Γηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη λέεο ηερλνινγίεο: νη πεξηπηψζεηο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο Αγγιίαο θαη ηεο Βηθηψξηαο ηεο Απζηξαιίαο

Transcript

1 ΑΝΣΧΝΟΠΟΤΛΟΤ ΣΑΤΡΟΤΛΑ Μεηαπηπρηαθή Γηαηξηβή Γηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη λέεο ηερλνινγίεο: νη πεξηπηψζεηο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο Αγγιίαο θαη ηεο Βηθηψξηαο ηεο Απζηξαιίαο Δπηβιέπσλ κέινο Γ.Δ.Π. Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Γ. Κνπηζνγηάλλεο Α Κύθινο Μεηαπηπρηαθώλ Σπνπδώλ Καηεύζπλζε Εθαξκνζκέλεο Γισζζνινγίαο Τνκέαο Γισζζνινγίαο Τκήκα Φηινινγίαο Φηινζνθηθή Σρνιή Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Θεζζαινλίθε 2011

2 Σξηκειήο Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Γεκήηξηνο Κνπηζνγηάλλεο Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Αξεηή-Μαξία νπγάξε Καζεγεηήο σθξφληνο Υαηδεζαββίδεο 2

3 Περιεχόμενα Ενότητα Ι 1. Ειςαγωγή... 6 Ενότητα ΙΙ. Θεωρητικό Πλαίςιο 1.Η κοινωνική ςημειωτική Κοινωνιολογική Θεωρία του Bernstein: διδακτικόσ και ρυθμιςτικόσ άξονασ Γλωςςοδιδακτικοί Λόγοι Λόγοι τεχνολογικήσ ενςωμάτωςησ ςτη γλωςςική εκπαίδευςη Οπτικζσ ςχετικά με το εφροσ ζνταξησ των ΤΠΕ ςτην εκπαιδευτική πολιτική Οπτικζσ ζνταξησ των ΤΠΕ ςτο γλωςςικό μάθημα Λόγοι τεχνολογικήσ ενςωμάτωςησ Είδη προγραμμάτων ςπουδϊν Ενότητα ΙΙΙ. Μεθοδολογία 1.Υλικό τησ ζρευνασ Γλωςςικό μάθημα ςτη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευςη τησ Αγγλίασ Υλικό από το εκπαιδευτικό ςφςτημα τησ Βικτϊριασ Εργαλεία και πορεία ανάλυςησ Ενότητα ΙV. Το γλωςςικό μάθημα ςτη δευτεροβάθμια εκπαίδευςη τησ Αγγλίασ και η ςχζςη του με τισ Νζεσ Τεχνολογίεσ 1.Γενικά Στοιχεία του αγγλικοφ εκπαιδευτικοφ ςυςτήματοσ Ανάλυςη Διδακτικοφ Άξονα Γλωςςικοφ Μαθήματοσ: Πρόγραμμα Σπουδϊν και Στόχοι Μάθηςησ Γενικά Στοιχεία για το Πρόγραμμα Σπουδϊν του γλωςςικοφ μαθήματοσ Το είδοσ του προγράμματοσ ςπουδϊν Η αντιμετϊπιςη τησ γλϊςςασ: ζμφαςη ςτην επικοινωνία Βαςικζσ Δεξιότητεσ Ομιλία και Ακρόαςη: ζμφαςη ςτην επικοινωνία Βαςική Δεξιότητα τησ ανάγνωςησ: ζμφαςη ςτην κριτική ανάγνωςη Βαςική Δεξιότητα τησ Γραφήσ: η γραφή ωσ διαδικαςία Συμπεράςματα Σφνδεςη του γλωςςικοφ μαθήματοσ με το μάθημα τησ πληροφορικήσ Πρόγραμμα Σπουδϊν Πληροφορικήσ

4 4. Πραγμάτωςη του γλωςςικοφ μαθήματοσ με τη χρήςη των ΤΠΕ ICT across the Curriculum: ICT in English Μελζτεσ Περιπτϊςεων Συμπεράςματα ςυνολικήσ ανάλυςησ: το Διαθζςιμο Σχζδιο τησ Αγγλίασ Ενότητα V. Το γλωςςικό μάθημα ςτη δευτεροβάθμια εκπαίδευςη τησ Βικτϊριασ και η ςχζςη του με τισ Νζεσ Τεχνολογίεσ 1. Ειςαγωγικά ςτοιχεία για το εκπαιδευτικό ςφςτημα τησ Βικτϊριασ Γενικά ςτοιχεία για το γλωςςικό μάθημα Το είδοσ του curriculum Ανάλυςη του διδακτικοφ άξονα: Γενικότερα Κείμενα, Εςτίαςη μάθηςησ και Σταθερζσ Προςεγγίςεισ Διδαςκαλίασ: κειμενοκεντρικόσ και κριτικόσ λόγοσ Η αντιμετϊπιςη τησ γλϊςςασ ςτα πλαίςια των κειμενικϊν ειδϊν Παιδαγωγική προςζγγιςη και ςτρατηγικζσ: ρυθμιςτικόσ άξονασ Εςτίαςη μάθηςησ και Σταθερζσ Εςτίαςη τησ Μάθηςησ Σταθερζσ και Δηλϊςεισ Μάθηςησ Γραφή Ανάγνωςη Ομιλία και ακρόαςη Συμπεράςματα για το Γλωςςικό μάθημα Γλωςςικζσ ικανότητεσ ςε άλλα πεδία: Επικοινωνία Διαθεματική ςφνδεςη γλωςςικοφ μαθήματοσ και πεδίου ΤΠΕ Γενικά Στοιχεία ΤΠΕ για οπτικοποίηςη τησ ςκζψησ (for visualizing thinking) ΤΠΕ για δημιουργία (ICT for creating) ΤΠΕ για επικοινωνία (ICT for communicating) Συμπεράςματα από το πεδίο των ΤΠΕ Παραδείγματα πραγμάτωςησ γλωςςικήσ διδαςκαλίασ με τη χρήςη των ΤΠΕ Παράδειγμα Πρϊτο: Το νερό τησ Βικτϊριασ (επίπεδο 6) Παράδειγμα 2: Zines (επίπεδο 6) Συμπεράςματα ςυνολικήσ ανάλυςησ Ενότητα VI. Συμπεράςματα Βιβλιογραφία Περίληψη Abstract

5 5

6 Ενότητα Ι 1. Ειςαγωγή Οη λέεο ηερλνινγίεο απνηεινχλ αλακθηζβήηεηα θνκκάηη ηεο ζεκεξηλήο θαζεκεξηλήο πξαγκαηηθφηεηαο, σο κέζν πιεξνθφξεζεο, επηθνηλσλίαο, ςπραγσγίαο θαη σο έλα εξγαιείν γξαθήο θαη αλάγλσζεο. Καζψο νη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο (ζην εμήο ΣΠΔ) απνηεινχλ ην λέν κέζν ηεο ηερλνινγηθά δηακεζνιαβεκέλεο επηθνηλσλίαο, αθνινπζψληαο ην ραξηί θαη ην κνιχβη θαη ηελ ηππνγξαθία, έρνπλ θέξεη θαη λέα δεδνκέλα ζηηο απαηηήζεηο ηνπ γξακκαηηζκνχ, ψζηε ζπρλά λα γίλεηαη ιφγνο ζήκεξα γηα Νένπο Γξακκαηηζκνχο. Σν ζεκεξηλφ ζρνιείν θαιείηαη λα εμνπιίζεη ηνπο καζεηέο ηνπ κε ηηο απαηηνχκελεο δεμηφηεηεο, ψζηε λα απνθηήζνπλ απηνχο ηνπο Νένπο Γξακκαηηζκνχο, εληάζζνληαο ηηο ΣΠΔ κε πνηθίινπο ηξφπνπο ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ. Ζ παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη πξνηάζεηο αμηνπνίεζεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζε δχν απφ ηα πην πξφζθαηα γισζζηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ γηα ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, απηφ ηεο Αγγιίαο θαη απηφ ηεο Βηθηψξηαο ηεο Απζηξαιίαο. Υξεζηκνπνηψληαο σο εθθίλεζε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο, κε θχξηα εξγαιεία ηηο έλλνηεο ησλ ιόγσλ (Fairclough, 2005) θαη ηεο θνηλσληθήο γιώζζαο (Gee, 2005), επηρεηξείηαη κηα δηεξεχλεζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ γηα ην γισζζηθφ κάζεκα, ψζηε λα αλαδεηρζνχλ νη πνιηηηθέο έληαμεο θαη αμηνπνίεζεο ησλ ΣΠΔ ζε απηφ. Οη δηδαθηηθέο πξαθηηθέο, φπσο αλαζπγθξνηνχληαη κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, αληηκεησπίδνληαη κηα θνηλσληθέο πξαθηηθέο θαη κειεηψληαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, φπσο είλαη ην πεξηερφκελν, ε παηδαγσγηθή, νη πξάμεηο, νη πεγέο θαη νη πξσηαγσληζηέο (Van Leeuwen, 2005). Απφ ηε κηα, ινηπφλ, εμεηάδεηαη ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, κέζα απφ ηελ αλάδεημε ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ πνπ ην δηαπεξλνχλ, δειαδή ησλ δηαθφξσλ νπηηθψλ γχξσ απφ ηε γισζζηθή δηδαζθαιία, θαζψο θαη ε εκθάληζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηα πιαίζηα απηψλ ησλ ιόγσλ. Απφ ηελ άιιε εμεηάδεηαη ην πψο εκθαλίδνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ πξαγκάησζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κέζα απφ ηηο δηάθνξεο πξνηάζεηο δηδαζθαιίαο πνπ παξαηίζεληαη. Παξάιιεια δηεξεπλάηαη θαη ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο θαζψο θαη ε πηζαλή ζχλδεζή ηνπ κε ην γισζζηθφ κάζεκα. Σειηθφο ζθνπφο ηεο αλάιπζεο είλαη ε αλάδεημε 6

7 ησλ ιόγσλ ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ δηαπεξλνχλ ηα δχν εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, δειαδή ησλ δηαθφξσλ νπηηθψλ γχξσ απφ ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα, αιιά θαη κηα φζν ην δπλαηφλ πιεξέζηεξε πεξηγξαθή ησλ Γηαζέζηκσλ Σρεδίσλ (Cope & Kalantzis, 2000) πνπ δεκηνπξγνχλ απηά ηα δχν εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί (Δλφηεηα ΗΗ) ζα παξνπζηαζηεί ην γεληθφηεξν Θεσξεηηθφ Πιαίζην ηεο εξγαζίαο. Αξρηθά, γίλεηαη κηα εηζαγσγή ζηηο έλλνηεο ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ. Με έκθαζε ζηελ Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ, φπσο ηελ παξνπζίαζε ν Fairclough (2005) θαη ν Gee (2005) (θεθ. 1) αιιά θαη ζηελ θνηλσληνινγηθή ζεσξία ηνπ Bernstein (Bernstein, 1996) γηα ηνλ παηδαγσγηθφ ηκάληα (pedagogic device) (θεθ.2), ζα παξνπζηαζηνχλ νη ζεσξεηηθέο αθεηεξίεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί κηα εηζαγσγή ζηηο δηάθνξεο γισζζνδηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ έρνπλ εκθαληζηεί ηα ηειεπηαία 50 ρξφληα (θεθ. 3). Απφ ηελ πην παξαδνζηαθή σο θαη ηελ πην ζχγρξνλε, νη πξνζεγγίζεηο απηέο ζα αληηκεησπηζηνχλ σο ιόγνη θαη ζα παξνπζηαζηνχλ νη βαζηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο γχξσ απφ ηε γιψζζα αιιά θαη ηελ παηδαγσγηθή. Έπεηηα, αθνινπζεί έλα θεθάιαην ζην νπνίν γίλεηαη βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ζρεηηθά κε ηα κνληέια εηζαγσγήο ησλ ΣΠΔ ζην ζρνιείν (θεθ.4). Ζ αλαζθφπεζε απηή ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο έλλνηεο ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο ζα νδεγήζεη ζε έλα ζπιινγηθφ κνληέιν ην νπνίν παξνπζηάδεη ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, φπσο αλαδεηθλχνληαη απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο, ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. ηελ επφκελε ελφηεηα (Δλφηεηα ΗΗΗ) παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο. Αξρηθά ζα παξνπζηαζηεί ην πιηθφ ηεο έξεπλαο (θεθ. 1), δειαδή ηα θείκελα ηα νπνία ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ αλάιπζε θαζψο θαη ε αηηηνιφγεζε ηεο επηινγήο ηνπο. Έπεηηα, ζα παξνπζηαζηνχλ ηα εξγαιεία ηεο αλάιπζεο (θεθ. 2)ηα νπνία πεγάδνπλ απφ ην γεληθφηεξν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο θαη, ηαπηφρξνλα, ζα αηηηνινγεζεί ε πνξεία ηεο αλάιπζεο. Οη ελφηεηεο ΗV θαη V πνπ αθνινπζνχλ απνηεινχλ ην θπξίσο κέξνο ηεο εξγαζίαο κε ηελ αλάιπζε ησλ επηκέξνπο εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ. Ζ αλάιπζε αθνινπζεί ηελ εμήο πνξεία: πξψηα κειεηάηαη ην πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ αθνξά ην γισζζηθφ κάζεκα κε ζθνπφ ηελ αλάδεημε ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ πνπ ην δηαπεξλνχλ θαζψο θαη ηελ εκθάληζε ησλ ΣΠΔ. ε απηή ηε κειέηε ρξεζηκνπνηνχληαη ηα επίζεκα θείκελα ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ θαζψο θαη νξηζκέλα ζπκπιεξσκαηηθά θείκελα πνπ παξέρνληαη σο πεγέο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. ηε ζπλέρεηα αλαιχεηαη ην 7

8 αληηθείκελν ησλ ΣΠΔ, δειαδή ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ζρεηηθά κε ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ε ζχλδεζή ηνπ κε ην γισζζηθφ κάζεκα. Ζ κειέηε απηή γίλεηαη κέζσ ηεο αλάιπζεο ησλ επίζεκσλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ γηα ηηο ΣΠΔ. Σέινο, παξαηίζεληαη θαη αλαιχνληαη παξαδείγκαηα ή πξνηάζεηο δηδαθηηθήο πξαγκάησζεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Σα παξαδείγκαηα απηά πξνέξρνληαη απφ ηνπο ίδηνπο θνξείο πνπ δεκηνπξγνχλ θαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη απνηεινχλ πξνηάζεηο ηηο νπνίεο κπνξεί λα πηνζεηήζεη θάπνηνο εθπαηδεπηηθφο. Μέζα απφ απηήλ ηελ πνξεία αλάιπζεο επηρεηξείηαη ε δεκηνπξγία κηαο πιήξνπο εηθφλαο αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε ηηο ΣΠΔ, είηε απηή αθνξά ην πεξηερφκελν είηε ηνλ ηξφπν πξαγκάησζεο. Σέινο, ε αλάιπζε νδεγεί ζε ζπκπεξάζκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο. ηελ ελφηεηα VI, κέζα απφ ηε ζχγθξηζε ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ παξαδεηγκάησλ, παξνπζηάδεηαη ηειηθά ε ζεκεξηλή ηάζε πνπ επηθξαηεί ζηα πην ζχγρξνλα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ζρεηηθά κε ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα. 8

9 1.Η κοινωνική ςημειωτική Ενότητα ΙΙ. Θεωρητικό Πλαίςιο Ζ παξνχζα εξγαζία θηλείηαη κέζα ζην γεληθφηεξν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο (van Leeuwen 2005) θαη ηεο Κξηηηθήο Αλάιπζεο Λφγνπ (Fairclough 2005, Gee 2005). χκθσλα κε απηφ ην πιαίζην, ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ κε ηελ θνηλσλία, δεδνκέλνπ φηη γίλεηαη θαηαλνεηή ζηα πιαίζηα ησλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ, ελψ επηπιένλ ιακβάλεηαη σο κέζν ζπγθξφηεζεο ηαπηνηήησλ (Gee, 2005). Καζψο ηα δηάθνξα ππνθείκελα εκπιέθνληαη ζε δηάθνξεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο ρξεζηκνπνηψληαο κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηε γιψζζα, εθγπκλάδνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν θαη απνθηνχλ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο ππνθεηκεληθφηεηα. Δθηφο απφ ηα παξαπάλσ αιιά θαη ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ κε απηά- ζεκαληηθή είλαη επηπιένλ θαη ε αλάδεημε ηεο ηδενινγηθήο θαη θαη επέθηαζε πνιηηηθήο δηάζηαζεο ηεο γιψζζαο. Απηφ ζεκαίλεη πσο ε γιψζζα, ζην πιαίζην ηεο ζεσξίαο πνπ παξνπζηάδεηαη εδψ, δελ αληηκεησπίδεηαη σο έλα νπδέηεξν κέζν παξαγσγήο θαη κεηάδνζεο κελπκάησλ, αιιά σο έλα απφ ηα κέζα πξαγκάησζεο ησλ ιόγσλ (discourses). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Fairclough (2005), ν νπνίνο είλαη επεξεαζκέλνο απφ α- ληηιήςεηο ηνπ Foucault, σο ιόγνη ζεσξνχληαη νη θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλεο γλψζεηο γηα θάπνηα πιεπξά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Θεσξνχληαη θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλεο δηφηη έρνπλ αλαπηπρζεί ζε εηδηθά θνηλσληθά πιαίζηα θαη ζε ζρέζε κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ θνηλσληθψλ πξσηαγσληζηψλ πνπ δξνπλ ζε απηά ηα πιαίζηα. Δπεηδή ε έλλνηα ησλ ιόγσλ είλαη ηδηαίηεξα βαζηθή θαη ζα απνηειέζεη ην θχξην εξγαιείν αλάιπζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, θάπνηεο επηπιένλ επηζεκάλζεηο ζε ζρέζε κε απηήλ είλαη απαξαίηεηεο. Αξρηθά, ινηπφλ, ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί πσο ππάξρνπλ πνηθίινη ιόγνη γηα κηα πιεπξά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη έλα άηνκν κπνξεί λα πηνζεηεί δηάθνξνπο απφ απηνχο κέζα απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε δηάθνξεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο. Δπηπιένλ, νη ιόγνη είλαη πεπεξαζκέλνη θαη ηζηνξηθά ηνπνζεηεκέλνη, θαζψο αιιάδνπλ αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο θαη ηζηνξηθέο ζπλζήθεο. Πξαγκαηψλνληαη κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ γισζζηθψλ επηινγψλ αιιά θαη πξάμεσλ, πάληα κέζα ζηα πιαίζηα ησλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ. 9

10 πγθεθξηκέλα ηψξα ζην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζεο, ην γισζζηθφ κάζεκα κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα θνηλσληθή πξαθηηθή (van Leeuwen 2005) πνπ δηαπεξλάηαη απφ δηάθνξεο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ην ηη είλαη γιψζζα θαη πψο επηηπγράλεηαη ε δηδαζθαιία ηεο. Δπεηδή φκσο νη αληηιήςεηο απηέο δελ είλαη ηζηνξηθά θαη πνιηηηζκηθά νπδέηεξεο, αιιά απνηεινχλ νπζηαζηηθά θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλεο φςεηο γηα ηε δηδαζθαιία, κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ σο ιόγνη. Με άιια ιφγηα, αθνινπζψληαο ηελ Ivanic (2004), ηα δηάθνξα γισζζνδηδαθηηθά ξεχκαηα πνπ απνηππψλνληαη ζηηο εθάζηνηε εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη πξαθηηθέο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη, νη νπνίνη δηαπεξλνχλ ηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο πνπ δεκηνπξγεί ην ζρνιείν. Ζ ζεψξεζε απηή ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ αληηιήςεσλ σο ιόγσλ ζπλεηζθέξεη ζηελ αλάδεημε ηνπ πνιηηηθνχ θαη ηδενινγηθνχ ππφβαζξνπ πνπ νη αληηιήςεηο απηέο έρνπλ. Ζ πνιηηηθή θαη ηδενινγηθή ζπληζηακέλε κπνξεί λα αλαδεηρζεί θαη ζηηο αληηιήςεηο γχξσ απφ ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δ- πνκέλσο, κπνξνχκε λα κηιάκε αληίζηνηρα γηα ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, γηα θνηλσληθά θαη ηζηνξηθά δειαδή θαηαζθεπαζκέλεο γλψζεηο ζρεηηθά κε ηε ζεκαζία θαη ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε. Οη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο αλαπηχζζνληαη παξάιιεια θαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνύο ιόγνπο θαζψο νη δεχηεξνη πνιιέο θνξέο θαζνξίδνπλ ηα πεξηζψξηα ελζσκάησζεο θαη αμηνπνίεζεο ησλ ΣΠΔ (βι. θαη θεθ παξνχζαο ελφηεηαο). Έλαο απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο εξγαζίαο είλαη ε αλάδεημε ζε βάζνο ηεο ζχλδεζεο ησλ δχν ιόγσλ (γισζζνδηδαθηηθψλ θαη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο), φπσο απηή γίλεηαη ζηα δχν ππφ κειέηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Οη πξσηαγσληζηέο ηεο ζρνιηθήο θνηλσληθήο πξαθηηθήο, δειαδή νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί, έρνπλ ζπγθεθξηκέλνπο ξφινπο θαη φξηα θηλήζεσλ κέζα ζην πιαίζην ησλ εθάζηνηε ιόγσλ πνπ πξαγκαηψλνληαη. Δπνκέλσο, εθγπκλάδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ δεμηφηεηεο θαη απνθηνχλ κηα νξηζκέλε εγγξάκκαηε ππνθεηκεληθφηεηα. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο αλάινγα κε ην ιόγν ζηνλ νπνίν θηλείηαη ε δηδαζθαιία, δηακνξθψλεηαη ζηνπο καζεηέο θαη ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ εγγξάκκαηε ππνθεηκεληθφηεηα. πσο αλαθέξεη θαη ν Κνπηζνγηάλλεο (ππφ δεκνζίεπζε1) «κέζα ζε έλα ιόγν νη καζεηέο έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο γλώζεηο γηα ηνλ θόζκν, πνιιέο ζπγθεθξηκέλνπ ηύπνπ γλώζεηο γηα ηε γιώζζα, κε ζπγθεθξηκέλα όξηα γηα ην πώο ζα θηλνύληαη ζην ρώξν, πώο ζα πξνζεγγίδνπλ ηα έληππα θαη ηα θείκελα, αλ ζα ζπλεξγάδνληαη θ. η. ι. Ζ επαλαιακβαλόκελε ζπκκεηνρή ζηηο ζπγθεθξηκέλνπ ηύπνπ δηδαθηηθέο πξαθηηθέο ζπλεηζθέξεη ζηε ζπγθξόηεζε 10

11 ζπγθεθξηκέλνπ ηύπνπ εγγξάκκαηεο ζρνιηθήο ππνθεηκεληθόηεηαο». Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, θαζψο αλάινγα κε ηελ νπηηθή ζηελ νπνία θηλείηαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, νη καζεηέο απνθηνχλ άιινπ είδνπο δεμηφηεηεο ςεθηαθνχ γξακκαηηζκνχ. πσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, νη δηάθνξνη ιόγνη πνπ «θπθινθνξνχλ» γχξσ απφ ην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο είλαη άκεζα εμαξηεκέλνη απφ ηζηνξηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο (Collins & Blot 2003). Αλάινγα, δειαδή, κε ηηο απαηηήζεηο ηεο εμσζρνιηθήο θνηλσλίαο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο, εκθαλίδνληαη θαη πξαγκαηψλνληαη δηαθνξεηηθνί ιόγνη ζηα πιαίζηα ηεο εθπαίδεπζεο. Έηζη, θαζψο παιαηφηεξα νη πεξηζζφηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο βξίζθνληαλ ζηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραλίαο θαη νη απαηηνχκελεο δεμηφηεηεο ήηαλ θπξίσο κεραληζηηθνχ ηχπνπ, αληίζηνηρα θαη ν ζθνπφο ηνπ ζρνιείνπ ήηαλ θαη ε αλάπηπμε ηέηνησλ δεμηνηήησλ αθνινπζψληαο ηνλ παξαδνζηαθφ γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν (Κνπηζνγηάλλεο 2006). Αληίζηνηρα, ζήκεξα ζα ιέγακε πσο ζηφρνο ηνπ ζρνιείνπ είλαη ε αλάπηπμε ηνπ Νένπ Γξακκαηηζκνχ (βι. θεθ. 3 παξνχζαο ελφηεηαο) κε εμέρνπζα πιένλ ηε ζέζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ησλ δεμηνηήησλ πνπ απηέο απαηηνχλ. Έηζη, νη πην ζχγρξνλνη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη εληάζζνπλ ιεηηνπξγηθά ηηο ΣΠΔ ζηε δηδαζθαιία αιιά θαη ηξνπνπνηνχλ ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, ψζηε λα ιακβάλεη ππφςε ηε λέα πξαγκαηηθφηεηα πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί. Βέβαηα, ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο δελ πξαγκαηψλεηαη, ζπλήζσο, έλαο ιόγνο απηνχζηνο αιιά ππάξρεη πβξηδνπνίεζε πνηθίισλ ιόγσλ, θάηη πνπ εθθξάδεηαη κέζσ ηεο έλλνηαο ηεο δηαινγηθόηεηαο (interdiscoursivity) (Fairclough, 2005). Ο φξνο αλαθέξεηαη ζηε ζπλχπαξμε ζηνηρείσλ απφ παιαηφηεξνπο θζίλνληεο ιόγνπο ή αλαδπόκελνπο λεσηεξηθνύο ιόγνπο (Κνπζηνγηάλλεο, 2010) καδί κε θάπνηνλ άιιν θπξίαξρν ιόγν. Ζ έλλνηα απηή είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε γηα ηε κειέηε ηεο δηδαζθαιίαο, θαζψο ζπρλά νη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο ζηηο ζρνιηθέο θνηλσληθέο πξαθηηθέο, επεξεαδφκελνη είηε απφ παιαηφηεξεο επνρέο είηε απφ ηηο εμειίμεηο ζηνλ ρψξν ηεο παηδαγσγηθήο ή ηεο ηερλνινγίαο, εηζάγνπλ ζηνηρεία ζηε δηδαζθαιία ηνπο πνπ αλήθνπλ ζε πνηθίινπο ιόγνπο. ηελ παξνχζα εξγαζία ζηηο ελφηεηεο ηεο αλάιπζεο (Δλφηεηεο IV θαη V) ζηφρνο είλαη λα αλαδεηρζεί ην πψο αθξηβψο αλακεηγλχνληαη ηα ζηνηρεία ησλ δηαθφξσλ γισζζνδηδαθηηθώλ ιόγσλ θαη ιόγσλ ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, ψζηε λα πεξηγξαθνχλ ηα ππφ κειέηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Οη δηάθνξνη ιόγνη νπζηαζηηθά απνηεινχλ κέξνο ησλ Γηαζέζηκσλ ρεδίσλ (available designs) (Cope & Kalantzis, 2000) απφ ηα νπνία αληινχλ ηα ππάξρνληα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ή κπνξνχλ λα αληιήζνπλ φζνη ζρεδηάδνπλ λέα πξνγξάκκα- 11

12 ηα ζπνπδψλ 1. Οη δεκηνπξγνί ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, ιεηηνπξγψληαο σο δεκηνπξγηθά ππνθείκελα (agents), αληιήζαλ απφ ηα Γηαζέζηκα ρέδηα θαη ηνπο ιόγνπο πνπ απηά εκπεξηέρνπλ έηζη ψζηε λα θάλνπλ έλα λέν ρεδηαζκφ (Design) θαη λα δεκηνπξγήζνπλ έλα λέν «πξντφλ», ην Αλαζρεδηαζκέλν (Redesigned). Με ηε ζεηξά ηνπ, απηφ ην αλαζρεδηαζκέλν πξντφλ, ζα απνηειέζεη Γηαζέζηκν ρέδην γηα ηνπο επφκελνπο δεκηνπξγνχο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Έηζη, ε εξγαζία απηή έρεη σο απψηεξν ζθνπφ λα αλαδείμεη ηα Γηαζέζηκα ρέδηα κε ηνπο ιόγνπο πνπ εκπεξηέρνπλ φπσο απηά εκθαλίδνληαη ζηε βηβιηνγξαθία (θεθάιαην 4 παξνχζαο ελφηεηαο) θαη ζηε ζπλέρεηα λα κειεηήζεη πψο ηα εθάζηνηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα αληινχλ απφ απηά ηα Γηαζέζηκα ρέδηα ψζηε λα θάλνπλ ην δηθφ ηνπο ζρεδηαζκφ. Σειηθά, ζα πεξηγξαθεί ην Αλαζρεδηαζκέλν πξντφλ (ελφηεηεο IV-V) θαη, επνκέλσο, ηα Γηαζέζηκα ρέδηα πνπ παξέρνληαη ζήκεξα απφ ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηεο Αγγιίαο θαη ηεο Απζηξαιίαο πξνο ηνπο επφκελνπο ζρεδηαζηέο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. 2. Κοινωνιολογική Θεωρία του Bernstein: διδακτικόσ και ρυθμιςτικόσ άξονασ Αθνινπζψληαο ηελ θνηλσληνινγηθή ζεσξία ηνπ Bernstein (1996), ηδηαίηεξα ρξήζηκε είλαη ε έλλνηα ηνπ παηδαγσγηθνχ ηκάληα (pedagogic device). χκθσλα ινηπφλ κε ηε ζεσξία απηή, ε δηδαζθαιία απνηειείηαη απφ δχν ιφγνπο: ηνλ δηδαθηηθό (instructional) θαη ην ξπζκηζηηθό (regulative). Ηδηαίηεξε ζεκαζία δελ έρεη ηφζν ην ηη δηδάζθεηαη, δειαδή ν δηδαθηηθόο ιόγνο, αιιά ην πψο γίλεηαη ε κεηάδνζε απηήο ηεο γλψζεο, δειαδή ν ξπζκηζηηθόο ιφγνο. Γηα λα κελ ππάξρεη ζχγρπζε νξνινγίαο κεηαμχ ησλ ιόγσλ (discourses) θαη ηνπ δηδαθηηθνχ θαη ξπζκηζηηθνχ ιφγνπ, ζηελ παξνχζα εξγαζία πξνηηκάηαη ν φξνο δηδαθηηθφο θαη ξπζκηζηηθφο άμνλαο θαζψο ην πεξηερφκελν θαη ν ηξφπνο πξαγκάησζεο απνηεινχλ δχν ζπληζηακέλεο ηνπ καζήκαηνο πνπ πξαγκαηψλνληαη ηαπηφρξνλα φπσο δχν άμνλεο πνπ δηαπιέθνληαη. Γηα ην γισζζηθφ κάζεκα ν δηδαθηηθφο άμνλαο αθνξά ηηο γλψζεηο γηα ηε γιψζζα θαη ηηο γλψζεηο γηα ηνλ θφζκν πνπ κεηαθέξνληαη. πσο είπακε, απηέο νη 1 Σα Γηαζέζηκα ρέδηα δελ απνηεινχληαη κφλν απφ ιόγνπο. χκθσλα κε ηνπο Cope & Kalantzis (2000), απνηεινχληαη θαη απφ θεηκεληθά είδε (genres), χθνο (style), δηαιέθηνπο (dialects), θσλέο (voices). Αλαγλσξίδεηαη σο πηζαλή πξνέθηαζε απηήο ηεο εξγαζίαο ε αληηκεηψπηζε θαη κειέηε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ σο θεηκεληθψλ εηδψλ ψζηε λα δηαθαλνχλ θαη νη δνκηθέο δηαθνξέο ησλ δχν πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Δπηπιένλ, θαζψο ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ πνπ πξνυπήξραλ ζηηο ππφ κειέηε ρψξεο ζεσξνχληαη σο Γηαζέζηκα ρέδηα απφ ηα νπνία άληιεζαλ ηα παξφληα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, αλαγλσξίδεηαη σο επηπιένλ πηζαλή πξνέθηαζε ηεο εξγαζίαο ε ηζηνξηθή ζχλδεζε κεηαμχ Γηαζέζηκνπ ρεδίνπ θαη Αλαζρεδηαζκέλνπ. Ζ παξνχζα εξγαζία δελ ζα επεθηαζεί ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηηο κειέηεο θαζψο δηαθεχγνπλ ηνπ ζηφρνπ ηεο. 12

13 γλψζεηο δελ είλαη νπδέηεξεο αιιά θέξνπλ ηδενινγία, θαζψο απνηεινχλ κηα φςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, δειαδή αλήθνπλ ζε θάπνην ιόγν. Μάιηζηα, νη γλψζεηο γηα ηε γιψζζα πνπ κεηαθέξνληαη ζρεηίδνληαη κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο ζηνπο ν- πνίνπο θηλείηαη ην γισζζηθφ κάζεκα 2. Δπηπιένλ, ζην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο κπνξεί λα αλαδεηθλχνληαη ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Σα ζηνηρεία απηά αθνξνχλ γλψζεηο γηα ηε γιψζζα θαζψο πηζαλφλ λα αλαγλσξίδεηαη θαη λα κειεηάηαη ε λέα θεηκεληθή θαη επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη νη ΣΠΔ σο λέα κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ. Δίλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ, ινηπφλ, λα δηεξεπλεζεί εάλ θαη κε πνηνπο ηξφπνπο νη λέεο ηερλνινγίεο επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο ζηα ππφ κειέηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Απφ ηελ άιιε, ν δηδαθηηθφο άμνλαο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κπνξεί λα ζπζρεηίδεηαη κε ην δηδαθηηθφ άμνλα ηεο πιεξνθνξηθήο, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη ΣΠΔ ππάξρνπλ σο απηφλνκν κάζεκα. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ζπλήζσο ην κάζεκα αθνξά θάπνηεο θαζαξά ηερληθέο γλψζεηο, φπσο είλαη ν πξνγξακκαηηζκφο, ν ζρεδηαζκφο η- ζηνζειίδσλ θ. ά.. κσο, είλαη πηζαλφλ ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο λα ζρεηίδεηαη άκεζα θαη κε ηελ αλάπηπμε γισζζηθψλ δεμηνηήησλ θαη γη απηφ ην ιφγν ζηελ παξνχζα εξγαζία ζα δηεξεπλεζεί θαη ε ηπρφλ ακθίδξνκε ζρέζε ησλ δχν καζεκάησλ (γισζζηθνχ θαη πιεξνθνξηθήο). Ο ξπζκηζηηθφο άμνλαο ζρεηίδεηαη κε ηελ πξαγκάησζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηε γεληθφηεξε παηδαγσγηθή ηεο, φπσο είλαη, γηα παξάδεηγκα, ε ζρέζε εθπαηδεπηηθνχκαζεηή θαη νη θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο κέζα ζηελ ηάμε. Αθνξά ην πψο «αλαπιαηζηψλνληαη» 3 (Bernstein, 1996) νη γλψζεηο γηα ηε γιψζζα θαη ηνλ θφζκν κέζα ζηα πιαίζηα ηεο ζρνιηθήο δηδαζθαιίαο, θάηη πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο πνπ πξαγκαηψλνληαη θαη ηηο ζεσξίεο ηεο κάζεζεο πνπ απηνί ελζσκαηψλνπλ. Ζ πθή ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα αλαδεηθλχεηαη απφ ηηο πξάμεηο ησλ θνηλσληθώλ πξσηαγσληζηώλ (van Leeuwen. 2005), φπσο, γηα παξάδεηγκα, ην γλσζηφ ζρήκα δηαδνρηθψλ πξάμεσλ «εξψηεζε-απάληεζε-αμηνιφγεζε». Έηζη, ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο ζεσξείηαη πην 2 Οη γλψζεηο γηα ηνλ θφζκν δελ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιφγνπο αιιά πεξηζζφηεξν κε ιόγνπο ζρεηηθά κε ηα δεηήκαηα πνπ ηίζεληαη. Γηα παξάδεηγκα, θαζψο ζην γισζζηθφ κάζεκα κπνξεί λα κεηαδίδνληαη γλψζεηο γηα ην πεξηβάιινλ ή γηα ηε δηαηξνθή, ε αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ ζεκάησλ απφ θάπνην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην ή απφ ηνλ δηδάζθνληα ζα γίλεηαη ζηα πιαίζηα θάπνηνπ ιόγνπ πνπ αθνξά απηά ηα ζέκαηα. 3 Ο Bernstein (1996) ρξεζηκνπνηεί ηελ έλλνηα ηεο αλαπιαηζίσζεο (recontextualization), πξνθεηκέλνπ λα αλαδείμεη ηε ζεκαληηθή δηάζηαζε ηεο απνθφιιεζεο ελφο πιηθνχ απφ ην θπζηθφ ηνπ ζπγθείκελν (context) θαη ηεο έληαμήο ηνπ ζηε δηδαζθαιία. Γηα παξάδεηγκα, ζην γισζζηθφ κάζεκα έλα θείκελν απνθνιιάηαη απφ ην θπζηθφ ηνπ ζπγθείκελν θαη εληάζζεηαη ζηε δηδαζθαιία σο έλα αληηθείκελν κέζα ζηα φξηα ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα, δειαδή κε ζπγθεθξηκέλνπο θαλφλεο βεκαηηζκνχ θ ζρέζεηο δηδαζθφλησλ. 13

14 ζεκαληηθφο απφ ην δηδαθηηθφ, δηφηη ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην είδνο ηεο εγγξάκκαηεο ππνθεηκεληθφηεηαο πνπ δεκηνπξγείηαη ζηνπο καζεηέο. Αλ νη καζεηέο εκπιέθνληαη ε- παλαιακβαλφκελα ζε ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ πξαθηηθέο, ηφηε ζα απνθηήζνπλ θαη ηηο αλάινγεο δεμηφηεηεο. Σειηθά, ε δφκεζε ηνπ καζήκαηνο πάλσ ζην ξπζκηζηηθφ άμνλα πξέπεη λα είλαη κηα ζπλεηδεηή επηινγή απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ψζηε ζθφπηκα λα δεκηνπξγεί ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ εγγξάκκαηεο ππνθεηκεληθφηεηεο. Ο δηδαθηηθφο θαη ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κπνξεί λα επεξεάδνληαη απφ ηηο λέεο ηερλνινγίεο αιιά θαη αληηζηξφθσο, ν ππάξρσλ ξπζκηζηηθφο άμνλαο κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα εηζαρζνχλ νη λέεο ηερλνινγίεο. Ζ επηξξνή απηή εμαξηάηαη απφ ην ιόγν ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ πξαγκαηψλεηαη ζην εθάζηνηε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ζα πεξηγξαθεί αλαιπηηθά ζην θεθάιαην 4.3. ηεο παξνχζαο ελφηεηαο. Σειηθψο, θαίλεηαη πσο νη δχν άμνλεο (δηδαθηηθφο θαη ξπζκηζηηθφο) απνηεινχλ ην πιέγκα πάλσ ζην νπνίν έξρνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο είηε γηα λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα εληζρχζνπλ ηηο ππάξρνπζεο πξαθηηθέο είηε γηα λα θέξνπλ αιιαγέο. Ο θάζε γισζζνδηδαθηηθόο ιόγνο επεξεάδεη άκεζα ην ξπζκηζηηθφ θαη ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη δίλεη ζπγθεθξηκέλα φξηα ζην πεξηερφκελν, ζηηο πξάμεηο θαη, ηειηθά, ζηε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ. Καζψο ε γλψζε ησλ πνηθίισλ γισζζνδηδαθηηθώλ ιόγσλ πνπ «θπθινθνξνχλ» θξίλεηαη απαξαίηεηε ψζηε λα γίλνπλ θαηαλνεηνί νη ιόγνη ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, ζηε ζπλέρεηα ζα αθνινπζήζεη κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ησλ θπξηφηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ δηαζέζηκσλ γισζζνδηδαθηηθώλ ιόγσλ. 3. Γλωςςοδιδακτικοί Λόγοι Ζ αλαζθφπεζε ησλ δηαθφξσλ ξεπκάησλ γισζζηθήο δηδαζθαιίαο απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο εξγαζίαο, θαζψο ε γλψζε ηνπο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ επφκελσλ θεθαιαίσλ. Αθνινπζψληαο ηελ Ivanic (2004) θαη ηνλ Κνπηζνγηάλλε (2010β), νη νπνίνη αληινχλ απφ ηελ θνηλσληθή ζεκεησηηθή, νη δηάθνξεο γισζζνδηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζα αληηκεησπηζηνχλ σο δηαθνξεηηθνί ιόγνη (Fairclough, 2005) γχξσ απφ ηε γισζζηθή δηδαζθαιία, δειαδή σο θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλεο νπηηθέο γχξσ απφ ην δήηεκα ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο (βι. θαη θεθάιαην 1, παξνχζαο ελφηεηαο). Πξνηηκάηαη ε ζεψξεζε ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ αληηιήςεσλ σο ιόγσλ θαζψο αλαδεηθλχεηαη ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν απηψλ ησλ αληηιήςεσλ αιιά θαη ε θνηλσληθή δηάζηαζε ηνπο κηαο θαη νη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο είλαη απηνί πνπ έρνπλ δηακνξ- 14

15 θψζεη ηνπο δηαθφξνπο ιόγνπο. Έηζη, ινηπφλ, νη εθπαηδεπηηθνί, νη καζεηέο, νη γνλείο, νη ζρεδηαζηέο εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη φινη φζνη εκπιέθνληαη ζηελ εθπαίδεπζε είλαη απηνί πνπ έρνπλ δηακνξθψζεη ην πεξηερφκελν ησλ δηαθφξσλ γισζζνδηδαθηηθώλ ιόγσλ. Σν πεξηερφκελν ησλ ιόγσλ δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηηο πεπνηζήζεηο γηα ηε γιψζζα πνπ ελέρνπλ αιιά θαη κε ηηο ζεσξίεο κάζεζεο θαη ηηο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο πνπ ελζσκαηψλνπλ. Δπνκέλσο, ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη ε πξαγκάησζή ηνπ -ν δηδαθηηθφο θαη ξπζκηζηηθφο άμνλαο φπσο απνθαιέζηεθαλ- δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο πνπ πηνζεηνχληαη, κε α- πνηέιεζκα ε πξαγκάησζε ηνπ θαζελφο λα εθβάιιεη θαη ζε δηαθνξεηηθέο εγγξάκκαηεο ππνθεηκεληθφηεηεο. Σα ηειεπηαία 60 ρξφληα, έρνπλ παξνπζηαζηεί ζην ρψξν ηεο γισζζηθήο εθπαίδεπζεο πνηθίινη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη, αλάινγα κε ηηο επηζηεκνληθέο παξαδνρέο θάζε επνρήο (γισζζηθέο θαη παηδαγσγηθέο) θαζψο θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο εμσζρνιηθήο θνηλσλίαο. Πεγαίλνληαο πίζσ ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 50-60, ζπλαληάκε ηνλ παξαδνζηαθό γισζζνδηδαθηηθό ιόγν. Θεσξεηηθά βαζίδεηαη ζηε ιεγφκελε παξαδνζηαθή γξακκαηηθή δειαδή ζηε δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο φπσο γηλφηαλ θαη ζηηο θιαζηθέο γιψζζεο, νη νπνίεο θαη ζεσξήζεθαλ πξφηππα πξνο κίκεζε (Cope & Kalantzis, 1993). Ζ δηδαζθαιία επηθεληξψλεηαη ζηε κεηάδνζε γξακκαηηθψλ γλψζεσλ κε ηελ εζηίαζε λα βξίζθεηαη ζην επίπεδν ιέμεσλ ρσξίο λα γίλεηαη θάπνηα αλαθνξά ζην ζπγθεηκεληθφ πιαίζην (Μήηζεο, 1996). Δπηπιένλ, επηβάιιεηαη ε γισζζηθή θαλνληθφηεηα, θαζψο ζηφρνο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο είλαη ε εθκάζεζε ηεο «ζσζηήο πξφηππεο γιψζζαο», ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε νη γισζζηθέο πνηθηιίεο πνπ θέξνπλ νη καζεηέο. ηε ζπλέρεηα, εκθαλίδεηαη ν δνκηζηηθόο ιόγνο ν νπνίνο ζηεξίδεηαη ζηηο ζεσξεηηθέο αξρέο ηνπ δνκηζκνχ (Μήηζεο, 1996) κε ηελ εζηίαζε λα βξίζθεηαη πιένλ φρη ζηε ιέμε αιιά ζηηο δνκέο ηεο πξφηαζεο θαζψο θαη ζηε κεηαγιψζζα πνπ πεξηγξάθεη απηή ηε δνκή. Οη ζηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο είλαη παξφκνηνη κε απηνχο ηνπ παξαδνζηαθνχ ιόγνπ θαζψο πάιη επηδηψθεηαη ε γισζζηθή θαλνληθφηεηα θαη ε δηδαζθαιία ησλ δνκψλ δελ ζπζρεηίδεηαη κε θάπνην ζπγθεηκεληθφ πιαίζην. Καζψο, ινηπφλ, νη δηαθνξέο ηνπο βξίζθνληαη κφλν ζην επίπεδν ηεο γισζζηθήο εζηίαζεο (ιέμε-πξφηαζε), ζηελ παξνχζα εξγαζία ε αλαθνξά ζε παξαδνζηαθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο ζα εκπεξηέρεη θαη ηνλ παξαδνζηαθφ θαη ην δνκηζηηθφ ιόγν. Οη παξαδνζηαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη ζπλδένληαη άκεζα θαη κε ηηο ζπκπεξηθνξηζηηθέο (behaviorist) αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε πνπ ήηαλ θπξίαξρεο εθείλε ηελ επνρή (Κνιηάδεο, 1991). χκθσλα κε απηέο ηηο αληηιήςεηο, ε κάζεζε είλαη κηα 15

16 παζεηηθή δηαδηθαζία πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο επαλάιεςεο θαη ηεο επηβξάβεπζεο. Γη απηφ ην ιφγν ε δηδαζθαιία παίξλεη ηε κνξθή ηεο παζεηηθήο παξαθνινχζεζεο ησλ δηαιέμεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ν καζεηήο απιψο θαιείηαη λα α- πνζηεζίδεη κηα ζεηξά απφ δεδνκέλεο γλψζεηο. Ζ πξνζέγγηζε απηή εθβάιιεη ζε δηδαθηηθέο πξαθηηθέο αξθεηά γλσζηέο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ νη αζθήζεηο κε θιίζεηο νλνκάησλ/ξεκάησλ ζε πίλαθεο, νη αληηζηνηρίζεηο, νη ζπκπιεξψζεηο θελψλ ζε πξνηάζεηο θ.ά. Ζ γλψζε ηεο γξακκαηηθήο απνηειεί απηνζθνπφ θαη ε ζπγγξαθή πεξηνξίδεηαη ζε θείκελα πνπ κνλαδηθφ ζηφρν ηνπο έρνπλ ηελ αμηνιφγεζε απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Καζψο νη θαλφλεο ηεο γξακκαηηθήο δηδάζθνληαη κε κεραληζηηθνχο ηξφπνπο, δηακνξθψλεηαη θαη αληίζηνηρνο ηξφπνο ζθέςεο (κεραληζηηθφο) θαη ζπκπεξηθνξάο (πεηζαξρία). Οη παξαδνζηαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη είραλ σο ζηφρν ηε δεκηνπξγία εγγξάκκαησλ ππνθεηκέλσλ κε ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ δεμηφηεηεο, φπσο είλαη νη κεραληζηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ε παζεηηθή ζηάζε. πλδέεηαη άκεζα κε ηηο απαηηήζεηο ηεο ίδηαο ηεο θνηλσλίαο εθείλεο ηεο επνρήο θαζψο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ, ζε κηα πεξηζζφηεξν βηνκεραληθή επνρή, ρξεηαδφηαλ απηέο ηηο δεμηφηεηεο, ψζηε λα αληαπεμέιζεη ζηηο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Χο αληίδξαζε ζηνλ παξαδνζηαθφ ιφγν, άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη ηε δεθαεηία ηνπ 70 νη ιεγφκελνη επηθνηλσληαθνί/πξννδεπηηθνί ιόγνη (Μήηζεο, 1996). Με ηελ αλάδεημε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο απφ ηνλ Hymes (1971), ε γιψζζα ηνπνζεηείηαη θαη δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηελ επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε. Έηζη, νη καζεηέο θαινχληαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γιψζζα δεκηνπξγηθά κέζα ζε δηάθνξα επηθνηλσληαθά πιαίζηα. Απφ παηδαγσγηθήο άπνςεο, νη πξννδεπηηθνί ιόγνη ζηεξίρζεθαλ ζηηο γλσζηαθέο ζεσξίεο θαζψο θαη ζε θνηλσληνπνιηηηζκηθέο ζεσξήζεηο ηεο κάζεζεο. Απηέο νη ζεσξήζεηο γηα ηε κάζεζε δελ ελππάξρνπλ κφλν ζηνπο ιόγνπο πνπ αληινχλ απφ ηηο επηθνηλσληαθέο γισζζνδηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αιιά απνηεινχλ βαζηθέο πεπνηζήζεηο θαη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο απφ ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο πνπ ζα παξνπζηαζηνχλ ζηε ζπλέρεηα θαη γη απηφ ην ιφγν ζα παξνπζηαζηνχλ νξηζκέλα απφ ηα βαζηθά ηνπο ζηνηρεία. Οη γλσζηαθέο ζεσξίεο αληηκεησπίδνπλ ηε κάζεζε σο κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ηεο γλψζεο (Κνιηάδεο, 1995). Μηα απφ ηηο γλσζηαθέο ζεσξίεο είλαη απηή ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ (επνηθνδνκηζκφο) φπσο ηελ παξνπζίαζε ν Piaget. Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο, ζε αληίζεζε κε ηνλ ζπκπεξηθνξηζκφ, ππνζηεξίδεη πσο ην παηδί 16

17 δελ θαηαζθεπάδεη ηε γλψζε σο παζεηηθφο ππνδνρέαο πιεξνθνξηψλ αιιά ηελ θαηαζθεπάδεη κε ην δηθφ ηνπ ελεξγεηηθφ ηξφπν. Μηα άιιε γλσζηαθή ζεσξία είλαη απηή ηνπ Bruner γηα ηελ αλαθαιππηηθή κάζεζε. χκθσλα κε απηή, νη καζεηέο αθνινπζνχλ αλαθαιππηηθέο δηαδηθαζίεο ψζηε λα αλαθαιχςνπλ νη ίδηνη ηε γλψζε. ηα πιαίζηα ησλ γλσζηαθψλ ζεσξηψλ, ν καζεηήο αληηκεησπίδεηαη σο έλα ελεξγεηηθφ ππνθείκελν ελψ ν δάζθαινο παχεη λα ζεσξείηαη ν θάηνρνο ηεο γλψζεο αιιά παίξλεη ην ξφιν ηνπ θαζνδεγεηή θαη ηνπ εκςπρσηή. Απφ ηελ άιιε, νη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε (θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο) αληηκεησπίδνπλ ηε κάζεζε σο απνηέιεζκα ζπκκεηνρήο ζε θνηλσληθέο νκάδεο (Κνιηάδεο 1997). Ζ κάζεζε, ινηπφλ, ζπληειείηαη κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα πνιηηηζκηθά πιαίζηα θαη δεκηνπξγείηαη κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ αηφκνπ κε άιια άηνκα, ζε ζπγθεθξηκέλεο επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο θαη κέζσ ηεο πινπνίεζεο θνηλψλ δξαζηεξηνηήησλ. Τπνζηεξηθηήο απηψλ ησλ αληηιήςεσλ είλαη ν Vygotsky κε ηελ ζεσξία ηεο δψλεο επηθείκελεο αλάπηπμεο. Ζ δψλε απηή απνηειεί έλα ζχλνιν γλψζεσλ ηηο νπνίεο ν καζεηήο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κε ηε βνήζεηα ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά φρη αθφκε κφλνο ηνπ. Οη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο ζεσξίεο, ινηπφλ, ππνζηεξίδνπλ ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαη, επνκέλσο, ην κάζεκα πξέπεη λα ελζαξξχλεη ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε. Άιιεο ζεσξίεο πνπ αθνινπζνχλ ηελ θνηλσληνπνιηηηζκηθή αληίιεςε γηα ηε κάζεζε είλαη νη ζεσξίεο ηεο δξαζηεξηφηεηαο (activity theory), θαη νη ζεσξίεο ηεο εγθαζηδξπκέλεο κάζεζεο (situated cognition) θαη θαηαλεκεκέλεο λφεζεο (distributed cognition).σέινο, ζα ιέγακε πσο ν θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο δελ βξίζθεηαη ζε αληίζεζε κε ηηο γλσζηαθέο ζεσξίεο αιιά ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν ζπκπιεξσκαηηθά κε απηέο. Γη απηφ ην ιφγν, νη δχν ζεσξίεο (θνλζηξνπθηηβηζκφο/θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο) εκθαλίδνληαη καδί ζηνπο πεξηζζφηεξνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Δπαλεξρφκελνη ζηνπο επηθνηλσληαθνχο ιόγνπο, νπζηαζηηθά εκθαλίζηεθαλ ζε δχν εθδνρέο, ηεο Οιηθήο Γιώζζαο (Whole Language) θαη ηεο Γξαθήο σο Δηαδηθαζίαο (Writing as a Process). Ζ Οιηθή Γιψζζα εκθαλίζηεθε πξψηα ζηε Νέα Εειαλδία (Goodman, 1992) θαη ζηε ζπλέρεηα άξρηζε λα εμαπιψλεηαη ζε φιεο ηηο αγγινζαμνληθέο ρψξεο (Παπαδνπνχινπ, 2000). ε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή ζεψξεζε, ε εζηίαζε πιένλ δε βξίζθεηαη ζηηο κεκνλσκέλεο ιέμεηο αιιά ζηα θείκελα σο κηα ζπλνιηθή νληφηεηα. Γη απηφ ην ιφγν ε κειέηε ηεο γξακκαηηθήο παχεη λα είλαη αληηθείκελν ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηε ζέζε ηεο παίξλεη ε κειέηε ηνπ επηθνηλσληαθνχ πιαηζίνπ. Δπίθεληξν ηεο δηδαζθαιίαο είλαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ πξνθνξηθνχ ιφ- 17

18 γνπ, ρσξίο φκσο λα παξαγθσλίδεηαη θαη ην γξαπηφ πιηθφ. Οη καζεηέο ζπκκεηέρνπλ ζε δξαζηεξηφηεηεο κε λφεκα γηα απηνχο θαη ε κάζεζε, ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο πνπ παξαηέζεθαλ, γίλεηαη κέζα απφ απηή ηε ζπκκεηνρή (βησκαηηθή κάζεζε-learning by doing). Σέινο, ε παηδαγσγηθή πνπ αθνινπζείηαη δίλεη έκθαζε ζηνλ ίδην ην καζεηή, ζηηο πξνζσπηθέο ηνπ αλάγθεο θαζψο θαη ζηηο ηθαλφηεηεο πνπ έρεη. Ζ πξαγκάησζε επηθνηλσληαθψλ ιόγσλ ζηε δηδαθηηθή πξαθηηθή εθβάιιεη ζε ηειείσο δηαθνξεηηθά ππνθείκελα απ φηη ε πξαγκάησζε ιόγσλ πνπ αληινχλ απφ παξαδνζηαθέο πξνζεγγίζεηο. Οη καζεηέο αλαπηχζζνπλ ηδηαίηεξεο επηθνηλσληαθέο θαη δεκηνπξγηθέο ηθαλφηεηεο, κε ηε ζπλεξγαζία λα βξίζθεηαη ζην πξνζθήλην. Απηέο νη δεμηφηεηεο ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο λένπ είδνπο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη εθείλε ηελ επνρή πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ πξνζσπηθή δεκηνπξγηθφηεηα θαη ζηε ζπλεξγαηηθφηεηα. Ο επηθνηλσληαθφο ιόγνο εκθαλίζηεθε ζηηο αξρέο ηνπ 70 θαη κε ην ξεχκα ηεο Γξαθήο σο Γηαδηθαζίαο πνπ αθνξά θπξίσο ηελ αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ ζπγγξαθήο. Σν λέν ζηνηρείν απηνχ ηνπ ξεχκαηνο είλαη πσο γίλεηαη κηα ζηξνθή απφ ην ηειηθφ γξαπηφ πξντφλ πξνο ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο ηνπ (Grabe & Kaplan, 1996). Θεσξείηαη πσο ε ζπγγξαθή δελ είλαη κηα άπαμ ελέξγεηα αιιά είλαη κηα ζηαδηαθή δηαδηθαζία πνπ απνηειείηαη απφ πνηθίια ζηάδηα, φπσο είλαη ην πξνπαξαζθεπαζηηθφ, ην πξνζρέδην, ε αλαζεψξεζε, ε επηκέιεηα θαη ε δεκνζίεπζε (Butler, 2001). Σν πξνπαξαζθεπαζηηθφ ζηάδην αθνξά θαη ηελ πξνζσπηθή έξεπλα πνπ ζα πξέπεη λα δηεμαγάγεη ν καζεηήο γηα ηε ζπιινγή ηνπ πιηθνχ ηνπ. Ζ αλαζεψξεζε δελ αθνξά κφλν ηε δηφξζσζε γξακκαηηθψλ ή νξζνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ, φπσο ζπλεζίδεηαη ζηνλ παξαδνζηαθφ ιφγν, αιιά θαη ηελ πιήξε αλαθαηαζθεπή θάπνησλ ηκεκάησλ ή θαη νιφθιεξνπ ηνπ θεηκέλνπ. Γίλεηαη κέζσ ηεο αλαηξνθνδφηεζεο (feedback) πνπ ιακβάλεη ν καζεηήο απφ ην αλαγλσζηηθφ ηνπ θνηλφ. Θεσξείηαη, ινηπφλ, πσο ν καζεηήο ρξεηάδεηαη βνήζεηα ψζηε λα κπνξέζεη λα αθνινπζήζεη φια απηά ηα ζηάδηα, θαη ε βνήζεηα απηή πξέπεη λα παξέρεηαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο ζπγγξαθήο θαη φρη ζην ηέινο απηήο. Σν γξάςηκν γίλεηαη θαη πάιη γηα θάπνηνλ επηθνηλσληαθφ ζθνπφ, φκσο δελ ζίγνληαη δεηήκαηα επίγλσζεο ηεο γξακκαηηθήο, θαζψο ε έκθαζε δελ βξίζθεηαη ζηελ ίδηα ηε γιψζζα αιιά ζηε δηαδηθαζία. Ζ πξαγκάησζε απηνχ ηνπ γισζζνδηδαθηηθνχ ιόγνπ εθβάιιεη ζε ππνθεηκεληθφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ απνηειεζκαηηθά ζε φιεο ηηο δηαδηθαζίεο ηεο γξαθήο. Έηζη, ην ηειηθφ πξντφλ είλαη πην απνηειεζκαηηθφ θαη πιήξεο θαη ν καζεηήο 18

19 γλσξίδεη ηνπο ηξφπνπο πνπ κπνξεί ν ίδηνο λα ην αλαθαηαζθεπάζεη ηελ ψξα πνπ πξέπεη. Χο αληίδξαζε ζηελ πιήξε απαμίσζε ηνπ ξφινπ ηεο γξακκαηηθήο απφ ηνπο ε- πηθνηλσληαθνχο ιφγνπο γελλήζεθαλ νη θεηκελνθεληξηθνί ιόγνη. Κχξηα ζεψξεζή ηνπο είλαη ην θεηκεληθό είδνο (genre), κηα έλλνηα πνπ πεξηγξάθεη ηε ζρέζε ηεο γισζζηθήο δνκήο ελφο θεηκέλνπ κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπ ζθνπφ (Cope & Kalantzis, 1993). Καζψο ζεσξείηαη πσο ε εζσηεξηθή δνκή κηαο γιψζζαο αληηθαηνπηξίδεη ηελ εμσηεξηθή θνηλσληθή δνκή, ζηελ θεηκελνθεληξηθή ινγηθή πξνάγεηαη ε ζρέζε ηεο γισζζηθήο ρξήζεο κε ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Macken-Horarick, 2002). Έηζη, ζεσξείηαη πσο ε πνηθηιία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ νθείιεηαη θαη ζηελ πνηθηιία ησλ θνηλσληθψλ ζθνπψλ. Δθηφο ησλ ζρνιηθψλ πιαηζίσλ, ηα θεηκεληθά είδε καζαίλνληαη κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ζηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο ζηηο νπνίεο απηά ρξεζηκνπνηνχληαη. Καζψο φκσο ην ζρνιείν έρεη σο ζθνπφ ηελ δηεχξπλζε ηνπ «θεηκεληθνχ ξεπεξηνξίνπ» ησλ καζεηψλ, απαηηείηαη ε ξεηή δηεξεχλεζε ησλ πνηθίισλ θεηκεληθψλ εηδψλ κέζα απφ ηελ επηθεληξσκέλε ελαζρφιεζε κε απηά. Έηζη, ζηνπο θεηκελνθεληξηθνχο ιόγνπο έξρεηαη θαη πάιη ζην πξνζθήλην ν ξφινο ηεο γξακκαηηθήο ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη σο κεηαγιψζζα πνπ εμεγεί ηηο ραξαθηεξηζηηθέο γισζζηθέο δνκέο ηνπ θεηκέλνπ θαζψο θαη ηνλ θεηκεληθφ ηνπ ζθνπφ. χκθσλα κε ηελ Johns (2008) ππάξρνπλ δχν εθθάλζεηο ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιφγσλ. Ζ πξψηε έρεη σο ζηφρν ηελ απφθηεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ (genre acquisition), πνπ ε ίδηα νλνκάδεη Δθγχκλαζε (Train). Υαξαθηεξηζηηθφο αληηπξφζσπνο απηήο ηεο ζρνιήο είλαη θαη ν ηδξπηήο ηεο, ν Martin, κε ηδηαίηεξε επηξξνή απφ ηε πζηεκηθή Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή ηνπ Halliday. Ο Halliday ήηαλ ν πξψηνο πνπ κίιεζε γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ζρνιηθνχ ιφγνπ, ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα θαηέρνπλ νη καζεηέο ψ- ζηε λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ εθάζηνηε δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ. Ο Martin ρξεζηκνπνηεί απηή ηε ζεψξεζε σο εθθίλεζε πξνρσξψληαο ζηελ παξαηήξεζε πσο πνιινί καζεηέο απνηπγράλνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ θαζψο δελ γλσξίδνπλ επαξθψο ηα θεηκεληθά είδε πνπ απαηηνχληαη απφ θάζε δηδαθηηθφ αληηθείκελν (Cope & Kalantzis, 1993). Έηζη, ζα πξέπεη φια ηα ζρνιηθά γλσζηηθά αληηθείκελα λα αληηκεησπίδνληαη σο γισζζηθά θαη φινη νη εθπαηδεπηηθνί λα αζρνινχληαη κε δεηήκαηα γξακκαηηζκνχ ηνπ αληηθεηκέλνπ πνπ δηδάζθνπλ. Βαζηθή ζεψξεζε απηήο ηεο ζρνιήο είλαη πσο νη καζεηέο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αλαπαξαγάγνπλ έλα θείκελν βαζηζκέλνη ζε πξφηππα πνπ έρνπλ πξνθαζνξηζκέλε δνκή. πλήζεηο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχληαη, ζχκθσλα κε ην θπθιηθφ κνληέ- 19

20 ιν ηνπ Martin, είλαη, αξρηθά, ε απνδφκεζε ηεο ζρεκαηηθήο δνκήο θαη ηεο ιεμηθνγξακκαηηθήο ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο, ζηε ζπλέρεηα ε ζπιινγηθή γξαθή θαη ηέινο ε απηφλνκε γξαθή, ε νπνία εκπεξηέρεη θαη δηαδηθαζίεο επαλαηξνθνδφηεζεο, δηνξζψζεσλ, αλαζεσξήζεσλ θαη δεκνζίεπζεο. Ζ αμηνιφγεζε ηνπ παξαγφκελνπ θεηκέλνπ γίλεηαη ζε ζρέζε κε ην αλ ηεξείηαη ε πξνβιεπφκελε δνκή ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο θαη αλ επηηειείηαη ν θνηλσληθφο ηνπ ζθνπφο (Macken-Horaric, 2002). Ζ δεχηεξε έθθαλζε ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιφγσλ, ε ζρνιή ηνπ ίδλευ, αθνξά ηελ επίγλσζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ (genre awareness) θαη έρεη σο ζθνπφ ηελ Δθπαίδεπζε (educate), ζχκθσλα κε ηε Jones (2008). Έλαο απφ ηνπο θχξηνπο εθπξνζψπνπο ηεο ζρνιήο, ν Kress, θαηεγφξεζε ην πξψην ξεχκα ηεο Δθγχκλαζεο πσο νδεγεί ζε έ- λαλ λέν θνξκαιηζκφ (Cope & Kalantzis, 1993) αιιά θαη πσο πξνεηνηκάδεη ηνπο καζεηέο κφλν γηα ηα θείκελα πνπ βξίζθνληαη εληφο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο. Αληίζεηα, ν Kress ζεσξεί πσο ε εθθίλεζε δελ πξέπεη λα είλαη ε απνδφκεζε ηνπ θεηκέλνπ αιιά ε αλάιπζε ηνπ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ πιαηζίνπ ζην νπνίν πξφθεηηαη λα παξαρζεί, κηαο θαη νη γισζζηθέο επηινγέο είλαη αλάινγεο ηνπ πιαηζίνπ (Paltridge, 2002). Καη ζηηο δχν εθθάλζεηο ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιφγσλ, ηα δηάθνξα θεηκεληθά είδε καζαίλνληαη κέζα απφ ηελ πξαγκαηηθή ηνπο ρξήζε θαηά ηελ εθκάζεζε ησλ α- ληηθεηκέλσλ. Έηζη, νη καζεηέο ηαπηφρξνλα απνθηνχλ θαη ηηο απαηηνχκελεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο αιιά θαη ηηο γλψζεηο γηα ηνλ θφζκν πνπ παξέρεη θάζε ζρνιηθφ αληηθείκελν. Χο εγγξάκκαηα ππνθείκελα, απνθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο, θαζψο γλσξίδνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα θαηάιιεια θεηκεληθά είδε αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε θαη κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο νπνηνπδήπνηε αληηθεηκέλνπ. Χο κεηνλέθηεκα ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ ιφγνπ, φπσο θαη ησλ ππφινηπσλ ξεπκάησλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ σο ηψξα, ζεσξήζεθε ε έιιεηςε θξηηηθήο αληηκεηψπηζεο απέλαληη ζηε γιψζζα θαη ηα θείκελα. Έηζη, ήδε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη νη θξηηηθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη. Θεσξεηηθή εθθίλεζε ηνπο είλαη ε Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν θνηλσληθφο θφζκνο δελ είλαη νπδέηεξνο αιιά απνηειεί κηα αλζξψπηλε θαηαζθεπή, ζε κεγάιν βαζκφ γισζζηθή. Ζ γιψζζα ινηπφλ ζεσξείηαη σο έλαο θνξέαο ηδενινγίαο, ζχκθσλα θαη κε ηε ζεψξεζε ηνπ Halliday (1994). Οη θξηηηθνί ιφγνη έρνπλ θαη απηνί δχν εθθάλζεηο. Ζ πξψηε πξνζέγγηζε είλαη απηή ηεο θξηηηθήο γισζζηθήο επίγλσζεο (critical language awareness) θαη ηεο θξηηηθήο 20

21 αλάγλσζεο (critical reading) (Cervetti, Pardales, Damico, 2001). Αλαγλσξίδεη πσο ε γιψζζα αλαπαξηζηά ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη νη καζεηέο ζα πξέπεη λα ειέγρνπλ θαηά πφζν απηή ε πξαγκαηηθφηεηα αλαπαξίζηαηαη νξζψο. πρλέο πξαθηηθέο είλαη ν έιεγρνο ηεο αιήζεηαο ή ηνπ ςεχδνπο ηνπ θεηκέλνπ θαη ε αλάδεημε ησλ πξνζέζεσλ ηνπ ζπγγξαθέα. Οη καζεηέο, σο θξηηηθά ζθεπηφκελα ππνθείκελα, αλαγλσξίδνπλ πσο ηα θείκελα εμππεξεηνχλ ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνχο θαη σζνχληαη πξνο ηελ εμεξεχλεζε ηεο αιήζεηαο κέζα απφ ηε ζχγθξηζε δηαθνξεηηθψλ θεηκέλσλ πάλσ ζην ίδην ζέκα. ηφρνο απηήο ηεο θξηηηθήο πξνζέγγηζεο είλαη ε αλάπηπμε αλψηεξσλ ηθαλνηήησλ θεηκεληθήο θαηαλφεζεο. Ζ άιιε ζρνιή πνπ απνηειεί έθθαλζε ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ είλαη απηή ηνπ θξηηηθνύ γξακκαηηζκνύ (critical literacy). Κεληξηθή ζεψξεζε απηνχ ηνπ ξεχκαηνο είλαη πσο δελ ηίζεηαη ζέκα αλ ε γιψζζα αλαπαξηζηά πηζηά ή φρη ηελ πξαγκαηηθφηεηα, αιιά φηη ε γιψζζα θαηαζθεπάδεη ηελ ίδηα ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σν λφεκα ησλ θεηκέλσλ είλαη πνιιαπιφ, ηζηνξηθά ηνπνζεηεκέλν θαη θαηαζθεπαζκέλν απφ ζρέζεηο εμνπζίαο (Cervetti, Pardales, Damico, 2001). ηνπο θξηηηθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιφγνπο, νη καζεηέο, σο εγγξάκκαηα ππνθείκελα, αλαπηχζζνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο απέλαληη ζηελ ίδηα ηε γιψζζα θαη ζην λφεκα πνπ απηή θέξεη. Απψηεξνο ζθνπφο είλαη ε απνθπζηθνπνίεζε ηεο ηάμεο πξαγκάησλ θαζψο θαη ε θξηηηθή ζπλεηδεηφηεηα απέλαληη ζηε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά. Απφ ηνπο πην πξφζθαηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιφγνπο είλαη απηφο ησλ πνιπγξακκαηηζκώλ απφ ηελ απνθαινχκελε Οκάδα ηνπ Νένπ Λνλδίλνπ (New London Group) (Cope & Kalantzis, 2000). Σν θαηλνχξην ζηνηρείν είλαη πσο αληηθείκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο δελ απνηειεί πιένλ κφλν ε γιψζζα αιιά φινη νη δηαζέζηκνη ζεκεησηηθνί πφξνη (εηθφλα, ήρνο, βίληεν, ρσξηθή δηάηαμε θ.ά), αλαδεηθλχνληαο ην ξφιν ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο. Ζ αλάγλσζε ιακβάλεη λέν πεξηερφκελν, ψζηε λα ζπκπεξηιακβάλεη ηε ζέαζε φπσο θαη ηε ρξήζε κηαο «γξακκαηηθήο» ηεο νπηηθήο γιψζζαο. Απφ ηελ άιιε, ε γξαθή αλαθέξεηαη ζηε ζχλζεζε ησλ πνηθίισλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ. Πξφβιεκα απηήο ηεο νπηηθήο είλαη ε έιιεηςε κηαο νινθιεξσκέλεο «γξακκαηηθήο» ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο, παξφιν πνπ έρνπλ ππάξμεη πξνζπάζεηεο απφ ηνλ Kress (Kress, 2010 θαη Kress & van Leeuwen, 2006). Οη καζεηέο σο εγγξάκκαηα ππνθείκελα απνθηνχλ ηθαλφηεηεο αλάγλσζεο φ- ισλ ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ ζηε ζχλζεηε ζεκεησηηθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ ραξαθηε- 21

22 ξίδεη ην ζεκεξηλφ θφζκν. Μάιηζηα, έρνπλ κηα θξηηηθή ζεψξεζε απέλαληη ζε θάζε ηξφπν ζεκείσζεο αλαγλσξίδνληαο πψο ζπληειεί ν θαζέλαο ζην ζπλνιηθφ λφεκα. Κάζε γισζζνδηδαθηηθφο ιόγνο απφ απηνχο πνπ παξνπζηάζηεθαλ, πξαγκαηψλεηαη ζην γισζζηθφ κάζεκα κέζσ ησλ δηαθνξεηηθψλ πξάμεσλ πνπ αθνινπζνχλ νη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο (van Leeuwen, 2005) αιιά θαη κέζσ ηεο θνηλσληθήο γιώζζαο πνπ πηνζεηείηαη (Gee, 2005). Δπεξεάδεη θαη θαζνξίδεη ηαπηφρξνλα ην δηδαθηηθφ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα, θαζψο νη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο αλαιακβάλνπλ δηαθνξεηηθνχο ξφινπο ζηα φξηα ησλ ιόγσλ. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο αλαθεθαιαησηηθφο πίλαθαο ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιφγσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ κε ηηο αληηιήςεηο γηα ηε γιψζζα πνπ εκπεξηέρνπλ (δηδαθηηθφο άμνλαο) αιιά θαη ηηο ζεσξίεο γηα ηε κάζεζε θαη ηηο πξάμεηο ησλ πξσηαγσληζηώλ πνπ επηηξέπνπλ (ξπζκηζηηθφο άμνλαο). 22

23 Επικοινωνιακοί λόγοι Κειμενοκεντρικοί Λόγοι Κριτικοί Λόγοι Παραδοςιακοί Λόγοι Ολικι Γλϊςςα Γραφι Διαδικαςία ωσ ειδϊν Επίγνωςθ κειμενικϊν ειδϊν Απόκτθςθ κειμενικϊν Κριτικι Ανάγνωςθ Κριτικόσ Γραμματιςμόσ Λόγοι των πολυγραμματιςμϊν Γλϊςςα Ωσ δομι, ζμφαςθ ςτθ γραμματικι ε χριςθ επικοινωνιακά τοποκετθμζνθ Ωσ δθμιουργικι διαδικαςία Κειμενικά είδθ με ςυγκεκριμζνθ λεξικογραμματικι Κειμενικά είδθ με εκκίνθςθ τθν α- νάλυςθ του ςυγκειμζνου Γλϊςςα=φορζασ ιδεολογίασ, κρφβει υποκειμενικζσ οπτικζσ Γλϊςςα= φορζασ ιδεολογίασ, δθμιουργόσ πραγματικότθτασ φνκεςθ πόρων ςθμειωτικϊν υμπεριφοριςμόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ/ Κοινωνικόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ/ Κοινωνικόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ Θεωρία τησ Μάθηςησ Κονςτρουκτιβιςμόσ/ Κοινωνικόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ Κονςτρουκτιβιςμόσ/ κοινωνικόσ κονςτρουκτιβιςμόσ Κοινωνικοί πρωταγωνιςτζσ Δάςκαλοσ: κάτοχοσ τθσ γνϊςθσ Μακθτισ: πακθτικόσ δζκτθσ τθσ μάκθςθσ Δάςκαλοσ: εμψυχωτισ, οδθγόσ Μακθτισ: δθμιουργικόσ, ε- νεργθτικόσ, ςυνεργατικόσ Δάςκαλοσ: εμψυχωτισ, οδθγόσ Μακθτισ: δθμιουργικόσ, ενεργθτικόσ, ςυνεργατικόσ, προςαρμοςτικότθτα ανάλογα με τθν επικοινωνιακι περίςταςθ Δάςκαλοσ: εμψυχωτισ, οδθγόσ Μακθτισ: δθμιουργικόσ, ενεργθτικόσ, ςυνεργατικόσ, κριτικι ςυνείδθςθ Δάςκαλοσ: ςυμμακθτισ, οδθγόσ Μακθτισ: δθμιουργικόσ, ςυνεργατικόσ, κριτικόσ Πίνακασ 1. Γλωςςοδιδακτικοί λόγοι 23

24 4. Λόγοι τεχνολογικήσ ενςωμάτωςησ ςτη γλωςςική εκπαίδευςη ηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη δηάθνξεο νπηηθέο ελζσκάησζεο ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαζψο θαη δηάθνξεο ηαμηλνκήζεηο απηψλ ησλ νπηηθψλ. ηελ παξνχζα ελφηεηα ζα γίλεη κηα βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε γχξσ απφ απηφ ην δήηεκα κε εζηίαζε, αξρηθά, ζην εχξνο έληαμεο ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ζηε ζπλέρεηα ζην είδνο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα. Έηζη ζα παξνπζηαζηνχλ ηα Γηαζέζηκα ρέδηα γχξσ απφ ηελ ηερλνινγηθή ελζσκάησζε, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηε βηβιηνγξαθία, απφ ηα νπνία κπνξεί λα αληιήζεη νπνηνζδήπνηε εκπιέθεηαη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ. Σέινο, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο έλλνηεο ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο, ζα πεξηγξαθνχλ νη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, νη ν- πνίνη ζπλδπάδνπλ ηελ ηαμηλφκεζε βάζεη ηνπ εχξνπο κε ηελ ηαμηλφκεζε βάζεη ηεο ρξήζεο ζην γισζζηθφ κάζεκα Οπτικϋσ ςχετικϊ με το εύροσ ϋνταξησ των ΤΠΕ ςτην εκπαιδευτικό πολιτικό Ξεθηλψληαο απφ επίζεκα θείκελα γχξσ απφ ηηο ΣΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε γεληθφηεξα, ε UNESCO (UNESCO, 2008) έρεη αλαπηχμεη έλα πιαίζην πνιηηηθήο (policy framework) εληαγκέλν ζην πξφγξακκα «ΣΠΔ θαη Δπίπεδα Δπάξθεηαο Δθπαηδεπηηθψλ» (ICT-Competency Standards for Teachers). Πξφθεηηαη γηα έλα πξφγξακκα πνπ ζρεδηάζηεθε γηα λα βνεζήζεη ηνπο ππεπζχλνπο εθπαηδεπηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη ηνπο ζπγγξαθείο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ λα εληνπίζνπλ ηηο πξναπαηηνχκελεο ηθαλφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ψζηε λα ελζσκαηψζνπλ ηηο ΣΠΔ ζηε δηδαζθαιία. Απφ ηελ άιιε, δηεξεπλά ηηο αιιαγέο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ ζηα εθάζηνηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ψζηε ε ελζσκάησζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ λα είλαη απνηειεζκαηηθή. πσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ην θείκελν απηφ «ν γεληθόηεξνο ζθνπόο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη όρη κόλν λα βειηηώζεη ηηο πξαθηηθέο ησλ εθπαηδεπηηθώλ αιιά λα ην θάλεη κε ηέηνην ηξόπν, ώζηε λα ζπκβάιεη ζε έλα εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα πςειόηεξεο πνηόηεηαο ην νπνίν ζα πξνσζήζεη ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε κηαο ρώξαο.» Σν θείκελν ηεο UNESCO, ινηπφλ, αλαθέξεηαη ζην πψο νη εθπαηδεπηηθνί ελζσκαηψλνπλ ηηο ΣΠΔ ζηε δηδαζθαιία παξνπζηάδνληαο ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο. ηελ παξνπζίαζε απηψλ ησλ νπηηθψλ, γίλεηαη άκεζε ζχλδεζε ηεο έληαμεο ησλ ΣΠΔ κε ηελ αλακφξθσζε ηεο ίδηαο ηεο παηδείαο θαη ηειηθά κε ηελ νηθνλνκηθή πνξεία ζηελ νπνία 24

25 ζηνρεχεη ην θάζε θξάηνο. Αλάινγα κε ην νηθνλνκηθφ κνληέιν πνπ πηνζεηείηαη ζηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο, πξνθξίλεηαη θαη δηαθνξεηηθή νπηηθή σο πξνο ηελ ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ. Παξνπζηάδνληαη νη εμήο νπηηθέο: 1) Δκβάζπλζε Κεθαιαίνπ (capital deepening) 4 Σερλνινγηθόο Γξακκαηηζκόο (technology literacy): ηαλ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο έρεη σο ζθνπφ ηελ εκβάζπλζε ηνπ θεθαιαίνπ, απαηηείηαη εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ ζα κπνξεί απιψο λα ρξεζηκνπνηεί ηνλ παξαγσγηθφ εμνπιηζκφ. Έηζη, ε εθπαίδεπζε έρεη σο ζηφρν ηνλ ηερλνινγηθφ γξακκαηηζκφ, θαζψο αλαπηχζζεη ηηο ηερλνινγηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ (ζπλεπψο θαη ησλ πνιηηψλ θαη ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ). 2) Τςειόηεξε πνηόηεηα εξγαζίαο Δκβάζπλζε ηεο Γλώζεο (knowledge deepening): ηαλ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο έρεη σο ζηφρν ηελ πςειφηεξε πνηφηεηα εξγαζίαο, απαηηείηαη έλα εξγαηηθφ δπλακηθφ κε θαιχηεξε κφξθσζε πνπ ζα δίλεη πξνζηηζέκελε αμία ζηα νηθνλνκηθά παξάγσγα. Έηζη, ε εθπαίδεπζε έρεη σο ζηφρν ηελ εκβάζπλζε ηεο γλψζεο, ψζηε λα αλαπηχμεη ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο απηήο κε απνηέιεζκα λα πξνζηίζεηαη αμία ζηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία. Οη καζεηέο, νη πνιίηεο θαη ζπλεπψο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ απηή ηε γλψζε, γηα λα ιχζνπλ πεξίπινθα πξνβιήκαηα ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν. Γη απηφ ην ιφγν, νη καζεηέο ζπρλά εκπιέθνληαη ζε project πνπ αληηπξνζσπεχνπλ εμσζρνιηθέο θαηαζηάζεηο. 3) Σερλνινγηθή Καηλνηνκία Γεκηνπξγία Γλώζεο (knowledge creation): ηαλ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο έρεη σο ζθνπφ ηελ ηερλνινγηθή θαηλνηνκία, απαηηείηαη απφ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ε ηθαλφηεηα δεκηνπξγίαο, δηαλνκήο θαη ρξήζεο ηεο λέαο γλψζεο. Έηζη, ε εθπαίδεπζε έρεη σο ζηφρν ηε δεκηνπξγία λέαο γλψζεο, ψζηε νη καζεηέο λα είλαη ζε ζέζε λα παξάγνπλ θαη λα σθεινχληαη απφ απηήλ. Χο ζπλέπεηα απηνχ ηνπ ζηφρνπ έξρεηαη ε αιιαγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ψζηε λα πξνσζεί ηηο λέεο δεμηφηεηεο (αλαθέξνληαη σο δεμηφηεηεο ηνπ 21 νπ αηψλα) πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή γλψζεο θαη ηελ ε- κπινθή ζηε δηα βίνπ κάζεζε: ηθαλφηεηα ζπλεξγαζίαο, επηθνηλσλίαο, δεκηνπξγίαο, θαηλνηνκίαο θαη θξηηηθήο ζθέςεο. χκθσλα κε ην ίδην θείκελν, θάζε πξνζέγγηζε έρεη αληίθηππν ζε φια ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο: πνιηηηθή, πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη αμηνιφ- 4 Χο εκβάζπλζε θεθαιαίνπ αλαθέξεηαη ε ηθαλφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ λα ρξεζηκνπνηεί εμνπιηζκφ ν νπνίνο είλαη πην παξαγσγηθφο απφ πξνεγνχκελεο κνξθέο ηνπ 25

26 γεζε, παηδαγσγηθή, ρξήζε ηερλνινγίαο, νξγάλσζε ζρνιείνπ θαη δηεχζπλζε θαη επαγγεικαηηθή αλάπηπμε εθπαηδεπηηθψλ. Παξαθάησ δίλεηαη έλαο πίλαθαο ν νπνίνο πξνέξρεηαη απφ απηφ ην θείκελν θαη δείρλεη αλαιπηηθά ηηο αιιαγέο πνπ απαηηνχληαη. Πνιηηηθή θαη Ο- Σερλνινγηθόο Δκβάζπλζε ηεο Γεκηνπξγία ηεο πηηθή Γξακκαηηζκόο Γλώζεο Γλώζεο Πξόγξακκα πνπδώλ θαη Αμηνιόγεζε Βαζηθή Γλψζε Δθαξκνγή γλψζεο ηεο Ηθαλφηεηεο αηψλα 21 νπ Παηδαγσγηθή Δλζσκάησζε Σερλνινγίαο Πεξίπινθε πξνβιεκάησλ ιχζε Απηφλνκε δηνίθεζε Σερλνινγία Βαζηθά εξγαιεία Πεξίπινθα εξγαιεία 5 Γηεηζδπηηθά εξγαιεία 6 Οξγάλσζε Γηνίθεζε θαη Κιαζηθή Σάμε πλεξγαηηθέο νκάδεο Οξγαληζκνί κάζεζεο Δπαγγεικαηηθή Αλάπηπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ Φεθηαθφο Γξακκαηηζκφο Γηαρεηξηζηήο νδεγφο θαη Γάζθαινο σο κνληέιν καζεηή Πίνακασ 2 από το UNESCO 2008 Απηέο νη ηξεηο νπηηθέο, ζχκθσλα κε ην ίδην θείκελν, ηζηνξηθά απνηεινχλ αλαπηπμηαθά ζηάδηα θαζψο ε ηειεπηαία είλαη θαη ε πην πξφζθαηε. Βέβαηα, θάζε ρψξα, αλάινγα κε ηελ αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή πνπ έρεη, ηνπο πφξνπο πνπ δηαζέηεη, ην εθπαηδεπηηθφ δπλακηθφ θαη ην πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ αλαπηχζζεη, επηιέγεη ζηνηρεία πνπ ηαηξηάδνπλ πεξηζζφηεξν ζε απηήλ. Παξφιν πνπ νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο έρνπλ σο ζηφρν ηε δεκηνπξγία γλψζεο, απηφ γίλεηαη κε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο αλάινγα κε ηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε ρψξαο. Σέινο, αλαθέξεηαη πσο ε επηηπρεκέλε ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ ζηε ζρνιηθή αίζνπζα απαηηεί λένπο ξφινπο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, λέεο παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο θαη λένπ είδνπο εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ. 5 Χο πεξίπινθα εξγαιεία αλαθέξνληαη απηά πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ βαζεηά θαηαλφεζε θαη εθαξκνγή ησλ γλψζεσλ πνπ δίλεη ην ζρνιείν ζε πξνβιήκαηα ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ, κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα έρεη ην ξφιν ηνπ δηαρεηξηζηή θαη ην καζεηή λα δνπιεχεη ζε ζπλεξγαηηθέο νκάδεο. 6 Χο δηεηζδπηηθά εξγαιεία (pervasive tools) αλαθέξνληαη απηά πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ψζηε λα ππνζηεξίδνπλ ηνπο καζεηέο θαηά ηε δεκηνπξγία ηεο γλψζεο θαζψο θαη ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζην ζρεδηαζκφ θαη ηε δηαρείξηζε ησλ δηθψλ ηνπο καζεζηαθψλ ζηφρσλ. 26

27 Μηα άιιε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ νπηηθψλ, πνπ αθνινπζεί κηα ηζηνξηθήθνηλσληθή ζχλδεζε, θάλεη θαη ν Hawkridge (ζην Plomp et al., 1996) κειεηψληαο ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ήδε απφ ην Παξφηη ην θείκελν απηφ είλαη παιηφ θαη είρε γξαθηεί ζε κηα επνρή πνπ δελ είρε ηεζεί αθφκα ην δήηεκα ησλ «ηθαλνηήησλ 21 νπ αηψλα», πξφθεηηαη γηα κηα ελδηαθέξνπζα θαηεγνξηνπνίεζε ησλ νπηηθψλ, θαζψο γίλεηαη ζχλδεζε κε ην κέιινλ ησλ καζεηψλ. 1) Κνηλσληθή νπηηθή: φινη νη καζεηέο ζα πξέπεη λα έρνπλ κηα γεληθή γλψζε ππνινγηζηψλ γηα λα πξνεηνηκαζηνχλ γηα ηνπο κειινληηθνχο ηνπο ξφινπο ζηελ θνηλσλία, ψζηε λα είλαη ζσζηά πιεξνθνξεκέλνη πνιίηεο. χκθσλα κε ηνπο Plomp et al. (1996), απηή ε νπηηθή νπζηαζηηθά πξαγκαηψλεηαη ζηελ εθπαίδεπζε κε ηνπο ππνινγηζηέο σο αληηθείκελν δηδαζθαιίαο. 2) Δπαγγεικαηηθή νπηηθή: Ζ θνηλσλία έρεη αλάγθε απφ εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ λα είλαη έκπεηξν ζηε ρξήζε ησλ ηερλνινγηψλ ζε νπνηνλδήπνηε ηνκέα. Έηζη, νη καζεηέο πξνεηνηκάδνληαη γηα ηηο δνπιεηέο ηνπ κέιινληνο. Απηή ε νπηηθή ζπλδέεηαη κε ηελ νπηηθή ησλ ππνινγηζηψλ σο αλαπφζπαζηνπ κέξνπο ηεο εθπαίδεπζεο. 3) Παηδαγσγηθή νπηηθή: Οη ππνινγηζηέο εληζρχνπλ θαη βειηηψλνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα ηελ νπηηθή ησλ ππνινγηζηψλ σο κέζσλ δηδαζθαιίαο. ηηο δχν παξαπάλσ ηαμηλνκήζεηο είλαη ελδηαθέξνπζα ε ζχλδεζε πνπ γίλεηαη κε ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ζπγθείκελν. κσο δελ δίλνληαη ηδηαίηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ην πψο αθξηβψο κεηαθξάδνληαη απηέο νη νπηηθέο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Σν βηβιίν ησλ Plomp et al. (2009) καο βνεζάεη λα θάλνπκε απηή ηε ζχλδεζε. χκθσλα ινηπφλ κε απηφ, ην κνληέιν ηνπ Σερλνινγηθνχ Γξακκαηηζκνχ (UNESCO, 2008) αθνξά ηελ απνκνλσκέλε δηδαζθαιία ηεο πιεξνθνξηθήο σο μερσξηζηνχ καζήκαηνο, ην κνληέιν ηεο Δκβάζπλζεο ηεο Γλψζεο αθνξά ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ γηα ηε βειηίσζε ηεο κάζεζεο θαη ην κνληέιν ηεο Γεκηνπξγίαο ηεο Γλψζεο αθνξά ηελ αιιαγή ηνπ curriculum, ψζηε λα εκπεξηέρεη ηηο ηθαλφηεηεο πνπ ρξεηάδνληαη ζηνλ 21 ν αηψλα. Οη ίδηνη, ήδε ζε παιαηφηεξεο εθδφζεηο ηνπ βηβιίνπ ηνπο (1996, 2003) αιιά θαη ζε άιια αληίζηνηρα θείκελα (βι. Pelgrum & Law, 2003) θάλνπλ απηήλ ηελ ηαμηλφκεζε ησλ νπηηθψλ γχξσ απφ ηελ ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε δίλνληαο πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο. Βαζηζκέλνη ζηελ έξεπλα ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ησλ πξαθηηθψλ δηαθφξσλ ρσξψλ παξαηήξεζαλ πσο ππάξρνπλ ηξεηο νπηηθέο σο πξνο ηo εχξνο έληαμεο ησλ ΣΠΔ. 27

28 1) Μάζεζε γηα ηηο ΣΠΔ-Τπνινγηζηήο σο αληηθείκελν δηδαζθαιίαο: έρεη σο ζθνπφ ησλ ςεθηαθφ γξακκαηηζκφ. Γηδάζθεηαη ν πξνγξακκαηηζκφο κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ. Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε δεκηνπξγία εμεηδηθεπκέλσλ καζεηψλ ζηηο λέεο ηερλνινγίεο (IT professionals). 2) Μάζεζε κε ηηο ΣΠΔ-Τπνινγηζηήο σο κέζν δηδαζθαιίαο: νη ΣΠΔ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε φια ηα καζήκαηα σο έλα επηπιένλ κέζν δηδαζθαιίαο. Οπζηαζηηθά ζεσξείηαη πσο απηφ ην κέζν βειηηψλεη ηε δηδαζθαιία ρσξίο φκσο λα αιιάδνπλ νη πεπνηζήζεηο γχξσ απφ ηε κάζεζε θαη γχξσ απφ ηηο πξνζεγγίζεηο θαη κεζφδνπο δηδαζθαιίαο. Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε δεκηνπξγία εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κε ςεθηαθφ γξακκαηηζκφ (IT literate), θαηέρνληαο βαζηθέο ηθαλφηεηεο ζηηο ΣΠΔ αιιά θαη παξαγσγηθέο ηθαλφηεηεο. 3) Μάζεζε κέζσ ησλ ΣΠΔ-Τπνινγηζηήο σο έλα αλαπόζπαζην κέξνο: ην κάζεκα δελ είλαη δπλαηφλ πιένλ λα δηδαρζεί ρσξίο ηελ χπαξμε ησλ ΣΠΔ. Οη λέεο ηερλνινγίεο θέξλνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή θαηλνηνκία θαζψο απαηηνχλ ηελ αιιαγή ηεο παηδαγσγηθήο πξνο πην καζεηνθεληξηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ηελ αλάπηπμε λέσλ δεμηνηήησλ ζηνπο καζεηέο. Απηέο νη ηξεηο νπηηθέο εκθαλίζηεθαλ κε ρξνλνινγηθή ζεηξά, θαη, φπσο θαη ζην κνληέιν ηεο UNESCO, απνηεινχλ αλαπηπμηαθά ζηάδηα. ηελ έξεπλα ησλ Plomp et al. ηνπ 1996 νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο θάλεθε πσο θηλνχληαη ζηα πιαίζηα ησλ ΣΠΔ σο αληηθεηκέλσλ δηδαζθαιίαο. Αληίζεηα, νη λεφηεξεο έξεπλεο (Plomp et al. 2003, 2009) δείρλνπλ πσο αξθεηέο ρψξεο έρνπλ μεθχγεη απφ απηφ ην πξφηππν θαη έρνπλ πξνρσξήζεη είηε ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ ππνινγηζηή σο κέζνπ δηδαζθαιίαο είηε σο κέζνπ αιιαγήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Παξφκνηα θαηεγνξηνπνίεζε κε απηή ησλ Plomp et al. (2003, 2009) θαη ησλ Pelgrum & Law (2003) θάλεη θαη ν Κνπηζνγηάλλεο (2010α) ρξεζηκνπνηψληαο φκσο δηαθνξεηηθή νξνινγία. πγθεθξηκέλα, σο απνκνλσκέλε ηερληθή πξνζέγγηζε αλαθέξεηαη ε εηζαγσγή ησλ ππνινγηζηψλ σο απηφλνκν κάζεκα. Χο πξαγκαηνινγηθή πξνζέγγηζε αλαθέξεηαη ε εηζαγσγή ησλ ΣΠΔ ζε φια ηα καζήκαηα γηα βειηίσζε ηεο δηδαζθαιίαο, αλεμάξηεηα απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζην ζρνιηθφ ρψξν θαη ρξφλν. Σέινο, σο νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ζεσξείηαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ γηα πνηνηηθή αλαβάζκηζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Γχν αθφκα ηαμηλνκήζεηο, θηλνχκελεο πεξηζζφηεξν ζην δήηεκα ηνπ γξακκαηηζκνχ, είλαη απηέο ηεο Snyder (2001) θαη ησλ Warschauer & Ware (2008). Ζ Snyder, αθνινπζψληαο κηα θνηλσληθνπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε, αληηκεησπίδεη ηνλ ηερλνινγηθφ 28

29 γξακκαηηθφ σο κηα θνηλσληθή πξαθηηθή κε ηξεηο δηαζηάζεηο: ηε ρξεζηηθή, ηελ πνιηηηζκηθή θαη ηελ θξηηηθή. Ζ ρξεζηηθή δηάζηαζε αθνξά ην ρεηξηζκφ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο ηερλνινγίαο, δειαδή ηελ εμνηθείσζε κε ηελ πξαθηηθή θχζε ηεο ηερλνινγίαο. Ζ πνιηηηζκηθή δηάζηαζε αληηκεησπίδεη ηηο ΣΠΔ σο κέξνο ησλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ, θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη πξέπεη λα δνζεί βαξχηεηα ζηε δεκηνπξγία απζεληηθψλ πιαηζίσλ θαηά ηε ρξήζε ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε. Σέινο, ε θξηηηθή δηάζηαζε αθνξά ηελ ηθαλφηεηα αμηνιφγεζεο ινγηζκηθνχ θαη άιισλ ηερλνινγηθψλ κέζσλ απφ καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, ψζηε λα ηα ππνβάιινπλ ζε θξηηηθφ έιεγρν θαηά ηε ρξήζε ηνπο. Απφ ηελ άιιε, νη Warschauer & Ware (2008), εληνπίδνπλ θαη απηνί ηξία πιαίζηα. Σν πξψην πιαίζην, απηφ ηεο κάζεζεο, αθνξά ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ γηα ελίζρπζε ηεο κάζεζεο, ψζηε λα ππάξρεη βειηίσζε ζηε βαζκνινγία ησλ καζεηψλ. Σν άιιν πιαίζην, απηφ ηεο αιιαγήο, αληηκεησπίδεη ηηο ΣΠΔ σο έλα κέζν πνπ θέξλεη αιιαγέο ζηε γισζζηθή θαη επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα, θάηη πνπ ζπλέβε θαη παιαηφηεξα κε ηηο άιιεο ηερλνινγίεο. Σέινο, ην ηξίην πιαίζην είλαη απηφ ηεο ηζρύνο, ζχκθσλα κε ην νπνίν ην πεξηερφκελν ηνπ γξακκαηηζκνχ αιιάδεη ζπλερψο θαη ε θαηνρή ηνπ ςεθηαθνχ γξακκαηηζκνχ απνδίδεη θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη εθπαηδεπηηθή ηζρχ. Δπνκέλσο, ν γξακκαηηζκφο πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο ΣΠΔ είλαη ζεκαληηθφο γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ. Δίλαη θαλεξφ πσο νη δηάθνξεο ηαμηλνκήζεηο πνπ έρνπλ γίλεη νπζηαζηηθά είλαη παξφκνηεο φκσο ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθή νξνινγία γηα ηα ίδηα δεηήκαηα θαζψο έρνπλ δηαθνξεηηθή εζηίαζε θαη ηδενινγηθή αθεηεξία. Οη πεξηζζφηεξεο αλαγλσξίδνπλ ηελ ηζηνξηθή αλαπηπμηαθή πνξεία ησλ ηξηψλ νπηηθψλ κε ηελ ηειεπηαία ζπλήζσο λα εκπεξηέρεη θαη λα πξνυπνζέηεη ηηο άιιεο δχν. Οξηζκέλεο (UNESCO 2008 θαη Hawkridge 1989) επηρεηξνχλ κηα ζχλδεζε ησλ ΣΠΔ κε θνηλσληθννηθνλνκηθνχο ζηφρνπο, ελψ άιιεο επηθεληξψλνληαη ζηελ παηδαγσγηθή ελζσκάησζε. Παξαθάησ δίλεηαη έλαο ζπλνπηηθφο πίλαθαο ησλ ηαμηλνκήζεσλ θαη ν ζπζρεηηζκφο ηεο νξνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. 29

30 UNESCO (2008) Pelgrum & Law (2003) / Plomp et al.(2009) Κνπηζνγηάλλεο (2010) Hawkridge (1989) Snyder (2001) Warschauer & Ware (2008) Γεκηνπξγία Γλψζεο Μάζεζε κέζσ ησλ ΣΠΔ- ΣΠΔ σο κέζν εθπαηδεπηηθήο αιιαγήο Οινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε Δπαγγεικαηηθή Οπηηθή Κξηηηθή Πιεπξά Πιαίζην Αιιαγήο Πιαίζην Ηζρχνο Σερλνινγηθφο Δκβάζπλζε Γλψζεο Γξακκαηηζκφο Μάζεζε γηα ηηο Μάζεζε κε ηηο ΣΠΔ-ΣΠΔ σο αληηθείκελν ΣΠΔ-ΣΠΔ σο κέζν Απνκνλσκέλε ηερληθή Πξαγκαηνινγηθή πξνζέγγηζε Πξνζέγγηζε Κνηλσληθή νπηηθή Παηδαγσγηθή Οπηηθή Λεηηνπξγηθή Πνιηηηζκηθή Πιεπξά Πιεπξά Πιαίζην Μάζεζεο Πίνακασ 3. Οπτικζσ ςχετικά με το εφροσ ζνταξησ των ΤΠΕ ςτην εκπαίδευςη 4.2.Οπτικϋσ ϋνταξησ των ΤΠΕ ςτο γλωςςικό μϊθημα Καζψο ην ελδηαθέξνλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο επηθεληξψλεηαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα, δελ καο απαζρνιεί ε ρξήζε ηνπο ζηα πιαίζηα ηεο απνκνλσκέλεο ηερληθήο πξνζέγγηζεο, θαζψο απηή αθνξά ην πεξηερφκελν θαη ηελ παηδαγσγηθή ηνπ καζήκαηνο ηεο πιεξνθνξηθήο. Με ην κάζεκα απηφ, βέβαηα, ζα α- ζρνιεζνχκε ζε απηήλ ηελ εξγαζία, δηεξεπλψληαο φκσο κφλν ηηο δηαζηάζεηο ηνπ πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηελ αλάπηπμε γισζζηθψλ δεμηνηήησλ. Αλαθεξφκαζηε, επνκέλσο, ζηηο άιιεο δχν νπηηθέο (ΣΠΔ σο κέζν ελίζρπζεο ηεο δηδαζθαιίαο θαη ΣΠΔ σο θνξέαο αιιαγήο) νη νπνίεο ζρεηίδνληαη θαη κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο έληαμεο ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα. Απηνί νη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη βξίζθνληαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηηο ζεσξίεο γηα ηε γιψζζα, ηηο ζεσξίεο γηα ηε κάζεζε θαη, επνκέλσο, κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιφγνπο πνπ πξαγκαηψλνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαη ζα παξνπζηαζηνχλ ζε ζπλδπαζκφ κε απηνχο. Αθνινπζψληαο κηα ηζηνξηθνθνηλσληθή πξνζέγγηζε (Collins & Blot, 2003), νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο απαηηήζεηο ηεο εθάζηνηε επνρήο σο πξνο ηα εγγξάκκαηα ππνθείκελα πνπ επηδεηεί ε εμσζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα θη έηζη ζα επηρεηξεζεί θαη κηα ηέηνηα ηζηνξηθή-θνηλσληθή ζχλδεζε. 30

31 Ξεθηλψληαο κε ηελ νπηηθή ησλ ΣΠΔ σο κέζσλ ελίζρπζεο ηεο δηδαζθαιίαο, ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζην γισζζηθφ κάζεκα ινγηζκηθά θιεηζηνχ ηχπνπ, φπσο ηα ινγηζκηθά εμάζθεζεο (drills and practice), πνπ απνηεινχληαη απφ αζθήζεηο δνκηζηηθνχ ηχπνπ (ζπκπιήξσζε θελψλ, εξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο) θαη ηα tutorials, σο πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο (Κνπηζνγηάλλεο 2010β, Pelgrum & Law 2003). Απηά ηα ινγηζκηθά αλαπηχρζεθαλ ζηα φξηα πνπ ζέηνπλ νη παξαδνζηαθνί ιόγνη, θαζψο είραλ σο ζθνπφ ηε δεκηνπξγία γλψζεσλ γηα ηε γισζζηθή δνκή θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο «ζσζηήο γιψζζαο» ζηα ξπζκηζηηθά πιαίζηα πνπ επέβαιαλ απηνί νη ιόγνη. Καζψο νη παξαδνζηαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιφγνη εκπεξηέρνπλ ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξήζεηο γηα ηε κάζεζε, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε κάζεζε πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ επαλάιεςε θαη ηελ επηβξάβεπζε, ηα ινγηζκηθά απηά νπζηαζηηθά σθεινχζαλ κηα ηέηνηα δηαδηθαζία. Έηζη, ζηα πιαίζηα απηά ν ππνινγηζηήο παίξλεη ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ θαη ιεηηνπξγεί σο κηα αζηείξεπηε πεγή αζθήζεσλ θαη εληζρχεη ηε κάζεζε κέζα απφ ηηο αζθήζεηο, ηελ επαλάιεςε θαη ηελ επηβξάβεπζε. Δπηπιένλ, κέζα ζηα πιαίζηα ηεο παξαδνζηαθήο δαζθαινθεληξηθήο πξνζέγγηζεο, νη ΣΠΔ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζπρλά θαη σο επνπηηθφ κέζν. Αλαθέξεηαη ζηε βηβιηνγξαθία (Pelgrum & Law 2003) φηη νη εθπαηδεπηηθνί δεκηνπξγνχλ πνιπκεζηθέο παξνπζηάζεηο ηεο χιεο πνπ έρνπλ λα δηδάμνπλ, ζεσξψληαο φηη ε νπηηθή αλαπαξάζηαζε εληζρχεη ηε κάζεζε. κσο νη καζεηέο παξακέλνπλ παζεηηθνί δέθηεο ηεο γλψζεο θαη νη ΣΠΔ δελ απνδίδνπλ θάπνηα νπζηαζηηθή ελίζρπζε ζην γισζζηθφ κάζεκα, πέξα απφ ηελ νπηηθνπνίεζε ηεο χιεο. Ζ αλάπηπμε ηεο παξαδνζηαθήο γισζζνδηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο, θαη ζπλεπψο ε έληαμε ησλ ΣΠΔ ζηα πιαίζηα απηήο, ζρεηίδνληαη κε ηηο απαηηήζεηο κηαο πεξηζζφηεξν βηνκεραληθήο θνηλσλίαο. Καζψο νη καζεηέο αζθνχληαη ζηηο δνκηζηηθέο αζθήζεηο θαη ζηελ απνκλεκφλεπζε, νπζηαζηηθά αλαπηχζζνπλ κεραληζηηθνχ ηχπνπ δεμηφηεηεο, απαξαίηεηεο γηα ηελ θάιπςε βηνκεραληθνχ ηχπνπ ζέζεσλ εξγαζίαο (Κνπηζνγηάλλεο 2010β). Αξγφηεξα, κε ηελ έιεπζε ησλ επηθνηλσληαθψλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ, νη λέεο ηερλνινγίεο άξρηζαλ λα ιακβάλνπλ έλα λέν ξφιν κέζα ζην γισζζηθφ κάζεκα. Γελ απνηεινχλ πιένλ έλα απιφ ππνζηεξηθηηθφ κέζν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απνζπαζκαηηθά αιιά ρξεζηκνπνηνχληαη ιεηηνπξγηθά σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο. Έηζη, αξρίδνπλ λα εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα ινγηζκηθά επξείαο ρξήζεο, φπσο είλαη ην Πξφγξακκα Δπεμεξγαζίαο Κεηκέλνπ (ΠΔΚ ζην εμήο) θαη ην Πξνγξάκκαηα Παξνπζηάζεσλ. Μάιηζηα, ηα ΠΔΚ σθεινχλ θαη ηελ αληίιεςε ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο, 31

32 θαζψο πξνζθέξνπλ ηελ επρέξεηα ηεο εχθνιεο επεμεξγαζίαο θαη δηφξζσζεο ησλ θεηκέλσλ. Δπηπιένλ, κε ηελ έιεπζε ηνπ δηαδηθηχνπ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, νη λέεο ηερλνινγίεο πξνζθέξνπλ απζεληηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο θαη δεκνζίεπζεο. Ζ κάζεζε, ζηα πιαίζηα πιένλ ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ θαη ηνπ θνηλσληθνχ θνλζηξνπθηηβηζκνχ, αληηκεησπίδεηαη σο κηα παξαγσγηθή δηαδηθαζία φπνπ νη καζεηέο «καζαίλνπλ θάλνληαο» (learning by doing). Έηζη, κέζσ ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ θαη ηεο κεζφδνπ project, νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο λέεο ηερλνινγίεο σο έλα πεξηβάιινλ πνπ ηνπο βνεζά λα εξεπλνχλ, λα δεκηνπξγνχλ θαη λα ζπλεξγάδνληαη. Δθηφο απφ ηα ινγηζκηθά «γξαθείνπ», ρξεζηκνπνηνχληαη ζην ίδην πιαίζην θαη θάπνηα ινγηζκηθά αλνηρηνχ ηχπνπ (Κνπηζνγηάλλεο, 2010β), φπσο είλαη ηα ζψκαηα θεηκέλσλ, ηα ειεθηξνληθά ιεμηθά ή εηδηθά δηακνξθσκέλα πεξηβάιινληα φπσο ην Daedalus (Butler, 2001). Οη καζεηέο δηεξεπλνχλ ην γισζζηθφ πιηθφ θαη ζπλεξγάδνληαη κεηαμχ ηνπο, ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ θείκελα, λα ιάβνπλ αλαηξνθνδφηεζε θαη ηειηθψο, λα δεκνζηεχζνπλ ηε δνπιεηά ηνπο. πσο αλαθέξζεθε θαη ζην θεθάιαην 3 ηεο παξνχζαο ελφηεηαο, νη επηθνηλσληαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη δεκηνπξγήζεθαλ, γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο θνηλσλίαο. Έηζη, νη καζεηέο πξέπεη λα αλαπηχμνπλ δεκηνπξγηθφηεηα, ζπλεξγαζία, ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο ζε δηάθνξεο πεξηζηάζεηο. Απηέο νη δεμηφηεηεο ζπλδένληαη κε ηηο λένπ είδνπο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ εκθαλίδνληαη ζηα πιαίζηα ησλ δηαθφξσλ ππεξεζηψλ. Μέζσ ηεο ιεηηνπξγηθήο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ, δεκηνπξγνχληαη ππνθείκελα κε ςεθηαθφ γξακκαηηζκφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο παξαπάλσ δεμηφηεηεο, ψζηε λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο λέεο απαηηήζεηο. ήκεξα, κε ηελ έιεπζε ηνπ 21 νπ αηψλα θαη κε ηελ επξχηαηε πιένλ δηάδνζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηδηαίηεξα ηνπ δηαδηθηχνπ, δεκηνπξγήζεθαλ θαη λέα επηθνηλσληαθά θαη θεηκεληθά δεδνκέλα πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία. Έηζη, νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη πιένλ σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ηα νπνία γίλνληαη θαη θνξείο αιιαγήο ησλ γισζζηθψλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ εμαηηίαο ησλ λέσλ δεδνκέλσλ πνπ έρνπλ θέξεη. Σν ζρνιείν γεληθφηεξα θαη ην γισζζηθφ κάζεκα εηδηθφηεξα, ζέινληαο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο λέεο απαηηήζεηο, ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ ιεγφκελνπ Νένπ Γξακκαηηζκνύ (Knobel & Lankshear, 2007), ζε ζπλδπαζκφ πάληα κε ηνλ θιαζηθφ γξακκαηηζκφ. Οη απαηηήζεηο ηνπ Νένπ Γξακκαηηζκνχ θέξλνπλ αιιαγέο ζην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο (δηδαθηηθφο άμνλαο) αιιά θαη ζηνλ ηξφπν πνπ πξαγκαηψλεηαη (ξπζκηζηηθφο άμνλαο). 32

33 Χο πξνο ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, θαίλεηαη πσο νξηζκέλεο γισζζηθέο έλλνηεο, φπσο απηή ηνπ θεηκέλνπ, έρνπλ αιιάμεη πεξηερφκελν, ψζηε λα κηιάκε γηα κηα λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Ήδε κε ηελ ρξήζε ησλ ΠΔΚ θαη ηδηαίηεξα κε ηελ έιεπζε ησλ δηαδηθηπαθψλ θεηκέλσλ, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα νη ηζηνζειίδεο, ηα θείκελα παχνπλ λα έρνπλ γξακκηθφ ραξαθηήξα αιιά αλαπηχζζνληαη ζην ρψξν, σο πνιπεπίπεδα θαη πνιπηξνπηθά. Αλαθέξνληαη σο πνιπεπίπεδα εμαηηίαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ππεξθεηκέλνπ πνπ θηλεί ηελ αλάγλσζε ζην ρψξν. Αλαθέξνληαη σο πνιπηξνπηθά δηφηη απνηεινχληαη απφ πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο (γιψζζα, εηθφλα, ήρνο, βίληεν, δηαγξάκκαηα), κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπίδνληαη σο θείκελν αθφκα θαη ηα βίληεν. Ζ λεφηεξε απηή νπηηθή, επεξεαζκέλε απφ ην γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, έρεη σο δεηνχκελν ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο γξακκαηηθήο πνπ ζα κπνξεί λα αλαιχεη ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηέηνησλ θεηκέλσλ θαη επνκέλσο ζηνρεχεη ζηελ θξηηηθή επίγλσζε ηνπ ξφινπ θάζε ζεκεησηηθνχ πφξνπ θαηά ηελ παξαγσγή λνήκαηνο (Kress, 2010). Πέξα απφ ηελ αιιαγή ηεο δνκήο ησλ θεηκέλσλ (απφ γξακκηθά ζε πνιπεπίπεδα θαη απφ κνλνηξνπηθά ζε πνιπηξνπηθά), έρνπλ εκθαληζηεί θαη λέα ςεθηαθά θεηκεληθά είδε, φπσο είλαη ην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν, νη ειεθηξνληθέο παξνπζηάζεηο, ην η- ζηνιφγην (blog) ή ην wiki. Δηδηθφηεξα, ηα δχν ηειεπηαία θεηκεληθά είδε απνηεινχλ έθθαλζε ηνπ ιεγφκελνπ Web 2.0, πνπ πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ρξήζηεοαλαγλψζηεο λα δεκνζηεχζνπλ κε επθνιία νηηδήπνηε ζην δηαδίθηπν κε άκεζε αλαηξνθνδφηεζε απφ άιινπο αλαγλψζηεο ή ζπγγξαθή απφ θνηλνχ (γηα ηα wikis). Οπζηαζηηθά, κέζσ απηψλ ησλ δπλαηνηήησλ, έρεη αιιάμεη ε έλλνηα ηνπ θεηκέλνπ σο πξντφληνο πξνζσπηθήο δεκηνπξγίαο, θαζψο ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα γίλεη άκεζα ζπγγξαθέαο θαη ε αλαηξνθνδφηεζε, πνπ έιεηπε απφ ην γξαπηφ ιφγν, πιένλ έξρεηαη ζην πξνζθήλην. πσο αλαθέξνπλ θαη νη Knobel & Lankshear (2007), δελ κπνξεί λα ππάξρεη θάπνην θείκελν-πξφηππν γηα ηα δηάθνξα θείκελα, θαζψο ε πβξηδνπνίεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ απνηειεί πιένλ ηνλ θαλφλα. Αθφκα, αλαθέξνπλ θαη θάπνηεο αιιαγέο πνπ έρεη θέξεη ζηελ θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα ην Web 2.0 θαη απνηεινχλ κέξνο ηνπ Νένπ Γξακκαηηζκνχ, φπσο είλαη ε ζπιινγηθή ζπκκεηνρή ζηε ζπγγξαθή έλαληη ηεο αηνκηθήο δεκνζίεπζεο, ε ζπλεξγαζία θαη φρη ν αληαγσληζκφο θαη ε θαηλνηνκία θαη ε επαλαζηαηηθφηεηα έλαληη ηεο ζηαζεξφηεηαο. Μάιηζηα, αλαθεξφκελνη ζηε ζπγγξαθή ελφο θεηκέλνπ σο ζπιινγηθή δξαζηεξηφηεηα, αλαδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε ηεο «δηαλεκεκέλεο εμεηδίθεπζεο» θαη ηεο «ζπιινγηθήο λνεκνζύλεο». 33

34 Δθηφο φκσο απφ ην επίπεδν ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, ν Νένο Γξακκαηηζκφο απαηηεί θαη ηελ αλάπηπμε λέσλ δεμηνηήησλ. Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα αλαδήηεζεο πεγψλ ζην δηαδίθηπν ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θξηηηθή αλάγλσζε ησλ πεγψλ απηψλ. Αλαιχνληαο πεξηζζφηεξν απηήλ ηελ ηθαλφηεηα, νη Leu et al. (2004) ζεσξνχλ πσο ν Νένο Γξακκαηηζκφο αθνξά ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ θαη άιισλ ΣΠΔ γηα ηελ αλαγλψξηζε εξσηεκάησλ, ηνλ εληνπηζκφ πιεξνθνξηψλ, ηελ θξηηηθή αμηνιφγεζε ηεο ρξεζηκφηεηαο ησλ πιεξνθνξηψλ, ηε ζχλζεζε απηψλ γηα ηελ απάληεζε ησλ εξσηεκάησλ θαη ηειηθά ηελ δηάδνζε ησλ απαληήζεσλ ζε άιινπο. Έλα αθφκα δεηνχκελν είλαη θαη ε ζπλεξγαζία πιένλ ζε έλα παγθφζκην επίπεδν. ήκεξα, ζηελ θνηλσλία ηεο γλψζεο, πξσηαξρηθή ηθαλφηεηα απνηειεί ε κάζεζε ηνπ πώο καζαίλεηο (learn how to learn) (Cope & Kalantzis, 2000), θαζψο ε δηα βίνπ κάζεζε απνηειεί δεηνχκελν ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηθαλφηεηα γηα δεκηνπξγηθή θαη θαηλνηφκν ζθέςε, γηα ζπλεξγαηηθφηεηα θαη γηα επρέξεηα επηθνηλσλίαο. Οη αιιαγέο απηέο ζηελ θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ζηηο απαηηήζεηο γηα λέεο δεμηφηεηεο αθνξνχλ άκεζα θαη ην πψο αληηκεησπίδεηαη ε δηδαζθαιία θαη ε κάζεζε, νη ξφινη ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ε θχζε ηνπ ζρνιείνπ. χκθσλα κε ηνπο Pelgrum & Law (2003), ε επηηπρεκέλε ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ απαηηεί αιιαγέο ζηελ έλλνηα ηεο δηδαζθαιίαο, θαζψο δελ ζα πξέπεη λα θηλείηαη ζην πεξηερφκελν αιιά ζηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Ζ κάζεζε, αθνινπζψληαο θπξίσο αληηιήςεηο ηνπ θνηλσληθνχ θνλζηξνπθηηβηζκνχ, δελ αληηκεησπίδεηαη σο έλα αηνκηθφ εγρείξεκα αιιά σο ζπιινγηθή πξνζπάζεηα, θαη δελ αθνξά ηελ αλαπαξαγσγή ήδε ππάξρνπζαο γλψζεο αιιά ηελ παξαγσγή λέαο γλψζεο. ρεηηθά κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, παχνπλ λα έρνπλ ηελ απφιπηε θπξηαξρία ηεο γλψζεο θαη γίλνληαη βνεζνί θαη ζπλ-καζεηέο. Οη καζεηέο δελ είλαη παζεηηθνί δέθηεο γλψζεο αιιά εκπιέθνληαη ζηε κάζεζε, ιχλνληαο πξνβιήκαηα θαη παξάγνληαο λέα γλψζε. Σειηθψο, ηα ζρνιεία γίλνληαη νξγαληζκνί κάζεζεο (learning organizations) πνπ πξνεηνηκάδνπλ ηα παηδηά γηα ηε δσή ζηνλ 21 ν αηψλα, ζε κηα παγθφζκηα νηθνλνκία πνπ βαζίδεηαη ζηε γλψζε (knowledge based economy). πσο έγηλε θαλεξφ απφ ηελ παξαπάλσ αλαδξνκή ζηνπο ηξφπνπο εηζαγσγήο ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα, νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ πξαγκαηψλνληαη δίλνπλ ζπγθεθξηκέλα πεξηζψξηα ζηνπο ηξφπνπο έληαμεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Βέβαηα, νξηζκέλνη ιόγνη, φπσο νη θεηκελνθεληξηθνί, δελ θάλνπλ θάπνηα άκεζε ζχλδεζε κε ην πψο ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νη ΣΠΔ ζηα πιαίζηά ηνπο. Γη απηφ ην ιφγν, ζηελ παξνχζα εξγαζία νη γισζζνδηδαθηηθνί ιφγνη ζα ζπζρεηηζηνχλ κε ηνπο ιόγνπο 34

35 ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, δειαδή κε ηηο δηάθνξεο νπηηθέο γχξσ απφ ηνπο ηξφπνπο έληαμεο ησλ ΣΠΔ ζηε δηδαζθαιία. ηελ επφκελε ππνελφηεηα ζα παξνπζηαζηνχλ νη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο ψζηε λα θαλεί αλαιπηηθφηεξα ν ηξφπνο κε ηνλ ν- πνίν δηαιέγνληαη νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη θαη νη ιόγνη ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο αιιά θαη πψο ζπλδπάδεηαη ην εχξνο θαη ν ζθνπφο έληαμεο ησλ ΣΠΔ κε ηνλ ηξφπν έληαμεο ηνπο ζην γισζζηθφ κάζεκα Λόγοι τεχνολογικόσ ενςωμϊτωςησ Ζ παξνχζα εξγαζία, θηλνχκελε ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο, ζεσξεί πσο νη νπηηθέο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ (θεθ ) νπζηαζηηθά απνηεινχλ μερσξηζηνχο ιόγνπο γχξσ απφ ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα. Οη ιόγνη απηνί ζα απνθαιεζηνχλ ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, θαζψο αθνξνχλ κηα θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλε φςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο γχξσ απφ ην δήηεκα ηεο έληαμεο ησλ ηερλνινγηψλ ζην ζρνιείν, γεληθφηεξα, θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα, εηδηθφηεξα. πσο αλαδείρζεθε απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο ζην ππνθεθάιαην 4.1., νπζηαζηηθά ππάξρνπλ ηξεηο νπηηθέο πνπ αθνξνχλ ην εχξνο έληαμεο ησλ ΣΠΔ (βι. πίλαθα 2). κσο νη ηαμηλνκήζεηο ζην θεθ αθνξνχζαλ κφλν ην εχξνο έληαμεο ησλ ΣΠΔ ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ρσξίο λα γίλεηαη θάπνηα ζχλδεζε κε ην είδνο ρξήζεο ζην γισζζηθφ κάζεκα θαη ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο, φπσο παξνπζηάζηεθε ζην θεθ Παξφιν, ινηπφλ, πνπ νη ηαμηλνκήζεηο πνπ παξαηέζεθαλ ζπζρεηίδνπλ ηηο δηάθνξεο νπηηθέο κε θνηλσληθννηθνλνκηθέο παξακέηξνπο, δελ πξνρσξνχλ ζην ζπζρεηηζκφ κε ην ίδην ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ηνπο ιόγνπο πνπ ην δηαπεξλνχλ. ηελ παξνχζα εξγαζία ε αλαθνξά ζε ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο επηδηψθεη λα ζπλδέζεη ην εχξνο θαη ηνπο ηξφπνπο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο πνπ πξαγκαηψλνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα. Καζψο, ινηπφλ, ζηε βηβιηνγξαθία εληνπίζηεθαλ ηξεηο νπηηθέο γηα ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ, νπζηαζηηθά ππάξρνπλ θαη ηξεηο ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο. ηελ παξνχζα εξγαζία, νη ιόγνη απηνί ζα νλνκαζηνχλ: ηερληθόο ιόγνο, εληζρπηηθόο ιόγνο θαη ιόγνο ηεο αιιαγήο. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη κηα ζπλνπηηθή πεξηγξαθή ηνπ θαζελφο, ρξεζηκνπνηψληαο παξάιιεια θαη ηηο έλλνηεο ηνπ δηδαθηηθνχ θαη ξπζκηζηηθνχ άμνλα. Ο ηερληθόο ιόγνο αθνξά ηελ απνκνλσκέλε εηζαγσγή ησλ ππνινγηζηψλ σο δηδαθηηθφ αληηθείκελν. Ο δηδαθηηθφο άμνλαο ηνπ καζήκαηνο ηεο πιεξνθνξηθήο ζπλή- 35

36 ζσο πεξηιακβάλεη αληηθείκελα άζρεηα κε ην γισζζηθφ κάζεκα, φπσο είλαη ν πξνγξακκαηηζκφο, ε θαηαζθεπή ηζηνζειίδσλ θαη άιιεο ηερληθέο θπξίσο γλψζεηο. θνπφο απηήο ηεο πξνζέγγηζεο, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, είλαη ε δεκηνπξγία επαγγεικαηηψλ ζηηο λέεο ηερλνινγίεο κε εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο. Βέβαηα, είλαη πηζαλή ε ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο ηεο πιεξνθνξηθήο κε ην γισζζηθφ κάζεκα ζηα πιαίζηα ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο ή ζηελ πεξίπησζε πνπ θαηά ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο αλαπηχζζνληαη γισζζηθέο δεμηφηεηεο, φπσο απηέο ηεο α- λαδήηεζεο πεγψλ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φκσο φηη δελ είλαη απαξαίηεηε πάληα ε χ- παξμε ελφο απνκνλσκέλνπ καζήκαηνο πιεξνθνξηθήο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηερληθψλ δεμηνηήησλ, θαζψο απηέο κπνξεί λα αλαπηχζζνληαη ζε αξρηθά ζηάδηα θαη ζην ίδην ην γισζζηθφ κάζεκα. ζνλ αθνξά ηνλ ξπζκηζηηθφ άμνλα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο πιεξνθνξηθήο, κπνξεί λα απνηειείηαη απφ πξαθηηθέο παξαδνζηαθνχ ηχπνπ, φπσο ε παζεηηθή θαη ζεσξεηηθή εθκάζεζε ηερληθψλ ζεκάησλ, κε ην δάζθαιν θαη ην βηβιίν θαηφρνπο ηεο γλψζεο, είηε πεξηζζφηεξν επηθνηλσληαθνχ ηχπνπ, φπσο ε πξαθηηθή εμάζθεζε θαη κάζεζε κέζσ ηεο ρξήζεο. Βέβαηα, ζηελ παξνχζα εξγαζία δελ ζα κειεηεζνχλ πξαγκαηψζεηο ηνπ καζήκαηνο ηεο πιεξνθνξηθήο, θαη δελ καο αθνξά ηδηαίηεξα ν ξπζκηζηηθφο ηνπο άμνλαο. Ο εληζρπηηθόο ιόγνο αθνξά ηε δηδαζθαιία ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ΣΠΔ κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηεο κάζεζεο ζην γισζζηθφ κάζεκα, ρσξίο φκσο λα αιιάδεη ην πεξηερφκελν ηνπ. Δπνκέλσο, νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο νξίδνπλ θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα εηζαρζνχλ νη λέεο ηερλνινγίεο. Γη απηφ ην ιφγν κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα δχν ππφιφγνπο (subdiscourses): ηνλ παξαδνζηαθό ππό-ιόγν θαη ηνλ ιεηηνπξγηθό ππό-ιόγν. Ο παξαδνζηαθόο ππό-ιόγνο αθνξά ηελ έληαμε ησλ ΣΠΔ σο επνπηηθψλ κέζσλ κε απνθιεηζηηθή ρξήζε κφλν απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ή κε ρξήζε ινγηζκηθψλ θιεηζηνχ ηχπνπ, κε ηνπο παξαδνζηαθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο, φπσο παξνπζηάζηεθαλ ζην θεθάιαην 3, λα πξαγκαηψλνληαη ζην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. ηελ πεξίπησζε απηή, ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ είλαη πεξηζηαζηαθή ρσξίο λα ππάξρεη θάπνηνο ηδηαίηεξνο εθπαηδεπηηθφο ζρεδηαζκφο. Αληίζεηα, ν ιεηηνπξγηθόο ππό-ιόγνο, αθνξά ηε ιεηηνπξγηθή έληαμε ησλ ΣΠΔ σο πεξηβαιιφλησλ εξγαζίαο κε ηε ρξήζε ινγηζκηθψλ γξαθείνπ (ΠΔΚ θαη Πξνγξακκάησλ Παξνπζίαζεο), αλνηρηψλ ινγηζκηθψλ (ζψκαηα θεηκέλσλ θ.ά.) θαη ηνπ δηαδηθηχνπ (σο πεγήο πιεξνθφξεζεο, έξεπλαο θαη δεκνζίεπζεο). Οη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ ην ξπζκηζηηθφ θαη δηδα- 36

37 θηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο είλαη νη επηθνηλσληαθνί κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε κάζεζε κέζσ ηεο θπζηθήο εκπινθήο. Ο παξαδνζηαθόο ππό-ιόγνο θαη ν ιεηηνπξγηθόο ππό-ιόγνο είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθνί, θαζψο νη ππνθείκελνη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ ηνπο δηαπεξλνχλ είλαη θαη απηνί δηαθνξεηηθνί. Δθβάιινπλ ζε ηειείσο δηαθνξεηηθέο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο θαη νη λέεο ηερλνινγίεο ρξεζηκνπνηνχληαη κε πνιχ δηαθνξεηηθφ ηξφπν. κσο, δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο δχν μερσξηζηνί ιόγνη, θαζψο νη λέεο ηερλνινγίεο νπζηαζηηθά ε- ληάζζνληαη θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο γηα λα εληζρχζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο η- ζρχνπζεο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο. ίγνπξα ν ιεηηνπξγηθφο ππφ-ιφγνο, ζε αληίζεζε κε ηνλ παξαδνζηαθφ, είλαη πην πξσηνπνξηαθφο θαη ζα κπνξνχζε λα απνηειεί δεηνχκελν απφ ηα ζεκεξηλά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, θαζψο ζπλδέεηαη, ελ κέξεη, κε ηε ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο, κηαο θαη νη καζεηέο καζαίλνπλ πψο λα ρεηξίδνληαη ιεηηνπξγηθά ηηο λέεο ηερλνινγίεο. κσο δελ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηε λέα επηθνηλσληαθή θαη θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη νη ΣΠΔ θαη παξακέλεη ζην επίπεδν ηνπ ηζρχνληνο. Σελ έιιεηςε απηή θαιχπηεη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο πνπ αληηκεησπίδεη ηηο ΣΠΔ σο κέζν αιιαγήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη αλαγλσξίδεη ηα λέα επηθνηλσληαθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά δεδνκέλα πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη θαζψο θαη ηηο λέεο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχλ. Οη λέεο ηερλνινγίεο εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ επεξεάδεη άκεζα ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. ην δηδαθηηθφ άμνλα, αιιάδνπλ έλλνηεο φπσο ε γιψζζα, πνπ αληηκεησπίδεηαη σο έλα κέξνο ηεο ζχλζεηεο ζεκεησηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο κε έκθαζε ζηελ πνιπηξνπηθφηεηα, θαη ηα θείκελα, ηα νπνία ζεσξνχληαη πνιπεπίπεδα θαη πνιπηξνπηθά. Απφ ηελ άιιε, ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο αιιάδεη θαη απηφο, θαζψο απαηηείηαη ε δεκηνπξγία λέσλ δεμηνηήησλ (π.ρ. παγθφζκηαο ζπλεξγαζίαο, αλαδήηεζεο πεγψλ) κέζσ κηαο λέαο παηδαγσγηθήο. Έηζη, νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ ην γισζζηθφ κάζεκα είλαη νη ιόγνη ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαη νη θξηηηθνί ιόγνη. Σειηθά, ε πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο θέξλεη θαη ηελ αιιαγή ηεο ίδηαο ηεο εθπαίδεπζεο κε ζθνπφ νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ ηηο δεμηφηεηεο ηνπ 21 νπ αηψλα. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο ζπλνπηηθφο πίλαθαο ησλ ιόγσλ ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο κε ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ θαζελφο, ζπζρεηίδνληαο ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο κε ηνλ ηξφπν έληαμεο ησλ ΣΠΔ. ηελ πεξίπησζε ηνπ ηερληθνχ ιόγνπ, δίλνληαη θαη νη δχν δπλαηφηεηεο πξαγκάησζεο (πεξηζζφηεξν παξαδνζηαθή/πεξηζζφηεξν 37

38 επηθνηλσληαθή). Αθνινπζεί κηα ζρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ζρέζεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ κε ηνπο δχν άμνλεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο ζηνλ εθάζηνηε ιόγν. 38

39 Δύξνο θαη ζθνπόο έληαμεο ΣΠΔ ζην Π.. Γιώζζα [δηδαθηηθφο άμνλαο] Θεσξία Μάζεζεο [ξπζκηζηηθφο άμνλαο] Γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη ΣΔΥΝΙΚΟ ΛΟΓΟ ΔΝΙΥΤΣΙΚΟ ΛΟΓΟ ΠΑΡΑΓΟΗΑΚΟ Τπφ-ΛΟΓΟ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΚΟ Τπφ-ΛΟΓΟ Aπνκνλσκέλε Δλίζρπζε Μάζεζεο Δλίζρπζε Μάζεζεο δηδαζθαιία (επθαηξηαθή ρξήζε) (θαζεκεξηλή ρξήζε) πλήζσο δελ ζρεηίδεηαηεκέλε ε ρξήζε, επηθνηλσληαθά ηνπνζε- Χο Γνκή Φπζηθή Μάζεζε Κνλζηξνπθηηβηζκφο/θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβη- πκπεξηθνξηζκφο ή πκπεξηθνξηζκφο Μάζεζε κέζσ Υξήζεο ζκφο Παξαδνζηαθνί ιφγνη Δπηθνηλσληαθνί ιφγνη ΛΟΓΟ ΣΗ ΑΛΛΑΓΗ Αιιαγή ηνπ Π.. εκεησηηθνί πφξνη, θνξέαο ηδενινγίαο Φπζηθή θαη ζπλεξγαηηθή Μάζεζε Κνλζηξνπθηηβηζκφο/θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο Κξηηηθνί ιφγνη, ιφγνη ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ ΣΠΔ Χο αληηθείκελν δηδαζθαιίαο Τπνινγηζηήο σο δάζθαινο ή επνπηηθφ κέζν Χο πεξηβάιινλ εξγαζίαο, έξεπλαο θαη δεκνζίεπζεο Χο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ/θνξέαο αιιαγήο Μαζεηήο σο Τπνθείκελν Ρόινο δαζθάινπ Δλεξγεηηθφο/παζεηηθφο κε εμεηδίθεπζε ζηηο ΣΠΔ Κάηνρνο γλψζεο/ πλεξγάηεο Παζεηηθφο δέθηεο κάζεζεο, κεραληζηηθέο Δλεξγφο, εξεπλεηήο, δεκηνπξγη- Δλεξγφο, εξεπλεηήο, ζπλεξγάηεο, δεμηφηεηεο θφο δεκηνπξγηθφο Κάηνρνο θαη κεηαδφηεο ηεο γλψζεο πλεξγάηεο θαη νδεγφο πλ-καζεηήο θαη ζπλεξγάηεο Πίνακασ 4. Λόγοι τεχνολογικήσ ενςωμάτωςησ 39

40 Τεχνικόσ Λόγοσ Ενιςχυτικόσ λόγοσ Λόγοσ τησ αλλαγήσ ΣΠΕ ΣΠΕ ΣΠΕ Διδακτικό register Ρυκμιςτικό register Διδακτικό register Ρυκμιςτικό register Διδακτικό register Ρυκμιςτικό register τον τεχνικό λόγο, οι νζεσ τεχνολογίεσ ε- ντάςςονται ωσ αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο. Είναι δυνατόν να ςυςχετίηεται ο διδακτικόσ και ρυκμιςτικόσ άξονασ του μακιματοσ των ΣΠΕ με το διδακτικό και ρυκμιςτικό άξονα του γλωςςικοφ μακιματοσ ςε περίπτωςθ που αναπτφςςονται γλωςςικζσ δεξιότθτεσ ςτο μάκθμα των ΣΠΕ. τον ενιςχυτικό λόγο, το πϊσ κα ενταχκοφν οι νζεσ τεχνολογίεσ εξαρτάται από τον ι- ςχφοντα διδακτικό και ρυκμιςτικό άξονα του γλωςςικοφ μακιματοσ. το λόγο τθσ αλλαγισ οι ΣΠΕ εντάςςονται ωσ μζςα πρακτικισ γραμματιςμοφ και ε- πθρεάηουν άμεςα το διδακτικό και ρυκμιςτικό άξονα του γλωςςικοφ μακιματοσ 40

41 Οπζηαζηηθά νη ηξεηο απηνί ιόγνη δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ηνπο σο πξνο ην εχξνο ηεο εζηίαζεο, κε ην ιόγν ηεο αιιαγήο λα είλαη ν πην επξχο. κσο, ν ιόγνο ηεο αιιαγήο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θαη ησλ άιισλ δχν θαη γη απηφ ζεσξείηαη πσο νπζηαζηηθά ηνπο εκπεξηέρεη. Γηα παξάδεηγκα, δελ κπνξεί έλαο καζεηήο λα ρξεζηκνπνηήζεη ιεηηνπξγηθά ηηο ΣΠΔ αλ δελ θαηέρεη βαζηθέο ηερληθέο γλψζεηο, θαη ν εληζρπηηθφο ιόγνο πξέπεη λα πεξηέρεη ηνλ ηερληθφ. Αληίζηνηρα, νη ΣΠΔ δελ κπνξνχλ λα είλαη θνξείο αιιαγήο αλ νη καζεηέο δελ γλσξίδνπλ λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ ιεηηνπξγηθά θαη έηζη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο εκπεξηέρεη ηνλ εληζρπηηθφ. Οη ιόγνη απηνί δελ πεξηκέλνπκε λα εκθαλίδνληαη απηφλνκνη, έηζη αθξηβψο φ- πσο παξνπζηάζηεθαλ ζηα ζρεδηαγξάκκαηα. Αληηζέησο, αλακελφκελε είλαη ε πβξηδηθφηεηα θαη ε δηαινγηθόηεηα (Fairclough, 2005). Δπηπιένλ, πξέπεη λα γλσξίδνπκε πσο κπνξεί λα ππάξρνπλ επηθαλεηαθέο πξαγκαηψζεηο απηψλ ησλ ιφγσλ. Γηα παξάδεηγκα, αλ νη λέεο ηερλνινγίεο επεξεάδνπλ κφλν ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη φρη ην ξπζκηζηηθφ (ην αληίζηξνθν είλαη ιηγφηεξν αλακελφκελν), ηφηε έρνπκε κφλν κηα επηθαλεηαθή επηξξνή απφ ην ιφγν ηεο αιιαγήο. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα βξίζθεηαη ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Παξφηη ε έλλνηα ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο βξίζθεηαη ζηε δηδαθηέα χιε ηεο Α Γπκλαζίνπ, επνκέλσο παξαηεξείηαη κηα αιιαγή ζην δηδαθηηθφ άμνλα εμαηηίαο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, δελ παξαηεξείηαη θάπνηα αιιαγή ζην ξπζκηζηηθφ άμνλα, θαζψο δηδάζθεηαη κε ηειείσο παξαδνζηαθφ ηξφπν (Κνπηζνγηάλλεο ππφ δεκνζίεπζε). Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο ελψ ζην δηδαθηηθφ άμνλα πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο κε ζηνηρεία απφ ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο παξακέλεη ζηα πιαίζηα ηνπ παξαδνζηαθνχ ιόγνπ. Οπζηαζηηθά, ινηπφλ, ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο είλαη απηφο πνπ νξίδεη ην ραξαθηήξα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη φρη ηφζν ην πεξηερφκελφ ηνπ. 5. Είδη προγραμμάτων ςπουδών Καζψο ηα θείκελα ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ ζα απνηειέζνπλ ην θπξηφηεξν αληηθείκελν ηεο έξεπλαο, είλαη απαξαίηεην λα γίλεη κηα αλαθνξά ζηα είδε ηνπο θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηακνξθψλνληαη. 41

42 χκθσλα κε ηνπο Γελδξηλνχ θαη Ξσρέιιε (1999), έλα curriculum, φπσο αλαθέξεηαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ην πξφγξακκα ζπνπδψλ, «δίλεη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη γεληθά νξίδεη άκεζα ή έκκεζα αθελόο ην πεξηερόκελν ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο (δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο) θαη αθεηέξνπ ηηο αλαηξνθνδνηηθέο δηαδηθαζίεο (αμηνιόγεζε)». Δπνκέλσο, έλα πξφγξακκα ζπνπδψλ πεξηγξάθεη ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ πξέπεη λα απνθηήζνπλ ζε θάζε ζρνιηθφ έηνο ή ζηάδην νη καζεηέο, δειαδή ην δηδαθηηθφ άμνλα, θαζψο θαη ηνλ ηξφπν αλάπηπμήο ηνπο, δειαδή ηνλ ξπζκηζηηθφ άμνλα. χκθσλα κε ην ίδην άξζξν, ππάξρνπλ δηάθνξα είδε curriculum. Αλάινγα κε ηα πεξηζψξηα πξσηνβνπιίαο πνπ δίλνληαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ δηαρσξίδνληαη ζε θιεηζηά θαη αλνηρηά (Βξεηηφο & Καςάιεο, 1999). Σα θιεηζηά πξνγξάκκαηα ζπνπδώλ ζπλήζσο εκθαλίδνληαη ζε πεξηζζφηεξν ζπγθεληξσηηθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα φπνπ ν απφιπηνο έιεγρνο ηεο εθπαίδεπζεο βξίζθεηαη ζην επίζεκν πεδίν αλαπιαηζίσζεο (Bernstein, 1996), δειαδή ζε θάπνηνλ επίζεκν θνξέα. Έλα θιεηζηφ πξφγξακκα ζπνπδψλ παξέρεη ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, είλαη ηδηαίηεξα ιεπηνκεξέο σο πξνο ηελ χιε πνπ πξέπεη λα δηδαρζεί θαη πνιιέο θνξέο ζπλνδεχεηαη απφ θάπνην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην ην νπνίν θαη αθνινπζνχλ ππνρξεσηηθά φια ηα ζρνιεία. Σα φξηα πξσηνβνπιίαο (agency) ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη πεξηνξηζκέλα, θαζψο δελ κπνξεί λα μεθχγεη απφ ηηο νδεγίεο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη απφ ην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην. Χο πιενλέθηεκα απηνχ ηνπ είδνπο curriculum ζεσξείηαη ε νκνηνκνξθία ζηελ παξερφκελε εθπαίδεπζε, θαζψο φια ηα ζρνιεία δηδάζθνπλ επαθξηβψο ηα ίδηα αληηθείκελα θαη ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ γίλεηαη πην εχθνιε. Χο κεηνλέθηεκα φκσο αλαθέξεηαη ν πεξηνξηζκφο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, έηζη ψζηε πνιιέο θνξέο ην κάζεκα λα παίξλεη ηε κνξθή απιήο δηεθπεξαίσζεο ηεο δηδαθηέαο χιεο. Απφ ηελ άιιε, έλα αλνηρηό πξόγξακκα ζπνπδώλ αθήλεη κεγαιχηεξα φξηα ε- ιεπζεξίαο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ κε ηε δεκηνπξγηθή ηνπ πξσηνβνπιία (agency) λα παίδεη κεγάιν ξφιν. Σέηνηνπ είδνπο πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ πξνηηκψληαη απφ ηα απνθεληξσηηθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, φπνπ θπξίσο ην παηδαγσγηθφ πεδίν αλαπιαηζίσζεο (Bernstein, 1996), δειαδή ην θάζε ζρνιείν, ξπζκίδεη ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ δηδαθηέα χιε πνπ παξέρνπλ είλαη ιηγφηεξν θαηεπζπληηθή θαη, θαζψο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ παξέρεηαη θάπνην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην απφ ην ππνπξγείν, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηελ επζχλε ζπιινγήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη. Έηζη, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ, δηακνξθψλεηαη εθ λένπ ην 42

43 δηδαθηηθφ πιηθφ ψζηε λα είλαη πάληα επηθαηξνπνηεκέλν. Απνηέιεζκα ελφο αλνηρηνχ curriculum είλαη ε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ ζρνιείσλ, θπξίσο σο πξνο ηηο γλψζεηο γηα ηνλ θφζκν πνπ παξέρεη ην γισζζηθφ κάζεκα. Αλάινγα κε ηηο πεγέο πνπ επηιέγεη ν θάζε εθπαηδεπηηθφο θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ νξγαλψλεη, ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κπνξεί λα δηαθέξεη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ζρνιείν ζε ζρνιείν. κσο, απηή ε επειημία ζεσξείηαη πιένλ πιενλέθηεκα, γηαηί πξνσζείηαη ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία, παξφιν πνπ ν θεληξηθφο έιεγρνο θαη ε αμηνιφγεζε θαζίζηαληαη δπζθνιφηεξνη. ζνλ αθνξά ηε δφκεζε ελφο πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ππάξρνπλ δχν εηδψλ curriculum: ηα πιηθνθεληξηθά θαη ηα ζηνρνθεληξηθά (Γελδξηλνχ & Ξσρέιιεο, 1999). Σα πιηθνθεληξηθά curriculum επηθεληξψλνληαη ζην πεξηερφκελν θαη επνκέλσο ζην ηη ζα πξέπεη λα γλσξίδεη ν καζεηήο. ε απηά ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ δίλεηαη έλαο θαηάινγνο κε ηελ χιε πνπ πξέπεη λα θαιπθζεί, ζπλήζσο κέζα ζε έλα δηδαθηηθφ έηνο, γηα κηα ζεηξά απφ δηδαθηηθά αληηθείκελα. Τπάξρνπλ δχν είδε πιηθνθεληξηθψλ curriculum. ην έλα δίλνληαη ηα ηππηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο πνπ πξέπεη λα δηδαρζνχλ, φπσο είλαη νη ζπγθεθξηκέλεο γξακκαηηθέο γλψζεηο ή νη γλψζεηο γηα ηηο θεηκεληθέο δνκέο. Σν δεχηεξν είδνο αθνξά κηα πεξηζζφηεξν ζεκαζηνινγηθή ή πξαγκαηνινγηθή θαηαλνκή ηεο γλψζεο, δειαδή γχξσ απφ πνηα ζεκαηνινγία ζα θηλεζεί, φπσο γηα παξάδεηγκα νη ηέρλεο ή ην πεξηβάιινλ. Σα ζηνρνθεληξηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ δελ επηθεληξψλνληαη ζην ηη ζα πξέπεη λα μέξεη ν καζεηήο, αιιά ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο κάζεζεο θαη ζην ηη ζα κπνξεί λα θάλεη ζε θάζε ζηάδην. Γη απηφ ην ιφγν, ηα ζηνρνθεληξηθά curriculum αθνξνχλ ηε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ πνπ πξέπεη λα επηηεπρζνχλ σο απνηέιεζκα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο. Γηαρσξίδνληαη θαη απηά ζε δχν θαηεγνξίεο. ην πξψην είδνο, νη ζηφρνη αθνξνχλ ηε δηαδξαζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ κέζα ζηελ ηάμε. ην άιιν είδνο, νη ζηφρνη αθνξνχλ ηθαλφηεηεο (επηθνηλσληαθέο, γλσζηαθέο, θνηλσληθέο θ. ά.) ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη ην παηδί. πνηνπ είδνπο θαη αλ είλαη ην πξφγξακκα ζπνπδψλ, ην πεξηερφκελφ ηνπ ζπλήζσο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηηο ηζηνξηθνθνηλσληθέο ζπλζήθεο θαζψο θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Κάζε πξφγξακκα ζπνπδψλ πξέπεη λα είλαη επηθαηξνπνηεκέλν, ψζηε νη καζεηέο λα απνθηνχλ ηα απαξαίηεηα εθφδηα γηα λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ εμσζρνιηθνχ θφζκνπ. πσο αλαθέξζεθε θαη ζην θεθάιαην 3, ηα ζεκεξηλά curricula ζα πξέπεη λα απνζθνπνχλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ Νένπ Γξακκαηηζκνχ κε ηε ιεηηνπξγηθή εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην γισζζηθφ, θαη φρη κφλν, κάζεκα. 43

44 Καζψο ινηπφλ νη απαηηήζεηο ηνπ Νένπ Γξακκαηηζκνχ κεηαιιάζζνληαη ζπλέρεηα, έλα αλνηρηφ curriculum, κε ηελ επειημία πνπ παξέρεη, πξνζθέξεηαη πεξηζζφηεξν ζηηο ζεκεξηλέο απαηηήζεηο. Γη απηφ ην ιφγν ε παξνχζα εξγαζία ζα κειεηήζεη ζε έλα πξψην επίπεδν ηη είδνπο πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ρξεζηκνπνηνχληαη, ψζηε λα ειέγμεη αλ πξάγκαηη ρξεζηκνπνηνχληαη αλνηρηά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη πνηνο είλαη ν βαζκφο αλνηρηφηεηάο ηνπο. 44

45 Ενότητα ΙΙΙ Μεθοδολογία 1.Υλικό τησ ϋρευνασ Αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, απνηειεί ην γισζζηθφ κάζεκα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαζψο θαη ε έληαμε ησλ ΣΠΔ ζε απηφ φπσο εκθαλίδεηαη κέζα απφ ηα δηάθνξα θείκελα πνπ παξέρνληαη απφ ηα εθάζηνηε ππνπξγεία. Μειεηψληαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ γηα ην γισζζηθφ κάζεκα αιιά θαη νξηζκέλα ζπκπιεξσκαηηθά θείκελα πνπ δηαθσηίδνπλ ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, φπσο, γηα παξάδεηγκα, νξηζκέλα παξαδείγκαηα δηδαζθαιίαο. Σα θείκελα επηιέρζεθαλ απφ δηαδηθηπαθνχο ηφπνπο επίζεκσλ θνξέσλ, φπσο ππνπξγεία ππεχζπλα γηα ηελ εθπαίδεπζε ή θνξείο δεκηνπξγίαο πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Δπίζεο, ηα θείκελα πνπ επηιέρζεθαλ γηα ηελ αλάιπζε πεξηνξίζηεθαλ θπξίσο ζε φζα κπνξνχλ λα ζρεηίδνληαη κε θάπνην ηξφπν κε ηηο ΣΠΔ θαη γη απηφ δελ κειεηήζεθαλ θείκελα πνπ αθνξνχλ ηε ιεπηνκεξή κεζνδνινγία δηδαζθαιίαο επηκέξνπο ζηνηρείσλ (π. ρ. γηα έλα ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ είδνο). ηε ζπλέρεηα δίλεηαη κηα πιήξεο πεξηγξαθή ηεο δνκήο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θεηκέλσλ πνπ επηιέρζεθαλ γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα Γλωςςικό μϊθημα ςτη Δευτεροβϊθμια Εκπαύδευςη τησ Αγγλύασ Ξεθηλψληαο κε ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, ε κειέηε ζα επηθεληξσζεί αξρηθά ζην Πξόγξακκα πνπδώλ (Program of Study) ηεο Αγγιηθήο Γιψζζαο γηα ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (7 ν -11 ν ζρνιηθφ έηνο) 7. πγθεθξηκέλα, ην Πξφγξακκα πνπδψλ αθνξά ηνπο γεληθφηεξνπο ζηφρνπο πνπ ηίζεληαη ζπγθεληξσηηθά ζε θάζε Βαζηθφ ηάδην (Key Stage) γηα ηηο ηέζζεξηο δεμηφηεηεο (Οκηιία, Αθξφαζε, Αλάγλσζε, Γξαθή), ην επξχηεξν πεξηερφκελν πνπ πξέπεη λα έρεη ην γισζζηθφ κάζεκα 7 Καζψο ην αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ρσξίδεηαη ζε Βαζηθά ηάδηα πνπ αλαθέξνληαη ζε δχν σο ηέζζεξα έηε, ε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε αληηζηνηρεί ζην Βαζηθφ ηάδην 3 θαη Βαζηθφ ηάδην 4. (βι. ελφηεηα IV, θεθ. 1) 45

46 θαζψο θαη ηηο επθαηξίεο πνπ πξέπεη λα δίλνληαη θαηά ηε δηδαζθαιία. Έηζη, ην θείκελν ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ έρεη ηελ παξαθάησ δνκή: 1. Βαζηθέο έλλνηεο: Ηθαλφηεηα-Γεκηνπξγηθφηεηα-Πνιηηηζκηθή Καηαλφεζε- Κξηηηθή Καηαλφεζε 2. Βαζηθέο Γηαδηθαζίεο: Οκηιία θαη Αθξφαζε Αλάγλσζε (Αλάγλσζε γηα λφεκα, Ζ επηδεμηφηεηα ηνπ ζπγγξαθέα) χλζεζε Κεηκέλσλ - Σερληθή Αθξίβεηα) 3. Δχξνο θαη Πεξηερφκελν: Οκηιία θαη Αθξφαζε- Αλάγλσζε- Γξαθή- Γισζζηθή Γνκή θαη Πνηθηιία 4. Δπθαηξίεο ζην Curriculum: Οκηιία θαη Αθξφαζε-Αλάγλσζε- Γξαθή 5. ηφρνη πξνο Δπίηεπμε. ηελ αλάιπζε ζα δνζνχλ επηιεθηηθά απνζπάζκαηα απφ φιν ην εχξνο ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ. Παξάιιεια, ζα ζπλδπαζηνχλ κε απνζπάζκαηα απφ ηνπο ηόρνπο Μάζεζεο (learning objectives) πνπ δίλνληαη γηα θάζε έηνο. Οη ηφρνη Μάζεζεο αθνξνχλ ζε έλα πην ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ην ηη πξέπεη λα μέξεη θαη λα θάλεη θάζε καζεηήο ζε θάζε έηνο. Καζψο ζην Αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ ππάξρεη θάπνην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην πνπ λα κνηξάδνληαη απφ θνηλνχ φια ηα ζρνιεία, νη ηφρνη Μάζεζεο απνηεινχλ ηε βαζηθή θαηεπζπληήξηα γξακκή. Οη ηφρνη Μάζεζεο νξγαλψλνληαη ζε 10 «λήκαηα» (strands) γχξσ απφ ηηο ηέζζεξηο βαζηθέο δεμηφηεηεο πνπ εκθαλίζηεθαλ ζην Πξφγξακκα πνπδψλ: 1. Αθξφαζε θαη Αληαπφθξηζε 2. Οκηιία θαη Παξνπζίαζε Οκηιία θαη Αθξφαζε 3. Οκαδηθή ζπδήηεζε θαη Γηεπίδξαζε 4. Θέαηξν, παηρλίδη ξφισλ θαη παξάζηαζε 5. Αλάγλσζε γηα λφεκα: θαηαλνψληαο θαη απαληψληαο ζε έληππα, ειεθηξνληθά θαη πνιπηξνπηθά θείκελα Αλάγλσζε 6. Καηαλνψληαο ηελ επηδεμηφηεηα ηνπ ζπγγξαθέα 7. χλζεζε θεηκέλσλ: παξάγνληαο ηδέεο, πιάλν θαη πξνζρέδην 8. χλζεζε θεηκέλσλ: ρεκαηίδνληαο θαη ζπληάζζνληαο Γξαθή ηε γιψζζα γηα έθθξαζε θαη απνηειεζκαηηθφηεηα 9. πκβάζεηο: ζρεδηάδνληαο πάλσ ζε ζπκβάζεηο θαη δνκέο 10. Γηεξεπλψληαο θαη αλαιχνληαο ηε γιψζζα Γιψζζα 46

47 Ζ αλάιπζε ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ζα νξγαλσζεί γχξσ απφ ηηο ηέζζεξηο πεξηνρέο γλψζεο (Οκηιία θαη Αθξφαζε, Αλάγλσζε, Γξαθή) θαη ζα ζπλδπάζεη απνζπάζκαηα θαη απφ ην Πξφγξακκα πνπδψλ θαη απφ ηνπο ηφρνπο Μάζεζεο. Παξάιιεια, κειεηάηαη θαη έλα επηπιένλ θείκελν πνπ αθνξά ηε ζρέζε ηνπ γισζζηθνχ κε ηα ππφινηπα καζήκαηα (Literacy across the Curriculum) θαη ζα αλαδείμεη ηελ εμέρνπζα ζέζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο απέλαληη ζηα ππφινηπα. Σν θείκελν απηφ βξίζθεηαη ζηηο επηπιένλ παξερφκελεο πεγέο θαη ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. ηφρνο ηεο κειέηεο απηψλ ησλ ηξηψλ θεηκέλσλ είλαη ε αλάδεημε ζηνηρείσλ απφ ηνπο δηάθνξνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο κέζα απφ ηελ θνηλσληθή γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Δπηπιένλ, ζα δνζεί έκθαζε ζηα ζηνηρεία πνπ εκπιέθνπλ άκεζα ή έκκεζα ηηο ΣΠΔ θαζψο θαη ζε νξηζκέλα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. ηε ζπλέρεηα ζα κειεηεζεί ην Πξόγξακκα πνπδώλ γηα ην κάζεκα ηεο Πιεξνθνξηθήο θαη νη ηόρνη Μάζεζήο ηνπ. Σν Πξφγξακκα πνπδψλ έρεη ηελ εμήο δνκή: 1. Βαζηθέο έλλνηεο (Ηθαλφηεηα, Δπηθνηλσλία θαη πλεξγαζία, Γηεξεχλεζε Ηδεψλ θαη Γηαρείξηζε Πιεξνθνξίαο, ε Δπηξξνή ηεο Σερλνινγίαο, Κξηηηθή αμηνιφγεζε). 2. Βαζηθέο Γηαδηθαζίεο: Βξίζθνληαο Πιεξνθνξίεο, Αλαπηχζζνληαο ηδέεο, Μεηαδίδνληαο πιεξνθνξίεο, Αμηνινγψληαο. 3. Δχξνο θαη πεξηερφκελν. 4. Δπθαηξίεο ζην κάζεκα. θνπφο απηήο ηεο κειέηεο είλαη ε αλάδεημε ηπρφλ ζηνηρείσλ πνπ κπνξεί λα ζπλδένληαη κε ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ζπγθεθξηκέλα θάπνηεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη θαη κπνξεί λα είλαη ρξήζηκεο ζηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο ησλ αγγιηθψλ. Ζ κειέηε απηή ζα αλαδείμεη ην δηδαθηηθφ άμνλα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ην δηδαθηηθφ άμνλα ηεο γιψζζαο. ρεηηθά κε ην πψο αθξηβψο ρξεζηκνπνηνχληαη νη ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα θαη ηε δηαζεκαηηθή ζχλδεζε ησλ δχν αληηθεηκέλσλ, ζα κειεηεζνχλ δχν εηδψλ θείκελα. Αξρηθά, ζα γίλεη ε αλάιπζε ηνπ θεηκέλνπ «ICT across the curriculum: ICT in English». Πξφθεηηαη γηα έλα θείκελν πνπ αλήθεη ζηε γεληθφηεξε ζεηξά «ICT across the curriculum», κηα ζεηξά πνπ αλαθέξεηαη ζηε ιεηηνπξγηθή ελζσκάησζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζε φια ηα δηδαθηηθά αληηθείκελα. Σν ζπγθεθξηκέλν θείκελν αλαθέξεηαη ζην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε δίλνληαο δηάθνξεο θαηεπ- 47

48 ζπληήξηεο γξακκέο γηα ην πψο κπνξνχλ λα εηζαρζνχλ νη λέεο ηερλνινγίεο ζην γισζζηθφ κάζεκα αιιά θαη πνηθίια παξαδείγκαηα. ηελ εξγαζία ζα παξαηεζνχλ απνζπάζκαηα απφ ην γεληθφηεξν κέξνο ηνπ θεηκέλνπ θαζψο θαη νξηζκέλα ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα ηα νπνία ζα αλαδείμνπλ ηελ θαηεχζπλζε πνπ έρεη ην ζπλνιηθφ θείκελν. Ζ δεχηεξε νκάδα θεηκέλσλ πνπ ζα κειεηεζνχλ αθνξά νξηζκέλεο κειέηεο πεξίπησζεο, φπσο απηέο παξαηίζεληαη ζην DCSF 8 (Department for children, schools and families). Οη κειέηεο απηέο αθνξνχλ πξαγκαηηθά παξαδείγκαηα έληαμεο ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε δηδαζθαιία νξηζκέλσλ δεηεκάησλ. Δληάζζνληαη ζε δχν γεληθφηεξεο έξεπλεο: ε κηα έξεπλα, κε ηίηιν «Υξεζηκνπνηψληαο ΣΠΔ γηα ηε δηδαζθαιία δχζθνισλ ελλνηψλ» (Using ICT to address hard to teach concepts), αθνξά κηα ζεηξά (ζπλνιηθά 5) «κειεηψλ πεξίπησζεο» νη νπνίεο πεξηγξάθνληαη δηεμνδηθά κε ηελ παξάζεζε ησλ ζηαδίσλ ησλ καζεκάησλ γηα θάπνηεο κέξεο θαη ησλ ζθέςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γχξσ απφ ηα απνηειέζκαηα πνπ είρε ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ. Σα καζήκαηα αθνξνχλ θάπνηεο έλλνηεο πνπ ζεσξνχληαη, βάζεη έξεπλαο, δχζθνιεο γηα ηνπο καζεηέο. Σν πξφηδεθη ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο μεθίλεζε ην 2006 κε πξαγκαηηθή παξαθνινχζεζε καζεκάησλ (action research) ζε 8 δηαθνξεηηθά ζρνιεία. Ζ δεχηεξε ζεηξά εξεπλψλ, κε ηίηιν «Υξεζηκνπνηψληαο ηηο ΣΠΔ γηα ηε βειηίσζε ηεο παηδαγσγηθήο ζηα Αγγιηθά» (Using ICT to improve pedagogy in English), απνηειείηαη απφ ζπλνιηθά 12 κειέηεο πεξηπηψζεσλ ρξήζεο ησλ ΣΠΔ θαη αθνξνχλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ λα βειηηψζεη ην κάζεκα. ηελ παξνχζα εξγαζία επηιέγεηαη πξνο δηεμνδηθφηεξε αλάιπζε κηα κειέηε πεξίπησζεο πνπ αλήθεη ζηελ πξψηε νκάδα κειεηψλ (Using ICT to address hard to teach concepts) θαη παξαηίζεηαη νιφθιεξε. Κξηηήξην επηινγήο απνηέιεζε ν βαζκφο θαηλνηνκίαο απηήο ηεο κειέηεο θαζψο ζεσξήζεθε πσο ε εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζε απηή ηε ζεηξά καζεκάησλ ήηαλ απφ ηηο πην πξσηνπφξεο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο πεξηπηψζεηο. ια ηα έγγξαθα πνπ κειεηήζεθαλ (Πξφγξακκα πνπδψλ, ηφρνη Μάζεζεο, Literacy Across the Curriculum, ICT Across the Curriculum, Μειέηεο πεξίπησζεο) πξνέξρνληαη απφ ηελ ηζηνζειίδα πνπ αθνξά ηελ Δζληθή ηξαηεγηθή γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη αλήθεη ζην Τπνπξγείν Παηδείαο (Department of Education) θαζψο θαη απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπ QCDA (Qualifications and Curriculum Development Agency) 8 Ζ αλαθνξά ζην DCSF εδψ θαη ζηελ αλάιπζε αθνξά ηελ ηζηνζειίδα Ζ ηζηνζειίδα αλήθεη ζην Τπνπξγείν Παηδείαο ηεο Αγγιίαο. 48

49 Ζ παξάζεζε ησλ απνζπαζκάησλ γίλεηαη ελ γλψζεη ησλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ θεηκέλσλ Υλικό από το εκπαιδευτικό ςύςτημα τησ Βικτώριασ. Ξεθηλψληαο κε ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, ε κειέηε ζα επηθεληξσζεί αξρηθά ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (7 ν -10 ν έηνο) 9. πγθεθξηκέλα, ην πξφγξακκα ζπνπδψλ θάζε επηπέδνπ, αλαθεξφκελν ζηελ α- λάιπζε σο VELS (Victorian Essential Learning Standards) απνηειείηαη απφ ηελ Δ- ζηίαζε ηεο Μάζεζεο (learning focus), έλα ζχλνιν απφ ηαζεξέο (Standards), θαη δηάθνξα άιια ζπλνδεπηηθά θείκελα ζρεηηθά κε ηηο πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο θαη ην γεληθφηεξν πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο πνπ ηζρχνπλ γηα φια ηα επίπεδα. Ζ κειέηε αξρηθά ζα επηθεληξσζεί ζηα γεληθφηεξα θείκελα πνπ δίλνπλ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ην γισζζηθφ κάζεκα ζε φια ηα επίπεδα. Θα κειεηεζεί ζηελ αξρή ην θείκελν «Key characteristics of efficient literacy teaching: 7-10» ην νπνίν δίλεη θάπνηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηηπρεκέλεο δηδαζθαιίαο, παξαζέηνληαο κε ξεηφ ηξφπν ηηο πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο πνπ αθνινπζνχληαη. ηε ζπλέρεηα ζα κειεηεζνχλ γεληθφηεξα ζηνηρεία πνπ δίλνληαη ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS θαη η- ζρχνπλ γηα φια ηα επίπεδα. πγθεθξηκέλα, αλαθέξνληαη γεληθά ζηνηρεία γηα ηε γιψζζα, ηε δνκή ηνπ πεδίνπ ηεο γιψζζαο, ηα ζηάδηα κάζεζεο, ηε ζρέζε κε άιια πεδία, πξνζεγγίζεηο κάζεζεο θαη έλα γισζζάξη. Μέζα απφ απηά ηα θείκελα ζα αλαδεηρζνχλ νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ ην δηδαθηηθφ άμνλα κε ξεηφ ηξφπν. ηε ζπλέρεηα, ε κειέηε ζα αζρνιεζεί κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο φ- πσο εκθαλίδνληαη ζηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο θαη ζηηο ηαζεξέο. Ζ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο αθνξά ηε κάζεζε ζηελ νπνία πξέπεη λα επηθεληξσζνχλ νη εθπαηδεπφκελνη, ψζηε λα πεηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο ζην επίπεδν πνπ βξίζθνληαη. Οη ηαζεξέο νξίδνπλ ηη αθξηβψο ζα πξέπεη λα μέξνπλ νη καζεηέο φπσο θαη ηη ζα πξέπεη λα κπνξνχλ λα θάλνπλ ζε θάζε επίπεδν. Οη ηαζεξέο ζην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ νξγαλψλνληαη ζε ηξεηο δηαζηάζεηο: Αλάγλσζε, Γξαθή, Οκηιία-Αθξόαζε. Απηέο νη δηαζηάζεηο είλαη αιιεινζπλδεφκελεο θαη αλαπηχζζνληαη παξάιιεια κέζα ζην γισζζηθφ κάζεκα θαη φρη απηφλνκα ε θάζε κηα. ηελ αλάιπζε, ε Δζηίαζε Μάζεζεο θαη νη ηαζεξέο ζα παξαηεζνχλ ζε μερσξηζηά ππνθεθάιαηα, θαζψο ε πξψηε δε δηαρσξίδεηαη ζε επηκέξνπο δηαζηάζεηο θαη ν ζπλδπαζκφο ηεο κε ηηο δεχηεξεο ζα ήηαλ πξνβιεκαηηθφο. 9 Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Βηθηψξηαο ρσξίδεηαη ζε Δπίπεδα θαη ε δεπηεξνβάζκηα αληηζηνηρεί ζην 5 ν θαη 6 ν επίπεδν (βι. ελφηεηα V, θεθ. 1) 49

50 Δπηπιένλ, ηα VELS είλαη έηζη δνκεκέλα ψζηε λα εκπεξηέρνπλ ηηο Γειώζεηο ηεο Μάζεζεο (Statements of Learning). Πξφθεηηαη γηα θείκελα πνπ αλαθέξνληαη ζηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο, γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα θαηέρνπλ νη καζεηέο ζην ηέινο ηνπ 3 νπ, 5 νπ, 7 νπ θαη 9 νπ έηνπο ζε φια ηα καζήκαηα. Οη Γειψζεηο Μάζεζεο δεκηνπξγήζεθαλ ην 2006 σο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα φιεο ηηο απζηξαιηαλέο πνιηηείεο, θαζψο δεκηνπξγήζεθαλ κε ζθνπφ λα ππάξρεη κηα κεγαιχηεξε εζληθή ζπλνρή ζηα curricula φισλ ησλ πνιηηεηψλ. Οπζηαζηηθά, ινηπφλ, ην VELS πεγάδεη απφ ηηο Γειψζεηο Μάζεζεο θαη ζηελ παξνχζα αλάιπζε ηα ζηνηρεία απφ ηηο δχν πήγεο ζα εκθαληζηνχλ εληαία. Ζ αλαθνξά ζε έηε ζρεηίδεηαη κε ηηο Γειψζεηο Μάζεζεο, ελψ ε αλαθνξά ζε επίπεδα κε ηηο ηαζεξέο. Δπηπιένλ, ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο Βηθηψξηαο, ππάξρνπλ νξηζκέλα δηαζεκαηηθά πεδία ηα νπνία θαίλεηαη λα ζρεηίδνληαη κε γισζζηθέο δεμηφηεηεο. Χο δηαζεκαηηθά πεδία αλαθέξνληαη νξηζκέλα γλσζηηθά πεδία ηα νπνία δελ αλαπηχζζνληαη σο απηφλνκα καζήκαηα αιιά πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ εμίζνπ ζηα δηάθνξα δηδαθηηθά α- ληηθείκελα. Γηα απηά ηα πεδία, φπσο θαη γηα φια ηα δηδαθηηθά πεδία, δίλνληαη γεληθφηεξα θείκελα κε ηηο πξνζεγγίζεηο κάζεζεο θαη εηδηθφηεξα θείκελα κε ηελ Δζηίαζε Μάζεζεο θαη ηηο ηαζεξέο. Έλα δηαζεκαηηθφ πεδίν πνπ ζρεηίδεηαη κε γισζζηθέο δεμηφηεηεο είλαη απηφ ηεο Δπηθνηλσλίαο θαη ζα κειεηεζεί ζηελ παξνχζα εξγαζία δηεμνδηθφηεξα. ην πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο νη ηαζεξέο νξγαλψλνληαη ζε δχν δηαζηάζεηο: Αθξόαζε, ζέαζε θαη απάληεζε θαη Παξνπζίαζε. ηελ αλάιπζε ζα κειεηεζνχλ θαη νη ηξεηο πεγέο (γεληθφηεξα θείκελα, εζηίαζε κάζεζεο, ζηαζεξέο) παξάιιεια, κε ζθνπφ λα αλαδεηρζεί ν ζπζρεηηζκφο κε ην γισζζηθφ κάζεκα αιιά θαη νη ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ απηφ ην δηαζεκαηηθφ πεδίν. Μέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ VELS γηα ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ην πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο, ζα αλαδεηρζνχλ θπξίσο ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην δηδαθηηθφ άμνλα, αιιά θαη νξηζκέλα ζηνηρεία πνπ ζα αθνξνχλ ην ξπζκηζηηθφ άμνλα. ηε ζπλέρεηα, ζα κειεηεζεί ην αληηθείκελν ησλ ΣΠΔ ην νπνίν απνηειεί δηαζεκαηηθφ πεδίν πνπ δηαπεξλά φια ηα αληηθείκελα. Χο μερσξηζηφ πεδίν, απνηειείηαη θαη απηφ απφ γεληθφηεξα θείκελα, Δζηίαζε Μάζεζεο θαη ηαζεξέο. Οη ηαζεξέο δηαρσξίδνληαη ζε: ΤΠΔ γηα νπηηθνπνίεζε ηεο ζθέςεο, ΤΠΔ γηα δεκηνπξγία, ΤΠΔ γηα επηθνηλσλία. Μέζα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ δηαζεκαηηθνχ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ ζα αλαδεηρζεί ν ζπζρεηηζκφο ηνπ κε ην γισζζηθφ κάζεκα θαζψο θαη νη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ ην δηαπεξλνχλ. 50

51 Σέινο, ζα παξαηεζνχλ θαη ζα κειεηεζνχλ δχν παξαδείγκαηα δηδαθηηθήο πξαγκάησζεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Σα παξαδείγκαηα απηά βξίζθνληαη ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS σο πξνηάζεηο δηδαζθαιίαο, αλ θαη δελ αλαθέξεηαη πνπζελά αλ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. Δπηιέρζεθαλ δχν παξαδείγκαηα (απφ ζπλνιηθά ηξία πνπ ππήξραλ), θαζψο ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ είλαη αξθεηά δηαθνξεηηθή κεηαμχ ηνπο. Οη δηδαθηηθέο πξαγκαηψζεηο ζα αληηκεησπηζηνχλ σο θνηλσληθέο πξαθηηθέο θαη ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ αλάιπζε νη έλλνηεο ησλ πξσηαγσληζηώλ, ησλ πξάμεσλ θαη ησλ πεγώλ (van Leeuwen, 2005)(βι. θεθ. 2 παξνχζαο ελφηεηαο). Μέζα απφ ηελ αλάιπζε απηή ζα αλαδεηρζεί θαη ην πεξηερφκελν ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα, αιιά θαη ε κνξθή ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα θαζψο θαη ν αθξηβήο ξφινο ησλ ΣΠΔ θαηά ηελ πξαγκάησζε ησλ καζεκάησλ. Σα θείκελα πνπ κειεηήζεθαλ πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS ( αιιά θαη απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο ηεο Βηθηψξηαο απφ ηελ ηζηνζειίδα 2. Εργαλεύα και πορεύα ανϊλυςησ Κχξηνο ζηφρνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, φπσο δηαθάλεθε θαη απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ, είλαη ε αλάδεημε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν αληινχλ απφ ηα Γηαζέζηκα ρέδηα γχξσ απφ ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα δχν εθπαηδεπηηθά παξαδείγκαηα, ηεο Αγγιίαο θαη ηεο Βηθηψξηαο ηεο Απζηξαιίαο. πσο πξναλαθέξζεθε ζην θεθ. 2 ηεο ελφηεηαο II, ηα Γηαζέζηκα ρέδηα απνηεινχληαη απφ ηνπο ιόγνπο. Μαο ελδηαθέξνπλ νη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνύο ιόγνπο πνπ δηαπεξλνχλ ην γισζζηθφ κάζεκα. Γηα λα ππάξμεη κηα πιήξεο εηθφλα ζρεηηθά κε ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο, ε κειέηε ζα αθνινπζήζεη ηελ εμήο πνξεία. ε έλα πξψην ζηάδην ζα αλαδεηρζεί ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, δειαδή ν δηδαθηηθφο ηνπ άμνλαο. Θα γίλεη κηα πξνζπάζεηα λα αλαδεηρζνχλ νη πνηθίινη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη πνπ κπνξεί λα πξαγκαηψλνληαη ζε απηφ θαζψο θαη ην πψο εκθαλίδνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο ζε ζπλδπαζκφ κε απηνχο ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Οπζηαζηηθά, ζα εξεπλεζεί ην θαηά πφζν νη ΣΠΔ επεξεάδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο δίλνληαο κηα απνζπαζκαηηθή εηθφλα γχξσ απφ ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο. Τιηθφ ηεο αλάιπζεο ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ζα απνηειέζνπλ, θπξίσο, ηα θείκελα ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, γηα ηε δεπηεξνβάζκηα 51

52 εθπαίδεπζή ηνπο. Θα παξαηεζνχλ ελδεηθηηθά απνζπάζκαηα ηα νπνία ζα ηαμηλνκεζνχλ αλάινγα κε ην ιόγν ζηνλ νπνίν αλήθνπλ. Οη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη αιιά θαη νη ιφγνη ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο ζα αλαδεηρζνχλ κε ηε ρξήζε ηεο θνηλσληθήο γιώζζαο, αθνινπζψληαο ηα εξγαιεία θξηηηθήο αλάιπζεο ηνπ Gee (2005). χκθσλα κε ηνλ ίδην, κέζα ζηα πιαίζηα ελφο ιόγνπ πξαγκαηψλεηαη θαη κηα ζπγθεθξηκέλε θνηλσληθή γιψζζα 10. Έηζη, αλάινγα κε ηνλ ιόγν πνπ πηνζεηεί θαλείο, ρξεζηκνπνηεί θαη δηαθνξεηηθή ιεμηθνγξακκαηηθή ε νπνία ιακβάλεη θαη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία (situated meaning) ζηα πιαίζηα απηνχ ηνπ ιφγνπ. Οη έλλνηεο ηεο θνηλσληθήο γιψζζαο θαη ηεο ηνπνζεηεκέλεο ζεκαζίαο ζα απνηειέζνπλ ηα βαζηθά εξγαιεία αλάιπζεο ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. ε έλα δεχηεξν ζηάδην, ζα κειεηεζεί ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο. Παξφιν πνπ κε κηα πεξηζζφηεξν ηερληθνθεληξηθή νπηηθή, ηα δχν δηδαθηηθά αληηθείκελα (πιεξνθνξηθή θαη γιψζζα) δελ θαίλεηαη λα ζρεηίδνληαη, ε κειέηε ηεο πιεξνθνξηθήο ζηνρεχεη ζηελ αλάδεημε ηπρφλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ πεξηζζφηεξν γισζζηθέο παξά ηερληθέο δεμηφηεηεο θαη ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε απηφ πνπ απνθαιείηαη Νένο Γξακκαηηζκφο. Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα ηε κειέηε ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηνπ ζπζρεηηζκνχ ηνπ κε ηνλ δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Ζ κειέηε απηή ζα γίλεη κέζσ θεηκέλσλ απφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο πιεξνθνξηθήο γηα ην θάζε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ κειέηε ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ησλ ΣΠΔ ζα καο δψζεη κηα εηθφλα ζρεηηθά κε ην πψο ζπλδένληαη ηα δχν αληηθείκελα (γισζζηθφ θαη ΣΠΔ) θαζψο θαη ηνπο ιόγνπο (γισζζνδηδαθηηθνχο-ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο) πνπ ηα δηαπεξλνχλ. ε έλα ηξίην ζηάδην ζα κειεηεζεί αθφκα πην άκεζα ε δηαζεκαηηθή ζχλδεζε ησλ δχν καζεκάησλ, θαζψο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ θείκελα πνπ αθνξνχλ πξνηάζεηο πξαγκάησζεο ηεο δηδαζθαιίαο. Καζψο ε εηθφλα ηεο κειέηεο δελ ζα ήηαλ νινθιεξσκέλε αλ έκελε κφλν ζηα επίζεκα θείκελα, θξίζεθε απαξαίηεηε θαη ε παξάζεζε παξαδεηγκάησλ δηδαζθαιίαο, φπσο απηά δίλνληαη απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο αξρέο ηεο θάζε ρψξαο. Αλαγλσξίδεηαη βέβαηα πσο ε πεξηγξαθή ηεο πξαγκάησζεο ηεο δηδαζθαιίαο δελ κπνξεί λα είλαη πιήξεο θαζψο δελ είλαη δπλαηφλ λα εληνπηζηνχλ νη δηαθνξεηηθέο πξαγκαηψζεηο πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Γλσξίδνπκε πσο ην 10 Ο Gee δηαθξίλεη κεηαμχ ιφγνπ θαη Λφγνπ. Χο ιφγν νξίδεη ηε γιψζζα ζε ρξήζε, δειαδή ην πψο ρξεζηκνπνηείηαη ε γιψζζα γηα ηε ζέζπηζε θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ θαη ηαπηνηήησλ. Χο Λφγν νξίδεη ην ζπλδπαζκφ ιφγνπ κε ηα κε γισζζηθά ζηνηρεία πνπ ην ζπλνδεχνπλ γηα ηελ πξαγκάησζε κηαο θνηλσληθά ηνπνζεηεκέλεο ηαπηφηεηαο. Ο Gee ρξεζηκνπνηεί ηελ θνηλσληθή γιψζζα σο εξγαιείν αλάδεημε ησλ κνληέισλ Λφγσλ. ηελ παξνχζα εξγαζία ζα ρξεζηκνπνηεζεί σο κέζν αλάδεημεο ηνπ ιόγνπ φπσο ηνλ νξίδεη ν Fairclough θαη φρη ν Gee. 52

53 κάζεκα πξαγκαηψλεηαη δηαθνξεηηθά αλάινγα κε ηνπο εκπιεθφκελνπο θνηλσληθνχο πξσηαγσληζηέο (εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο) (Kress, 2005), επνκέλσο θαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηάμε ζε ηάμε. Καζψο ινηπφλ ηα παξαδείγκαηα δελ πξνέξρνληαη απφ παξαθνινχζεζε πξαγκαηηθψλ δηδαζθαιηψλ αιιά απφ θείκελα πνπ ηα παξαζέηνπλ, κειεηψληαη κφλν νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γχξσ απφ ηελ πξαγκάησζε ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ κειέηε ησλ παξαδεηγκαηηθψλ δηδαζθαιηψλ, φπσο απηέο δίλνληαη απφ ηνπο επίζεκνπο θνξείο, νπζηαζηηθά απνηειεί αλαζχζηαζε δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξαγκαησζνχλ. πζηαηηθά ζηνηρεία απηψλ ησλ πξαθηηθψλ ζα απνηειέζνπλ νη πξσηαγσληζηέο, νη πξάμεηο θαη νη πεγέο 11 (van Leeuwen, 2005). Χο πξσηαγσληζηέο νξίδνληαη νη άκεζα εκπιεθφκελνη θαζψο θαη νη ξφινη ηνπο, ελψ σο πξάμεηο νξίδνληαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ απνηεινχλ ηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο θαη ε ρξνληθή ηνπο αθνινπζία. Οη πξάμεηο ησλ πξσηαγσληζηψλ ζα κειεηεζνχλ κε ηε ρξήζε ηεο πζηεκηθήο Λεηηνπξγηθήο Γξακκαηηθήο (Halliday, 1994) θαη ηελ αλάδεημε ησλ ξεκαηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Δπηπιένλ, κέζα ζηελ θνηλσληθή πξαθηηθή ηνπ καζήκαηνο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζπγθεθξηκέλεο πεγέο, δειαδή εξγαιεία θαη κέζα, γηα ηελ πξαγκάησζε ηεο. Κάπνηεο απφ ηηο δηαζέζηκεο πεγέο κπνξεί λα πξνέξρνληαη θαη απφ ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη γη απηφ ην ιφγν, ζηε κειέηε ησλ πξαγκαηψζεσλ δηδαζθαιίαο, αληηκεησπίδνληαη σο ηέηνηεο. Μέζα απφ ηε κειέηε απηψλ ησλ παξαδεηγκάησλ, επηρεηξείηαη ε ηαπηφρξνλε αλάδεημε ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ πνπ δηαπεξλνχλ ην δηδαθηηθφ άμνλα αιιά θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο θαζψο απηνί ζπλδπάδνληαη ζηελ πξαγκάησζε ηεο δηδαζθαιίαο. Δπηπιένλ, ζα αλαδεηρζεί κε αθξηβέζηεξν ηξφπν ν ξφινο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην γισζζηθφ κάζεκα, δίλνληαο ζηνηρεία γηα ηνπο ιόγνπο ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ πξαγκαηψλνληαη. Μέζα απφ απηήλ ηελ πνξεία (δηδαθηηθφο άμνλαο γιψζζαο-δηδαθηηθφο άμνλαο ΣΠΔ- ξπζκηζηηθφο άμνλαο καζεκάησλ - δηαζεκαηηθή ζχλδεζε θαη πξαγκάησζε) επηρεηξείηαη κηα φζν ην δπλαηφλ πιεξέζηεξε πεξηγξαθή ηεο παξνχζαο θαηάζηαζεο ζηα δχν ππφ κειέηε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. 11 ηνηρεία θνηλσληθήο πξαθηηθήο απνηεινχλ, πέξα ησλ πξάμεσλ θαη ησλ πξσηαγσληζηψλ, νη ηξφπνη, νη αλαπαξαζηάζεηο, ν ρξφλνο θαη ν ρψξνο. Λφγσ ηεο θχζεο ηεο εξγαζίαο θαη ησλ ιίγσλ δεδνκέλσλ δηδαθηηθήο πξαγκάησζεο, δελ κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ φια ηα ζηνηρεία ηεο θνηλσληθήο πξαθηηθήο θαη έηζη επηιέρζεθαλ φζα κπνξνχλ λα αλαδεηρζνχλ κέζα απφ ην πιηθφ. 53

54 Ενότητα IV Το γλωςςικό μάθημα ςτη δευτεροβάθμια εκπαίδευςη τησ Αγγλίασ και η ςχέςη του με τισ Νέεσ Τεχνολογίεσ 1.Γενικά Στοιχεία του αγγλικού εκπαιδευτικού ςυςτήματοσ ε απηφ ην θεθάιαην ζα παξνπζηαζηνχλ νξηζκέλα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηε γεληθφηεξε νξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Αγγιίαο. Παξνπζηάδεηαη ε νξγάλσζε θαη ην πεξηερφκελν ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαζψο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ ηξηηνβάζκηα. Ζ εηζαγσγή απηή θξίλεηαη απαξαίηεηε θαζψο πεξηγξάθεηαη ην γεληθφηεξν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν βξίζθεηαη ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ν ξφινο πνπ ιακβάλεη. Ζ εθπαίδεπζε ζηελ Αγγιία θαζνξίδεηαη απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο (Department of Education). χκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηνλ δηαδηθηπαθφ ηφπν Άκεζεο Γηαθπβέξλεζεο ( ε εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή γηα ηα παηδηά ειηθίαο 5-16 εηψλ κε ηελ επηινγή ηεο ζπλέρηζεο ησλ ζπνπδψλ γηα δχν επηπιένλ ρξφληα. Με ηε λεφηεξε ξχζκηζε ηνπ 2008 (Education and Skills Act 2008), ε ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε απμάλεηαη κέρξη ηελ ειηθία ησλ 18 εηψλ, κηα αιιαγή πνπ ζα ηζρχζεη ζπλνιηθά απφ ην ια ηα ζρνιεία είλαη ππνρξεσκέλα λα αθνινπζνχλ ην Δζληθφ Πξφγξακκα πνπδψλ (National Curriculum) κε ην κάζεκα ησλ Αγγιηθψλ, δειαδή ην γισζζηθφ κάζεκα, λα ζεσξείηαη σο βαζηθφ θαη ππνρξεσηηθφ ζε φιεο ηηο ηάμεηο. Γηα θάζε κάζεκα δίλεηαη ην Πξφγξακκα πνπδψλ (Programme of Study), ην νπνίν πεξηγξάθεη ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζα πξέπεη λα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο ζε θάζε ζηάδην. ια ηα ζρνιεία αμηνινγνχληαη ζπρλά απφ ην Office for Standards in Education (Ofsted) ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο πνπ παξέρνπλ. Έηζη, φια ηα ζρνιεία ειέγρνληαη σο πξνο ηελ πινπνίεζε ηνπ National Curriculum θαη απηά πνπ θξίλνληαη κε επαξθή ηίζεληαη ζε εηδηθά κέηξα, θάηη πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη αθφκα θαη ζηελ αιιαγή ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ. Σν National Curriculum νξγαλψλεηαη ζε ηέζζεξα ρξνληθά ηκήκαηα πνπ νλνκάδνληαη «Βαζηθά ηάδηα» (Key Stages). 54

55 - Βαζηθφ ηάδην 1: 1 ν 2 ν έηνο (2 ηάμεηο) - Βαζηθφ ηάδην 2: 3 ν -6 ν έηνο (4 ηάμεηο) - Βαζηθφ ηάδην 3: 7 ν -9 ν έηνο (3 ηάμεηο) - Βαζηθφ ηάδην 4: 10 ν -11 ν έηνο (2 ηάμεηο) Οπζηαζηηθά ηα Βαζηθά ηάδηα 3 θαη 4 (απφ ην 7 ν σο ην 11 ν έηνο) απνηεινχλ ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη απηφ ζα είλαη ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο. Σα ππνρξεσηηθά καζήκαηα ηνπ Βαζηθνχ ηαδίνπ 3 είλαη ηα εμήο: Αγγιηθά, Μαζεκαηηθά, Φπζηθή, ρεδηαζκφο θαη Σερλνινγία, Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο, Ηζηνξία, Γεσγξαθία, Ξέλεο Γιψζζεο, Σέρλε θαη ρεδηαζκφο, Μνπζηθή, Πνιηηηθή, Φπζηθή Αγσγή. Σα καζήκαηα απηά είλαη ζαθψο δηαρσξηζκέλα κεηαμχ ηνπο θαη έρνπλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ζπνπδψλ. ην ηέινο ηνπ Βαζηθνχ ηαδίνπ 3 νη καζεηέο αμηνινγνχληαη ζε απηά ηα καζήκαηα απφ ηνπο θαζεγεηέο ηνπο θαη φρη ζε εζληθφ επίπεδν. Καηά ην ηέινο ηνπ 9 νπ έηνπο, νη καζεηέο επηιέγνπλ πνηα καζήκαηα ζα αθνινπζήζνπλ ζην Βαζηθφ ηάδην 4. Οη επηινγέο απηέο ζρεηίδνληαη κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπο αιιά θαη κε ηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε πνπ επηζπκνχλ λα αθνινπζήζνπλ φπσο θαη κε ηηο επηινγέο ηνπο σο πξνο ηε κειινληηθή επαγγεικαηηθή ηνπο ζηαδηνδξνκία. Ζ ε- λαζρφιεζε κε απηά ηα καζήκαηα ζα νδεγήζεη ζηηο εμεηάζεηο γηα εζληθά αλαγλσξηζκέλα πηζηνπνηεηηθά, φπσο είλαη ηα GCSE (General Certificate of Secondary Education). Ζ εηζαγσγή ζην παλεπηζηήκην πξναπαηηεί ηελ θαηνρή GCSE ζε ζπγθεθξηκέλα αληηθείκελα, θαζψο ηα πεξηζζφηεξα δεηνχλ 5 GCSE, κε ηα αγγιηθά λα είλαη έλα απφ ηα βαζηθά θαη πξναπαηηνχκελα. Σα πηζηνπνηεηηθά απηά έρνπλ ηδηαίηεξε αμία φρη κφλν ζηα παλεπηζηήκηα αιιά θαη ζηνπο εξγνδφηεο, θαζψο πνιινί ηα επηδεηνχλ. Σέινο, ε απφδνζε ησλ καζεηψλ ζε απηέο ηηο εζληθέο εμεηάζεηο δίλεη κηα εηθφλα θαη γηα ην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζεο πνπ παξέρεη ην θάζε ζρνιείν, ζπλεηζθέξνληαο ζηε δεκηνπξγία ηεο θαιήο ή θαθήο ηνπ θήκεο. Σν Πξφγξακκα πνπδψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη ηδηαίηεξα πξφζθαην, θαζψο εθδφζεθε ην 2007 απφ ην QCA (Qualifications and Curriculum Authority) θαη άξρηζε λα ηίζεηαη ζε ηζρχ ην 2008 γηα ην 7 ν έηνο, ην 2009 γηα ην 8 ν, ην 2010 γηα ην 9 ν θαη γηα ην Key Stage 4 απφ ην Δίλαη, ινηπφλ, ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ λα κειεηεζεί έλα ηφζν πξφζθαην Πξφγξακκα πνπδψλ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, ψζηε λα αλαδεηρζνχλ πνηεο είλαη νη ηάζεηο ζηε ζχγρξνλε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. 55

56 2. Ανάλυςη Διδακτικού Άξονα Γλωςςικού Μαθήματοσ: Πρόγραμμα Σπουδών και Στόχοι Μάθηςησ Σν παξφλ θεθάιαην έρεη σο ζηφρν λα αλαδείμεη ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο πνπ δηαπεξλνχλ ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, δειαδή ην πεξηερφκελφ ηνπ. Ζ αλάιπζε απηή ζα γίλεη κέζα απφ ηα θείκελα ησλ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ γηα ηε γιψζζα γηα ηα δχν Βαζηθά ηάδηα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (Βαζηθφ ηάδην 5, Βαζηθφ ηάδην 6) θαζψο θαη ησλ ηφρσλ Μάζεζεο πνπ δίλνληαη γηα θάζε δηδαθηηθφ έηνο. Αξρηθά, ζα πεξηγξαθεί ην είδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ πνπ επηιέγεηαη θαζψο θαη ηα φξηα πνπ απηφ δίλεη. ηε ζπλέρεηα, ζα παξνπζηαζηεί ε δεζπφδνπζα αληίιεςε γχξσ απφ ηε γιψζζα σο έλα κέζν γηα επηθνηλσλία φπσο απηή αλαδεηθλχεηαη κέζα απφ ην Πξφγξακκα πνπδψλ. Αθνινπζεί ε αλάιπζε ηνπ θπξίσο θεηκέλνπ, ρσξηζκέλν αλά δεμηφηεηα (Οκηιία θαη Αθξφαζε, Αλάγλσζε, Γξαθή). Σέινο, δίλεηαη έλαο ζπλνιηθφο πίλαθαο κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο θαζψο θαη ηε ζέζε ησλ ΣΠΔ κέζα ζε απηνχο φπσο ζα έρεη αλαδεηρζεί κέζσ ηεο αλάιπζεο Γενικϊ Στοιχεύα για το Πρόγραμμα Σπουδών του γλωςςικού μαθόματοσ Το εύδοσ του προγρϊμματοσ ςπουδών Σν γισζζηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ηεο Αγγιίαο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα ζρεηηθά αλνηρηφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. Καη αξράο, ζηνηρείν αλνηρηφηεηαο απνηειεί ε έιιεηςε ελφο δηδαθηηθνχ εγρεηξηδίνπ πνπ λα δίλεηαη εμίζνπ ζε φια ηα ζρνιεία. Ζ έιιεηςε απηή απνδίδεη ηζρπξφ ξφιν ζην παηδαγσγηθφ πεδίν α- λαπιαηζίσζεο (Bernstein, 1996) θαζψο ην θάζε ζρνιείν θαη, πην ζπγθεθξηκέλα, ν θάζε εθπαηδεπηηθφο έρεη ηελ επρέξεηα λα επηιέμεη ην δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη θαη λα δηακνξθψζεη ηε δηδαζθαιία ηνπ αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ησλ καζεηψλ. Δπνκέλσο, ε δεκηνπξγηθή πξσηνβνπιία (agency) ησλ εθπαηδεπηηθψλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ καζήκαηνο. Απφ ηελ άιιε, δίλνληαη αξθεηέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Οη ηφρνη Μάζεζεο πνπ δίλνληαη γηα θάζε δηδαθηηθφ έηνο θαη ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο είλαη αξθεηά ιεπηνκεξείο θαη εθηελείο, κε απνηέιεζκα λα πεξηνξίδεηαη ζε θάπνην βαζκφ ε ειεπζεξία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. κσο, θαζψο δελ δίλνληαη ξεηά ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηε γισζζνδηδαθηηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη γεληθφηεξα ζην γισζζηθφ κάζεκα, ν εθπαηδεπηηθφο ζα κπνξνχζε, πηζαλφλ, λα πξαγκαηψζεη νπνηνδήπνηε γισζζνδηδαθηηθφ 56

57 ιόγν. Καζψο είλαη αδχλαην ζηελ παξνχζα εξγαζία λα κειεηεζνχλ νη δηαθνξεηηθέο πηζαλέο πξαγκαηψζεηο, κειεηψληαη ηα δηάθνξα παξαδείγκαηα δηδαζθαιίαο πνπ δίλνληαη σο πξνηάζεηο πξνο πηνζέηεζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Σειηθά, ζα ιέγακε πσο ην γισζζηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ έρεη ζεκεία αλνηρηά, φπσο είλαη ε έιιεηςε ηνπ εγρεηξηδίνπ θαη ησλ παηδαγσγηθψλ θαηεπζχλζεσλ, αιιά έρεη θαη θάπνηα ζεκεία πνπ είλαη ζρεηηθά θιεηζηά, φπσο είλαη νη ηδηαίηεξα ιεπηνκεξείο ηφρνη Μάζεζεο Η αντιμετώπιςη τησ γλώςςασ: ϋμφαςη ςτην επικοινωνύα Μεηαθεξφκελνη, ηψξα, ζην πεξηερφκελν ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη ζε γεληθφηεξεο δηαπηζηψζεηο γχξσ απφ απηφ, γίλεηαη εχθνια εκθαλήο ε ηδηαίηεξε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζηε γιψζζα ζηε ζρνιηθή θαη εμσζρνιηθή δσή. Ήδε απφ ηηο πξψηεο γξακκέο ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη ησλ δχν Βαζηθψλ ηαδίσλ, ην γισζζηθφ κάζεκα αληηκεησπίδεηαη σο ην κέζν γηα επηθνηλσλία θαη ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία θαη ηελ εξγαζία. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη (ε έκθαζε δηθή κνπ): «Τα αγγιηθά είλαη νπζηώδε (vital) γηα ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο άιινπο ζην ζρνιείν θαη ζηνλ επξύηεξν θόζκν θαη είλαη ζεκειηαθά (fundamental) γηα ηε κάζεζε ζε όια ηα ζρνιηθά αληηθείκελα. Καηά ηε δηδαζθαιία ησλ αγγιηθώλ, νη καζεηέο αλαπηύζζνπλ δεμηόηεηεο ζηελ νκηιία, ηελ αθξόαζε, ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή, ηηο νπνίεο ζα ρξεηαζηνύλ γηα λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ εξγαζία. Οη καζεηέο καζαίλνπλ πώο λα εθθξάδνληαη δεκηνπξγηθά θαη κε θαληαζία θαζώο θαη λα επηθνηλσλνύλ κε ηνπο άιινπο έρνληαο απηνπεπνίζεζε θαη απνηειεζκαηηθόηεηα.». Υξεζηκνπνηψληαο ηα επίζεηα «νπζηώδεο» θαη «ζεκειηαθόο» αλαδεηθλχεηαη ε ηδηαίηεξε ζεκαζία ηεο γιψζζαο θαη ζπγθεθξηκέλα, ν επηθνηλσληαθφο ηεο ραξαθηήξαο, θαζψο επαλαιακβάλεηαη δχν θνξέο ε ιέμε επηθνηλσλώ, κηα ιέμε κε ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηνπο επηθνηλσληαθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Μάιηζηα, ε γιψζζα είλαη ζεκαληηθή φρη κφλν ζηα ζρνιηθά πιαίζηα αιιά ζεσξείηαη θαη σο εθφδην γηα ηελ εμσζρνιηθή δσή, ζπλδένληαο ην γισζζηθφ κάζεκα κε ην θνηλσληθφ θαη εξγαζηαθφ κέιινλ ησλ παηδηψλ. Δπηπιένλ, ε γιψζζα είλαη ζεκαληηθή θαη γηα ηελ πξαγκάησζε φισλ ησλ καζεκάησλ, θάηη πνπ εθθξάδεηαη κε κηα ζεηξά απφ θπιιάδηα κε ηνλ ηίηιν «O Γξακκαηηζκφο κέζα ζην Πξφγξακκα πνπδψλ» (literacy across the curriculum). Σα θπιιάδηα 57

58 απηά ζρεηίδνληαη κε ηηο γισζζηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε ζρνιηθνχ αληηθεηκέλνπ θαζψο ππάξρεη έλα γηα θάζε κάζεκα. Πνιχ ραξαθηεξηζηηθά, ζην γεληθφ θείκελν πνπ ζπλνδεχεη ηα θπιιάδηα απηά, αλαθέξεηαη πσο: «ε επηθνηλσλία αλαγλσξίδεηαη ζην Δζληθό Πξόγξακκα Σπνπδώλ σο ε βαζηθή δηαζεκαηηθή δεμηόηεηα θαη επθαηξίεο γηα ηελ αλάπηπμε απηήο ηεο δεμηόηεηαο πξέπεη λα δίλνληαη ζηα Αγγιηθά θαη ζηε ρξήζε ηεο γιώζζαο από ηνπο καζεηέο ζε όια ηα καζήκαηα» Καη πάιη ζε απηφ ην απφζπαζκα αλαδεηθλχνληαη νη επηθνηλσληαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη, θαζψο γίλεηαη ε αλαθνξά ζηελ «επηθνηλσλία» θαη ζηε «ρξήζε ηεο γιώζζαο», ε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ησλ νπνίσλ παξαπέκπεη ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηψλ ησλ ιόγσλ. Δπηπιένλ, αλαθέξεηαη, ε ζεκαζία ησλ δεμηνηήησλ γξακκαηηζκνχ ζε φια ηα καζήκαηα, φπσο ζην παξαθάησ απφζπαζκα: «ε δηδαζθαιία ησλ δεμηνηήησλ γξακκαηηζκνύ εληνπίδεηαη σο θεληξηθή ζηε γιώζζα ελόο αληηθεηκέλνπ κέζα ζην ίδην ην αληηθείκελν.» Καζψο γίλεηαη αλαθνξά ζηε «γιώζζα ελόο αληηθεηκέλνπ», ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επηθνηλσλία σο «βαζηθή δηαζεκαηηθή δεμηόηεηα» απφ ην πξνεγνχκελν απφζπαζκα, θαίλεηαη πσο φια ηα καζήκαηα αληηκεησπίδνληαη σο γισζζηθά θαη, επνκέλσο, πξέπεη λα κειεηψληαη νη γισζζηθέο ηνπο ηδηαηηεξφηεηεο. Απηή ε αληίιεςε θαίλεηαη λα αληιεί απφ ηηο ζέζεηο ηνπ Halliday γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ζρνιηθνχ ιφγνπ θαη ηεο θεηκελνθεληξηθήο ζρνιήο ηνπ Martin γηα ηα θεηκεληθά είδε θάζε αληηθεηκέλνπ. Πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ηηο γισζζηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε αληηθεηκέλνπ δίλνληαη ζηα θπιιάδηα πνπ αθνξνχλ ην θάζε κάζεκα, θείκελα πνπ δελ απνηέιεζαλ αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο Βαςικϋσ Δεξιότητεσ ηελ ελφηεηα απηή ζα αλαδεηρζνχλ νη δηάθνξνη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη φπσο εκθαλίδνληαη ζην Πξφγξακκα πνπδψλ θαη ζηνπο ηφρνπο Μάζεζεο θαη αθνξνχλ ηηο ηέζζεξηο βαζηθέο δεμηφηεηεο πνπ εληνπίδνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα (Οκηιία θαη αθξφαζε, αλάγλσζε, γξαθή). Παξάιιεια, ζα αλαδεηρζνχλ πνηθίια ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο κέζα ζην γισζζηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ, ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ πάληα κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνύο ιόγνπο, ψζηε λα γίλεη εκθαλέο απφ πνηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο αληιεί ην γισζζηθφ κάζεκα. 58

59 Ομιλία και Ακρόαςη: έμφαςη ςτην επικοινωνία Ζ νκηιία θαη ε αθξφαζε, σο βαζηθέο δεμηφηεηεο πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ζην γισζζηθφ κάζεκα, παξαπέκπνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ αλάπηπμε ησλ επηθνηλσληαθψλ ηθαλνηήησλ. Δίλαη επνκέλσο αλαπφθεπθηε ε ζχλδεζε κε ηνλ επηθνηλσληαθφ γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν, θαζψο νη ηθαλφηεηεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζεσξνχληαη σο βαζηθέο δεμηφηεηεο ζηα πιαίζηα απηνχ ηνπ ιόγνπ. Ζ πξαγκάησζε ηνπ είλαη εκθαλήο ζε δηάθνξα ζεκεία ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη ζηα δχν Βαζηθά ηάδηα αιιά θαη ζηνπο ηφρνπο Μάζεζεο. Αλαθέξεηαη ελδεηθηηθά ην παξαθάησ: (ν καζεηήο πξέπεη) «λα κηιάεη κε άλεζε, πξνζαξκόδνληαο ην ιόγν ζε έλα επξύ θάζκα νηθείσλ θαη κε νηθείσλ ζπγθεηκέλσλ θαη ζθνπώλ, ζπκπεξηιακβάλνληαο απηά πνπ απαηηνύλ ηελ άλεηε θαη κε απηνπεπνίζεζε ρξήζε ηεο θνηλήο αγγιηθήο.» (ζηάδην 4) Λέμεηο θαη θξάζεηο φπσο ην ζπγθείκελν, πξνζαξκόδνληαο ην ιόγν, ρξήζε ηεο αγγιηθήο έρνπλ κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηα πιαίζηα ησλ επηθνηλσληαθψλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ. Χο ζπγθείκελν νξίδεηαη ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην κέζα ζην ν- πνίν πξαγκαηψλεηαη έλα θείκελν, πξνθνξηθφ ε γξαπηφ. Σν πιαίζην απηφ νξίδεη άκεζα θαη ηηο γισζζηθέο επηινγέο πνπ γίλνληαη θαη γη απηφ αλαθέξεηαη ε πξνζαξκνγή ηνπ ιφγνπ. Δπηπιένλ, επηρεηξείηαη λα γίλεη κηα ζχλδεζε ηεο κάζεζεο εληφο ζρνιείνπ κε ηηο πξαθηηθέο εθηφο απηνχ, θάηη πνπ θαίλεηαη ζην παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθφ απφζπαζκα: (νη καζεηέο πξέπεη) «λα κηιάλ θαη λα αθνύλ ζε πιαίζηα εθηόο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ νκηιία θαη ε αθξόαζε ζε πιαίζηα εθηόο ηάμεο ζε κε νηθείεο θαηαζηάζεηο πξνεηνηκάδεη ηνπο καζεηέο ώζηε λα δξνπλ κε απηνπεπνίζεζε ζηνλ θόζκν εθηόο ζρνιείνπ.( ) Τα ζπγθείκελα κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ εξγαζηαθά πιαίζηα (π.ρ. ζπλεληεύμεηο θαηά ηε δηάξθεηα εξγαζηαθήο εκπεηξίαο) ή θνηλνηηθά πιαίζηα». (ζηάδην 4). Με ηελ αλαθνξά ζε πξαγκαηηθά εμσζρνιηθά πιαίζηα, θαίλεηαη πσο δίλεηαη θάπνηα έκθαζε θαη ζηε κε αλαπιαηζησκέλε κάζεζε (Bernstein, 1989). Καζψο ην ζρνιείν ιεηηνπξγεί ζαλ έλαο «πξνζνκνησηήο» ηεο πξαγκαηηθφηεηαο αλαπιαηζηψλνληαο κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν ηηο ζπλζήθεο κάζεζεο θαη κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ζε γεληθέο γξακκέο πξνβιέςηκε, δελ κπνξεί λα θαιχςεη φιεο ηηο αλάγθεο ηεο πξαγκαηηθήο εμσζρνιηθήο δσήο. Γη απηφ ην ιφγν πξνθξίλεηαη ε κάζεζε σο ηνπνζεηεκέλε (Gee, 2005) θαη κε αλαπιαηζησκέλε κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ επηθνηλσλίαο ζε 59

60 εμσζρνιηθέο ζπλζήθεο. Ζ αληίιεςε απηή παξαπέκπεη ζε θνηλσληνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε φπσο είλαη ε ζεσξία ηεο εγθαζηδξπκέλεο κάζεζεο (βι. θεθ.2, ελφηεηα II). Οη επηθνηλσληαθνί γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, θαζψο εκθαλίδεηαη ηζρπξφο ν ξφινο ηεο νκάδαο θαη ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο. Γίλνληαη ηδηαίηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ην ξφιν ησλ νκάδσλ ζε δηάθνξα ζεκεία ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη ησλ δχν Βαζηθψλ ηαδίσλ. πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «παίξλνπλ δηαθνξεηηθνύο ξόινπο θαηά ηελ νξγάλσζε, πξνζρεδηαζκό θαη ηε ζπληήξεζε ηεο νκηιίαο ζε νκάδεο. Οη δηαθνξεηηθνί ξόινη πεξηιακβάλνπλ: αξρεγία, εηζαγσγηθό ξόιν, πξόεδξν, δηάκεζν, γξακκαηέα, αλαθεθαιαησηήο, εθπξόζσπνο.» (ζηάδην 3) (Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «αλαπηύμνπλ ηηο δεμηόηεηεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ νκαδηθή ζπδήηεζε αλαιακβάλνληαο δηάθνξνπο ξόινπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ην ξόιν ηνπ νκηιεηή-αληηπξνζώπνπ ηεο νκάδαο πνπ ζα αλαθέξεη ηα θύξηα ζεκεία ζθέςεο ηνπο ή ηηο απνθάζεηο ηνπο» (ζηάδην 3) Ζ έλλνηα ησλ ξφισλ έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηα πιαίζηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηνλ θνηλσληθφ θνλζηξνπθηηβηζκφ θαη ζηε αληίιεςε ηεο κάζεζεο σο κηα ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Ο καζεηήο δελ αλαιακβάλεη απιψο θάπνην ξφιν κε ζπγθεθξηκέλα θαζήθνληα αιιά απηφο ν ξφινο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε γισζζηθή ηνπ ζπκπεξηθνξά. Δπηπιένλ, νη ξφινη παξαπέκπνπλ θαη ζηηο πξαγκαηηθέο εμσζρνιηθέο νκάδεο, θπξίσο ζε εξγαζηαθά θαη πνιηηηθά πιαίζηα, ζηηο νπνίεο ην θάζε άηνκν αλαιακβάλεη άιιν ξφιν κε δηαθνξεηηθέο αξκνδηφηεηεο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, θαίλεηαη θαη πάιη πσο ην ζρνιείν πξνζπαζεί λα αλαπιαηζηψζεη ηηο εμσζρνιηθέο ζπλζήθεο εληάζζνληαο πξαγκαηηθέο νκάδεο ζπδήηεζεο. Ζ αλαθνξά ζηηο νκάδεο αθνξά ηαπηφρξνλα θαη ην δηδαθηηθφ αιιά θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. ρεηηθά κε ην δηδαθηηθφ άμνλα, ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη ζηα πιαίζηα ηεο νκαδηθήο ρξήζεο ηεο, κε έκθαζε ζηελ πξνθνξηθή επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα. ρεηηθά κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα, θαίλεηαη πσο ην κάζεκα γίλεηαη κε ηδηαίηεξα ζπλεξγαηηθφ ηξφπν θαζψο ε νκαδηθή ζπδήηεζε, νη παξνπζηάζεηο θαη νη δεκφζηεο δηαβνπιεχζεηο (debate) έρνπλ βαζηθφ ξφιν. ε απηά ηα πιαίζηα ν καζεηήο θαίλεηαη πσο είλαη ν θπξίαξρνο θνηλσληθφο πξσηαγσληζηήο θαζψο θαηέρεη ζπλερψο ην ιφγν ζηα πιαίζηα ησλ νκάδσλ θαη ησλ παξνπζηάζεσλ. 60

61 Αλαθνξηθά κε ην δηδαθηηθφ άμνλα, θαίλεηαη πσο πέξα απφ ηελ έληνλε παξνπζία ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιόγνπ πνπ αλαδείρζεθε παξαπάλσ, ζηε Βαζηθή Γεμηφηεηα ηεο Οκηιίαο είλαη εκθαλήο θαη ε πξαγκάησζε θξηηηθψλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ. Οξηζκέλα ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «θξίλνπλ ηηο πξνζέζεηο θαη ηελ νπηηθή ηνπ νκηιεηή. Απηό πεξηιακβάλεη ηνλ δηαρσξηζκό ηόλνπ θαη ρακεινύ ηόλνπ, θαη ηελ αλαγλώξηζε πόηε έλαο νκηιεηήο ρξεζηκνπνηεί ή θάλεη θαηάρξεζε ησλ απνδείμεσλ, θάλεη αβάζηκεο πξνηάζεηο ή είλαη ζθόπηκα ακθίζεκνο». (ζηάδην 4) (νη καζεηέο πξέπεη) «λα ζπγθξίλνπλ, λα αληηπαξαβάιινπλ θαη λα ζπλζέηνπλ ηη αθνύλ ζε δηάθνξα ζπγθεηκεληθά πιαίζηα, δηαρσξίδνληαο κεηαμύ ξεηνύ θαη π- πόξξεηνπ λνήκαηνο θαη κεηαμύ θεληξηθώλ ηδεώλ, ιεπηνκέξεηαο θαη επεμήγεζεο, θαη λα θάλνπλ θξίζεηο γηα ηηο πξνζέζεηο ηνπο ζπγγξαθέα.» (έηνο 10) ηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα ππάξρνπλ πνιιέο ιέμεηο θαη θξάζεηο πνπ έρνπλ ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ, θαη έρνπλ ζεκεησζεί κε έληνλα γξάκκαηα. Μάιηζηα, ε αλαθνξά ζε ξεηό θαη ππόξξεην λφεκα θαη ζε πξνζέζεηο ηνπ ζπγγξαθέα καο παξαπέκπεη ζην ξεχκα ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο ζχκθσλα κε ην νπνίν νη καζεηέο θαινχληαη λα εληνπίζνπλ απηά αθξηβψο ηα ζηνηρεία ζηα θείκελα πνπ κειεηνχλ. Δπηπιένλ, ε αλαθνξά ζε πξάμεηο (Van Leeuwen, 2005) φπσο είλαη ε ζχγθξηζε θαη ε αληηπαξαβνιή θεηκέλσλ, καο παξαπέκπεη άκεζα ζε «θιαζηθέο» πξαθηηθέο ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο. Μηα άιιε πιεπξά ησλ θξηηηθψλ ιφγσλ αθνξά πεξηζζφηεξν ην ξπζκηζηηθφ ά- μνλα ηνπ καζήκαηνο. Γίλνληαη ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα)«λα ζθέθηνληαη θαη λα ζρνιηάδνπλ κε θξηηηθό ηξόπν ηηο δηθέο ηνπο νκηιίεο θαζώο θαη ησλ άιισλ»(ζηάδην 4) «λα αλαγλσξίδνπλ ηα ηζρπξά ζεκεία θαη λα εληνπίδνπλ πεξηνρέο πξνο βειηίσζε ζην δηθό ηνπο ιόγν θαη ζην ιόγν ησλ άιισλ». (έηνο 9, ζηφρνη κάζεζεο) Απφ ηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα θαίλεηαη πσο ζηελ πξαγκάησζε ηνπ καζήκαηνο παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ε απηνθξηηηθή θαη ε απηναμηνιφγεζε. Οη καζεηέο πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ ηα ιάζε ηνπο κφλνη ηνπο θαη λα πξνρσξνχλ ζηελ απηνθξηηηθή. Απηά ηα δχν ζηνηρεία ζρεηίδνληαη κε θνλζηξνπθηηβηζηηθέο θαη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε, αληηιήςεηο πνπ θαίλεηαη λα θαζνξίδνπλ ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. χκθσλα ινηπφλ κε απηέο ηηο αληηιήςεηο, ν καζεηήο καζαίλεη κέζα απφ 61

62 ηελ θξηηηθή πνπ ηνπ θάλνπλ νη ίδηνη νη ζπκκαζεηέο θαη κέζσ απηήο ηεο αλαηξνθνδφηεζεο βειηηψλεη ην έξγν ηνπ (δψλε επηθείκελεο αλάπηπμεο). Δπηπιένλ, ζην γισζζηθφ κάζεκα δελ κειεηψληαη κφλν γισζζηθά ζηνηρεία αιιά θαη δηάθνξα κε γισζζηθά. πγθεθξηκέλα, θαηά ηε κειέηε ησλ ζεαηξηθψλ έξγσλ θαη ην αλέβαζκα παξαζηάζεσλ θείκελα πνπ εληάζζνληαη ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν- α- λαδεηθλχνληαη θαη κειεηψληαη σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθά θάπνηα πνιπηξνπηθά ζηνηρεία. Αλαθέξεηαη ελδεηθηηθά: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «εξεπλήζνπλ ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη ιέμεηο, νη πξάμεηο, ν ήρνο θαη ε παξάζηαζε ζπλδπάδνληαη γηα λα δεκηνπξγήζνπλ δξακαηηθέο ζηηγκέο» (ζηάδην 3) (δξακαηηθέο ηερληθέο:) «πνηθηιία ζηελ έληαζε, ζηνλ ηόλν θαη ην ξπζκό ηεο θσλήο, ε ρξήζε ηεο παύζεο, νη ρεηξνλνκίεο, ε θίλεζε θαη ε παξάζηαζε, ε ρνξσδηαθή νκηιία, ν κνλόινγνο θαη ε δξακαηηθή εηξσλεία». Σα γισζζηθά ζηνηρεία ηνπ ζεάηξνπ (π.ρ. κνλφινγνο, δξακαηηθή εηξσλεία) κειεηψληαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηα πνιπηξνπηθά (π.ρ. ήρνο) θαη παξαγισζζηθά (π.ρ. ρεηξνλνκίεο) ζηνηρεία ψζηε λα αλαδεηρζεί ε ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ ιφγνπ. Ο ζπλδπαζκόο, κηα ιέμε κε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία ηεο γξαθήο, θαη εδψ νκηιίαο, σο κηα δηαδηθαζία ζχλζεζεο ζεκεησηηθψλ πφξσλ. Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ σο κέξνπο ηεο ζχλζεηεο ζεκεησηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο δελ εκθαλίδεηαη κφλν ζην ζεαηξηθφ ιφγν αιιά θαη ζε άιια ζεκεία, φπσο ζηηο πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο. πγθεθξηκέλα, ζην Πξφγξακκα πνπδψλ ηνπ Βαζηθνχ ηαδίνπ 3 αλαθέξεηαη κηα πνηθηιία απφ ζηνηρεία πνπ πξέπεη λα πξνζέρεη ν καζεηήο θαηά ηηο παξνπζηάζεηο ηνπ φπσο είλαη: «ηόλνο, έθθξαζε, επαλάιεςε ( ) ρεηξνλνκίεο θαη γιώζζα ηνπ ζώκαηνο όπσο θαη ε ρξήζε ζρεκάησλ, νπηηθώλ βνεζεκάησλ θαη εηθόλσλ ( )» (νη καζεηέο πξέπεη) «λα ρξεζηκνπνηνύλ δηάθνξεο ιεμηθέο θαη κε ιεμηθέο ηερληθέο γηα λα θάλνπλ ηελ νκηιία ελδηαθέξνπζα γηα ηνπο αθξναηέο». (7 ν /8 ν /9 ν έηνο) «λα δηαηεξνύλ ην ελδηαθέξνλ ησλ αθξναηώλ θαη λα επεξεάδνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπο ρξεζηκνπνηώληαο απνηειεζκαηηθά ιεθηηθέο θαη κε ιεθηηθέο κεζόδνπο». (9 ν έηνο) Ζ αλαθνξά ζε κε ιεθηηθέο ηερληθέο/κεζφδνπο αθνξά εδψ είηε θάπνηα παξαγισζζηθά ζηνηρεία φπσο είλαη ε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο είηε θάπνηα πνιπηξνπηθά φπσο είλαη νη 62

63 εηθφλεο. ε απηφ ην ζεκείν θαίλεηαη πσο νη καζεηέο πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ ην ξφιν φισλ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ έηζη ψζηε λα ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζπλεηδεηά θαη απνηειεζκαηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παξνπζηάζεσλ ηνπο. Φαίλεηαη, ινηπφλ, θαη πάιη ε ε- πηξξνή απφ ην ιφγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Βέβαηα, ε επηξξνή απηή δελ είλαη ηδηαίηεξα έληνλε θαζψο ε αλαθνξά ζε πνιπηξνπηθά ζηνηρεία είλαη κάιινλ απνζπαζκαηηθή. Μέζα ζηα πιαίζηα ησλ ιόγσλ πνπ βξέζεθαλ (επηθνηλσληαθφο ιόγνο, θξηηηθφο ιόγνο, ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκφο) ζηε Βαζηθή Γεμηφηεηα ηεο «Οκηιίαο θαη Αθξφαζεο», ε εκθάληζε ησλ ΣΠΔ είλαη κάιινλ αζζελήο. πγθεθξηκέλα, ζηα πιαίζηα ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιόγνπ θαη ζηελ έκθαζε πνπ δίλεηαη ζηηο πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο ησλ καζεηψλ, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη σο κέζα ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ νη ίδηνη νη καζεηέο ψζηε λα εληζρχζνπλ ηηο παξνπζηάζεηο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «δνκνύλ θαη λα νξγαλώλνπλ ην ιόγν ηνπο: ρξνληθά, ινγηθά ( ). Δπίζεο, απηό πεξηιακβάλεη ηελ θαηάιιειε ρξήζε ησλ ΤΠΔ σο κέζσλ παξνπζίαζεο». (ζηάδην 3) «λα επηιέγνπλ ηνλ πην θαηάιιειν ηξόπν ώζηε λα δνκνύλ ην ιόγν κε ζθνπό ηε ζαθήλεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα, ιακβάλνληαο ππόςε ην έξγν, ην θνηλό, ηνλ ζθνπό θαη ην ζπγθείκελν θαη ην εύξνο ησλ ππνζηεξηθηηθώλ κέζσλ». (8 ν έηνο) «όπνπ είλαη δπλαηόλ πξέπεη νη παξνπζηάζεηο λα έρνπλ έγθπξα ζπγθείκελα θαη πξαγκαηηθά απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηθνηλσλία ηδεώλ θαη πιεξνθνξηώλ ζε έλα αθξναηήξην. Απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε ηερλνινγίαο, όπσο βίληεν ή ήρν, slides ή άιια νπηηθά βνεζήκαηα ( ).» (ηάδην 4) Ζ ρξήζε ηεο θξάζεο «κέζα παξνπζίαζεο» έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζην ιφγν ηεο αιιαγήο, θαζψο νη ΣΠΔ αλαγλσξίδνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο κηαο πξνθνξηθήο παξνπζίαζεο. πσο αλαθέξεηαη θαη ζην δεχηεξν απφζπαζκα, ην εχξνο απηψλ ησλ κέζσλ παξνπζίαζεο επεξεάδεη θαη ηελ ίδηα ηελ παξνπζίαζε. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, εληάζζνληαη ιεηηνπξγηθά ζηα πιαίζηα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε ηνπο καζεηέο λα έρνπλ ηδηαίηεξα ελεξγφ ξφιν θαηά ηε ρξήζε ηνπο, θάηη πνπ ζα γίλεη ηδηαίηεξα θαλεξφ θαη ζηελ αλάιπζε ησλ επφκελσλ Βαζηθψλ Γεμηνηήησλ. Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε θάλεθε πσο ζηελ Οκηιία θαη Αθξφαζε, ζην επίπεδν ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ππάξρεη έληνλε δηαινγηθφηεηα. Κπξίαξρνη αλαδεί- 63

64 ρζεθαλ νη επηθνηλσληαθνί ιόγνη, κε ηνπο θξηηηθνχο -ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο- σο αλαδπφκελνπο θαη ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ λα έρεη κηθξφηεξε εκθάληζε. ην επίπεδν ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα είλαη εκθαλήο ε αληηκεηψπηζε ηεο κάζεζεο απφ θνλζηξνπθηηβηζηηθή θαη θνηλσληνπνιηηηζκηθή άπνςε δίλνληαο έκθαζε ζηηο νκάδεο, ζηε ζπλεξγαζία θαη ζηελ απηναμηνιφγεζε. Οη καζεηέο αλαδεηθλχνληαη ζε φια ηα απνζπάζκαηα σο νη θχξηνη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο θαζψο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Σέινο, ζε απηά ηα πιαίζηα νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη ζε κηθξφ βαζκφ αιιά, θπξίσο, σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ηα νπνία απνηεινχλ αλαπφζπαζην θνκκάηη ησλ πξνθνξηθψλ παξνπζηάζεσλ. Αλαγλσξίδεηαη, ινηπφλ, ζε θάπνην βαζκφ ε αιιαγή πνπ έρνπλ επηθέξεη νη λέεο ηερλνινγίεο ζηηο πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο θαη, επνκέλσο, πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο Βαςική Δεξιότητα τησ ανάγνωςησ: έμφαςη ςτην κριτική α- νάγνωςη ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ησλ δχν Βαζηθψλ ηαδίσλ γχξσ απφ ηε Βαζηθή Γεμηφηεηα ηεο Αλάγλσζεο θαίλεηαη πσο πξαγκαηψλνληαη δηάθνξνη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη. Ξεθηλψληαο κε ηνπο επηθνηλσληαθνχο ιόγνπο, θαίλεηαη πσο ε ζέζε ηνπο δελ είλαη θαη ηφζν ηζρπξή φπσο αλαδείρζεθε ζηε Βαζηθή Γεμηφηεηα ηεο Οκηιίαο θαη Αθξφαζεο. κσο, ζε φια ηα θείκελα, θαίλεηαη λα δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ξφιν πνπ έρεη ν ζθνπφο ηνπ θεηκέλνπ, δειαδή ε πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο, ζηηο γισζζηθέο επηινγέο. Δλδεηθηηθά, ζην Βαζηθφ ηάδην 3 αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «θαηαλνήζνπλ πώο ε θύζε θαη ν ζθνπόο ησλ θεηκέλσλ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ λνεκάησλ ηνπ» Παξφκνηα απνζπάζκαηα εκθαλίδνληαη ζπλερψο ζε φια ηα θείκελα. Ζ αλαθνξά ζην ζθνπό ηνπ θεηκέλνπ, ρσξίο λα γίλεηαη θάπνηα αλαθνξά ζε θεηκεληθά είδε, καο παξαπέκπεη άκεζα ζηνλ επηθνηλσληαθφ γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν. Απηφο ν ιόγνο θαίλεηαη λα δηαπεξλά φιν ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ρσξίο φκσο λα έρεη ηζρπξή ζέζε. Δπηπιένλ, ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ηελ Αλάγλσζε, ε γιψζζα θαη ηα θείκελα ζπζρεηίδνληαη κε ηελ ηαπηφηεηα. πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη: «ε επηινγή θεηκέλσλ πξέπεη λα ζρεηίδεηαη κε ην πνιηηηζκηθό ζπγθείκελν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ καζεηώλ. Μπνξεί λα πεξηιακβάλεη θείκελα πνπ ζα βνεζνύλ ηνπο καζεηέο λα αλαθαιύςνπλ ηελ αίζζεζε ηεο ηαπηόηεηαο θαη λα αλαζηνραζηνύλ πάλσ ζηηο δηθέο ηνπο αμίεο, ζηάζεηο θαη πεπνηζήζεηο ζρεηηθά 64

65 κε άιινπο αλζξώπνπο, επνρέο θαη κέξε, είηε κέζα από ηελ ζπλέρεηα είηε κέζα από ηελ αληίζεζε κε ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο.» (ζηάδην 3). Δίλαη εκθαλέο πσο απφ ην παξφλ απφζπαζκα αλαδεηθλχεηαη κηα ηδενινγηθή αληηκεηψπηζε ηνπ γξακκαηηζκνχ 12 (Street, 1984), θαζψο δελ κπνξεί ε κειέηε ησλ θεηκέλσλ λα είλαη αλεμάξηεηε απφ ηηο εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ θαη απφ ην πνιηηηζκηθφ ζπγθείκελν ηνπ ζρνιείνπ. Γη απηφ ην ιφγν, δίλεηαη έλα εχξνο δηαθφξσλ ζπγγξαθέσλ πνπ κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ, φρη κφλν Άγγισλ αιιά θαη απφ άιιεο ρψξεο. Έηζη αλάινγα κε ην πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθφ ππφβαζξν ηνπ θάζε ζρνιείνπ γίλνληαη θαη νη θαηάιιειεο επηινγέο ησλ θεηκέλσλ κε ζθνπφ ηελ αλάδεημε ηεο ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, ε ηδενινγηθή αληίιεςε γηα ην γξακκαηηζκφ ζπλδέεηαη θαη κε κηα θξηηηθή αληίιεςε γηα ηε γιψζζα. Μέζα ζην Πξφγξακκα πνπδψλ θαη ζηνπο ηφρνπο Μάζεζεο εληνπίδνληαη πνιιά απνζπάζκαηα πνπ αλαδεηθλχνπλ άκεζα ηνπο θξηηηθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο θαη κάιηζηα ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο. (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «ζθέθηνληαη ζρεηηθά κε ηελ πξνέιεπζε θαη ηνλ ζθνπό ησλ θεηκέλσλ θαη λα αμηνινγνύλ ηε ρξεζηκόηεηά ηνπο, αλαγλσξίδνληαο πξνθαηαιήςεηο, γλώκεο, ππόξξεηα λνήκαηα θαη θαηάρξεζε απνδείμεσλ. Ζ ζθέςε ζρεηηθά κε ηελ πξνέιεπζε θαη ηνλ ζθνπό αθνξά ηε δηεξεύλεζε ηνπ θαηά πόζν ηα θείκελα αληαλαθινύλ ηνπο ζθνπνύο γηα ηνπο νπνίνπο γξάθηεθαλ θαη ηελ επηξξνή πνπ πξόθεηηαη λα είραλ ζηνλ αλαγλώζηε. Τα θείκελα κπνξεί λα πξνέξρνληαη από δηαθεκηζηηθέο νξγαλώζεηο, εξγνδόηεο, θπβεξλεηηθέο πεγέο, πνιηηηθέο ή θηιαλζξσπηθέο θακπάληεο θαη ηζηνζειίδεο.»(ζηάδην 4) (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «εμάγνπλ θαη λα ζπκπεξαίλνπλ λνήκαηα, αλαγλσξίδνληαο ηηο πξνζέζεηο ηνπ ζπγγξαθέα» (ζηάδην 3) «λα αμηνινγνύλ ηε ρξεζηκόηεηα θεηκέλσλ, μερσξίδνληαο ην ζρεηηθό από ην ά- ζρεην θαη κεηαμύ πξαγκαηηθόηεηαο θαη ζρνιίνπ». (ζηάδην 3) Οη ιέμεηο θαη θξάζεηο πνπ είλαη κε έληνλα γξάκκαηα (π.ρ. ππφξξεηα λνήκαηα, επηξξνή ζηνλ αλαγλψζηε) ζηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα απνηεινχλ ζηνηρεία ηεο θνηλσληθήο γιψζζαο ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ. Μάιηζηα, αθνξνχλ ην ξεχκα ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο ζχκθσλα κε ηo νπνίo νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαθαιχςνπλ ηα ππφξξεηα λνήκαηα, ηηο πξνζέζεηο ηνπ ζπγγξαθέα, λα δηαθξίλνπλ κεηαμχ γεγνλφηνο θαη ζρνιίνπ. Γελ ππάξρεη φκσο θακία ζχλδεζε κε ηελ θνηλσλία, επνκέλσο ν θξηηηθφο ιόγνο παξα- 12 Χο ηδενινγηθή αληηκεηψπηζε, ζχκθσλα κε ηνλ Street (1984) αλαθέξεηαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζην θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ, ηζηνξηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ηνπ ζπγθείκελν. Αληίζεηα, σο απηφλνκν κνληέιν ηνπ γξακκαηηζκνχ αλαθέξεηαη ε αληηκεηψπηζε ηνπ γξακκαηηζκνχ σο έλαο θνξέαο ηζρχνο α- λεμάξηεηα απφ ηα πιαίζηα κέζα ζηα νπνία εκθαλίδεηαη. 65

66 κέλεη κφλν ζην επίπεδν ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο. Ο θξηηηθφο ιφγνο αλαδεηθλχεηαη σο ηδηαίηεξα ηζρπξφο θαζψο ηα απνζπάζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε δεμηφηεηέο ηνπ απνηεινχλ ηελ πιεηνςεθία. Πέξα απφ ηνλ επηθνηλσληαθφ θαη ηνλ θξηηηθφ ιόγν, ζηε βαζηθή δεμηφηεηα ηεο αλάγλσζεο εληνπίδνληαη πνιιά απνζπάζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη θαη κε ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Μάιηζηα, θαίλεηαη πσο κειεηψληαη νη πνηθίινη ζεκεησηηθνί πφξνη θαηά ηε δεκηνπξγία ηνπ λνήκαηνο. Δλδεηθηηθά, δίλνληαη νξηζκέλα απνζπάζκαηα απφ ην Βαζηθφ ηάδην 3: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «θαηαιάβνπλ πώο δεκηνπξγείηαη ην λόεκα κέζα από ην ζπλδπαζκό ιέμεσλ, εηθόλσλ θαη ήρσλ ζε πνιπηξνπηθά θείκελα. Τα πνιπηξνπηθά θείκελα ζπλδπάδνπλ δύν ή πεξηζζόηεξνπο ηξόπνπο επηθνηλσλίαο (π.ρ. γξαπηό, πξνθνξηθό θαη νπηηθό) γηα λα δεκηνπξγήζνπλ λόεκα. Παξαδείγκαηα πεξηιακβάλνπλ ην ζπλδπαζκό ιέμεσλ θαη εηθόλσλ ζε κηα εθεκεξίδα ή πεξηνδηθό, ην ζπλδπαζκό ιέμεσλ, εηθόλσλ, βίληεν θαη ήρν ζε κηα ηζηνζειίδα ή CD- ROM ή ην ζπλδπαζκό εηθόλσλ, πξνθνξηθνύ ιόγνπ θαη εηθόλσλ ζε θείκελα θηλνύκελεο εηθόλαο.» (ζηάδην 3) (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ) «πώο ε δνκή, ε δηάηαμε θαη ε παξνπζίαζε ζρεηίδνληαη κε ην απνηέιεζκα. Απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ρξήζεηο ζηα έληππα θαη ζηηο ηζηνζειίδεο ζηνηρείσλ όπσο: ηίηινη, επηθεθαιίδεο, πιαγηόηηηινη, εηθνλνγξάθεζε θαη εηθόλεο, κέγεζνο γξακκαηνζεηξάο θαη ζηπι, γξαθήκαηα, πίλαθεο, δηαγξάκκαηα θαη βνπιίηζεο. Σηηο θηλνύκελεο εηθόλεο, ζηνηρεία όπσο: ζεηξά, πιαίζηα, πξνθνξηθόο ιόγνο, ήρνο.» (νη καζεηέο πξέπεη) «λα αλαιύνπλ πώο ην λόεκα κεηαθέξεηαη δηαθνξεηηθά αλάινγα κε ηε κνξθή, ηε δηάηαμε, θαη ηελ παξνπζίαζε πνπ επηιέγεηαη από ηελ ζπγγξαθέα γηα ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο» Απφ ηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα θαίλεηαη πσο αλαγλσξίδνληαη ηξηψλ εηδψλ πνιπηξνπηθά θείκελα: - Οξηζκέλα έληππα, φπσο ηα πεξηνδηθά, πνπ ζπλδπάδνπλ ζεκεησηηθνχο πφξνπο (ιέμεηο, εηθφλεο, δηάηαμε θ. ά). Κάπνηα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο πνπ αλαθέξνληαη, φπσο ε γξακκαηνζεηξά θαη ηα δηαγξάκκαηα, παξαπέκπνπλ άκεζα ζηελ παξαγσγή ηνπο κέζσ ησλ ΣΠΔ. - Απνθιεηζηηθά ειεθηξνληθά θείκελα, φπσο είλαη νη ηζηνζειίδεο θαη ηα CD-ROM. - Κηλνχκελεο εηθφλεο, δειαδή βίληεν (π.ρ. ηαηλίεο) ή πνιπκεζηθέο παξνπζηάζεηο. 66

67 Ζ αλαθνξά ζηελ πνιπηξνπηθόηεηα θαη ζην ζπλδπαζκό ησλ ζηνηρείσλ γηα ηελ παξαγσγή λνήκαηνο, παξαπέκπεη άκεζα ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, θαζψο πξφθεηηαη γηα ιέμεηο πνπ αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηνχ ηνπ ιόγνπ. Μάιηζηα, ζηα πιαίζηα απηά εκθαλίδνληαη θαη νη λέεο ηερλνινγίεο σο έλα κέζν πνπ παξάγεη πνιπηξνπηθά θείκελα. κσο, απηά ηα ειεθηξνληθά θείκελα έρνπλ θαη επηπιένλ ηδηαηηεξφηεηεο, πέξαλ ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο. Αλαθέξεηαη, γηα παξάδεηγκα: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ) «πώο νη ζπγγξαθείο δνκνύλ θαη νξγαλώλνπλ δηάθνξα θείκελα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ κε γξακκηθώλ θαη πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ.( ). Σηα κε γξακκηθά θείκελα, κπνξεί λα πεξηιακβάλεηαη ε ρξήζε ζπλδέζκσλ θαη ππεξζπλδέζκσλ ή δηαδξαζηηθνύ πεξηερνκέλνπ ζε ηζηνζειίδεο ή CD-ROΜ, ή ε δηόξζσζε θαη ε αιιαγή ζεηξάο ζε θείκελα θηλνύκελεο εηθόλαο.» (ζηάδην 3) Ζ αλαθνξά ζε κε γξακκηθά θείκελα παξαπέκπεη άκεζα ζηα ειεθηξνληθά θείκελα ηα νπνία έρνπλ ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ππεξθεηκέλνπ, ηνπ δηαδξαζηηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ ππεξζπλδέζκσλ. Αλαγλσξίδεηαη, ινηπφλ, ε ζεκεησηηθή ηδηαηηεξφηεηα ησλ ςεθηαθψλ θεηκέλσλ σο πνιπεπίπεδσλ θαη πνιπηξνπηθψλ. Απφ ηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα θαίλεηαη πσο νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο έλα αθφκε κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ έρεη δεκηνπξγήζεη κηα ηδηαίηεξε θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα ηελ νπνία πξέπεη ν καζεηήο λα κειεηήζεη θαη λα θαηαλνήζεη. Απηή ε λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα δελ αθνξά, βέβαηα, κφλν ηηο ΣΠΔ αιιά θαη ηνλ έληππν ιφγν θαη ηνλ νπηηθφ, ζα ιέγακε, ιφγν. Οη έκθαζε ζηηο λέεο ηερλνινγίεο σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ εκθαλίδεηαη εμαξρήο ζην Πξφγξακκα πνπδψλ θαη ησλ δχν ζηαδίσλ, θαζψο αλαθέξεηαη πσο ε αλάγλσζε αθνξά ην «ραξηί θαη ηελ νζόλε». Ζ νζφλε εδψ έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ αιιά θαη ζην ιόγν ηεο αιιαγήο θαζψο αλαθέξεηαη ζην λέν κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ζην νπνίν πξαγκαηψλεηαη ν ειεθηξνληθφο ιφγνο. Δπηπιένλ, ζηνπο ηφρνπο Μάζεζεο αλαθέξεηαη σο λήκα ε «Αλάγλσζε γηα λόεκα: θαηαλνώληαο θαη απαληώληαο ζε έληππα, ειεθηξνληθά θαη πνιπηξνπηθά θείκελα». Καη κφλν απφ απηνχο ηνπο ηίηινπο θαίλεηαη φηη νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ην νπνίν, φπσο θαη ην ραξηί, ρξεζηκνπνηείηαη αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε θαη έρεη ηηο δηθέο ηνπ ζπκβάζεηο. Δίλαη θαλεξφ, απφ ηα σο ηψξα απνζπάζκαηα, πσο νη ΣΠΔ έρνπλ επεξεάζεη ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Έρνπλ αιιάμεη ην πεξηερφκελφ ηνπ πξνζζέηνληαο λένπ είδνπο θείκελα κε λένπ είδνπο ηδηαηηεξφηεηεο θαη απνηεινχλ ην λέν κέζν γηα α- 67

68 λάγλσζε. Αλαδεηθλχεηαη, ινηπφλ, ηνπιάρηζηνλ ζην δηδαθηηθφ άμνλα, ε πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. κσο, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη κε άιινπο ξφινπο πνπ ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηνλ ηξφπν πξαγκάησζεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, νη ΣΠΔ ρξεζηκνπνηνχληαη ιεηηνπξγηθά γηα ηελ αλαδήηεζε πεγψλ, ψζηε νη καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηθαλφηεηεο δηεξεχλεζεο θαη θξηηηθήο ησλ πεγψλ. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη ζηνπο θνπνχο Μάζεζεο: (νη καζεηέο ζα πξέπεη λα) «αλαιύνπλ, αμηνινγνύλ θαη λα ζπγθξίλνπλ, σο πξνο ηε ζρεηηθόηεηα, ηε ρξεζηκόηεηα θαη ηε ζεκαληηθόηεηα, έλα εύξνο πεγώλ πιεξνθνξηώλ πνπ ζπγθεληξώλνληαη κέζσ ηεο έξεπλαο, θαη λα θάλνπλ νμπδεξθείο επηινγέο ζρεηηθά κε ην ηη λα ρξεζηκνπνηνύλ» (έηνο επέθηαζεο) Ζ αληηκεηψπηζε ησλ ΣΠΔ σο πεγήο πιεξνθνξηψλ, αλ θαη θαίλεηαη έκκεζα ζην παξαπάλσ απφζπαζκα, θαζψο θαη νη ηθαλφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αλαδήηεζε ζε απηέο (αλάιπζε, αμηνιφγεζε, ζχγθξηζε) είλαη ηθαλφηεηεο Νένπ Γξακκαηηζκνχ. ρεηίδνληαη άκεζα κε ηνπο θξηηηθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο, θαζψο εθεί εληνπίδνληαη δηαδηθαζίεο φπσο ε αμηνιφγεζε θαη ε ζχγθξηζε θεηκέλσλ. κσο ζε απηφ ην α- πφζπαζκα νη ΣΠΔ απιψο πξνζθέξνπλ κηα λέα πεγή πιεξνθνξηψλ θαη δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο θνξείο αιιαγήο ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα, θαζψο ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα πιαίζηα ηνπ ήδε ππάξρνληνο θξηηηθνχ ιφγνπ εληζρχνληαο ηηο ηζρχνπζεο πξαθηηθέο θαη κεηαθέξνληάο ηεο θαη ζην ςεθηαθφ πεξηβάιινλ. Δπηπιένλ, νη ΣΠΔ ιακβάλνπλ θαη ην ξφιν ηνπ κέζνπ δεκνζίεπζεο θαη επηθνηλσλίαο κε ηνλ εμσζρνιηθφ θφζκν. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη ζην ζηάδην 3: (νη καζεηέο κπνξνχλ λα)«ζπλαληεζνύλ θαη λα κηιήζνπλ κε αλαγλώζηεο θαη ζπγγξαθείο: απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ( ) αιιειεπίδξαζε κε ζπγγξαθείο κέζσ ηνπ δηαδηθηύνπ θαη δηακνηξαζκό θξηηηθήο αλαζεώξεζεο θαη πξνηάζεσλ από ηνπο καζεηέο (π.ρ. ζε εθζέζεηο βηβιηνζήθεο, ζην ζρνιηθό δίθηπν (intranet) ή ζην δηαδίθηπν)» Οη καζεηέο, ινηπφλ, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο ΣΠΔ σο έλα επηθνηλσληαθφ πεξηβάιινλ γηα λα κηιήζνπλ κε ζπγγξαθείο ή αλαγλψζηεο πνπ βξίζθνληαη εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ. Δπηπιένλ, κπνξνχλ λα δεκνζηεχζνπλ ηηο δηθέο ηνπο θξηηηθέο απέλαληη ζηα θείκελα πνπ δηαβάδνπλ. Ζ αλαθνξά ζε αιιειεπίδξαζε παξαπέκπεη ζηνπο επηθνηλσληαθνχο ιόγνπο θαη νη ΣΠΔ έξρνληαη ζε απηφ ην πιαίζην σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο θαη δεκνζίεπζεο πνπ βνεζνχλ ηελ πξαγκάησζε απηήο ηεο επηθνηλσληαθήο 68

69 θχζεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Πξφθεηηαη ινηπφλ θαη πξαγκάησζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ππφινγνπ ηεο ελίζρπζεο. Μέζα απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε θάλεθε πσο ππάξρεη έληνλε δηαινγηθόηεηα θαη ζηε Βαζηθή Γηαδηθαζία ηεο «Αλάγλσζεο». Με θπξίαξρν ηνλ θξηηηθφ ιόγν, κε θζίλνληα ηνλ επηθνηλσληαθφ θαη αλαδπφκελν ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, ν δηδαθηηθφο άμνλαο ζην πεδίν ηεο αλάγλσζεο θαίλεηαη αξθεηά ζχγρξνλνο. ηα πιαίζηα ηνπ θξηηηθνχ ιόγνπ θαη ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, νη ΣΠΔ έρνπλ ηζρπξή ζέζε θπξίσο σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη λέα θεηκεληθά δεδνκέλα ηα νπνία πξέπεη λα κειεηεζνχλ απφ ηνπο καζεηέο. Αλαδεηθλχεηαη, ινηπφλ, ν ιόγνο ηεο αιιαγήο, ηνπιάρηζηνλ ζην επίπεδν ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα. Δπηπιένλ φκσο, ζηα πιαίζηα ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιόγνπ, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη σο πεξηβάιινληα επηθνηλσλίαο θαη δεκνζίεπζεο θαη σο πεγέο πιεξνθνξηψλ. Απηή ε ρξήζε εληζρχεη ην ήδε ππάξρνλ πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο θαζψο θαη ηηο ππάξρνπζεο πξαθηηθέο θξηηηθήο δηεξεχλεζεο πεγψλ. Δκθαλίδεηαη, ινηπφλ, κηα δηαινγηθφηεηα θαη ζηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, θαζψο απφ ηε κηα νη λέεο ηερλνινγίεο αιιάδνπλ ην δηδαθηηθφ άμνλα πξαγκαηψλνληαο ην ιόγν ηεο αιιαγήο αιιά απφ ηελ άιιε εληζρχνπλ ήδε ππάξρνπζεο πξαθηηθέο, πξαγκαηψλνληαο ηνλ εληζρπηηθφ ιεηηνπξγηθφ ιόγν Βαςική Δεξιότητα τησ Γραφήσ: η γραφή ωσ διαδικαςία ηελ αλάιπζε ηεο δεμηφηεηαο ηεο Γξαθήο, αλαδεηθλχνληαη θαη εδψ πνηθίινη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη, ζε αληηζηνηρία κε απηνχο πνπ εκθαλίζηεθαλ ζηε Γηαδηθαζία ηεο Αλάγλσζεο. Ηδηαίηεξε επηξξνή θαίλεηαη πσο έρνπλ νη επηθνηλσληαθνί ιόγνη θαη θπξίσο ε πξνζέγγηζε ηεο παξαγσγήο ιφγνπ σο κηα δηαδηθαζία. Μάιηζηα, ε επηξξνή θαίλεηαη εμαξρήο απφ ηα λήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζηνπο ηφρνπο Μάζεζεο: «Γξάςηκν-Σύλζεζε: παξάγνληαο ηδέεο, δεκηνπξγώληαο πιάλν θαη θάλνληαο πξνζρέδην» «Αλαπηύζζνληαο θαη ρξεζηκνπνηώληαο δεμηόηεηεο αλαζεώξεζεο (editing) θαη επηκέιεηαο (proofreading) ζην ραξηί θαη ζηελ νζόλε». ε άιιν ζεκείν, ζην ζηάδην 3, αλαθέξεηαη πην μεθάζαξα ηη είλαη απηή ε δηαδηθαζία ηεο γξαθήο: (νη καζεηέο πξέπεη) «λα ρξεζηκνπνηνύλ πιάλν, πξνζρέδην, αλαζεώξεζε, επηκέιεηα θαη απηναμηνιόγεζε γηα λα δνκήζνπλ θαη λα θαηαζθεπάζνπλ (craft) ην 69

70 γξάςηκό ηνπο κε ηελ κέγηζηε απνηειεζκαηηθόηεηα. Τν πξνζρέδην, ε δηόξζσζε θαη νη αιιαγέο αλαθέξνληαη θαη ζην ραξηί θαη ζηελ νζόλε, ρξεζηκνπνηώληαο ιεμηθά, ζεζαπξνύο 13 θαη νξζνγξαθηθό έιεγρν» (ζηάδην 3) Λέμεηο φπσο πιάλν, αλαζεώξεζε, επηκέιεηα εκθαλίδνληαη ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσληθήο γιψζζαο ηνπ ιόγνπ ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. Ζ γξαθή, ινηπφλ, απνηειείηαη απφ ηα ζηάδηα πνπ αλαθέξνληαη ζην απφζπαζκα, θαη αθνξνχλ θαη ηε γξαθή ζην ραξηί αιιά θαη, ηδηαηηέξσο, ηε γξαθή ζηελ νζφλε, δειαδή ηνλ ειεθηξνληθφ ιφγν. Γίλεηαη έκκεζε αλαθνξά ζηα ΠΔΚ θαη ζε δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο πνπ κπνξεί λα έρνπλ, φπσο ν νξζνγξαθηθφο έιεγρνο θαη ν ζεζαπξφο. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, εκθαλίδνληαη σο πεξηβάιινλ εξγαζίαο πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ πξαγκάησζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο γξαθήο. Ζ δηαδηθαζία ηεο γξαθήο θαίλεηαη πσο ζρεηίδεηαη θαη δηαπιέθεηαη κε ηελ θξηηηθή αλάγλσζε/γξαθή, θαζψο αλαθέξνληαη ηα εμήο: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «επαλεμεηάδνπλ θαη λα αλαζεσξνύλ ην γξάςηκό ηνπο επηηπρεκέλα θαη απηόλνκα, βαζηζκέλνη ζηελ αμηνιόγεζε ηνπ γξαςίκαηόο ηνπο θαη κε ηελ πξνζεθηηθή ζεώξεζε ηεο πηζαλήο επίδξαζεο θάζε αλαζεώξεζεο ζηνλ αλαγλώζηε.» (ζηάδην 3) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αμηνινγνύλ ηε δηθή ηνπο γξαθή αιιά θαη ησλ άιισλ ζε ζρέζε κε ην απνηέιεζκα θαη ηελ θαηαιιειόηεηα αλάινγα κε ηνλ ζθνπό θαη λα μαλαζρεδηάδνπλ ηε δνπιεηά ηνπο βαζηζκέλνη ζηελ αλαηξνθνδόηεζε» (ζηάδην 4) Ζ δηαδηθαζία, ινηπφλ, ηεο γξαθήο απαηηεί θαη ηελ εμέηαζε ηεο επηξξνήο πνπ κπνξεί λα έρνπλ νη γισζζηθέο επηινγέο ζην αλαγλσζηηθφ θνηλφ, ζηνηρείν πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ θξηηηθφ ιόγν. Δηδηθφηεξα, πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηνπ επαλαζρεδηαζκνχ ησλ θεηκέλσλ, πξνθξίλεηαη θαη ε απηναμηνιφγεζε αιιά θαη ε ηξνθνδφηεζε απφ ηνπο ζπκκαζεηέο, δηαδηθαζίεο πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. πρλά ζηα θείκελα αλαθέξεηαη ε δηαδηθαζία ηνπ «peer assess», θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο αμηνινγνχλ ηηο γισζζηθέο (θαη φρη κφλν) επηδφζεηο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, φπσο έλα πξαγκαηηθφ αλαγλσζηηθφ θνηλφ. ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία ινηπφλ εκθαλίδνληαη νη καζεηέο σο νη θπξίαξρνη θνηλσληθνί πξσηαγσληζηέο, αθφκα θαη γηα ηελ αμηνιφγεζε, κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα βξίζθεηαη ζηελ αθάλεηα. Οη δηαδηθαζίεο απηέο, θαη ηδηαίηεξα ε απηναμηνιφγεζε, ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηελ θνηλσληνπνιηηηζκηθή αληίιεςε γηα ηε κάζεζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν καζεηήο θαηαζθεπάδεη ηε γλψζε κφλνο ηνπ. 13 Χο ζεζαπξφο αλαθέξεηαη ην ιεμηθφ ζπλσλχκσλ πνπ κπνξεί λα ππάξρεη είηε ελζσκαησκέλν κέζα ζην ΠΔΚ είηε σο μερσξηζηφ ινγηζκηθφ, είηε σο έληππν. 70

71 ηα πιαίζηα ηνπ θξηηηθνχ ιόγνπ θαη ηνπ ιόγνπ ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο, εκθαλίδεηαη έλα απφζπαζκα πνπ πξνθαιεί εξσηήκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «θαζνξίδνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπ θνηλνύ θαηεπζύλνληαο θαη ζρεδηάδνληαο ην πεξηερόκελν κε εθεπξεηηθόηεηα θαη απζεληηθόηεηα, έμππλα εθκεηαιιεπόκελνη ή αλαηξέπνληαο ηηο ζπκβάζεηο δηαθόξσλ θεηκεληθώλ ηύπσλ ή θεηκεληθώλ εηδώλ γηα έλα εύξνο απνηειεζκάησλ θαη επηξξνώλ». (extension) Ζ εκθάληζε ησλ νλνκαηηθψλ ζπλφισλ θεηκεληθόο ηύπνο θαη θεηκεληθό είδνο, αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιόγσλ. κσο, απηνί νη δχν φξνη ζπλαληψληαη κφλν ζε απηφ ην απφζπαζκα, ρσξίο λα γίλεηαη θάπνηα άιιε ζχλδεζε ζε άιια ζεκεία ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ κε ηα θεηκεληθά είδε. Δπνκέλσο, ε αλαθνξά εδψ ζηα θεηκεληθά είδε αλαδεηθλχεη πσο ππάξρεη κελ σο έλλνηα κέζα ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ αιιά δελ αλαπηχζζεηαη πιήξσο ν θεηκελνθεληξηθφο ιόγνο. Ζ έλλνηα ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο εκθαλίδεηαη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Γξαθήο σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Οη καζεηέο θαινχληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο ζην δηθφ ηνπο γξαπηφ ιφγν, φπσο αλαδεηθλχεηαη θαη απφ ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «παξνπζηάδνπλ ην πιηθό μεθάζαξα, ρξεζηκνπνηώληαο ηελ θαηάιιειε δηάηαμε, εηθνλνγξάθεζε θαη νξγάλσζε». (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ρξεζηκνπνηνύλ μεθάζαξα δηαρσξηζκέλεο παξαγξάθνπο γηα λα αλαπηύμνπλ θαη λα νξγαλώζνπλ ην λόεκα ( ). Απηό πεξηιακβάλεη επίζεο θαη ηε ρξήζε ζηνηρείσλ παξνπζίαζεο πνπ έρνπλ θάπνηα επηξξνή θαη θαζνδήγεζε ζηνλ αλαγλώζηε (π.ρ. ε ηνπνζέηεζε ηνπ θεηκέλνπ ζηε ζειίδα, νη ηίηινη, νη επηθεθαιίδεο θαη νη πιαγηόηηηινη, κπνπιεηάθηα, γξακκαηνζεηξά θαη κέγεζνο, έληνλα γξάκκαηα θαη πιάγηα γξάκκαηα)». Σα πνιπηξνπηθά ζηνηρεία πνπ αλαθέξνληαη ζην ηειεπηαίν απφζπαζκα αθνξνχλ θαη ηνλ έληππν αιιά θαη ηνλ ειεθηξνληθφ ιφγν. Οξηζκέλα ζηνηρεία δελ έρνπλ ζρέζε κε ην κέζν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαη κπνξνχλ λα πξαγκαησζνχλ αλεμάξηεηα απφ απηφ, φ- πσο είλαη νη επηθεθαιίδεο. Άιια ζηνηρεία φκσο, φπσο είλαη ε έληνλε γξαθή, ε γξακκαηνζεηξά θαη ηα πιάγηα γξάκκαηα, πξνυπνζέηνπλ ηε ρξήζε ηνπ ΠΔΚ, θάηη πνπ εδψ ππνλνείηαη. Δπηπιένλ, αλαθέξεηαη θαη ε ρσξηθή ηνπνζέηεζε ηνπ θεηκέλνπ (ηνπνζέηεζε ηνπ θεηκέλνπ ζηε ζειίδα). Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο φια απηά ηα ζηνηρεία ζρεηίδνληαη κε ηηο λέεο θεηκεληθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο γξαθήο ζε ΠΔΚ, θαη επνκέλσο νη ΣΠΔ εδψ εκθαλίδνληαη, αλ θαη έκκεζα, σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ θαη θνξέαο αιιαγήο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. 71

72 Ζ επηινγή ησλ πνιπηξνπηθψλ ζηνηρείσλ εμαξηάηαη απφ ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη ην θείκελν. Οη καζεηέο πξέπεη ινηπφλ λα ζπλζέζνπλ ηνπο πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο κε θξηηηθφ ηξφπν αλαγλσξίδνληαο ην ξφιν ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ θαη ηνπ επηθνηλσληαθνχ ζπγθεηκέλνπ. Έηζη αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «πεηξακαηίδνληαη κε ηνπο δηάθνξνπο ηξόπνπο παξνπζίαζεο θεηκέλσλ, ρξεζηκνπνηώληαο έλα εύξνο ηξόπσλ (modes), ζρεκαηηζκνύ (format) θαη κέζνπ (media) έρνληαο ζην κπαιό ηηο αλάγθεο ηνπ αλαγλώζηε.» (έηνο 8) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «επηιέγνπλ ζηα θείκελα ηνλ πην θαηάιιειν ζρεδηαζκό (format), δηάηαμε (layout) θαη παξνπζίαζε ώζηε λα δεκηνπξγήζνπλ θάπνην α- πνηέιεζκα θαη λα εκπιέμνπλ ην ζπγγξαθέα.» Δπηπιένλ, ζηα πνιπηξνπηθά ζηνηρεία εληάζζεηαη θαη ε ζηίμε ε νπνία δελ αληηκεησπίδεηαη απηφλνκα αιιά σο κέζν επηξξνήο ηνπ λνήκαηνο. Σν παξαθάησ απφζπαζκα είλαη ελδεηθηηθφ:. (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ρξεζηκνπνηνύλ ζην γξάςηκό ηνπο έλα εύξνο επηινγώλ ζηίμεο πνπ ρξεζηκνπνηνύλ θαη νη ζπγγξαθείο ώζηε λα εληζρύζνπλ θαη δώζνπλ έκθαζε ζην λόεκα» (9 ν έηνο) Δπνκέλσο, ν καζεηέο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπλεηδεηά ηα δηάθνξα πνιπηξνπηθά ζηνηρεία, αλαγλσξίδνληαο ην ξφιν ηνπ θαζελφο ζηελ παξαγσγή ηνπ λνήκαηνο θαη ζε άκεζε ζρέζε κε ηα απνηειέζκαηα πνπ ζέινπλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζηνπο αλαγλψζηεο. ρεηηθά ηψξα κε ηελ εκθάληζε ησλ ΣΠΔ ζηε δεμηφηεηα ηεο Γξαθήο, πέξα απφ ηελ αλαγλψξηζε ησλ θεηκεληθψλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη, εκθαλίδνληαη γεληθφηεξα σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο ζε πνιιά ζεκεία ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ. Καη ζηα δχν Βαζηθά ηάδηα, νξίδεηαη εμαξρήο φηη ε γξαθή αθνξά «ην ραξηί θαη ηελ νζόλε», αλαδεηθλχνληαο ηηο ΣΠΔ θαη εδψ σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ. Απηφ θαίλεηαη θαη απφ ηνπο ηφρνπο Μάζεζεο θαζψο ππάξρνπλ ηα εμήο λήκαηα: «Φξεζηκνπνηώληαο θαη πηνζεηώληαο ηηο ζπκβάζεηο θαη ηηο κνξθέο θεηκέλσλ ζην ραξηί θαη ζηελ νζόλε». «Γνκώληαο, νξγαλώλνληαο θαη παξνπζηάδνληαο θείκελα ζε δηάθνξεο κνξθέο ζην ραξηί θαη ζηελ νζόλε». Ζ νζόλε έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ επνκέλσο θαη ζην ιόγν ηεο αιιαγήο θαζψο ελλνείηαη σο ην κέζν, φπσο αληίζηνηρα ην ραξηί, γηα γξαθή θαη ζχλζεζε. Με ηε ρξήζε ηεο ιέμεο «νζφλε» ππνλννχ- 72

73 ληαη ηα πνηθίια ειεθηξνληθά θείκελα ή θείκελα θηλνχκελεο εηθφλαο πνπ δεκηνπξγνχληαη κέζσ ηεο νζφλεο θαη γηα ηελ νζφλε. Απηά ηα θείκελα έρνπλ ηηο δηθέο ηνπο γισζζηθέο θαη δνκηθέο ζπκβάζεηο, θαη επνκέλσο θαίλεηαη πσο αλαγλσξίδεηαη ξεηά ε λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ έρνπλ θέξεη νη ΣΠΔ. ην ίδην πιαίζην, νη ΣΠΔ θαίλεηαη πσο αληηκεησπίδνληαη θαη σο θνξέαο γισζζηθήο αιιαγήο. Δλδεηθηηθά είλαη ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αλαγλσξίδνπλ θαη λα αλαιύνπλ ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε πξνθνξηθή θαη γξαπηή γιώζζα έρεη εμειηρζεί ζε ζρέζε κε ηηο αιιαγέο ζηελ θνηλσλία θαη ηελ ηερλνινγία, θαη λα ηνπο ζπζρεηίδνπλ κε ηε δηθή ηνπο ν- κηιία, αλάγλσζε θαη γξαθή». «(λα κειεηήζνπλ) ηελ αλάπηπμε ηεο αγγιηθήο, ζε ζπλδπαζκό κε ηελ αλάπηπμε ζην ρξόλν, ησξηλέο επηξξνέο, δάλεηα από άιιεο γιώζζεο, πεγέο ιέμεσλ θαη ηελ επηξξνή ηεο ηερλνινγίαο ζηελ πξνθνξηθή θαη γξαπηή επηθνηλσλία»(ζηάδην 4) Οη θξάζεηο «ε γιψζζα έρεη εμειηρζεί ζε ζρέζε κε αιιαγέο ζηελ ηερλνινγία» θαη «ε επηξξνή ηεο ηερλνινγίαο» αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο, θαζψο αλαγλσξίδνληαη φιεο νη αιιαγέο πνπ έρεη θέξεη ε ηερλνινγία (φρη απαξαίηεηα νη ΣΠΔ) ζηε γισζζηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ ηερλνινγία, ινηπφλ, απνηειεί έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ ιεηηνπξγεί σο έλαο θνξέαο αιιαγήο ηεο γιψζζαο θαη ηεο θεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. ε απηφ ην ζεκείν, ινηπφλ, είλαη εκθαλήο ε πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο, θαζψο νη λέεο ηερλνινγίεο έρνπλ ζπλεηζθέξεη ζηελ αιιαγή ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Δπηπιένλ, ζηα πιαίζηα ησλ επηθνηλσληαθψλ ιόγσλ, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη σο κέζν δεκνζίεπζεο θαη επηθνηλσλίαο κε ηνλ έμσ θφζκν. Αλαθέξεηαη, γηα παξάδεηγκα, ζρεηηθά κε ην ηάδην 4: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ρξεζηκνπνηνύλ ην γξάςηκν σο έλα κέζν ζπιινγηζκνύ θαη δηεξεύλεζεο πνηθίισλ νπηηθώλ θαη όςεσλ ηνπ θόζκνπ. Οη πνηθίιεο νπηηθέο κπνξνύλ λα πεξηιακβάλνπλ απαληήζεηο ζε δηαδηθηπαθά θόξα ζε ηνπηθά, εζληθά ή παγθόζκηα δεηήκαηα, θαη άξζξα ζε παξόληα δεηήκαηα θαη αλεζπρίεο.» (νη καζεηέο πξέπεη λα) «δνπιεύνπλ κε κεζνδεπκέλνπο θαη πξαθηηθνύο ηξόπνπο καδί κε ζπγγξαθείο, όπνπ είλαη δπλαηόλ: απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ηε ζπκκεηνρή ζε κηα ζεηξά εξγαζηεξίσλ ή έρνληαο κηα ζπλερή επαθή κε ζπγγξαθείο κέζσ ηνπ δηαδηθηύνπ ( ). Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα δείρλνπλ ηε δνπιεηά ηνπο, π.ρ. κέζσ δεκνζίεπζεο ζε ηζηνζειίδεο ή έληππα» 73

74 «Σπγθείκελα θαη ζθνπνί εθηόο ηνπ ζρνιείνπ: απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ( ) ηελ έθδνζε θαη δηάδνζε ηεο δνπιεηάο ησλ καζεηώλ κε έληππα ή ζην δηαδίθηπν( ).» πσο είρακε δεη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αλάγλσζεο, νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ΣΠΔ σο πεξηβάιινλ εξγαζίαο είηε γηα ηελ επηθνηλσλία ηνπο κε ηνλ εμσζρνιηθφ θφζκν, είηε γηα λα δεκνζηεχζνπλ ην έξγν ηνπο θαη ηελ άπνςή ηνπο. Οη λέεο ηερλνινγίεο βέβαηα, σο πεξηβάιινληα, δελ αιιάδνπλ ην δηδαθηηθφ ή ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, αιιά έξρνληαη γηα λα εληζρχζνπλ θαη λα δηεπθνιχλνπλ ήδε ππάξρνπζεο πξαθηηθέο, φπσο ηε δηεξεχλεζε νπηηθψλ, ηε δεκνζίεπζε θαη έθδνζε θεηκέλσλ, ηηο ζπλαληήζεηο κε ζπγγξαθείο. Μηα ηέηνηα ρξήζε ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηνλ επηθνηλσληαθφ γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν. Θα ιέγακε, ινηπφλ, πσο νπζηαζηηθά εδψ έρνπκε πξαγκάησζε ηνπ ιεηηνπξγηθνύ εληζρπηηθνύ ιόγνπ, κηαο θαη δελ αιιάδνπλ νη άμνλεο ηνπ καζήκαηνο, αιιά νη ΣΠΔ εληάζζνληαη ψζηε λα εληζρχζνπλ ηζρχνπζεο πξαθηηθέο. Μέζα απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε αλαδείρζεθε πσο θαη ζηε δεμηφηεηα ηεο Γξαθήο εκθαλίδεηαη κηα δηαινγηθφηεηα. Ηδηαίηεξα εληζρπκέλνο είλαη ν ιόγνο ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο θαη ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, αιιά ππάξρνπλ ζηνηρεία θαη απφ ηνλ θξηηηθφ ιόγν. ηα πιαίζηα απηψλ ησλ ιόγσλ, νη ΣΠΔ εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα θπξίσο σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ δεκηνπξγνχλ κηα λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη αιιάδνπλ ηνπιάρηζηνλ ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Δκθαλίδνληαη φκσο θαη σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο πνπ εληζρχνπλ ηηο ήδε π- πάξρνπζεο πξαθηηθέο επηθνηλσλίαο. Φαίλεηαη ινηπφλ πσο, φπσο θαη ζηελ «Οκηιία θαη Αθξφαζε» θαη ζηελ «Αλάγλσζε», ν ιόγνο ηεο αιιαγήο είλαη ν θπξίαξρνο ιόγνο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, κε ηνλ ιόγν ηεο ελίζρπζεο λα είλαη κάιινλ ζπκπιεξσκαηηθφο Συμπερϊςματα Απφ ηελ αλάιπζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ θαη ησλ ηφρσλ Μάζεζεο, αλαδείρζεθαλ νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη απφ ηνπο νπνίνπο αληιεί ην γισζζηθφ κάζεκα ζηελ αγγιηθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, αλαδεηθλχνληαο παξάιιεια ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη δίλνληαο νξηζκέλα ζηνηρεία γηα ην ξπζκηζηηθφ άμνλα. Δπηπιένλ, δηαθάλεθε ν ξφινο θαη ε ζέζε ησλ ΣΠΔ κέζα ζην γισζζηθφ κάζεκα, φπσο εκθαλίδνληαη ζε απηά ηα θείκελα, θαζψο θαη νη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ πξαγκαηψλνληαη. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο αλαθεθαιαησηηθφο πίλαθαο κε ηα απνηειέζκαηα 74

75 ηεο σο ηψξα αλάιπζεο. ηνλ πίλαθα απηφλ, έρεη ζεκαζία ε ζεηξά κε ηελ νπνία εκθαλίδνληαη ηα ζηνηρεία ζηηο ζηήιεο, θαζψο ηα πξψηα είλαη ηα θπξίαξρα. 75

76 Γιώζζα Οκηιία θαη Αθξόαζε Αλάγλσζε Γξαθή -Φνξέαο ηδενινγίαο/θαηαζθεπή -ε ρξήζε, ηνπνζεηεκέλε επηθνηλσληαθά λνήκαηνο -Γξαθή σο Γηαδηθαζία -εκεησηηθφο πφξνο ζε ζπλδπαζκφ -εκεησηηθφο πφξνο ζε ζπλδπαζκφ κε άιινπο -Φνξέαο Ηδενινγίαο/θαηαζθεπή κε άιινπο λνήκαηνο -ε ρξήζε, ηνπνζεηεκέλε επηθνηλσληαθά -Φνξέαο Ηδενινγίαο/θαηαζθεπή λνήκαηνο -εκεησηηθφο πφξνο ζε ζπλδπαζκφ κε άιινπο Θεσξία Μάζε- Κνλζηξνπθηηβηζκφο/θνηλσληθφο Κνλζηξνπθηηβηζκφο/ θνηλσληθφο Κνλζηξνπθηηβηζκφο/θνηλσληθφο θνλζηξνπ- ζεο θνλζηξνπθηηβηζκφο θνλζηξνπθηηβηζκφο θηηβηζκφο Γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη Δπηθνηλσληαθφο Κξηηηθφο Πνιπγξακκαηηζκνί Κξηηηθφο Πνιπγξακκαηηζκνί Δπηθνηλσληαθφο Γξαθή σο Γηαδηθαζία Πνιπγξακκαηηζκνί Κξηηηθφο ΣΠΔ -Χο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ - Λεηηνπξγηθή ρξήζε σο επνπηηθφ κέζν -Χο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ: δεκηνπξγφο λέαο θεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο -Μέζν επηθνηλσλίαο, δεκνζίεπζεο θαη αλαδήηεζεο -Χο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ: δεκηνπξγφο λέαο θεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη γισζζηθήο αιιαγήο -Μέζν επηθνηλσλίαο θαη δεκνζίεπζεο Πίνακασ 5 Αποτελζςματα ανάλυςησ Προγράμματοσ Σπουδϊν για το αγγλικό εκπαιδευτικό ςφςτημα 76

77 Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο σο πξνο ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, δειαδή ην δηδαθηηθφ άμνλα, νη ιόγνη πνπ θπξηαξρνχλ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθάζηνηε Βαζηθή Γεμηφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη. Δπνκέλσο, ζηελ Οκηιία θαη Αθξφαζε πξαγκαηψλνληαη θπξίσο νη επηθνηλσληαθνί ιόγνη, ζηελ Αλάγλσζε θπξίσο νη θξηηηθνί ιόγνη (ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο) θαη, ηέινο, ζηε Γξαθή ν ιόγνο ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. Παξάιιεια, ζε φιεο ηηο Βαζηθέο Γεμηφηεηεο πξαγκαηψλεηαη θαη ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, ν νπνίνο έρεη κάιινλ ζπκπιεξσκαηηθφ ξφιν, φκσο δίλεη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ έλαλ λεσηεξηθφ ραξαθηήξα. Παξάιιεια, αλαδεηθλχνληαη θαη νξηζκέλα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην ξπζκηζηηθφ άμνλα φπσο εκθαλίδεηαη κέζα ζηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Ζ πξαγκάησζε ηνπ καζήκαηνο θαίλεηαη λα αθνινπζεί θνλζηξνπθηηβηζηηθέο θαη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε.. Γίλεηαη, ινηπφλ, έλαο ηδηαίηεξα πξσηαγσληζηηθφο ξφινο ζηνπο καζεηέο, ζηνηρείν πνπ δηαθαίλεηαη κέζα απφ ηηο αλαθνξέο ζηελ νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδν δηδαζθαιίαο, ζηηο πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο θαη ζηελ απηναμηνιφγεζε. Μάιηζηα, ε έκθαζε ζηελ αμηνιφγεζε απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, ηνπο απνδίδεη έλαλ αθφκα πην ηζρπξφ ξφιν. Απφ ηελ άιινη, νη δηδάζθνληεο δελ εκθαλίδνληαη σο ππνθείκελα κέζα ζηα θείκελα ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, θαζψο ν ξφινο ηνπο είλαη πεξηζζφηεξν απηφο ηνπ θαζνδεγεηή. Οη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θπξίσο σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ. Αλαγλσξίδεηαη ε λέα θεηκεληθή θαη γισζζηθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ δεκηνπξγνχλ θαζψο θαη ν ξφινο ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο ζε απηήλ. Ζ αλαγλψξηζε απηή επηθέξεη αιιαγή ηνπιάρηζηνλ ζην δηδαθηηθφ άμνλα θαη επνκέλσο θαίλεηαη πσο πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο. Δπίζεο, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο θπξίσο γηα δεκνζίεπζε θαη επηθνηλσλία. Απηφ ζπλδέεηαη άκεζα θαη κε ηελ επηθνηλσληαθή αληίιεςε ηεο γιψζζαο, θπξίσο ζηελ Οκηιία θαη Αθξφαζε, αιιά θαη κεξηθψο ζηηο άιιεο δεμηφηεηεο. Δπηπιένλ, εκθαλίδνληαη θαη σο πεξηβάιινληα πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε ζπγγξαθή, ζηα πιαίζηα ηνπ ιφγνπ ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. Απηφο ν ξφινο δελ επεξεάδεη ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, αιιά έξρεηαη λα εληζρχζεη θαη λα δηεπθνιχλεη ηζρχνπζεο πξαθηηθέο. Δπνκέλσο, θαίλεηαη πσο ππάξρεη κάιινλ σο θζίλσλ ιόγνο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο ν ιόγνο ηεο ελίζρπζεο ζηε ιεηηνπξγηθή ηνπ έθθαλζε. 77

78 3. Σύνδεςη του γλωςςικού μαθόματοσ με το μϊθημα τησ πληροφορικόσ: Πρόγραμμα Σπουδών Πληροφορικόσ ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο, αλάκεζα ζηα άιια καζήκαηα ππάξρεη θαη απηφ ηεο Πιεξνθνξηθήο, ή θαιχηεξα ησλ ΣΠΔ, θαζψο έηζη αλαθέξεηαη. Με κηα πξψηε καηηά ζα έιεγε θαλείο φηη πξφθεηηαη γηα κηα πξαγκάησζε ηνπ ηερληθνχ ιόγνπ θαηά ηνλ νπνίν νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη σο απηφλνκν κάζεκα. κσο, φπσο θάλεθε θαη απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε, κία ηέηνηνπ είδνπο ζεψξεζε δελ έρεη απφιπηε ηζρχ. Οη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη κέζα ζην γισζζηθφ κάζεκα αιιά θαη αληηζηξφθσο, φπσο ζα αλαδείμεη ε αλάιπζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηεο Πιεξνθνξηθήο, ην πεξηερφκελν ησλ ΣΠΔ ζπλδέεηαη κε πνηθίινπο ηξφπνπο κε ην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ. Πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηε ζχλδεζε απηψλ ησλ δχν καζεκάησλ ζα καο δψζεη θαη ε αλάιπζε ησλ πξνηάζεσλ δηδαζθαιίαο απφ ην θείκελν «ΣΠΔ ζε φια ηα καζήκαηα: ΣΠΔ ζηελ Αγγιηθή Γιψζζα» πνπ ζα γίλεη ζην επφκελν θεθάιαην. Μειεηψληαο ην Πξφγξακκα πνπδψλ ησλ ΣΠΔ, αλαδεηθλχεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ε ηδηαίηεξε ζεκαζία πνπ έρνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο ζηνλ εμσζρνιηθφ θφζκν θαη ζηελ θνηλσλία γεληθφηεξα: «Ζ δεμηόηεηα ζηηο ΤΠΔ δελ πεξηέρεη κόλν ηε δεμηνηερλία ζε ηερληθά δεηήκαηα θαη ηερληθέο αιιά θαη ηελ θαηαλόεζε ηεο εθαξκνγήο απηώλ ησλ δεμηνηήησλ γηα θάπνην ζθνπό, κε αζθάιεηα θαη κε ππεπζπλόηεηα ζηε κάζεζε, ζηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ζηελ εξγαζία. Ζ ηθαλόηεηα ζηηο ΤΠΔ είλαη ζεκειηαθή γηα ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ εκπινθή ζηε ζεκεξηλή θνηλσλία» (νη καζεηέο πξέπεη λα) «εθαξκόδνπλ ηε γλώζε γηα ηηο ΤΠΔ ζε έλα εύξνο ζπγθεηκέλσλ θαη ζε άιιεο πεξηνρέο κάζεζεο» «ε απμεκέλε ηθαλόηεηα ρξήζεο ησλ ΤΠΔ ζηεξίδεη ηελ θαηλνηόκν θαη αλεμάξηεηε κάζεζε, θαζώο νη καζεηέο ζα είλαη ζε ζέζε λα θξίλνπλ ζσζηά ζρεηηθά κε ην πόηε θαη πνύ λα ρξεζηκνπνηνύλ ηηο ΤΠΔ, ώζηε λα εληζρύζνπλ ηε κάζεζε θαη ηελ πνηόηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο». ε κηα πξψηε αλάγλσζε, νη ΣΠΔ θαίλεηαη λα αληηκεησπίδνληαη σο βνεζνί ηεο κάζεζεο ζηνλ εμσζρνιηθφ θφζκν ζην πιαίζην ηεο ζπλερφκελεο θαη δηα βίνπ κάζεζεο. Καζψο γλσξίδνπκε πσο ε δηα βίνπ κάζεζε είλαη έλα απφ ηα απαηηνχκελα ηεο ζεκεξηλήο επνρήο, ην κάζεκα ησλ ΣΠΔ αλαγλσξίδεη ηηο απαηηήζεηο ηνπ ζεκεξηλνχ θφζκνπ θαη εληάζζεη ζηνπο ζθνπνχο ηνπ ηελ αλάπηπμε ηεο δεμηφηεηαο γηα κάζεζε (learn how to 78

79 learn). Οη καζεηέο, ινηπφλ, πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ ιεηηνπξγηθά ηηο ΣΠΔ ψζηε λα κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ εμσζρνιηθνχ θφζκνπ. Αθνινπζψληαο κηα πην πξνζεθηηθή αλάιπζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ησλ ΣΠΔ, αλαδεηθλχεηαη σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ν ξφινο ηνπο σο πεγήο πιεξνθνξηψλ, κεηαμχ άιισλ. Δηδηθφηεξα, κε ηελ αλαγλψξηζε ηνπ δηαδηθηχνπ σο κηαο ζεκαληηθήο πεγήο πιεξνθνξηψλ, νξηζκέλεο δεμηφηεηεο είλαη πξναπαηηνχκελεο: ε ρξήζε ησλ κεραλψλ αλαδήηεζεο, ε εχξεζε ηεο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίαο, ε θξηηηθή αλάγλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ. Γίλνληαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη) «λα ζθέθηνληαη ζπζηεκαηηθά πνηεο πιεξνθνξίεο ρξεηάδνληαη γηα λα ιύζνπλ θάπνην πξόβιεκα ( ) θαη λα δηεξεπλνύλ πώο ζα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ. Απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ηε ζπδήηεζε ησλ πιεξνθνξηώλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο, ηνπο εθπαηδεπηηθνύο ή ηελ νκάδα ηνπ project»(ζηάδην 3) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ρξεζηκνπνηνύλ θαη λα βειηηώλνπλ ηηο κεζόδνπο αλαδήηεζεο, ώζηε λα πάξνπλ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ηαηξηάδνπλ πεξηζζόηεξν κε ην ζθνπό, επηιέγνληαο ηηο θαηάιιειεο πεγέο» (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ιακβάλνπλ ππόςε πξσηνγελείο θαη δεπηεξνγελείο πεγέο θαη ηε πηζαλόηεηα λα ρξεηάδεηαη άδεηα πλεπκαηηθώλ δηθαησκάησλ (copyright)» (10 ν έηνο) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «επηιέγνπλ πιεξνθνξίεο γηα έλα έξγν, ρξεζηκνπνηώληαο θαη άιιεο πεγέο, ώζηε λα ειέγρνπλ ηελ θαηαιιειόηεηα ησλ πιεξνθνξηώλ.» (9 ν ) Ζ ηθαλφηεηα αλαδήηεζεο πεγψλ δελ είλαη θάηη θαηλνχξην, αιιά απνηειεί πξαθηηθή πνπ ππήξρε θαη πξηλ ηελ έιεπζε ησλ ΣΠΔ. κσο, νη λέεο ηερλνινγίεο θέξλνπλ έλα πεξηβάιινλ πινχζην ζε πεγέο, ην νπνίν απαηηεί λέεο δεμηφηεηεο θαη κεζφδνπο αλαδήηεζεο. ην κάζεκα ησλ ΣΠΔ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ απηέο νη δεμηφηεηεο, νη νπνίεο δελ παξνπζηάδνληαη σο απηφλνκεο ηερληθέο δεμηφηεηεο αιιά θαίλεηαη πσο ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηελ θξηηηθή αλάγλσζε, αληίιεςε ε νπνία αλαδείρζεθε θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα. Δλδεηθηηθά παξαηίζεληαη ηα παξαθάησ: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αλαιύνπλ θαη λα αμηνινγνύλ πιεξνθνξίεο, αμηνινγώληαο ηελ αμία, ηελ αθξίβεηα, ηελ αιεζνθάλεηα θαη ηηο πξνθαηαιήςεηο. Απηό πεξηιακβάλεη ηε ζθέςε γύξσ από ηελ πεγή ηεο πιεξνθνξίαο, θξίζεηο γηα ηελ α- ιεζνθάλεηα, ηελ αθξίβεηα, ηελ πιεξόηεηα, ηελ απνδνρή θαη ηελ αμηνπηζηία, θαη αμηνιόγεζε πξνθαηαιήςεσλ θαη κεξνιεςίαο.»(ζηάδην 3) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αλαγλσξίδνπλ όηη νη ηύπνη πεγώλ πιεξνθνξηώλ πνπ ρξεζηκνπνηνύλ θαη ην πώο νη ηύπνη απηνί παξνπζηάδνπλ ηηο πιεξνθνξίεο επε- 79

80 ξεάδεη ηνπο δηαθνξεηηθνύο ρξήζηεο θαη πώο ε πεγή πξέπεη λα ππνβάιιεηαη ζε θξίζε ζρεηηθά κε ηελ αμηνπηζηία ηεο» (10 ν έηνο) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αμηνινγνύλ ζε βάζνο ην εύξνο ησλ δηαθνξεηηθώλ πεγώλ πιεξνθνξίαο θαη λα δίλνπλ πιήξσο ηεθκεξησκέλεο αηηίεο γηα ηηο επηινγέο πνπ θάλνπλ γηα έλαλ ζπγθεθξηκέλν ζθνπό, έρνληαο ππόςε ηε ζρεηηθόηεηα, ηε ζπκβαηόηεηα κε ηελ επεμεξγαζία-ζηόρν θαη ηελ επθνιία ζηελ θαηαλόεζε από ην ρξήζηε.» (extension) Ζ θξηηηθή αλάγλσζε θαη επηινγή πιεξνθνξηψλ απφ δηάθνξεο πεγέο θαη ηδηαίηεξα απφ ην δηαδίθηπν είλαη κηα απαίηεζε ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο θαη γη απηφ πξέπεη λα ε- ληάζζεηαη ζηα ζχγρξνλα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. Απνηειεί ηθαλφηεηα απαξαίηεηε ζε φια ηα καζήκαηα θαη δελ αθνξά ηφζν ηερληθέο ηθαλφηεηεο ηεο πιεξνθνξηθήο αιιά ηθαλφηεηεο πνπ πεγάδνπλ απφ ην γισζζηθφ κάζεκα. Ζ επηξξνή απφ επξχηεξνπο θξηηηθνχο ιόγνπο είλαη εκθαλήο κέζα απφ ηηο ηνπνζεηεκέλεο ζεκαζίεο δηάθνξσλ ιέμεσλ θαη θξάζεσλ πνπ αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή ηνπο γιψζζα, φπσο γηα παξάδεηγκα ε θξάζε «θξίζεηο γηα ηελ αιεζνθάλεηα, ηελ αθξίβεηα, ηελ πιεξόηεηα, ηελ απνδνρή θαη ηελ αμηνπηζηία, θαη αμηνιόγεζε πξνθαηαιήςεσλ θαη κεξνιεςίαο.» Ζ θξηηηθή αλάγλσζε, αλ θαη αλαπηχζζεηαη ζην κάζεκα ηεο γιψζζαο, θαίλεηαη πσο ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ θαη εηδηθφηεξα σο πξνο ην δηαδίθηπν βξίζθεη έλα πξαγκαηηθφ ζπγθείκελν ρξήζεο. Θα ήηαλ πηζαλφ, βέβαηα, ε ηθαλφηεηα ρξήζεο ησλ ειεθηξνληθψλ πεγψλ λα αλαπηπρζεί εμνινθιήξνπ ζην γισζζηθφ κάζεκα. Πηζαλφλ ζην αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα επηιέγεηαη λα αλαπηπρζεί ζην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο, ψζηε λα κελ ππάξρεη θίλδπλνο λα ραζεί κέζα ζην πιαηχ γισζζηθφ κάζεκα θαη λα δνζεί κεγαιχηεξε έκθαζε ζε απηή ηε δεμηφηεηα εληάζζνληάο ηελ ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ. Ζ θξηηηθή ηθαλφηεηα φκσο δελ είλαη απαξαίηεηε κφλν γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ ειεθηξνληθψλ πεγψλ. Πξνθξίλεηαη ε ρξήζε ηεο απέλαληη θαη ζηηο ίδηεο ηηο κεραλέο αλαδήηεζεο θαζψο θαη ησλ ινγηζκηθψλ. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «θαηαλννύλ πώο νη δηαθνξεηηθνί ηξόπνη πνπ δνπιεύνπλ νη κεραλέο αλαδήηεζεο κπνξνύλ λα επεξεάδνπλ ην πνηεο πιεξνθνξίεο δίλνπλ» (8 ν έηνο) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αμηνινγνύλ θξηηηθά θαη λα δηθαηνινγνύλ ηελ επηινγή εξγαιείσλ ΤΠΔ ( ). Γηα παξάδεηγκα, όηαλ επηιέγνπλ κεηαμύ ινγηζκηθώλ παθέησλ, νη καζεηέο πξέπεη λα δηθαηνινγνύλ ηηο επηινγέο ηνπο ρξεζηκνπνηώληαο θξηηήξηα όπσο είλαη ε απνηειεζκαηηθόηεηα, ε επθνιία ρξήζεο, ε δηαζεζηκόηεηα θαη ε ζρεηηθόηεηα κε ην ζθνπό (fitness for purpose).» 80

81 (νη καζεηέο πξέπεη λα) «εληνπίδνπλ ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα δηαθόξσλ ινγηζκηθώλ γηα ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνύο θαη λα αηηηνινγνύλ ηηο επηινγέο ηνπο, ζπλδπάδνληαο εξγαιεία ΤΠΔ όπνπ είλαη απαξαίηεην» (9 ν έηνο) Ζ θξηηηθή αμηνιφγεζε ησλ ινγηζκηθψλ καο πεγαίλεη ζηελ θξηηηθή πιεπξά ηνπ γξακκαηηζκνχ ηεο Snyder (2001). Ζ θξηηηθή ηεο ίδηαο ηεο κεραλήο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θξηηηθή αλαδήηεζε πεγψλ, ηε ζχλζεζε πιεξνθνξηψλ θαη ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ απνηεινχλ δεμηφηεηεο Νένπ Γξακκαηηζκνχ θαη βαζηθέο απαηηήζεηο ηνπ εμσζρνιηθνχ θφζκνπ. ην πιαίζην ηεο θξηηηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ ΣΠΔ εληάζζεηαη θαη ε αλαγλψξηζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ σο θνξέσλ αιιαγήο. Υαξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα απφ ην Πξφγξακκα πνπδψλ δίλνληαη ζηε ζπλέρεηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «εξεπλνύλ πώο νη ΤΠΔ αιιάδνπλ ηνλ ηξόπν κε ηνλ ν- πνίν δνύκε ηε δσή καο, γεγνλόο πνπ έρεη θνηλσληθέο, εζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο πξνεθηάζεηο» (ζηάδην 3) (νη καζεηέο πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ) «ηελ επηξξνή ησλ ΤΠΔ ζηα άηνκα, ζηηο θνηλόηεηεο θαη ηελ θνηλσλία, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θνηλσληθώλ, νηθνλνκηθώλ, λνκηθώλ θαη εζηθώλ πξνεθηάζεσλ ζρεηηθά κε ηελ πξόζβαζε θαη ρξήζε ησλ ΤΠΔ. Ζ επηξξνή ησλ ΤΠΔ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη: δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ ηδηνθηεζία, copyright, ινγνθινπή θαη κπζηηθόηεηα πιεξνθνξηώλ επηξξνή ζε εξγαζηαθέο πξαθηηθέο επηξξνή ζε ηνπηθέο θνηλόηεηεο ( ) αηηίεο θαη ζπλέπεηεο ηεο άληζεο πξόζβαζεο ζηηο ΤΠΔ ζε ηνπηθό, εζληθό θαη παγθόζκην επίπεδνα ηελ θαηάρξεζε ησλ ΤΠΔ, όπσο θαη ην δήηεκα ηεο εθκεηάιιεπζεο κέζσ δηαδηθηύνπ (cyber bullying)» (νη καζεηέο πξέπεη λα) «εμεξεπλνύλ ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη ΤΠΔ κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηεζνύλ γηα ηελ επηθνηλσλία, ηε ζπλεξγαζία θαη ηε δηαλνκή ηδεώλ ζε έλα παγθόζκην επίπεδν, επηηξέπνληαο ζηνπο αλζξώπνπο λα δνπιεύνπλ καδί κε λένπο ηξόπνπο θαη λα αιιάδνπλ ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν δεκηνπξγείηαη ε γλώζε» (ζηάδην 3) Οη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη ξεηά σο θνξέαο αιιαγήο, θάηη πνπ θαίλεηαη απφ ηε ρξήζε ιέμεσλ φπσο αιιάδνπλ, επηξξνή, νη νπνίεο αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. κσο είλαη θνξείο αιιαγήο ζε έλα γεληθφηεξν πεδίν απφ απηφ πνπ είδακε ζην γισζζηθφ κάζεκα. Γελ επηδξνχλ κφλν ζηελ θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα, φπσο είδακε εθεί θαη ζα δνχκε ζην αληηθείκελν ησλ ΣΠΔ ζηε ζπλέρεηα, αιιά γεληθφηεξα ζηελ θνηλσλία, ζηνλ ηξφπν δεκηνπξγίαο ηεο λέαο γλψζεο θαη ζηνλ ηξφπν εξγα- 81

82 ζίαο. Καζψο ην Πξφγξακκα πνπδψλ αλαθέξεηαη ζε «δεκηνπξγία γλψζεο», καο πεγαίλεη ζηελ Κνηλσλία ηεο Γλψζεο θαη ζηελ νηθνλνκία πνπ ζηεξίδεηαη ζε απηήλ. Μέζα ζε έλα ηέηνην πιαίζην, ην ζρνιείν αληηκεησπίδεηαη σο κηα νξγάλσζε γλψζεο (learning organization) πνπ παξάγεη λέα γλψζε θαη ηα παηδηά γλσξίδνπλ, σο κειινληηθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ, πψο λα ην θάλνπλ απηφ. Δίλαη εκθαλήο ινηπφλ ε ζχλδεζε κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ εμσζρνιηθνχ θφζκνπ θαη κε ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ Νένπ Γξακκαηηζκνχ. ηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηε λέα θεηκεληθή θαη επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ θέξνπλ νη ΣΠΔ αλαθέξνληαη ζην δεχηεξν απφζπαζκα πνπ παξαηέζεθε παξαπάλσ. Σν δήηεκα ηεο ινγνθινπήο θαη ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο ήηαλ ππαξθηά ήδε κε ηελ έιεπζε ηεο ηππνγξαθίαο. κσο, κέζσ ησλ ΣΠΔ θαη ηδηαίηεξα ηνπ δηαδηθηχνπ, ε ινγνθινπή γίλεηαη κε ηδηαίηεξα εχθνιν ηξφπν. Δπίζεο, αιιάδεη ε έλλνηα ηεο ηδηνθηεζίαο, θαζψο πιένλ ππάξρνπλ πξντφληα (θεηκεληθά θαη πνιπηξνπηθά) ηα νπνία έ- ρνπλ πνιινχο δεκηνπξγνχο. Απηά ηα λέα θεηκεληθά δεδνκέλα ζα πξέπεη ν καζεηήο λα ηα αλαγλσξίδεη θαη λα ηα ιακβάλεη ππφςε ηνπ θαηά ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, θαζψο απνηεινχλ ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ην Νέν Γξακκαηηζκφ. Δπηπιένλ, δήηεκα ηεο λέαο θεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο απνηειεί θαη ν ξφινο ησλ πνηθίισλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ, θάηη πνπ είδακε θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα αιιά εκθαλίδεηαη θαη ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ. πγθεθξηκέλα, αλαθέξνληαη ελδεηθηηθά ηα παξαθάησ: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ζπλδπάδνπλ, πξνζρεδηάδνπλ θαη βειηηώλνπλ ηηο πιεξνθνξίεο κέζα από ην ζπλδπαζκό θεηκέλνπ, ήρνπ θαη εηθόλαο. Απηό κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο αιιά θαη ηελ πηνζέηεζε απόςεσλ κέζσ ηεο αλαηξνθνδόηεζεο» (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αλαπαξηζηνύλ πιεξνθνξίεο κε γξαθήκαηα, δηαγξάκκαηα, πίλαθεο, ή κε κηα έθζεζε όπνπ είλαη απαξαίηεην. Να δηθαηνινγνύλ ηε κνξθή ηεο παξνπζίαζεο θαη λα ειέγρνπλ ηελ αιεζνθάλεηα ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηνπο» (8 ν έηνο) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ζπλδπάδνπλ θείκελν, εηθόλα, πίλαθεο θαη ήρνπο από δηάθνξεο πεγέο ώζηε λα κεηαθέξνπλ λόεκα» (7 ν έηνο) Οη καζεηέο, ινηπφλ, θαινχληαη θαη ζε απηφ ην κάζεκα λα ζπλδπάδνπλ ζεκεησηηθνχο πφξνπο έρνληαο ξεηή γλψζε ηνπ ξφινπ ηνπ θαζελφο. πσο έρνπκε ήδε δεη, ν ζπλδπαζκόο έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, θαζψο αλαθέξεηαη ζηε ζχλζεζε ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ γηα ηελ παξαγσ- 82

83 γή λνήκαηνο. Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο πξαγκαηψλεηαη απηφο ν ιόγνο αθφκα θαη ζην α- ληηθείκελν ησλ ΣΠΔ, θαζψο νη λέεο ηερλνινγίεο αλαγλσξίδνληαη σο θνξείο πνπ έρνπλ αιιάμεη ηα θεηκεληθά δεδνκέλα θάλνληάο ηα πεξηζζφηεξν πνιπηξνπηθά. Δίλαη θαλεξφ, απφ ηελ έσο ηψξα αλάιπζε, φηη νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ηα νπνία έρνπλ θέξεη αιιαγέο ζην θεηκεληθφ θαη επηθνηλσληαθφ πεδίν, αιιά θαη ζηελ θνηλσλία γεληθφηεξα. Καζψο ινηπφλ αληηκεησπίδνληαη σο θνξείο αιιαγήο είλαη εκθαλέο πσο πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο. Πέξα απφ ηελ πξαγκάησζε απηνχ ηνπ ιόγνπ, θαίλεηαη πσο ππάξρνπλ θαη άιιεο ρξήζεηο ησλ ΣΠΔ νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε άιινπο ιόγνπο. Ηδηαίηεξν ζηνηρείν ε- πηξξνήο απνηεινχλ νη επηθνηλσληαθνί ιόγνη, φπσο αλαδείρζεθαλ ζην γισζζηθφ κάζεκα. Ο ξφινο ηνπ θνηλνχ (audience) θαη ηνπ ζθνπνχ ζηελ επηινγή εξγαιείσλ ΣΠΔ αιιά θαη ζηνλ ηχπν επηθνηλσλίαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, φπσο αλαδείρζεθε ζεκαληηθφο θαη γηα ηηο γισζζηθέο επηινγέο. Αθνινπζνχλ νξηζκέλα ελδεηθηηθά απνζπάζκαηα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αλαγλσξίδνπλ ηηο θνηλέο κνξθέο (layouts) θαη ζπκβάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ζε δηάθνξνπο ηύπνπο επηθνηλσλίαο θαη πώο απηνί ζρεηίδνληαη κε ηηο απαηηήζεηο νηθείνπ θνηλνύ» (7 ν έηνο) (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ρξεζηκνπνηνύλ έλα εύξνο εξγαιείσλ ΤΠΔ γηα λα παξνπζηάδνπλ πιεξνθνξίεο ζε κνξθέο πνπ ηαηξηάδνπλ κε ην ζθνπό, εθπιεξώλνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ θνηλνύ θαη είλαη ζρεηηθέο κε ην πεξηερόκελν.» ην Πξφγξακκα πνπδψλ απηή ε ηθαλφηεηα αλαθέξεηαη σο «fitness for purpose», δειαδή ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ θαη ε ζχλζεζε ζεκεησηηθψλ πφξσλ γηα θάπνηα παξνπζίαζε πξέπεη λα είλαη θαηάιιειε αλάινγα κε ηνλ ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν γίλεηαη. Σν ζπγθείκελν θαίλεηαη πσο ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ επηινγή ησλ εξγαιείσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαζψο θαη ηα πξντφληα, πνιπηξνπηθά ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, πνπ δεκηνπξγνχληαη. Παξνκνίσο θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα είρε αλαδεηρζεί απηφο ν ηδηαίηεξνο ξφινο ηνπ ζπγθεηκέλνπ ζηα πιαίζηα ηνπ επηθνηλσληαθνχ γισζζνδηδαθηηθνχ ιόγνπ, θάηη πνπ θαίλεηαη ηειηθψο λα δηαπεξλά θαη λα ζπλδέεη σο ινγηθή ηα δχν καζήκαηα. Πέξα φκσο απφ απηά ηα ζηνηρεία, ππάξρνπλ θαη άιιεο δεμηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ θαη ζρεηίδνληαη γεληθφηεξα κε ην Νέν Γξακκαηηζκφ θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηεί. Έλα παξάδεηγκα είλαη ε απφδνζε ηνπ ξφινπ ηνπ εξεπλεηή ζηνλ καζεηή. Οξηζκέλα ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα αθνινπζνχλ: (νη καζεηέο πξέπεη λα ) «ζρεδηάδνπλ έλα εξσηεκαηνιόγην ή έλα θπιιάδην ζπιινγήο δεδνκέλσλ, ώζηε λα ζπιιέμνπλ ζρεηηθά δεδνκέλα» (7 ν έηνο) 83

84 (νη καζεηέο πξέπεη λα) «επηιύνπλ πξνβιήκαηα ( ) γηα παξάδεηγκα λα θηάλνπλ ζε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα κε ηελ εμεξεύλεζε, ην ζπλδπαζκό, ηε δηαρείξηζε, ηε ζύλδεζε θαη ηελ αιιαγή ηνπ ζθνπνύ ησλ πιεξνθνξηώλ ( ) θαη νξγαλώλνληαο ηηο πιεξνθνξίεο, ρξεζηκνπνηώληαο ηνπο θαηάιιεινπο ηύπνπο θαη δνκέο δεδνκέλσλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη κε γξακκηθώλ δνκώλ, όπσο νη ππεξζύλδεζκνη.» (ζηάδην 3) Οη απαηηήζεηο πνπ έρνπλ γελλήζεη νη λέεο ηερλνινγίεο θαίλεηαη πσο έρνπλ επεξεάζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξαγκαηψλεηαη ην κάζεκα, θαζψο ν καζεηήο αλαιακβάλεη ην ξφιν ηνπ εξεπλεηή θαη θαιείηαη λα επηιχζεη πξνβιήκαηα. Ο καζεηήο, ινηπφλ, θαίλεηαη πσο έρεη έλαλ ηδηαίηεξα ελεξγφ ξφιν, θαζψο δνπιεχεη ζπιιέγνληαο δεδνκέλα κε ζθνπφ λα θηάζεη ζε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα. Απηφο ν ηξφπνο εξγαζίαο ζρεηίδεηαη κε πεξηζζφηεξν θνλζηξνπθηηβηζηηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε θαη είλαη ρξήζηκνο ζε φια ηα καζήκαηα, ηδηαίηεξα ζην γισζζηθφ. Αθνξά, ινηπφλ, κηα αιιαγή ζην ξπζκηζηηθφ άμνλα νπνηνπδήπνηε καζήκαηνο θαη, γηα αθφκα θνξά, θαίλεηαη πσο πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο ην κάζεκα ησλ ΣΠΔ, έηζη φπσο εκθαλίδεηαη ζηελ αγγιηθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, δελ απνηειεί πξαγκάησζε ηνπ ηερληθνχ ιόγνπ. Ζ εκθάληζή ηνπ σο μερσξηζηφ κάζεκα αθνξά κελ ηε δηδαζθαιία θάπνησλ απνθιεηζηηθά ηερληθψλ γλψζεσλ, ζηηο νπνίεο δελ αλαθεξζήθακε εδψ, αιιά αθνξά θαη ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα θαη κε ην γισζζηθφ κάζεκα εηδηθφηεξα θαη κε ην Νέν Γξακκαηηζκφ γεληθφηεξα. Οη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο θνξέαο αιιαγήο ηεο θνηλσληθήο θαη θεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο κε ηελ θξηηηθή ηνπο αληηκεηψπηζε λα εκθαλίδεηαη σο απαξαίηεηε. Απφ φζα παξαηέζεθαλ, θαίλεηαη πσο ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο, θαζψο αλαγλσξίδνληαη νη αιιαγέο πνπ έ- ρνπλ θέξεη θαη ζην δηδαθηηθφ θαη ζην ξπζκηζηηθφ άμνλα ησλ άιισλ καζεκάησλ. Δπηπιένλ, δηαθάλεθε θαη έλαο άκεζνο ζπζρεηηζκφο κε ην γισζζηθφ κάζεκα θαζψο αλαδείρζεθαλ ζηνηρεία απφ ηνπο θξηηηθνχο ιόγνπο θαη ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Ζ ρξήζε ηθαλνηήησλ θξηηηθήο αλάγλσζεο θξίλεηαη απαξαίηεηε ζηελ αλαδήηεζε ησλ ειεθηξνληθψλ πεγψλ θαη ε πνιπηξνπηθφηεηα απνηειεί δεηνχκελν ζηα πξντφληα ησλ καζεηψλ θαη ζε απηφ ην κάζεκα. Σέινο, νη πεξηζζφηεξεο δεμηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζε απηφ ην κάζεκα αθνξνχλ δεμηφηεηεο Νένπ Γξακκαηηζκνχ θαη ε επηινγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα ππάξρνπλ νη ΣΠΔ σο μερσξηζηφ κάζεκα εθθξάδεη ηελ αλάγθε έκθαζεο ζε απηέο ηηο δεμηφηεηεο ψζηε λα αλαπηπρζνχλ πιεξέζηεξα θαη λα κε ραζνχλ κέζα ζηα ππφινηπα ζρνιηθά αληηθείκελα. 84

85 4. Πραγμϊτωςη του γλωςςικού μαθόματοσ με τη χρόςη των ΤΠΕ Πέξα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ γχξσ απφ ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο αιιά θαη ηελ εκθάληζε ησλ ΣΠΔ ζε απηφ, αμίδεη λα κειεηήζεη θαλείο θαη ηε δηδαθηηθή πξαγκάησζε ησλ φζσλ ππνζηεξίδνληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Ζ κειέηε απηή ησλ δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ ζηα αγγιηθά ζρνιεία έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, θαζψο αλαδεηθλχεη ην εχξνο θαη ηνλ ηξφπν ελζσκάησζεο ησλ ΣΠΔ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζην κάζεκά ηνπο Ζ κειέηε ηεο πξαγκάησζεο, επνκέλσο, βνεζά ζηελ θαιχηεξε αλάδεημε ησλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ, ηφζν ζην επίπεδν ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα φζν θαη ηνπ ξπζκηζηηθνχ αιιά θαη ησλ ιόγσλ ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο φπσο απηνί πξαγκαηψλνληαη. Καζψο ε πξφζβαζε ζε πξαγκαηηθή δηδαζθαιία είλαη αδχλαηε ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο κειέηεο, ε αλάιπζε ζα βαζηζηεί ζε παξαδείγκαηα δηδαζθαιίαο πνπ κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ππνπξγείνπ. πγθεθξηκέλα, ε αλάιπζε ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. ην πξψην κέξνο αλαιχεηαη ην θείκελν «ICT across the curriculum: ICT in English» κε δηάθνξα παξαδείγκαηα ρξήζεο ησλ ΣΠΔ. Σν δεχηεξν κέξνο ζηεξίδεηαη ζε νξηζκέλεο «κειέηεο πεξηπηψζεσλ» πνπ έρνπλ δεκνζηεπηεί ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Τπνπξγείνπ (DCSF). Πξφθεηηαη γηα δχν έξεπλεο πνπ έγηλαλ ζηα αγγιηθά ζρνιεία θαη αθνξνχλ παξαδείγκαηα εθαξκνζκέλεο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ θαηά ηε δηδαζθαιία ζπγθεθξηκέλσλ ελνηήησλ ηνπ γισζζηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ICT across the Curriculum: ICT in English πσο έγηλε θαλεξφ απφ ηελ αλάιπζε πνπ έρεη πξνεγεζεί, ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ην κάζεκα ησλ ΣΠΔ θαίλεηαη πσο έρνπλ κηα αιιειέλδεηε ζρέζε. Μέζα ζην γισζζηθφ κάζεκα εκθαλίδνληαη ζπλερψο νη ΣΠΔ αιιά θαη κέζα ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ εκθαλίδνληαη ζπλερψο ζηνηρεία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Πέξα απφ ηε ζχλδεζε ηνπο κέζσ ησλ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ, ην θείκελν «ICT across the Curriculum: ICT in English» θάλεη πεξηζζφηεξν ξεηή ηε ζρέζε ηνπο. Πξφθεηηαη γηα έλα θείκελν ηνπ 2004 πνπ ππάξρεη ζην DCSF σο πεγή πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Παξφηη αλαθέξεηαη ζην παιαηφηεξν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ 2002, ε γεληθφηεξε νπηηθή εμαθνινπζεί λα ππάξρεη θαη γη απηφ παξέρεηαη απηφ ην θείκελν ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Πεξηέρεη δηδαθηηθέο πξνηάζεηο γηα πξαγκάησζε πνπ αληηζηνηρνχλ ζε αληηθείκελα ηνπ Βαζηθνχ ηαδίνπ 3 θαη έρνπλ σο γεληθφηεξν ζθνπφ ηε βει- 85

86 ηίσζε ηνπ ζρνιείνπ. Οη πξνηάζεηο απηέο είλαη κηθξέο ζε κέγεζνο θαη δελ απνηεινχλ νινθιεξσκέλα ζελάξηα δηδαζθαιίαο. Παξφια απηά, δίλνπλ νξηζκέλεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη ηδέεο ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί. Ζ ζχλδεζε ησλ δχν καζεκάησλ πνπ επηρεηξεί λα θάλεη απηφ ην θείκελν έρεη σο εθθίλεζε ηηο δεμηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ. Αλαθέξεηαη πσο, θαζψο νη καζεηέο έρνπλ απνθηήζεη ήδε θάπνηεο δεμηφηεηεο απφ ην κάζεκα ησλ ΣΠΔ, νη θαζεγεηέο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο δελ ρξεηάδεηαη λα ηηο δηδάμνπλ αιιά ζα πξέπεη λα δψζνπλ «λέεο επθαηξίεο εθαξκνγήο θαη αλάπηπμεο ησλ δεμηνηήησλ πνπ ήδε έρνπλ νη καζεηέο, ώζηε λα βειηηώζνπλ ηε κάζεζε ησλ αγγιηθώλ». Ζ απνκνλσκέλε δηδαζθαιία ησλ ΣΠΔ θαίλεηαη ινηπφλ σο πξνυπφζεζε γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ρξήζε ησλ ΣΠΔ ζηα άιια καζήκαηα. ην ίδην πιαίζην θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ζπλελλφεζε κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη ησλ ΣΠΔ, ψζηε νη πξψηνη λα γλσξίδνπλ ηη αθξηβψο έρνπλ δηδάμεη νη δεχηεξνη ζηα παηδηά κε ζθνπφ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζην κάζεκά ηνπο. Έηζη, ινηπφλ, αλαθέξεηαη πσο ε ζρέζε κεηαμχ ησλ «ΣΠΔ-ην κάζεκα» θαη ησλ «ΣΠΔ-ζην κάζεκα» είλαη «αιιειεπηδξαζηηθή θαη ακνηβαία ππνζηεξηθηηθή». Δίλαη ηδηαίηεξα θαλεξφ ζε φιν ην θείκελν θαη επαλαιακβάλεηαη ζπλερψο φηη νη δεμηφηεηεο ησλ ΣΠΔ πξέπεη λα εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ θαη ζηα άιια καζήκαηα, ψζηε λα εληζρχεηαη ε κάζεζε. Παξαηίζεληαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα: «φπνην θαη αλ είλαη ην επίπεδν ηθαλνηήησλ ζηηο ΤΠΔ, ζα πξέπεη λα πξνζζέηεη αμία ζηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ» (θαζψο απηέο νη γλψζεηο κπνξνχλ λα) «επηθέξνπλ πξνζηηζέκελε αμία ζηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε ησλ Αγγιηθώλ». «νη καζεηέο πνπ έρνπλ επαξθή θαη ζηαζεξή γλώζε ζηηο ΤΠΔ κπνξνύλ λα θέξνπλ καδί ηνπο δπλαηόηεηεο γηα ηελ επέθηαζε ηεο κάζεζεο, θαζώο ρξεζηκνπνηνύλ ηηο ΤΠΔ ζε άιια αληηθείκελα ζην ζρνιηθό curriculum». Ζ επαλαιακβαλφκελε θξάζε ηεο «πξνζηηζέκελεο αμίαο» έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία κέζα ζην ιόγν ηεο ελίζρπζεο. Καζψο πεγάδεη απφ ην ιεμηιφγην ηεο νηθνλνκίαο, νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο έλα πφξνο πνπ απνδίδεη κεγαιχηεξε αμία ζηε ε δηδαζθαιία (ηεο γιψζζαο). Απηή ε ρξήζε ηεο έλλνηαο ηεο «αμίαο» είλαη ραξαθηεξηζηηθή ζην ιόγν ηεο ελίζρπζεο. Δπηπιένλ, ζην θείκελν απηφ δίλνληαη πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ην πψο αθξηβψο κπνξνχλ λα ελζσκαησζνχλ νη ΣΠΔ ζην γισζζηθφ κάζεκα, πάληα 86

87 ζηα πιαίζηα ηνπ εληζρπηηθνχ ιόγνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξνηείλεηαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ σο εξγαιείσλ κάζεζεο θαη νξηζκέλνη ηξφπνη ρξήζεο πνπ δίλνληαη είλαη νη παξαθάησ: «Να βνεζήζεη ηνπο εθπαηδεπηηθνύο ώζηε λα: βειηηώζνπλ ην ζρεδηαζκό ηνπ καζήκαηνο, λα κεηαβάιινπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε, λα εκπιέμνπλ θαη λα παξαθηλήζνπλ ηνπο καζεηέο λα κάζνπλ κε πην απνηειεζκαηηθό ηξόπν.» «Δπηηξέπνπλ ζηνπο καζεηέο λα έρνπλ πξόζβαζε ζε έλα κεγαιύηεξν εύξνο θεηκέλσλ, λα αλαιύνπλ θαη λα επεμεξγάδνληαη θείκελα γηα θάπνην απνδέθηε, ζθνπό θαη λόεκα θαη λα αλαπηύζζνπλ ζηξαηεγηθέο, ώζηε λα βειηηώζνπλ ηηο δεμηόηεηέο ηνπο ζηελ αλάγλσζε» «Δπηηξέπεη ζηνπο καζεηέο λα θάλνπλ πξνζρέδην θαη πιάλν, λα επεμεξγάδνληαη θείκελα θαη λα έρνπλ πξόζβαζε ζε κεγαιύηεξε πνηθηιία ζηξαηεγηθώλ ώζηε λα βειηηώζνπλ ηηο δεμηόηεηεο ζηε γξαθή» Φαίλεηαη πσο πξνθξίλεηαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ θαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη απφ ηνλ καζεηή. Ζ ρξήζε ησλ ΣΠΔ απφ ην δάζθαιν απφ ηα απνζπάζκαηα πνπ παξαηέζεθαλ θαη απφ ην ζπλνιηθφ θείκελν καο παξαπέκπεη ζηε ρξήζε πεξηζζφηεξν σο έλα παηδαγσγηθφ κέζν. κσο, ζην θείκελν ππνζηεξίδεηαη φηη παξφιν πνπ κηα ηέηνηα ρξήζε δελ αλαπηχζζεη ηηο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ σο πξνο ηηο ΣΠΔ, κπνξεί λα «εληζρύζεη θαη λα παξαθηλήζεη ηε καζεζηαθή εκπεηξία ησλ καζεηώλ θαη λα ζπλεηζθέξεη ζηελ πιήξσζε ησλ ζηόρσλ ησλ καζεκάησλ». Δίλαη θαλεξή θαη πάιη ε εκθάληζε ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο αλ θαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ σο παηδαγσγηθφ κέζν καο παξαπέκπεη πεξηζζφηεξν ζηνλ παξαδνζηαθφ ππό-ιόγν ηεο ελίζρπζεο. Δπηπιένλ, ε επαλαιακβαλφκελε ρξήζε ηεο ιέμεο «βειηηψλσ» θαη ε θξάζε «λα βνεζήζεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο» παξαπέκπνπλ επίζεο ζην ιόγν ηεο ελίζρπζεο θαζψο αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηνχ ηνπ ιφγνπ. Απφ ηελ άιιε, πξνθξίλεηαη θαη ε ρξήζε ησλ ΣΠΔ απφ ηνπο καζεηέο σο πεξηβάιινλ εξγαζίαο γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ θεηκέλσλ ηνπο. Μηα ηέηνηα ρξήζε απνηειεί πξαγκάησζε ηνπ εληζρπηηθνχ ιόγνπ ζηα πιαίζηα ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ππφ-ιφγνπ. Έηζη, νη ΣΠΔ πξνηείλεηαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη εμίζνπ θαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη απφ ην καζεηή γηα ηελ ελίζρπζε ηεο γλψζεο ηνπ πάλσ ζε γισζζηθά δεηήκαηα αιιά θαη γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ ζηηο ΣΠΔ. Μέζα ζην θείκελν «ICT across the Curriculum: ICT in English» δίλνληαη θαη νξηζκέλεο πξνηάζεηο δηδαζθαιίαο κε ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ, δηαρσξηζκέλεο ζε ελφηεηεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε απηέο ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ησλ ΣΠΔ, κε ζθνπφ ηε δηα- 87

88 ζεκαηηθή ζχλδεζε ησλ καζεκάησλ. Ζ πξψηε ζχλδεζε γίλεηαη ζηελ ελφηεηα «Υξεζηκνπνηψληαο δεδνκέλα θαη πεγέο πιεξνθνξηψλ» πνπ αλήθεη ζην λήκα «Βξίζθνληαο Πιεξνθνξίεο» (γηα ηα λήκαηα βι. ελφηεηα ΗΗΗ, θεθ. 1.1.). Έλα παξάδεηγκα πνπ δίλεηαη εδψ είλαη ην εμήο: Παξάδεηγκα 1 ν «Οη καζεηέο ηνπ 8 νπ έηνπο βξήθαλ δηάθνξεο ηζηνζειίδεο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Σπγθέληξσζαλ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά απηώλ ησλ ηζηνζειίδσλ, αλαγλσξίδνληαο ηηο βαζηθέο πιεξνθνξίεο πνπ ζα κπνξνύζαλ λα εληαρζνύλ ζε έλα κηθξό άξζξν ζρεηηθά κε ην ζέκα γηα έλα ζπγθεθξηκέλν θνηλό. Οη καζεηέο απνζήθεπζαλ θαη επηκειήζεθαλ κέξε ηεο ηζηνζειίδαο πνπ ζα ζπκπεξηιάκβαλαλ ζην άξζξν, έρνληαο πάληα ππόςε ην θνηλό θαη ην ζθνπό. Σηε ζπλέρεηα παξνπζίαζαλ ην άξζξν ζηελ ππόινηπε ηάμε, δηθαηνινγώληαο ηε ρξήζε ησλ ηζηνζειίδσλ θαη ηελ επηινγή ηνπ πιηθνύ» Σα παξαδείγκαηα δηδαθηηθήο πξαγκάησζεο, φπσο αλαθέξζεθε ζηε κεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο, αληηκεησπίδνληαη σο θνηλσληθέο πξαθηηθέο. Μειεηψληαο ηηο ξεκαηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηελ αλάδεημε ησλ πξάμεσλ, είλαη θαλεξφ πσο νη πεξηζζφηεξεο αθνξνχλ πιηθέο δηαδηθαζίεο δξάζεο κε ππνθείκελν-δξάζηε ηνπο καζεηέο. ρεηηθά, ινηπφλ, κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα, είλαη θαλεξφ πσο νη καζεηέο είλαη νη θχξηνη θαη κνλαδηθνί πξσηαγσληζηέο ησλ πξάμεσλ, κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα κελ εκθαλίδνληαη σο ππνθείκελα ζην παξάδεηγκα. Κάπνηεο απφ ηηο πξάμεηο ζηηο νπνίεο εκπιέθνληαη (βξήθαλ, ζπγθέληξσζαλ, απνζήθεπζαλ) ζρεηίδνληαη κε ηελ ίδηα ηελ πεγή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε απηή ηελ θνηλσληθή πξαθηηθή, δειαδή ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Δπνκέλσο, κπνξνχκε λα πνχκε πσο νη λέεο ηερλνινγίεο έρνπλ επεξεάζεη, ελ κέξεη, ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Δπηπιένλ, αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο απνηεινχλ νη ηζηνζειίδεο σο πεγή πιεξνθνξηψλ θαη, επνκέλσο, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη σο πεγή πιεξνθνξηψλ πνπ απαηηνχλ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο δεμηφηεηεο γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ. Οη καζεηέο, σο ηδηαίηεξα ελεξγνί πξσηαγσληζηέο, δηεξεπλνχλ ηηο πεγέο απηέο θαη ηηο επεμεξγάδνληαη, ψ- ζηε λα δεκηνπξγήζνπλ έλα λέν θείκελν, κηα αληίιεςε πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ πξνζέγγηζε ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. Ο ζπλδπαζκφο δεμηνηήησλ αλαδήηεζεο θαη αλαπξνζαξκνγήο ησλ πιεξνθνξηψλ γηα ηε ζχληαμε ελφο λένπ θεηκέλνπ αθνξά δεμηφηεηεο λένπ γξακκαηηζκνχ, θαη επνκέλσο θαίλεηαη πσο νη λέεο ηερλνινγίεο έρνπλ επεξεάζεη θαη ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. 88

89 πκπεξαζκαηηθά, ζε απηφ ην παξάδεηγκα, ζην δηδαθηηθφ άμνλα πξαγκαηψλεηαη ν ιφγνο ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο αιιά θαη ν ιφγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαζψο αλαπηχζζνληαη δεμηφηεηεο Νένπ Γξακκαηηζκνχ. Οη λέεο ηερλνινγίεο επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ άμνλα αιιά θαη ην ξπζκηζηηθφ, θαζψο νη καζεηέο εκπιέθνληαη ζε πξάμεηο άκεζα ζπλδεδεκέλεο κε ηηο ΣΠΔ. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο, θαζψο ην πεξηερφκελν θαη νη πξαθηηθέο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο αιιάδνπλ εμαηηίαο ηεο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ θαη ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπο. Σα επφκελα δχν παξαδείγκαηα πξνέξρνληαη απφ ηελ ελφηεηα «Fitness for Purpose» απφ ην λήκα «Γηαδίδνληαο πιεξνθνξίεο». Παξάδεηγκα 2 ν : «Εεηήζεθε από ηνπο καζεηέο ηνπ 7 νπ έηνπο λα εληνπίζνπλ θαη λα εμεγήζνπλ ζηνηρεία θαη ζπκβάζεηο ελόο κε κπζηζηνξεκαηηθνύ θεηκέλνπ. Δλζαξξύλζεθαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε ιεηηνπξγία «εηζαγσγή ζρνιίνπ» θαη λα ηνλίζνπλ κε ρξώκα ιεμηθά θαη πξνηαζηαθά ζηνηρεία. Σηα ζρόιηα έδηλαλ έλα όλνκα ζην ζηνηρείν (π.ρ. επηθεθαιίδα) θαη εμεγνύζαλ ην απνηέιεζκά ηνπ (π.ρ. ρξεζηκνπνηεί παξήρεζε ηνπ ζ- γηα λα.). Ζ ρξήζε ησλ ΤΠΔ ηνπο βνήζεζε λα δηεξεπλήζνπλ άκεζα ην θείκελν θαη κε αθξίβεηα, θαζώο θαη λα απαληήζνπλ νινθιεξσκέλα θαη μεθάζαξα, ζε αληίζεζε κε ηνλ ζρνιηαζκό ζε έλα έληππν. Τα ζρόιηα (κόλν) ηππώζεθαλ θαη ζρεκάηηζαλ ηε βάζε γηα κηα ζπδήηεζε ζηηο ζπκβάζεηο απηνύ ηνπ θεηκεληθνύ ηύπνπ, σο πξνεηνηκαζία κηαο πεξαηηέξσ κειέηεο» ην ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα, ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο είλαη ην κε κπζηζηνξεκαηηθφ θείκελν θαη νη ζπκβάζεηο ηνπ. Οη ΣΠΔ δελ θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο αιιά νπζηαζηηθά δηεπθνιχλνπλ ήδε ππάξρνπζεο πξαθηηθέο, φπσο είλαη ν ζρνιηαζκφο θεηκεληθψλ ζηνηρείσλ ζε κηα κάιινλ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε. ην επίπεδν ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα, νη καζεηέο εκθαλίδνληαη θαη πάιη σο νη θπξίαξρνη πξσηαγσληζηέο ζε πιηθέο δηαδηθαζίεο δξάζεο. Δδψ φκσο νη ΣΠΔ δελ θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηηο πξάμεηο πνπ γίλνληαη, θαζψο κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη ρσξίο ηηο λέεο ηερλνινγίεο. πκπεξαζκαηηθά, ζε απηφ ην παξάδεηγκα, νη ΣΠΔ, θαη ζπγθεθξηκέλα ν επεμεξγαζηήο ησλ θεηκέλσλ, ρξεζηκνπνηείηαη ιεηηνπξγηθά κε ζθνπφ λα εληζρχζεη θαη λα δηεπθνιχλεη ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα. Πξφθεηηαη, ινηπφλ, γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ππό-ιόγνπ. Παξάδεηγκα 3 ν : 89

90 «Εεηήζεθε από ηνπο καζεηέο ηνπ 9 νπ έηνπο λα δεκηνπξγήζνπλ κηα παξνπζίαζε (γηα ηελ αμηνιόγεζε νκηιίαο θαη αθξόαζεο) ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ εηδήζεσλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζην δηαδίθηπν. Πξνεγνπκέλσο είραλ αλαιύζεη ηηο ζπκβάζεηο ησλ παξαδνζηαθώλ εηδήζεσλ. Τνπο δεηήζεθε λα βξνπλ δηαθνξεηηθέο εθδνρέο από κηα ησξηλή είδεζε ζηηο δηαδηθηπαθέο εθεκεξίδεο. Μέζα από ηελ απνζήθεπζε ησλ θαηάιιεισλ ηζηνζειίδσλ ή κέζα από ηε δεκηνπξγία ππεξζπλδέζκσλ ζηηο δηάθνξεο ηζηνζειίδεο ζηελ παξνπζίαζε ηνπο, κπνξνύζαλ λα ζπγθξίλνπλ θαη λα αλαιύζνπλ έλα εύξνο ηζηνζειίδσλ. Οη παξνπζηάζεηο ηνπο θαη ηα πνξίζκαηά ηνπο ηνύο βνήζεζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ θξηηήξηα αμηνιόγεζεο ηεο πνηόηεηαο θαη ηεο επηξξνήο ησλ εηδεζενγξαθηθώλ ηζηνζειίδσλ. Φξεζηκνπνίεζαλ απηά ηα θξηηήξηα θαη ζε κειινληηθά καζήκαηα, ώζηε λα γξάςνπλ ηηο δηθέο ηνπο ηζηνζειίδεο.» ην ηξίην απηφ παξάδεηγκα, ε επηξξνή ησλ ΣΠΔ είλαη εκθαλήο. ρεηηθά κε ην δηδαθηηθφ άμνλα, εληάζζνληαη ζην κάζεκα δεηήκαηα φπσο είλαη νη εηδήζεηο ζην δηαδίθηπν, ε αμηνιφγεζε εηδεζενγξαθηθψλ ηζηνζειίδσλ θαη ε ζπγγξαθή ηζηνζειίδαο. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, αληηκεησπίδνληαη σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ κε ηηο δηθέο ηνπ ηδηαηηεξφηεηεο, επεξεάδνληαο άκεζα ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο, ην νπνίν θαίλεηαη λα θηλείηαη ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ αιιά θαη ηνπ θξηηηθνχ ιόγνπ. Απφ ηελ άιιε, νη καζεηέο εκθαλίδνληαη γηα κηα αθφκε θνξά σο νη θπξίαξρνη πξσηαγσληζηέο θπξίσο ζε πιηθέο δηαδηθαζίεο. Ο ξπζκηζηηθφο άμνλαο θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη απφ ηηο ΣΠΔ, θαζψο νη καζεηέο νδεγνχληαη ζε πξάμεηο πνπ δελ κπνξνχλ λα πξαγκαησζνχλ ρσξίο ηηο λέεο ηερλνινγίεο, φπσο είλαη ε απνζήθεπζε θαη ε δεκηνπξγία ππεξζπλδέζκσλ αιιά θαη ε ρξήζε πξνγξακκάησλ παξνπζίαζεο γηα ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλάο ηνπο. πκπεξαζκαηηθά, ζε απηφ ην παξάδεηγκα, θαίλεηαη πσο νη ΣΠΔ επεξεάδνπλ θαη νπζηαζηηθά αιιάδνπλ θαη ην δηδαθηηθφ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Δπνκέλσο, είλαη θαλεξφ πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο, θαζψο αλαγλσξίδεηαη ε λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη πξαθηηθέο άκεζα ζπλδεδεκέλεο κε ηηο ΣΠΔ. Σα επφκελα δχν παξαδείγκαηα πξνέξρνληαη απφ ηελ ελφηεηα «Βειηηψλνληαο θαη παξνπζηάδνληαο πιεξνθνξίεο» απφ ην λήκα «Γηαδίδνληαο πιεξνθνξίεο». Παξάδεηγκα 4 ν : «Σην 7 ν έηνο, ε εθπαηδεπηηθόο έθαλε έλα κνληέιν ηζηνζειίδαο θαη ζηε ζπλέρεηα νη καζεηέο αλέπηπμαλ ηε γιώζζα, ην ζηπι θαη ηηο ραξαθηεξηζηηθέο ηεο ζπκβά- 90

91 ζεηο ζε κηα κηθξήο θιίκαθαο, ζπλεξγαηηθή έξεπλα ελόο εύξνπο ηζηνζειίδσλ. Σε νκάδεο, νη καζεηέο ρξεζηκνπνίεζαλ ηε ιίζηα κε ηηο ζπκβάζεηο πνπ είραλ εμαγάγεη, ώζηε λα αλαγλσξίζνπλ ην θνηλό, ην ζθνπό θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ ηζηνζειίδσλ. Σηε ζπλέρεηα νη νκάδεο πηνζέηεζαλ ηηο ζπκβάζεηο θαη θαηαζθεύαζαλ κηα ηζηνζειίδα γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θνηλό θαη ζθνπό, βειηηώλνληάο ην θαη παξνπζηάδνληάο ην ζπλεξγαηηθά ζηελ ππόινηπε ηάμε.» ην παξφλ παξάδεηγκα, ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο είλαη ε λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ ηζηνζειίδσλ θαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ηνπο. Δίλαη εκθαλέο πσο νη ΣΠΔ αλαγλσξίδνληαη σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ην νπνίν εληάζζεηαη ζην γισζζηθφ κάζεκα επεξεάδνληαο ην δηδαθηηθφ ηνπ άμνλα. Οη καζεηέο, σο ηδηαίηεξα ελεξγνί πξσηαγσληζηέο, εκπιέθνληαη ζε πιηθέο δηαδηθαζίεο δξάζεηο (αλαπηύζζνπλ, εμάγνπλ, θαηαζθεπάδνπλ) θαη αλαιακβάλνπλ ην ξφιν ηνπ εξεπλεηή. Κάπνηεο απφ ηηο πξάμεηο ηνπο δελ αθνξνχλ κφλν ηηο ΣΠΔ, αιιά είλαη πξάμεηο πνπ κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη ρσξίο απηέο (π.ρ. αλαγλψξηζε ηνπ θνηλνχ θαη ηνπ ζθνπνχ). κσο θαινχληαη λα θαηαζθεπάζνπλ κηα ηζηνζειίδα, κηα πξάμε ε νπνία ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηηο ΣΠΔ. εκεηψλεηαη πσο είλαη ην κφλν παξάδεηγκα πνπ εκθαλίδεηαη ν εθπαηδεπηηθφο σο πξσηαγσληζηήο ζηελ θνηλσληθή πξαθηηθή ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, αλ θαη ν ξφινο ηνπ είλαη κάιινλ ζπκπιεξσκαηηθφο. πκπεξαζκαηηθά, νη λέεο ηερλνινγίεο θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο κε ηε κειέηε ησλ ηζηνζειίδσλ. Δπεξεάδνπλ ζε έλα βαζκφ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα, αιιά θάπνηεο απφ ηηο πξάμεηο πνπ αθνινπζνχληαη κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη ρσξίο απηέο. Δίλαη θαλεξφ ινηπφλ πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. Παξάδεηγκα 5ν «Οη καζεηέο ηνπ 9 νπ έηνπο επηθεληξώζεθαλ ζηε ζπιινγή εηθόλσλ ηνπ ζρνιείνπ ηηο νπνίεο ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ ζε κηα παξνπζίαζε ζε δηαθνξεηηθό αθξναηήξην: γνλείο, παηδηά ηνπ δεκνηηθνύ, γεληθόηεξν θνηλό. Χξεζηκνπνηώληαο κηα ςεθηαθή θάκεξα (ή κηα βηληενθάκεξα) νδεγήζεθαλ ζε ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ηελ επηινγή θαη ηε δηόξζσζε (editing), όπσο θαη ην ζρνιηαζκό πνπ ζα ήηαλ δηαθνξεηηθόο αλάινγα κε ην θνηλό θαη ην ζθνπό. Αλαηέζεθε δηαθνξεηηθό θνηλό ζηηο νκάδεο ησλ καζεηώλ θαη επέιεμαλ θαη δηόξζσζαλ ηε ρξήζε ησλ εηθόλσλ ζπλνδεύνληάο ηεο κε θείκελν όπνπ ήηαλ απαξαίηεην. Οη νκάδεο παξνπζίαζαλ ηε δνπιεηά ηνπο καδί κε κηα πξνθνξηθή ή γξαπηή εμήγεζε ησλ επηινγώλ ηνπο θαη ησλ δηνξζώζεσλ πνπ έθαλαλ.» 91

92 Αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο είλαη ε δεκηνπξγία πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ, δειαδή ν ζπλδπαζκφο θεηκέλνπ θαη εηθφλσλ ζε έλα πξφγξακκα παξνπζίαζεο. Δίλαη θαλεξφ πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ κε ηηο ΣΠΔ, σο ηα λέα κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ, λα επεξεάδνπλ άκεζα ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Οη καζεηέο είλαη θαη πάιη νη θπξίαξρνη πξσηαγσληζηέο πνπ εκπιέθνληαη ζε πιηθέο δηαδηθαζίεο δξάζεο (ρξεζηκνπνηώ, επηιέγσ, δηνξζώλσ, παξνπζηάδσ). Οη πξαθηηθέο απηέο, φπσο είλαη νη δηνξζψζεηο ησλ εηθφλσλ, ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο, θαη επνκέλσο νη ΣΠΔ επεξεάδνπλ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα. πκπεξαζκαηηθά, θαίλεηαη πσο νη ΣΠΔ επεξεάδνπλ θαη ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαζψο ην αληηθείκελν είλαη ε παξνπζίαζε θσηνγξαθηψλ, αιιά θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο γηα κηα αθφκα θνξά πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο. πλζέηνληαο φια ηα παξαδείγκαηα κε φζα εηπψζεθαλ ζηελ αξρή ηνπ θεηκέλνπ «ICT across the curriculum: ICT in English», θαίλεηαη πσο ππάξρεη κηα δηαινγηθόηεηα. Δλψ, δειαδή, ζηα εηζαγσγηθά ζεκεία αλαδείρζεθε ν ιόγνο ηεο ελίζρπζεο, κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο λα ιεηηνπξγνχλ σο βνεζεηηθά θαη ππνζηεξηθηηθά κέζα γηα ηε κάζεζε, ζηελ πιεηνλφηεηα ησλ παξαδεηγκάησλ πξαγκαηψλεηαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο κε ηηο ΣΠΔ λα επεξεάδνπλ θαη ην δηδαθηηθφ αιιά θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα. Παξφηη ζην θείκελν δελ αλαθέξεηαη πνπζελά ξεηά φηη νη ΣΠΔ αιιάδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, ηα παξαδείγκαηα αλέδεημαλ απηή ηελ αιιαγή. Βέβαηα, ππάξρεη θαη έλα παξάδεηγκα ζην νπνίν νη ΣΠΔ ιεηηνπξγνχλ εληζρπηηθά. Παξαηεξείηαη, ινηπφλ, πσο φηαλ πξφθεηηαη γηα ηνλ θιαζηθφ γξακκαηηζκφ (ζηνηρεία ελφο κε κπζηζηνξεκαηηθνχ θεηκέλνπ), νη λέεο ηερλνινγίεο ιεηηνπξγνχλ πεξηζζφηεξν σο ελίζρπζε ησλ ήδε ππαξρφλησλ πξαθηηθψλ. Αληίζεηα, φηαλ πξφθεηηαη γηα Νέν Γξακκαηηζκφ, νη ΣΠΔ εληάζζνληαη σο θνξέαο αιιαγήο θαη αλαλέσζεο φινπ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Έηζη, ηνπιάρηζηνλ απφ ηα ζηνηρεία πνπ καο δίλεη ην θείκελν απηφ γηα ην Βαζηθφ ηάδην 3, θαίλεηαη πσο αλαπηχζζεηαη θαη ν παιηφο θαη ν λένο γξακκαηηζκφο κέζσ ηεο πξαγκάησζεο θαη ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο, φηαλ πξφθεηηαη γηα ηνλ παιηφ, θαη ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο, φηαλ πξφθεηηαη γηα ην λέν γξακκαηηζκφ. 92

93 4.2. Μελϋτεσ Περιπτώςεων Ζ πξαγκάησζε ηεο δηδαζθαιίαο εκθαλίδεηαη θαιχηεξα ζηηο κειέηεο πεξηπηψζεσλ πνπ δίλνληαη ζηηο πεγέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ην ππνπξγείν (DCSF). Οη κειέηεο απηέο εμεηάδνπλ πξαγκαηηθέο δηδαζθαιίεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη γη απηφ δίλεηαη καδί θαη ε αμηνιφγεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο. Απφ φιεο ηηο κειέηεο πεξίπησζεο επηιέρζεθε κία γηα δηεμνδηθφηεξε παξάζεζε θαη αλάιπζε, θαζψο απηή αλαδεηθλχεη κε θαιχηεξν ηξφπν ην πψο δηαπιέθνληαη νη δηάθνξνη ιόγνη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο κε θάπνηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Οη ππφινηπεο κειέηεο πεξίπησζεο δελ ζα παξαηεζνχλ εδψ αιιά, κέζσ ηεο ζπγθξηηηθήο αλάγλσζεο πνπ έγηλε, βνήζεζαλ ζηελ αλάδεημε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο. Πξηλ πεξάζνπκε ζηελ θαζαπηφ αλάιπζε ηεο κειέηεο πεξίπησζεο, ζα κπνξνχζε θαλείο λα εμαγάγεη θάπνηα ζπκπεξάζκαηα (αλ θαη φρη αζθαιή) ήδε απφ ηνπο ηίηινπο ησλ εξεπλψλ απηψλ. Οη ηίηινη «Φξεζηκνπνηώληαο ΤΠΔ γηα ηε δηδαζθαιία δύζθνισλ ελλνηώλ» θαη «Φξεζηκνπνηώληαο ηηο ΤΠΔ γηα ηε βειηίσζε ηεο παηδαγσγηθήο ζηα Αγγιηθά» καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη ΣΠΔ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε βειηίσζε ηεο κάζεζεο (δύζθνισλ ελλνηώλ) θαη ηνπ καζήκαηνο (παηδαγσγηθήο) γεληθφηεξα. Φαίλεηαη ινηπφλ πσο, ηνπιάρηζηνλ απφ ηνπο ηίηινπο, πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ εληζρπηηθνχ ιόγνπ, ρσξίο φκσο λα μέξνπκε αλ πξφθεηηαη γηα ηνλ παξαδνζηαθφ ή εληζρπηηθφ ππό-ιόγν. Σν παξάδεηγκα δηδαζθαιίαο πνπ δίλεηαη εδψ εληάζζεηαη ζην πιαίζην ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο κε ηίηιν «Υξεζηκνπνηψληαο ΣΠΔ γηα ηε δηδαζθαιία δχζθνισλ ελλνηψλ» (βι. ελφηεηα ΗΗΗ, θεθ. 1.1.). Έρεη σο αληηθείκελν ηε δηδαζθαιία ηεο γξαθήο γηα ελεκέξσζε, πεξηγξαθή θαη πεηζψ θαη αθνξά ηελ πξψηε ηάμε ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (Βαζηθφ ηάδην 3: 7 ν έηνο). Ζ κειέηε απηή παξαηίζεηαη νιφθιεξε ζηνλ επφκελν πίλαθα αιιά παξαιείπνληαη θάπνηα ζηνηρεία, φπσο νη επηκέξνπο ηφρνη Μάζεζεο θαη θάπνηα ζηνηρεία ηεο αμηνιφγεζεο, πνπ δελ αθνξνχζαλ ηε κειέηε. Φηηάρλνληαο κηα παξνπζίαζε θσηνγξαθηώλ: Γξάθνληαο γηα πιεξνθόξεζε, πεξηγξαθή θαη πεηζώ. Σν δήηεκα: Μηα δαζθάια ζε έλα πνιπζέζην ζρνιείν είπε: «Δίρα εληνπίζεη από πξνεγνύκελε δνπιεηά πσο όινη νη καζεηέο κνπ (αλεμαξηήησο επηδόζεσλ) ηνπ 7 νπ έηνπο έπξεπε λα βειηηώζνπλ ηνλ ηξόπν 93

94 παξαγσγήο ησλ θεηκέλσλ, ώζηε απηά λα ηαηξηάδνπλ κε ηηο απαηηήζεηο ελόο ζπγθεθξηκέλνπ ζθνπνύ θαη αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ. Μεηά ηελ αλάγλσζε, αλάιπζε θαη εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ γηα ηελ νπηηθή ηνπ ζπγγξαθέα ζε έληππα θείκελα, ήζεια νη καζεηέο κνπ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηελ νπηηθή ηνπ ζπγγξαθέα, ώζηε λα αλαπηύμνπλ ηε δηθή ηνπο θσλή ζην γξάςηκν.» Απνθάζηζε λα αζρνιεζεί κε ην δήηεκα απηφ θάλνληαο κηα ζεηξά καζεκάησλ θαηά ηα νπνία νη καζεηέο δεκηνχξγεζαλ κηα παξνπζίαζε θσηνγξαθηψλ ζρεδηαζκέλε ψζηε λα πείζεη ηνπο γνλείο λα ζηείινπλ ηα παηδηά ηνπο ζην ζρνιείν 14, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ΣΠΔ γηα λα δηδάμεη ηα εμήο: - Απνηειεζκαηηθή θαη αθξηβήο επηινγή ιέμεσλ/ιεμηινγίνπ. - Καηάιιειν χθνο θαη ηφλνο γηα ζπγθεθξηκέλν θνηλφ. - Γφκεζε θαη νξγάλσζε θεηκέλνπ κε έλα πξαγκαηηθφ θνηλφ ζην κπαιφ. - Δπηινγή θαηάιιεινπ ιεπηνκεξνχο πεξηερνκέλνπ αλάινγα κε ηελ απνζηνιή θαη ην θνηλφ. Γηαηί λα ρξεζηκνπνηεζνύλ νη ΣΠΔ; Μηα ελαιιαθηηθή ζπκβαηηθή κνξθή απηήο ηεο ελφηεηαο ζα ήηαλ ν ζρεδηαζκφο θαη ε παξαγσγή ελφο έληππνπ θπιιαδίνπ. Μηα πξνζέγγηζε κε ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ πξνζέθεξε πνιιά νθέιε. Πξψηνλ, επέηξεςε ηελ εχθνιε δηαρείξηζε θαη ηα πνιιαπιά πξνζρέδηα κηαο ζεηξάο εηθφλσλ, ήρσλ θαη θεηκέλνπ πνπ νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία ελφο απνηειεζκαηηθνχ πξντφληνο κε πξαγκαηηθφ θνηλφ θαη ζθνπφ. Γεχηεξνλ, νη καζεηέο βνεζήζεθαλ ζην λα παξάγνπλ πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν θαη δνκή κε ηελ πξφζβαζε πνπ είραλ ζε δηάθνξεο ςεθηαθέο εηθφλεο. Σξίηνλ, νη καζεηέο θηλεηνπνηήζεθαλ απφ ηελ ηδέα λα θηηάμνπλ κηα «ηαηλία» ζε κηα αλαγλσξίζηκε κνξθή θαη κε ζεακαηηθά επίπεδα πνηφηεηαο. Ζ ρξήζε ησλ ΣΠΔ γηα ηε δεκηνπξγία πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ έρεη ην πιενλέθηεκα ηνπ πεξηνξηζκέλνπ γισζζηθνχ θεηκέλνπ (πξνθνξηθνχ ή γξαπηνχ), θαζψο απμάλεη επηπιένλ ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ ζηελ απνηειεζκαηηθή επηινγή ησλ ιέμεσλ. Μεηά απφ ζπδήηεζε κε ηνλ ζχκβνπιν γξακκαηηζκνχ 15, ε δαζθάια απνθάζηζε λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο ΣΠΔ κε ηνπο εμήο ηξφπνπο: - Σελ πξνκήζεηα κηαο ζεηξάο ςεθηαθψλ εηθφλσλ ηνπ ζρνιείνπ, ψζηε νη καζεηέο λα ηηο βάινπλ ζε κηα ζεηξά. - Σε δεκηνπξγία κηαο πξνσζεηηθήο αθνινπζίαο [θσηνγξαθηψλ] πνπ ζα ρξεζηκνπνηεί ηε κεηάβαζε (transition), ηελ θίλεζε (motion) θαη ην πξνθνξηθφ ή γξακκέλν ζηελ νζφλε θείκελν. 14 ην αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δίλεηαη ε επρέξεηα ζηνπο γνλείο λα επηιέμνπλ κεηαμχ ηεο παξαθνινχζεζεο ζρνιείνπ θαη ηεο θαη νίθνλ δηδαζθαιίαο 15 ην αγγιηθά ζρνιεία ππάξρνπλ δηάθνξνη ζχκβνπινη γηα θάζε δηδαθηηθφ αληηθείκελν νη νπνίνη βνεζνχλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ, ψζηε λα ππάξρεη κηα θνηλή πνξεία κεηαμχ φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ 94

95 - Σε ρξήζε κηθξνθψλσλ θαη θαηάιιεινπ ινγηζκηθνχ γηα ηνπο καζεηέο, ψζηε λα πξνζζέζνπλ ην ζρνιηαζκφ ηνπο ζηελ «ηαηλία». - Σνλ δηαδξαζηηθφ πίλαθα ψζηε λα δείμεη (model) ηε ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ αιιά θαη γηα λα δείμεη ηελ ηειηθή «ηαηλία» θαη λα ηελ αμηνινγήζνπλ νη ζπκκαζεηέο. Πξώην Μάζεκα Πξηλ απφ απηφ ην κάζεκα, ζα πξέπεη λα επηιέμεηο έλα απιφ θείκελν (π.ρ. έλα ξεπνξηάδ γηα ηηο εηδήζεηο) θαη λα βξεηο δχν θσηνγξαθίεο κηα πνπ ζα ηαηξηάδεη κε ην θείκελν θαη κηα φρη. Θα πξέπεη επίζεο λα βγάιεηο δηάθνξεο ςεθηαθέο θσηνγξαθίεο ηνπ ζρνιείνπ ζνπ. Δθθίλεζε (starter) -Κάλε κηα γξήγνξε δξαζηεξηφηεηα (activity) ζθνπνχ-θνηλνχ θαηά ηελ νπνία ζα δείμεηο ζηνπο καζεηέο κηθξά απνζπάζκαηα απφ δηάθνξα θείκελα θαη ζα ηνπο δεηήζεηο λα αλαγλσξίζνπλ ην θνηλφ θαη ηνλ ζθνπφ ηνπ θαζελφο. -Εήηα απφ ηνπο καζεηέο λα ηξνθνδνηήζνπλ θαη λα ηεθκεξηψζνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο αλαθέξνληαο ιεπηνκέξεηεο ησλ θεηκέλσλ. - Απέδεημε φηη ην θνηλφ θαη ν ζθνπφο είλαη θεληξηθά ζην πξνζρέδην ηνπ ζπγγξαθέα. Δηζαγσγή: Γείμε ζηελ ηάμε κεξηθέο θσηνγξαθίεο: κηα πνπ ζα ππνζηεξίδεη ζσζηά θάπνην απφ ηα κηθξά θείκελα θαη κηα πνπ δελ ζα ην ππνζηεξίδεη. Εήηεζέ ηνπο λα δηαιέμνπλ ηελ θαηάιιειε θσηνγξαθία θαη λα εμεγήζνπλ γηαηί ε θσηνγξαθία πνπ απέξξηςαλ ζα ήηαλ αθαηάιιειε. Δμήγεζε ηε θχζε ηεο νπηηθήο ηνπ ζπγγξαθέα (authorial viewpoint) αλαθέξνληαο ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ θαη ηεο θσηνγξαθίαο. Αλάπηπμε: Γείμε ζηνπο καζεηέο κηα απφ ηηο θσηνγξαθίεο ηνπ ζρνιείνπ θαη δήηεζέ ηνπο λα ζθεθηνχλ ηελ νπηηθή πνπ ζα κπνξνχζε λα εθθξάδεηαη αλ πξνζζέηνληαλ ιέμεηο ζηελ εηθφλα. Εήηεζε απφ ηνπο κηζνχο καζεηέο λα ζρεδηάζνπλ έλα κηθξφ «voice-over» 16 πνπ ζα κπνξεί λα πξνζηεζεί ζηελ εηθφλα ψζηε λα θάλεη ην ζρνιείν λα θαίλεηαη ειθπζηηθφ ζηνπο γνλείο, θαη απφ ηνπο άιινπο κηζνχο, έλα «voice-over» πνπ ζα δηαβαζηεί (delivered) απφ έλαλ εηδεζενγξάθν ν νπνίνο ζα θάλεη ξεπνξηάδ γηα κηα θσηηά πνπ μέζπαζε ζην ζρνιείν θαη θαηέζηξεςε εξγαζίεο ηνπ 11 νπ έηνπο. Οινκέιεηα: Σα παηδηά δηαβάδνπλ ηα voice-over θαη εμεγνχλ ηηο γισζζηθέο ηνπο επηινγέο. Εήηεζέ ηνπο λα πξνηείλνπλ πψο ε εηθφλα ζα κπνξνχζε λα εμειηρζεί ψζηε λα αληαλαθιά ηηο ιέμεηο πην απνηειεζκαηηθά (π.ρ. έλα πιάλν θακέλσλ θαθέισλ). Γηαβεβαηψζνπ φηη νη καζεηέο θαηάιαβαλ φηη νη ιέμεηο θαη νη εηθφλεο αιιεινδηαπιέθνληαη. 16 Πξφθεηηαη γηα ηελ πξνθνξηθή γιψζζα πνπ πξαγκαηψλεηαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο εηθφλεο ζε θάπνην βίληεν 95

96 Γεύηεξν κάζεκα Δθθίλεζε: Γείμε ζηνπο καζεηέο έλα κηθξφ θιηπάθη απφ ηηο εηδήζεηο ηεο ηειεφξαζεο πνπ λα δείρλεη ηε ζρέζε κεηαμχ ιέμεσλ θαη εηθφλσλ. Εήηεζε απφ ηα παηδηά λα εμεγήζνπλ ηε ζρέζε απηή κε θάπνηνλ ζπκκαζεηή. Θα πξέπεη λα δείμεηο ην θιηπάθη πεξηζζφηεξν απφ κηα θνξά. Ίζσο λα ρξεηαζηείο λα δψζεηο ζηνπο καζεηέο θάπνηεο πξνηαζηθέο ξίδεο (stems), π.ρ. «ν θακεξακάλ έρεη επηιέμεη ηελ εηθφλα ηεο. γηα λα δείμεη φηη» Δηζαγσγή/αλάπηπμε: Γηάιεμε κηα απφ ηηο εηθφλεο ηνπ ζρνιείνπ θαη εμήγεζε ζηελ ηάμε φηη απνζηνιή ηνπο είλαη λα δνπιέςνπλ ζε δεπγάξηα ρξεζηκνπνηψληαο θνξεηνχο ππνινγηζηέο θαη έλα θαηάιιειν πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θσηνγξαθηψλ γηα λα παξάγνπλ κηα πξνσζεηηθή «ηαηλία» ηνπ ζρνιείνπ κε ζηφρεπζε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπ 6 νπ έηνπο. Σψξα, ρξεζηκνπνίεζε ηελ εηθφλα γηα λα ππνδείμεηο (model) ην γξάςηκν ηνπ ζρνιηαζκνχ (commentary), έρνληαο ππ φςε ηηο έγλνηεο ησλ γνληψλ θαη έρνληαο επηιέμεη ηηο ιέμεηο ψζηε λα ηνπο θαζεζπράζεηο θαη λα ηνπο πείζεηο. Φηηάμε κηα ιίζηα απφ ηηο έλλνηεο/επηζπκίεο ησλ γνληψλ ζηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ε «ηαηλία». Ζ δξαζηεξηφηεηα είρε ζπάζεη ζηα εμήο ζηάδηα: 1. Δπηινγή εηθφλσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχηαλ ζηελ «ηαηλία» απφ κηα ηξάπεδα. 2. Σνπνζέηεζε ησλ εηθφλσλ ζε κηα ινγηθή ζεηξά κέζα ζην ινγηζκηθφ. 3. πδήηεζε θαη πξνζρέδην ηνπ ζρνιηαζκνχ πνπ ζα ζπλφδεπε ην θάζε slide. Θα πξέπεη λα ζθεθηείο λα δψζεηο ζε θάπνηνπο ή φινπο ηνπο καζεηέο ηελ επθαηξία λα βγάινπλ ηηο δηθέο ηνπο θσηνγξαθίεο. Απηφ ζα εμαξηεζεί απφ ηε δηαζεζηκφηεηα θσηνγξαθηθψλ κεραλψλ. Οινκέιεηα Σα δεπγάξηα δηαβάδνπλ ηα πξνζρέδηα ηνπ (3) θαη ε ππφινηπε ηάμε ηνπο αμηνινγεί (peer assess), ρξεζηκνπνηψληαο ηε ιίζηα ησλ εγλνηψλ/επηζπκηψλ ησλ γνλέσλ σο θξηηήξηα επηηπρίαο. Οη καζεηέο ζα αιιεινηξνθνδνηεζνχλ γχξσ απφ ηελ επηηπρία ηνπ θεηκέλνπ θαη ζα ηεζνχλ ζηφρνη γηα βειηίσζε. Μάζεκα Σξίην Δθθίλεζε: Γείμε ζηελ νζφλε κηα αθνινπζία θσηνγξαθηψλ απφ ην πξνεγνχκελν κάζεκα θαη δήηεζε απφ ηνλ ζπγγξαθέα θαη έλαλ αμηνινγεηή ζπκκαζεηή λα ην ζπδεηήζνπλ κπξνζηά ζηελ ηάμε. Δηζαγσγή Οη καζεηέο μαλαζρεδηάδνπλ (re-draft) ην ζρνιηαζκφ ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο ηε ζεηξά εηθφλσλ, θαζψο παξακέλνπλ ζπγθεληξσκέλνη ζηε γιψζζα, ηε δνκή, ηε ιεπηνκέξεηα, θαη ηνλ ηφλν πνπ είλαη θαηάιιεια γηα ην θνηλφ θαη ην ζθνπφ ηνπο. Αλάπηπμε 96

97 Υξεζηκνπνηψληαο κηθξφθσλα, νη καζεηέο ερνγξαθνχλ ηνλ ηειηθφ ηνπο ζρνιηαζκφ ζηε ζεηξά θσηνγξαθηψλ ηνπο. Εήηεζε απφ κηα κηθξή νκάδα καζεηψλ λα θάλνπλ κηα δεχηεξε έθδνζε ηεο ηαηλίαο ηνπο αθαηξψληαο ηνλ πξνθνξηθφ ζρνιηαζκφ θαη πξνζζέηνληαο γξαπηφ θείκελν θαη κνπζηθή. Απηή ε επηπιένλ δξαζηεξηφηεηα (task) κεηαηξνπήο ηνπ ερεηηθνχ ζρνιηαζκνχ ζε θείκελν νζφλεο (on-screen), ζα θέξεη κηα επηπιένλ πξφθιεζε ελζαξξχλνληαο ηνπο λα εξεπλήζνπλ (explore) ηηο δηαθνξέο κεηαμχ πξνθνξηθήο θαη γξαπηήο γιψζζαο θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε νπηηθή θαη ε θσλή (voice) αιιάδνπλ κε ηελ αιιαγή ηνπ κέζνπ. Οινκέιεηα «Παίμε» ηηο ηειηθέο παξνπζηάζεηο ζηελ ηάμε θαη ππφβαιε ηηο ζε αμηνιφγεζε απφ ηνπο ζπκκαζεηέο (peer assess), ζπδεηψληαο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο γιψζζαο, ηεο δνκήο, ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηνπ ηφλνπ ζε ζρέζε κε ην ζθνπφ, ην θνηλφ θαη ηελ νπηηθή. Αμηνιόγεζε θαη πεξαηηέξσ αλάπηπμε Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο καζεηέο ζηελ ηάμε επηβεβαίσζαλ φηη βξήθαλ ηε δηαδηθαζία ηνπ πξνζρεδηαζκνχ (drafting), ηεο γξαθήο θαη ηεο δεκνζηνπνίεζεο (communicating) ηεο θσλήο θαη ηεο νπηηθήο ηνπο επθνιφηεξε κε ηα νπηηθά εξεζίζκαηα (stimuli) λα ηνπο θαζνδεγνχλ. Δ- πηπιένλ, νη καζεηέο βξήθαλ πσο ην λα έρεηο έλα πξαγκαηηθφ θνηλφ θαη έλα πνιπηξνπηθφ απνηέιεζκα είλαη ελζαξξπληηθφ θαη ηνπο έθαλε λα εκπιαθνχλ. Ζ δαζθάια βξήθε πσο νη καζεηέο ζηνπο νπνίνπο δεηήζεθε λα κεηαθέξνπλ απνηειεζκαηηθά ην γξαπηφ ζε πξνθνξηθφ θείκελν, δηαηεξψληαο ην θνηλφ, ην ζθνπφ θαη ηελ νπηηθή, είραλ κεγάιε πξφνδν. ( ) Ξεθηλψληαο ηελ αλάιπζε απηήο ηεο δηδαζθαιίαο απφ ην αληηθείκελφ ηεο, δειαδή ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, κπνξνχλ εχθνια λα αλαγλσξηζηνχλ νη ιόγνη πνπ πξαγκαηψλνληαη. Απφ ηε κηα, ν ζθνπφο ησλ καζεκάησλ ήηαλ ε αλάδεημε ηνπ ξφινπ πνπ παίδνπλ ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ θαη ν ζθνπφο ηνπ θεηκέλνπ ζηηο γισζζηθέο επηινγέο. πγθεθξηκέλα εδψ, ν ζθνπφο ηνπ θεηκέλνπ είλαη ε πεηζψ θαη ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ είλαη νη γνλείο. Καζψο ινηπφλ νη νλνκαηηθέο θξάζεηο «αλαγλσζηηθφ θνηλφ» θαη «ζθνπφο ηνπ θεηκέλνπ» αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιόγνπ, αλαδεηθλχεηαη απηή ε επηξξνή κε ηε γιψζζα λα αληηκεησπίδεηαη κέζα ζην επηθνηλσληαθφ ηεο ζπγθείκελν, φπσο άιισζηε είδακε ήδε απφ ηελ αλάιπζε ηνπ γισζζηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. Δπηπιένλ, ε παξαγσγή ησλ θεηκέλσλ απνηειεί κηα δηαδηθαζία πνπ απιψλεηαη ζε ηέζζεξα καζήκαηα θαη φρη κηα άπαμ ελέξγεηα. Δπνκέλσο, είλαη εκθαλήο θαη ε πξαγκάησζε ηνπ ιφγνπ ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. 97

98 Απφ ηελ άιιε, ν εθπαηδεπηηθφο, θηλνχκελνο ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, επηιέγεη λα ζπλδέζεη ην ζηφρν ηνπ καζήκαηνο κε ηε κειέηε θαη παξαγσγή ελφο ςεθηαθνχ θαη πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ. Έηζη, κειεηάηαη θαη ην δήηεκα ηεο ζχλζεζεο ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ, θαζψο νη καζεηέο πξέπεη λα εξεπλήζνπλ ηε ζρέζε κεηαμχ γιψζζαο θαη εηθφλαο θαηά ηελ παξαγσγή ησλ θεηκέλσλ ηνπο. Σν κάζεκα ζα κπνξνχζε λα πξαγκαησζεί θαη ρσξίο ηε ρξήζε ησλ ππνινγηζηψλ, θαζψο ε πνιπηξνπηθφηεηα είλαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ θαη ηνπ έληππνπ ιφγνπ θαη νη καζεηέο ζα κπνξνχζαλ λα είραλ παξαγάγεη έλα θπιιάδην. κσο, φπσο αλαθέξεηαη ζηελ αξρή ηνπ παξαδείγκαηνο, νη ΣΠΔ επηιέρζεθαλ επεηδή δηεπθνιχλνπλ ηε δηαρείξηζε θαη ηελ επεμεξγαζία ηνπ «πξντφληνο» θαη θηλεηνπνηνχλ ηνπο καζεηέο. Δπνκέλσο, ζα ιέγακε πσο νη ΣΠΔ ε- ληάζζνληαη κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ησλ ήδε ππαξρφλησλ πξαθηηθψλ, ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο. κσο, απηφ δελ είλαη φιε ε αιήζεηα. Οπζηαζηηθά, ζην κάζεκα πνπ παξαηέζεθε κειεηψληαη ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην ςεθηαθφ πνιπηξνπηθφ θείκελν θαη φρη κε νπνηνδήπνηε πνιπηξνπηθφ θείκελν. Γηα παξάδεηγκα, κειεηψληαη ζπγθεθξηκέλα «γξακκαηηθά» ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πνιπηξνπηθφηεηα κηαο παξνπζίαζεο θσηνγξαθηψλ κε ζρνιηαζκφ (slideshow), φπσο είλαη ε κεηάβαζε (transition) θαη ε θίλεζε (motion). Δπηπιένλ, κειεηάηαη ε ζρέζε πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη εηθφλαο, θάηη πνπ ηζρχεη κφλν γηα ηα ςεθηαθά θείκελα. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο νη ΣΠΔ ηειηθά επεξεάδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, θαζψο κειεηψληαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ησλ θεηκέλσλ πνπ ππάξρνπλ ζε απηέο. Δπνκέλσο, πξφθεηηαη κάιινλ γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο θαη φρη ηεο ελίζρπζεο. Δπηπιένλ, αλαθέξεηαη πσο ε επηινγή ηνπ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ ηεο παξνπζίαζεο θσηνγξαθηψλ, βνεζά ζηελ θαιχηεξε επηινγή ησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ. Καζψο ζε έλα θείκελν φπσο είλαη ε αθνινπζία θσηνγξαθηψλ κε ζρνιηαζκφ, ε έθηαζε ηεο γξαπηήο ή πξνθνξηθήο γιψζζαο είλαη ηδηαίηεξα πεξηνξηζκέλε, ηα παηδηά νδεγνχληαη ζην λα είλαη αθφκα πην πξνζεθηηθά ζηηο γισζζηθέο ηνπο επηινγέο. Φαίλεηαη φκσο πσο απηή ε δηθαηνινγία ρξήζεο ηνπ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ είλαη επηθαλεηαθή, γηαηί, φπσο απνδείρζεθε παξαπάλσ, ε πνιπηξνπηθφηεηα απνηειεί αληηθείκελν ηνπ ίδηνπ ηνπ καζήκαηνο. ρεηηθά ηψξα κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο, θαίλεηαη πσο θαη ν εθπαηδεπηηθφο θαη νη καζεηέο ζπκπξσηαγσληζηνχλ ζηελ θνηλσληθή πξαθηηθή ηνπ καζήκαηνο. Ο εθπαηδεπηηθφο δίλεη ην πιαίζην βεκαηηζκνχ θαη δείρλεη ζηνπο καζεηέο νξηζκέλα ζηνηρεία ηα νπνία κπνξεί λα κε γλσξίδνπλ, φπσο είλαη ε ρξήζε ηνπ ινγηζκη- 98

99 θνχ. Οξηζκέλεο πξάμεηο πνπ θάλεη: δείρλεη πψο ρξεζηκνπνηείηαη ην ινγηζκηθφ, βξίζθεη ηηο θσηνγξαθίεο, επηιέγεη θείκελα, δείρλεη βίληεν ζηνπο καζεηέο, ππνδεηθλύεη ην γξάςηκν ηνπ ζρνιηαζκνχ. Οη πξάμεηο ηνπ αλαδεηθλχνπλ πσο έρεη θπξίσο ην ξφιν ηνπ θαζνδεγεηή θαη φρη ηνπ θαηφρνπ ηεο γλψζεο πνπ παξαδίδεη απιψο κηα δηδαθηέα χιε. Ο καζεηήο αλαδεηθλχεηαη θαη απηφο σο ηδηαίηεξα ελεξγφο πξσηαγσληζηήο. Οη ξεκαηηθέο δηαδηθαζίεο ζηηο νπνίεο εκπιέθεηαη (π.ρ. εμεγνχλ, ζρεδηάδνπλ, δνπιεχνπλ, ρξεζηκνπνηνχλ, ερνγξαθνχλ, παξνπζηάδνπλ) απνηεινχλ θπξίσο πιηθέο δηαδηθαζίεο δξάζεο. Έηζη, ν καζεηήο εκπιέθεηαη ελεξγά ζηε κάζεζε αλαιακβάλνληαο δξάζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Δπηπιένλ, αλαιακβάλεη ξφινπο, φπσο ηνπ δεκνζηνγξάθνπ, δνπιεχεη νκαδηθά, παξνπζηάδεη εξγαζίεο θαη ηειηθά αμηνινγεί ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Ηδηαίηεξα ε απαίηεζε γηα αμηνιφγεζε ησλ άιισλ θαη γηα απηναμηνιφγεζε, αλαδεηθλχνπλ ηε ζέζε ησλ καζεηψλ σο αθφκα πην ηζρπξή. Απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, αλαδείρζεθε ην πψο δηαπιέθνληαη νη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη θαζψο θαη ν ξφινο ησλ ΣΠΔ. Ο αξρηθφο ζθνπφο ηνπ καζήκαηνο ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηνπο επηθνηλσληαθνχο ιόγνπο, φκσο ε πξαγκάησζή ηνπ ηειηθά ζπλδέεηαη άκεζα κε ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαη ηηο ΣΠΔ σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ. Αλαδεηθλχεηαη ινηπφλ ν ξφινο ηεο δεκηνπξγηθήο πξσηνβνπιίαο (agency) ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαζψο εηζάγεη ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ην ιφγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ ζην κάζεκά ηνπ, κε ηηο ΣΠΔ ηειηθά λα επεξεάδνπλ θαη ην δηδαθηηθφ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο. Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο ν ιόγνο ηεο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ πξαγκαηψλεηαη είλαη ν ιφγνο ηεο αιιαγήο. 5. Συμπερϊςματα ςυνολικόσ ανϊλυςησ: το Διαθϋςιμο Σχϋδιο τησ Αγγλύασ Μέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ δηαθφξσλ θεηκέλσλ πνπ πξνεγήζεθε, ζρεκαηίζηεθε κηα εηθφλα γηα ην Γηαζέζηκν ρέδην πνπ πξνζθέξεη ην αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα γηα ηε ρξήζε ησλ ηερλνινγηψλ ζην γισζζηθφ κάζεκα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Αλαδείρζεθε ην είδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ πνπ αθνινπζείηαη θαη νη ιόγνη (γισζζνδηδαθηηθνί θαη ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο) πνπ δηαπεξλνχλ ην γισζζηθφ κάζεκα. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα έλα ζρεηηθά αλνηρηφ πξφγξακκα ζπνπδψλ, αξθεηά ιεπηνκεξέο αιιά κε ζεκεία αλνηρηφηεηαο, φπσο ε έιιεηςε ελφο δηδαθηηθνχ εγρεηξηδίνπ. ρεηηθά κε ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, φπσο αλαδείρζεθε απφ ηελ 99

100 αλάιπζε, δηαθξίλεηαη κηα δηαινγηθόηεηα ε νπνία νθείιεηαη ζηηο πνιιαπιέο επηξξνέο απφ ιόγνπο αιιά θαη ηηο αλάγθεο ηεο θάζε δεμηφηεηαο πνπ αλαπηχζζνληαη. Έηζη, ζηελ Οκηιία θαη Αθξφαζε πξαγκαηψλνληαη θπξίσο νη επηθνηλσληαθνί ιόγνη, ζηελ Αλάγλσζε θπξίσο νη θξηηηθνί ιόγνη (ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο επίγλσζεο) θαη, ηέινο, ζηε Γξαθή ν ιόγνο ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο. Παξάιιεια, ζε φιεο ηηο Βαζηθέο Γεμηφηεηεο πξαγκαηψλεηαη θαη ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, ν νπνίνο έρεη κάιινλ ζπκπιεξσκαηηθφ ξφιν, φκσο δίλεη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ έλαλ λεσηεξηθφ ραξαθηήξα. ρεηηθά κε ην αληηθείκελν ηεο πιεξνθνξηθήο, πνπ ππάξρεη σο απηφλνκν κάζεκα, θάλεθε πσο δελ αθνξά κφλν ηερληθέο δεμηφηεηεο αιιά ζρεηίδεηαη άκεζα θαη κε γισζζηθέο δεμηφηεηεο, ή θαιχηεξα, κε ην Νέν Γξακκαηηζκφ. Μέζα ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο πιεξνθνξηθήο εκθαλίζηεθαλ ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηνπο θξηηηθνχο ιόγνπο θαζψο θαη ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, αλαδεηθλχνληαο ην ζπζρεηηζκφ ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε απηφ ησλ ΣΠΔ. ζνλ αθνξά ηελ πξαγκάησζε ησλ καζεκάησλ θαη ην ξφιν ησλ θνηλσληθψλ πξσηαγσληζηψλ, αλαδείρζεθαλ νη καζεηέο σο ηδηαίηεξα ελεξγνί πξσηαγσληζηέο, κε ην δάζθαιν πεξηζζφηεξν ζε ξφιν βνεζνχ θαη θαζνδεγεηή. Με ηηο θνλζηξνπθηηβηζηηθέο θαη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε λα θπξηαξρνχλ, νη καζεηέο ε- κπιέθνληαη ελεξγά ζηε κάζεζε, ζπλεξγάδνληαη θαη, ηειηθά, δεκηνπξγνχλ ηε κάζεζε. ρεηηθά κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηνπο ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο, παξαηεξήζεθε θαη εδψ κηα δηαινγηθόηεηα. ην πξφγξακκα πνπδψλ ηεο γιψζζαο, ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο πιεξνθνξηθήο, θαη ζηα πεξηζζφηεξα απφ ηα παξαδείγκαηα δηδαθηηθήο πξαγκάησζεο πνπ παξαηέζεθαλ, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ θαη σο θνξείο αιιαγήο ηεο ζεκεξηλήο πξαγκαηηθφηεηαο (θεηκεληθήο θαη θνηλσληθήο). Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο θαζψο, φπσο αλαδείρζεθε απφ ηελ αλάιπζε, νη ΣΠΔ επεξεάδνπλ θαη ην δηδαθηηθφ θαη ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. κσο, ζε νξηζκέλα ζεκεία ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ζηα εηζαγσγηθά κέξε θαη ζε έλα παξάδεηγκα απφ ην θείκελν «ICT through the curriculum: ICT in English», νη ΣΠΔ εληάζζνληαη ιεηηνπξγηθά ζην κάζεκα σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο, γηα δεκνζίεπζε, επηθνηλσλία θαη γηα επεμεξγαζία θεηκέλσλ. Απψηεξνο ζθνπφο απηήο ηεο έληαμεο είλαη ε ελίζρπζε θαη ε βειηίσζε ηεο κάζεζεο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, νη ΣΠΔ δελ επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα, αιιά πξνζαξκφδνληαη ζηα ππάξ- 100

101 ρνληα πιαίζηα. Δίλαη επνκέλσο εκθαλήο θαη ε πξαγκάησζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο ζπγθεληξσηηθφο πίλαθαο κε ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο πνπ πξνεγήζεθε, σο κηα ζπλνπηηθή εηθφλα ηνπ Γηαζέζηκνπ ρεδίνπ. Ζ πιεξφηεηα ηνπ πίλαθα πξνυπνζέηεη ηε γλψζε ησλ πηλάθσλ πνπ έρνπλ πξνεγεζεί ζηελ αλάιπζε. 101

102 Πξόγξακκα πνπδώλ Πξόγξακκα πνπδώλ γισζζηθνύ καζήκαηνο Πξόγξακκα πνπδώλ ΣΠΔ Παξαδείγκαηα Πξαγκάησζεο Μειέηε Πεξίπησζεο εκεία αλνηρηά: έιιεηςε εγρεηξηδίνπ. εκεία θιεηζηά: ιεπηνκεξείο ζηφρνη κάζεζεο Δπηξξνέο απφ πνηθίινπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιφγνπο: Δπηθνηλσληαθφο, θξηηηθφο, πνιπγξακκαηηζκψλ. Δκθάληζε ησλ ΣΠΔ σο κέζσλ πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. Δκθάληζε ησλ ΣΠΔ σο πεξηβαιιφλησλ εξγαζίαο ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο Όπαξμε σο απηφλνκν κάζεκα πζρέηηζε κε θξηηηθνχο ιόγνπο θαη ιόγν πνιπγξακκαηηζκψλ. Δκθάληζε ησλ ΣΠΔ σο κέζσλ πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο Οη ΣΠΔ θπξίσο σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ γηα ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ Νένπ Γξακκαηηζκνχ. Δπεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο Οη ΣΠΔ σο πεξηβάιινλ εξγαζίαο (ζε έλα παξάδεηγκα) πνπ εληζρχνπλ πξαθηηθέο θιαζηθνχ γξακκαηηζκνχ. Γελ επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα, θαζψο εληάζζνληαη ζηα πιαίζηα ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο, ζην ιεηηνπξγηθφ ππφ-ιφγν Γηαπινθή ησλ επηθνηλσληαθψλ ιόγσλ θαη ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. ΣΠΔ σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ επεξεάδεη ην δηδαθηηθφ θαη ξπζκηζηηθφ άμνλα ζηα πιαίζηα ηνπ ιφγνπ ηεο αιιαγήο. Πίνακασ 6 Συμπεράςματα ανάλυςησ του αγγλικοφ εκπαιδευτικοφ ςυςτήματοσ 102

103 Ενότητα V Το γλωςςικό μάθημα ςτη δευτεροβάθμια εκπαίδευςη τησ Βικτώριασ τησ Αυςτραλίασ και η ςχέςη του με τισ Νέεσ Τεχνολογίεσ 1. Ειςαγωγικά ςτοιχεία για το εκπαιδευτικό ςύςτημα τησ Βικτώριασ ηε ρψξα ηεο Απζηξαιίαο, θάζε πνιηηεία είλαη ππεχζπλε γηα ηελ εθπαίδεπζε πνπ παξέρεη θαζψο θαη γηα ηε ρξεκαηνδφηεζή ηεο. Αλαπηχζζεη ην δηθφ ηεο μερσξηζηφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ην νπνίν είλαη ππνρξεσκέλα λα αθνινπζνχλ φια ηα ζρνιεία ζηελ επηθξάηεηά ηεο. ηελ παξνχζα εξγαζία επηιέρζεθε ε πνιηηεία ηεο Βηθηψξηαο, θαζψο θαίλεηαη πσο έρεη κηα ηδηαίηεξε ζρέζε κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο αιιά θαη επεηδή αλαθέξεηαη ζε δηάθνξα θείκελα πσο έρεη ηηο πςειφηεξεο επηδφζεηο ζηα ηεζη γξακκαηηζκνχ θαη αξηζκεηηζκνχ ζε φιε ηελ Απζηξαιία. Πέξα απφ ηε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ πνιηηεηψλ, ην ππνπξγείν Δθπαίδεπζεο, Δξγαζίαο θαη Δξγαζηαθψλ ζρέζεσλ έρεη ηελ επζχλε ηεο γεληθφηεξεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζε φιε ηελ Απζηξαιία. Μάιηζηα απφ ην 2008 άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη έλα θνηλφ πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα φιεο ηηο πνιηηείεο. Τπεχζπλν γηα απηφ ην εζληθφ curriculum, πνπ βξίζθεηαη αθφκα ππφ αλάπηπμε, είλαη ην ACARA (Australian Curriculum Assessment and Reporting Agency). Παξφηη ην πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ην γισζζηθφ κάζεκα έρεη (ζρεδφλ) νινθιεξσζεί, δελ ζα απνηειέζεη αληηθείκελν κειέηεο ζε απηή ηελ έξεπλα, δηφηη δελ έρεη νινθιεξσζεί ην πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ηηο Νέεο Σερλνινγίεο, ψζηε λα κπνξέζεη λα γίλεη ν ζπζρεηηζκφο ηνπο. κσο, ζα ήηαλ ελδηαθέξνπζα ε κειέηε ηνπ φηαλ ζα έρεη πιένλ νινθιεξσζεί θαη εθαξκνζηεί ζηα ζρνιεία. Πεγαίλνληαο ηψξα πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ εθπαίδεπζε ηεο πνιηηείαο ηεο Βηθηψξηαο, ηελ επζχλε ηεο έρεη ην «Σκήκα γηα ηελ Δθπαίδεπζε θαη ηελ Αλάπηπμε ζηελ πξψηκε παηδηθή ειηθία» (Department of Education and Early Childhood Development), ζχκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπο 103

104 ( Σν ηκήκα απηφ είλαη κέξνο ηεο πνιηηεηαθήο θπβέξλεζεο θαη αζρνιείηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν κε ζέκαηα παηδείαο. Ζ εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή γηα ηηο ειηθίεο 6-17 θαη είλαη δσξεάλ, αλ θαη ππάξρνπλ θαη ηδησηηθά ζρνιεία. ια ηα ζρνιεία αθνινπζνχλ ην ίδην πξφγξακκα ζπνπδψλ, φπσο απηφ νξίδεηαη απφ ην Victorian Curriculum and Assessment Authority (VCAA) θαη πεξηγξάθεηαη ζηα VELS (Victoria Education Learning Standards) 17. Σα VELS αλαπηχρζεθαλ ην 2006 σο ζπλέρεηα ηνπ παιαηφηεξνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ηνπ 2000, ην English Curriculum and Standards Framework (CSF II), θαζψο απηφ ζεσξήζεθε πνιχ θαηεπζπληηθφ θαη κε κηθξή ζχλδεζε κεηαμχ ησλ αληηθεηκέλσλ. Ζ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε απνηειείηαη απφ 7 ηάμεηο (grades), απφ ην Πξνπαξαζθεπαζηηθφ σο ην 6 ν έηνο. Υσξίδεηαη ζε ηέζζεξα επίπεδα (levels): Δπίπεδν 1: Πξνπαξαζθεπή Δπίπεδν 2: 1 ν 2 ν έηνο Δπίπεδν 3: 3 ν 4 ν έηνο Δπίπεδν 4: 5 ν 6 ν έηνο Ζ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε απνηειείηαη απφ ην 7 ν σο ην 12 ν έηνο, κε ηα δχν ηειεπηαία έηε λα κελ είλαη ππνρξεσηηθά. Υσξίδεηαη ζε δχν επίπεδα: Δπίπεδν 5: 7 ν 8 ν έηνο Δπίπεδν 6: 9 ν 10 ν έηνο ην 11 ν θαη 12 ν έηνο νη καζεηέο νδεγνχληαη ζηελ απφθηεζε δηπισκάησλ, φπσο ην «Victorian Certificate of Education» (VCE) ζηε γεληθή εθπαίδεπζε θαη ην «Victorian Certificate of Applied Learning» (VCAL) ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζε δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ θαη αξηζκεηηζκνχ ειέγρεηαη θάζε δχν ρξφληα (3 ν, 5 ν, 7 ν, θαη 9 ν έηνο) ζε φιεο ηηο πνιηηείεο απφ ην NAPLAN (National Assessment Program - Literacy and Numeracy). πσο πξναλαθέξζεθε, νη καζεηέο ηεο Βηθηψξηαο έρνπλ ηδηαίηεξα πςειέο επηδφζεηο ζε απηά ηα ηεζη θαη ζε φια ηα επίπεδα, έηζη ψζηε λα ζεσξείηαη σο έλα απφ ηα θαιχηεξα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ζηελ Απζηξαιία. Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο Βηθηψξηαο νξγαλψλεηαη ζε ηξία «βαζηθά πεδίαλήκαηα» (strands) κάζεζεο ηα νπνία πεξηέρνπλ δηάθνξνπο ηνκείο: 17 Με ηελ αλαθνξά ζην VELS ελλνείηαη ε ηζηνζειίδα 104

105 - Φπζηθή, πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή κάζεζε: αγσγή πγείαο, θπζηθή αγσγή, αγσγή ηνπ πνιίηε θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα, δηαπξνζσπηθή αλάπηπμε, πξνζσπηθή κάζεζε. - Μάζεζε Αληηθεηκέλσλ: ηέρλεο, αγγιηθά, καζεκαηηθά, γεσγξαθία, ηζηνξία, θπζηθή. -Γηαζεκαηηθή κάζεζε: ζρέδην, δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηερλνινγία, επηθνηλσλία, πιεξνθνξηθή ηερλνινγία (ΣΠΔ), δηαδηθαζίεο ζθέςεο. Σν γισζζηθφ κάζεκα, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ παξαπάλσ θαηεγνξηνπνίεζε, απνηειεί μερσξηζηφ δηδαθηηθφ αληηθείκελν, θάηη πνπ ηζρχεη γηα φια ηα ζρνιηθά έηε. κσο, ε απφθηεζε ησλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ θαη ηνπ γξακκαηηζκνχ δελ κέλεη κφλν ζην επίπεδν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, αιιά απιψλεηαη ζε φια ηα καζήκαηα, θάηη πνπ αλαθέξεηαη ξεηά ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Γηα παξάδεηγκα, ε δηαζεκαηηθή κάζεζε ηνπ πεδίνπ ηεο επηθνηλσλίαο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο θαη γη απηφ ην ιφγν ζα κειεηεζεί ην πεξηερφκελφ ηεο ζε μερσξηζηφ ππνθεθάιαην. Ζ δηαζεκαηηθή κάζεζε αθνξά έλα εχξνο γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ πνπ δηαπεξλνχλ ηα φξηα ησλ καζεκάησλ θαη «είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πξνεηνηκαζίαο ησλ καζεηώλ σο ελεξγώλ ππνθεηκέλσλ γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ ώζηε λα ε- πηηύρνπλ εληόο θαη εθηόο ζρνιείνπ» φπσο αλαθέξεηαη ζηα VELS. Χο πξνο ηηο ΣΠΔ εηδηθφηεξα, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο απηέο δελ απνηεινχλ έλα μερσξηζηφ θαη απηφλνκν κάζεκα αιιά νη δεμηφηεηεο πνπ ηηο αθνξνχλ αλαπηχζζνληαη ζε φια ηα καζήκαηα. Οη ΣΠΔ εληάζζνληαη, ινηπφλ, ιεηηνπξγηθά ζε φια ηα καζήκαηα κε ζθνπφ ηε δηεχξπλζε ησλ δεμηνηήησλ απηψλ. Ζ αλάδεημε ηνπ πψο αθξηβψο εληάζζνληαη ζα γίλεη ζην αληίζηνηρν ππνθεθάιαην. 2. Γενικϊ ςτοιχεύα για το γλωςςικό μϊθημα 2.1. Το εύδοσ του curriculum Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ην γισζζηθφ κάζεκα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ηεο Βηθηψξηαο, κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο αξθεηά αλνηρηφ. Πξψηνλ, φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Αγγιίαο, δελ δίλεηαη θάπνην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχλ φια ηα ζρνιεία. Γίλεηαη ε επρέξεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ψζηε λα δηακνξθψζνπλ ην δηθφ ηνπο δηδαθηηθφ πιηθφ αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ησλ καζεηψλ ηνπο. Δπηπιένλ, ηα θείκελα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ (Δζηίαζε Μάζεζεο θαη ηα- 105

106 ζεξέο) δελ είλαη ηδηαίηεξα ιεπηνκεξή. Καζψο απεπζχλνληαη ζε νιφθιεξα επίπεδα, δειαδή ζε δχν έηε ζπνπδψλ, ρσξίο λα δίλνληαη επαθξηβείο ιεπηνκέξεηεο γηα ηα αληηθείκελα κάζεζεο θάζε έηνπο, ην πξφγξακκα ζπνπδψλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ηδηαίηεξα αλνηρηφ. ε αληίζεζε, ινηπφλ, κε ηελ Αγγιία φπνπ δίλνληαλ πνιιέο ιεπηνκέξεηεο γηα ηηο δεμηφηεηεο ηηο νπνίεο πξέπεη λα απνθηήζνπλ νη καζεηέο ζε θάζε έηνο, ζηελ πεξίπησζε ηεο Βηθηψξηαο νη δεμηφηεηεο πνπ πεξηγξάθνληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ είλαη γεληθφηεξεο θαη επξχηεξεο. Απφ ηελ άιιε, κέζα απφ ζπκπιεξσκαηηθά θείκελα πνπ ππάξρνπλ ζην VELS, δίλνληαη αξθεηέο ιεπηνκέξεηεο γηα ηηο πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ ξεηά νη εθπαηδεπηηθνί θαη λα ηηο πηνζεηνχλ. Οη γισζζνδηδαθηηθέο θαη παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ πεξηγξάθνληαη εθεί δίλνπλ ην γεληθφηεξν πιαίζην ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, πεξηνξίδνληαο ζε θάπνην βαζκφ ηηο επηινγέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Παξφιν πνπ ππάξρνπλ απηέο νη θαηεπζχλζεηο, ην πξφγξακκα ζπνπδψλ δηαηεξεί ηνλ αλνηρηφ ηνπ ραξαθηήξα. 3. Ανϊλυςη του διδακτικού ϊξονα: Γενικότερα Κεύμενα, Εςτύαςη μϊθηςησ και Σταθερϋσ Σν παξφλ θεθάιαην αζρνιείηαη κε ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη κε ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο απφ ηνπο νπνίνπο αληιεί θαζψο θαη κε ηε ζέζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζε απηνχο. Αξρηθά, γίλεηαη ε αλάιπζε νξηζκέλσλ ζπκπιεξσκαηηθψλ θεηκέλσλ («Key characteristics of efficient literacy teaching» θαη γεληθφηεξα θείκελα απφ ην VELS) ζηα νπνία πεξηγξάθνληαη ξεηά νη πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο θαη νη παηδαγσγηθέο αληηιήςεηο. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ε αλάιπζε άιισλ ζπκπιεξσκαηηθψλ θεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη ζην VELS θαη αθνξνχλ αληηιήςεηο γχξσ απφ ηε γιψζζα θαη ηελ παηδαγσγηθή νη νπνίεο πεξηγξάθνληαη κε ιηγφηεξν ξεηφ ηξφπν. Σέινο, ε αλάιπζε ζα επηθεληξσζεί ζην θαζεαπηφ θείκελν ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ (Δζηίαζε Μάζεζεο θαη ηαζεξέο) αλαδεηθλχνληαο ηα ζηνηρεία απφ ηνπο δηάθνξνπο ιόγνπο κέζα απφ ηελ παξάζεζε πνηθίισλ απνζπαζκάησλ. 106

107 3.1. Γενικότερα κείμενα Προςεγγύςεισ Διδαςκαλύασ: κειμενοκεντρικόσ και κριτικόσ λόγοσ Μηα απφ ηηο δηάθνξεο πεγέο πνπ δίλεη ην ππνπξγείν παηδείαο ηεο Βηθηψξηαο πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο απνηειεί θαη έλα θείκελν ην νπνίν πεξηγξάθεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο απνηειεζκαηηθήο δηδαζθαιίαο. Σν θείκελν απηφ έρεη ηίηιν «Key characteristics of efficient literacy teaching» θαη ππάξρεη δηαθνξεηηθφο ηφκνο γηα ηελ πξσηνβάζκηα (P-6) θαη γηα ηε δεπηεξνβάζκηα (7-10) εθπαίδεπζε. ε απηφ ην θείκελν αιιά θαη ζε άιια θείκελα ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS, δίλνληαη ξεηά νη πξνζεγγίζεηο απφ ηηο νπνίεο αληιεί ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. ηε ζπλέρεηα ζα γίλεη κηα ζχληνκε πεξηγξαθή ησλ βαζηθφηεξσλ κνληέισλ φπσο απηά παξνπζηάδνληαη ξεηά. χκθσλα ινηπφλ κε ην «Key characteristics of efficient literacy teaching 7-10», νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ κηα ζεηξά απφ πξνζεγγίζεηο, ψζηε ε δηδαζθαιία ηνπο λα είλαη απνηειεζκαηηθή. Αλαθέξνληαη νη εμήο πξνζεγγίζεηο: δηδαζθαιία θεηκεληθώλ εηδώλ θαη θύθινο κάζεζεο, ην κνληέιν ησλ Τεζζάξσλ Πεγώλ (Luke & Freebody 1999), ην Σπλερέο Ύθνπο, Πνιιαπιά Δπίπεδα Δπεμεξγαζίαο Κεηκέλνπ (Munro, 1995) θαη Οκηιία Δθπαηδεπηηθνύ. Ζ αλαθνξά ζηελ πξνζέγγηζε «δηδαζθαιία θεηκεληθώλ εηδώλ θαη θύθινο κάζεζεο» (genre teaching and learning circle) καο παξαπέκπεη άκεζα ζηελ θεηκελνθεληξηθή παξάδνζε. Μάιηζηα, απφ ηελ πεξηγξαθή θαη ηηο νδεγίεο πνπ δίλνληαη καο παξαπέκπεη θαη ζηε ζρνιή ηνπ Martin αιιά θαη ζηε ζρνιή ηνπ Kress γηα ηελ απφθηεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ (βι. Δλφηεηα ΗΗ, θεθ. 3). Αο ηε δνχκε ιίγν αλαιπηηθφηεξα. Αλαθέξεηαη πσο ε δηδαζθαιία θαη ν θχθινο κάζεζεο έρεη ηξία ζηάδηα: Από θνηλνύ απνδόκεζε: έρεη σο ζηφρν ηελ αλαγλψξηζε ηνπ ζθνπνχ θαη ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ ζην νπνίν απεπζχλεηαη έλα θεηκεληθφ είδνο θαζψο θαη ηα γισζζηθά ηνπ ζηνηρεία ή ηα ζηάδηά ηνπ. Από θνηλνύ δόκεζε: καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθφο δνκνχλ καδί έλα θείκελν θαζψο αλαδεηνχλ ην ζθνπφ ηνπ θεηκέλνπ θαη ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ ζην νπνίν ζα απεπζπλζεί, ηηο γισζζηθέο επηινγέο θαη ηα ζηάδηα ηνπ θεηκέλνπ. Γηα λα γίλεη απηφ, νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηε γλψζε ηνπο απφ ηελ εκπεηξία αλάγλσζεο θαη γξαθήο θαζψο θαη απφ ην ζηάδην ηεο απνδφκεζεο. Αηνκηθή δόκεζε: νη καζεηέο νδεγνχληαη ζηελ αηνκηθή ζπγγξαθή ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο. 107

108 Μάιηζηα, θαηά ην ηειηθφ ζηάδην ηεο δφκεζεο ελφο θεηκέλνπ νη καζεηέο πξνζζέηνπλ ηπρφλ πνιπηξνπηθά ζηνηρεία πνπ κπνξεί λα απαηηνχληαη. Οπζηαζηηθά, απηφ πνπ θαζνξίδεη έλα θεηκεληθφ είδνο είλαη ν θνηλσληθφο ηνπ ζθνπφο θαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη. Απηή ε παξαδνρή, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, εκθαλίδεηαη επαλεηιεκκέλα θαη απνηειεί ηε βαζηθή παξαδνρή γηα ηε γιψζζα. Ζ έκθαζε ζην ζπγθείκελν θαη ηνλ θνηλσληθφ ζθνπφ ζηα ζηάδηα ηεο απνδφκεζεο θαη ηεο δφκεζεο παξαπέκπνπλ πεξηζζφηεξν ζηε ζρνιή ηνπ Kress. Απφ ηελ άιιε, ε κεξηθή έκθαζε ζε ζηνηρεία ιεμηθνγξακκαηηθήο θαζψο θαη ηα ηξία ζηάδηα φπσο πεξηγξάθεθαλ παξαπάλσ, παξαπέκπνπλ ζε πεπνηζήζεηο απφ ηε ζρνιή ηνπ Martin. Σν δεχηεξν κνληέιν ησλ Τεζζάξσλ Πεγώλ (Four Resources) απνηειεί εμίζνπ ζεκαληηθφ άμνλα. Ζ πξνζέγγηζε απηή αλήθεη ζηηο θξηηηθέο πξνζεγγίζεηο, θαζψο εθεί ην εληάζζεη ην VELS (ζην «Key characteristics of efficient literacy teaching» δελ γίλεηαη ξεηή έληαμε). χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαπηχμνπλ ηέζζεξηο πξαθηηθέο θαηά ηελ αλάγλσζε: πάζηκν ηνπ θψδηθα: αθνξά ηελ αλαγλψξηζε θαη ρξήζε ησλ βαζηθψλ δνκψλ ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ, φπσο είλαη ην αιθάβεην, ε νξζνγξαθία θαη νη ζπκβάζεηο ησλ θεηκεληθψλ δνκψλ. Λεηηνπξγηθή ρξήζε ησλ θεηκέλσλ: ζρεηίδεηαη κε ηε γλψζε φηη νη δηαθνξεηηθνί ηχπνη θεηκέλσλ (types of texts) έρνπλ δηαθνξεηηθφ ζθνπφ θαη φηη νη ζθνπνί απηνί θαζνξίδνπλ ην πψο δνκνχληαη ηα θείκελα. πκκεηνρή ζην λφεκα ησλ θεηκέλσλ: ζρεηίδεηαη κε ηελ εμαγσγή ηνπ λνήκαηνο ησλ θεηκέλσλ απφ ηνπο καζεηέο ρξεζηκνπνηψληαο ηελ πξνεγνχκελε κάζεζή ηνπο θαη ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο. Γηα ηε ζπκκεηνρή παξάγνπλ δηάθνξα γξαπηά, νπηηθά ή πξνθνξηθά θείκελα κέζα ζηα ζεκαζηαθά πιαίζηα ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηζκψλ, ζεζκψλ, νηθνγελεηψλ θαη θνηλνηήησλ. Κξηηηθή αλάιπζε ησλ θεηκέλσλ: νη καζεηέο καζαίλνπλ φηη ηα θείκελα δελ είλαη νπδέηεξα αιιά αλαπαξηζηνχλ ζπγθεθξηκέλεο νπηηθέο ή απνζησπνχλ άιιεο νπηηθέο θαη επεξεάδνπλ ηηο ηδέεο ησλ άιισλ. Οη ηέζζεξηο απηέο πξαθηηθέο δηαπιέθνληαη κεηαμχ ηνπο θαη είλαη εμαξηεκέλεο ε κία απφ ηελ άιιε, θαζψο θάζε πξαθηηθή είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη δελ «αξθεί κόλν κηα από ηηο θαηεγνξίεο γηα ηνπο εγγξάκκαηνπο πνιίηεο/ππνθείκελα». Ζ θξηηηθή αλάιπζε, ινηπφλ, ησλ θεηκέλσλ απνηειεί βαζηθφ ζπζηα- 108

109 ηηθφ ηνπ γξακκαηηζκνχ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ιεηηνπξγηθή ρξήζε θεηκεληθψλ ηχπσλ. Βέβαηα, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ παξνπζίαζε ηνπ κνληέινπ, ε θξηηηθή αλάιπζε αθνξά πεξηζζφηεξν ηε ζρνιή ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο θαη φρη ηε ζρνιή ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ, θαζψο νη καζεηέο κειεηνχλ ηηο δηάθνξεο νπηηθέο. Σα ππφινηπα κνληέια πνπ αλαθέξνληαη ζην θείκελν νπζηαζηηθά ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά ησλ δχν παξαπάλσ πξνζεγγίζεσλ θαη γη απηφ δελ ζα γίλεη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζε απηά. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, απφ ηε ξεηή παξαδνρή ησλ πξνζεγγίζεσλ φηη ην γισζζηθφ κάζεκα θηλείηαη ζηνπο θεηκελνθεληξηθνχο ιόγνπο, αιιά θαη ζηνπο θξηηηθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο, ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο γισζζηθήο αλάγλσζεο. ηε ζπλέρεηα ηεο κειέηεο ζα γίλεη κηα πξνζπάζεηα αλάδεημεο ζηνηρείσλ απηψλ ησλ ιόγσλ ή ηπρφλ άιισλ ιόγσλ πνπ εκπεξηέρνληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη ζε άιια ζπκπιεξσκαηηθά θείκελα Η αντιμετώπιςη τησ γλώςςασ ςτα πλαύςια των κειμενικών ειδών πσο πξναλαθέξζεθε, ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS, ζηηο γεληθφηεξεο πιεξνθνξίεο γχξσ απφ ην γισζζηθφ κάζεκα, ππάξρεη κηα ελφηεηα αθηεξσκέλε ζηηο πξνζεγγίζεηο απφ ηηο νπνίεο αληιεί ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Ζ ελφηεηα απηή πεξηιακβάλεη ηηο πεπνηζήζεηο γχξσ απφ ηε γιψζζα, ηα θείκελα θαη ηε δεκηνπξγία ησλ θεηκέλσλ, ηε δηεπίδξαζε ζηελ ηάμε, ηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο, ηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηηο θξηηηθέο νπηηθέο ( ε αληίζεζε κε ην «Key characteristics of efficient literacy teaching», εδψ δελ δίλεηαη ξεηή νλνκαζία ησλ πξνζεγγίζεσλ, αιιά γίλεηαη πεξηζζφηεξν κηα πεξηγξαθή ησλ αξρψλ πνπ αθνινπζνχληαη, νη νπνίεο θαίλεηαη ηειηθά πψο πεγάδνπλ απφ δηάθνξεο γισζζνδηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο. ην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ, δειαδή ζην γισζζηθφ κάζεκα, ηα θείκελα θαη ε γιψζζα απνηεινχλ ηηο βαζηθέο έλλνηεο. «Ζ έλλνηα ηνπ θεηκέλνπ αλαθέξεηαη εμίζνπ ζηε δεκηνπξγία θαη ηελ αλάιπζε θεηκέλσλ, ζηελ θαηαλόεζε θαη εξκελεία ηνπο αιιά θαη ζηελ θξηηηθή ηνπο αλάιπζε. Από ηελ άιιε, ε έλλνηα ηεο γιώζζαο αλαθέξεηαη ζηε ρξήζε ηεο γιώζζαο θαη ηελ αλάπηπμε γισζζηθήο ηθαλόηεηαο, αιιά θαη ηελ αλάπηπμε γλώζεσλ γηα ηε γιώζζα» Φαίλεηαη ήδε απφ απηέο ηηο παξαδνρέο ζρεηηθά κε ηε γιψζζα ε επηξξνή απφ ηνπο επηθνηλσληαθνχο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. πγθεθξηκέλα, ε αλαθνξά ζηε γισζζηθή ηθαλόηεηα (competence) θαη ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο παξαπέκπνπλ ζηελ 109

110 θνηλσληθή γιψζζα ηνπ επηθνηλσληαθνχ ιόγνπ. κσο, ν θπξίαξρνο ιόγνο θαίλεηαη πσο είλαη απηφο ηεο θεηκεληθήο πξνζέγγηζεο, φπσο αλαθέξζεθε ξεηά θαη ζην 2.1. Ζ γιψζζα αληηκεησπίδεηαη σο θείκελν εληαγκέλν πάληα ζην ζπγθείκελφ ηνπ, δειαδή ζε άκεζε ζρέζε κε ηνλ θνηλσληθφ ζθνπφ, ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ θαη ηηο ηζηνξηθνθνηλσληθέο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο παξάγεηαη. Οη γισζζηθέο επηινγέο θαη νη θεηκεληθέο δνκέο νξίδνληαη απφ ην ζπγθείκελν. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ απφζπαζκα πνπ αλαδεηθλχεη ηνλ θεηκελνθεληξηθφ ιόγν δίλεηαη ζηε ζπλέρεηα: «νη καζεηέο αλαπηύζζνπλ θαηαλόεζε ησλ ηξόπσλ κε ηνπο νπνίνπο ν ζθνπόο, ην θνηλό θαη ε θαηάζηαζε επεξεάδνπλ ηηο δνκέο θαη ηα ζηνηρεία ηεο γιώζζαο θαη καζαίλνπλ πώο λα εθαξκόδνπλ απηή ηε γλώζε ζηελ αλάγλσζε, γξαθή, ζέαζε, νκηιία θαη αθξόαζε» ην ίδην πιαίζην, νη γλψζεηο γηα ηε γιψζζα πνπ απνθηνχλ νη καζεηέο δελ απνηεινχλ απηνζθνπφ αιιά αθνξνχλ ηελ επίγλσζε ησλ θεηκεληθψλ δνκψλ θαηά ηελ θαηαζθεπή ηνπο απφ ηνπο ίδηνπο. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη: «Οη καζεηέο καζαίλνπλ ηελ νξνινγία ή κεηαγιώζζα γηα λα πεξηγξάθνπλ θαη λα ζπδεηνύλ ζπγθεθξηκέλεο δνκέο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο γιώζζαο όπσο παξάγνληαη ζηα δηάθνξα ζπγθείκελα». Δίλαη θαλεξφ ινηπφλ πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ ιόγνπ θαη κάιηζηα ζηελ έθθαλζε ηεο θεηκεληθήο επίγλσζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη καζεηέο κειεηνχλ ηε ιεμηθνγξακκαηηθή ησλ δηαθφξσλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Μηα θξάζε πνπ πξνθαιεί εξσηήκαηα σο πξνο ην πψο πξαγκαηψλεηαη απηή ε θεηκελνθεληξηθή νπηηθή είλαη ε παξαθάησ: (νη καζεηέο) «καζαίλνπλ λα ειέγρνπλ ηε γιώζζα εθαξκόδνληαο ηε γλώζε ησλ γξακκαηηθώλ δνκώλ ηεο Κνηλήο Απζηξαιηαλήο Αγγιηθήο, καζαίλνληαο πώο λα έρνπλ ζσζηή νξζνγξαθία θαη λα ρξεζηκνπνηνύλ ζσζηά ηε ζηίμε, όπσο θαη κέζα από ηε κίκεζε θαιώλ ζπγγξαθέσλ θαη νκηιεηώλ.» Ζ αλαθνξά ζηε κίκεζε θαιψλ ζπγγξαθέσλ αλήθεη πεξηζζφηεξν ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ παξαδνζηαθνχ γισζζνδηδαθηηθνχ ιόγνπ, θαζψο ζε εθείλα ηα πιαίζηα ε αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ γξαθήο εμαξηάηαη απφ ηε κίκεζε ζσζηψλ πξνηχπσλ φπσο είλαη νη θιαζηθνί ζπγγξαθείο. κσο, απηή ε θξάζε απνηειεί κεκνλσκέλε αλαθνξά θαη επνκέλσο θξίλεηαη πσο ε παξαδνζηαθή απηή νπηηθή έρεη επεξεάζεη κάιινλ ζε κεδεληθφ βαζκφ ηε γισζζηθή δηδαζθαιία. Σα θείκελα, ινηπφλ, φπσο θαίλεηαη, παίδνπλ κεγάιν ξφιν ζην γισζζηθφ κάζεκα. Αλαθέξεηαη πσο ην εχξνο ησλ θεηκέλσλ πεξηιακβάλεη «έληππεο, ειεθηξνληθέο, 110

111 πξνθνξηθέο, νπηηθέο κνξθέο ηηο νπνίεο κειεηνύλ νη καζεηέο αιιά θαη δεκηνπξγνύλ». Μάιηζηα, ε κειέηε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο δελ αθνξά κφλν ηηο ηθαλφηεηεο γξαθήο θαη αλάγλσζεο, αιιά ζε έλαλ επξχηεξν νξηζκφ ηνπ γξακκαηηζκνχ αθνξά «ηελ αλάγλσζε, ζέαζε, αθξόαζε, γξάςηκν, δεκηνπξγία, ζύγθξηζε, έξεπλα θαη ζπδήηεζε πάλσ ζε έλα εύξνο θεηκεληθώλ ηύπσλ, από ηνπο πην απινύο κέρξη ηνπο πην πεξίπινθνπο». ρεηηθά κε ην κέζν πνπ εληνπίδνληαη θαη παξάγνληαη ηα θείκελα, ζχκθσλα πάληα κε ηηο εηζαγσγηθέο πιεξνθνξίεο ζην VELS, ηα θείκελα δηαρσξίδνληαη ζε έληππα, νπηηθά, ειεθηξνληθά θαη πνιπηξνπηθά. Δίλαη θαλεξφ ινηπφλ πσο ην εχξνο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ κειεηψληαη είλαη αξθεηά κεγάιν θαη μεθεχγεη απφ ηα ζηελά φξηα ηνπ έληππνπ ιφγνπ. Μάιηζηα, ε αλαθνξά ζε ειεθηξνληθά θαη νπηηθά θείκελα θέξλεη ζην πξνζθήλην ηηο λέεο ηερλνινγίεο, νη νπνίεο θαίλεηαη πσο αληηκεησπίδνληαη σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ παξάγνπλ λένπ είδνπο θεηκεληθά είδε, ηα νπνία θαη κειεηψληαη καδί κε ηα ππφινηπα. Χο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπο ηα θεηκεληθά είδε δηαρσξίδνληαη ζε ινγνηερληθά (π.ρ. λνπβέιεο, κηθξέο ηζηνξίεο, ζελάξηα θαη πνίεζε), ελεκεξσηηθά θαη θείκελα κε ζθνπφ ηελ πεηζψ (π.ρ. θαζεκεξηλά θείκελα θαη θείκελα από ηα M.M.E.). Σν γισζζάξη πνπ ζπλνδεχεη ην γισζζηθφ κάζεκα καο δίλεη πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηα δηάθνξα θεηκεληθά είδε πνπ κειεηψληαη. Έηζη, ηα θαζεκεξηλά θείκελα πεξηιακβάλνπλ: «πξνθνξηθά, έληππα θαη κε έληππα θείκελα ( ) γηα παξάδεηγκα, πξνζσπηθέο επηζηνιέο, ηειεθσληθέο ζπδεηήζεηο, κελύκαηα, νδεγίεο, ηακπέιεο, ειεθηξνληθό ηαρπδξνκείν θαη ηζηνζειίδεο. ( ) ελεκεξώζεηο, ζεκεηώκαηα, ηακπέιεο θαη ρξνλνδηαγξάκκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο εηδηθέο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ». Σα θείκελα απφ ηα Μ.Μ.Δ. πεξηιακβάλνπλ: «πξνθνξηθή, έληππε, γξαθηθή θαη ειεθηξνληθή επηθνηλσλία κε ην δεκόζην α- θξναηήξην. Σπρλά απαηηνύλ πνιύ θόζκν γηα ηελ παξαγσγή ηνπο θαη ζπλήζσο δηακνξθώλνληαη από ηε ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαγσγή ηνπο. Τα θείκελα από ηα Μ.Μ.Δ. πνπ κειεηώληαη ζην κάζεκα ησλ αγγιηθώλ ζπλήζσο βξίζθνληαη ζε εθεκεξίδεο, πεξηνδηθά θαη ζηελ ηειεόξαζε, βίληεν, ηαηλίεο, ξαδηόθσλν, ινγηζκηθό ππνινγηζηή θαη δηαδίθηπν.» Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο πέξα απφ ηα έληππα θείκελα, ηα θείκελα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ ςεθηαθφ ρψξν απνηεινχλ ηδηαίηεξν αληηθείκελν κειέηεο. Μάιηζηα αλαθέξεηαη πσο ε δηακφξθσζε ησλ θεηκέλσλ απφ ηα Μ.Μ.Δ εμαξηάηαη απφ ηελ ίδηα ηελ ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Απηή ε αληίιεςε παξαπέκπεη άκεζα ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ΣΠΔ σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ δηακνξθψλεη θαη 111

112 αιιάδεη ηελ θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Δπηπιένλ, απφ ηα παξαπάλσ απνζπάζκαηα, θαίλεηαη πσο ηα πνιπηξνπηθά θείκελα έρνπλ θαη απηά κηα ηδηαίηεξε ζέζε ζην γισζζηθφ κάζεκα. Καηά ηνλ νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο ζην γισζζάξη, ιέγεηαη ην εμήο: «ζηα αγγιηθά, νη ηξόπνη ηεο γιώζζαο είλαη ε αλάγλσζε (καδί κε ηε ζέαζε), ε γξαθή (καδί κε ηε ζύλζεζε ειεθηξνληθώλ θεηκέλσλ),ε νκηιία θαη ε αθξόαζε. Τα πνιπηξνπηθά θείκελα είλαη απηά πνπ ζπλδπάδνπλ, γηα παξάδεηγκα, έληππν θείκελν, νπηηθέο εηθόλεο θαη πξνθνξηθό ιόγν, όπσο ζηηο ηαηλίεο ή ζηα πξνγξάκκαηα παξνπζίαζεο ηνπ ππνινγηζηή.» Ζ επηξξνή απφ ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ είλαη πνιχ έληνλε, θαζψο ε αλάγλσζε ηαπηίδεηαη κε ηε ζέαζε θαη ε γξαθή κε ηε ζχλζεζε θαηά ηε κειέηε ησλ νπηηθψλ θαη γεληθφηεξα ησλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ. Ζ «ζέαζε» θαη ε «ζύλζεζε» απνηεινχλ ιέμεηο κε ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Ζ ζέαζε αθνξά ηελ «αλάγλσζε» ησλ νπηηθψλ θεηκέλσλ κε θξηηηθή νπηηθή θαη φρη ηελ απιή ζέαζή ηνπο γηα θάπνηα πιεξνθνξία ή γηα ςπραγσγία. Έηζη, νη καζεηέο κειεηνχλ, γηα παξάδεηγκα, ηηο ηαηλίεο αλαιχνληαο ην ξφιν ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ (π.ρ. κνπζηθή, εζηίαζε ηεο θάκεξαο). Απφ ηελ άιιε, ε «ζχλζεζε» αθνξά ηνλ απνηειεζκαηηθφ ζπλδπαζκφ ζεκεησηηθψλ πφξσλ γηα θάπνηνλ θνηλσληθφ ζθνπφ, θαη φρη ηε ζχλζεζε γηα γεληθφηεξνπο αηζζεηηθνχο ή πιεξνθνξηαθνχο ιφγνπο. Οη καζεηέο αζθνχληαη ζηελ επηινγή ησλ θαηάιιεισλ πφξσλ ψζηε ην θείκελφ ηνπο, αλαιφγσο πάληα κε ην θεηκεληθφ είδνο ζην νπνίν αλήθεη, λα είλαη απνηειεζκαηηθφ. ε απηφ ην πιαίζην, νη λέεο ηερλνινγίεο αληηκεησπίδνληαη σο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ κε ηδηαηηεξφηεηεο πνπ πξέπεη λα κειεηεζνχλ ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαη επνκέλσο, σο θνξείο αιιαγήο ζηα επηθνηλσληαθά θαη θεηκεληθά δεδνκέλα. Ζ επηξξνή απφ ηα ιόγν ηεο αιιαγήο είλαη εκθαλήο εδψ. Πέξα απφ ηελ επηξξνή απφ ηνπο θεηκελνθεληξηθνχο ιόγνπο θαη ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, θαίλεηαη πσο ππάξρεη θαη κηα έληνλε επηξξνή απφ ηνλ θξηηηθφ ιόγν. πσο άιισζηε αλαθέξζεθε ξεηά ζηηο πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο, ην κνληέιν ησλ Freebody θαη Luke απνηειεί κηα απφ ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο δηδαζθαιίαο. Αλαθέξεηαη ζρεηηθά: «ην γισζζηθό κάζεκα έρεη σο έλαλ επηπιένλ ζθνπό ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο θαηαλόεζεο γύξσ από ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη ζπγγξαθείο θαη νη νκηιεηέο ειέγρνπλ ηε γιώζζα, έηζη ώζηε λα επεξεάδνπλ ηνπο αθξναηέο, αλαγλώζηεο ή ζεαηέο ηνπο». 112

113 Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε θαη εδψ θαη ζην έγηλαλ θαλεξνί νη ιόγνη πνπ δηαπεξλνχλ ην δηδαθηηθφ άμνλα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Καζψο ε γιψζζα λνείηαη σο κέξνο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη επεξεάδεηαη άκεζα απφ ην ζπγθείκελν, είλαη εκθαλήο ε πξαγκάησζε ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιόγσλ ζηελ έθθαλζε ηελ θεηκεληθήο επίγλσζεο. Δπηπιένλ, θαζψο ε γιψζζα ζεσξείηαη σο έλαο απφ ηνπο πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο γηα ηε δεκηνπξγία ησλ θεηκέλσλ, γίλεηαη εκθαλήο θαη ε επηξξνή απφ ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Αθφκα, κε ηελ αλαθνξά ζην κνληέιν ησλ Freebody θαη Luke, ε πξαγκάησζε ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ, ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο, γίλεηαη θαη απηή θαλεξή. Σέινο, κέζα ζηα πιαίζηα απηψλ ησλ ιόγσλ νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ έρνπλ θέξεη λέα θεηκεληθά δεδνκέλα ηα νπνία θαηέρνπλ ηδηαίηεξε ζέζε ζην αληηθείκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Δπνκέλσο, νη λέεο ηερλνινγίεο θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ άκεζα ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη γη απηφ πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο Παιδαγωγικό προςϋγγιςη και ςτρατηγικϋσ: ρυθμιςτικόσ ϊξονασ ηηο πξνζεγγίζεηο κάζεζεο, έηζη φπσο παξνπζηάδνληαη ζην VELS, εληάζζνληαη θαη ζηνηρεία γηα ηελ παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη, ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ νκαδνζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε θαίλεηαη πσο απνηειεί ην βαζηθφ άμνλα ηεο παηδαγσγηθήο. Γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεηαη: «ην πξόγξακκα ησλ αγγιηθώλ πξέπεη λα δνκείηαη έηζη ώζηε λα παξέρεη επθαηξίεο γηα ζπδεηήζεηο ζε δεπγάξηα, ζε κηθξέο νκάδεο θαη ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο.» (Οη καζεηέο πξέπεη λα) «κνηξάδνληαη ηα δηθά ηνπο γξαπηά θαη νπηηθά θείκελα, είηε έληππα είηε ειεθηξνληθά, κέζα ζηελ ηάμε, θάηη πνπ βνεζά ηνπο καζεηέο λα αλαπηύμνπλ ηηο δεμηόηεηέο ηνπο απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο δηαθόξσλ θνηλώλ θαη ζθνπώλ ( ) θαη λα αηηηνινγνύλ ηηο εξκελείεο ηνπο κπξνζηά ζε άιινπο.» Οη καζεηέο, ινηπφλ, εκθαλίδνληαη σο ηδηαίηεξα ελεξγνί πξσηαγσληζηέο, θαζψο ν ιφγνο ηνπο είλαη απαξαίηεηνο είηε ζηηο νκάδεο είηε αηνκηθά, ζηηο παξνπζηάζεηο θαη ζηηο ζπδεηήζεηο πνπ θάλνπλ. Δπηπιένλ, θαίλεηαη πσο θπξηαξρνχλ νη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο απφςεηο γηα ηε κάζεζε. Καζψο ζην κνληέιν ησλ θεηκεληθώλ εηδώλ θαη θύθινπ κάζεζεο πνπ παξαηέ- 113

114 ζεθε ζην 2.1. αλαθέξεηαη ε απφ θνηλνχ απνδφκεζε θαη ε απφ θνηλνχ ζπγγξαθή θεηκέλσλ, νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο καο παξαπέκπνπλ ζηελ έλλνηα ηεο «ζθαισζηάο» (ε νπνία αλαθέξεηαη θαη ξεηά ζηα θείκελα) θαη ζηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ θαηά ηε γξαθή. Σέινο, αλαθέξεηαη πσο νη καζεηέο πξέπεη λα αλαπηχμνπλ δηάθνξεο ζηξαηεγηθέο νη νπνίεο απαηηνχλ ξεηή δηδαζθαιία. Μηα απφ απηέο ηηο ζηξαηεγηθέο είλαη απηή ηνπ πιάλνπ, πξνζρεδίνπ, αλαζεψξεζεο θαη δηφξζσζεο πνπ βνεζά ηνπο καζεηέο λα γξάθνπλ κε ζθνπφ θαη απνηέιεζκα. Πξφθεηηαη γηα άκεζε επηξξνή απφ ην ιόγν ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο, θαζψο νη έλλνηεο ηνπ πιάλνπ θαη ηεο αλαζεψξεζεο αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηνχ ηνπ ιόγνπ Εςτύαςη μϊθηςησ και Σταθερϋσ ζα αλαθέξνληαη κέζα ζηα γεληθφηεξα θείκελα κε ξεηφ ή έκκεζν ηξφπν θαίλεηαη πσο επηβεβαηψλνληαη θαη εκπινπηίδνληαη απφ επηκέξνπο ζηνηρεία ζηα θείκελα ηεο Δζηίαζεο ηεο Μάζεζεο θαη ησλ ηαζεξψλ Εςτύαςη τησ Μϊθηςησ Ζ εζηίαζε ηεο κάζεζεο απνηειεί ην θείκελν ην νπνίν θαζνξίδεη ζε έλα γεληθφηεξν επίπεδν ην πεξηερφκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. πσο πξναλαθέξζεθε, αθνξά δχν ζρνιηθά έηε, θαζψο ηα ζρνιηθά επίπεδα είλαη δηεηή. Σα θείκελα απηά δελ δίλνπλ ηδηαίηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν, θαζψο πξφθεηηαη γηα έλα αξθεηά αλνηρηφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. Ζ αλάδεημε ησλ θεηκελνθεληξηθψλ ιόγσλ σο ηνπ βαζηθνχ άμνλα ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα ζηα γεληθφηεξα θείκελα επηβεβαηψλεηαη θαη απφ πνηθίια απνζπάζκαηα απφ ηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο. Μάιηζηα, ε ζχλδεζε ησλ θεηκέλσλ κε ην ζπγθείκελν, δειαδή κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο ζθνπφ θαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλνληαη, απνηειεί θχξηα παξαδνρή πνπ επαλαιακβάλεηαη ζπλερψο. Γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεηαη: «Οη καζεηέο εδξαηώλνπλ θαη επεθηείλνπλ ηε γλώζε ηνπο θαη ηελ θαηαλόεζε ε- λόο εύξνπο θεηκέλσλ θαη εθηηκνύλ πώο λα ρξεζηκνπνηνύλ ηελ επίζεκε γιώζζα ώζηε λα θαηαζθεπάδνπλ θείκελα γηα ζρνιηθνύο ζθνπνύο αιιά θαη γηα ζθνπνύο ζρεηηθνύο κε ηηο δσέο ηνπο θαη πέξα από ην ζρνιείν» (επίπεδν 5) 114

115 «νη καζεηέο καζαίλνπλ λα ρξεζηκνπνηνύλ ηελ επίζεκε γιώζζα ώζηε λα θαηαζθεπάζνπλ πξνθνξηθά θαη γξαπηά θείκελα γηα έλα εύξνο ζθνπώλ θαη θνηλώλ»(επίπεδν 5) Ο ζθνπόο έρεη κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηνπο θεηκελνθεληξηθνχο ιόγνπο. Αλαθέξεηαη ζηνλ θνηλσληθφ ζθνπφ, δειαδή ζηελ αηηία γηα ηελ νπνία δεκηνπξγείηαη έλα θείκελν, φπσο είλαη ε πιεξνθφξεζε, ε ςπραγσγία, ε πεηζψ θαη πάληα ζηα πιαίζηα θάπνηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ. Θα ιέγακε, ινηπφλ, πσο ν ζθνπφο νπζηαζηηθά αλαθέξεηαη ζην ζπγθείκελν κέζα ζην νπνίν παξάγεηαη έλα θεηκεληθφ είδνο θαη θαζνξίδεη άκεζα ηηο γισζζηθέο επηινγέο ζηα δηάθνξα θεηκεληθά είδε. Δπηπιένλ, επηβεβαηψλεηαη θαη ε πξαγκάησζε ησλ θξηηηθψλ γισζζνδηδαθηθψλ ιόγσλ. Έλα ζρεηηθφ παξάδεηγκα είλαη ην παξαθάησ: «Οη καζεηέο εξεπλνύλ ηε δύλακε ηεο γιώζζαο θαη ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα επεξεάζεη ηνπο ξόινπο θαη ηηο ζρέζεηο θαζώο θαη λα αλαπαξηζηά ηδέεο, πιεξνθνξίεο θαη έλλνηεο». (ζηάδην 5) «επηθεληξώλνληαη ζηελ πξνζεθηηθή εμέηαζε ησλ θξηηηθώλ θαη θνηλσληθνπνιηηηζκηθώλ πιεπξώλ ηεο γιώζζαο» (ζηάδην 6). Ζ γιψζζα αλαδεηθλχεηαη σο έλα κέζν πνπ δηακνξθψλεη ηνπο θνηλσληθνχο ξφινπο θαη ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, θαζψο κειεηάηαη ε θνηλσληθνπνιηηηζκηθή ηεο πιεπξά. Οη παξαδνρέο απηέο παξαπέκπνπλ ζε αληηιήςεηο ηεο θξηηηθήο αλάιπζεο ιφγνπ θαη ζπλδένληαη άκεζα κε ηνπο θξηηηθνχο ιόγνπο. Δπηπιένλ, ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη σο θνξέαο ηδενινγίαο πνπ κπνξεί λα δηακνξθψλεη κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Έηζη, ηα δηάθνξα θείκελα πνπ κειεηψληαη πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα αλαγλσξίδνληαη νη πξνζσπηθέο απφςεηο θαη νη δηάθνξεο νπηηθέο πάλσ ζε έλα δήηεκα. Αλαθέξεηαη, κεηαμχ άιισλ: «νη καζεηέο ζπγθξίλνπλ θείκελα πνπ δηεξεπλνύλ παξόκνηα ζέκαηα θαη ηδέεο θαη αλαγλσξίδνπλ όηη νη ζπγγξαθείο κπνξνύλ λα εθθξάδνπλ απόςεηο θαη αμίεο δηαθνξεηηθέο από ηηο δηθέο ηνπο. Αλαπηύζζνπλ θξηηηθή επίγλσζε ζρεηηθά κε ηνπο ηξόπνπο πνπ νη ζπγγξαθείο θαη νη παξαγσγνί θεηκέλσλ πξνζπαζνύλ λα ηνπνζεηήζνπλ ηνπο αλαγλώζηεο, ώζηε λα δερζνύλ ζπγθεθξηκέλεο απόςεηο γηα αλζξώπνπο, ραξαθηήξεο, γεγνλόηα, ηδέεο θαη πιεξνθνξίεο» (επίπεδν 5) «δηεξεπλνύλ θαη εξκελεύνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ζε πεξίπινθα δεηήκαηα, αλαιύνληαο πώο δηαθνξεηηθά θείκελα είλαη πηζαλόλ λα εξκελεπηνύλ από δηαθνξεηηθέο νκάδεο (αλαγλσζηώλ)» (επίπεδν 6) 115

116 Ζ ρξήζε ιέμεσλ φπσο «νπηηθέο», «ηνπνζεηήζνπλ» έρνπλ κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ, θαζψο αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηακνξθψλεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν ζπγγξαθέαο. Έηζη, ν θξηηηθφο ιόγνο θαίλεηαη πσο έρεη κηα ηζρπξή ζέζε ζην γισζζηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη κάιηζηα εδψ εκθαλίδεηαη ε έθθαλζε ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ θαζψο ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη σο κέζν θαηαζθεπήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. πσο αλαθέξζεθε θαη ζηα γεληθφηεξα θείκελα (θεθ. 2), αληηθείκελν κειέηεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο δελ απνηεινχλ κφλν ηα έληππα θείκελα, αιιά «έλα εύξνο έληππσλ, νπηηθώλ, ειεθηξνληθώλ θαη πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ». κσο δελ απνηεινχλ κφλν αληηθείκελν κειέηεο θαη θξηηηθήο αλάγλσζεο αιιά θαη πξντφληα πνπ θαινχληαη λα παξάγνπλ νη καζεηέο θαζψο, αλαθέξεηαη, φηη: «νη καζεηέο παξάγνπλ, κειεηνύλ θαη απαληνύλ θξηηηθά ζε πξνθνξηθά, γξαπηά θαη νπηηθά θείκελα πνπ δεκηνπξγνύληαη γηα έλα εύξνο αλαγλσζηώλ θαη ζθνπώλ». Ζ αλαθνξά ζε νπηηθά θαη πνιπηξνπηθά θείκελα καο παξαπέκπεη άκεζα ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαζψο αλήθνπλ ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηνχ ηνπ ιφγνπ. ηα νπηηθά θείκελα θπξίαξρν κέζν είλαη ε εηθφλα, φπσο ζηηο ηαηλίεο θαη ηα βίληεν, ελψ ζηα πνιπηξνπηθά θείκελα (έληππα ή ςεθηαθά) ηα κέζα δηαπιέθνληαη κε ηε γιψζζα λα έρεη πην θεληξηθφ ξφιν. ηελ Δζηίαζε Μάζεζεο, ε πνιπηξνπηθφηεηα δελ θαίλεηαη λα αλαθέξεηαη κφλν ζηε ζρέζε εηθφλαο-ήρνπ-γιψζζαο, φπσο ζηα νπηηθά θαη ςεθηαθά θείκελα, αιιά θαη ζε άιινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο, πνπ ζπρλά αλαθέξνληαη σο παξαγισζζηθά θαη εμσγισζζηθά ζηνηρεία. Αλαθέξεηαη ζρεηηθά: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «εθαξκόδνπλ ηε γλώζε ηνπο ζρεηηθά κε ηα πξνθνξηθά θείκελα θαη ηελ πξνθνξηθή γιώζζα, ώζηε λα πεηξακαηηζηνύλ κε ηερληθέο πνπ επεξεάδνπλ ην θνηλό όπσο είλαη ην ιεμηιόγην, ν ξπζκόο, ν επηηνληζκόο, ν ρξόλνο, νη παύζεηο, ε γιώζζα ηνπ ζώκαηνο θαη νη εθθξάζεηο ηνπ πξνζώπνπ» (ηάδην 5). Οη καζεηέο, ινηπφλ, γλσξίδνπλ ξεηά ην ξφιν πνπ παίδεη θάζε παξαγισζζηθφ ή εμσγισζζηθφ ζηνηρείν ζηελ επηξξνή ηνπ αθξναηεξίνπ, επνκέλσο νδεγνχληαη ζηελ θξηηηθή επίγλσζε φρη κφλν ηεο γιψζζαο αιιά φισλ ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ πνπ ηε ζπλνδεχνπλ. ηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο θαη γηα ηα δχν επίπεδα νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη κε ηελ αλαθνξά ζε ειεθηξνληθά θείκελα. Αλαγλσξίδνληαη, ινηπφλ, σο κέζα πξαθηηθήο 116

117 γξακκαηηζκνχ πνπ παξάγνπλ λέα θείκελα πξνο κειέηε. κσο, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη σο ππνζηεξηθηηθά κέζα ζηηο παξνπζηάζεηο ησλ καζεηψλ, θαζψο αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο) «δηεξεπλνύλ ηνπο ηξόπνπο ρξήζεο πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ, ώζηε λα εληζρύζνπλ ηελ νπηηθή θαη ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία» (ζηάδην 5) Ζ εκθάληζε εδψ ηεο ιέμεο «εληζρχζνπλ» δελ καο παξαπέκπεη ζην ιόγν ηεο ελίζρπζεο, αιιά ζην βνεζεηηθφ ξφιν ησλ λέσλ κέζσλ θαηά ηε δηάξθεηα πξνθνξηθψλ θεηκέλσλ. Οη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη θαη πάιη σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ θαζψο απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο κηαο πξνθνξηθήο παξνπζίαζεο, ζηα πιαίζηα ηεο πνιπηξνπηθήο ζεψξεζεο ησλ πξνθνξηθψλ θεηκέλσλ. Ζ ρξήζε ηνπο ινηπφλ θξίλεηαη α- παξαίηεηε, κε απνηέιεζκα λα αιιάδεη ν δηδαθηηθφο θαη ξπζκηζηηθφο άμνλαο ηνπ καζήκαηνο θαη λα έρνπκε πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. Δπηπιένλ, νη λέεο ηερλνινγίεο εκθαλίδνληαη θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αληίιεςε ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο αιιά θαη σο κέζν πνπ δηεπθνιχλεη ηε ζχλζεζε ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ. Καζψο ζην παξαθάησ απφζπαζκα γίλεηαη αλαθνξά ζε «πιάλν», «πξνζρέδην», «αλαζεψξεζε», είλαη θαλεξφ πσο ε γξαθή θαη ε ζχλζεζε αληηκεησπίδνληαη σο κηα δηαδηθαζία, θαζψο πξφθεηηαη γηα ιέμεηο κε ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ ιόγνπ ηεο δηαδηθαζίαο. «αλαπηύζζνπλ ηηο δεμηόηεηεο δεκηνπξγίαο πιάλνπ, πξνζρέδηνπ, δηόξζσζεο θαη αλαζεώξεζεο ρξεζηκνπνηώληαο ηελ ππνινγηζηηθή ηερλνινγία, ώζηε λα νξγαλώζνπλ, λα δηακνξθώζνπλ, λα αλαζεσξήζνπλ θαη λα παξνπζηάζνπλ ηα θείκελά ηνπο» (ζηάδην 5). «Φξεζηκνπνηνύλ κε όιν θαη πεξηζζόηεξε επρέξεηα έλα εύξνο ινγηζκηθώλ επεμεξγαζίαο θεηκέλσλ θαη αλαζεώξεζεο, γηα λα παξάγνπλ θείκελα πνπ πεξηέρνπλ ςεθηαθέο ζηαζεξέο εηθόλεο, ςεθηαθό ήρν θαη έληππν (ιόγν).» (ζηάδην 6) Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, εκθαλίδνληαη θπξίσο σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ θαη ιηγφηεξν σο πεξηβάιινληα εξγαζίαο. Έηζη, σο θπξίαξρνο ιόγνο σο πξνο ηηο ΣΠΔ, ηνπιάρηζηνλ απφ απηά ηα απνζπάζκαηα, αλαδεηθλχεηαη απηφο ηεο αιιαγήο θαζψο νη λέεο ηερλνινγίεο απνηεινχλ ην κέζν πνπ έρεη επηθέξεη αιιαγή θαη ζην ίδην ην αληηθείκελν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. ηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο γηα ηα ζηάδηα 5 θαη 6 πνπ κειεηήζεθαλ έγηλε θαλεξφ πσο ππάξρνπλ πνηθίιεο επηξξνέο απφ ηνπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Κπξίαξρνο αλαδείρζεθε ν θεηκελνθεληξηθφο ιόγνο, ζηελ έθθαλζε ηεο θεηκεληθήο επίγλσζεο. Παξάιιεια φκσο, εμίζνπ ηζρπξνί θάλεθαλ θαη νη θξηηηθνί ιόγνη κε ζηνηρεία θαη απφ 117

118 ηελ θξηηηθή αλάγλσζε θαη απφ ηνλ θξηηηθφ γξακκαηηζκφ. Δπηπιένλ, ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θάλεθε λα δηαπεξλά φια ηα θείκελα κε έκθαζε ζηε ρξήζε ησλ πνηθίισλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ. ε απηφ ην πιαίζην ηεο δηαινγηθόηεηαο, νη λέεο ηερλνινγίεο αληηκεησπίδνληαη, θπξίσο, σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ παξάγνπλ λέα θεηκεληθά είδε, κε ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο λα απνηεινχλ αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, θαίλεηαη πσο επεξεάδνπλ ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη επνκέλσο ν ιόγνο ηεο αιιαγήο πξαγκαηψλεηαη ζηα θείκελα ηεο Δζηίαζεο Μάζεζεο Σταθερϋσ και Δηλώςεισ Μϊθηςησ Οη ηαζεξέο απνηεινχλ ην πην ιεπηνκεξέο θνκκάηη ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, θαζψο αλαθέξνληαη ζηηο ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο ζηηο επηκέξνπο δεμηφηεηεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο (γξαθή, αλάγλσζε, νκηιία θαη αθξφαζε). Απφ ηελ άιιε, νη Γειψζεηο Μάζεζεο απνηεινχλ έλα θείκελν πνπ ηζρχεη γηα φιεο ηηο πνιηηείεο ηεο Απζηξαιίαο θαη αλαθέξεηαη, επίζεο, ζηηο ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα έ- ρνπλ αλαπηχμεη νη καζεηέο ζε επηκέξνπο δεμηφηεηεο ζε ζπγθεθξηκέλα ζρνιηθά έηε (εδψ καο ελδηαθέξεη ην 7 ν θαη ην 9 ν ). Σα θείκελα απηά παξνπζηάδνληαη καδί θαζψο πξαγκαηεχνληαη ην γισζζηθφ κάζεκα ζην ίδην επίπεδν θαη έρνπλ παξφκνην πεξηερφκελν. Γραφό πσο έρεη ήδε γίλεη θαλεξφ απφ ηα γεληθφηεξα θείκελα θαη ηελ αλάιπζε ηεο Δζηίαζεο ηεο Μάζεζεο, ν θπξίαξρνο ιόγνο πνπ δηαπεξλά ην γισζζηθφ κάζεκα είλαη ν θεηκελνθεληξηθφο. Σν ίδην θαίλεηαη λα απνδεηθλχεηαη κε πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζηηο ηαζεξέο θαη ζηηο Γειψζεηο Μάζεζεο, ηνπιάρηζηνλ ζηε δηάζηαζε ηεο γξαθήο. Αλαθέξνληαη δηάθνξα θεηκεληθά είδε ηα νπνία ζα κειεηήζνπλ θαη ζα παξαγάγνπλ νη καζεηέο, φπσο ε επηρεηξεκαηνινγία, νη αλαθνξέο/εθζέζεηο, νη πξνζσπηθέο γλψκεο, νη αμηνινγήζεηο θαη άιια. πσο ήδε γλσξίδνπκε απφ ηελ αλάιπζε πνπ έρεη πξνεγεζεί, ηα δηάθνξα θεηκεληθά είδε παξάγνληαη κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο ζθνπνχ. Έλα παξάδεηγκα απφ ηε δηάζηαζε ηεο γξαθήο πνπ λα ζπκθσλεί κε απηή ηελ αληίιεςε είλαη ην παξαθάησ: «νη καζεηέο παξάγνπλ, ζε έληππεο θαη ειεθηξνληθέο κνξθέο, θείκελα γηα κηα πνηθηιία ζθνπώλ, όπσο πξνβιεκαηηζκόο, ππόζεζε, πεηζώ θαη αλαζηνραζκόο»(ζηάδην 5) 118

119 Ζ ζπγγξαθή απηψλ ησλ θεηκέλσλ απαηηεί ηε γλψζε ηεο κεηαγιψζζαο, έηζη ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπδεηνχλ γχξσ απφ ηηο γισζζηθέο ζπκβάζεηο θάζε θεηκεληθνχ είδνπο. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη: «Οη καζεηέο αλαπηύζζνπλ κηα κεηαγιώζζα ώζηε λα ζπδεηνύλ γηα ηηο γισζζηθέο ζπκβάζεηο θαη ηε ρξήζε» Ηδηαίηεξε επηξξνή ζην γισζζηθφ κάζεκα ζηε δηάζηαζε ηεο γξαθήο έρεη θαη ν θξηηηθφο ιόγνο, αλ θαη φρη ηφζν έληνλε φζν ζηε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο, πνπ ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα. πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ κε πνηνπο ηξφπνπο νη ζπγγξαθείο πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηνπο αλαγλψζηεο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεηαη: «νη καζεηέο θαηαλννύλ όηη νη ζπγγξαθείο επηιέγνπλ ην ζέκα πνπ ζπδεηνύλ θαη ηε γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ γηα λα πξνζπαζήζνπλ λα ηνπνζεηήζνπλ ηνπο αλαγλώζηεο έηζη ώζηε λα απνδερηνύλ ζπγθεθξηκέλεο νπηηθέο γηα αλζξώπνπο, ραξαθηήξεο, γεγνλόηα, ηδέεο θαη πιεξνθνξίεο.» (9 ν έηνο) Ζ γιψζζα ινηπφλ αληηκεησπίδεηαη θξηηηθά, θαζψο νη ζπγγξαθείο έρνπλ σο ζθνπφ λα αλαπηχμνπλ ζπγθεθξηκέλεο νπηηθέο γηα δηάθνξα δεηήκαηα ή αλζξψπνπο θαη λα θαζνδεγήζνπλ ηνλ αλαγλψζηε πξνο ηελ πηνζέηεζε ηεο ίδηαο νπηηθήο. Γη απηφ ην ιφγν νη καζεηέο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ κε πνηνπο ηξφπνπο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ην αλαγλσζηηθφ ηνπο θνηλφ ψζηε λα πηνζεηήζεη ηε δηθή ηνπο νπηηθή. ε έλα γεληθφηεξν επίπεδν θαίλεηαη πσο ε γξαθή αληηκεησπίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία κε πνιιαπιά ζηάδηα. Απηή ε παξαδνρή θαίλεηαη ζε πνιιά απνζπάζκαηα, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηα παξαθάησ: «Αλαζθεπάδνπλ ην γξαπηό ηνπο κε ζθνπό ηε ζαθήλεηα, ζπλάθεηα θαη ζηαζεξόηεηα ηνπ ύθνπο, θαη επηκεινύληαη θαη δηνξζώλνπλ ηελ νξζνγξαθία, ηε ζηίμε θαη ηα γξακκαηηθά ιάζε.»(ζηάδην 5 ν θαη 6 ν ) «ε δηάζηαζε ηεο γξαθήο εκπιέθεη ηνπο καζεηέο ζε ελεξγέο δηαδηθαζίεο θαηαλόεζεο, πξνζρεδηαζκνύ, ζύλζεζεο, αλαζεώξεζεο θαη δεκνζηνπνίεζεο ζε έλα εύξνο θεηκέλσλ ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο γξαθήο γηα έληππα θαη ειεθηξνληθά κέζα.» Ζ ρξήζε ελλνηψλ φπσο «αλαθαηαζθεπή» (edit), «πξνζρεδηαζκόο» θαη «αλαζεώξεζε» καο παξαπέκπεη άκεζα ζην ιόγν ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο, θαζψο ιέμεηο φπσο νη παξαπάλσ έρνπλ κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία κέζα ζηελ θνηλσληθή γιψζζα απηνχ ηνπ ιόγνπ. Μάιηζηα, ε αλαθαηαζθεπή αλαθέξεηαη ζηελ αιιαγή ζηνηρείσλ απφ ην επίπεδν ηεο ιέμεο σο θαη ηε γεληθφηεξε δνκή ελφο θεηκέλνπ κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε 119

120 ηνπ θνηλσληθνχ ζθνπνχ ηνπ θεηκέλνπ θαη αθνξά φια ηα θείκελα, έληππα, νπηηθά θαη ειεθηξνληθά. Ζ αλαθνξά ζε «ειεθηξνληθά κέζα» ζην παξαπάλσ απφζπαζκα θαη ζε «ειεθηξνληθέο κνξθέο» ζε άιια απνζπάζκαηα πνπ παξαηέζεθαλ παξαπάλσ παξαπέκπεη άκεζα ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ΣΠΔ σο κέζσλ πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ. Οη καζεηέο πξέπεη λα κειεηνχλ θαη λα παξάγνπλ ηα λέα θεηκεληθά είδε πνπ παξάγνληαη ζηα ειεθηξνληθά πεξηβάιινληα, φπσο αλαθέξεηαη, γηα παξάδεηγκα, ζην παξαθάησ απφζπαζκα: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «ζπλζέηνπλ έλα εύξνο άιισλ θεηκέλσλ, όπσο άξζξα- αθηεξώζεηο, ηζηνζειίδεο θαη θείκελα από ηνλ εξγαζηαθό ρώξν.» (ζηάδην 6) Δπίζεο, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη θαη ζε ζπζρεηηζκφ κε ηε γξαθή σο δηαδηθαζία, θαζψο απνηεινχλ έλα εξγαιείν πνπ κπνξεί λα δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία ηεο αλαζεψξεζεο. Ζ αλαζεψξεζε δελ ζρεηίδεηαη κφλν κε ηα γισζζηθά θείκελα αιιά θαη κε πνιπκεζηθά θείκελα. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξαθάησ απφζπαζκα: «ηε ρξήζε ινγηζκηθώλ επεμεξγαζίαο θεηκέλσλ θαη πξνγξακκάησλ πνιπκέζσλ γηα λα δεκηνπξγνύλ, αλαζεσξνύλ θαη λα δεκνζηεύνπλ θείκελα». Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, κέζα ζηα πιαίζηα ησλ θεηκελνθεληξηθψλ γισζζνδηδαθηηθψλ ιόγσλ θαη ηνπ ιόγνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, αληηκεησπίδνληαη σο ηα λέα κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ δεκηνπξγνχλ λέα θεηκεληθά είδε, ηα νπνία ζα πξέπεη νη καζεηέο λα είλαη ζε ζέζε λα παξάγνπλ. Οη λέεο ηερλνινγίεο ινηπφλ έρνπλ επεξεάζεη ην δηδαθηηθφ άμνλα θαη ν ιόγνο ηεο αιιαγήο είλαη εκθαλήο εδψ. Απφ ηελ άιιε, ν ξφινο ηνπο σο βνεζεηηθά εξγαιεία ζηε ζπγγξαθηθή δηαδηθαζία θαίλεηαη λα είλαη κηθξφηεξεο ζεκαζίαο θαη επνκέλσο, ν ιόγνο ηεο ελίζρπζεο ηεο κάζεζεο (ζηε ιεηηνπξγηθή ηνπ έθθαλζε) λα πξαγκαηψλεηαη ζε κηθξφηεξν επίπεδν. Ανϊγνωςη ηε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο ηδηαίηεξν ξφιν θαίλεηαη πσο παίδνπλ νη θξηηηθνί ιόγνη ζηελ έθθαλζε ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο. Γηα παξάδεηγκα, αλαγλσξίδεηαη φηη ηα θείκελα πνπ δηαβάδνπλ (ή βιέπνπλ) νη καζεηέο εκπεξηέρνπλ δηάθνξεο θνηλσληθέο αμίεο θαη πξνζέζεηο ηνπ ζπγγξαθέα. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ηα παξαθάησ απφζπαζκα: (νη καζεηέο) «ζπγθξίλνπλ πιεξνθνξίεο θαη ηδέεο ζε δηαθνξεηηθά θείκελα ώζηε λα εληνπίζνπλ ηε δηαθνξεηηθή έκθαζε θαη ηελ επηξξνή από απηήλ(ηελ έκθαζε) ζηε δηθή ηνπο αληίιεςε. Δληνπίδνπλ πώο νη δεκηνπξγνί ησλ θεηκέλσλ πεξηιακβάλνπλ ή απνζησπνύλ ηδέεο θαη πιεξνθνξίεο ώζηε λα παξνπζηάζνπλ ραξαθηή- 120

121 ξεο, αλζξώπνπο, κέξε θαη γεγνλόηα κε ζπγθεθξηκέλν ηξόπν. Δξεπλνύλ πώο ε δηθή ηνπο ζπκκεηνρή ζε νκάδεο επεξεάδεη ηελ εξκελεία ησλ θεηκέλσλ.» (7 ν έ- ηνο) Λέμεηο φπσο «ζπγθξίλνπλ», «επηξξνή», «απνζησπνύλ» έρνπλ κηα ηδηαίηεξε ζέζε ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ησλ θξηηηθψλ ιόγσλ. Ζ ιέμε «ζύγθξηζε» παξαπέκπεη ζηελ πξαθηηθή πνπ πνιιέο θνξέο αθνινπζείηαη θαηά ηελ θξηηηθή αλάγλσζε θαη αθνξά ηε ζχγθξηζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ παξέρνπλ δηαθνξεηηθά θείκελα γηα ην ίδην ζέκα ψζηε λα αλαδεηρζνχλ νη δηάθνξεο πιεπξέο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Οη ιέμεηο «επηξξνή» θαη «απνζησπνύλ» αλαθέξνληαη ζηηο γισζζηθέο επηινγέο ηνπ ζπγγξαθέα πνπ απνζθνπνχλ ζηελ θαζνδήγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ πξνο κηα ζπγθεθξηκέλε άπνςε. Μάιηζηα, απηέο νη γισζζηθέο επηινγέο ζρεηίδνληαη κε ηηο απαηηήζεηο ησλ αλαγλσζηψλ. Καζψο θάζε αλαγλψζηεο πξνέξρεηαη απφ δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο νκάδεο, ε- πνκέλσο έρεη θαη δηαθνξεηηθέο πεπνηζήζεηο, ν ζπγγξαθέαο γλσξίδεη ηηο πεπνηζήζεηο απηέο θαη ρξεζηκνπνηεί κε ηέηνηνλ ηξφπν ηε γιψζζα ψζηε ηα θείκελά ηνπ λα αξέζνπλ ζε απηή ηελ θνηλσληθή νκάδα. Σα παξαθάησ απνζπάζκαηα πεξηγξάθνπλ απηφ ην ζηνηρείν: «ζπγθεθξηκέλε γξαπηή, νπηηθή, πξνθνξηθή θαη αθνπζηηθή γιώζζα επηιέγεηαη ώζηε λα απεηθνλίζεη ραξαθηήξεο, κέξε θαη γεγνλόηα κε ζπγθεθξηκέλνπο ηξόπνπο πνπ ζα αξέζνπλ ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο.» 7 ν έηνο «θαηαλννύλ πσο νη αλαγλώζηεο θαη νη ζεαηέο ίζσο λα είλαη ηνπνζεηεκέλνη ώ- ζηε λα βιέπνπλ ηνπο ραξαθηήξεο θαη ηηο ηδέεο κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηξόπν, θαη πώο απηέο νη νπηηθέο κπνξεί λα αληαλαθινύλ πνιηηηζκηθέο αμίεο θαη πξέπεη λα δηεξεπλώληαη». 9 ν έηνο. Έηζη ινηπφλ, ηίζεληαη πξνο δηεξεχλεζε νη πνιηηηζκηθέο αμίεο ηνπ αλαγλψζηε ζηνλ ν- πνίν απεπζχλεηαη ην θείκελν έηζη ψζηε λα γίλεη κηα πην πιήξεο εξκελεία θαη θξηηηθή αλάγλσζε ηνπ θεηκέλνπ. Αθφκα, ε θξηηηθή αλάγλσζε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θεηκελνθεληξηθή αληίιεςε, ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ αλάδεημε ηνπ ξφινπ ηνπ ζπγθεηκέλνπ ζηε δηακφξθσζε ηεο γιψζζαο. Γίλνληαη ζρεηηθά ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα: «αλαιύνπλ θξηηηθά ηε ζρέζε κεηαμύ θεηκέλσλ, ζπγθεηκέλσλ, νκηιεηώλ θαη α- θξναηώλ ζε έλα εύξνο πεξηζηάζεσλ» (ζηάδην 6) «Δμεγνύλ πώο ηα θείκελα δηακνξθώλνληαη από ην ρξόλν, ην κέξνο θαη ην πνιηηηζκηθό ζπγθείκελν ζην νπνίν δεκηνπξγήζεθαλ». (ζηάδην 6) 121

122 Σα θείκελα, ινηπφλ, εληάζζνληαη κέζα ζην ηζηνξηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπο ζπγθείκελν θαη επεξεάδνληαη άκεζα απφ απηφ. Ζ θξηηηθή αλάγλσζε ηνπ ζπγθεηκέλνπ καο παξαπέκπεη ζε κηα δηαινγηθόηεηα κεηαμχ ηνπ θξηηηθνχ γισζζνδηδαθηηθνχ ιόγνπ θαη ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ ιόγνπ. Ηδηαίηεξε επηξξνή ζηε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο θαίλεηαη λα έρεη θαη ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαη ε έληαμε ησλ ΣΠΔ ζε απηφ ην πιαίζην. Ήδε απφ ηελ πεξηγξαθή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο αλάγλσζεο αλαθέξεηαη: «ε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο ζπκπεξηιακβάλεη ηελ θαηαλόεζε, εξκελεία, θξηηηθή αλάιπζε, απόιαπζε θαη ζθέςε πάλσ ζε γξαπηά θαη νπηηθά, έληππα ή κε έληππα θείκελα από ηνπο καζεηέο, ( ) αλάγλσζε θαη ζέαζε ελόο εύξνπο θεηκέλσλ θαη media ( ) όπσο λνπβέιεο, κηθξέο ηζηνξίεο ( ) εηθνλνγξάθεζε, αθίζεο θαη δηαγξάκκαηα, ηαηλίεο θαη ηειεόξαζε θαη θείκελα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο.» Ζ αλαθνξά ζε νπηηθά θείκελα θαη ζε ζέαζε παξαπέκπεη άκεζα ζην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, θαζψο ζε απηφ ην ιόγν αλαδεηθλχεηαη ν ξφινο ηεο εηθφλαο ζηα λέα θεηκεληθά είδε πνπ ππάξρνπλ ζηελ επνρή καο θαη επηδεηείηαη ε «αλάγλσζε» ηεο εηθφλαο. Μάιηζηα ζηηο Γειψζεηο Μάζεζεο ε δηάζηαζε απηή δελ νλνκάδεηαη απιψο αλάγλσζε, αιιά «αλάγλσζε θαη ζέαζε» έηζη ψζηε λα δίλεηαη κηα ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα νπηηθά θείκελα. Σα νπηηθά θείκελα ζπλήζσο αλαθέξνληαη ζε ηαηλίεο θαη βίληεν απφ ηελ ηειεφξαζε, αιιά θαη ζε άιια θείκελα πνπ απνηεινχληαη θπξίσο απφ εηθφλα φπσο είλαη κηα αθίζα. Τπάξρνπλ βέβαηα θαη άιια πνιπηξνπηθά θείκελα, φπσο εηθνλνγξαθεκέλεο ηζηνξίεο θαη δηαγξάκκαηα, πνπ αλαθέξνληαη ζην απφζπαζκα παξαπάλσ, θαη επίζεο θαηέρνπλ ζέζε ζην γισζζηθφ κάζεκα. Αο δνχκε ιίγν πην ιεπηνκεξψο πψο γίλεηαη ε αλάιπζε ησλ νπηηθψλ θαη πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ: «νη καζεηέο έρνπλ ηελ επθαηξία λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηα θείκελα θαη ηε γιώζζα ώζηε λα δηαζαθελίζνπλ ην λόεκα: - πώο νη γσλίεο ηεο θάκεξαο θαη ηα είδε ιήςεσλ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα ηνπνζεηήζνπλ ηνπο αλαγλώζηεο θαη ηνπο ζεαηέο. - πώο ν ήρνο θζίλεη, δηαιύεηαη, θόβεηαη θαη ππεξζπλδέεηαη ώζηε λα εδξαηώζεη ηε ζπλνρή ηνπ θεηκέλνπ. - πώο ε νπηηθή, κε ιεθηηθή θαη αθνπζηηθή γιώζζα ζπλδπάδνληαη ώζηε λα ηνπνζεηήζνπλ έλα θνηλό.» (9 ν έηνο) «νπηηθή (π.ρ. γσλία ηεο θάκεξαο, ηύπνη ιήςεσλ), κε ιεθηηθή (π.ρ. ρεηξνλνκίεο, εθθξάζεηο πξνζώπνπ), πξνθνξηθή (π.ρ. πνηόηεηα ηεο θσλήο) θαη αθνπζηηθή 122

123 γιώζζα (π.ρ. κνπζηθή) κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνύλ ώζηε λα πξνζζέζνπλ λόεκα, ελδηαθέξνλ θαη ακεζόηεηα θαζώο θαη θύξνο ζε πνιπκεζηθά θείκελα» (7 ν έηνο) Θα ιέγακε φηη νπζηαζηηθά ππάξρεη κηα γξακκαηηθή ηεο νπηηθήο γιψζζαο κε δηάθνξα ζπζηαηηθά ζηνηρεία, φπσο νη γσλίεο ηεο θάκεξαο, ην είδνο ιήςεο θαη άιια. Αληίζηνηρε νξνινγία ρξεζηκνπνηείηαη θαη γηα ηελ αθνπζηηθή γιψζζα θαη γηα ηε κε ιεθηηθή, φπσο θαίλεηαη απφ ηα απνζπάζκαηα. Ζ αληηκεηψπηζε ησλ νπηηθψλ, αθνπζηηθψλ, κε ιεθηηθψλ ζηνηρείσλ σο ζεκεησηηθψλ πφξσλ, δίλεη κηα δηεπξπκέλε ζεκαζία ζηελ έλλνηα ηεο «γιψζζαο» θαζψο μεθεχγεη απφ ηε ζηελή αλαθνξά ζηα ιεθηηθά ζηνηρεία θαη ζπκπεξηιακβάλεη φινπο ηνπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά ηελ επηθνηλσλία. Μάιηζηα, απηνί νη ζεκεησηηθνί πφξνη κειεηψληαη κε θξηηηθή νπηηθή, θαζψο ε ρξήζε ηνπο «ηνπνζεηεί ην θνηλό» ή πξνζζέηεη «λόεκα, ελδηαθέξνλ, ακεζόηεηα θαη θύξνο». Έηζη, νη καζεηέο αλαδεηνχλ ην ξφιν απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ζην ζπλνιηθφηεξν θείκελν θαη ζην πψο ζπλδπάδνληαη κεηαμχ ηνπο. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ έρεη επεξεάζεη ζε ηδηαίηεξα κεγάιν βαζκφ ηε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε αλαθνξά ζε κε έληππα θείκελα θαη ζε θείκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ΣΠΔ ζε απνζπάζκαηα πνπ παξαηέζεθαλ πην πάλσ αλαδεηθλχεη, γηα κηα αθφκα θνξά, ηηο ΣΠΔ σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ παξάγεη κηα λέα θεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Σέηνηνπ είδνπο θείκελα είλαη, γηα παξάδεηγκα, ηα CD- ROM θαη νη ηζηνζειίδεο: «ηα θείκελα πνπ δηαβάδνπλ θαη βιέπνπλ κπνξεί λα είλαη από βηβιία, εθεκεξίδεο, πεξηνδηθά, δηαθεκίζεηο, ηαηλίεο, πξνγξάκκαηα ηεο ηειεόξαζεο, CD-ROM θαη ηζηνζειίδεο.» 7 ν έηνο «γλσξίδνπλ όηη ε δηάηαμε ηνπ εληύπνπ θαη ησλ θεηκέλσλ πνπ βαζίδνληαη ζην δηαδίθηπν επεξεάδεη ηε ζεκαζία» 7 ν έηνο Απηά ηα θείκελα εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα φπσο θαη ηα ππφινηπα πνιπηξνπηθά κε ηε κειέηε ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο (π.ρ. δηάηαμε ηνπ θεηκέλνπ ζην ρψξν) σο ζεκεησηηθψλ πφξσλ πνπ επεξεάδνπλ ηε ζεκαζία ησλ θεηκέλσλ. Αθφκα, ζην θείκελν ησλ ηαζεξψλ αλαθέξνληαη κηα ζεηξά απφ ζηξαηεγηθέο πνπ παξαπέκπνπλ, έκκεζα, ζηε ρξήζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο θαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ λένπ γξακκαηηζκνχ. Μεηαμχ άιισλ, αλαθέξεηαη φηη νη καζεηέο πξέπεη λα αλαπηχμνπλ ηελ ηθαλφηεηα γηα «μεθύιιηζκα (browsing), δηάβαζκα ζηα πεηαρηά (skimming) θαη αλίρλεπζε (scanning) ιέμεσλ-θιεηδηώλ θαη πεξηερνκέλνπ» θαζψο θαη «ρξήζε ππνινγηζηηθήο ηερλνινγίαο γηα ηνλ εληνπηζκό θαη ηε δηεξεύλεζε πιεξνθνξηώλ». Οη ζηξα- 123

124 ηεγηθέο πνπ αλαθέξνληαη εδψ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην λέν γξακκαηηζκφ θαη ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Οη δεμηφηεηεο browsing-skimming-scanning απνηεινχλ δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο δεμηφηεηεο αλαδήηεζεο πιεξνθνξηψλ ζην δηαδίθηπν θαη πξναπαηηνχληαη γηα ηε γξήγνξε θαη απνηειεζκαηηθή αλεχξεζε πιεξνθνξηψλ. Σν «δηάβαζκα ζηα πεηαρηά» ζεσξείηαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ λένπ γξακκαηηζκνχ θαη σο δεμηφηεηα απαηηείηαη, πιένλ, γηα ηελ αλάγλσζε φρη κφλν ησλ ειεθηξνληθψλ θεηκέλσλ αιιά θαη ησλ εληχπσλ (Heba, 1997). Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, πσο νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη, γηα άιιε κηα θνξά, σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη λέεο απαηηήζεηο γξακκαηηζκνχ θαη έρνπλ δψζεη έλα λέν πεξηερφκελν ζην γισζζηθφ κάζεκα. Οη λέεο ηερλνινγίεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα λέα ςπραγσγηθά θαη επηθνηλσληαθά κέζα, φπσο ε ηειεφξαζε, ε- ληάζζνληαη ζην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ καδί κε ηα έληππα θείκελα ζε κηα δηεπξπκέλε έλλνηα ηεο γιψζζαο πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φινπο ηνπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο ζην α- ληηθείκελν κειέηεο ηεο. Ομιλύα και ακρόαςη Καζψο ε νκηιία αλαθέξεηαη σο δεμηφηεηα πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζεί ζην γισζζηθφ κάζεκα, ε ρξήζε ηεο γιψζζαο ηίζεηαη ζηελ επηθνηλσληαθή ηεο δηάζηαζε θαη, επνκέλσο, γίλεηαη εκθαλήο ε επηξξνή απφ πεξηζζφηεξν επηθνηλσληαθέο πξνζεγγίζεηο. Δπίζεο, ε αλαθνξά ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν παξαπέκπεη, έκκεζα, θαη ζε έλαλ ελεξγφ ξφιν ηνπ καζεηή ν νπνίνο θαηαιακβάλεη ην πεδίν ηεο νκηιίαο κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε απηήο ηεο δεμηφηεηαο. Υαξαθηεξηζηηθφ απφζπαζκα είλαη ην παξαθάησ: «νη καζεηέο κηιάλε θαη αθνύλε κέζσ επίζεκσλ θαη αλεπίζεκσλ ζπδεηήζεσλ θαη πξνθνξηθώλ παξνπζηάζεσλ καδί κε πξνεηνηκαζκέλεο ή απζόξκεηεο ζπδεηήζεηο, ζπλαληήζεηο, debate θαη νκαδηθέο ζπδεηήζεηο.» (7 ν έηνο) Καζψο ινηπφλ νη καζεηέο ζπκκεηέρνπλ ζε δηάθνξεο ζπδεηήζεηο, παξνπζηάζεηο θαη debate, ν ξφινο ηνπο είλαη κάιινλ πξσηαγσληζηηθφο ζε ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο. ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, φπσο θαη ζην γξαπηφ, νη γισζζηθέο επηινγέο αιιά θαη ηα παξαγισζζηθά ζηνηρεία (π.ρ. έληαζε ηεο θσλήο) επεξεάδνληαη απφ ην ζθνπφ θαη ηελ πεξίζηαζε. Αλαθέξεηαη ραξαθηεξηζηηθά: 124

125 «ε νκηιία ζπκπεξηιακβάλεη ηελ αλάπηπμε θαη ηελ επίδεημε ηεο γλώζεο ζρεηηθά κε ηελ θαηάιιειε πξνθνξηθή γιώζζα γηα ζπγθεθξηκέλν θνηλό θαη πεξηζηάζεηο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο γιώζζαο ηνπ ζώκαηνο θαη ηεο θσλήο (voice)». «νη καζεηέο έρνπλ ηελ επθαηξία λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηα θείκελα θαη ηε γιώζζα γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ κε ιεθηηθέο ηερληθέο (π.ρ. εθθξάζεηο ηνπ πξνζώπνπ, ρεηξνλνκίεο, θίλεζε) θαη ηερληθέο ηνπ πξνθνξηθνύ ιόγνπ (π.ρ. ξπζκόο, έληαζε, πξνθνξά), ώζηε λα δώζνπλ έκθαζε ζην λόεκα θαη γηα λα αξέζνπλ ζε δηαθνξεηηθό θνηλό» (7 ν έηνο) Ζ αθξφαζε έρεη σο ζθνπφ πεξηζζφηεξν ηελ θξηηηθή αμηνιφγεζε φζσλ αθνχγνληαη, θαζψο αλαθέξεηαη: (νη καζεηέο πξέπεη λα) «αμηνινγνύλ θξηηηθά ηελ πξνθνξηθή γιώζζα ησλ άιισλ» ηελ θξηηηθή νπηηθή καο παξαπέκπεη θαη ην παξαθάησ απφζπαζκα, αιιά κε δηαθνξεηηθή έλλνηα: «θαηαλννύλ πσο ε γιώζζα κπνξεί λα πξνζαξκνζηεί ώζηε λα δείμεη ή λα παξαδερηεί ηελ ηζρύ (ηνπ άιινπ) θαη λα αλαδείμεη ηελ νηθεηόηεηα ή ηελ απόζηαζε ζηηο ζρέζεηο. Δπίζεο, θαηαλννύλ πσο θάπνηα ζπγθείκελα απαηηνύλ κεγαιύηεξε ηππηθόηεηα ζηε γιώζζα απ όηη άιια» (7 ν έηνο) Ζ ρξήζε ησλ ιέμεσλ «πξνζαξκνζηεί» θαη «αλαδείμεη» έρνπλ κηα ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηνπο θξηηηθνχο ιόγνπο, θαζψο ε πιαζηηθφηεηα ηεο γιψζζαο αλάινγα κε ην ζθνπφ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηκεηψπηζή ηεο σο έλα κέζν πνπ κπνξεί λα δηακνξθψζεη ζρέζεηο θαη λα αλαδείμεη ηελ ηζρχ θάπνηνπ. ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη ιίγν θαη κφλν σο ππνζηεξηθηηθά κέζα πξνθνξηθψλ παξνπζηάζεσλ. Αλαθέξεηαη, γηα παξάδεηγκα: «ρξεζηκνπνηνύλ κηα πνηθηιία πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηηο αηνκηθέο παξνπζηάζεηο κε ηηο νπνίεο πιεξνθνξνύλ ή πείζνπλ θάπνην θνηλό.» «ρξεζηκνπνηνύλ έλα εύξνο ζηξαηεγηθώλ γηα λα αθνύζνπλ θαη λα παξνπζηάζνπλ πξνθνξηθά θείκελα, όπσο ζεκεηώζεηο, ζπλδπαζκόο πξνθνξηθώλ θαη νπηηθώλ θεηκέλσλ ( )» (επίπεδν 6) Με ηελ αλαθνξά ζε πνιπηξνπηθά θείκελα, ελλννχληαη, πξνθαλψο, ηα πξνγξάκκαηα παξνπζίαζεο. Αληίζηνηρα, κε ηελ αλαθνξά ζε νπηηθά θείκελα, ελλννχληαη δηάθνξα βίληεν πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαηά ηηο παξνπζηάζεηο. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, εκθαλίδνληαη σο έλα ππνζηεξηθηηθφ εξγαιείν πνπ ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ζηνλ θνηλσληθφ ζθνπφ ησλ πξνθνξηθψλ θεηκέλσλ. Γη απηφ ην ιφγν, ζα ιέγακε πσο ζε απ- 125

126 ηέο ηηο πξαθηηθέο αληηκεησπίδνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ ζπκπιεξψλνπλ άιια κέζα, φπσο ηηο πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο Συμπερϊςματα για το Γλωςςικό μϊθημα πσο θάλεθε απφ ηελ αλάιπζε ησλ δηαθφξσλ θεηκέλσλ (Γεληθά Κείκελα, Δζηίαζε Μάζεζεο, ηαζεξέο θαη Γειψζεηο Μάζεζεο), ν δηδαθηηθφο άμνλαο δηαθξίλεηαη απφ δηαινγηθόηεηα θαζψο δηαπεξλάηαη απφ πνηθίινπο γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο. Οη θεηκελνθεληξηθνί ιόγνη είλαη νη ηζρπξφηεξνη, θαζψο θάλεθε λα δηαπεξλνχλ φια ηα θείκελα κε ην ξφιν ηνπ ζπγθεηκέλνπ θαη ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ ζηηο γισζζηθέο επηινγέο λα βξίζθνληαη πάληα ζην πξνζθήλην. Καζψο ε εθθίλεζε ηεο αλάιπζεο είλαη ην ζπγθείκελν θαη φρη νη γισζζηθέο δνκέο, πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηεο ζρνιήο ηεο Κεηκεληθήο Δπίγλσζεο (Jones, 2008). Αληίζηνηρα ηζρπξνί δηαθάλεθαλ θαη νη θξηηηθνί ιόγνη, ηδηαίηεξα ζηε δηάζηαζε ηεο αλάγλσζεο, θαζψο νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαδεηήζνπλ πνηα εηθφλα ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πξνζπαζεί λα δεκηνπξγήζεη ν ζπγγξαθέαο. Μάιηζηα, νη θξηηηθνί ιόγνη ζρεηίδνληαη θαη κε ηε ζρνιή ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν καζεηήο αλαδεηά ηελ νπηηθή ηνπ ζπγγξαθέα, αιιά θαη κε ηε ζρνιή ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ, φπνπ ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη σο κέζν δεκηνπξγίαο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Δπίζεο ηζρπξφο θαίλεηαη θαη ν ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, θαζψο ε κειέηε νπηηθψλ θεηκέλσλ θαη ε εμίζσζε ηεο αλάγλσζεο κε ηε ζέαζε θαη ηεο γξαθήο κε ηε ζχλζεζε καο παξαπέκπνπλ άκεζα ζε απηφ ην ιόγν. Ζ δηαινγηθόηεηα, ινηπφλ, είλαη εκθαλήο θαη νη ηξεηο απηνί ιόγνη δηαπεξλνχλ κε ηελ ίδηα ηζρχ φιν ην εχξνο ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα. ρεηηθά ηψξα κε ην ξπζκηζηηθφ άμνλα, ηα ζηνηρεία πνπ ηνλ αθνξνχλ πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηα γεληθφηεξα θείκελα. Μέζα απφ απηά αλαδείρζεθαλ σο θπξίαξρεο νη θνλζηξνπθηηβηζηηθέο θαη θνηλσληνπνιηηηζκηθέο απφςεηο γηα ηε κάζεζε θαζψο θαη ε νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο σο νη βάζεηο ηεο δηδαζθαιίαο. Μάιηζηα, ν καζεηήο αλαδεηθλχεηαη σο έλα ηδηαίηεξα ελεξγφ ππνθείκελν πνπ ζπκκεηέρεη ζε πξνθνξηθέο παξνπζηάζεηο θαη δηάθνξεο ζπδεηήζεηο. Ο ξφινο ησλ θνηλσληθψλ πξσηαγσληζηψλ θαη, επνκέλσο, ν ξπζκηζηηθφο άμνλαο, ζα αλαδεηρζνχλ δηεμνδηθφηεξα ζηηο πξαγκαηψζεηο ηεο δηδαζθαιίαο πνπ ζα παξαηεζνχλ ζην θεθάιαην 6 ηεο παξνχζαο ε- λφηεηαο. ζνλ αθνξά ηηο λέεο ηερλνινγίεο, παξαηεξήζεθε πσο εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ έρνπλ θέξεη κηα λέα θεηκεληθή 126

127 θαη επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα. Καζψο εληάζζνληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα ηα ειεθηξνληθά θείκελα θαη κειεηψληαη νη ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο (πνιπηξνπηθφηεηα θαη άιια), νπζηαζηηθά αιιάδεη ν δηδαθηηθφο άμνλαο. Μάιηζηα, νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη θαη σο ιεηηνπξγηθφ κέξνο ησλ πξνθνξηθψλ παξνπζηάζεσλ. Δίλαη εκθαλέο, ινηπφλ, πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο. Απφ ηελ άιιε, έρεη εκθαληζηεί απνζπαζκαηηθά θαη ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ σο δηεπθνιπληηθψλ κέζσλ, θπξίσο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αληίιεςε ηεο γξαθήο θαη ηεο ζχλζεζεο σο κηα δηαδηθαζία. Οη λέεο ηερλνινγίεο κε ηα ινγηζκηθά επεμεξγαζίαο θεηκέλσλ δηεπθνιχλνπλ ηε δεκηνπξγία πξνζρεδίσλ θαη ηηο ζπλερείο αλαζεσξήζεηο. Ζ νπηηθή απηή απνηειεί πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο, ζηε ιεηηνπξγηθή ηνπ έθθαλζε, θαζψο εληζρχνληαη νη ηζρχνπζεο πξαθηηθέο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. κσο, θαίλεηαη πσο ν ιόγνο απηφο έρεη θζίλνπζα ζέζε ζε ζρέζε κε ην ιόγν ηεο αιιαγήο. ηε ζπλέρεηα δίλεηαη έλαο ζπγθεληξσηηθφο πίλαθαο κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο σο ηψξα αλάιπζεο. Γεληθά Κείκελα- Δζηίαζε Μάζεζεο- ηαζεξέο θαη Γειώζεηο Μάζεζεο Γιψζζα - ηα πιαίζηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ηνπνζεηεκέλα ζην θνηλσληθφ ηνπο ζπγθείκελν. - Έλαο απφ ηνπο πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο, έκθαζε θαη ζε άιινπο (εηθφλα) -Χο κέζν θαηαζθεπήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο - Ζ γξαθή σο δηαδηθαζία Θεσξία Μάζεζεο Κνλζηξνπθηηβηζκφο/ θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο Γισζζνδηδαθηηθή Πξνζέγγηζε Κεηκελνθεληξηθνί ιφγνη (Κεηκεληθή Δπίγλσζε) Κξηηηθνί ιφγνη (Κξηηηθή Αλάλγσζε + Κξηηηθφο Γξακκαηηζκφο) Λφγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ (ζε κηθξφ βαζκφ) επηθνηλσληαθφο ιφγνο 127

128 ΣΠΔ Πίνακασ 7. Συμπεράςματα ανάλυςησ διδακτικοφ άξονα - (θπξίσο) Χο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ, θνξείο αιιαγήο ηεο θεηκεληθήο θαη επηθνηλσληαθήο πξαγκαηηθφηεηαο - Χο δηεπθνιπληηθά κέζα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο γξαθήο 4. Γλωςςικέσ ικανότητεσ ςε άλλα πεδία: Επικοινωνία Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ηεο Βηθηψξηα είλαη ε χπαξμε δηαζεκαηηθψλ πεδίσλ ηα νπνία πξέπεη λα αλαπηχζζνληαη ζε φια ηα καζήκαηα. Έλα απφ απηά είλαη θαη ην πεδίν ηεο Δπηθνηλσλίαο ην νπνίν ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο θαη γη απηφ ην ιφγν ζα κειεηεζεί μερσξηζηά εδψ. Σν πεδίν απηφ, φπσο φια ηα πεδία, έρεη ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν γηα θάζε ζρνιηθφ επίπεδν θαη ζπλνδεχεηαη απφ ηα δηθά ηνπ θείκελα Δζηίαζεο Μάζεζεο θαη ηαζεξψλ. Γελ εμεηδηθεχεηαη φκσο θαηά δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαζψο απνηειείηαη απφ δηαζεκαηηθνχο ζηφρνπο νη νπνίνη πξέπεη λα επηηεπρζνχλ κέζα ζηα δηάθνξα άιια πεδία. Βαζηθή παξαδνρή ηνπ πεδίνπ ηεο Δπηθνηλσλίαο είλαη πσο φια ηα καζήκαηα είλαη γισζζηθά θαη απαηηνχλ ηελ αλάπηπμε ζπγθεθξηκέλνπ γξακκαηηζκνχ. Αλαθέξεηαη, ζηνλ νξηζκφ ηνπ πεδίνπ: «ην πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο βνεζά ηνπο καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ όηη ε γιώζζα θαη ν ιόγνο δηαθέξνπλ ζηα δηαθνξεηηθά καζήκαηα θαη πσο ππάξρεη ε αλάγθε λα κάζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν γξακκαηηζκό πνπ πεξηιακβάλεηαη ζην θαζέλα» ην γισζζάξη πνπ ζπλνδεχεη ην πεδίν, αλαθέξεηαη ν νξηζκφο ηεο ιέμεο γξακκαηηζκνί (literacies) σο εμήο: «ν όξνο γξακκαηηζκνί πεξηγξάθεη ηα δηαθνξεηηθά γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε αληηθεηκέλνπ όπσο είλαη ε εμεηδηθεπκέλε γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ώ- ζηε λα πεξηγξάθεη θαη λα αλαιύεη βαζηθέο έλλνηεο θαη νη δνκηθέο κνξθέο θαη ζπκβάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ώζηε λα θέξνπλ λόεκα. Μέζα από ηελ θαηαλόεζε ησλ γξακκαηηζκώλ ησλ ζπγθεηκέλσλ (literacies of the contexts) ζηα ν- πνία δνπιεύνπλ, νη καζεηέο καζαίλνπλ πώο λα θάλνπλ επηινγέο γύξσ από ηελ θαηάιιειε γιώζζα θαη λα παξνπζηάδνπλ ηδέεο θαη πιεξνθνξίεο επηηπρώο γηα δηαθνξεηηθά θνηλά θαη ζθνπνύο.» 128

129 Καζψο ινηπφλ φια ηα καζήκαηα αλαγλσξίδνληαη σο γισζζηθά, ν θάζε εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα δηδάμεη ξεηά ηα ζηνηρεία ηνπ απαηηνχκελνπ γξακκαηηζκνχ γηα θάζε αληηθείκελν. Γη απηφ ην ιφγν ρξεζηκνπνηείηαη θαη ν φξνο «γξακκαηηζκόο αληηθεηκέλσλ» (curriculum literacies) ζηηο Πξνζεγγίζεηο Μάζεζεο ηεο Δπηθνηλσλίαο. Απηφο ν φξνο, ρξεζηκνπνηείηαη ψζηε λα αλαδείμεη ηηο απαηηήζεηο γξακκαηηζκνχ ζε θάζε αληηθείκελν. Οη εθπαηδεπηηθνί θάζε αληηθεηκέλνπ ζα πξέπεη λα αλαδείμνπλ ηηο γισζζηθέο θαη δνκηθέο ζπκβάζεηο πνπ είλαη ζπγθεθξηκέλεο γηα θάζε πεδίν θαη ζρνιηθφ ζπγθείκελν. Απηέο νη γισζζηθέο ζπκβάζεηο, πεξηέρνπλ: «νξνινγία θαη ζπγθεθξηκέλν ιεμηιόγην, ζπκβνιηθνύο θώδηθεο, ηε ζρέζε κεηαμύ θαζεκεξηλήο γιώζζαο θαη ζπγθεθξηκέλεο κε ην αληηθείκελν γιώζζαο, ηε γιώζζα ησλ δηαδηθαζηώλ ζε έλα αληηθείκελν ή δξαζηεξηόηεηα κάζεζεο, θαη γισζζηθέο δνκέο θαη κνξθέο πξνθνξηθήο, γξαπηήο θαη πνιπηξνπηθήο γιώζζαο.» Ζ αληηκεηψπηζε φισλ ησλ καζεκάησλ σο γισζζηθψλ κε ζπγθεθξηκέλεο απαηηήζεηο γξακκαηηζκνχ καο παξαπέκπεη άκεζα ζηηο πεπνηζήζεηο ηνπ Halliday (βι. ελφηεηα ΗΗ, θεθ. 3) αιιά θαη ζηελ θεηκελνθεληξηθή ζρνιή ηνπ Martin. χκθσλα κε ηηο παξαηεξήζεηο ηνπο, ε έιιεηςε ηεο ζσζηήο γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο ζηα δηάθνξα ζρνιηθά αληηθείκελα ζεσξήζεθε αηηία απνηπρίαο ζε απηά ηα αληηθείκελα. Γη απηφ ην ιφγν ε- ξεπλήζεθαλ ηα θεηκεληθά είδε πνπ απαηηνχληαη ζε θάζε κάζεκα θαη εληάρζεθαλ ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Οπζηαζηηθά εδψ έρνπκε κηα πξαγκάησζε απηήο ηεο αληίιεςεο, δειαδή ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ ιόγνπ. Μάιηζηα, αλαθέξνληαη θαη ζπγθεθξηκέλα θεηκεληθά είδε φπσο νη εηδηθέο αλαθνξέο ζηε Φπζηθή ή νη αλαθνξέο έξεπλαο πεδίνπ (fieldwork reports) ζηε Γεσγξαθία. ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο Βηθηψξηα επηιέγεηαη ε αλάπηπμε ησλ δηαθνξεηηθψλ γξακκαηηζκψλ φρη ηφζν ζην ίδην ην γισζζηθφ κάζεκα αιιά ζε έλα δηαζεκαηηθφ επίπεδν, απηφ ηεο επηθνηλσλίαο, ψζηε νη δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ λα αλαπηχζζνληαη ζε θάζε δηδαθηηθφ αληηθείκελν. Σν πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο νξγαλψλεηαη ζε δχν δηαζηάζεηο: - Αθξόαζε, ζέαζε θαη απάληεζε: ε απνηειεζκαηηθή επηθνηλσλία απαηηεί ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ηεο αθξφαζεο, ζέαζεο θαη απάληεζεο ζε κνξθέο ε- πηθνηλσλίαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πεξηερφκελν θαη ην ζπγθείκελν θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε νηθεηφηεηαο κε κνξθέο, γιψζζεο θαη ζπκβάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε δηαθνξεηηθά ζπγθείκελα κέζα ζην curriculum. - Παξνπζίαζε: νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο ψζηε λα θαηαλνήζνπλ ην ζπγθείκελν, ην ζθνπφ θαη ην θνηλφ. Δπηιέγνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θαηάιιειε δνκή θαη νξγάλσζε ψζηε λα κεηαθέξνπλ 129

130 ζεκαζία. Αλαζηνράδνληαη πάλσ ζην χθνο θαη ην πεξηερφκελν ησλ παξνπζηάζεσλ πνπ θάλνπλ. πσο θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα, ππάξρεη ε Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο θαη νη ηαζεξέο γηα θάζε ζρνιηθφ ζηάδην. Μέζα απφ ηα θείκελά ηνπο αλαδεηθλχνληαη θαη άιινη γισζζνδηδαθηηθνί ιόγνη, πέξα ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ πνπ είδακε παξαπάλσ, θαη ζα παξνπζηαζηνχλ ζηε ζπλέρεηα. Ζ κειέηε ηεο Δζηίαζεο ηεο Μάζεζεο θαη ησλ ηαζεξψλ (δηάζηαζε Αθξφαζε, ζέαζε θαη απάληεζε θαη δηάζηαζε Παξνπζίαζεο) ζα γίλεη κε εληαίν ηξφπν θαη φρη μερσξηζηή αλαθνξά. ην πεδίν ηεο Δπηθνηλσλίαο θαίλεηαη πσο έρνπλ ηδηαίηεξν ξφιν νη θξηηηθνί ιόγνη, φπσο άιισζηε θαη ζην ίδην ην γισζζηθφ κάζεκα. Καζψο αθνινπζείηαη ζπλνιηθφηεξα ην κνληέιν ησλ Σεζζάξσλ Πεγψλ ησλ Freebody θαη Luke (βι. θαη θεθ ) θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ ησλ αληηθεηκέλσλ, ε θξηηηθή πξνζέγγηζε δειψλεηαη ξεηά. Δηδηθφηεξα ζηε δηάζηαζε ηεο αθξφαζεο, ζέαζεο θαη απάληεζεο, ε ε- πηξξνή απφ ην ξεχκα ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο είλαη ηδηαίηεξα έληνλε. Οξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα δίλνληαη ζηε ζπλέρεηα: (νη καζεηέο) «Δξεπλνύλ ην ξεηό θαη ην ππόξξεην λόεκα, ην πώο ν ζπγγξαθέαο έρεη δνκήζεη θαη παξνπζηάζεη ηηο ηδέεο θαη αλ έρεη ρξεζηκνπνηήζεη εηδηθό ιεμηιόγην ή ζύκβνια ώζηε λα δηαδώζεη ην κήλπκά ηνπ.» (επίπεδν 5:εζηίαζε κάζεζεο) «αλαινγίδνληαη θαη αμηνινγνύλ ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ελόο εύξνπο media πνπ δηαδίδνπλ ην ίδην κήλπκα, ζθεπηόκελνη ηελ αθξίβεηα, ηελ πεξηεθηηθόηεηα θαη ηηο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ώζηε λα δηακνξθώζνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπ θνηλνύ» (επίπεδν 5:εζηίαζε κάζεζεο) Οη καζεηέο, φπσο θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαηά ηελ αθξφαζε θαη ζέαζε θεηκέλσλ αθνινπζνχλ κηα πνξεία ζχγθξηζεο έηζη ψζηε λα αλαδείμνπλ θαηά πφζν νη πιεξνθνξίεο πνπ κεηαδίδνληαη είλαη αθξηβείο θαη αλ ππάξρνπλ ππφξξεηα λνήκαηα. Δπίζεο, νη καζεηέο ζα πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ πψο νη γισζζηθέο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν νκηιεηήο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ θνηλνχ. Έηζη, ιέμεηο φπσο «ππφξξεην λφεκα», «δηακνξθψζνπλ», «ίδην κήλπκα» έρνπλ κηα ηδηαίηεξε ηνπνζεηεκέλε ζεκαζία ζηελ θνηλσληθή γιψζζα ηνπ θξηηηθνχ ιόγνπ θαη, κάιηζηα, ζηε ζρνιή ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο. ηα πιαίζηα ηεο θξηηηθήο πξνζέγγηζεο, ελδηαθέξνλ εκθαλίδνπλ άιια δχν α- πνζπάζκαηα: 130

131 «ζε δνκεκέλεο δξαζηεξηόηεηεο, νη καζεηέο δηεξεπλνύλ ηε ζρέζε κεηαμύ γιώζζαο θαη ηζρύνο, γηα παξάδεηγκα, εξκελεύνληαο θαη αλαιύνληαο ζεκαληηθέο νκηιίεο.» (ζηάδην 6) «νη καζεηέο απαληνύλ ζε έλα εύξνο πξνθνξηθώλ, γξαπηώλ θαη νπηηθώλ θεηκέλσλ, ζθεπηόκελνη ζρεηηθά κε ην πώο νη πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο λόξκεο θαη ηδενινγίεο επεξεάδνπλ ηελ παξαγσγή απηνύ ηνπ πιηθνύ, όπσο γηα παξάδεηγκα, δηάθνξεο έξεπλεο θαη θείκελα εηδεζενγξαθίαο.» Ζ θξηηηθή αλάγλσζε μεθεχγεη απφ ηελ απιή αλάγλσζε γηα ηελ αλαγλψξηζε ππφξξεησλ λνεκάησλ ή πξνζέζεσλ ηνπ ζπγγξαθέα. Ο ζπζρεηηζκφο ηεο γιψζζαο κε ηελ ηζρύ θαη ηηο πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο ηδενινγίεο, παξαπέκπεη ζηελ θξηηηθή αλάιπζε ιφγνπ θαη ζηηο απφςεηο ηνπ Halliday γηα ηε γιψζζα σο θνξέα ηδενινγίαο. Δπνκέλσο, θαίλεηαη πψο ππάξρεη θάπνηα επηξξνή θαη απφ ηε ζρνιή ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ. Οη ΣΠΔ ζην πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο δελ έρνπλ θαη ηφζν ηζρπξή εκθάληζε. Αλ θαη ζα πεξίκελε θαλείο ηελ αλαθνξά ζηηο λέεο ηερλνινγίεο, δεδνκέλνπ φηη απνηεινχλ βαζηθφ κέζν επηθνηλσλίαο θαη δεκνζίεπζεο ζήκεξα, αληηζέησο, ν ζπζρεηηζκφο κε απηέο είλαη πνιχ κηθξφο. Κπξίσο αλαθέξνληαη θείκελα θηηαγκέλα κέζσ ησλ ΣΠΔ σο θείκελα ηα νπνία βιέπνπλ ή δηαβάδνπλ νη καζεηέο θαη πξέπεη λα απαληήζνπλ ζε απηά. Ζ εκθάληζε ησλ ΣΠΔ σο κέζσλ πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ γίλεηαη, γηα παξάδεηγκα, ζην παξαθάησ απφζπαζκα: (ζηάδην 5) «νη καζεηέο αληαπνθξίλνληαη ζε κηα κεγάιε πνηθηιία πξνθνξηθώλ, γξαπηώλ θαη νπηηθώλ κέζσλ, γηα παξάδεηγκα, ηαηλία, ξαδηόθσλν, ην δηαδίθηπν, πίλαθεο αλαθνηλώζεσλ, πνιπκέζα, θαη ζύληνκα κελύκαηα θεηκέλνπ.» Δπηπιένλ, νη λέεο ηερλνινγίεο εκθαλίδνληαη θαη ζηε δηάζηαζε ησλ παξνπζηάζεσλ θπξίσο σο πνιπηξνπηθά θείκελα πνπ παξάγνληαη κε ζθνπφ ηηο παξνπζηάζεηο. Αλαθέξεηαη, γηα παξάδεηγκα: «ρξεηάδεηαη λα αλαπηύμνπλ ηε γλώζε, ηηο δεμηόηεηεο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ώζηε λα παξνπζηάδνπλ πιεξνθνξίεο, ηδέεο θαη απόςεηο κε απνηειεζκαηηθό ηξόπν ζε έλα εύξνο κνξθώλ, όπσο πξνθνξηθώλ, γξαπηώλ, γξαθηθώλ, πνιπκεζηθώλ α- λάινγα κε ην ζπγθείκελν, ην ζθνπό θαη ην θνηλό». Έηζη, νη ΣΠΔ εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξν σο έλα κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ ην νπνίν παξάγεη λέα θείκελα πνπ είηε ζα πξέπεη λα κειεηήζνπλ είηε λα παξαγάγνπλ ρσξίο θακία αλαθνξά ζηηο επηθνηλσληαθέο δηαζηάζεηο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Δπίζεο, ζην πεδίν ηεο Δπηθνηλσλίαο εκθαλίδεηαη θαη θάπνηα έκθαζε ζηε ζρέζε ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ, φπσο ζην παξαθάησ απφζπαζκα: 131

132 (ζηάδην 6) «νη καζεηέο δείρλνπλ ηελ θαηαλόεζή ηνπο σο πξνο ηε ζρέζε κεηαμύ κνξθήο, πεξηερνκέλνπ θαη ηξόπνπ θαη επηιέγνπλ ηηο απαξαίηεηεο πεγέο θαη ηερλνινγίεο ώζηε λα επηθνηλσλήζνπλ απνηειεζκαηηθά.» Τπάξρεη θαη εδψ κηα επηξξνή απφ ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Οη καζεηέο πξέπεη λα ζηξέςνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζην πψο ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο ε κνξθή (form) θαη ν ηξφπνο (mode), σο δχν ζεκεησηηθνί πφξνη, γηα λα παξάγνπλ λφεκα. ην παξαπάλσ απφζπαζκα, γίλεηαη αλαθνξά ζηελ επηθνηλσλία κέζσ ησλ ηερλνινγηψλ. κσο απηή ε εκθάληζε είλαη ηφζν απνζπαζκαηηθή πνπ δελ κπνξεί λα ιεθζεί ηδηαίηεξα ππφςε. Έγηλε θαλεξφ ινηπφλ απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, πσο ε επηξξνή απφ ηνλ θεηκελνθεληξηθφ ιόγν είλαη πην βαζεηά θαη δηαπεξλά φια ηα καζήκαηα. Αληίζηνηρε επηξξνή θαίλεηαη πσο έρεη θαη ν θξηηηθφο ιόγνο, θαζψο πάληα νη καζεηέο θαινχληαη λα αληηκεησπίδνπλ θξηηηθά ηα θείκελα πνπ ζπλαληνχλ ζε φια ηα καζήκαηα. Ο ιόγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ εκθαλίδεηαη ζρεηηθά αζζελήο ζην πεδίν ηεο Δπηθνηλσλίαο ζε αληίζεζε κε ηνπο άιινπο δχν ιόγνπο. κσο ε δηαινγηθόηεηα δελ παχεη λα είλαη θαη πάιη ε θπξίαξρε δχλακε. Γίλεηαη ζηε ζπλέρεηα έλαο πίλαθαο, πνπ νπζηαζηηθά ζπκπιεξψλεη ηνλ πξψην πίλαθα πνπ παξνπζηάζηεθε κε ηα δεδνκέλα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ πεδίνπ ηεο Δπηθνηλσλίαο. Γεληθά Κείκελα- Δζηίαζε Μάζεζεο- Πεδίν ηεο Δπηθνηλσλίαο ηαζεξέο θαη Γειώζεηο Μάζεζεο Γλϊςςα - ηα πιαίζηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ηνπνζεηεκέλα ζην θνηλσληθφ ηνπο ζπγθείκελν - Έλαο απφ ηνπο πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο, έκθαζε θαη ζε άιινπο (εηθφλα) -Χο κέζν θαηαζθεπήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο -ια ηα καζήκαηα σο γισζζηθά -ηα πιαίζηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ -Μέζν θαηαζθεπήο πξαγκαηηθφηεηαο -Έλαο απφ ηνπο πνηθίινπο ζεκεησηηθνχο πφξνπο - Χο δηαδηθαζία Θεωρία Μάθηςησ Κνλζηξνπθηηβηζκφο/ θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο

133 Γλωςςοδιδακτική Προςζγγιςη Κεηκελνθεληξηθφο ιφγνο Κξηηηθφο ιφγνο Λφγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ επηθνηλσληαθφο ιφγνο(ζε κηθξφ βαζκφ) Κεηκελνθεληξηθφο ιφγνο Κξηηηθφο ιφγνο Λφγνο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ (ζε κηθξφ βαζκφ) ΤΠΕ - (θπξίσο) Χο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ, θνξείο αιιαγήο ηεο θεηκεληθήο θαη επηθνηλσληαθήο πξαγκαηηθφηεηαο - Χο δηεπθνιπληηθά κέζα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο γξαθήο - Χο κέζν πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ (κηθξή εκθάληζε) Πίνακασ 8 Συμπεράςματα ανάλυςησ διδακτικοφ άξονα ςε ςυνδυαςμό με το πεδίο τησ Επικοινωνίασ 5. Διαθεματική ςύνδεςη γλωςςικού μαθήματοσ και πεδίου ΤΠΕ 5.1. Γενικά Στοιχεία ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Βηθηψξηα νη ΣΠΔ απνηεινχλ έλα δηαζεκαηηθφ πεδίν θαη έηζη νη δεμηφηεηεο πνπ ηηο αθνξνχλ πξέπεη λα αλαπηχζζνληαη κε ιεηηνπξγηθφ ηξφπν ζε φια ηα δηδαθηηθά αληηθείκελα. κσο ην θάζε ζρνιείν έρεη ηελ επρέξεηα λα πξαγκαηψζεη φπσο ζέιεη απηφ ην πεδίν, θάηη πνπ εμαξηάηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο φπσο είλαη νη δηαζέζηκνη ηερλνινγηθνί πφξνη, αλ φινη νη εθπαηδεπηηθνί είλαη δηαηεζεηκέλνη λα αλαιάβνπλ απηφ ην πεδίν θαη πφζν ζπρλά ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο ηηο ΣΠΔ. Απηφ ζεκαίλεη βέβαηα πσο ε πξαγκάησζε ηνπ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ κπνξεί λα είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθή απφ ζρνιείν ζε ζρνιείν θαη γη απηφ δελ κπνξνχκε λα έρνπκε ζηελ παξνχζα εξγαζία κηα νινθιεξσκέλε εηθφλα γηα ην πψο ρξεζηκνπνηνχληαη ζην γισζζηθφ κάζεκα. Απνηειεί φκσο βαζηθή παξαδνρή πσο, σο δηαζεκαηηθφ πεδίν, νη ΣΠΔ ζα πξέπεη λα ζπλαληψληαη εμίζνπ ζε φια ηα δηδαθηηθά αληηθείκελα θαη ηδηαίηεξα κάιηζηα ζηε γιψζζα. ηηο πξνζεγγίζεηο κάζεζεο πνπ δίλνληαη γηα ην πεδίν ησλ ΣΠΔ ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ VELS, αλαθέξνληαη ηξεηο ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο κπνξνχλ λα εληαρζνχλ νη ΣΠΔ ζην ζρνιηθφ πξφγξακκα. 133

134 Απνθιεηζηηθή κάζεζε (dedicated learning): ην ζρνιείν κπνξεί λα επηιέμεη ηε δεκηνπξγία ηάμεσλ κε απνθιεηζηηθφ αληηθείκελν ηηο ΣΠΔ θαη, ζηε ζπλέρεηα, ε γλψζε θαη νη δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ απνθηεζεί ζε απηέο λα εθαξκφδνληαη ζε φιεο ηηο άιιεο πεξηνρέο κάζεζεο. Γηα λα επηηχρεη απηή ε πξνζέγγηζε πξέπεη ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ νη καζεηέο λα ρεηξίδνληαη θαη λα επεμεξγάδνληαη δεδνκέλα πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηα άιια αληηθείκελα. Απηφ εγγπάηαη φηη νη καζεηέο απνθηνχλ ηε γλψζε θαη ηηο δεμηφηεηεο ησλ ΣΠΔ αιιά ηαπηφρξνλα ηηο εθαξκφδνπλ κε έλαλ ηξφπν πνπ έρεη λφεκα. Γηαλεκεκέλε κάζεζε (distributed learning): Οη καζεηέο απνθηνχλ θαη ηαπηφρξνλα εθαξκφδνπλ ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο ησλ ΣΠΔ ζε φια ηα αληηθείκελα κάζεζεο ρσξίο λα ππάξρνπλ απνθιεηζηηθέο ηάμεηο γηα απηέο. Απηή ε πξνζέγγηζε απαηηεί ηελ αλάκεημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο απηνί είλαη ππεχζπλνη γηα ην πξφγξακκα κάζεζεο ψζηε λα εζηηάδνπλ ηαπηφρξνλα θαη ζηελ απφθηεζε αιιά θαη ζηελ εθαξκνγή ησλ δεμηνηήησλ ησλ ΣΠΔ. πλήζεο πξαθηηθή ζε απηφ ην κνληέιν είλαη ε χπαξμε κέζα ζηελ ηάμε ελφο εμεηδηθεπκέλνπ ζηηο ΣΠΔ εθπαηδεπηηθνχ πνπ ζα δνπιεχεη ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηνπ αληηθεηκέλνπ σο θαζνδεγεηήο. Απηφ ην κνληέιν είλαη ηδηαίηεξα ζπλεζηζκέλν ζηα ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. πλδπαζκέλε κάζεζε (Combined learning). ε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε, π- πάξρεη θάπνηα δηδαζθαιία ησλ ΣΠΔ ζε μερσξηζηέο ηάμεηο θαη ηα ππφινηπα ζεκεία θαιχπηνληαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ άιισλ αληηθεηκέλσλ. Απηή ε πξνζέγγηζε ζπλήζσο αθνινπζείηαη ζηα ηειεπηαία έηε (9 ν θαη 10 ν ), θαζψο ε πνιππινθφηεηα ησλ απαηηνχκελσλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζηηο ΣΠΔ απαηηεί απηά ηα εμεηδηθεπκέλα καζήκαηα. Απφ ηηο πξνζεγγίζεηο πνπ παξαηέζεθαλ, παξαηεξείηαη πσο νπζηαζηηθά ππάξρεη πάληα σο πξνυπφζεζε ε ζχλδεζε κε ηα άιια αληηθείκελα. Αθφκα θαη φηαλ επηιέγεηαη ην κνληέιν ηεο απνθιεηζηηθήο κάζεζεο, ζα πξέπεη απαξαηηήησο φζα καζαίλνληαη λα είλαη ζρεηηθά κε ηα άιια αληηθείκελα έηζη ψζηε λα εθπιεξψλεηαη ην γλσζηφ «καζαίλσ θάλνληαο» (learning by doing). Δπνκέλσο, νπζηαζηηθά θαίλεηαη πσο απνξξίπηεηαη ν ηερληθφο ιόγνο θαζψο ε ιεηηνπξγηθή ρξήζε είλαη ν αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο εηζαγσγήο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. 134

135 κσο φπνην κνληέιν εηζαγσγήο θαη αλ επηιέμεη θάζε ζρνιείν, ν πξσηαξρηθφο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη ΣΠΔ εληάζζνληαη ζε φια ηα δηδαθηηθά αληηθείκελα, είλαη ε αιιαγή ηεο κάζεζεο. Οξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα δίλνληαη ζηε ζπλέρεηα: «νη ΤΠΔ σο έλα δηαζεκαηηθό πεδίν επηθεληξώλνληαη ζην λα παξέρνπλ ζηνπο καζεηέο ηα εξγαιεία ώζηε λα κεηαιιάμνπλ ηε κάζεζε αιιά θαη λα εκπινπηίζνπλ ην πεξηβάιινλ ηεο κάζεζεο» «Ζ γλώζε, νη δεμηόηεηεο θαη νη ζπκπεξηθνξέο πνπ αλαθέξνληαη ζε απηό ην πεδίν (ησλ ΤΠΔ) επηηξέπνπλ ζηνπο καζεηέο λα αλαπηύζζνπλ λέεο δεμηόηεηεο ζθέςεο θαη κάζεζεο πνπ παξάγνπλ δεκηνπξγηθή θαη θαηλνηόκα επίγλσζε» Φαίλεηαη, ινηπφλ, απφ κηα πξψηε πξνζέγγηζε, φηη νη ΣΠΔ αληηκεησπίδνληαη σο έλα κέζν πνπ αλαπηχζζεη ηε ζθέςε ησλ καζεηψλ θαη ηνλ ίδην ηνλ ηξφπν πνπ καζαίλνπλ, θαη γη απηφ αλαθέξεηαη σο εξγαιείν πνπ κεηαιιάζζεη ηε κάζεζε. εκεηψλεηαη εδψ πσο νη ΣΠΔ δελ ρξεζηκνπνηνχληαη απιψο γηα βειηίσζε ηεο κάζεζεο, φπσο είδακε ζην ιόγν ηεο ελίζρπζεο, αιιά γηα αιιαγή ηεο ίδηαο ηεο κάζεζεο, θάηη πνπ δίλεη κηα ηδηαηηεξφηεηα ζε απηφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Γηα λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηη ελλνείηαη κε ηε θξάζε «αιιαγή ηεο κάζεζεο» ζα πξέπεη πξψηα λα κειεηήζνπκε ηηο δηαζηάζεηο ησλ ΣΠΔ, έηζη φπσο δίλνληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ. Πεγαίλνληαο ινηπφλ πην ζπγθεθξηκέλα ζην πεδίν ησλ ΣΠΔ, θαίλεηαη πσο νη λέεο ηερλνινγίεο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη γηα άιινπο ζθνπνχο πέξα απφ ηελ αιιαγή ηεο κάζεζεο. Μπνξεί λα ζρεηίδνληαη είηε κε ην (γισζζηθφ) γξακκαηηζκφ είηε κε άιινπ είδνπο δεμηφηεηεο, πνπ θαη πάιη εκπίπηνπλ ζην πεδίν ηνπ λένπ γξακκαηηζκνχ. Σν πεδίν ησλ ΣΠΔ, φπσο παξνπζηάδεηαη ζηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο θαη ζηηο ηαζεξέο νξγαλψλεηαη ζε ηξεηο δηαζηάζεηο: ΣΠΔ γηα νπηηθνπνίεζε ζθέςεο: Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηα εξγαιεία ησλ ΣΠΔ γηα λα ηνπο βνεζήζνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζθέςεο θαη γηα λα αλαζηνραζηνχλ ζρεηηθά κε ηηο ζηξαηεγηθέο ηεο ζθέςεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. Σα εξγαιεία ησλ ΣΠΔ πνπ βνεζνχλ ηελ νπηηθή ζθέςε (visual thinking) είλαη απηά πνπ επηηξέπνπλ ηνλ εχθνιν θαη γξήγνξν πξνζρεδηαζκφ ηδεψλ θαη πιεξνθνξηψλ, ην θηιηξάξηζκά ηνπο θαη ηελ επαλαηνπνζέηεζή ηνπο κε ζθνπφ ηε βειηίσζε θαη ζπζηεκαηηθή αμηνιφγεζε απφ ηνπο καζεηέο. Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ γισζζηθέο θαη κε γισζζηθέο αλαπαξαζηάζεηο, φπσο νξγαλσηέο κε γξαθήκαηα (graphic organizers), πξνζνκνηψζεηο θαη άιια κέζα ψζηε λα νξγαλψζνπλ ηε δηαδηθαζία ζθέςεο θαη ηειηθά λα θαηαζθεπάζνπλ ηε γλψζε. 135

136 ΣΠΔ γηα δεκηνπξγία: νη καζεηέο καζαίλνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ εξγαιεία ησλ ΣΠΔ γηα λα δεκηνπξγνχλ ιχζεηο ζε πξνβιήκαηα θαη γηα λα δεκηνπξγνχλ πιεξνθνξηαθά πξντφληα. Δθαξκφδνπλ θνηλά απνδεθηέο ζπκβάζεηο ψζηε λα βειηηψζνπλ ηελ εκθάληζε θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ πιεξνθνξηαθψλ πξντφλησλ θαη ιχζεσλ. Δμεηάδνπλ εζηθέο θαη λνκηθέο επεθηάζεηο ηεο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ ζε έλα εχξνο πεξηβαιιφλησλ, φπσο ην ζρνιείν θαη ν ρψξνο εξγαζίαο. ΣΠΔ γηα επηθνηλσλία: νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ΣΠΔ γηα λα επηθνηλσλήζνπλ κε άιινπο, γλσζηνχο ή αγλψζηνπο, κε ζθνπφ λα αλαδεηήζνπλ θαη λα ζπδεηήζνπλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο, λα πάξνπλ ηελ άπνςε ελφο εηδηθνχ, λα κνηξαζηνχλ ηε γλψζε θαη λα εθθξάζνπλ ηηο ηδέεο ηνπο. Οη καζεηέο εληνπίδνπλ πιεξνθνξίεο ζε έλα εχξνο δηαδηθηπαθψλ θαη πνιπκεζηθψλ πεγψλ ψζηε λα ππνζηεξίμνπλ ηε κάζεζή ηνπο. Οη ΣΠΔ ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο κάζεζεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ θαζψο επηηξέπνπλ ζηα κέιε ηνπο λα ζπλεξγάδνληαη, λα ξσηνχλ θαη λα δηεπηδξνχλ. Φαίλεηαη ήδε απφ ηε κηθξή πεξηγξαθή ησλ ηξηψλ δηαζηάζεσλ φηη ην εχξνο κέζα ζην νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαη νη λέεο ηερλνινγίεο είλαη αξθεηά κεγάιν. Αλαγλσξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ε επηθνηλσληαθή ηνπο θχζε φπσο θαη νη δεκηνπξγηθέο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρνπλ. Αο δνχκε φκσο πην ζπγθεθξηκέλα ην πεξηερφκελν ηεο θάζε δηάζηαζεο, κειεηψληαο θαη αλαιχνληαο ζηνηρεία απφ θείκελα πνπ δίλνληαη ζην VELS γηα ηηο πξνζεγγίζεηο κάζεζεο θαζψο θαη ηηο ηαζεξέο γηα ην 5 ν θαη 6 ν Δπίπεδν ΤΠΕ για οπτικοπούηςη τησ ςκϋψησ (for visualizing thinking) Ζ ρξήζε ησλ ΣΠΔ σο έλα κέζν πνπ κπνξεί λα βνεζήζεη ηελ ίδηα ηελ ζθέςε, θαη θαη επέθηαζε ηε κάζεζε, εκθαλίδεηαη κφλν ζην απζηξαιηαλφ γισζζηθφ κάζεκα θαζψο δελ εκθαλίζηεθε παξφκνηα ρξήζε ζην αγγιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Οπζηαζηηθά απηή ε δηάζηαζε αλαθέξεηαη ζηηο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο γηα ηε δεκηνπξγία ζρεδηαγξακκάησλ ηα νπνία αλαδεηθλχνπλ ηε ξνή ζθέςεο ηνπ καζεηή. Σέηνηα ινγηζκηθά κπνξνχλ λα είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκα θαη ζην κάζεκα ηεο γιψζζαο φηαλ νη καζεηέο βξίζθνληαη ζην ζηάδην ηνπ πξνζρεδηαζκνχ ηνπ γξαπηνχ ή πνιπηξνπηθνχ ηνπο θεηκέλνπ θαη κπνξνχλ κε ηε βνήζεηά ηνπο λα βάδνπλ ζε ινγηθή ζεηξά ηηο ηδέεο ηνπο ή ηα επηρεηξήκαηά ηνπο. Γηα παξάδεηγκα (απφ ηελ Δζηίαζε ηεο Μάζεζεο): 136

137 «κπνξνύλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ηελ αηηηαθή ζθέςε ρξεζηκνπνηώληαο νξγαλσηέο γξαθεκάησλ όπσο θαη δηαγξάκκαηα αηηίνπ-απνηειέζκαηνο.» (ηάδην 6) Γίλεηαη ινηπφλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζηνλ πξνζρεδηαζκφ θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηξφπνπ πνπ ζθέθηνληαη νη καζεηέο ρξεζηκνπνηψληαο ινγηζκηθά πνπ έρνπλ απηφλ α- θξηβψο ην ζθνπφ, ηελ νπηηθή αλαπαξαγσγή ηεο ζθέςεο. Αλαθέξνληαη, κεηαμχ άιισλ, θάπνηνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο απηή ε νπηηθνπνίεζε πξέπεη λα γίλεηαη κε ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ θαη φρη ζην ραξηί: «-Τα νπηηθά εξεζίζκαηα (ρξώκαηα, δηαθνξεηηθή γξακκαηνζεηξά, ζύκβνια, animation) ελζαξξύλνπλ ηελ επηκνλή θαη ηε βαζύηεξε ζθέςε. - Γπλαηόηεηα δηπινύ θώδηθα, γηα παξάδεηγκα, ρξήζε δύν ηύπσλ δεδνκέλσλ όπσο ήρνπ θαη θείκελνπ ή αξηζκώλ θαη animation, γηα λα αμηνινγνύλ κε ζπζηεκαηηθό ηξόπν ηηο ηδέεο ηνπο.» Οπζηαζηηθά απηά ηα ζρεδηαγξάκκαηα κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο ζθειεηνί θεηκέλσλ. Μπνξνχκε ινηπφλ λα ζεσξήζνπκε πσο ε ρξήζε ησλ ινγηζκηθψλ νπηηθνπνίεζεο ηεο ζθέςεο εληάζζνληαη ζηα ινγηζκηθά πνπ εληζρχνπλ κηα πξαθηηθή πνπ ήδε γηλφηαλε. Πξφθεηηαη γηα ηελ πξαθηηθή ηνπ πξνζρεδηαζκνχ ησλ θεηκέλσλ θαη ηελ θαηαζθεπή ησλ ζρεδηαγξακκάησλ. Απηέο νη πξαθηηθέο ζπλδένληαη άκεζα κε ην γισζζνδηδαθηηθφ ιόγν ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο κε έκθαζε ζηα ζηάδηα πξηλ ηε ζπγγξαθή. Σα ινγηζκηθά ηεο νπηηθνπνίεζεο ηεο ζθέςεο έξρνληαη ζε απηφ ην πιαίζην ψζηε λα βνεζήζνπλ ηε δηαδηθαζία ηνπ πξνζρεδηαζκνχ, σο έλα εληζρπηηθφ εξγαιείν. Δίλαη εκθαλήο ινηπφλ ε πξαγκάησζε ηνπ ιόγνπ ηεο ελίζρπζεο, ζηε ιεηηνπξγηθή ηνπ βέβαηα έθθαλζε. Απφ ηελ άιιε φκσο, ε ρξήζε ησλ ινγηζκηθψλ νπηηθνπνίεζεο ηεο ζθέςεο έρεη σο ζθνπφ ηε ξεηή επίγλσζε ησλ ζηξαηεγηθψλ ζθέςεο θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ κάζεζεο. Οη καζεηέο κπνξνχλ λα κεηαζρεκαηίζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο ζθέςεο πνπ αθνινπζνχλ κε ζθνπφ ηελ αιιαγή ηνπ ίδηνπ ηνπ ηξφπνπ πνπ καζαίλνπλ. Έηζη ινηπφλ, νη λέεο ηερλνινγίεο έξρνληαη γηα λα θέξνπλ ηε «κάζεζε ηνπ πψο καζαίλεηο» (learn how to learn), κηα δεμηφηεηα πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ λένπ γξακκαηηζκνχ θαη ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο. Δπνκέλσο ζα ιέγακε πσο πξφθεηηαη γηα πξαγκάησζε θαη ηνπ ιόγνπ ηεο αιιαγήο θαζψο ηα ινγηζκηθά απηά ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αιιαγή ηνπ ξπζκηζηηθνχ άμνλα έηζη ψζηε νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ ηηο απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο κάζεζεο. Σειηθά, ε ρξήζε ησλ ινγηζκηθψλ νπηηθνπνίεζεο ηεο ζθέςεο νπζηαζηηθά δηαπιέθεη κε κνλαδηθφ ηξφπν δχν ιόγνπο ηερλνινγηθήο ελζσκάησζεο: ηνπ εληζρπηηθνχ 137

138 ιφγνπ (ζηνλ ιεηηνπξγηθφ ππν-ιφγν) θαη ηνπ ιφγνπ ηεο αιιαγήο. Ζ πξαγκάησζε γίλεηαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε ε δηαινγηθόηεηα λα είλαη θαη πάιη ε θηλεηήξηα δχλακε. Απφ ηε κηα επηηπγράλεηαη ε ελίζρπζε ηζρπνπζψλ πξαθηηθψλ ζην επίπεδν ηνπ δηδαθηηθνχ άμνλα θαη απφ ηελ άιιε επηηπγράλεηαη κηα αιιαγή ζην ξπζκηζηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο θαη ζηηο εγγξάκκαηεο ππνθεηκεληθφηεηεο πνπ ηειηθά δεκηνπξγνχληαη ΤΠΕ για δημιουργύα (ICT for creating) Ζ αλαγλψξηζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ έρνπλ νη ΣΠΔ γηα ηε δεκηνπξγία δηαθφξσλ θεηκέλσλ ζα ιέγακε πσο απνηειεί, πιένλ, κηα ζπλεζηζκέλε παξαδνρή. ην πεξηερφκελν ηνπ πεδίνπ αλαθέξνληαη δηάθνξα ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ην γισζζηθφ κάζεκα θαη ηε δεκηνπξγία θεηκέλσλ ζε απηφ. Γηα παξάδεηγκα, αλαθέξεηαη: «νη καζεηέο θάλνπλ ζπλερείο ηξνπνπνηήζεηο ζηα πξντόληα ηνπο γηα λα βειηηζηνπνηήζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπο.» (ζηάδην 5) (νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ΣΠΔ) «γηα λα επεμεξγαζηνύλ (=δηαρείξηζε κέζσ ινγηζκηθνύ) δεδνκέλα, γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ιύζεηο ζε πξνβιήκαηα θαη γηα λα παξαγάγνπλ πιεξνθνξηαθά πξντόληα όπσο αλαθνξέο, θπιιάδηα, ηζηνζειίδεο θαη δηαγξάκκαηα» «Οη καζεηέο αλαπηύζζνπλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δεδνκέλσλ επεμεξγαδόκελνη δηάθνξνπο ηύπνπο δεδνκέλσλ όπσο θείκελν, ήρν, αξηζκνύο, εηθόλεο (ζηαζεξέο θαη θηλνύκελεο) ώζηε λα δεκηνπξγήζνπλ δνκεκέλα πιεξνθνξηαθά πξντόληα, γηα παξάδεηγκα, εθζέζεηο θαη αλαθνξέο, animated slide shows, ηζηνζειίδεο, θπιιάδηα θαη θαξηνύλ.» (Δπίπεδν 5) Γεληθφηεξα, αλαγλσξίδεηαη ε ρξεζηκφηεηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ σο πξνο ηελ επθνιία πνπ δίλνπλ ζηελ επεμεξγαζία θαη ηελ ηξνπνπνίεζε, θάηη πνπ σθειεί θαη ηελ πξνζέγγηζε ηεο γξαθήο σο δηαδηθαζίαο, φπσο είδακε ζηελ αλάιπζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. Αμίδεη λα αλαθεξζεί εδψ φηη ζην κάζεκα ησλ ΣΠΔ ηα θείκελα αλαθέξνληαη σο πιεξνθνξηαθά πξντόληα ελψ νη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη (εηθφλα, ήρνο, γιψζζα) αλαθέξνληαη σο ηύπνη δεδνκέλσλ. Δίλαη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθφ ην φηη ρξεζηκνπνηείηαη ε θνηλσληθή γιψζζα ηεο πιεξνθνξηθήο γηα ζηνηρεία πνπ ζπλαληήζακε θαη ζην γισζζηθφ κάζεκα. Οπζηαζηηθά κηιψληαο γηα πιεξνθνξηαθά πξντφληα γίλεηαη εζηίαζε ζην ζθνπφ ησλ θεηκέλσλ, πνπ είλαη ε πιεξνθνξία, αιιά θαη ζην κέζν κε ην νπνίν δεκηνπξγήζεθαλ, πνπ είλαη νη ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξίαο. κσο απηά ηα πιεξνθνξηαθά 138

139 πξντφληα δελ παχνπλ λα είλαη θείκελα, κε ηε δηεπξπκέλε έλλνηα πνπ παξνπζηάζηεθε ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαη κάιηζηα ζπγθεθξηκέλα θεηκεληθά είδε κε ηε δηθή ηνπο δνκή θαη γξακκαηηθή. Μέζα ζηα θείκελα ηνπ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ δελ ρξεζηκνπνηείηαη πνπζελά ε ιέμε θείκελν ή θεηκεληθφ είδνο, επνκέλσο δελ ρξεζηκνπνηείηαη θαη ε θνηλσληθή γιψζζα ηνπ θεηκελνθεληξηθνχ ιόγνπ. Παξφι απηά, γλσξίδνληαο θαη ην ππφβαζξν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, ε αλαθνξά ζε πιεξνθνξηαθά πξντφληα δελ κπνξεί παξά λα καο παξαπέκςεη έκκεζα ζηα θεηκεληθά πξντφληα θαη λα γίλεη έηζη κηα ζχλδεζε κε ηνλ θεηκελνθεληξηθφ ιόγν. Αληίζηνηρα, δελ ρξεζηκνπνηείηαη θαη ε θνηλσληθή γιψζζα ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαζψο πξνηηκάηαη ν φξνο «ηύπνο δεδνκέλσλ». Με ηε ρξήζε απηνχ ηνπ νλνκαηηθνχ ζπλφινπ ην επίθεληξν βξίζθεηαη ζηε ηερλνινγηθή θχζε ησλ ηξφπσλ (modes) θαη γη απηφ αλαθέξνληαη σο δεδνκέλα (data). Γλσξίδνληαο φκσο ην ππφβαζξν ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, κπνξεί λα γίλεη θαη πάιη έκκεζα ε ζχλδεζε κε ην ιόγν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, παξφιν πνπ δελ ρξεζηκνπνηείηαη ε απαξαίηεηε θνηλσληθή γιψζζα. Φαίλεηαη ινηπφλ πσο κε ηε ρξήζε ηεο θνηλσληθήο γιψζζαο ηεο πιεξνθνξηθήο δελ επηρεηξείηαη θάπνηα άκεζε ζχλδεζε ηνπ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ κε ην γισζζηθφ κάζεκα. Απηφ ίζσο λα νθείιεηαη ζην φηη ην πεδίν ησλ ΣΠΔ απνηειεί δηαζεκαηηθφ πεδίν πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζεί εμίζνπ ζε φια ηα καζήκαηα αιιά θαη παξάιιεια λα δηαρσξηζηεί απφ απηά σο πεδίν. Σειηθψο, παξφιν πνπ ε θνηλσληθή γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη δελ παξαπέκπεη άκεζα ζε γισζζνδηδαθηηθνχο ιόγνπο, ε ζχλδεζε ησλ πεδίσλ ηεο γιψζζαο θαη ησλ ΣΠΔ είλαη κάιινλ αλαπφθεπθηε. Δπηζηξέθνληαο ηψξα ζην πεξηερφκελν ηνπ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ, νη καζεηέο θαινχληαη λα πηνζεηνχλ ήδε θαηνρπξσκέλα ζηπι δηακφξθσζεο γηα ηα πιεξνθνξηαθά πξντφληα ηνπο. «Απνηειεζκαηηθόο ζρεδηαζκόο γίλεηαη όηαλ νη καζεηέο εθαξκόδνπλ ηα ήδε θαηνρπξσκέλα ζηπι δηακόξθσζεο ΤΠΔ (π.ρ. ηα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα δηακνξθώλνληαη ζε πίλαθεο θαη γξαθήκαηα θαζώο είλαη πην εύθνιν λα δηαβαζηνύλ απ όηη έλα ζπλερέο θείκελν) θαη ηηο ζπκβάζεηο/θαλόλεο ησλ ΤΠΔ γηα ηε δηάηαμε ηεο πιεξνθνξίαο (ηα γξαθήκαηα πξέπεη λα έρνπλ ηίηιν, εηηθέηεο ζηνπο άμνλεο), θαζώο θαη ηα ζσζηά γξαθηθά ζηνηρεία.» Υξεζηκνπνηψληαο ηε θξάζε «θαηνρπξσκέλα ζηπι δηακόξθσζεο» βιέπνπκε πσο πάιη ρξεζηκνπνηείηαη ε θνηλσληθή γιψζζα ηεο πιεξνθνξηθήο. Απηφ ην νλνκαηηθφ ζχλνιν κπνξεί λα «κεηαθξαζηεί» ζε «θεηκεληθνχο ηχπνπο» πνπ έρνπλ ζπγθεθξηκέλε ιεμηθν- 139

140 γξακκαηηθή δνκή. Απηέο νη θεηκεληθέο ζπκβάζεηο έρνπλ δεκηνπξγεζεί κέζσ ησλ ΣΠΔ θαη αθνξνχλ θείκελα πνπ παξάγνληαη κέζσ απηψλ, ζχκθσλα κε ην απφζπαζκα, θαη πξέπεη πάληα λα ηεξνχληαη. Οη ΣΠΔ, ινηπφλ, αλαδεηθλχνληαη σο κέζα πξαθηηθήο γξακκαηηζκνχ πνπ δεκηνπξγνχλ λέα θεηκεληθά είδε ηα νπνία πξέπεη λα κειεηνχληαη. Δίλαη ελδηαθέξνλ λα δνχκε εδψ έλαλ ηέηνην θεηκεληθφ ηχπν, απηφ ηνπ ζηαηηζηηθνχ γξαθήκαηνο. Μπνξεί έλα γξάθεκα λα κελ απνηειεί ζπλήζσο αληηθείκελν κειέηεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο αιιά απνηειεί αλακθηζβήηεηα έλα πνιπηξνπηθφ θείκελν ζην νπνίν ε γιψζζα ζε ζπλδπαζκφ κε ηα γξαθήκαηα παίδνπλ ην βαζηθφ ξφιν. πσο θαίλεηαη ζην ζρεδηάγξακκα πνπ δίλεηαη παξαπάλσ, νη καζεηέο πξέπεη λα πξνζέρνπλ δηάθνξα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά θαηά ηε δεκηνπξγία ηνπο. Κάπνηα απφ απηά είλαη ν ηίηινο ζηνλ νπνίν ζα πξέπεη λα ππάξρεη ηεξαξρία ησλ πιεξνθνξηψλ (απφ ην γεληθφ ζην εηδηθφ), νη νλνκαζίεο ησλ κπαξψλ θαη ε αλαθνξά ζηελ πεγή. Οη ΣΠΔ ζα ιέγακε πσο κάιινλ ζπκβάιινπλ ζηελ επθνιφηεξε δεκηνπξγία ηέηνησλ «θεηκέλσλ» θαη δελ απνηεινχλ ηνπο απνθιεηζηηθνχο δεκηνπξγνχο ηνπο, θαζψο κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη ζην ραξηί. Βέβαηα, εδψ αληηκεησπίδεηαη σο θείκελν πνπ παξάγεηαη απνθιεηζηηθά απφ ηηο ΣΠΔ θαη ζην ζρεδηάγξακκα αλαθέξνληαη θαη θάπνηεο ζπκβάζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηέο φπσο είλαη ε γξακκαηνζεηξά. Οπζηαζηηθά ζε απηφ ην «θείκελν» έρνπκε έλαλ ζπλδπαζκφ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ, ζηνηρείσλ ησλ ΣΠΔ θαη καζεκαηηθψλ, έηζη ψζηε λα αλαδεηθλχεηαη ν δηαζεκαηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ πεδίνπ ησλ ΣΠΔ. 140