρα. Αλαιχνληαο ηηο ρξήζεηο γεο ζηνλ Ννκφ Φζηψηηδαο δηαπηζηψλεηαη φηη ην 37% απαζρνιείηαη ζε θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ην 34% απνηειεί θαιιηεξγνχκελε έθηαζε ελψ ην 3% ρξεζηκνπνηείηαη νηθηζηηθά. Σν πνζνζηφ δαζνθάιπςεο αλέξρεηαη ζε 23% θαη ην 2% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο θαιχπηεηαη απφ λεξά Μειεηψληαο ηελ εδαθηθή νξγάλσζε ηνπ Ννκνχ Φσθίδαο, ν νπνίνο θαηαιακβάλεη ην 14% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο Πεξηθέξεηαο, ήηνη ζηξέκκαηα, παξαηεξείηαη φηη θαηά 79% ε έθηαζε ηνπ Ννκνχ αλήθεη ζηελ νξεηλή δψλε. Αθνινπζεί ην 21% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ην νπνίν αλήθεη ζηελ πεδηλή δψλε θαη ην 19% ην νπνίν αλήθεη ζηελ εκηνξεηλή. ζνλ αθνξά ζηηο ρξήζεηο γεο ζηνλ Ννκφ Φσθίδαο δηαπηζηψλεηαη φηη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ απηήο, ην 60%, ην πςειφηεξν ηεο Πεξηθέξεηαο, απαζρνιείηαη ζε θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κφιηο ην 9% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο απνηειεί θαιιηεξγνχκελε γε ελψ ην 2% ρξεζηκνπνηείηαη νηθηζηηθά. Ηδηαίηεξα πςειφ είλαη ην πνζνζηφ δαζνθάιπςεο ηνπ Ννκνχ ην νπνίν αλέξρεηαη ζε 26% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο. Μέζσ ηεο νδεγίαο 92/43/ΔΟΚ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 21εο Μαΐνπ 1992 «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ, θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο» ζηνρεχεηαη ε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο κέζσ ηεο δηαηήξεζεο ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαη ηεο ηνπηθήο ρισξίδαο θαη παλίδαο κέζσ δηθηχνπ εηδηθψλ δσλψλ δηαηήξεζεο «Natura 2000» (Σηφθα 2007). Οη δψλεο πξνζηαζίαο πνπ έρνπλ εληαρζεί ζηνλ Δζληθφ Καηάινγν γηα ηελ Πεξηθέξεηα ηεξεάο Διιάδαο είλαη ν Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ ζηνπο λνκνχο Βνησηίαο θαη Φσθίδαο πνπ αλήθεη ζηελ θαηεγνξία Α, ην άζνο Σηζνξέαο, ηα Βαξδνχζηα ξε θαη ην φξνο Γθηψλα ζην λνκφ Φσθίδαο πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία Α, ην φξνο Σπκθξεζηφο ζηελ Δπξπηαλία πνπ αλήθεη νκνίσο ζηελ θαηεγνξία Α Ο ΔΘΝΗΚΟ ΓΡΤΜΟ ΠΑΡΝΑΟΤ Ο Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ηνπ Παξλαζζνχ ζε έθηαζε ,7 ζηξεκκάησλ. Σν δπηηθφ ηκήκα ηνπ Γξπκνχ εκπίπηεη ζην λνκφ Φσθίδαο, ελψ ην αλαηνιηθφ ζην λνκφ Βνησηίαο, κεηαμχ Αξάρσβαο, Γειθψλ θαη Δπηάινθνπ. Αλαιπηηθφηεξα, ε έθηαζε ηνπ Γξπκνχ αξρίδεη απφ ην χςνο ηεο δηαζηαχξσζεο πξνο ρηνλνδξνκηθά, ζπλερίδεη εθαηέξσζελ ηνπ δξφκνπ πξνο Κειάξηα, Βαξθφ, θηάλνληαο σο ηα 2.427κ ελψ θαιχπηεη ηελ ππάξρνπζα έθηαζε ηνπ ρηνλνδξνκηθνχ ησλ Κειαξηψλ, θηάλνληαο έσο ηελ θνξθή «Αξλφβξπζε» βφξεηα φπνπ ζηακαηάεη. ηε δπηηθή πιεπξά θαιχπηεη ηελ πεξηνρή ηεο Παιηνβνχλαο (πεξηνρή Κσξχθεηνπ Άληξνπ) (Υάξηεο) (Φνπζηέξε 2012). 42

45 Ζ πξφζβαζε ζην Γξπκφ γίλεηαη απφ ηνπο επαξρηαθνχο αζθαιηφδξνκνπο πνπ ελψλνπλ ηελ Αξάρσβα θαη ηελ Ακθίθιεηα, θαζψο θαη απφ ηελ κεξηά ηεο Γξαβηάο πξνο ηνλ Δπηάινθν. Απφ ηνπο δξφκνπο απηνχο μεθηλνχλ πνιινί δαζηθνί δξφκνη - κνλνπάηηα πνπ πξνζεγγίδνπλ ζρεδφλ θάζε γσληά ηνπ. (Υάξηεο) 43

46 Δίλαη ν δεχηεξνο Δζληθφο Γξπκφο πνπ ηδξχζεθε ζηελ Διιάδα ην 1938, κε ην απφ Β.Γ. (ΦΔΚ Α αξηζ.286) κε πξψην απηφλ ηνπ Οιχκπνπ θαη έλαο απφ ηνπο πξψηνπο δξπκνχο πνπ ηδξχζεθαλ ζηελ Δπξψπε. Ο Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ απνηειεί έλα κέξνο κνλαδηθφ κε εηεξφθιεηε βιάζηεζε, πνπ δηαθξίλεηαη γηα ηνπο θπζηθνχο θαη γεσκνξθνινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο κε ηδηαίηεξε νηθνινγηθή, αηζζεηηθή θαη αξραηνινγηθή αμία, φπσο ελδεκηθή ρισξίδα θαη παλίδα, θαηαξξάθηεο, πεγέο, θαξάγγηα, ζπειηέο, βξάρνπο θιπ. (Φνπζηέξε 2012) ηελ πεξηνρή δεζπφδεη ε Αξάρσβα, απφ ηα δεκνθηιέζηεξα ρεηκεξηλά ζέξεηξα ηεο πξσηεχνπζαο, ελψ πνιχ θνληά βξίζθεηαη ε Ακθίθιεηα, ε Σηζνξέα, ην Γίζηνκν θαη νη Γειθνί. Ο ρψξνο ησλ Γειθψλ έρεη ραξαθηεξηζηεί σο αξραηνινγηθφο ρψξνο θαη σο ηφπνο ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάιινπο (Φ.Δ.Κ. 384 Β/72).Δπίζεο ε επξχηεξε πεξηνρή ησλ Γειθψλ έρεη θεξπρζεί σο πξνζηαηεπηέα πεξηνρή (Φ.Δ.Κ. 551 Β/81).Σν θιίκα πνπ επηθξαηεί είλαη επεηξσηηθφ, κε ζρεηηθά δξνζεξφ αιιά μεξφ θαινθαίξη, βξνρεξφ θζηλφπσξν θαη βαξχ ρεηκψλα, ν νπνίνο θαη δηαξθεί πνιινχο κήλεο. Σν πςειφηεξν πνζνζηφ βξνρφπησζεο παξαηεξείηαη ην Ννέκβξην, ελψ ν μεξφηεξνο κήλαο είλαη ν Αχγνπζηνο. Σν κέζν εηήζην χςνο βξνρφπησζεο είλαη πεξίπνπ mm. Τπάξρεη πςειή ζπρλφηεηα θαηαηγίδσλ απφ ραιάδη, πνπ πξνθαινχλ δεκηέο ζηηο θαιιηέξγεηεο θαη ζηα εθηξεθφκελα δψα. Δπί δχν ηνπιάρηζηνλ κήλεο ηνλ ρξφλν νη ςειέο θνξπθέο ηνπ Παξλαζζνχ θαη κέξνο ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ θαιχπηνληαη απφ ρηφλη πνπ κπνξεί λα θηάζεη έσο θαη ηέζζεξα κέηξα πάλσ απφ ην έδαθνο. Ο Δζληθφο Γξπκφο Παξλαζζνχ έρεη ππξήλα εθηάζεσο εθηαξίσλ (πεξίπνπ ην 20% ηεο πεξηνρήο) θαη δελ πεξηιακβάλεη ηηο πςειφηεξεο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ (π.ρ. Ληάθνπξα, Γεξνληφβξαρν) πνπ φκσο έρνπλ ζπκπεξηιεθζεί ζηελ πεξηνρή. Σν παγθνζκίνπ θήκεο καληείν ησλ Γειθψλ, νξηνζεηεί ην Γπηηθφ άθξν ηνπ ππξήλα ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ. Ζ αζβεζηνιηζηθή δνκή ηνπ βνπλνχ παξνπζηάδεη πνιινχο γεσινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο φπσο εληππσζηαθέο θαηαβφζξεο (Δπηάζηνκν, Γξαθνθάξθαξνο), ζπήιαηα θαη βξαρψδεηο θνξπθέο ζην ρψξν ηνπ δξπκνχ θαη ζηε γχξσ πεξηνρή (Κσξχλεην Άλδξν). Οη πνιπάξηζκεο θνξπθέο φπσο: Ληάθνπξα κ., Γεξνληφβξαρνο κ., Αξλφβξπζε κ., Ππξγάθηα κ., θ.α, νη θιεηζηέο θνηιάδεο (Ληβάδη) ή αλνηθηέο θνηιάδεο κε δαζσκέλα πξαλή, αιιά θαη απφθξεκλα βξάρηα θαη βαζηά θαξάγγηα (Ρέκα Κεξακηδίνπ, Ξεξηά, Μπιφξξεκα, Αγνξηαλίηε, Αξθνπδφξεκα, Ληπνθεζφξεκα, θ.α.) ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θπξηαξρία ησλ ζθιεξψλ αζβεζηνιηζηθψλ πεηξσκάησλ θαη ησλ ηζρπξψλ, πνιιέο θνξέο, θιίζεσλ, πξνζδίδνπλ ζην ηνπίν έληνλν νξεηλφ ραξαθηήξα, εμαηξεηηθήο επηβιεηηθήο νκνξθηάο. Ζ πνηφηεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο έγθεηηαη ζηελ νηθνινγηθή θαη αηζζεηηθή αμία ησλ θπζηθψλ ζηνηρείσλ ηεο πεξηνρήο, θπξίσο ζηε βηνπνηθηιφηεηά ηεο, θαζψο θαη ζηελ πνιηηηζηηθή αμία ησλ αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ηεο 44

47 κλεκείσλ. Απφ νηθνινγηθή ζθνπηά, δηαηεξνχληαη πνιινί ηχπνη βιάζηεζεο κε εμαηξεηηθή δνκή, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη νξηζκέλνη ηχπνη νηθνηφπσλ πξνηεξαηφηεηαο. Ξεθηλψληαο απφ ην ρακειφηεξν πςφκεηξν ηεο πεξηνρήο (500 m) θαη θζάλνληαο κέρξη ηα 800 m, δηαπηζηψλεηαη ε επηθξάηεζε δηαπιάζεσλ αείθπιισλ πιαηχθπιισλ. Οζν απμάλεη ην πςφκεηξν, παξαηεξείηαη κηα κεηάβαζε πξνο θσλνθφξα ησλ νξέσλ. ε απηά ηα πςίπεδα ην επηθξαηέζηεξν δαζηθφ είδνο είλαη ε θεθαινλίηηθε ειάηε (Abies cephalonica), ην νπνίν δηακνξθψλεη εθηεηακέλεο ακηγείο ζπζηάδεο. Τπάξρνπλ αιπηθά ιηβάδηα ζε κεγάια πςφκεηξα, γπκλνί βξάρνη θαη ιηζψλεο θαη εληππσζηαθά δάζε, θπξίσο δάζε δξπφο θαη ελδεκηθήο θεθαιιεληαθήο ειάηεο. Σα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελδηαθέξνπζα γεσκνξθνινγία ηεο, θαζηζηνχλ ηελ πεξηνρή ηδηαίηεξα πινχζηα ζε ρισξίδα θαη παλίδα. Ζ ρισξίδα ηεο πεξηνρήο απνηειείηαη απφ 619 είδε θαη 153 ππνείδε ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη πεξίπνπ 10 ηνπηθά ελδεκηθά είδε θαη 25 ελδεκηθά ηεο Διιάδαο. Σα θαηψηεξα φξηα απηήο αξρίδνπλ απφ ηα 600κ. πεξίπνπ ελψ ηα αλψηεξα φξηά ηεο θζάλνπλ κέρξη θαη ηα 1800 κ. Παξά ηελ νκνηνκνξθία ηεο δαζηθήο βιάζηεζεο θπξηαξρεί ε θεθαιιεληαθή ειάηε (Abies cephalonica), ε νπνία δηακνξθψλεη εθηεηακέλεο ακηγείο ζπζηάδεο ζε ζπλνιηθή έθηαζε εθη. ( ζηξεκκάησλ). Ο Γξπκφο θηινμελεί επίζεο ζεκαληηθφ αξηζκφ θπηψλ, ηα πεξηζζφηεξα ησλ νπνίσλ βξίζθνληαη ζηηο ςειφηεξεο θνξπθέο ηνπ Παξλαζζνχ. ηα ππναιπηθά ιηβάδηα θπξηαξρνχλ είδε θεζηνχθαο θαη ηξηθπιιηψλ θ.α.. ηα ειαηνδάζε ζπλαληά θαλείο πνιιά είδε αγξηνθνξνκειηάο, θέδξψλ, θξάηαηγνπ θαη αξθεχζνπ, κεκνλσκέλα ή ζε κηθξέο νκάδεο, ελψ ζηε Β.Α πιεπξά ηνπ βνπλνχ ππάξρνπλ ζπζηάδεο απφ καχξε πεχθε (Pinus nigra). ε κεξηθά ζεκεία ην δάζνο δηαθφπηεηαη απφ κηθξφηεξα ή κεγαιχηεξα δηάθελα πνπ θαιχπηνληαη απφ ζάκλνπο. Ζ παλίδα ηνπ Παξλαζζνχ απνηειείηαη απφ δψα θνηλά ζηνλ Διιεληθφ ρψξν, φπσο ε αιεπνχ, ν αζβφο, ν ιαγφο, ε λπθίηζα, ν ζθίνπξνο θαη άιια είδε ηξσθηηθψλ θαζψο θαη εληνκνθάγα. Σν ηζαθάιη, ην αγξηνγνχξνπλν θαη ην θνπλάβη είλαη ζπάληα θαη αθφκα ζπαληφηεξνο είλαη ν ιχθνο, πνπ θαηεβαίλεη θαηά ηηο βαξπρεηκσληέο απφ ηελ Πίλδν, θαζψο θαη ην δαξθάδη ην νπνίν έρεη ζρεδφλ εμαθαληζηεί. Γαζφβηα είδε θπξηαξρνχλ ζηελ πηελνπαλίδα ηνπ Γξπκνχ, φπσο πέξδηθεο, δξπνθνιάπηεο πνπ ηεινχλ ππφ πξνζηαζία, καπξνηζηθιηηάξεο, ρηνλφηζηριεο, ρηνλνςάιηεο, φξληα, αεηνχο, γππαεηνχο, γεξάθηα, ρξπζαεηνχο, θνξάθηα, θαξαθάμεο, θνηζχθηα, ηζίριεο, λπρηεξίδεο, θαιηαθνχδεο ζηηο ςειέο θνξθέο θαη άιια είδε εξπεηά φπσο: ε κεζνγεηαθή ρειψλα, ε αγξηφζαπξα, ε νρηά, θαη ακθίβηα φπσο ν βάηξαρνο. Έμσ απφ ηα ππθλά δάζε νη γχπεο, αεηνί θαη κηθξφηεξα αξπαθηηθά δηαηεξνχλ αθφκε ζεκαληηθνχο αλ θαη κηθξνχο πιεζπζκνχο, πνπ πεξηιακβάλνπλ: ξληα, κπνχθνπο, γππαεηνχο (1989, 35 δεχγε ζε φιε ηελ Διιάδα), ρξπζαεηνχο θαη πεξηζηαζηαθά ζπηδαεηνχο θαη γεξάθηα (1983, 150 δεπγάξηα ζε φιε ηελ 45

48 Διιάδα). Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά είλαη είδε ππφ πξνζηαζία. Δξπεηά θαη έληνκα εθπξνζσπνχληαη επίζεο ηθαλνπνηεηηθά. Ο ππξήλαο ηνπ Γξπκνχ ζπκπίπηεη κε ηε Εψλε Δηδηθήο Πξνζηαζίαο (ΕΔΠ) ζχκθσλα κε ηελ Οδεγία 79/409/ΔΟΚ γηα ηα πνπιηά. Ζ πεξηνρή είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα αξπαθηηθά πηελά, δξπνθνιάπηεο θαη άιια πνπιηά. Σν παγθνζκίσο γλσζηφ Μαληείν ησλ Γειθψλ έρεη πεξηιεθζεί ζηελ πξνηεηλφκελε πεξηνρή, φρη κφλν ιφγσ ηεο αξραηνινγηθήο ηνπ ζεκαζίαο, αιιά επεηδή έρεη κειεηεζεί δηεμνδηθά σο πξνο ηα είδε θπηψλ θαη δψσλ πνπ απαληνχλ εθεί θαη πεξηιακβάλεη κεξηθά απφ ηα ζπνπδαηφηεξα είδε πνπ έρνπλ αλαθεξζεί ζηελ Διιάδα. Αμίδεη λα αλαθεξζεί ε πεξίπησζε ηεο «Απνιιψληαο Παξλαζζηαθήο» πεηαινχδαο, ε νπνία πξσηνεξεπλήζεθε επηζηεκνληθά ζηελ πεξηνρή ηνπ Γξπκνχ θαη ζπλερίδεηαη ε έξεπλά ηεο κέρξη ζήκεξα θπξίσο απφ Δπξσπατθά ηλζηηηνχηα θαη νξγαληζκνχο. ηνλ άκεζν πεξίγπξν ηνπ Γξπκνχ ππάξρνπλ ηα ρηνλνδξνκηθά θέληξα ηνπ Δ.Ο.Σ. (Φηεξφιαθθα, Κνληφθεδξν, Γεξνληφβξαρνο θαη Κειιάξηα) θαη απηφ ηνπ Αζελατθνχ Οκίινπ θη ζηε ζέζε αξαληάξη, θνληά ζην θαηαθχγην ηνπ Διιεληθνχ Οξεηβαηηθνχ πλδέζκνπ Αζελψλ. Δπίζεο ζηελ πεξηνρή ππάξρνπλ αμηφινγνη αξραηνινγηθνί ρψξνη φπσο ην Κσξχθεην Άληξν. Σέινο ππάξρνπλ πνιιέο νξεηβαηηθέο δηαδξνκέο δηάζπαξηεο ζε φιν ηνλ νξεηλφ φγθν, πνιινί δαζηθνί δξφκνη βαηνί, κε αθεηεξία ην Ληβάδη Αξάρσβαο θπξίσο αιιά θαη πεξηπαηεηηθά κνλνπάηηα -φπσο ην Δπξσπατθφ κνλνπάηη κεγάισλ δηαδξνκψλ, γλσζηφ σο Δ4, αιιά θαη ην Δ3 θαη άιια ζηα νπνία κπνξεί θαλείο λα πεξπαηήζεη θαη λα ραξεί ηηο άθζνλεο νκνξθηέο ηεο θχζεο. Τ.ΠΔ.ΥΩ.ΓΔ. Ο Φνξέαο Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Παξλαζζνχ, ζε ζπλεξγαζία κε ηα αξκφδηα Γαζαξρεία Ληβαδεηάο θαη Άκθηζζαο, είλαη ππεχζπλνη γηα ηελ ηήξεζε ηνπ θαλνληζκνχ ιεηηνπξγίαο ηνπ Γξπκνχ αιιά θαη γεληθφηεξα γηα ηε ζπλνιηθή ηνπ πξνζηαζία (165596/2994/85 απφθαζε Τπ. Γεσξγίαο, ΦΔΚ 458/Β/85). πλνπηηθά ν θαλνληζκφο ιεηηνπξγίαο ηνπ Γξπκνχ νξίδεη: (Φνπζηέξε 2012) A. Ζ παξακνλή ζην Γξπκφ, επηηξέπεηαη απφ ηελ αλαηνιή κέρξη θαη ηε δχζε ηνπ ήιηνπ. B. Σν ειεχζεξν παηρλίδη επηηξέπεηαη κφλν ζηνπο ρψξνπο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί γηα ην ζθνπφ απηφ. C. Λφγσ ησλ δηάθνξσλ θηλδχλσλ, πνπ ππάξρνπλ ζηελ πεξηνρή (ξέκαηα, γθξεκνί) νη επηζθέπηεο, γηα ηε δηθή ηνπο αζθάιεηα, δελ πξέπεη λα απνκαθξχλνληαη απφ ηνπο θαζνξηζκέλνπο ρψξνπο αλαςπρήο θαη απφ ηα εηδηθά δηακνξθσκέλα κνλνπάηηα. Παηδηά θάησ ησλ 12 εηψλ, πξέπεη λα ζπλνδεχνληαη. D. Καηά ηελ παξακνλή κέζα ζην Γξπκφ, δελ επηηξέπεηαη: 1. H θπθινθνξία θάζε είδνπο ηξνρνθφξσλ, ζηνπο δξφκνπο φπνπ ππάξρνπλ εκπφδηα θαη απαγνξεπηηθά ζήκαηα. 46

49 2. Ζ ζηάζκεπζε ζε ρψξνπο άιινπο απφ ηνπο εηδηθνχο ρψξνπο ζηάζκεπζεο απηνθηλήησλ. 3. Ζ ρξεζηκνπνίεζε ηνπ δηθηχνπ δξφκσλ γηα θάζε είδνπο δνθηκέο θαη αγψλεο απηνθηλήησλ θαη δηθχθισλ θαζψο θαη ε αλάπηπμε ππεξβνιηθήο ηαρχηεηαο θαη εθθσθαληηθψλ ζνξχβσλ. 4. Ζ θαηαζηξνθή ή απνκάθξπλζε ηερληθψλ έξγσλ θαη πιηθψλ ηνπ Γξπκνχ. 5. Ζ κεηαθνξά θνπηηθψλ εξγαιείσλ, ε θνπή δέλδξσλ θαη ζάκλσλ, ην μεξίδσκα θαη ε ζπιινγή θπηψλ θαη γεληθά θάζε θζνξά ηεο βιάζηεζεο. 6. Ζ ζπιινγή θαη ε κεηαθνξά θπηνρψκαηνο θαη θαπζνμχισλ. 7. Σν άλακκα θσηηάο, παξά κφλν ζηνπο εηδηθά δηακνξθσκέλνπο ρψξνπο (ςεζηαξηέο), χζηεξα απφ ζπλελλφεζε κε ηελ ηνπηθή Γαζηθή Αξρή. 8. Ζ θαηαζθήλσζε κε νπνηαδήπνηε κνξθή (ηξνρφζπηηα, ζθελέο) 9. Ζ ειεχζεξε θπθινθνξία δψσλ πνπ ζπλνδεχνπλ επηζθέπηεο. 10. Ζ επίδεημε ή ηνπνζέηεζε νπνησλδήπνηε πηλαθίδσλ θαη ζεκάησλ. 11. Ζ πψιεζε ηξνθίκσλ θαη άιισλ αληηθεηκέλσλ, θαζψο θαη ε, θαηά νπνηνλδήπνηε ηξφπν, έθζεζε θαη δηαλνκή απηψλ. 12. Σν θπλήγη θάζε δψνπ, κε νπνηνδήπνηε κέζν, ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ζηνλ ππξήλα ηνπ Γξπκνχ, θαζψο θαη ζε απφζηαζε κέρξη 1000 κέηξα απφ ηνπο ρψξνπο αλαςπρήο πεξηκεηξηθά θαη απφ ηνλ άμνλα ηνπ δξφκνπ «Αζπξφρσκα Παιηνπαλαγηά». 13. Ζ αθαίξεζε ή θαηαζηξνθή θσιηψλ, απγψλ ή λενζζψλ ησλ πνπιηψλ θαη γεληθά ε ελφριεζε θαη θαηαζηξνθή εηδψλ παλίδαο. 14. Ζ, θαηά νπνηνλδήπνηε ηξφπν, ελφριεζε ησλ άιισλ επηζθεπηψλ. 15. Ζ ηνπνζέηεζε ζθνππηδηψλ ζε ρψξνπο άιινπο απφ ηα δνρεία απνξξηκκάησλ θαη ε ξχπαλζε ηνπ ρψξνπ γεληθά. 16. Ζ πξφθιεζε δεκηψλ ζε γεσινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο. 17. Ζ θσηνγξάθεζε ησλ επηζθεπηψλ γηα εκπνξηθνχο ζθνπνχο. 18. Ζ βνζθή θάζε δψνπ, ζηνλ ππξήλα ηνπ Γξπκνχ, θαη ζε απφζηαζε κέρξη 500 κέηξα απφ ηνπο ρψξνπο αλαςπρήο πεξηκεηξηθά θαη κέρξη 200 κέηξα απφ ηνλ άμνλα ηνπ δξφκνπ «Αζπξφρσκα Παιηνπαλαγηά». 19. Ζ εγθαηάζηαζε θπςειψλ κειηζζνζκελψλ, ρσξίο άδεηα ηεο ππεξεζίαο. 47

50 4. ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟΗ ΠΟΡΟΗ 4.1 ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΑ ΜΝΖΜΔΗΑ Οη απαξρέο ηεο θαηνίθεζεο ησλ πεξηνρψλ ηεο Πεξηνρήο Μειέηεο φπσο ηα αξραηνινγηθά κλεκεία πξνδίδνπλ αλάγνληαη ζηελ αξραηφηεηα. εκαληηθφηεξεο πφιεηο νη νπνίεο ήθκαζαλ θαηά ηελ αξραηφηεηα θαη νη νπνίεο βξίζθνληαη ζηα γεσγξαθηθά φξηα ηεο εμεηαδφκελεο Πεξηθέξεηαο είλαη ε Θήβα, ν Οξρνκελφο, νη Θεζπηέο, ε Υαιθίδα, ε Οηραιία θαη ε Δξέηξηα. (Παπαγεσξγίνπ 2005) ηνλ Πίλαθα θαηαγξάθνληαη νη αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη ηα αξραηνινγηθά κλεκεία πνπ βξίζθνληαη ζηνπο Ννκνχο ηεο πεξηνρή κειέηεο θαη ηα νπνία απνηεινχλ ζήκεξα ζεκαληηθνχο πφινπο ηνπξηζηηθήο έιμεο. Ζ παξάζεζε ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη κλεκείσλ πξνζδηνξίδεηαη γεσγξαθηθά ζε επίπεδν Ννκνχ. εκαληηθφηεξνη αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη κλεκεία ζην Ννκφ Βνησηίαο είλαη ν Οξρνκελφο, ε Υαηξψλεηα, ην Καβίξεην, νη Πιαηαηέο ε Κνηιάδα ησλ Μνπζψλ (ζηηο Θεζπηέο). ην Ννκφ Φζηψηηδαο μερσξίδνπλ σο ζεκαληηθνί αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη κλεκεία ε Αξραία Λάξπκλα, ν Ναφο Αζελάο Κξαλαίαο θαη ν Αδξηάληαο ηνπ Λεσλίδα ζηηο Θεξκνπχιεο. Γεζπφδνπζα ζέζε ζηνπο αξραηνινγηθνχ ρψξνπο θαη κλεκεία φρη κφλν ηνπ Ννκνχ Φσθίδαο αιιά θαη φιεο ηεο Πεξηθέξεηαο θαηέρνπλ νη αξραηνινγηθνί ρψξνη ησλ Γειθψλ. Άιια κλεκεία αξραηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ βξίζθνληαη ζην Ννκφ Φσθίδαο απνηεινχλ ε Αξραία Ληιαία θαη ε Ορχξσζε ηεο Αξραίαο Άκθηζζαο. Πίλαθαο : Αξραηνινγηθνί Υώξνη θαη Μλεκεία ηεο πεξηνρήο κειέηεο α/α Αξραηνινγηθνί Υώξνη & Μλεκεία Ννκόο 1. Οξρνκελφο Βνησηίαο 2. Αθξφπνιε Αξραίαο Κξεχζηδνο Βνησηίαο 3. Γιάο (Μπθελατθή Αθξφπνιε) νησηίαο 4. Αθξφπνιε Αξραίσλ Κνξζίσλ Βνησηίαο 5. Αθξαίθλην Πηψνλ Βνησηίαο 6. Υαηξψλεηα Βνησηίαο 7. Αθξφπνιε Αξραίσλ ηθψλ Βνησηίαο 8. Καδκείνλ Βνησηίαο 9. Πιαηαηέο Βνησηίαο 10. Αθξφπνιε Παλνπέσο Βνησηίαο 11. Κνηιάδα ησλ Μνπζψλ (Θεζπηέο) Βνησηίαο 12. Θίζβε Βνησηίαο 13. Καβίξεην (Θήβα) Βνησηίαο 14. Μπθελατθφ Αλάθηνξν (Θήβα) Βνησηίαο 15. Ναφο Ηζκελίνπ Απφιισλνο (Θήβα) Βνησηίαο 16. Πχιεο (Θήβα) Βνησηίαο 17. Ναφο Αξηέκηδνο Βνησηίαο 18. Σξφπαην ηεο κάρεο ησλ Λεχθηξσλ Βνησηίαο 19. πήιαην Νχκθεο Κνξψλεηαο (Αγία Βνησηίαο 20. Σξηάδα) Λάξπκλα Φζηψηηδαο 21. Αλδξηάληαο Λεσλίδα (Θεξκνπχιεο) Φζηψηηδαο 48

51 22. Κάζηξν Αρηλνχ (Έρηλνο) Φζηψηηδαο 23. Κάζηξν Λακίαο Φζηψηηδαο 24. Φαλφο (Κάζηξν, Γιχθα) Φζηψηηδαο 25. Κάζηξν Μελδελίηζαο Φζηψηηδαο 26. Κάζηξν Τπάηεο Φζηψηηδαο 27. Αξραηνινγηθφο ρψξνο Ππξά Φζηψηηδαο 28. Θνισηφο ηάθνο Βαξδάησλ Φζηψηηδαο 29. Κάζηξν Γξπκαίαο Φζηψηηδαο 30. Κάζηξν Ληκνγαξδίνπ Φζηψηηδαο 31. Κάζηξν Πειαζγίαο Φζηψηηδαο 32. Διάηεηα Φζηψηηδαο 33. Άγηνο Ησάλλεο Θενιφγνο (αξραίεο Φζηψηηδαο 34. Αιαί) Γπλαηθφθαζηξν (Ν. Μνλαζηήξη Φζηψηηδαο 35. Γνκνθνχ) Ναφο Αζελάο Κξαλαίαο Φζηψηηδαο 36. Γειθνί (Γπκλάζην) Φσθίδαο 37. Γειθνί (Παιαίζηξα) Φσθίδαο 38. Γειθνί (ηάδην) Φσθίδαο 39. Γειθνί (Ηεξφ Απφιισλνο) Φσθίδαο 40. Γειθνί (Ηεξφ Αζελάο Πξνλαίαο) Φσθίδαο 41. Αξραία Ληιαία Φσθίδαο 42. Ορχξσζε αξραίαο Άκθηζζαο Φσθίδαο 43. Ππξά Ζξαθιένπο (Ξεξνβνχλη Φσθίδαο Παχιηαλεο) 4.2 ΒΤΕΑΝΣΗΝΑ ΜΝΖΜΔΗΑ & ΗΔΡΔ ΜΟΝΔ Ζ πεξηνρή έρεη λα επηδείμεη Ηδηαίηεξν πινχην ζε Βπδαληηλά κλεκεία θαη Ηεξέο Μνλέο ηα πεξηζζφηεξα εθ ησλ νπνίσλ πξνζειθχνπλ πιήζνο επηζθεπηψλ θαη απνηεινχλ ζεκαληηθνχο πφινπο πνιηηηζηηθήο θαη ζξεζθεπηηθήο ηνπξηζηηθήο έιμεο. Απφ ηα ζεκαληηθφηεξα Βπδαληηλά κλεκεία θαη Ηεξέο Μνλέο ηνπ Ννκνχ Βνησηίαο απνηεινχλ ε Η. Μ. Οζίνπ Λνπθά, ε Η.Μ. Κνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ θξηπνχο, ην Κάζηξν Ληβαδεηάο, ε Η.Μ. Αγ. Θενδψξσλ θ.α, ελψ ζηνπο Ννκνχο Φζηψηηδαο θαη Φσθίδαο βξίζθνληαη ε Η.Μ. Αγάζσλνο, ε Η.Μ. Γακάζηαο, ν Η. Ναφο Αγ. νθίαο θαη ε Η.Μ. Βαξλάθνβαο, ν Η. Ναφο Δπαγγειηζκνχ ηεο Θενηφθνπ (Παλαγία ε Πνιππνξηνχ) θαη ε Η.Μ. Κφθθηλνπ αληίζηνηρα, ηα νπνία θαη ζπγθαηαιέγνληαη ζηα κλεκεία Βπδαληηλήο παξάδνζεο ηεο Πεξηθέξεηαο (Παπαγεσξγίνπ 2005). Ο παξαθάησ Πίλαθαο παξνπζηάδεη ηελ ζεηξά ησλ Βπδαληηλψλ κλεκείσλ θαη ησλ Ηεξψλ Μνλψλ, θαηά λνκφ, Πίλαθαο. Βπδαληηλά Μλεκεία & Ηεξέο Μνλέο α/α Βπδαληηλά Μλεκεία & Ηεξέο Μνλέο Ννκόο 1. Η.Μ. Κνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ θξηπνχο Βνησηίαο 2. Κάζηξν Ληβαδεηάο Βνησηίαο 3. Η. Μ. Οζίνπ Λνπθά Βνησηίαο 4. Η.Μ. Αγ. Βιαζίνπ Βνησηίαο 5. Η.Μ. Δπαγγειηζηξίαο Εαγαξά Βνησηίαο 6. Η.Μ. Σαμηαξρψλ Βνησηίαο 49

52 7. Η.Μ. αγκαηά Βνησηίαο 8. Η.Μ. Παλαγίαο ηεο Μχξνπ Βνησηίαο 9. Η.Μ. Γνκβνχο- Οζίνπ εξαθείκ Βνησηίαο 10. Η.Μ. Αγ. Νηθνιάνπ ηνπ ελ Βνπλέλνηο Βνησηίαο 11. Η.Μ. Αγ. Πέηξνπ Βνησηίαο 12. Η.Μ. Αγ. Παξαζθεπήο Βνησηίαο 13. Η.Ναφο Παλαγίαο Φαλεξσκέλεο Βνησηίαο 14. Η.Μ. Αγ. Θενδψξσλ Βνησηίαο 15. Η.Μ.Παλαγίαο Μαθαξηψηηζζαο Βνησηίαο 16. Η.Μ. Βαξλάθνβαο Φσθίδαο 17. Η.Μ. Κφθθηλνπ Φσθίδαο 18. Η.Μ. Παλαγίαο ηεο Κνπηζνπξηψηηζζαο Φσθίδαο 19. Η.Μ. Αγ. Ησάλλνπ ηνπ Πξνδξφκνπ Αξηνιίλαο Φσθίδαο 20. Η.Μ. Πξνθήηε Ζιηνχ Φσθίδαο 21. Η. Αζθεηήξην Αγ. Γεκεηξίνπ πθηάο Φσθίδαο 22. Η. Ναφο Δπαγγειηζκνχ ηεο Θενηφθνπ (Πνιππνξηνχ) Φσθίδαο 23. Η.Μ. Γακάζηαο Φζηψηηδαο 24. Η.Μ. Αγάζσλνο Φζηψηηδαο 25. Η. Ναφο Αγ. νθίαο Φζηψηηδαο 26. Η. Ναφο Αγ. Νηθνιάνπ Φζηψηηδαο 27. Η.Ναφο Αγ. Γεσξγίνπ Φζηψηηδαο 28. Η.Ναφο Μεηακνξθψζεσο σηήξνο Αιεπφζπηησλ Φζηψηηδαο 29. Η.Ναφο Αγ. Παξαζθεπήο Κνκπνηάδσλ Φζηψηηδαο 30. Η.Ναφο Παλαγηάο Πξνχζζεο Φζηψηηδαο 31. Η.Ναφο Αγ. Υαξαιάκπνπο Φζηψηηδαο 4.3 ΜΟΤΔΗΑ ΣΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΜΔΛΔΣΖ ηα Μνπζεία ηεο πεξηνρήο (Πίλαθαο) ζπγθαηαιέγνληαη ζεκαληηθά αξραηνινγηθά κνπζεία φπσο απηφ ησλ Θεβψλ, ηεο Υαηξψληαο, ηνπ Γαιαμεηδίνπ, ησλ Γειθψλ θαη ηεο Δξέηξηαο Βπδαληηλά κνπζεία φπσο απηφ ηεο Η.Μ. Οζίνπ Λνπθά θαζψο θαη ιανγξαθηθά κνπζεία φπσο απηφ ηεο Υαιθίδαο, ηεο Ακαξχλζνπ, ηνπ Θενιφγνπ, ηεο Καινζθνπήο. (Παπαγεσξγίνπ 2005) Πίλαθαο. Μνπζεία ηεο Πεξηνρήο Μειέηεο 1. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Θεβψλ Βνησηίαο 2. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Υαηξψλεηαο Βνησηίαο 3. Αξραηνινγηθή πιινγή Γηζηφκνπ Βνησηίαο 4. Μνπζείν Ηεξάο Μνλήο Οζίνπ Λνπθά Βνησηίαο 5. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Λακίαο Φζηψηηδαο 6. Μνπζείν Αηαιάληεο Φζηψηηδαο 7. Μνπζείν Φπζηθήο Ηζηνξίαο Η.Μ. Αγάζσλνο Φζηψηηδαο 8. Λανγξαθηθφ Μνπζείν Καινζθνπήο Φζηψηηδαο 9. Μνπζείν Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο Φζηψηηδαο 10. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Γειθψλ Φσθίδαο 11. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Ληδνξηθίνπ Φσθίδαο 12. Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Γαιαμεηδίνπ Φσθίδαο 50

53 5. ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΗ ΠΟΡΟΗ 5.1 ΥΗΟΝΟΓΡΟΜΗΚΑ ΚΔΝΣΡΑ Ζ εμεηαδφκελε Πεξηθέξεηα απνηειεί αλακθηζβήηεηα ηελ πεξηνρή κε ηελ ζεκαληηθφηεξε παξνπζία ζηνλ ρηνλνδξνκηθφ ηνπξηζκφ. πγθεθξηκέλα, ιεηηνπξγνχλ δχν ζεκαληηθά ρηνλνδξνκηθά θέληξα απηά ηνπ Παξλαζζνχ θαη ηνπ Σπκθξεζηνχ (Βεινχρη). Πεγή: Κνθθψζεο et al ε πςφκεηξν κέηξα, ζηηο ηνπνζεζίεο Κειάξηα θαη Φηεξφιαθα, ιεηηνπξγεί απφ Γεθέκβξην κέρξη αξρέο Μαΐνπ ην Υ/Κ Παξλαζζνχ, ην κεγαιχηεξν θαη αξηηφηεξα νξγαλσκέλν απφ ηα 19 ρηνλνδξνκηθά θέληξα ηεο ρψξαο. Ζ θαηαζθεπή ηνπ μεθίλεζε ην 1975 θαη νινθιεξψζεθε ην 1976, νπφηε θαη άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ νη εγθαηαζηάζεηο ηεο Φηεξφιαθαο. Σν

54 νινθιεξψζεθε ε θαηαζθεπή ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ζηα Κειάξηα, ελψ ην κπήθε ζε ιεηηνπξγία ν «Δξκήο», ν ζπλδεηηθφο αλαβαηήξαο κεηαμχ ηεο Φηεξφιαθαο θαη ησλ Κειαξηψλ (Σηφθα 2007). Σν 1993 πξνζηέζεθε ν πξψηνο ελαέξηνο ηεηξαζέζηνο αλαβαηήξαο απνζπκπιεθφκελεο ηερλνινγίαο ζηε Διιάδα, ν ζχγρξνλνο «Ζξαθιήο», ζηε ζέζε Κειάξηα ζε πςφκεηξν Σν ρηνλνδξνκηθφ θέληξν ηνπ Παξλαζζνχ έρεη ηελ κεγαιχηεξε δπλακηθφηεηα, ζθηέξ αλά ψξα ελψ δηαζέηεη ζπλνιηθά 17 ski-lifts. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο είλαη θαη νη θνξπθέο ηνπ Παξλαζνχ φπσο ν Γεξνληφβξαρνο θαη ε Φηεξφιαθθα ησλ νπνίσλ ην πςφκεηξν θζάλεη ηα 1800κ. θαζψο θαη ε θνξπθή Κειιάξηα ηεο νπνίαο ην πςφκεηξν θζάλεη ηα 1.750κ. (Παπαγεσξγίνπ 2005) πλνιηθά νη θχξηνη αλαβαηήξεο πνπ ιεηηνπξγνχλ είλαη 13. Έμη ελαέξηνη, έμη ζπξφκελνη θαη κία ηεηξαζέζηα ηειεθακπίλα. Γηα ηνπο αξράξηνπο, δηαηίζεληαη θαη 2 baby lifts εθκάζεζεο, πνπ βνεζνχλ απνηειεζκαηηθά ηνλ θάζε ρηνλνδξφκν ζηα πξψηα ηνπ βήκαηα. Σν Κέληξν δηαζέηεη 18 πίζηεο ζπλνιηθνχ κήθνπο 22 ρηιηνκέηξσλ. Οη πίζηεο είλαη κήθνπο θαηάβαζεο απφ 320 κ. έσο 4 ρικ. γηα αξραξίνπο, κέζνπο θαη θαινχο ρηνλνδξφκνπο. Γηα ηνπο ιάηξεηο ηεο πεξηπέηεηαο, ππάξρνπλ 12 εθηφο πίζηαο «καχξεο» δηαδξνκέο κεγάιεο δπζθνιίαο. Σν Υ/Κ δηαθξίλεηαη γηα ηα πςειά επίπεδα αζθαιείαο ζηηο εγθαηαζηάζεηο, ηα κεραλήκαηα θαη ηελ θαιή ιεηηνπξγία ηνπ. Σν Υηνλνδξνκηθφ Κέληξν Παξλαζζνχ, πξσηαγσληζηεί ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ρηνλνδξφκσλ, θαζψο βξίζθεηαη πνιχ θνληά ζηελ Αζήλα, ηελ Λακία θαη ηελ Πάηξα θαη νη εγθαηαζηάζεηο ηνπ επηηξέπνπλ ηελ εμππεξέηεζε κεγάινπ αξηζκνχ επηζθεπηψλ θαη ρηνλνδξφκσλ. ην Κέληξν ιεηηνπξγνχλ δχν θαθεηέξηεο-chalet θαη εζηηαηφξην, ζρνιέο εθκάζεζεο ζθη θαη snowboard, θαηαζηήκαηα ελνηθίαζεο ρηνλνδξνκηθνχ εμνπιηζκνχ, θαζψο θαη ππεξεζία θχιαμεο κε παηδηθά ραξά γηα ηνπο κηθξνχο επηζθέπηεο. Λεηηνπξγεί επίζεο ζηε ζέζε Κειάξηα 1750, θαηάζηεκα ζπληήξεζεο γηα ζθη θαη snowboard, κε ηα πιένλ εμειηγκέλα ηερλνινγηθά κεραλήκαηα (Σηφθα 2007). ηε ζέζε «Γεξνληφβξαρνο» ηνπ Παξλαζζνχ ιεηηνπξγεί ην ρηνλνδξνκηθφ θέληξν ηνπ Αζελατθνχ Οκίινπ Φίισλ ηνπ θη. Σν ρηνλνδξνκηθφ απηφ θέληξν βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν κέηξσλ, δηαζέηεη 3 ζπξφκελνπο αλαβαηήξεο θαη 4 πίζηεο. Παηδηθή πίζηα 200 κ., ζιάινκ 800 κ., γηγαληηαίν ζιάινκ κ., θαη ζιάινκ δχζθνιε 500 κ. ην θέληξν απηφ ιεηηνπξγνχλ ζρνιή εθκάζεζεο ζθη, παηδηθή ραξά (80x50 κέηξα), ελνηθηάζεηο ζθη, θαηάζηεκα πψιεζεο εμαξηεκάησλ ζθη θαη chalet θαγεηνχ (ΔΟΣ 1991). 5.2 ΗΑΜΑΣΗΚΔ ΠΖΓΔ ηελ πεξηνρή κειέηεο ππάξρνπλ έμη θχξηεο ηακαηηθέο πεγέο ηνπξηζηηθήο ζεκαζίαο θαη ηξεηο ηνπηθήο ζεκαζίαο (Πίλαθαο). Ζ πιεηνλφηεηα ησλ πεγψλ ηνπξηζηηθήο ζεκαζίαο βξίζθεηαη ζην Ννκφ Φζηψηηδαο (ηέζζεξηο) ελψ κία βξίζθεηαη ζηνλ Ννκφ Δχβνηαο θαη κία ζηνλ Ννκφ Φσθίδαο. (Παπαγεσξγίνπ 2005) 52

55 Πίλαθαο : Ηακαηηθέο Πεγέο Σνπξηζηηθήο εκαζίαο α/α Ονομαζία Νομόρ Εγκαηαζηάζειρ 1. Θεπμοπύλερ Φθιώηιδαρ 1 ςδποθεπαπεςηήπιο ηος ΕΟΤ με 18 αηομικούρ λοςηήπερ και μια δεξαμενή 2. Καμένα Βούπλα Φθιώηιδαρ 2 ςδποθεπαπεςηήπια ηος ΕΟΤ με 127 αηομικούρ λοςηήπερ και μια δεξαμενή 3. Πλαηύζηομο Φθιώηιδαρ 1 ςδποθεπαπεςηήπιο ηος ΕΟΤ με 30 αηομικούρ λοςηήπερ και μια δεξαμενή (δεν λειηοςπγεί) 4. Υπάηη Φθιώηιδαρ 1 ςδποθεπαπεςηήπιο ηος ΕΟΤ με 112 αηομικούρ λοςηήπερ και μια κοινή εζωηεπική δεξαμενή 5. Κίππαρ Φωκίδαρ Δεν λειηοςπγεί Πεγή: Κνθθψζεο et al

56 5.3 ΤΝΔΓΡΗΑΚΑ ΚΔΝΣΡΑ ηελ Πεξηθέξεηα ιεηηνπξγνχλ 14 ζπλεδξηαθά θέληξα ηα νπνία δηαζέηνπλ ζπλνιηθά 38 αίζνπζεο θαη έρνπλ σο κέγηζηε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα ζε ζπλέδξνπο. Δηδηθφηεξα δηαπηζηψλεηαη φηη ζηελ Πεξηθέξεηα ζπγθεληξψλεηαη κφιηο ην 4,8% ησλ ζπλεδξηαθψλ θέληξσλ ηεο ρψξαο ην νπνίν κεηαθξάδεηαη ζε 4,1% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ αηζνπζψλ θαη ζε 2,7% ηεο κέγηζηεο ζσξεπηηθήο δπλακηθφηεηαο ζε ζπλέδξνπο ηνπ ζπλφινπ ηεο ρψξαο. (Παπαγεσξγίνπ 2005) Ζ θχξηα εθπξνζψπεζε ηεο Πεξηθέξεηαο ζηνλ πλεδξηαθφ ηνπξηζκφ ηνπ ζπλφινπ ηεο ρψξαο πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηα ζπλεδξηαθά θέληξα ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ ζηνπο Ννκνχο Δχβνηαο θαη Φσθίδαο. πγθεθξηκέλα, ζηνλ Ννκφ Φσθίδαο ιεηηνπξγνχλ 5 πλεδξηαθά Κέληξα εθ ησλ νπνίσλ ηα 4 αλήθνπλ ζε μελνδνρεηαθέο εγθαηαζηάζεηο θαη κφιηο έλα ζε απνθιεηζηηθφ ζπλεδξηαθφ ρψξν ην νπνίν είλαη θαη ην κνλαδηθφ ζηελ Πεξηθέξεηα. 5.4 ΠΡΟΒΑΗΜΟΣΖΣΑ Ζ βαζηθή νδφο ηνπ δηεζλνχο νδηθνχ δηθηχνπ ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο ε νπνία θαη απνηειεί ην βαζηθφ νδηθφ δίθηπν ηεο πεξηνρήο είλαη ε νδφο απφ Οηλφθπηα έσο Πειαζγία νδφ ε νπνία απνηειεί θαη ηκήκα ηνπ δηεπξσπατθνχ νδηθνχ άμνλα Π.Α.Θ.Δ. (Παπαγεσξγίνπ 2005) Οη ζεκαληηθφηεξνη νδνί ηνπ δηαπεξηθεξεηαθνχ νδηθνχ δηθηχνπ ηεο Πεξηθέξεηαο, βάζεη δηαπεξηθεξεηαθψλ κεηαθηλήζεσλ είλαη νη αθφινπζνη: Δζληθή Οδφο Νν 48 απφ Ηηέα κέρξη Ναχπαθην, Δζληθή Οδφο Νν 3 ηκήκα νδνχ Λακίαο-Γνκνθνχ Μνλαζηεξίνπ πξνο Καξδίηζα θαη Φάξζαια-Βφιν θ.α 6. ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ Ζ πεξηθέξεηα δηαζέηεη θαιά νξγαλσκέλεο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο φισλ ησλ θαηεγνξηψλ, θαζψο θαη ελνηθηαδφκελα δηακεξίζκαηα θαη studios ηα νπνία κπνξνχλ λα θαιχςνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο πξνηηκήζεηο θαη ηα εηζνδεκαηηθά θιηκάθηα ησλ επηζθεπηψλ. Πεγή: ΔΣΔ, επεμεξγαζία ζηνηρείσλ Ξελνδνρεηαθνχ Δπηκειεηεξίνπ Διιάδνο 54

57 Σα απνηειέζκαηα ηεο Έξεπλαο Οηθνλνκηθήο πγθπξίαο ζηηο Ξελνδνρεηαθέο θαη Σνπξηζηηθέο (πιελ ησλ μελνδνρεηαθψλ) επηρεηξήζεηο Οθηψβξηνο-Ννέκβξηνο- Γεθέκβξηνο 2011 (ΗΟΒΔ-ΔΣΔ, 2012) ζε επίπεδν ρσξηθψλ ελνηήησλ έδεημαλ φηη νη πεξηζζφηεξεο αξλεηηθέο εθηηκήζεηο (ηέζζεξηο ζηηο πέληε επηρεηξήζεηο) θαηαγξάθνληαη ζηα μελνδνρεία ηεο Αηηηθήο (Κέληξν, Πεηξαηάο, Τπφινηπν Αηηηθήο) κε ην ηζνδχγην λα δηακνξθψλεηαη ζηηο -79 κνλάδεο, γεγνλφο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην πιήγκα πνπ έρεη ππνζηεί ε πξσηεχνπζα, ηελ ηειεπηαία δηεηία ηνπιάρηζηνλ, απφ ηε γεληθφηεξε ππνβάζκηζε ηεο εηθφλαο ηεο (εγθιεκαηηθφηεηα, επεηζφδηα, λαξθσηηθά θα). ε αληίζηνηρν επίπεδν θπκαίλεηαη ε αλαινγία αξλεηηθψλ απαληήζεσλ θαη γηα ηα μελνδνρεία ηεο Βφξεηαο Διιάδαο, κε ην ηζνδχγην φκσο λα θπκαίλεηαη ζε ειαθξψο ρακειφηεξν επίπεδν, θαζψο ζρεδφλ δχν ζηηο πέληε επηρεηξήζεηο αλαθέξνπλ φηη ε θαηάζηαζή ηνπο έρεη βειηησζεί. Ληγφηεξν δπζαξεζηεκέλεο εκθαλίδνληαη νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο ζηελ Κξήηε θαη ζηελ ινηπή Νεζησηηθή Διιάδα (Ηφληα Νεζηά, Νφηην θαη Βφξεην Αηγαίν), ππφ ηελ έλλνηα φηη ην πνζνζηφ ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ αμηνινγνχλ αξλεηηθά ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε ππνρσξεί ζην 57%. Σν ζρεηηθφ ηζνδχγην γηα ηηο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο ηεο Κεληξηθήο Διιάδαο θαη ηεο Πεινπνλλήζνπ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Δχβνηαο δηακνξθψλεηαη ζε αληίζηνηρν ζρεδφλ επίπεδν (-42 κνλάδεο). Δθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ζηηο Ξελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο θαηά ην ηειεπηαίν ηξίκελν Οθησβξίνπ-Ννεκβξίνπ-Γεθεκβξίνπ 2011 ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πεξζηλφ αλά γεσγξαθηθή πεξηνρή* 55

58 Πνζνζηφ ησλ Ξελνδνρεηαθψλ Κιηλψλ ηεο Πεξηθέξεηαο ηεξεάο Διιάδαο αλά Καηεγνξία σο πξνο ην χλνιν ηεο Υψξαο, 2011 Πεγή: ΔΣΔ, επεμεξγαζία ζηνηρείσλ Ξελνδνρεηαθνχ Δπηκειεηεξίνπ Διιάδνο 56

59 57

60 58

61 Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ 59

62 Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΝΟΜΟΥ ΦΩΚΙΔΑΣ: ΜΟΝΑΔΕΣ * 2** 3*** 4**** Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ 60

63 Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο, επεμεξγαζία ζπγγξαθέσλ 61

64 Ξελνδνρεηαθό δπλακηθό ηεο πεξηνρήο κειέηεο ΔΠΩΝΤΜΗΑ ΠΔΡΗΟΥΖ ΓΩΜΑΣΗΑ ΚΛΗΝΔ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Zaggos Apartments Ακθίθιεηα, θιεηδηψλ Ξελψλαο & Studio Κπξηαθή Ακθίθιεηα Ξελψλαο Γαδί Αξρνληηθφ Ακθίθιεηα Οθηηεία Ακθίθιεηα Παλφξακα Ακθίθιεηα Alpen House Αξάρσβα Anemolia Αξάρσβα Apollon Inn Αξάρσβα Arachova Houses Ληβάδη Αξάρσβαο 3 δηακ/ηα 14 4 Arahova Inn Αξάρσβα Astero Hotel Αξάρσβα Celena Suites Αξάρσβα Club Hotel Parnassia Αξάρσβα Dio Studios Αξάρσβα θιεηδηψλ Parnassos Hotel Αξάρσβα Santa Marina Arachova Καιαλάθη Αξάρσβαο Villa Filoxenia Αξάρσβα Αίγιε Resort & Spa Αξάρσβα Άκπνιηο Αξάρσβα Απφιισλ Αξάρσβα Αξάρσβεο Μέιαζξνλ Αξάρσβα Αξηάδλε Αξάρσβα Αζηέξσ Αξάρσβα Αθαλφο Αξάρσβα Γθελεξάιε Αξάρσβα Γψκα Αξάρσβα θιεηδηψλ Δηξεζηψλε Αξάρσβα Διπαξ Αξάρσβα Δλ Οίθσ Βίιια Αξάρσβα Δπ Εελ Studios & νπίηεο Αξάρσβα Καηαθχγην Αξάρσβα Λπθψξεηα Αξάρσβα Μπισλά Αξάρσβα θιεηδηψλ Ξελψλαο Νεθέιεο Αξάρσβα Ξελψλαο Ξέληνο Εεπο Αξάρσβα

65 Ξελψλαο Οληάο Αξάρσβα θιεηδηψλ Ξελψλαο Πέηξηλν Αξάρσβα Ξελψλαο Πχξξα Αξάρσβα Ξελψλαο Ρσ Αξάρσβα Παλζηφλ Δγθάξζηνο Αξάρσβα Παλζηφλ Νφζηνο Αξάρσβα θιεηδηψλ Παλσξαία Studios Αξάρσβα Παηξηθφ Αξάρσβα θιεηδηψλ Κηήκα Κιέηζα Γξαβηά Μεηφρη Γξαβηά Amalia Γειθνί Delphi Palace Γειθνί Delphi Panorama Γειθνί Dolphin Γειθνί King Iniohos Γειθνί Lefas Γειθνί Olympic Γειθνί Oracle Γειθνί Pythia Art Γειθνί Sibylla Γειθνί Stadion Γειθνί Sun View Pension Γειθνί Varonos Γειθνί Villa C & C Γειθνί Vouzas Γειθνί Αζελά Γειθνί Αίνινο Γειθνί ΑΚΡΟΠΟΛ Γειθνί Απφιισλ Γειθνί Απνιιψληα Γειθνί Αξίσλ Γειθνί Άξηεκηο Γειθνί Βίιια Απνιισλία Γειθνί Εεπο Γειθνί Ζermes Γειθνί Ζλίνρνο Γειθνί Θφινο Γειθνί Καζηαιία Γειθνί

66 Καζηξί Γειθνί Κνχξνο Γειθνί Λεηψ Γειθνί Οδπζζεχο Γειθνί Οξθέαο Γειθνί Παλ Γειθνί Ππζψ Γειθνί Φαέζσλ Γειθνί ΦΑΗΓΡΗΑΓΔ Γειθνί Parnassos Delphi Hotel Γειθνί Μπξανχδνο Ησάλλεο Γειθνί θιεηδηψλ Elatos Resort & Health Club Δπηάινθνο Teresa Country Lodge Δπηάινθνο Αγλάληην Δπηάινθνο Αζεκίλα Δπηάινθνο θιεηδηψλ Λίζνο Δπηάινθνο Ξελψλαο Μαπξνδήκνο Δπηάινθνο Σν κπαιθφλη ηεο Αγνξηαλήο Δπηάινθνο Σν Υαγηάηη Δπηάινθνο Παλφξακα Ηηέα Avra Ηηέα Nafsika Palace Ηηέα Γαιήλε Ηηέα Καιαθάηε Ηηέα Argyriou Wine Tasting Guest House Πνιχδξνζζν NAIADES VILLAGE Πνιχδξνζζν 5 θαηνηθίεο 26 3 Δξσρφο suites hotel Πνιχδξνζζν Ξελψλαο Γξπάο Πνιχδξνζζν Ξελψλαο Καξαράιηνπ Πνιχδξνζζν θιεηδηψλ νθηαλφο Πνιχδξνζζν ρνιαξρείν Πνιχδξνζζν Πεγή: Φνπζηέξε

67 Γηαλπθηεξεύζεηο ζε θαηαιύκαηα μελνδνρεηαθνύ ηύπνπ θαη θάκπηλγθ, θαηά Πεξηθέξεηα, γηα ηα έηε (*) Πιεξόηεηα ιεηηνπξγνπζώλ θιηλώλ ζε θαηαιύκαηα μελνδνρεηαθνύ ηύπνπ, θαηά Πεξηθέξεηα, γηα ηα έηε (*) (*) Πεγή: Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή, Αθίμεηο θαη Γηαλπθηεξεχζεηο ζηα Καηαιχκαηα Ξελνδνρεηαθνχ Σχπνπ θαη θάκπηλγθ: έηνπο 2009 Πεηξαηάο, 21 επηεκβξίνπ

68 66