Young People in European Forests

Transcript

1 Young People in European Forests YPEF European contest about forests and forestry Educational material Greek edition,

2 Περιεχόμενα: Τα δάςθ ςτθν Ευρϊπθ 2 Τα δάςθ ςτθν: Αυςτρία 13 Εςκονία 16 Γερμανία.20 Ελλάδα.25 Ουγγαρία.30 ουμανία.33 Λετονία.40 Είδθ τθσ ελλθνικισ χλωρίδασ...41 Βιβλιογραφία Ρθγζσ Αναφορζσ.53 1

3 Σα δάςθ ςτθν Ευρώπθ Αν βλζπαμε τθν Ευρϊπθ από το διάςτθμα, κα παρατθροφςαμε μια φαινομενικά ςτακερι δομι που ςχθματίηεται από εκτενι ςκουρο-πράςινα δάςθ. Αν ςυγκρίνουμε τθν Ευρϊπθ με τισ άλλεσ θπείρουσ του πλανιτθ, αντιλαμβανόμαςτε ότι θ Ευρϊπθ είναι ςτθν πραγματικότθτα μια πράςινθ όαςθ. Είναι μια περιοχι, όπου θ δαςικι ζκταςθ όχι μόνο δε μειϊνεται (όπωσ ςυμβαίνει ςτον υπόλοιπο κόςμο), αλλά από τον 18 ο αιϊνα και μετά αυξάνεται. Στθν Ευρϊπθ θ ςχζςθ δάςουσ κοινωνίασ ςυνεχίηει να εξελίςςεται, αγνοϊντασ τισ απαιτιςεισ για μαηικι παραγωγι ξυλείασ και δίνοντασ μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτισ οικολογικζσ παραμζτρουσ, όπωσ τθν προςταςία και διατιρθςθ των οικοςυςτθμάτων. Ρρόκειται για μια τάςθ θ οποία απζχει από τθν τυπικι προςζγγιςθ τθσ χριςθσ των δαςϊν αποκλειςτικά για παραγωγι ξυλείασ. Αυτό είναι ζνα προνόμιο που μόνο μια πλοφςια κοινωνία, όπωσ θ ευρωπαϊκι, μπορεί να αντζξει οικονομικά. Στισ φτωχότερεσ περιοχζσ του κόςμου, θ πίεςθ για αφξθςθ τθσ αγροτικισ γθσ ςε βάροσ των δαςϊν ενιςχφεται από τα εκατομμφρια των ανκρϊπων που πεινάνε και χρθςιμοποιοφν το ξφλο για τθν κακθμερινι τουσ επιβίωςθ. Σχ.1: Δαςικι ζκταςθ ωσ ποςοςτό τθσ ςυνολικισ χερςαίασ ζκταςθσ ανά χϊρα, Ρθγι: FAO, 2013 Με τθν πρϊτθ ματιά, τα δάςθ τθσ Ευρϊπθσ φαίνονται να είναι όμοια, αλλά παρατθρϊντασ τα από κοντά κα δοφμε τισ τοπικζσ και περιφερειακζσ διαφορζσ των περίπλοκων και ςφνκετων οικοςυςτθμάτων. Τα όρια μεταξφ των δαςϊν μποροφν να διακρικοφν εφκολα. Πλοι οι τφποι δαςϊν είναι μοναδικοί και διακρίνονται ανάλογα με το δαςικό είδοσ, τθν ποικιλότθτα ςε χλωρίδα και πανίδα, τθ γονιμότθτα του οικοτόπου, τθν μζκοδο διαχείριςθσ τθσ γθσ και τθ δαςικι πολιτικι ςτθν περιοχι. Τα δάςθ ςτθν Ευρϊπθ διακρίνονται ςτουσ εξισ δαςικοφσ τφπουσ: τα βόρεια και ορεινά δάςθ ερυκρελάτθσ, τισ ατελείωτεσ εκτάςεισ πευκοδαςϊν, τα μικτά δάςθ ςε ορεινζσ περιοχζσ, τισ εκτενείσ ηϊνεσ των παρόχκιων δαςϊν, τουσ αεικαλείσ κάμνουσ μακκίασ ςτθ μεςόγειο και τα μικρά υπολείμματα αρχζγονων δαςϊν. 2

4 Φωτ. 1: Ρανζμορφο δάςοσ ςτθ ουμανία. Ρθγι: Robert Pache Θα μελετιςουμε τον τρόπο με τον οποίο θ οικονομικι ιςτορία ςχετίηεται με τουσ δαςικοφσ πόρουσ. Τα πρϊτα ίχνθ δθμιουργίασ οικιςμϊν αναφζρονται ςτθν νοτιοανατολικι Ευρϊπθ. Τα δάςθ δρυόσ και κζδρου καταςτράφθκαν ςτουσ μεςαιωνικοφσ χρόνουσ (εκείνθ τθν εποχι οι άνκρωποι αγωνίηονταν για τθ δικι τουσ προςταςία). Θ ςυςτθματικι δαςικι διαχείριςθ ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ χρονολογείται ςτο μζςο τθσ προθγοφμενθσ χιλιετίασ. Στθ βόρεια Ευρϊπθ θ διαχείριςθ των δαςϊν ξεκίνθςε πριν χρόνια. Θα παρακολουκιςουμε λοιπόν τθν ιςτορία του ευρωπαϊκοφ πολιτιςμοφ και ταυτόχρονα κα μελετιςουμε τα δάςθ. Ασ ξεκινιςουμε το ταξίδι μασ Σχ. 2: Χάρτθσ δαςικισ κάλυψθσ ςε IRS και SPOT του EC Joint Research Centre. Ρθγι: Kempeneers et al.,2011 3

5 Σχ. 3: Δαςικι κάλυψθ ςτθν Ευρϊπθ, ωσ ποςοςτό τθσ ζκταςθσ. Ρθγι: FOREST EUROPE, 2015: State of Europe s Forests 2015 Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe, 2015 Ποφ αναπτφςςονται δάςθ; Σα δάςθ ωσ αποτζλεςμα των ιςτορικών μεταβολών Για το μεγαλφτερο μζροσ τθσ Ευρϊπθσ θ δαςικι βλάςτθςθ είναι το αποτζλεςμα τθσ φυςικισ διαδοχισ. Αν εγκαταλείπαμε τον τρόπο με τον οποίο χρθςιμοποιοφμε τθ γθ ςιμερα, τότε θ δαςικι ζκταςθ κα κάλυπτε περίπου το 90% τθσ Ευρϊπθσ, (εκτόσ από τισ υψθλότερεσ ορεινζσ περιοχζσ που βρίςκονται πάνω από τα όρια ανάπτυξθσ των δζντρων, τουσ αμμολόφουσ ςτισ ακτζσ και τισ μεγάλεσ κοιλάδεσ ςτισ οποίεσ ζχει εγκαταςτακεί ο άνκρωποσ). Στθν Ευρϊπθ μόνο οι ατελείωτεσ ςτζππεσ, (που εκτείνονται πζρα από τισ αςιατικζσ πεδιάδεσ μζχρι βόρεια τθσ Καςπίασ και Μαφρθσ Θάλαςςασ) κα μποροφςαν να ανταγωνιςτοφν τα δάςθ. Στισ ςτζππεσ, θ ανεπαρκισ βροχόπτωςθ αποτελεί εμπόδιο ςτθν ανάπτυξθ δαςικϊν οικοςυςτθμάτων. Το ποςοςτό τθσ δαςικισ ζκταςθσ ςε ςχζςθ με τθ ςυνολικι ζκταςθ τθσ χϊρασ (εξαιρείται θ ζκταςθ που καλφπτεται με νερό) είναι διαφορετικό ςε κάκε ευρωπαϊκι χϊρα. Πςο περιςςότερο ορεινι και λιγότερο κατοικθμζνθ είναι μια χϊρα τόςο μεγαλφτερθ είναι θ τιμι του ποςοςτοφ αυτοφ. Το ςθμερινό δαςικό τοπίο είναι το αποτζλεςμα τθσ περιοριςμζνθσ εγκατάςταςθσ ανκρϊπινων πλθκυςμϊν, εξαιτίασ του ακατάλλθλου τοπίου (π.χ. ορεινά και υδροχαρι δάςθ), των ακατάλλθλων κλιματικϊν ςυνκθκϊν, του άγονου εδάφουσ (φτωχά κωνοφόρα δάςθ) και τθσ πολιτικισ βοφλθςθσ (π.χ. κυνθγετικζσ περιοχζσ). Το μεςογειακό τοπίο τθσ νότιασ Ευρϊπθσ δείχνει ότι θ κτθνοτροφία είναι ο κφριοσ παράγοντασ που ζχει περιορίςει τθν αναγζννθςθ και ανάπτυξθ των δαςϊν, τα οποία υλοτομικθκαν για παραγωγι ξυλείασ και καυςοξφλων. Τα δάςθ καταςτράφθκαν και κάθκαν για τθ δθμιουργία αγροτικϊν εκτάςεων. Το ζδαφοσ που αποκαλφφκθκε ςτισ πλαγιζσ των βουνϊν κινδφνευε από διάβρωςθ, και οι βροχοπτϊςεισ ςταδιακά απομάκρυναν το πιο γόνιμο ςτρϊμα του, ϊςπου ζγινε απολφτωσ γυμνό. Το υποβακμιςμζνο ζδαφοσ που καλφφκθκε αργότερα από κάμνουσ, μποροφςε να χρθςιμοποιθκεί μόνο για βοςκι αιγοπροβάτων. Τα ηϊα ζτρωγαν τθν αναγζννθςθ και εμπόδιηαν το δάςοσ να επιςτρζψει ςτθν πρότερθ κατάςταςθ. Με αυτόν τον τρόπο, το 90% όλων των αρχζγονων δαςϊν τθσ Ευρϊπθσ εξαφανίςτθκε. 4

6 Σχ. 4: Μεταβολι τθσ δαςικισ ζκταςθσ ςτισ χϊρεσ τθσ Οικονομικισ Επιτροπισ του ΟΘΕ για τθν Ευρϊπθ (ςε ςχζςθ με τθν ζκταςθ του 1990). Ρθγι: FAO, FRA, Οι άνκρωποι χρθςιμοποίθςαν ωσ αγροτικζσ εκτάςεισ τα γόνιμα εδάφθ ςτισ κοιλάδεσ και ςτισ πεδιάδεσ και ωσ λιβάδια και βοςκοτόπουσ τισ λιγότερο προςβάςιμεσ πλαγιζσ και τουσ υγροτόπουσ. Οι αλλαγζσ ςτθ δαςοκάλυψθ τθσ Ευρϊπθσ πραγματοποιικθκαν το 18 ο και 19 ο αιϊνα, όταν θ εξόρυξθ και θ ςιδθροδρομικι ςφνδεςθ ιταν ςε πλιρθ ανάπτυξθ. Νζεσ μορφζσ βιομθχανίασ αναπτφχκθκαν, οι οποίεσ χρθςιμοποιοφςαν τεράςτιεσ ποςότθτεσ ξυλου. Το ςιδθροδρομικό δίκτυο αποτζλεςε τον εφκολο τρόπο μεταφοράσ ξφλου, δεδομζνου ότι ιταν ανεξάρτθτο από τουσ πλωτοφσ δρόμουσ που χρθςιμοποιοφνταν παλαιότερα για τθ μεταφορά ξυλείασ. Θ μαηικι αποψίλωςθ των δαςϊν προκλικθκε επίςθσ, από τθν ανάπτυξθ τθσ βιομθχανίασ χαρτιοφ και τθν κλωςτοχφαντουργία, που χρθςιμοποιοφςαν το ξφλο μετά από χθμικι επεξεργαςία. Το ποςοςτό δαςοκάλυψθσ ςε οριςμζνεσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ κυμαίνεται από 86% (ςτθ Φινλανδία) ζωσ 7% (ςτθν Ιρλανδία). Ο μζςοσ όροσ ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ είναι 35% και ςε όλθ τθν Ευρϊπθ 47%. Ζχουμε υψθλά δάςθ ςε περιοχζσ απρόςιτεσ για καλλιζργεια με μικρό ανκρϊπινο πλθκυςμό. Τα δάςθ για παράδειγμα, καταλαμβάνουν το άγριο εςωτερικό τοπίο τθσ Νορβθγίασ, ενϊ οι οικιςμοί βρίςκονται ςτισ ακτζσ (3/4 από τα οποία ςτισ πόλεισ). Επιπλζον, όταν αναφερόμαςτε ςτθ δαςοκάλυψθ μιασ χϊρασ δεν αναφερόμαςτε μόνο ςτα δάςθ. Στθν Ιταλία, όπου θ δαςοκάλυψθ είναι 29%, μόνο το ¼ είναι δάςοσ με υψθλά δζντρα. Το υπόλοιπο είναι είτε δαςικζσ καλλιζργειεσ (για παραγωγι ξφλου, φελλοφ και καρπϊν, καυςοξφλων), είτε μακκία βλάςτθςθ και καμνότοποι με μικρό ποςοςτό δζντρων. Θ κατάςταςθ είναι παρόμοια και ςτισ άλλεσ μεςογειακζσ χϊρεσ, όπου το κλίμα και το ζδαφοσ περιορίηουν το δάςοσ ςε δφςβατεσ περιοχζσ, που είναι ακατάλλθλεσ για καλλιζργειεσ και αμπελουργία. Οι ορεινζσ χϊρεσ (Σλοβενία, Αλπικζσ χϊρεσ) ζχουν υψθλότερο ποςοςτό δαςοκάλυψθσ επειδι ςε αυτζσ υπάρχουν απόκρθμνεσ πλαγιζσ και το δάςοσ ζχει ςθμαντικό εδαφοπροςτατευτικό ρόλο, αποτρζποντασ κατολιςκιςεισ και χιονοςτιβάδεσ. Τα δάςθ ςυνειςφζρουν επίςθσ, ςε περιόδουσ αυξθμζνθσ βροχόπτωςθσ. Θ κόμθ ενόσ μεγάλου δζντρου μπορεί να ςυγκρατιςει ποςότθτα νεροφ 500 λίτρων. Πταν μια πλαγιά καλφπτεται από ζνα πολυϊροφο δάςοσ, τότε ελάχιςτθ ποςότθτα νεροφ φτάνει απότομα ςτο ζδαφοσ και αυτι κατανζμεται ιςόποςα και ςτακερά ςτθ διάρκεια του ζτουσ. Ο υπόροφοσ επίςθσ, μειϊνει τθν ταχφτθτα του νεροφ τθσ βροχισ, προλαμβάνοντασ πλθμμφρεσ ςτισ κοιλάδεσ ποταμϊν. Ανάλογα με τθν ζνταςθ τθσ βροχόπτωςθσ το δάςοσ μπορεί να ςταματιςει μζχρι και το 85% του νεροφ. Αυτόσ είναι ο κφριοσ λόγοσ φπαρξθσ μεγάλθσ δαςοκάλυψθσ ςε ορεινζσ περιοχζσ. Από τθν άλλθ μεριά, υπάρχουν χϊρεσ με πολφ μικρό ποςοςτό δαςοκάλυψθσ (π.χ. Θνωμζνο Βαςίλειο και Ιρλανδία), παρόλο που ςτο παρελκόν ιταν καλυμμζνεσ με πυκνά δάςθ φυλλοβόλων. Σιμερα, μόνο μερικζσ ςυςτάδεσ αυτϊν των φυςικϊν δαςϊν ζχουν απομείνει, όπωσ ςυςτάδεσ δρυόσ και οξιάσ (νότια Αγγλία και ορεινι Ουαλία), πεφκθσ (Σκωτία), οι οποίεσ ζχουν χαρακτθριςτεί ωσ μνθμεία τθσ φφςθσ. Άλλεσ δαςικζσ εκτάςεισ καλφπτονται από κωνοφόρα, που χρθςιμοποιοφνται κυρίωσ για παραγωγι ξυλείασ. 5

7 Φωτ. 2: Δάςοσ βελανιδιάσ. Ρθγι: Robert Pache Οι χϊρεσ ςτθ δυτικι και κεντρικι Ευρϊπθ παρουςιάηουν ομοιότθτεσ όςον αφορά τθ δαςοκάλυψθ, τθ ςφνκεςθ και τθ δομι των δαςϊν. Το ποςοςτό δαςοκάλυψθσ φτάνει το 30%. Τα αυτόχκονα είδθ είναι αυτά που κυριαρχοφν περιςςότερο, αλλά υπάρχουν και δάςθ με πολφ παραγωγικά ταχυαυξι είδθ (κυρίωσ διάφορα είδθ πεφκθσ και ερυκρελάτθσ). Τα δάςθ αυτά αναπτφςςονται γριγορα και ικανοποιοφν τισ αυξθμζνεσ ανάγκεσ για ξφλο. Ραρά τθ δθμιουργία οικιςμϊν και τισ περιόδουσ αναταραχισ, κάποια δάςθ ζχουν διατθριςει το μεγαλείο τουσ, κυμίηοντασ τα αρχζγονα δάςθ τθσ Ευρϊπθσ. Αυτό οφείλεται ςτουσ άρχοντεσ που χρθςιμοποιοφςαν τισ απομονωμζνεσ δαςικζσ περιοχζσ για κυνιγι. Το κυνιγι δεν ιταν μόνο τρόποσ ψυχαγωγίασ, αλλά επίςθσ, τρόποσ αναηιτθςθσ τροφισ. Εξαιτίασ τθσ προςταςίασ αυτϊν των δαςϊν, ζχουν διατθρθκεί μζχρι ςιμερα οριςμζνα δάςθ, όπωσ το δάςοσ Bialowieza ςτθν Ρολωνία και τθ Λευκορωςία και επίςθσ, το New Forest, ςτο Hampshire, (Μεγάλθ Βρετανία), που είναι ζνα από τα πιο παλιά προςτατευόμενα δάςθ για κυνιγι (από τον 11ο αιϊνα). ε ποιόν ανικει το δάςοσ; Σο κακεςτώσ ιδιοκτθςίασ των δαςών επθρεάηει τθν εξάπλωςθ και τθ διαχείριςι τουσ Μποροφμε να διακρίνουμε τρεισ ομάδεσ ευρωπαϊκϊν χωρϊν με διαφορετικό ποςοςτό δθμοςίων δαςϊν. Το μεγαλφτερο ποςοςτό ιδιωτικϊν δαςϊν ζχουν οι ςκανδιναβικζσ χϊρεσ (Νορβθγία, Σουθδία και Φινλανδία), και επίςθσ, θ Γαλλία και θ Αυςτρία. Σε αυτζσ τισ χϊρεσ το ποςοςτό των δθμόςιων δαςϊν δεν ξεπερνά το 30%. Ωςτόςο, δεν υπάρχουν αυςτθροί περιοριςμοί ςτθν πρόςβαςθ του κοινοφ ςτα ιδιωτικά δάςθ, εκτόσ από κάποιεσ εξαιρζςεισ. Από τθν άλλθ πλευρά, υπάρχουν χϊρεσ, όπωσ θ Ουκρανία και θ Λευκορωςία όπου το Κράτοσ είναι υπεφκυνο για όλα τα δάςθ. Θ πρόςβαςθ των πολιτϊν ςτα δάςθ είναι ςυνικωσ περιοριςμζνθ ςε χϊρεσ με μικρι δαςοκάλυψθ. Το ιδιοκτθςιακό κακεςτϊσ των δαςϊν παίηει ςθμαντικό ρόλο ςτθ διαμόρφωςθ τθσ δαςικισ πολιτικισ που προωκεί τθ διατιρθςθ του περιβάλλοντοσ. Το Κράτοσ όταν είναι ο κφριοσ δαςοκτιμονασ ζχει τθ δυνατότθτα να διαμορφϊςει πολιτικζσ που δε βαςίηονται ςτο κζρδοσ, αλλά αντίκετα προςτατεφουν το δάςοσ. Είναι πιο δφςκολο για το Κράτοσ να χρθματοδοτιςει ιδιϊτεσ δαςοκτιμονεσ προκειμζνου αυτοί να παραμερίςουν το κζρδοσ τουσ και να ακολουκιςουν πολιτικζσ με ςκοπό τθν ανάπτυξθ μθ παραγωγικϊν υπθρεςιϊν, υπθρεςιϊν αναψυχισ ι υπθρεςιϊν για τθ διατιρθςθ τθσ φφςθσ. Μεγάλεσ δαςικζσ εκτάςεισ, που ανικουν ςε ζναν δαςοκτιμονα, μποροφν πολφ πιο εφκολα να προςτατευτοφν από τισ επιβλαβείσ επιπτϊςεισ των δυνατϊν ανζμων με τθ δθμιουργία κατάλλθλθσ δομισ μεταξφ γειτονικϊν ςυςτάδων. Επιπλζον, δθμιουργϊντασ ζνα δίκτυο παρατθρθτθρίων μποροφμε να προςτατζψουμε αυτζσ τισ περιοχζσ από πυρκαγιζσ. Επίςθσ, ςθμαντικι είναι θ δυνατότθτα ςχεδιαςμοφ και υλοποίθςθσ δράςεων που αποςκοποφν ςτθν αλλαγι τθσ ςφνκεςθσ και τθσ δομισ των δαςικϊν ςυςτάδων ςε μεγάλεσ δαςικζσ εκτάςεισ. Θ αναγζννθςθ των ςυςτάδων είναι μια δράςθ που δεν ζχει προοπτικι οικονομικοφ κζρδουσ για μια ι δυο δεκαετίεσ. Θ διατιρθςθ 6

8 και θ ςθμαςία αυτϊν των αναγεννθμζνων ςυςτάδων δεν είναι εφκολο να μεταφραςτοφν ςε χρθματικοφσ όρουσ. Σι είναι δάςοσ; Δαςικι ποικιλότθτα ςτθν Ευρώπθ Οι φυτικοί ςχθματιςμοί ςτθν Ευρϊπθ ζχουν μια παράλλθλθ αλλά εντελϊσ διαφορετικι μορφι. Θ δομι τουσ επθρεάηεται από το ωκεάνιο κλίμα ςτα δυτικά τθσ θπείρου και το θπειρωτικό κλίμα ςτα ανατολικά. Υπάρχουν ευνοϊκζσ ςυνκικεσ για δαςικι βλάςτθςθ ςτθν Ευρϊπθ, νότια τθσ άνυδρθσ τοφνδρασ τθσ αρκτικισ. Θ ευρωπαϊκι δαςικι βλάςτθςθ ξεκινά με μια ζκταςθ από κάμνουσ και ςπάνια δάςθ ςθμφδασ ςτθ Σκανδιναβικι χερςόνθςο και ςτθ ωςία. Νοτιότερα κα ςυναντιςουμε τθν τάιγκα, που αποτελείται από κωνοφόρα, όπωσ ερυκρελάτθ και πεφκθ και ςε μικρότερο βακμό από ελάτθ και ςθμφδα. Ρροχωρϊντασ προσ τον ιςθμερινό, είναι πικανότερο να εντοπίςουμε όλο και περιςςότερα φυλλοβόλα είδθ, όπωσ λεφκθ, φτελιά, ςκλικρο, ςφενδάμι και φιλφρα. Νοτιότερα περνοφμε ςτα φυλλοβόλα και μικτά δάςθ δρυόσ, οξιάσ και άλλων ειδϊν. Στθ Δυτικι Ευρϊπθ, που δεν εκτείνεται τόςο βόρεια, δε κα βροφμε τθ ηϊνθ τθσ τάιγκα. Θα ςυναντιςουμε τθ μοναδικι δαςικι βλάςτθςθ κατά μικοσ του Ατλαντικοφ ωκεανοφ (ακτζσ τθσ δυτικισ Νορβθγίασ, Μεγάλθσ Βρετανίασ, Ιρλανδίασ, δυτικισ Ιςπανίασ και Ρορτογαλίασ), όπωσ υδροχαρείσ ςυςτάδεσ με οξιζσ και βελανιδιζσ. Στισ ακτζσ τθσ μεςογείου και ςτα νότια και κεντρικά τμιματα τθσ Ιβθρικισ χερςονιςου κα ςυναντιςουμε τθν τυπικι μεςογειακι βλάςτθςθ όπου κυριαρχοφν ςκλθρόφυλλοι, αεικαλείσ πυκνοί κάμνοι που αναπτφχκθκαν μετά τθν καταςτροφι των δαςϊν. Θ κζςθ μιασ περιοχισ ςε ςχζςθ με το μεςθμβρινό, όπωσ επίςθσ, το υψόμετρό τθσ επθρεάηουν τθ ςφνκεςθ των δαςϊν. Στθ νότια Ευρϊπθ μποροφμε να ςυναντιςουμε δάςθ ςε μεγαλφτερα υψόμετρα (ςτθ Βουλγαρία ςτα μζτρα από το επίπεδο τθσ κάλαςςασ) από ότι ςτο βορρά (Σκωτία 500 μζτρα από τθν επιφάνεια τθσ κάλαςςασ). Φϊτ. 3-4: Κϊνοσ από κωνοφόρο είδοσ και εφκραυςτο ςπορόφυτο. Ρθγι: Robert Pache Θ αρχζγονθ βλάςτθςθ τθσ Ευρϊπθσ ζχει μεταβλθκεί ωσ αποτζλεςμα τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ, ιδιαίτερα ςτο κεντρικό και νότιο τμιμα τθσ θπείρου. Αυτό ζχει ςυμβεί ςε μικρότερθ κλίμακα ςτο βόρειο και βορειοανατολικό τμιμα τθσ Ευρϊπθσ. Στα βρετανικά νθςιά θ φυςικι βλάςτθςθ καλφπτει μόνο το 10% τθσ ζκταςθσ (όχι μόνο δάςθ, αλλά επίςθσ, καμνότοποι και βάλτοι), ενϊ ςτθ βόρεια Σκανδιναβία και ωςία αυτό το ποςοςτό φτάνει το 90%. Ωςτόςο, αυτζσ είναι περιοχζσ ακατάλλθλεσ για αγροτικι εκμετάλλευςθ εξαιτίασ του κλίματόσ τουσ. Θ ποικιλότθτα των δαςικϊν ειδϊν εξαρτάται από τθ γεωγραφικι κζςθ, αλλά επίςθσ και από τθ ςτρατθγικι για τθ δαςικι διαχείριςθ. Τα τελευταία 200 χρόνια, θ ευρωπαϊκι δαςικι πρακτικι ζχει προτιμιςει αμιγείσ ςυςτάδεσ ενόσ ςυγκεκριμζνου είδουσ κωνοφόρων (κυρίωσ ερυκρελάτθσ και πεφκθσ), με αποτζλεςμα τθ μείωςθ τθσ ζκταςθσ των μικτϊν και φυλλοβόλων δαςϊν. Σιμερα, εξαιτίασ τθσ αποκατάςταςθσ των ςυςτάδων υπάρχουν πιο πολλζσ δαςικζσ εκτάςεισ, που είναι προςαρμοςμζνεσ ςτο φυςικό τουσ οικότοπο. Σε όλθ τθν Ευρϊπθ τα μικτά δάςθ καλφπτουν περίπου το 14% τθσ δαςικισ ζκταςθσ. Τα μεγαλφτερα ποςοςτά αυτϊν των 7

9 ςυςτάδων βρίςκονται ςτθ Μάλτα (60%), Δθμοκρατία τθσ Τςεχίασ (56%), Λετονία και Εςκονία (πάνω από 40%). Αμιγείσ ςυςτάδεσ κωνοφόρων κυριαρχοφν λόγω των φυςικϊν ςυνκθκϊν (κλίμα και ζδαφοσ) κυρίωσ ςτισ βόρειεσ χϊρεσ (Σκανδιναβία) και ςε ορεινζσ περιοχζσ (Αυςτρία, Γερμανία, Ελβετία). Φωτ. 5: Δάςοσ οξιάσ ςτθν Γερμανία. Ρθγι: A. Schilling Φωτ. 6: Ορεινό δάσος ςτθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria Τα κωνοφόρα είδθ μερικζσ φορζσ κυριαρχοφν εξαιτίασ δαςο-οικονομικϊν αποφάςεων που ςχετίηονται με τθ δαςικι διαχείριςθ. Στθ Μεγάλθ Βρετανία και Ιρλανδία, το μεγάλο ποςοςτό κωνοφόρων ειδϊν είναι το αποτζλεςμα τθσ μακροπρόκεςμθσ δαςικισ πολιτικισ, που υποςτιριξε τθν καλλιζργεια του είδουσ sitka spruce ζνα ξενικό είδοσ για τθ χλωρίδα τθσ Ευρϊπθσ. Τα φυλλοβόλα είδθ παίηουν μεγαλφτερο ρόλο ςε χϊρεσ που βρίςκονται ςτα νότια τθσ θπείρου: Σερβία, Βοςνία και Ερηεγοβίνθ, Κροατία (80%), Ουγγαρία και Ιταλία (70%). Ζνασ τρόποσ για να μετριςουμε τουσ δαςικοφσ πόρουσ είναι να υπολογίςουμε το ξυλαπόκεμα, που είναι ο ςυνολικόσ όγκοσ του ιςτάμενου ξφλου ςε μια χρονικι ςτιγμι. Συνικωσ, υπολογίηουμε μόνο το ξφλο που είναι κατάλλθλο για επεξεργαςία και εξαιροφμε τα λεπτά κλαδιά. Το ξυλαπόκεμα ςτα δάςθ τθσ Ευρϊπθσ ποικίλει. Σε μια αμιγι ςυςτάδα, εξαρτάται από τθν θλικία, τθ ςφνκεςθ, τθ δομι και τθν πυκνότθτα του δάςουσ. Το ξυλαπόκεμα ςε όλθ τθν Ευρϊπθ είναι περίπου 140 m 3 /ha ενϊ το ξυλαπόκεμα ςτθν Ιρλανδία, Ελλάδα και Ιςπανία είναι κάτω από 100 m 3 /ha. Στισ αλπικζσ χϊρεσ αυτοί οι αρικμοί είναι μεγαλφτεροι, εξαιτίασ τθσ υψθλισ βροχόπτωςθσ και τισ μεγάλεσ ςυςτάδεσ ελάτθσ και ερυκρελάτθσ. Στθν Αυςτρία το ξυλαπόκεμα υπολογίηεται ςε 309 m 3 /ha, ςτθ Σλοβενία και Γερμανία περίπου ςτο 280 m 3 /ha. Τα δάςθ ςτθ Σλοβακία και ςτθ Δθμοκρατία τθσ Τςεχίασ ζχουν μζςο ξυλαπόκεμα 260 m 3 /ha, εξαιτίασ τθσ κυριαρχίασ δαςϊν ςε λόφουσ και βουνά. Για να διαμορφϊςουμε αειφορικι διαχείριςθ ςτα δάςθ πρζπει να γνωρίηουμε τθν ετιςια αφξθςθ του όγκου του ξφλου (ετιςια προςαφξθςθ). Ο όγκοσ του ξφλου που υλοτομείται κάκε χρόνο, δεν πρζπει να ξεπερνά τθν ετιςια προςαφξθςθ. Ριο ςυγκεκριμζνα, κάκε χρόνο επιτρζπεται θ υλοτομία μόνο του 60-70% τθσ ετιςιασ προςαφξθςθσ. Οι δαςικζσ ςυςτάδεσ με το μεγαλφτερο ρυκμό ανάπτυξθσ βρίςκονται ςτθ δυτικι και κεντρικι Ευρϊπθ. Θ περιοριςμζνθ ανάπτυξθ κάποιων δαςϊν οφείλεται ςτουσ παρακάτω παράγοντεσ: ςτθ μικρι αυξθτικι περίοδο (ςτθ βόρεια Ευρϊπθ) και ςτθν ξθραςία (ςτθ νότια Ευρϊπθ). Οι παράγοντεσ που επιταχφνουν τθν ανάπτυξθ είναι: θ μεγάλθ αυξθτικι περίοδοσ (ςτο νότο) και θ μεγάλθ ποςότθτα κατακριμνθςμάτων (ςτα δυτικά). Φωτ.7: Συςτάδα πεφκθσ. Ρθγι: YPEF Portugal 8

10 Στα ευρωπαϊκά δάςθ μποροφμε να βροφμε δαςικζσ εκτάςεισ που χρθςιμοποιοφνται για παραγωγι καυςοξφλων. Οι δαςικζσ ςυςτάδεσ για παραγωγι καυςοξφλων αποτελοφνται από είδθ που πρεμνοβλαςτάνουν από κομμζνα δζντρα. Αυτζσ τισ ςυςτάδεσ τισ διαχειρίηονται ωσ δάςθ κατϊτερθσ κατθγορίασ. Βρίςκονται κυρίωσ ςτθ νότια Ευρϊπθ ςτθ Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Αντίκετα, τα δάςθ με υψθλά δζντρα που προζρχονται από ςπόρουσ και ςπορόφυτα, είναι θ πιο πολφτιμθ κατθγορία για παραγωγι τεχνθτισ ξυλείασ. Φωτ. 8-9: Ραρκζνο δάςοσ. Ρθγι: Robert Pache Θ γεωγραφικι κζςθ μιασ χϊρασ επθρεάηει τον πλοφτο τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ. Θ ποικιλότθτα ειδϊν είναι μεγαλφτερθ ςτο νότο τθσ Ευρϊπθσ. Οι χϊρεσ με τα περιςςότερα είδθ βρίςκονται ςε χϊρεσ τθσ νότιασ και ανατολικισ Ευρϊπθ. Στα ευρωπαϊκά δάςθ μποροφμε να ςυναντιςουμε περίπου 50 είδθ δζντρων. Τα περιςςότερα δάςθ καλφπτονται με πεφκθ, ερυκρελάτθ, οξιά, ελάτθ και δρυ. Σε μερικά δάςθ παρατθρείται το πρόβλθμα των ξενικϊν ειδϊν. Στισ βορειοδυτικζσ χϊρεσ, τα ξενικά είδθ καταλαμβάνουν ζκταςθ 15%, αλλά ςε μερικζσ χϊρεσ αυτό το ποςοςτό είναι πολφ υψθλότερο (Ιρλανδία, Δανία, Ιςλανδία, Μεγάλθ Βρετανία, Ουγγαρία και χϊρεσ τθσ Μπενελοφξ). Ξενικά είδθ ςτα ευρωπαικά δάςθ είναι: από τα κωνοφόρα το είδοσ sitka spruce (είδοσ ερυκρελάτθσ), θ ψευδοτςοφγκα και πολλά είδθ πεφκων. Από τα φυλλοβόλα, ξενικά είδθ είναι θ κόκκινθ βελανιδιά, θ ψευδακακία, διάφορα είδθ λεφκθσ και ο ευκάλυπτοσ που καταλαμβάνει μεγάλεσ εκτάςεισ ςτθν Ιςπανία και Ρορτογαλία. Μερικά από τα ξενικά είδθ κεωροφνται χωροκατακτθτικά, ζχουν προςαρμοςτεί ςτα ευρωπαϊκά δαςικά οικοςυςτιματα και καταλαμβάνουν νζεσ περιοχζσ. Μερικά από αυτά είναι: θ ψευδακακία (Robinia pseudoacacia), θ αγριοκεραςιά (Prunus serotina), και ο αϊλανκοσ (Ailanthus altissima) ςτα νοτιοανατολικά (Σλοβενία, Αλβανία). Τα δάςθ προςφζρουν ενδιαίτθμα ςτα μιςά κθλαςτικά τθσ Ευρϊπθσ. Ο αρικμόσ τουσ εξαρτάται από τθν περιοχι και τθν οικονομικι ιςτορία τθσ χϊρασ. Ο μεγαλφτεροσ αρικμόσ κθλαςτικϊν ειδϊν ηει ςτα δάςθ τθσ νοτιονατολικισ Ευρϊπθσ, όπωσ Δθμοκρατία τθσ Τςεχίασ, Σλοβακία και Λικουανία. Επίςθσ, ςτθ Δθμοκρατία τθσ Τςεχίασ, Σλοβακία, Αυςτρία, Ρολωνία, Σκανδιναβία και Λικουανία μποροφμε να ςυναντιςουμε ζναν μεγάλο αρικμό πουλιϊν που φωλιάηουν ςτα δάςθ. Ρολφ λιγότερα φωλιάηουν ςτα δάςθ τθσ Γερμανίασ, Ιταλίασ και των χωρϊν τθσ Μπενελοφξ. Σχ. 5: Δαςικοί πόροι. Ρθγι: Aπό Sten Nilsson, Do We Have Enough Forests? 9

11 Ποια θ ςχζςθ μεταξφ ανκρώπου και δαςών; Διαχείριςθ των δαςών Τα δάςθ ςτθν Ευρϊπθ είναι ςυνικωσ περιοριςμζνα ςε περιοχζσ ακατάλλθλεσ για καλλιζργεια. Υπάρχει επίςθσ, ζνα μικρό ποςοςτό παρκζνων δαςϊν, που δεν ζχουν υποςτεί ι επθρεαςτεί από τθν ανκρϊπινθ παρζμβαςθ. Τα παρκζνα δάςθ υπολογίηονται ςτο 4% όλων των δαςϊν ςτθν Ευρϊπθ, αν και ο οριςμόσ του παρκζνου δάςουσ ποικίλει ςτισ διάφορεσ χϊρεσ. Τα περιςςότερα από αυτά υπάρχουν ςε δφςβατεσ περιοχζσ ςτθ βόρεια Σκανδιναβία, ςτισ βόρειεσ περιοχζσ τθσ ευρωπαϊκισ ωςίασ, ςτισ Άλπεισ και ςτα Βαλκάνια. Τα περιςςότερα παρκζνα δάςθ βρίςκονται ςτθ Σουθδία (16%). Από τθν άλλθ πλευρά, ελάχιςτα ευρωπαϊκά δάςθ προζρχονται αποκλειςτικά και μόνο από τεχνθτζσ φυτεφςεισ. Υπάρχουν μερικζσ εξαιρζςεισ. Οι χϊρεσ με πολλζσ δαςικζσ φυτείεσ είναι αυτζσ που παρουςιάηουν μια καλά αναπτυγμζνθ καλλιζργεια ξενικϊν ειδϊν (Ιςπανία, Θνωμζνο Βαςίλειο και Ιρλανδία, Γαλλία και Ρορτογαλία). Δεν υπάρχουν δαςικζσ φυτείεσ ςτθ Φινλανδία, Γερμανία και Αυςτρία. Για να ορίςουμε τισ δαςικζσ φυτείεσ, πρζπει να λάβουμε υπόψθ το ςκοπό τθσ εγκατάςταςισ τουσ για παράδειγμα για γριγορθ παραγωγι ξυλείασ. Στισ φυτείεσ λαμβάνεται υπόψθ θ προςταςία του εδάφουσ και πραγματοποιείται λίπανςθ, διατιρθςθ κανονικϊν διαςτθμάτων μεταξφ των δζντρων, κλάδεμα. Τα δάςθ, που αποτελοφνται από φωτόφιλα είδθ, μπορεί να μοιάηουν με δαςικζσ φυτείεσ ςτα πρϊτα χρόνια τθσ ηωισ τουσ. Ωςτόςο, ακόμθ και ςε φυτείεσ με λίγα είδθ και κανονικά διαςτιματα μεταξφ των δζντρων μπορεί να ζχουμε απϊλεια αυτϊν των διαςτθμάτων. Στθν Κεντρικι Ευρϊπθ θ ςφνκεςθ των δαςϊν δαςικισ πεφκθσ (Pinus sylvestris) μπορεί να αλλάξει εξαιτίασ του εμπλουτιςμοφ τουσ με δρυ (εξαιτίασ των πουλιϊν) και ςθμφδα (άνεμοσ). Ωσ αποτζλεςμα τθσ αναδάςωςθσ τθν περίοδο μετά τον 2 ο Ραγκόςμιο Ρόλεμο και τθσ τάςθσ για αφξθςθ τθσ πεφκθσ και ερυκρελάτθσ, μεγάλεσ δαςικζσ εκτάςεισ υπερκαλφφκθκαν με πεφκθ και ερυκρελάτθ. Αυτζσ οι δαςικζσ εκτάςεισ απαιτοφν αποκατάςταςθ με ςκοπό τθν αφξθςθ των φυλλοβόλων ειδϊν και τθσ ελάτθσ. Αυτι θ μετατροπι γίνεται με δφο τρόπουσ. Σε νεότερεσ ςυςτάδεσ, τα ςκιόφυτα είδθ ειςάγονται κάτω από τθν πεφκθ. Σε μερικζσ δεκαετίεσ κα κυριαρχιςουν παραμερίηοντασ τισ προθγοφμενεσ γενεζσ. Οι γθραςμζνεσ ςυςτάδεσ, που δεν είναι καλά προςαρμοςμζνεσ ςτο φυςικό οικότοπο ι ζχουν κλειςτι κόμθ που δεν επιτρζπει τθ διζλευςθ τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ αποκακίςτανται με υλοτομίεσ. Ο τφποσ και το μζγεκοσ τθσ υλοτομίασ προςαρμόηεται ςτισ απαιτιςεισ των ειςαγόμενων νεότερων γενεϊν. Θ επανεκτίμθςθ του ρόλου των ευρωπαϊκϊν δαςϊν ϊκθςε τουσ διαχειριςτζσ ςτθ χριςθ διαχειριςτικϊν μεκόδων που δεν οδθγοφν ςε ςυνολικι απομάκρυνςθ όλων των γθραςμζνων δζντρων. Οι επιλογικζσ υλοτομίεσ ςε μικρζσ περιοχζσ με ακανόνιςτο ςχιμα είναι θ απάντθςθ ςτισ προςδοκίεσ τθσ κοινωνίασ για δαςικι προςταςία. Για τον παραπάνω λόγο και όχι για οικονομικοφσ λόγουσ, οι αποψιλωτικζσ υλοτομίεσ ζχουν ςταματιςει να χρθςιμοποιοφνται για αποκατάςταςθ ςυςτάδων. Ωςτόςο, ςε δαςικζσ ςυςτάδεσ που απαιτοφν φωσ και αναπτφςςονται ςε φτωχά οικοςυςτιματα, θ εγκατάλειψθ των αποψιλωτικϊν υλοτομιϊν δεν είναι εφικτι. Στθν περίπτωςθ φυςικισ αναγζννθςθσ ςκιόφυτων ειδϊν με ςπόρουσ οι αποψιλωτικζσ υλοτομίεσ είναι απαραίτθτεσ. Σχ. 6: Χριςθ των δασικϊν πόρων ςτθν ΕΕ των 27, Ρθγι: EUwood,

12 Θ ηιτθςθ για ξφλο αυξάνεται ςε όλεσ τισ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ, ενϊ παράλλθλα διάφοροι παράγοντεσ περιορίηουν τθν παραγωγι ξυλείασ. Θ ευρωπαϊκι κοινότθτα είναι αντιμζτωπθ με ζνα δίλθμμα. Ρϊσ να υποςτθρίξει τθν οικολογικι δαςοπονία ςτθν Ευρϊπθ και παράλλθλα να καλφψει τθν αυξανόμενθ ηιτθςθ ξφλου; Μιπωσ θ ειςαγωγι ξφλου από χϊρεσ εκτόσ Ευρϊπθσ είναι θ κατάλλθλθ λφςθ; Το ειςαγόμενο ξφλο, για να είναι φκθνό και κερδοφόρο, παράγεται είτε ςε δαςικζσ φυτείεσ ι παράγεται από μθ αειφορικζσ υλοτομίεσ. Με τθν ειςαγωγι ξυλείασ από μθ αειφορικζσ υλοτομίεσ, προςτατεφουμε τα δάςθ ςτθν Ευρϊπθ, αλλά προκαλοφμε υποβάκμιςθ των δαςϊν ςε άλλεσ, φτωχότερεσ περιοχζσ του κόςμου. Μια λφςθ είναι να υιοκετιςουμε ζνα ςφςτθμα για τθν πιςτοποίθςθ τθσ προζλευςθσ τθσ πρϊτθσ φλθσ. Τα πιςτοποιθμζνα προϊόντα είναι μια εγγφθςθ ότι ακολουκοφνται όλεσ οι κατάλλθλεσ διαδικαςίεσ ςε όλο τον κφκλο παραγωγισ, μεταφοράσ και επεξεργαςίασ. Φωτ : Δαςικζσ εργαςίεσ. Ρθγι: YPEF Σο μζλλον των δαςών και οι απειλζσ Συχνά παρατθρείται διάςπαςθ του κφκλου παραγωγισ του δάςουσ εξαιτίασ τθσ εμφάνιςθσ επιδθμιϊν, φυςικϊν καταςτροφϊν και ζντονων κλιματικϊν αλλαγϊν ξθραςία, δυνατοί άνεμοι, πλθμμφρεσ και παγωνιά. Οι αρρϊςτιεσ από μφκθτεσ είναι ςθμερινό φαινόμενο. Τα ςπορόφυτα που ςτεροφνται μυκόρριηασ είναι ευάλωτα ςτουσ παραςιτικοφσ πακογόνουσ μφκθτεσ. Ο αρικμόσ των επιβλαβϊν εντόμων ζχει αυξθκεί εν μζρει εξαιτίασ του ανκρϊπου που δθμιοφργθςε αμιγείσ ςυςτάδεσ ςε μεγάλεσ περιοχζσ. Θ μεγαλφτερθ επιδθμία εντόμων ςτθν ευρωπαϊκι δαςικι ιςτορία πραγματοποιικθκε τα ζτθ ςτθν Ρολωνία από το ζντομο Num Moth (Lymantria monacha) που κατζςτρεψε περίπου το 1/3 τθσ ςυνολικισ δαςικισ ζκταςθσ τθσ χϊρασ. Αυτοφ του είδουσ οι καταςτροφζσ μποροφν να καταπολεμθκοφν μόνο με χθμικά μζςα, που είναι μζκοδοσ με αρνθτικζσ ςυνζπειεσ για το περιβάλλον. Επειδι θ πρόλθψθ είναι καλφτερθ από τθν καταςτολι, είναι προτιμότερο να διατθροφμε τθν ιςορροπία ςτα δαςικά οικοςυςτιματα από το να αντιμετωπίηουμε τισ ςυνζπειεσ. Θ κλιματικι αλλαγι ενιςχφει τον κίνδυνο επιδθμιϊν με άγνωςτεσ οικονομικζσ ςυνζπειεσ. Φωτ : Φλοιοφάγο ςκακάρι, αρρϊςτια, παράςιτο. Ρθγι: Robert Pache Από τουσ αβιοτικοφσ παράγοντεσ ο άνεμοσ ζχει τισ πιο ζντονεσ ςυνζπειεσ. Οι δυνατοί άνεμοι, που μποροφν να καταςτρζψουν και να ρίξουν κάτω δζντρα ςε μεγάλεσ εκτάςεισ, εμφανίηονται ςτα ευρωπαϊκά δάςθ με αυξανόμενθ ςυχνότθτα. Ρολφ μεγάλεσ απϊλειεσ προκαλοφνται από ανζμουσ ςε ορεινζσ περιοχζσ, με τεχνθτά δάςθ ερυκρελάτθσ. Τα μικτά δάςθ αντιςτζκονται περιςςότερο ςε τζτοιου είδουσ απειλζσ, ιδιαίτερα αν αποτελοφνται από είδθ που είναι προςαρμοςμζνα ςτισ τοπικζσ ςυνκικεσ, όπωσ δάςθ οξιάσ και ελάτθσ. 11

13 Θ φωτιά είναι ζνασ ακόμθ ςθμαντικόσ παράγοντασ. Οι δαςικζσ πυρκαγιζσ ζχουν καταςτροφικζσ ςυνζπειεσ όχι μόνο ςτισ κερμζσ και ξθρζσ χϊρεσ τθσ νότιασ Ευρϊπθσ, αλλά επίςθσ και ςε άλλεσ περιοχζσ τθσ Ευρϊπθσ. Αυτό ςυμβαίνει εξαιτίασ πολλϊν παραγόντων: χαμθλι υγραςία, αφξθςθ τθσ μζςθσ κερμοκραςίασ του αζρα, φκίνουςα υγεία των δαςικϊν ςυςτάδων και μεγαλφτερθ παρζμβαςθ του ανκρϊπου. Τα μθ υγιι δάςθ, με ανοιχτι κόμθ, επιτρζπουν τθ διζλευςθ περιςςότερθσ θλιακισ ακτινοβολίασ ςτον υπόροφο, ςυμβάλλοντοσ ςτθν ανάπτυξθ παρεδαφιαίασ βλάςτθςθσ, κυρίωσ γραςίδι. Θ παρεδαφιαία βλάςτθςθ ςτθ ςυνζχεια αποξθραίνεται και μπορεί εφκολα να πιάςει φωτιά. Φωτ. 16: Καμμζνο δάςοσ. Ρθγι: YPEF Portugal Ραρά τισ πολλζσ απειλζσ, το μζλλον των ευρωπαϊκϊν δαςϊν είναι λαμπρό. Θ ςυνολικι τουσ ζκταςθ αυξάνεται. Τα δάςθ ςυνεχίηουν να προςφζρουν πολλά ςτον άνκρωπο. Θ κοινωνία ςυνεχίηει να πιζηει το Κράτοσ να εγκαταλείψει τισ παραγωγικζσ λειτουργίεσ των δαςικϊν πόρων, ι τουλάχιςτον να τισ περιορίςει. Υπάρχουν πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα για τθν προςταςία των δαςϊν. Τα Ευρωπαϊκά δάςθ ςίγουρα αλλάηουν προσ το καλφτερο. 12

14 Αυςτρία Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Τα δάςθ τθσ Αυςτρίασ καταλαμβάνουν περίπου τθ μιςι ζκταςθ τθσ χϊρασ. Φωτ : Δάςθ ςτθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria Θ ςθμερινι μορφι των αυςτριακϊν δαςϊν είναι αποτζλεςμα τθσ φροντίδασ του ανκρϊπου για εκατοντάδεσ χρόνια. Οι λειτουργίεσ των δαςϊν κακορίηονται ςτο Δαςικό Νόμο (Forest Act), ο οποίοσ τονίηει τθν προςτατευτικι λειτουργία των δαςϊν, τθν δυνατότθτα παραγωγισ ξυλείασ, τθν δυνατότθτα χρθςιμοποίθςθσ των δαςϊν για ςκοποφσ αναψυχισ, και γενικότερα το κοινωνικό τουσ όφελοσ. Οι βαςικζσ λειτουργίεσ των αυςτριακϊν δαςϊν, ςφμφωνα με το Σχζδιο Ανάπτυξθσ των Δαςϊν (Forest Development Plan) είναι: θ οικονομικι, θ προςτατευτικι και θ λειτουργία για αναψυχι. Στθν Αυςτρία (50% είναι ορεινι χϊρα), οι ορεινοί «φυςικοί κίνδυνοι» αποτελοφν ςθμαντικι απειλι για τουσ ανκρϊπουσ ςε πολλζσ περιοχζσ. Οι πλθμμφρεσ, οι κατολιςκιςεισ, οι χιονοςτιβάδεσ, θ πτϊςθ βράχων απειλοφν τθ ηωι των ανκρϊπων, τουσ οικιςμοφσ τουσ, τισ οικονομικζσ δραςτθριότθτεσ κακϊσ και τισ μετακινιςεισ τουσ. Τα δάςθ προςτατεφουν τουσ ανκρϊπουσ από αυτοφσ τουσ φυςικοφσ κινδφνουσ. Τα παραγωγικά δάςθ τθσ Αυςτρίασ είναι κυρίωσ κωνοφόρα. Το ξυλαπόκεμα είναι περίπου ζνα διςεκατομμφριο κυβικά μζτρα ξφλο δίνοντασ δυνατότθτα για αειφορικι διαχείριςθ των δαςϊν. Το 1/3 τθσ ετιςιασ προςαφξθςθσ υλοτομείται κάκε χρόνο. Φωτ. 19: Δάςοσ ςτθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria 13

15 Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Θ εξάπλωςθ των δαςικϊν ειδϊν ςε ποςοςτά είναι: ερυκρελάτθ 54%, ελάτθ 2%, λάρικα 5%, πεφκθ 6%, άλλα κωνοφόρα 10%, οξιά 10%, δρυσ 2%, άλλα φυλλοβόλα 10%. Τα αυςτριακά δάςθ προςφζρουν ενδιαίτθμα ςε πολλά ηϊα τθσ κεντρικι Ευρϊπθσ. Το κυνιγι ζχει μεγάλθ ιςτορικι παράδοςθ. Τα κφρια κθραματικά είδθ είναι: κόκκινο ελάφι, πλατϊνι, ηαρκάδι, αίγαγροσ, αγρινό, αγριόχοιροσ, αλεποφ, αςβόσ, κουνάβι, λαγόσ, φαςιανόσ, με το ηαρκάδι να κατζχει τθν πρϊτθ κζςθ. Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Τα δάςθ καλφπτουν περίπου το 47% τθσ Αυςτρίασ και ζχουν μεγάλθ ςθμαςία για τθ διατιρθςθ και αφξθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ. Ρερίπου το 43% των περιοχϊν Natura 2000 είναι δαςικζσ περιοχζσ. Ρερίπου τα 2/3 τθσ δαςικισ ζκταςθσ χαρακτθρίηονται ωσ φυςικά, ςχεδόν φυςικά και θμι-φυςικά δάςθ. Φωτ : Δαςικά Τοπία ςτθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria Για να προςτατεφουν αυτά τα πολφτιμα οικοςυςτιματα ζχουν ιδρυκεί 6 Εκνικά Ράρκα. Τα ζξι εκνικά πάρκα είναι: Hohe Tauern, Kalk Alps, Gesaeuse, Thaya Valley, Danube Floodplain και Lake Neusiedl Seewinkel. Φωτ : Δάςθ ςτθθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria 14

16 Τα Φυςικά Ράρκα ςε αντίκεςθ με τα Εκνικά Ράρκα, είναι περιοχζσ ςτισ οποίεσ επιτρζπεται θ παρζμβαςθ του ανκρϊπου και είναι μικρότερα ςε μζγεκοσ. Τα Αποκζματα Βιόςφαιρασ είναι φυςικά τοπία και ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία για τον άνκρωπο. Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Στθ Αυςτρία, θ αειφορικι διαχείριςθ των δαςϊν είναι μια πρακτικι που κακορίηεται από νομικό πλαίςιο. Οι δαςικζσ εταιρίεσ, θ δαςικι βιομθχανία, τα πριςτιρια και οι βιομθχανίεσ χαρτιοφ παρζχουν ςυνολικά περίπου κζςεισ εργαςίασ. Επιπλζον, οι δαςοκτιμονεσ ( δαςοκτιμονεσ) κερδίηουν ζνα επιπλζον ειςόδθμα από το δάςοσ. Φωτ : Δαςικά Τοπία ςτθν Αυςτρία. Ρθγι: YPEF Austria Σο κακεςτώσ ιδιοκτθςίασ Στθν Αυςτρία το 80% των δαςϊν είναι ιδιωτικά, το 15% είναι κρατικά και το 5% είναι δθμόςια δάςθ. Δαςικζσ Τπθρεςίεσ Πλεσ οι αρμοδιότθτεσ των δαςικϊν υπθρεςιϊν βαςίηονται ςτο Δαςικό Νόμο (Forestry Act) του 1975 και τισ τροποποιιςεισ του. 15

17 Εςκονία Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Θ Εςκονία βρίςκεται ςτθ βόρεια Ευρϊπθ ςτθν ανατολικι ακτι τθσ Βαλτικισ κάλαςςασ. Το ανάγλυφο τθσ χϊρασ είναι κυρίωσ επίπεδο ι ελαφρϊσ λοφϊδεσ, με μζςο υψόμετρο 50μ. Το υψθλότερο ςθμείο τθσ χϊρασ είναι ςτα 318 μζτρα. Σχ. 7: Τα δάςθ καταλαμβάνουν περιςςότερο από το 50% τθσ ζκταςθσ τθσ χϊρασ. Ρθγι: YPEF Estonia Το κλίμα ποικίλει από καλάςςιο ςε θπειρωτικό. Το μζςο ετιςιο φψοσ βροχισ αυξάνεται από δυτικά προσ ανατολικά μεταξφ mm. Θ μζςθ κερμοκραςία τον Ιοφλιο και τον Φεβρουάριο είναι 17 ο C και 5 ο C, αντίςτοιχα. Οι πάγοι ςτο εςωτερικό τθσ χϊρασ ζλιωςαν χρόνια πριν, ςχθματίηοντασ το ςθμερινό ανάγλυφο. Οι πάγοι άφθςαν πίςω ιηιματα ι ςωροφσ λίκων διαφορετικισ πυκνότθτασ και ςφςταςθσ. Εξαιτίασ αυτοφ του γεγονότοσ, οι ςυνκικεσ ανάπτυξθσ τθσ βλάςτθςθσ ποικίλουν ςθμαντικά. Ραρά το μικρό μζγεκοσ τθσ χϊρασ, km 2, διακρίνονται 26 διαφορετικοί δαςικοί τφποι. Φωτ. 26: Οι βάλτοι καλφπτουν το 5% τθσ Εςκονίασ. Ρθγι: YPEF Estonia Στο παρελκόν τα δάςθ επθρεάςτθκαν από τθν ανκρϊπινθ δραςτθριότθτα. Θ δαςοκάλυψθ ςτθν Εςκονία ζφτανε μζχρι το 80% τθσ ζκταςθσ τθσ χϊρασ, αλλά μζχρι το τζλοσ του 19ου αιϊνα μειϊκθκε ςτο 30%. Θ απϊλεια του δάςουσ οφείλεται κυρίωσ ςτθ χριςθ τθσ γθσ για αγροτικοφσ ςκοποφσ. Θ κατάςταςθ άλλαξε πάλι μετά το 2 ο Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Μζχρι τα μζςα 20 ου αιϊνα θ Εςκονία ιταν κυρίωσ αγροτικι χϊρα. Κατά τθ Σοβιετικι 16

18 κατοχι, μεγάλεσ αγροτικζσ εκτάςεισ ςταμάτθςαν να χρθςιμοποιοφνται, με αποτζλεςμα αυτζσ οι εκτάςεισ να καλυφκοφν ξανά με δάςθ. Σιμερα, θ δαςικι ζκταςθ ςτθν Εςκονία υπολογίηεται ςτο μιςό τθσ ζκταςθσ τθσ χϊρασ. Συγκρίνοντασ με ςτοιχεία του 1939, θ ςυνολικι δαςικι ζκταςθ ζχει αυξθκεί περίπου 50%, ενϊ ςε ετιςια βάςθ θ δαςικι ζκταςθ αυξάνεται κατά μζςο όρο κατά εκτάρια. Το ξυλαπόκεμα είναι 455 εκατομφρια m 3. Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Χλωρίδα Τα ποςοςτά των φυλλοβόλων και κωνοφόρων δαςϊν είναι ςχεδόν ίςα καλφπτοντασ 51% και 49% αντίςτοιχα τθσ ςυνολικισ δαςικισ ζκταςθσ. Το 81% τθσ δαςικισ ζκταςθσ καλφπτεται από 3 κφρια είδθ δαςικι πεφκθ (29%), ερυκρελάτθ (23%), και ςθμφδα (22%). 99,8% των δαςϊν αποτελείται από αυτόχκονα είδθ δζντρων. Σχ.: 8: Κατανομι του ξυλαποκζματοσ ανά είδοσ. Ρθγι: YPEF Estonia Πανίδα Θ πανίδα τθσ Εςκονίασ παρουςιάηει μεγάλθ ποικιλότθτα. Αυτό οφείλεται ςτθν τοποκεςία τθσ ςτο βορειότερο άκρο τθσ εφκρατθσ ηϊνθσ, κοντά ςτθ κάλαςςα και ςτα τεράςτια δάςθ τθσ ωςίασ. Σθμαντικό κομμάτι τθσ δαςοπονίασ είναι θ διαχείριςθ του κυνθγιοφ με ςκοπό τθ διατιρθςθ των κθραματικϊν αποκεμάτων. Ρερίπου 55 είδθ τθσ πανίδασ είναι κθραματικά είδθ: 18 κθλαςτικά και 37 πουλιά. Ο τάρανδοσ, το αγριογοφρουνο και το ηαρκάδι είναι τα πιο ςθμαντικά κθραματικά είδθ. Επιπλζον ο πλθκυςμόσ των μεγάλων κθραματικϊν ειδϊν επαρκεί για κυνιγι Moose (Alces alces) 3100 Red deer (Cervus elaphus) Roe deer (Capreolus capreolus) Wild boar (Sus scrofa) Brown bear (Ursus arctos) Eurasian lynx (Lynx lynx) Wolf (Canis lupus) Σχ. 9: Μεγάλα κθραματικά είδθ. Ρθγι: YPEF Estonia 17

19 Ραράδειγμα απειλοφμενου είδουσ: Θ Διεκνισ Ζνωςθ Ρροςταςίασ τθσ Φφςθσ (International Union for Conservation of Nature, IUCN) ζχει κατατάξει τθν ευρωπαϊκι νυφίτςα (Mustela lutreola) ωσ κριςίμωσ κινδυνεφον είδοσ, εξαιτίασ τθσ ςυνεχιηόμενθσ μείωςθσ του πλθκυςμοφ τθσ. Θ μείωςθ του πλθκυςμοφ τθσ ζχει υπολογιςτεί ςε περιςςότερο από 50% τισ τελευταίεσ τρεισ γενιζσ και υπολογίηεται να μειϊνεται με ζνα ρυκμό πάνω από 80% τισ επόμενεσ τρεισ γενιζσ. Στθν Εςκονία θ μείωςθ του πλθκυςμοφ τθσ ευρωπαϊκισ νυφίτςασ φαίνεται να ςυμπίπτει με τθν εξάπλωςθ τθσ αμερικανικισ νυφίτςασ. Σιμερα, θ ευρωπαϊκι νυφίτςα ηει μόνο ςτο απομονωμζνο νθςί Hiiumaa, όπου επανειςιχκθ το Στο νθςί αυτό θ αμερικανικι νυφίτςα ζχει εκτοπιςτεί. Φωτ. 27: Ευρωπαικι νυφίτςα. Ρθγι: YPEF Estonia Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Θ προςπάκεια διατιρθςθσ των δαςοκοινοτιτων ςτθν Εςκονία χρονολογείται τθν πρϊτθ χιλιετία. Οι αρχαίοι Εςκονοί πίςτευαν ςτο πνεφμα τθσ φφςθσ και κεωροφςαν τα γεραςμζνα δάςθ ιερά. Τα μεγάλα δζντρα δρυόσ και φιλφρασ κεωροφνταν ιερά δζντρα και οι άνκρωποι κατζφευγαν ςε αυτά για βοικεια. Υπιρχε απαγόρευςθ καταςτροφισ. Ο πρϊτοσ χρονολογθμζνοσ νόμοσ για τθ δαςικι προςταςία κεςπίςτθκε το 1327, όταν ο Δανόσ Βαςιλιάσ Erik Menved απαγόρευςε τθν υλοτομία ςε τρία μικρά νθςιά ςτον κόλπο του Ταλίν, με ςκοπό τθ διατιρθςι τουσ ωσ ορόςθμα τθσ καλάςςιασ ναυςιπλοΐασ. Τα δάςθ χρθςιμοποιικθκαν κυρίωσ για τθν προςταςία των βάλτων και των τοπίων τθσ φφςθσ. Στισ 14 Αυγοφςτου 1910, θ Ζνωςθ φυςιοδιφϊν τθσ Riga, νοίκιαςε τα νθςιά Vaika, ςτα οποία ηοφςαν πουλιά, με ςκοπό τθν εξαςφάλιςθ ευκαιριϊν για αςφαλι φωλεοποίθςθ των τοπικϊν πουλιϊν και τθν παρεμπόδιςθ ςυλλογισ των αυγϊν. Ζτςι, ιδρφκθκε θ πρϊτθ περιοχι διατιρθςθσ τθσ φφςθσ ςτθ Βαλτικι. Σιμερα, το 1/4 τθσ Εςκονίασ αποτελείται από διαφορετικζσ περιοχζσ προςταςίασ. Από αυτζσ περίπου το 10% είναι αυςτθρά προςτατευόμενεσ περιοχζσ. 18

20 Σχ. 10: Ρεριοχζσ Natura Ρθγι: YPEF Estonia Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Με βάςθ το κακεςτϊσ ιδιοκτθςίασ, τα δάςθ διακρίνονται ςε τρεισ κατθγορίεσ: 1. Κρατικά δάςθ, τα οποία διαχειρίηεται το State Forest Management Centre (Κζντρο Διαχείριςθσ των Κρατικϊν Δαςϊν). Τα κρατικά δάςθ διακρίνονται ςε 17 δαςικά ςυμπλζγματα και χρθςιμοποιοφνται για παραγωγικοφσ και προςτατευτικοφσ ςκοποφσ. Επίςθσ, το State Forest Management Centre δθμιουργεί και ςυντθρεί χϊρουσ αναψυχισ. Τα Κρατικά δάςθ είναι περίπου το 40% των δαςϊν. 2. Ιδιωτικά δάςθ, τα οποία διαχειρίηονται ιδιϊτεσ δαςοκτιμονεσ. Τα ιδιωτικά δάςθ αποτελοφν το 45% των δαςϊν. Υπάρχουν περίπου ιδιϊτεσ δαςοκτιμονεσ και το μζςο μζγεκοσ των δαςοτεμαχίων είναι 10 εκτάρια. 3. Δάςθ των οποίων το κακεςτϊσ ιδιοκτθςίασ είναι άγνωςτο. Αυτζσ οι εκτάςεισ ιταν ιδιωτικζσ εκτάςεισ και ζγιναν κρατικζσ κατά τθ Σοβιετικι κατοχι. Μζχρι ςιμερα πικανοί ιδιοκτιτεσ δεν τα ζχουν διεκδικιςει. Κατά γενικό κανόνα, τα τελευταία 15 χρόνια αυτζσ οι εκτάςεισ δεν ζχουν υποςτεί διαχείριςθ. Αυτά τα δάςθ αποτελοφν το 15% των δαςϊν και είτε ακροίηονται ςτα κρατικά δάςθ είτε πωλοφνται ςε πλειςτθριαςμοφσ. Από το ςφνολο των δαςϊν, γίνεται διαχείριςθ ςτο 75% των δαςϊν. Οι δαςικοί νόμοι για τθ δαςικι διαχείριςθ είναι πολφ αυςτθροί. Για παράδειγμα ζνα δάςοσ πρζπει να αποκαταςτακεί μζςα ςτα 5 χρόνια μετά τθν αποψιλωτικι υλοτομία και υπάρχει μια ελάχιςτθ θλικία που πρζπει να βρίςκονται οριςμζνα δαςικά είδθ για να επιτρζπεται θ υλοτομία (για τθ δαςικι πεφκθ είναι 90 ζτθ). Αυτό διαςφαλίηει τθν αειφορικότθτα ςτθ δαςοπονία. Τα δάςθ είναι ςθμαντικά για των παραγωγι ξυλείασ, τθν διατιρθςθ τθσ φφςθσ και τθν αναψυχι. Ζνασ ςτουσ 15 Εςκονοφσ εργάηεται ςτον κλάδο τθσ δαςοπονίασ. Οι κφριεσ απειλζσ των δαςϊν είναι οι κφελλεσ, οι μφκθτεσ, τα ζντομα και θ φωτιά. Το 99% των δαςικϊν πυρκαγιϊν προκαλείται από τον άνκρωπο. 19

21 Γερμανία Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Θ Γερμανία βρίςκεται ςτθν εφκρατθ ηϊνθ. Γεωγραφικά, θ Γερμανία διαιρείται ςτισ βόρειεσ γερμανικζσ πεδιάδεσ, ςτισ χαμθλζσ οροςειρζσ, ςτουσ πρόποδεσ των Άλπεων και ςτισ Άλπεισ. Εξαιτίασ αυτϊν των διαφορετικϊν ςυνκθκϊν υπάρχουν διαφορετικοί τφποι δαςϊν. Θ αρχζγονθ δαςικι βλάςτθςθ αποτελοφνταν από αμιγείσ ςυςτάδεσ φυλλοβόλων και μικτζσ ςυςτάδεσ φυλλοβόλων και κωνοφόρων ςε ορεινζσ περιοχζσ. Τα δάςθ αυξικθκαν περίπου κατά 1 εκατομμφριο εκτάρια (10%) τισ 4 τελευταίεσ δεκαετίεσ. Φωτ. 28: Ρεριοχι 10 km βορειονατολικά του Βερολίνου. Ρθγι: Stephanie Gotza Θ ςυνολικι δαςικι ζκταςθ είναι περίπου εκτάρια (περίπου το 1/3 τθσ Γερμανίασ). Το 1/3 των δαςϊν είναι κωνοφόρα δάςθ και τα 2/3 πλατφφυλλα. Σχ. 11: Δαςικι ζκταςθ ςτθ Γερμανία. Ρθγι: Holzabsatzfonds, 2006 Θ ςθμερινι κατανομι των δαςϊν, των αγροτικϊν εκτάςεων, των υποδομϊν και των οικιςμϊν είναι αποτζλεςμα των ανκρϊπινων παρεμβάςεων. Τα ςθμερινά δάςθ δεν είναι παρκζνα δάςθ. 20

22 Φωτ.29-30: Δάςθ κωνοφόρων και πλατφφυλλων. Stephanie Gotza Γενικά, τα δάςθ ςτθ Γερμανία διακρίνονται ςε: 1. Δάςοσ πεφκθσ ςτα βόρεια 2. Δάςοσ πλατυφφλλων ςτα χαμθλά των βουνϊν 3. Δάςοσ ερυκρελάτθσ ςτα νότια, και 4. Δάςοσ ςτθν παράκτια ηϊνθ Τα δάςθ ςτθ Γερμανία διαχειρίηονται ςφμφωνα με τισ αρχζσ τθσ αειφορίασ για περιςςότερα από 300 χρόνια. Θ αρχι τθσ αειφορίασ ζχει κεςπιςτεί με τον Ομοςπονδιακό Νόμο για τα Δάςθ και το Δαςικό Νόμο. Ο Hans Carl von Carlowitz ιταν ο ιδρυτισ τθσ αρχισ τθσ αειφορίασ, «θ ςυγκομιδι κα πρζπει να είναι ςε τζλεια ςυμφωνία με τθν ανάπτυξθ». Θ Γερμανία είναι μεταξφ των περιςςότερο δαςωμζνων χωρϊν ςτθν Ευρϊπθ. Αυτό είναι το αποτζλεςμα των προςπακειϊν να εγκακιδρυκοφν προςοδοφόρα και με μεγάλθ οικολογικι αξία δάςθ. Οι προςπάκειεσ αυτζσ ξεκίνθςαν μετά τθν καταςτροφι μεγάλων δαςϊν τουσ τελευταίουσ αιϊνεσ και μετά τισ αποψιλωτικζσ υλοτομίεσ κατά τθ διάρκεια των 2 παγκοςμιων πολζμων. (BMELV de 2011). Φωτ.31: Δάςθ κωνοφόρων και πλατφφυλλων. Ρθγι: Astrid Schilling 21

23 Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Σιμερα, μποροφμε να ςυναντιςουμε 71 είδθ δζντρων ςτθν Γερμανία. Τα κφρια είδθ είναι: θ ερυκρελάτθ (Picea abies), θ δαςικι πεφκθ (Pinus sylvestris), θ δαςικι οξιά και θ δρυσ (Quercus ssp.). Σχ.12:Κατανομι των δαςικϊν ειδϊν ςτθ Γερμανία ςε %. Ρθγι: Holzabsatzfonds, 2006 Τα τελευταία 30 χρόνια, θ δαςοπονία ςτθ Γερμανία ακολουκεί τθν αρχι «δαςικι διαχείριςθ κοντά ςτθ φφςθ». Ωσ αποτζλεςμα αυτισ τθσ αρχισ θ εικόνα των γερμανικϊν δαςϊν άλλαξε και ςταδιακά τα πλοφςια δάςθ κωνοφόρων μεταβλικθκαν περιςςότερο ςε μικτά δάςθ πλατυφφλλων. Αλλά ποιό είναι το μζλλον των γερμανικϊν δαςϊν; Θ υπερκζρμανςθ του πλανιτθ, ιδιαίτερα θ αφξθςθ τθσ μζςθσ ετιςιασ κερμοκραςίασ, κα επθρεάςει τα δαςικά οικοςυςτιματα. Σε 100 χρόνια κα αναπτφςςονται περιςςότερα πλατφφυλλα από ότι κωνοφόρα. Θ ςυχνότθτα εμφάνιςθσ ςπάνιων ειδϊν χλωρίδασ και πανίδασ ενιςχφεται από ςτοχευμζνα μζτρα, όπωσ: - τθν ίδρυςθ, προςταςία και διατιρθςθ περιοχϊν προςταςίασ - τθν μθ απομάκρυνςθ τθσ νεκρισ φλθσ από το δάςοσ - τθν διατιρθςθ ςυγκεκριμζνων οικοτόπων, όπωσ υγρότοποι κλπ - τθν θ προςταςία ςυγκεκριμζνων ειδϊν, όπωσ κόκκινο μυρμιγκι, νυχτερίδα, πουλιά ι ορχιδζεσ. Στθ Γερμανία μια παράδοςθ είναι το Δζντρο τθσ Χρονιάσ. Κάκε χρόνο επιλζγεται ζνα δζντρο, το Δζντρο τθσ Χρονιάσ. Σε όλεσ τισ δράςεισ ενθμζρωςθσ που γίνονται προωκείται το ςυγκεκριμζνο είδοσ. Φωτ.32: Φφτευςθ δζντρου. Ρθγι: Astrid Schilling 22

24 Τα κθλαςτικά, που ηοφν ςιμερα ςτα γερμανικά δάςθ πλατυφφλλων είναι: το κουνάβι, το ελάφι, ο αγριόχοιροσ, ο λίγκασ, θ αλεποφ, ο κάςτορασ και θ βίδρα. Το 1998 λφκοι εντοπίςτθκαν ςτθν ανατολικι Γερμανία. Σιμερα υπολογίηεται ότι 150 λφκοι ηουν ςτθ Γερμανία. Φωτ.33: Βίδρα. Ρθγι: Astrid Schilling Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ Το Εκνικό Ράρκο Bayerischer Wald ιδρφκθκε το 1970 και είναι το πρϊτο εκνικό πάρκο ςτθ Γερμανία. Σιμερα, υπάρχουν 14 εκνικά πάρκα που βρίςκονται ςε καυμάςια τοπία ςτθ Γερμανία. Θ ζκταςθ των εκνικϊν πάρκων αντιςτοιχεί ςτο 0,5% τθσ ζκταςθσ τθσ Γερμανίασ. Σχ.13: Εκνικά πάρκα ςτθν Γερμανία. Ρθγι:Lencer, ( Σιμερα, υπάρχουν ςτθ Γερμανία ςχεδόν περιοχζσ πρoςταςίασ τθσ φφςθσ και καταλαμβάνουν το 4% τθσ χϊρασ. Το ζμβλθμα για μια περιοχι προςταςίασ τθσ φφςθσ είναι μια μαφρθ κουκουβάγια ςε κίτρινο φόντο. 23

25 Το γερμανικό Δίκτυο Natura 2000 ενςωματϊκθκε ςτον ομοςπονδιακό νόμο το Θ Γερμανία ζχει υποδείξει μζχρι τϊρα περιοχζσ προςταςίασ ειδϊν και οικοτόπων που βρίςκονται ςε 3 βιογεωγραφικζσ περιοχζσ (Αλπικι, Ατλαντικι και Θπειρωτικι). Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Ο Ομοςπονδιακόσ Νόμοσ για τα Δάςθ και οι Νόμοι για τα Δάςθ ςε κάκε κρατίδιο εγγυϊνται τθν αειφορικι διαχείριςθ των δαςϊν. Στθ Γερμανία διακρίνουμε τα: κρατικά δάςθ (34%), δθμοτικά δάςθ (20%) και ιδιωτικά δάςθ (46%). Το 2012 το ετιςιο λιμμα ςτθ Γερμανία ιταν μεγαλφτερο από 50 εκατομμφρια m 3 (χωρίσ φλοιό). Στθ Γερμανία θ κατά κεφαλιν κατανάλωςθ ξφλου υπολογίηεται ςε 1,3m 3. Στα περιςςότερα ομοςπονδιακά κρατίδια θ δαςικι υπθρεςία διακρίνεται ςε περιφερειακά δαςικά γραφεία. Το κάκε δαςικό γραφείο διαχειρίηεται δαςικά ςυμπλζγματα, μεγζκουσ εκταρίων. Θ κφρια αρμοδιότθτα των δαςικϊν γραφείων είναι θ αειφορικι διαχείριςθ που περιλαμβάνει τθν παραγωγι, ςυγκομιδι και εμπορία ξυλείασ και μθ ξυλωδϊν προϊόντων. Ταυτόχρονα, τα δαςικά γραφεία εγγυϊνται τθν προςταςία και τθν αναψυχικι λειτουργία του δάςουσ ςε αυτζσ τισ περιοχζσ. Φωτ.34: Νζοι δαςοκτιμονεσ ςτο Eberswalde, Γερμανία. Ρθγι: Astrid Schilling Στθ Γερμανία περίπου άνκρωποι δουλεφουν για το δάςοσ, ςτα δαςικά γραφεία, ςε ερευνθτικά ινςτιτοφτα, ςε πριςτιρια και ςτθ βιομθχανία χαρτιοφ. Οι άνκρωποι που δραςτθριοποιοφνται ςτο δάςοσ οργανϊνονται ςε διάφορεσ επαγγελματικζσ και οικονομικζσ ενϊςεισ όπωσ θ BDF (Ζνωςθ των γερμανϊν δαςοκτθμόνων) και θ SDW (γερμανικι ζνωςθ για τθν προςταςία των δαςϊν). Θ SDW ιδρφκθκε το 1947 και είναι θ παλαιότερθ ζνωςθ ςτθ Γερμανία. Στθ Γερμανία υπάρχουν 4 πανεπιςτιμια, όπου μπορεί κάποιοσ να ςπουδάςει δαςικζσ επιςτιμεσ. Υπάρχουν επίςθσ, 5 πανεπιςτιμια εφαρμοςμζνων επιςτθμϊν ςτα οποία θ εκπαίδευςθ είναι προςανατολιςμζνθ ςτθν πρακτικι εφαρμογι. Στθ Γερμανία, ο κακζνασ μπορεί να πάει ςτο δάςοσ για αναψυχι οποιαδιποτε ςτιγμι. Είναι δικαίωμα των πολιτϊν. Ραράλλθλα όμωσ, οι πολίτεσ δεςμεφονται να δείχνουν υπευκυνότθτα προσ τον δαςοκτιμονα, τθ φφςθ και τουσ άλλουσ επιςκζπτεσ του δάςουσ. Θ νομοκεςία για τθν προςταςία τθσ φφςθσ και του δάςουσ κζτει περιοριςμοφσ για τουσ επιςκζπτεσ, πχ. απαγόρευςθ τθσ πρόςβαςθσ ςε ςυγκεκριμζνεσ περιοχζσ, απαγόρευςθ του καπνίςματοσ και ανάμματοσ φωτιάσ, απαγόρευςθ τθσ ελεφκερθσ κίνθςθσ κατοικιδίων κλπ. (BMELV. De, 2011). 24

26 Ελλάδα Θ Ελλάδα βρίςκεται ςτο νοτιότερο άκρο τθσ Βαλκανικισ χερςονιςου. Θ τοπογραφία είναι κυρίωσ ορεινι. Το ψθλότερο βουνό είναι ο Πλυμποσ (2.918m). Το κλίμα είναι τυπικό μεςογειακό ςτο μεγαλφτερο μζροσ τθσ χϊρασ, με κερμά ωσ ηεςτά καλοκαίρια και ιπιουσ χειμϊνεσ. Συνικωσ, το καλοκαίρι θ βροχι είναι ελάχιςτθ ωσ μθδαμινι και θ ξθρι περίοδοσ μπορεί να αρχίςει νωρίσ τον Απρίλιο και να ςυνεχιςτεί ωσ το φκινόπωρο. Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Στθν Ελλάδα, τα δάςθ και οι δαςικζσ εκτάςεισ υπολογίηονται ςτο 49% τθσ χϊρασ. Το 57% των δαςϊν και δαςικϊν εκτάςεων αποτελοφνται από πλατφφυλλα είδθ και το 43% από κωνοφόρα. Τα κφρια δαςικά είδθ είναι: δρυσ (Quercus sp.), χαλζπιοσ πεφκθ (Pinus halepensis), ελάτθ (Abies sp.) και οξιά (Fagus sp.). Φωτ.35-36: Δάςθ ςτθν Ελλάδα. Ρθγι: YPEF Greece Το ποςοςτό δαςοκάλυψθσ ςτθν Ελλάδα είναι μικρό. Ωςτόςο, θ Ελλάδα διακζτει ςθμαντικι ποικιλότθτα δαςικϊν οικοςυςτθμάτων. Αυτό οφείλεται ςτθν πλοφςια χλωρίδα, ςτισ διαφορετικζσ κλιματικζσ ςυνκικεσ, ςτθν ποικιλότθτα των γεωλογικϊν ςχθματιςμϊν και πετρωμάτων, ςτθν φπαρξθ χερςονιςων και νθςιϊν, ςτθ γεωγραφικι κζςθ τθσ χϊρασ μεταξφ τριϊν θπείρων και ςτισ ιςτορικζσ, οικονομικζσ και κοινωνικζσ αλλαγζσ. Διακρίνονται οι παρακάτω ηϊνεσ βλάςτθςθσ: Μεςογειακά αεικαλι δάςθ. Σε χαμθλά υψόμετρα, ςυναντοφμε αείφυλλα πλατφφυλλα είδθ, όπωσ ελιά (Olea europea), κουμαριά (Arbutus sp.), πουρνάρι (Quercus coccifera), αριά (Quercus ilex), ρείκι (Erica sp). Τα δάςθ χαλεπίου πεφκθσ (Pinus halepensis) και τραχείασ πεφκθσ (Pinus brutia), βρίςκονται ςε διάκενα ςε παράκτιεσ πεδινζσ περιοχζσ. Φωτ.37-38: Δάςθ ςτθν Ελλάδα. Ρθγι: YPEF Greece 25

27 Μακκία. O όροσ μακκία χρθςιμοποιείται για να περιγράψει τθν πυκνι, ςυχνά αδιαπζραςτθ, καμνϊδθ βλάςτθςθ, φψουσ 1,5-3,5m, από ςκλθρόφυλλα αεικαλι πλατφφυλλα είδθ, όπωσ: πουρνάρι (Quercus ilex), κουμαριά (Arbutus unedo) κλπ. Στθ μακκία, επίςθσ, μποροφμε να ςυναντιςουμε φυλλοβόλουσ κάμνουσ. Φρφγανα. Ο όροσ «φρφγανα» χρθςιμοποιείται για τθ χαμθλι ανοιχτι βλάςτθςθ που κυριαρχείται από χαμθλοφσ, ςυχνά χνουδωτοφσ, αρωματικοφσ, αγκακωτοφσ κάμνουσ. Σε νθςιά και υποβακμιςμζνα δάςθ αειφφλλων πλατυφφλλων, (ωσ αποτζλεςμα ςυχνϊν πυρκαγιϊν) υπάρχουν μεγάλεσ περιοχζσ που καλφπτονται από φρφγανα. Φωτ.39-40: Δαςικζσ εκτάςεισ ςτθν Ελλάδα. Ρθγι: YPEF Greece Δάςθ φυλλοβόλων. Θ χνοϊδθσ δρυσ και θ πλατφφυλλθ δρυσ παρουςιάηουν τθ μεγαλφτερθ εξάπλωςθ από όλεσ τισ φυλλοβόλεσ δρφεσ και τισ ςυναντοφμε ςτουσ λόφουσ και ςτισ χαμθλότερεσ πλαγιζσ των βουνϊν, ςτα θπειρωτικά τμιματα τθσ χϊρασ. Στθ ηϊνθ αυτι ανικουν και τα καλά αναπτυγμζνα φυςικά δάςθ τθσ καςτανιάσ (Castanea sativa) που ςυναντϊνται τοπικά ςτθν κεντρικι και βόρεια Ελλάδα. Ορεινά δάςθ κωνοφόρων. Στθ ηϊνθ αυτι ςυναντοφμε εκτενι κωνοφόρα δάςθ μαφρθσ πεφκθσ (Pinus Nigra) ι ελάτθσ (Abies) και βρίςκονται ςτθν ενδοχϊρα ςε υψόμετρο μεταξφ 600 και μζτρων. Θ δαςικι πεφκθ (Pinus sylvestris) δθμιουργεί μικρά δάςθ ςε μθ αςβεςτοφχεσ ορεινζσ περιοχζσ ςτα βόρεια. Στθν ίδια ηϊνθ, τα πλατφφυλλα φυλλοβόλα είδθ: δαςικι οξιά (Fagus sylvatica) και ανατολικι οξιά (Fagus orientalis) ςχθματίηουν αμιγείσ ςυςτάδεσ ςε πλοφςια και βακιά εδάφθ. Ορεινι μεςογειακι. Σε μεγαλφτερα υψόμετρα, πάνω από 1.800m υπάρχουν δάςθ κάκοςμθσ αρκεφκου (Juniperus foetidissima) και λευκόδερμθσ πεφκθσ (Pinus heldreichii). Στα βόρεια ελλθνικά ςφνορα απαντϊνται δαςικζσ ςυςτάδεσ ςθμφδασ (Betula pendula), λάρικασ (Larix decidua), πενταβζλονθσ βαλκανικισ πεφκθσ (Pinus peuce) και ερυκρελάτθσ (Picea abies). Τποαλπικζσ και αλπικζσ φυτοκοινωνίεσ. Το δαςοόριο ςχθματίηεται από πεφκθ (Pinus) ι ελάτθ (Abies), μερικζσ φορζσ ςτθ βόρεια Ελλάδα από οξιά (Fagus) και ςτθν Κριτθ από κυπαρίςςι (Cupressus). Σε υψόμετρο πάνω από m οι περιοχζσ καλφπτονται από χαμθλοφσ κάμνουσ. Φωτ.41-42: Δαςικζσ εκτάςεισ. Ρθγι: YPEF Greece 26

28 Πεδινι βραχώδθσ βλάςτθςθ. Οι βράχοι από αςβεςτόλικο και πυριτικά πετρϊματα, κυρίωσ ςτθν περιοχι του Αιγαίου, καλφπτονται από τα «χαςμόφυτα». Τα χαςμόφυτα είναι γενικά μακρόβια, ξυλϊδθ πολυετι φυτά ι πόεσ. Παραποτάμια βλάςτθςθ. Οι κοίτεσ των χειμάρρων ςε χαμθλά υψόμετρα είναι γενικά καλυμμζνεσ με δζντρα, όπωσ πλάτανο (Platanus orientalis), πικροδάφνθ (Nerium oleander), και ςτα μεγαλφτερα υψόμετρα με ιτιά (Salix sp.), ςκλικρο (Alnus glutinosa), ςτενόφυλλo φράξο (Fraxinus angustifolia), λεφκθ (Populus sp.) κλπ. Φωτ.43-46: Δαςικζσ εκτάςεισ. Ρθγι: YPEF Greece Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Χλωρίδα Στθν Ελλάδα υπάρχουν περίπου είδθ και υποείδθ αγγειοςπζρμων. Τα ενδθμικά είδθ και υποείδθ ςτθν Ελλάδα είναι πάνω από Ο πλοφτοσ τθσ χλωρίδασ είναι αποτζλεςμα πολλϊν παραγόντων: - Θ χλωρίδα χρονολογείται πολλά χρόνια πριν και περιλαμβάνει είδθ που αναπτφχκθκαν κατά τθν Τρίτθ Γεωλογικι Ρερίοδο και τα οποία επζηθςαν κατά τθν Τζταρτθ Ρερίοδο των Ραγετϊνων. - Στθν Ελλάδα υπάρχουν νθςιά, οροςειρζσ, απομονωμζνοι χερςαίοι όγκοι, ωσ αποτζλεςμα γεωλογικϊν μεταβολϊν ςτθ Μεςόγειο. - Το γεγονόσ ότι θ χλωρίδα τθσ Ελλάδασ δζχεται τισ επιδράςεισ από τθ χλωρίδα άλλων περιοχϊν, κυρίωσ τθσ κεντρικισ Ευρϊπθσ, τθσ Ανατολισ και τθσ περιοχισ του Ρόντου. - Ραρατθρείται θ επίδραςθ του ανκρϊπου και των οικόςιτων ηϊων με αποτζλεςμα τθν καταςτροφι και μεταβολι τθσ φυςικισ βλάςτθςθσ. 27

29 Φωτ.47-50: Δαςικζσ εκτάςεισ. Ρθγι: YPEF Greece Πανίδα Θ πανίδα ςτθν Ελλάδα παρουςιάηει μεγάλθ ποικιλότθτα εξαιτίασ των ποικίλων δαςικϊν τφπων, που κυμαίνονται από τουσ ορεινοφσ οικοτόπουσ τθσ νανϊδουσ πεφκθσ (dwarf pine) μζχρι τα παράκτια δάςθ. Θ πανίδα τθσ Ελλάδασ είναι ζνα μίγμα ευρωπαϊκϊν, αςιατικϊν και αφρικανικϊν ειδϊν. Ρεριλαμβάνει τα είδθ: αρκοφδα, αγριόγατα, καφζ ςκίουρο, τςακάλι, αλεποφ, ελάφι, λφκο, όπωσ επίςθσ, και τον ενδθμικό κρθτικό αίγαγρο. Στθν Ελλάδα υπάρχουν περίπου 116 είδθ κθλαςτικϊν, 422 είδθ πουλιϊν (από τα οποία τα 2/3 είναι αποδθμθτικά) και μια πλοφςια εντομοπανίδα. Φωτ.51-53: Ρανίδα. Ρθγι: YPEF Greece Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Στθν Ελλάδα υπάρχουν τζςςερισ κατθγορίεσ για τθν προςταςία τθσ φφςθσ: 1. Αρχζγονοι θμιφυςικοί δαςικοί ςχθματιςμοί, που περιλαμβάνουν περιοχζσ που ειςιχκθςαν ςτο ευρωπαϊκό δίκτυο βιογενετικοφ αποκζματοσ. 2. Αυςτθρά προςτατευόμενεσ δαςικζσ περιοχζσ Θ κατθγορία αυτι περιλαμβάνει Εκνικά Ράρκα, Αιςκθτικά δάςθ και Υγρότοπουσ. 3. Δάςθ και δαςικζσ εκτάςεισ με ειδικό κακεςτώσ διαχείριςθσ Θ κατθγορία περιλαμβάνει Μνθμεία Ρροςταςίασ τθσ Φφςθσ, Ελεγχόμενεσ Κυνθγετικζσ Ρεριοχζσ, Εκτροφεία κθραμάτων και Καταφφγια Άγριασ Ηωισ. 28

30 4. Περιοχζσ του Δικτφου Natura 2000 Σιμερα, ςτθν Ελλάδα υπάρχουν οι περιοχζσ του Δικτφου Natura 2000, που καλφπτουν το 22% τθσ ςυνολικισ ζκταςθσ τθσ Ελλάδασ και διακρίνονται ςτισ εξισ κατθγορίεσ: α. Ορεινζσ και θπειρωτικζσ περιοχζσ που βρίςκονται μακριά από ακτζσ και υγροτόπουσ. β. Υγρότοποι, όπωσ λίμνεσ, λιμνοκάλαςςεσ, ποτάμια, βάλτοι. γ. Νθςιωτικζσ και παράκτιεσ περιοχζσ. Φωτ.54-57: Ρροςτατευόμενεσ περιοχζσ και είδθ. Ρθγι: YPEF Greece Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Θ ςυνειςφορά του δαςικοφ τομζα ςτο Ακακάριςτο Εκνικό Ρροϊόν (GDP) είναι μικρι. Στθν Ελλάδα τα κρατικά δάςθ καλφπτουν το 74% τθσ ζκταςθσ των δαςϊν. Το 26% των δαςϊν είναι μθ κρατικά δάςθ. Θ δαςοπονία ςτθν Ελλάδα βαςίηεται ςτθν αειφορικι διαχείριςθ των δαςϊν από το 1928, οπότε κεςπίςτθκε θ αρχι τθσ αειφορικισ διαχείριςθσ ςτο δαςικό νόμο του Θ διαχείριςθ όλων των δαςϊν ςτθρίηεται ςε δαςικά διαχειριςτικά ςχζδια που ζχουν ιςχφ 10 χρόνια. Θ κφρια υπθρεςία για τθν προςταςία και διαχείριςθ των κρατικϊν δαςϊν τθσ χϊρασ κακϊσ και για τθν επίβλεψθ και ζλεγχο των ιδιωτικϊν δαςϊν είναι θ δαςικι υπθρεςία. 29

31 Ουγγαρία YPEF Educational material 2016 Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Θ Ουγγαρία βρίςκεται ςτο κζντρο τθσ Ευρϊπθσ, ςτο κεντρικό και δυτικό τμιμα του λεκανοπεδίου των Καρπακίων. Θ Ουγγαρία είναι κυρίωσ επίπεδθ χϊρα. Μόνο το 1/3 τθσ χϊρασ ξεπερνά το υψόμετρο των 200μ. Θ υψθλότερθ κορυφι είναι το Kekes-teto (1.014μ.), ενϊ το πιο χαμθλό ςθμείο τθσ χϊρασ βρίςκεται ςτθν κοίτθ του ποταμοφ Τίηα (75,8μ), ςτα νότια τθσ χϊρασ. Οι πιο χαρακτθριςτικζσ περιοχζσ ςτθν Ουγγαρία είναι θ Βόρεια Οροςειρά (Northern Mountains), θ Ραραδουνάβια Προςειρά, θ Μεγάλθ Ρεδιάδα και θ Μικρι Ρεδιάδα. Οι πλαγιζσ των δφο οροςειρϊν είναι καλυμμζνεσ με δάςοσ. Το φυςικό υδατικό ςφςτθμα τθσ Ουγγαρίασ αποτελείται από δφο μεγάλουσ ποταμοφσ, τον Δοφναβθ και τον Τίηα. Τα περιςςότερα φυςικά ρζματα δθμιουργοφνται ςτισ Άλπεισ και ςτα Καρπάκια και προςαρτϊνται ςτα δφο μεγάλα ποτάμια τθσ χϊρασ. Οι μεγαλφτερεσ λίμνεσ είναι: θ λίμνθ Balaton, θ Velencei και θ Ferto, θ οποία βρίςκεται ςτα αυςτριακά ςφνορα. Το μεγαλφτερο μζροσ τθσ Ουγγαρίασ ανικει ςτθ ηϊνθ των φυλλοβόλων δαςϊν, ενϊ τμιματα τθσ Μεγάλθσ Ρεδιάδασ ανικουν ςτθ ηϊνθ δάςουσ - ςτζπασ. Τα χαμθλότερα τμιματα χαρακτθρίηονται από μικρι ποςότθτα κατακρθμνιςμάτων και ακραίεσ μεταβολζσ τθσ κερμοκραςίασ. Οι φυςικά δαςοκαλυμμζνεσ περιοχζσ βρίςκονται ςτο δυτικό τμιμα τθσ Ραραδουνάβιασ περιοχισ και ςτα βουνά. Σε αυτζσ τισ περιοχζσ, το ετιςιο φψοσ βροχισ υπερβαίνει τα 600mm, που είναι απαραίτθτο για τθ διατιρθςθ των δαςϊν. Στισ χαμθλότερεσ περιοχζσ τα δάςθ μποροφν να αναπτυχκοφν μόνο ςτισ κοίτεσ των ποταμϊν ι όπου το επίπεδο του νεροφ δεν είναι τόςο υψθλό αλλά κοντά ςτισ ρίηεσ των δζντρων. Σε περιοχζσ χωρίσ υδατικοφσ πόρουσ, μόνο καμνϊδθσ βλάςτθςθ μπορεί να αναπτυχκεί, που με δυςκολία μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ δάςοσ. Σε αυτζσ τισ περιοχζσ θ δθμιουργία δαςϊν είναι απαραίτθτθ για τθν προςταςία και τθ βελτίωςθ του εδάφουσ, όπωσ και για τθ δθμιουργία κζςεων αναψυχισ. Γι αυτό το λόγο φυτεφονται είδθ που αντζχουν ςτθν ξθραςία (ςυνικωσ δζντρα που δεν είναι αυτόχκονα). Ζτςι, είναι ξεκάκαρο ότι οι κλιματικζσ ςυνκικεσ κυρίωσ το ετιςιο φψοσ βροχισ και θ ςχετικι υγραςία του αζρα και θ παρουςία ι απουςία ςυμπλθρωματικϊν υδατικϊν πόρων κακορίηουν ςε ποιεσ περιοχζσ αναπτφςςονται δάςθ. Φωτ. 58: Αναγζννθςθ. Ρθγι: Pál Kovácsevics Οι φυςικζσ ςυνκικεσ και θ ανκρϊπινθ παρζμβαςθ για χιλιάδεσ χρόνια ζχουν μεταβάλει το φυςικό περιβάλλον ςθμαντικά. Δεν υπάρχει δάςοσ ςτθν Ουγγαρία που να ζχει αποφφγει τθν ανκρϊπινθ παρζμβαςθ. 30

32 Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Χλωρίδα Τα δάςθ δαςικισ οξιάσ (Fagus sylvatica) απαντϊνται κυρίωσ ςε βουνά και ςε χαμθλζσ, κρφεσ και υγρζσ περιοχζσ τθσ Ραραδουνάβιασ οροςειράσ. Σιμερα, τα δάςθ οξιάσ παράγουν τθ μεγαλφτερθ ποςότθτα ξφλου ανά εκτάριο και ζχουν μεγάλθ αξία για το περιβάλλον και τθν προςταςία τθσ φφςθσ. Φωτ : Δάςθ οξιάσ. Ρθγι: Pál Kovácsevics Οι δρφεσ (Quercus sp.) είναι τα πιο χαρακτθριςτικά είδθ τθσ χϊρασ. Δθμιουργοφν μικτζσ ςυςτάδεσ με άλλα είδθ. Τα δάςθ γαφρου δρυόσ ςυναντϊνται ςε μζτρια υψόμετρα και ζχουν κλειςτι κόμθ. Τζτοιουσ ςχθματιςμοφσ μποροφμε να ςυναντιςουμε ςτα πιο υγρά τμιματα τθσ Μεγάλθσ Ρεδιάδασ. Σε αυτζσ τισ χαρακτθριςτικζσ διϊροφεσ ςυςτάδεσ ο γαφροσ ςχθματίηει τον υπόροφο κάτω από τθ δρυ τθν άμιςχο και τθ δρυ τθν ζμμιςχο. Φωτ. 62: Δρυσ. Ρθγι: Pál Kovácsevics Τα δάςθ ευκφφλοιασ δρυόσ (Quercus cerris) και άμιςχου δρυόσ (Quercus petrαea) είναι οι πιο διαδεδομζνοι ςχθματιςμοί, και απαντϊνται κυρίωσ ςε λόφουσ και βράχουσ. Ο όροφοσ των κάμνων και των πόων των παραπάνω δαςϊν είναι ςυνικωσ πολφ πλοφςιοσ, εξαιτίασ τθσ καταςκευισ τθσ κόμθσ και των δφο ειδϊν που επιτρζπουν να διαπερνά περιςςότερο φωσ. Φωτ : Ευκφφλοιθ δρυσ. Ρθγι: Pál Kovácsevics 31

33 Τα δάςθ ζμμιςχου δρυόσ (Quercus robur) είναι ςθμαντικά υπολειμματικά δάςθ με υψθλι προτεραιότθτα για προςταςία από τα οποία μόνο μερικά ςτρζμματα διατιρθςαν τθν πεδινι βλάςτθςθ που υπιρχε πριν τθν παρζμβαςθ του ανκρϊπου. Τα παραποτάμια δάςθ ζχουν ςθμαντικό οικονομικό, προςτατευτικό και οικολογικό ρόλο. Τα δάςθ αγγειοςπζρμων (φυλλοβόλων) που αποτελοφνται από δρυ, φράξο και φτελιά ςυναντϊνται κυρίωσ ςε υδροχαρείσ περιοχζσ και ζχουν δθμιουργθκεί εξαιτίασ τθσ παρουςίασ νεροφ. Τα κφρια είδθ είναι: θ δρφσ θ ζμμιςχοσ (Quercus robur), ο ουγγρικοσ φράξοσ (Fraxinus angustifolia ssp. Pannonica), και θ ευρωπαικι λευκι φτελιά (Ulmus laevis), θ οποία δυςτυχϊσ κινδυνεφει από αρρϊςτια. Οι ςυςτάδεσ ιτιάσ λεφκθσ απαντϊνται ςε λιγότερο υδροχαρείσ περιοχζσ κοντά ςε πεδινά ποτάμια. Χαρακτθρίηονται από τθν παρουςία νεροφ που πλθμμυρίηει τισ ςυςτάδεσ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, πολλζσ φορζσ το χρόνο. Τα κφρια είδθ είναι θ λευκι ιτιά (Salix alba), θ λευκι και μαφρθ λεφκθ (Populus nigra, Populus alba) και άλλα είδθ ιτιάσ. Σε αυτζσ τισ περιοχζσ, εξαιτίασ τθσ εντατικισ δαςικισ διαχείριςθσ ζχουν φυτευτεί ευρωαμερικάνικεσ λεφκεσ. Το δαςικό είδοσ που ζχει καλλιεργθκεί περιςςότερο είναι θ ακακία, που ζχει μικρό περίτροπο χρόνο και είναι είναι το πιο ςυνθκιςμζνο είδοσ ςτα δάςθ τθσ χϊρασ. Θ ακακία είναι αυτόχκονο είδοσ τθσ Αμερικισ, ζχει ειςαχκεί ςτθν Ευρϊπθ πολλζσ εκατοντάδεσ χρόνια πριν και ζχει εγκλιματιςτεί. Το είδοσ αυτό είναι ιδιαίτερα ςθμαντικό ςε περιοχζσ με φτωχά εδάφθ και είναι το μοναδικόσ είδοσ που μπορεί να ευδοκιμιςει ςε αυτζσ. Το ξφλο τθσ ακακίασ, εκτόσ από άλλεσ χριςεισ, μπορεί να χρθςιμοποιθκεί ωσ καυςόξυλο κακϊσ καίγεται ακόμθ και όταν είναι υγρό. Το νζκταρ τθσ ακακίασ αποτελεί καλι τροφι για τισ μζλιςςεσ. Φωτ. 65: Ακακία. Ρθγι: Peter Bross Φωτ. 66: Ξφλο ακακίασ. Ρθγι: Laslo Geza Greguss Οι κλιματικζσ ςυνκικεσ ςτθν Ουγγαρία δε κεωροφνται ιδανικζσ για τα δάςθ πεφκθσ. Συνικωσ, δθμιουργοφνται αμιγι δάςθ πεφκθσ. Μικτά δάςθ ςχθματίηονται μόνο με δαςικι και μαφρθ πεφκθ, είδθ που ζχουν μεγάλθ ςθμαςία για τθν Ουγγαρία. Μποροφμε επίςθσ, να ςυναντιςουμε ερυκρελάτθ και λάρικα. Οι αμιγείσ τεχνθτζσ ςυςτάδεσ πεφκθσ είναι οικολογικά αςτακείσ κακϊσ κινδυνεφουν από επιδθμίεσ. Θ ταχεία αφξθςθ τθσ ευρωαμερικανικθσ λεφκθσ που φυτεφεται κυρίωσ ςε πεδινζσ ι παραποτάμιεσ περιοχζσ διευκολφνει τθν ζντονθ οικονομικι δραςτθριότθτα. Θ ευρωαμερικανικθ λεφκθ ζχει ειςαχκεί για οικονομικοφσ λόγουσ (παραγωγι χαρτιοφ) και όχι για προςτατευτικοφσ λόγουσ. 32

34 Φωτ. 67: Ευρωαμερικανικι λεφκθ με ιτιά κατά μικοσ του Δοφναβθ. Ρθγι: Laslo Geza Greguss Πανίδα Τα κθραματικά είδθ αποτελοφν ςθμαντικό χαρακτθριςτικό των δαςικϊν βιοκοινοτιτων. Τα μεγάλα δάςθ τθσ Ουγγαρίασ αποτελοφν το ιδανικό ενδιαίτθμα για το κόκκινο ελάφι, το πλατϊνι, το αγρινό, το ηαρκάδι και το αγριογοφρουνο. Μικρά κθραματικά είδθ, όπωσ ο λαγόσ και ο φαςιανόσ, απαντϊνται επίςθσ, ςε μικρότερα πεδινά δάςθ. Οι ειδικοί ςυμφωνοφν ότι ο πλθκυςμόσ των μεγάλων κθραματικϊν ειδϊν ζχει αυξθκεί ςθμαντικά και ςε κάποιεσ περιοχζσ τα ηϊα αυτά προκαλοφν ςοβαρζσ ηθμιζσ ςτα δάςθ, κυρίωσ με το πζραςμά τουσ. Τα τελευταία χρόνια, τα παρακάτω αρπακτικά κθλαςτικά: λφκοσ, λίγκασ, αγριόγατα και τςακάλι, τα οποία είχαν εξαφανιςτεί, εμφανίηονται ξανά ςε υψθλά δάςθ, εξαιτίασ τθσ πολιτικισ για διατιρθςι τουσ. Φωτ : Ρλατϊνι και αγρινό. Ρθγι: Laslo Geza Greguss Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Προςταςία τθσ Φφςθσ Θ προςταςία των δαςικϊν πόρων (χλωρίδα και πανίδα, γεωλογικοί ςχθματιςμοί) διαςφαλίηεται με τθν ανακιρυξθ περιοχϊν ωσ προςτατευόμενων ι αυςτθρά προςτατευόμενων. Αυτζσ οι περιοχζσ περιλαμβάνουν τα εκνικά πάρκα, τισ περιοχζσ προςταςίασ του τοπίου, περιοχζσ προςταςίασ τθσ φφςθσ και τα μνθμεία τθσ φφςθσ. Το 10% τθσ ζκταςθσ τθσ χϊρασ είναι κάτω από νομικι προςταςία. Θ διατιρθςθ τθσ φφςθσ είναι ςυνδεδεμζνθ με τθν προςταςία των δαςϊν. Το ποςοςτό των προςτατευόμενων δαςϊν είναι μεγαλφτερο από 50%. Τα δαςικά αποκζματα είναι μια μοναδικι κατθγορία προςταςίασ τθσ φφςθσ. 33

35 Φωτ : Εκνικά Ράρκα Puszta και Ferto-Hansag. Ρθγι: Pál Kovácsevics Το πιο ςθμαντικό τμιμα των περιοχϊν Natura 2000 ςτθν Ουγγαρία περιλαμβάνει δάςθ. Τα οφζλθ των δαςϊν ςτθν υγεία και τθ ηωι εκτιμϊνται όλο και περιςςότερο από τθν κοινωνία. Θ δαςικι διαχείριςθ περιλαμβάνει δραςτθριότθτεσ αναψυχισ, κακϊσ τα δάςθ κατακλφηονται από επιςκζπτεσ, ιδιαίτερα ςε περιοχζσ κοντά ςε μεγάλεσ πόλεισ. Θ πρόςβαςθ ςτα δάςθ είναι ελεφκερθ. Φωτ. 72: Δάςοσ λευκισ λεφκθσ και άρκευκου. Ρθγι: Pál Kovácsevics Τγεία των δαςών Γίνεται μεγάλθ ςυηιτθςθ για τισ επιβλαβείσ επιδράςεισ τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ ςτα δάςθ και τθν υποβάκμιςι τουσ. Οι κφριεσ απειλζσ για τα δάςθ είναι θ μόλυνςθ τθσ ατμόςφαιρασ και θ κλιματικι αλλαγι. Ραρ όλ αυτά, ο βακμόσ υποβάκμιςθσ είναι μικρότεροσ από αυτόν ςε άλλεσ ευρωπαϊκζσ περιοχζσ. Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Θ δαςικι ζκταςθ ςτθν Ουγγαρία ςταδιακά αυξάνεται τα τελευταία 80 χρόνια. Αυτό οφείλεται κατά κφριο λόγο ςτθν εκτενι αναδάςωςθ που πραγματοποιικθκε με τθν επίβλεψθ δαςολόγων. Ωσ αποτζλεςμα, θ δαςικι ζκταςθ που το 1921 ιταν μόλισ εκτάρια, υπερβαίνει ςιμερα τα εκτάρια. Στθν Ουγγαρία, το ποςοςτό των κρατικϊν δαςϊν είναι 57%, των κοινοτικϊν 1%, ενϊ το 42% είναι ιδιωτικά δάςθ. Κρατικοί φορείσ διαχείριςθσ διαχειρίηονται τα κρατικά δάςθ. Άλλα εκνικά κζντρα, όπωσ διευκφνςεισ υδατικϊν πόρων και εκνικά πάρκα διαχειρίηονται επίςθσ, κρατικά δάςθ. 34

36 Ρουμανία YPEF Educational material 2016 Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Θ ουμανία καλφπτεται από πλοφςια βλάςτθςθ. Τα δάςθ καλφπτουν περίπου το 27% τθσ χϊρασ. Από τθν κορυφι των βουνϊν προσ τθν ακτι ςυναντοφμε: καμνϊδθ και ποϊδθ βλάςτθςθ, εντυπωςιακά δάςθ κωνοφόρων, μικτά δάςθ ερυκρελάτθσ, αρχζγονα δάςθ ελάτθσ και οξιάσ, λιβάδια και αρχζγονα δάςθ ςτουσ λόφουσ και τισ πεδιάδεσ, δάςθ οξιάσ ι μικτά δάςθ πλατυφφλλων ςτισ πεδιάδεσ, υδροχαρι δάςθ ςε λιβάδια, αλλοφυτικι ι παραποτάμια και παράκτια βλάςτθςθ, υγροτοπικι βλάςτθςθ ι απζραντουσ καλαμιϊνεσ μζςα ςε βάλτουσ και τθ βλάςτθςθ ςτο δζλτα του Δοφναβθ. Αυτι θ μεγάλθ ποικιλότθτα προκφπτει από τθ γεωγραφικι κζςθ τθσ χϊρασ, που δθμιουργεί 4 διαφορετικοφσ τφπουσ κλίματοσ: θπειρωτικό, νότιο ευρωπαϊκό, υπομεςογειακό και κεντροευρωπαϊκό και αυτοί με τθ ςειρά τουσ δθμιουργοφν 5 διαφορετικζσ γεωγραφικζσ βιοκοινότθτεσ (αλπικι, θπειρωτικι, ποντιακι, πανωνικι, ςτζππα). Θ μεγάλθ ποικιλότθτα των γεωλογικϊν ςχθματιςμϊν επθρεάηει ςε μεγάλο βακμό το κλίμα και ςυμβάλλει ςτθν ανάπτυξθ πολυάρικμων ενδθμικϊν ειδϊν και ειδϊν κοινϊν ςτθν Ευρϊπθ και ςτθν Αςία. Σχ. 14: Ροςοςτό δαςϊν ανάλογα με το ανάγλυφο. Στθ ουμανία ςυναντοφμε δφο κατθγορίεσ ειδϊν τα αγγειόςπερμα (φυλλοβόλα) και τα γυμνόςπερμα (κωνοφόρα). Το κφριο γυμνόςπερμο είδοσ είναι θ ερυκρελάτθ, ενϊ τα κφρια αγγειόςπερμα είδθ είναι θ οξιά και θ δρφσ. Σχ. 15: Ροςοςτό αγγειόςπερμων και γυμνόςπερμων. 35

37 Φωτ : Οξιά και ερυκρελάτθ. Ρθγι: YPEF Romania Τον τελευταίο αιϊνα τα δάςθ επθρεάςτθκαν από φυςικοφσ και ανκρωπογενείσ παράγοντεσ. Οι κφριοι παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν υγεία των δαςϊν είναι οι μακρζσ, ξθρζσ περίοδοι (κλιματικι αλλαγι), θ βιομθχανικι μόλυνςθ (διαςυνοριακζσ ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ), θ εντατικι βόςκθςθ, οι υλοτομίεσ με ακατάλλθλεσ τεχνικζσ. Τα είδθ που επθρεάηονται περιςςότερο είναι θ δρυσ και θ ελάτθ. Εξαιτίασ τθσ κλιματικισ αλλαγισ παρατθροφμε ςε οριςμζνα οικοςυςτιματα, κάποιεσ ηϊνεσ βλάςτθςθσ να μετατοπίηονται ςε άλλεσ ηϊνεσ βλάςτθςθσ. Για παράδειγμα το δάςοσ οξιάσ «ανεβαίνει ςε μεγαλφτερα υψόμετρα» παίρνοντασ τθ κζςθ τθσ ελάτθσ που προχπιρχε. Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Τα δάςθ τθσ ουμανίασ διακζτουν μεγάλθ ποικιλότθτα όςον αφορά τα ξυλϊδθ και ποϊδθ είδθ, γεγονόσ που προςφζρει ςθμαντικι ςτακερότθτα ςτα δαςικά οικοςυςτιματα και προςταςία ςτθ φφςθ. Οι δαςικοί ςχθματιςμοί περιλαμβάνουν είδθ, όπωσ: ελβετικι πεφκθ, ερυκρελάτθ, ελάτθ, οξιά, δρυσ κακϊσ και λάρικα, μαφρθ πεφκθ, φράξοσ, φτελιά, αυτόχκονα είδθ λεφκθσ και ιτιά. Στα φυςικά δάςθ των Καρπακίων τθσ ουμανίασ υπάρχουν μερικά υπολειμματικά είδθ που επζηθςαν από τισ παγετϊδεισ περιόδουσ, τα παρακάτω από τα οποία αξίηει να αναφερκοφν: Syringa josikaea, Hepatica transsilvanica, Betula nana, Betula humilis, Salix stareana και Vaccinium oxυcoccus. Μερικά από τα ενδθμικά είδθ είναι τα εξισ: Dianthus tenuifolius, Dianthus spiculifolius, Ranunculus carpaticus, Silene dubia, κλπ και το γνωςτό Dianthus callizonus. Φωτ. 75: Dianthus callizonus. Ρθγι: Ypef Romania Στα δάςθ μποροφμε να ςυναντιςουμe τα χαρακτθριςτικά ηϊα τθσ ουμανίασ. Σθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ είναι: θ αρκοφδα (περίπου 40% του ευρωπαϊκοφ πλθκυςμοφ ηει ςτθ ουμανία) ο λφκοσ (περίπου το 1/3 του 36

38 ευρωπαϊκοφ πλθκυςμοφ ηει ςτθ ουμανία), το κόκκινο ελάφι, το αγρινό, ο αγριόχοιροσ, το ηαρκάδι, ο λίγκασ, ο λαγόσ, θ αγριόγατα και ο φαςιανόσ. Φωτ Λφκοσ και αρκοφδα. Ρθγι: Ypef Romania Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Μεγάλθ ςθμαςία για τθ διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ ζχουν τα αρχζγονα και ςχεδόν παρκζνα δάςθ που φιλοξενοφν πολλά φυτά και ηϊα τθσ εφκρατθσ ηϊνθσ, όπωσ επίςθσ και ζναν ςθμαντικό αρικμό υπολειμματικϊν και ςπάνιων ειδϊν. Στθ ουμανία, το εκνικό δίκτυο των προςτατευόμενων περιοχϊν αποτελείται από ηϊνεσ ειδικισ προςταςίασ (Εκνικά Ράρκα, Φυςικά Ράρκα, και το Δζλτα του Δοφναβθ ωσ Απόκεμα Βιόςφαιρασ) και πολλζσ μικρότερεσ προςτατευόμενεσ περιοχζσ τθσ φφςθσ. Σα ςθμαντικότερα Εκνικά και Πάρκα τθσ Φφςθσ ςτθ Ρουμανία είναι: Πάρκο τθσ Φφςθσ Maramures (Maramures Mountains Nature Park). Είναι το μεγαλφτερο φυςικό πάρκο ςτθ ουμανία, και αποτελείται από μια ηϊνθ με ςυνεχι οικοςυςτιματα ςτα βόρεια τθσ χϊρασ. Θ περιοριςμζνθ πρόςβαςθ εξαιτίασ των ςυνόρων και του απότομου αναγλφφου ζχει ςυμβάλει ςτθ διατιρθςθ των ειδϊν χλωρίδασ και πανίδασ των Καρπακίων. Θ περιοχι κεωρείται ωσ προςτατευόμενθ περιοχι και δθμιουργικθκε από τθ φφςθ. Φωτ. 78: Ατμοκίνθτο τρζνο. Ρθγι: Ypef Romania Εκνικό Πάρκο Piatra Craiului. Το Εκνικό Ράρκο Piatra Craiului περιλαμβάνει τθν πιο μεγάλθ αςβεςτολικικι κορυφογραμμι τθσ ουμανίασ και φιλοξενεί το πιο πυκνό δίκτυο από κοιλάδεσ και υπολλειμματικοφσ ςχθματιςμοφσ, όπωσ τείχθ, χαράδρεσ, ςπιλαια, βάρακρα. Το ενδθμικό είδοσ τθσ χλωρίδασ Dianthus calizonus είναι το ζμβλθμα του ορεινοφ όγκου. Μερικά από τα μεγάλα ςαρκοφάγα που ηουν ςτο πάρκο είναι θ καφζ αρκοφδα, ο λφκοσ και ο λίγκασ. Στθν υψθλότερθ ηϊνθ του βουνοφ βρίςκουμε τον αίγαγρο. 37

39 Φωτ. 79: Εκνικό Ράρκο Piatra Craiulu. Ρθγι: Ypef Romania Πάρκο τθσ Φφςθσ Vanatori Neamt. Το εκνικό πάρκο Vanatori Neamt βρίςκεται ςτθ βορειοανατολικι πλευρά των Καρπακίων τθσ ουμανίασ, ςτθν ιςτορικι επαρχεία τθσ Modavia. Είναι το μόνο ςτθ ουμανία όπου αναπτφχκθκε ζνα ευρωπαϊκό πρόγραμμα επανειςαγωγισ του βίςωνα, γι αυτό και είναι γνωςτό ωσ «θ γθ του βίςωνα». Ζχει χαρακτθριςτεί ωσ Ιερι Φυςικι Ρεριοχι εξαιτίασ τθσ παρουςίασ 16 γνωςτϊν ρουμανικϊν ορκόδοξων μοναςτθριϊν και ερθμθτθρίων. Οι υπάρχουςεσ μοναςτικζσ κοινότθτεσ αντιπροςωπεφουν τθ δεφτερθ μεγαλφτερθ χριςτιανικι μοναςτικι κοινωνία ςτθν Ευρϊπθ. Φωτ. 80: Γυναικείο μοναςτιρι AgapiaVeche. Ρθγι: Ypef Romania Φωτ. 81: Βίςωνασ. Ρθγι: Ypef Romania Εκνικό Πάρκο Retezat. Αυτό το πάρκο είναι το παλιότερο ςτθ ουμανία και ιδρφκθκε το Οι διάςθμοι κθςαυροί του βρίςκονται ςτθν αλπικι ηϊνθ, όπου υπάρχουν πολλζσ λίμνεσ. Το μοναδικό τοπίο, οι παγετϊνιοι ςχθματιςμοί και οι κοιλάδεσ κόβουν τθν ανάςα ςτον επιςκζπτθ. Θ λίμνθ Bucura είναι θ πιο πλατιά παγετϊδθσ λίμνθ ςτθ ουμανία, θ λίμνθ Zanoaga είναι θ βακφτερθ παγετϊδθσ λίμνθ, ενϊ μποροφμε να καυμάςουμε τα εντυπωςιακά παρκζνα δάςθ οξιάσ και ερυκρελάτθσ. Φωτ : Ραγετϊδθσ λίμνθ Slavei και αίγαγροσ. Ρθγι: Ypef Romania 38

40 Πάρκο τθσ Φφςθσ Apuseni. Το χαρακτθριςτικό του πάρκου είναι το καρςτικό τοπίο το οποίο παρουςιάηει μεγάλθ ποικιλία ςχθματιςμϊν, βράχων, απότομων κοιλάδων, ςπθλαίων, υπόγειων υδάτινων όγκων. Φωτ : Σπθλιά και τοπία ςτο Φυςικό Ράρκο Apuseni. Ρθγι: Ypef Romania Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Σιμερα, θ δαςικι ζκταςθ είναι 27%, το 1/3 από όςο ιταν ςτο ςτο παρελκόν. Σφμφωνα με τθ δαςικι νομοκεςία θ δαςικι ζκταςθ δεν επιτρζπεται να μειωκεί περιςςότερο. Το ποςοςτό των κρατικϊν δαςϊν μειϊκθκε ςε 49% το Τα Κρατικά δάςθ τα διαχειρίηεται θ Εκνικι Δαςικι Υπθρεςία (Pomsilva, National Forest Administration Romsilva) που εποπτεφεται από τον Υπουργό Ρεριβάλλοντοσ και Δαςϊν (Minister of Environment and Forests). Βάςει του δαςικοφ νόμου τα δάςθ πρζπει να διαχειρίηονται ςφμφωνα με τα δαςικά διαχειριςτικά ςχζδια που εκπονοφνται ςτισ παραγωγικζσ ςυςτάδεσ και ιςχφουν για 10 χρόνια. Για τα δάςθ λεφκθσ, ιτιάσ και άλλων ταχυαυξϊν ειδϊν θ ιςχφσ των διαχειριςτικϊν ςχεδίων είναι για 5 χρόνια. 39

41 Λετονία YPEF Educational material 2016 Χαρακτθριςτικά των δαςών και δαςικοί τφποι Θ ςυνολικι δαςικι ζκταςθ ςτθ Λετονία καταλαμβάνει περιςςότερθ από τθ μιςι ζκταςθ τθσ χϊρασ. Θ Λετονία είναι θ τζταρτθ χϊρα ςτθν Ευρϊπθ (μετά τθν Φινλανδία, τθν Σουθδία και τθ Σλοβενία) με το μεγαλφτερο ποςοςτό δαςικισ ζκταςθσ. Στθν Λετονία, τα δάςθ είναι ςχετικά φυςικά ςυςτιματα. Τα περιςςότερα από αυτά ζχουν προκφψει από φυςικι αναγζννθςθ, ωςτόςο υπάρχουν εμφανείσ ανκρϊπινεσ επιδράςεισ. Σχεδόν τα μιςά δάςθ τθσ Λετονίασ βρίςκονται ςε ξθρά εδάφθ, ενϊ ελάχιςτα βρίςκονται ςε υγρά εδάφθ. Στα δάςθ τθσ Λετονίασ κυριαρχοφν 3 είδθ θ δαςικι πεφκθ, θ ερυκρελάτθ και θ ςθμφδα. Τα αρχζγονα δάςθ καλφπτονται από ςυςτάδεσ ςκλικρου, λεφκθσ και δρυόσ. Τα κωνοφόρα είδθ καλφπτουν ςχεδόν τθ μιςι δαςικι ζκταςθ και οι ςυςτάδεσ φυλλοβόλων τθν άλλθ μιςι. Φωτ : Δάςθ ςτθν Λετονία. Ρθγι: Aigars Jons και Raimond Puttnins, LSFRI, Silava. Χαρακτθριςτικά και ςθμαντικά είδθ τθσ πανίδασ και χλωρίδασ ςτα δάςθ Μεταξφ των ςπάνιων και προςτατευόμενων ειδϊν είναι θ καφζ αρκοφδα, ο τυφλοπόντικασ και θ βίδρα. Θ ποικιλότθτα τθσ ορνικοπανίδασ είναι πολφ μεγάλθ. Μεταξφ των ςπάνιων και προςτατευόμενων ειδϊν ορνικοπανίδασ είναι ο μποφφοσ και ο τρυποκάρυδοσ. Μεταξφ των ςπάνιων και προςτατευόμενων ειδϊν χλωρίδασ είναι ο ίταμοσ και ο γαφροσ. 40

42 Κατθγορίεσ προςταςίασ τθσ φφςθσ, όπωσ Εκνικά Πάρκα και περιοχζσ Natura 2000 Για τθν προςταςία και διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ, ζχουν ιδρυκεί 684 Ειδικά Ρροςτατευόμενεσ Φυςικζσ Ρεριοχζσ. Οι Ρροςτατευόμενεσ Ρεριοχζσ κατθγοριοποιοφνται ωσ εξισ: Αποκζματα απόλυτθσ προςταςίασ. Ρεριοχζσ ςχεδόν φυςικζσ που δεν ζχουν υποςτεί τθν επίδραςθ του ανκρϊπου, ςτισ οποίεσ διαςφαλίηεται θ απρόςκοπτθ λειτουργία των φυςικϊν διαδικαςιϊν και θ μελζτθ ςπάνιων και τυπικϊν οικοςυςτθμάτων. Υπάρχουν 4 Αποκζματα Απόλυτθσ Ρροςταςίασ ςτθ Λετονία Moricsala, Grini, Krustkalni και Teici. Εκνικά Πάρκα. Εκτεταμζνεσ, ςχεδόν φυςικζσ, περιοχζσ με εξαιρετικοφσ ςχθματιςμοφσ εκνικισ ςθμαςίασ (βιότοποι, φυςικά τοπία και τοπία πολιτιςτικισ και ιςτορικισ κλθρονομιάσ). Εκτόσ από τθν προςταςία τθσ φφςθσ, ςθμαντικό ρόλο ζχουν θ επιςτθμονικι ζρευνα, θ εκπαίδευςθ και θ δαςικι αναψυχι. Υπάρχουν 4 Εκνικά Ράρκα ςτθν Λετονία. Φωτ 90-91: Εκνικά Ράρκα Gauja και Kemeri Αποκζματα τθσ Βιόςφαιρασ. Εκτεταμζνεσ περιοχζσ με τοπία και οικοςυςτιματα διεκνοφσ ςθμαςίασ. Ο ςκοπόσ αυτϊν των Αποκεμάτων είναι θ διαςφάλιςθ τθσ διατιρθςθσ τθσ βιοποικιλότθτασ και θ προϊκθςθ τθσ αειφόρου ανάπτυξθσ. Φυςικά Πάρκα. Ρεριοχζσ με φυςικι, πολιτιςτικι και ιςτορικι αξία, κατάλλθλεσ για αναψυχι και εκπαίδευςθ. Υπάρχουν 42 Φυςικά Ράρκα ςτθν Λετονία. Προςτατευόμενα Σοπία. Ρεριοχζσ με αρχζγονα τοπία ιδιαίτερθσ ομορφιάσ. Ο ςκοπόσ αυτϊν των περιοχϊν είναι θ προςταςία και διατιρθςθ του πολιτιςτικοφ περιβάλλοντοσ και των χαρακτθριςτικϊν των τοπίων, όπωσ επίςθσ, και θ προςταςία του φυςικοφ περιβάλοντοσ που χρθςιμοποιείται για αναψυχι και τουριςμό. Υπάρχουν 9 Ρροςτατευόμενα Τοπία ςτθν Λετονία. Μνθμεία τθσ Φφςθσ. Διακριτοί, απομονωμζνοι φυςικοί ςχθματιςμοί, όπωσ προςτατευόμενα δζντρα, απολικωμζνα δζντρα, ςπθλιζσ, πθγζσ, υπολλείμματα βράχων, που ζχουν επιςτθμονικι, πολιτιςτικι, ιςτορικι, αιςκθτικι ι οικολογικι αξία. 41

43 Φωτ : Δαςικά οικοςυςτιματα ςτθ Λετονία. Ρθγι: Raimond Putnins, LSFRI Οργάνωςθ τθσ δαςικισ υπθρεςίασ Στθ Λετονία, ςχεδόν τα μιςά δάςθ ανικουν ςτο κράτοσ, ενϊ τα υπόλοιπα ανικουν ςε ιδιϊτεσ, ςε επιχειριςεισ και ςτθν τοπικι αυτοδιοίκθςθ. Θ διαχείριςθ των κρατικϊν δαςϊν, με κφριο ςκοπό τθν προςταςία τθσ φφςθσ, γίνεται από το Υπουργείο Ρεριβάλλοντοσ. Θ διαχείριςθ των κρατικϊν δαςϊν, με κφριο ςκοπό τθν παραγωγι, γίνεται από κρατικι εταιρία. Θ αειφόροσ ανάπτυξθ ςτον δαςικό τομζα διαςφαλίηεται από τον Δαςικό Νόμο, που κακορίηει τισ υποχρεϊςεισ των δαςοκτθμόνων. Επιπλζον, ο Δαςικόσ Νόμοσ δίνει τθ δυνατότθτα ςτα φυςικά πρόςωπα να κινοφνται ελεφκερα ςε δάςοσ που ανικει ςτο κράτοσ ι ςτθν τοπικι αυτοδιοίκθςθ, εφόςον κανονιςτικζσ πράξεισ δεν το απαγορεφουν. Θ πρόςβαςθ και κίνθςθ φυςικϊν προςϊπων ςε ιδιωτικό δάςοσ μπορεί να απαγορευτεί από τον δαςοκτιμονα. 42

44 Είδθ τθσ ελλθνικισ χλωρίδασ (Θα διαγωνιςτείτε μόνο ςτθν αναγνϊριςθ των ειδϊν μζςα από φωτογραφίεσ και ςκίτςα. Δεν κα διαγωνιςτείτε ςτισ παρακάτω πλθροφορίεσ, παρατίκενται μόνο ενθμερωτικά.) Χαλζπιοσ πεφκθ (Pinus halepensis) Θ χαλζπιοσ πεφκθ είναι κατεξοχιν μεςογειακό είδοσ. Ρρόκειται για δζνδρο μεςαίου μεγζκουσ, φψουσ άνω των 20 μζτρων. Οι βελόνεσ, μικουσ 4-15 εκ., φφονται ανά δφο, είναι λεπτζσ, λείεσ, ευλφγιςτεσ και ζχουν ανοιχτό πράςινο χρϊμα. Οι κϊνοι τθσ φφονται μονοί ι ανά 2-3 και κρζμονται προσ τα κάτω με ποδίςκο. Ραλαιότερα, τα δάςθ τθσ Χαλεπιοφ Ρεφκθσ είχαν πολφ μεγάλθ οικονομικι ςθμαςία για τθν παραγωγι ξυλείασ ναυπθγικισ. Μεγάλθ οικονομικι ςπουδαιότθτα είχαν τα δάςθ τθσ και για τθν παραγωγι ρθτίνθσ άριςτθσ ποιότθτασ, κακϊσ και για τθν παραγωγι φλοιοφ, ο οποίοσ χρθςιμοποιοφνταν ςτθ βυρςοδεψία και για τθ βαφι αλιευτικϊν διχτυϊν. Σιμερα, το ξφλο τθσ δε χρθςιμοποιείται πλζον ςτθ ναυπθγικι, ενϊ θ ρθτίνθ τθσ ζχει αντικαταςτακεί από φκθνότερεσ τεχνθτζσ ρθτίνεσ. Θ χαλζπιοσ πεφκθσ, όπωσ και όλα τα μεςογειακά είδθ, εμφανίηει μια τζλεια και αξιοκαφμαςτθ προςαρμογι ςτισ επικόρυφεσ δαςικζσ πυρκαγιζσ. Τα κουκουνάρια τθσ, τα οποία ωριμάηουν τον Απρίλιο, παραμζνουν κλειςτά για ι και περιςςότερα ζτθ, με φυτρϊςιμουσ ςπόρουσ. Τα κουκουνάρια δεν καίγονται και δεν ανοίγουν κατά τθ διάρκεια τθσ πυρκαγιάσ, αλλά 48 ϊρεσ μετά τθν πυρκαγιά. Ζτςι, μετά τθν πυρκαγιά, υπάρχει αφκονία ςπόρων, οι οποίοι εξαςφαλίηουν τθν φυςικι αναγζννθςθ. Το μόνο που απαιτείται είναι θ προςταςία των καμζνων εκτάςεων από τθ βοςκι και τουσ καταπατθτζσ. Για όλα τα υπόλοιπα φροντίηει θ φφςθ, ςίγουρα και αδάπανα. Φωτ. 95: Χαλζπιοσ πεφκθ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ 43

45 Φωτ. 96: Χαλζπιοσ πεφκθσ. Ρθγι: Πλατφφυλλη δρυσ (Quercus frainetto) Θ πλατφφυλλθ δρυσ είναι ζνα φυλλοβόλο είδοσ δρυόσ, μεγάλου μεγζκουσ (φψουσ μζτρων). Τα φφλλα τθσ είναι μεγάλα, μικουσ εκ. Θ άνω επιφάνειά τουσ είναι βακυπράςινθ, αρχικά τριχωτι και αργότερα γυμνι, ενϊ θ κάτω επιφάνεια είναι πιο ανοιχτόχρωμθ και τριχωτι. Οι καρποί τθσ είναι τα βελανίδια.θ πλατφφυλλθ δρυσ είναι το πολυτιμότερο είδοσ δρυόσ τθσ Ελλάδασ, τόςο λόγω τθσ μεγάλθσ ζκταςθσ που καταλαμβάνουν τα οικοςυςτιματά τθσ, όςο και για το πολφτιμο ξφλο τθσ, το οποίο χρθςιμοποιείται ωσ καυςόξυλο και, κυρίωσ, ωσ ξφλο καταςκευϊν και επιπλοποιίασ. Τα δάςθ τθσ πλατφφυλλθσ δρυόσ εμφανίηουν τθ μεγαλφτερθ βιοποικιλότθτα από όλα τα άλλα δάςθ τθσ χϊρασ μασ. Φωτ. 97: Ρλατφφυλλθ δρυσ. Ρθγι: 44

46 Φωτ. 98: Ρλατφφυλλθ δρυσ. Ρθγι: Massimiliano Marcelli ( Καςτανιά (Castanea sativa) Θ καςτανιά είναι ζνα φυλλοβόλο δζντρο, φψουσ ζωσ και 30 μζτρων. Ο φλοιόσ ςε νεαρι θλικία είναι λείοσ, ενϊ αργότερα ςχθματίηει ξθρόφλοιο με κατά μικοσ ςχιςμζσ. Οι καρποί τθσ είναι εδϊδιμοι και αποτελοφν άριςτθ τροφι για τα αγριογοφρουνα, τουσ χοίρουσ, αλλά και τον άνκρωπο. Το ξφλο τθσ είναι μεγάλθσ διάρκειασ και, ανάλογα με τις διαςτάςεισ του, ζχει διάφορεσ εφαρμογζσ. Χρθςιμοποιείται ωσ φαςουλόβεργεσ, υποςτυλϊματα αμπζλων, υποςτυλϊματα μεταλλείων, πάςςαλοι για φράκτεσ, μαδζρια οικοδομϊν, ςτφλοι ΟΤΕ και ΔΕΘ, ωσ ξφλο παρκετοποιίασ, επιπλοποιίασ και ςτθν βυρςοδεψία. Ραρά τθ μικρι ςχετικά εξάπλωςθ των δαςϊν καςτανιάσ θ οικολογικι και οικονομικι αξία τουσ είναι μεγάλθ. Φωτ. 99: Καςτανιά. Ρθγι: 45

47 Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) Θ κεφαλλθνιακι ελάτθ είναι ζνα κακαρά ενδθμικό είδοσ ελάτθσ. Ρρόκειται για δζντρο χαμθλοφ ςχετικά, για ελάτθ, φψουσ, από μζτρα. Ζχει βελόνεσ ςχετικά κοντζσ, μικουσ 1,5-3 εκ. Οι κϊνοι τθσ είναι όρκιοι με πολλι ρθτίνθ. Για τθ χϊρα μασ, είναι είδοσ πολυτιμότατο. Χαρακτθρίηεται από αντοχι ςτθν ξθραςία, είναι ςχετικά ολιγαρκισ και αποδίδει ςθμαντικό όγκο ξφλου, ακόμθ και κάτω από ςχετικά δυςμενείσ ςυνκικεσ. Είναι, όμωσ και είδοσ ευπακζσ ςτισ κλιματικζσ αλλαγζσ. Φωτ. 100: Κεφαλλθνιακι ελάτθ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ Μαφρη πεφκη (Pinus nigra) Θ μαφρθ πεφκθ είναι ζνα κατεξοχιν πρόςκοπο είδοσ με μεγάλο οικολογικό εφροσ ανοχισ. Μπορεί να αναπτυχκεί και ςε φτωχά εδάφθ, ανεξάρτθτα από το πζτρωμα. Σε νεαρι θλικία, αντζχει ςε ελαφρά ςκίαςθ, γι αυτό και κεωρείται θμιςκιόφυτο είδοσ. Σε μια μζςθ θλικία, οι κορμοί τθσ, λόγω τθσ ελαςτικότθτασ, αντοχισ και μεγάλθσ διάρκειασ του ξφλου τθσ, είναι ιδανικοί για τθν παραγωγι ςτφλων μεταφοράσ ρεφματοσ (ΔΕΘ). Σε αντίκεςθ με τθν χαλζπιο πεφκθ, θ μαφρθ πεφκθ δεν είναι προςαρμοςμζνθ ςε επικόρυφεσ πυρκαγιζσ, κακϊσ, κατά τθ διάρκεια του καλοκαιριοφ οι κϊνοι τθσ δεν είναι ϊριμοι και δε φζρουν φυτρϊςιμουσ ςπόρουσ. Θ μαφρθ πεφκθ είναι ζνα πολφτιμο για τθ χϊρα μασ είδοσ, ιδανικό για αναδαςϊςεισ τθσ ορεινισ μεσογειακισ ηϊνθσ. 46

48 Φωτ : Μαφρθ πεφκθ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ 47

49 Οξιά (Fagus sp.) Θ οξιά αποτελεί ζνα από τα κυριότερα δαςοπονικά είδθ τθσ Ευρϊπθσ. Ρρόκειται για δζντρο μεγάλου μεγζκουσ, φψουσ μζτρων. Είναι είδοσ ανκεκτικό ςτθ ςκίαςθ. Συναντάται ςε περιοχζσ με ςυχνι ομίχλθ και χαμθλι νζφωςθ. Από οικολογικι άποψθ, τα δάςθ οξιάσ παρουςιάηουν υψθλι βιοποικιλότθτα και δθμιουργοφν ενδιαίτθμα για μεγάλα κθλαςτικά και είδθ δρυοκολαπτϊν. Αιςκθτικά, είναι από τα ωραιότερα δάςθ τθσ Ελλάδασ, με το τρυφερό πράςινο χρϊμα των φφλλων τθσ τθν άνοιξθ και τθν πολυχρωμία τουσ το φκινόπωρο. Επιπλζον, και χάρθ ςτισ χθμικζσ ιδιότθτεσ τθσ φυλλάδασ τουσ, τα δάςθ τθσ οξιάσ παράγουν το καλφτερο ποιοτικά πόςιμο νερό. Φωτ. 103: Οξιά. Ρθγι: Ηωι Φτίκα Λευκή ιτιά (Salix alba) Θ λευκι ιτιά είναι ζνα πρόςκοπο, φωτόφιλο είδοσ, φψουσ 6-30 μζτρων. Εμφανίηεται κατά μικοσ των ρεμάτων. Συνεχοφσ ροισ, ςε κζςεισ που δεν κατακλφηονται. Είναι, μαηί με άλλα είδθ ιτιάσ, από τα λίγα είδθ που καλφπτουν τισ ανάγκεσ τουσ ςε οξυγόνο, όταν βρίςκονται για μεγάλο χρονικό διάςτθμα μζςα ςε τρεχοφμενο νερό, χάρθ ςτθ δθμιουργία πυκνοφ ριηικοφ ςυςτιματοσ. Φωτ. 104: Λευκι ιτιά. Ρθγι: 48

50 Ανατολικόσ πλάτανοσ (Platanus orientalis) Το ανατολικό πλατάνι είναι δζντρο πρϊτου μεγζκουσ, ταχυαυξζσ, ανκεκτικό ςτισ εναλλαςςόμενεσ ςυνκικεσ υγραςίασ. Φωτ. 105: Ρλάτανοσ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ Λευκή λεφκη (Populus alba) Θ αςπρόλευκα (λευκι λεφκθ) είναι κατεξοχιν φωτόφυτο δζντρο μεγάλου μεγζκουσ, ανκεκτικό ςε περιοδικι κατάκλιςθ τρεχοφμενων υδάτων και υψθλι ςτάκμθ νεροφ. Στθ χϊρα μασ, εμφανίηεται κατά μικοσ τθσ πεδινισ κοίτθσ μεγάλων ποταμϊν, κακϊσ και ςε δελταϊκοφσ ςχθματιςμοφσ και ςε παραλίμνια δάςθ τθσ Βόρειασ και Κεντρικισ Ελλάδασ. Σπάνια, και μόνο ςε μικρζσ επιφάνειεσ, εμφανίηονται αμιγείσ ςυςτάδεσ αςπρόλευκασ. Φωτ. 106: Λευκι λεφκθ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ 49

51 Στενόφυλλη φράξοσ (Fraxinus angustifolia) Θ ςτενόφυλλθ φράξοσ είναι δζντρο μεςαίου μεγζκουσ, μζτρων. Ρρόκειται για είδοσ θμιοςκιόφυτο ςε νεαρι θλικία και φωτόφυτο αργότερα, απαιτθτικό ωσ προσ τθ γονιμότθτα του εδάφουσ. Αντζχει ςε περιοδικι κατάκλιςθ και μονίμωσ υψθλι ςτάκμθ υδάτων, αν και προςαρμόηεται ςε ςυνκικεσ εναλλαςςόμενθσ υγραςίασ του εδάφουσ. Φωτ. 107: Στενόφυλλθ φράξοσ. Ρθγι: 50

52 Αρκουδοποφρναρο (Ilex aquifolicum) Το αρκουδοποφρναρο είναι ζνα δζντρο μικροφ μεγζκουσ, με φψοσ που δεν ξεπερνά τα 10 μζτρα. Συνικωσ, εμφανίηεται ςε καμνϊδθ μορφι. Τα φφλλα του είναι δερματϊδθ, με μικοσ 5-12 εκ., με παρυφζσ κυματιςτζσ καμπφλεσ, ακανκωτζσ και οδοντωτζσ. Τα καρποφόρα κλαδιά του αποτελοφν αναπόςπαςτο ςτοιχείο του ςτολιςμοφ των Χριςτουγζννων. Επίςθσ, το αρκουδοποφρναρο χρθςιμοποιείται ωσ καλλωπιςτικό με διάφορεσ καλλιεργοφμενεσ ποικιλίεσ. Φωτ. 108: Αρκουδοποφρναρο (Ilex aquifolium) Ρθγι: Ηωι Φτίκα Φωτ. 109: Αρκουδοποφρναρο. Ρθγι: 51

53 Οξφκεδρη άρκευθοσ (Junipers oxycedrus) Θ οξφκεδρθ άρκευκοσ είναι ζνασ κάμνοσ ζωσ χαμθλό δζντρο, φψουσ μζχρι 12 μζτρων. Οι βελόνεσ τθσ είναι οξυκόρυφεσ, πράςινεσ, μικουσ 1,5-2 εκ., διαταγμζνεσ ανά τρεισ ςε ςπονδφλουσ, χωρίσ άρκρωςθ. Το ξφλο τθσ χρθςιμοποιείται ςτθ λεπτοξυλουργικι, κακϊσ επιδζχεται ωραίο γυάλιςμα. Ραλαιοτζρα, από το ξφλο τθσ ζβγαηαν με απόςταξθ αικζραιο ζλαιο, το οποίο χρθςιμοποιοφνταν ςτθ φαρμακευτικι και ςτθν καταπολζμθςθ δερματοπακειϊν και ςτθν κτθνιατρικι. Θ οικονομικι τθσ αξία είναι ςχετικά μικρι, θ οικολογικι τθσ όμωσ ςθμαςία είναι μεγάλθ, τόςο για τθν προςταςία υποβακμιςμζνων από τθ διάβρωςθ εδαφϊν, όςο και για τα ενδιαιτιματα που δθμιουργεί για πολλά μικρά κθλαςτικά και εδαφόβια πτθνά. Αποτελεί, επίςθσ, το λίκνο τθσ φυςικισ αναγζννθςθσ πολλϊν ειδϊν, τα νεόφυτα των οποίων προςτατεφει από τθ βοςκικι αιγοπροβάτων. Φωτ. 110: Οξφκεδρθ άρκευκοσ. Ρθγι: Χριςτοσ Στεργιόπουλοσ 52