ΒΑΙΚΔ ΑΡΥΔ ΣΟΤ ΝΔΟΤ ΔΝΙΑΙΟΤ ΠΛΑΙΙΟΤ ΠΟΤΓΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΩΝ ΔΙΓΙΚΔΤΗ: ΑΝΑΛΤΣΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΤΠΟΔΙΓΙΚΔΤΗ: ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΣΗ ΓΛΩΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟΤ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΒΑΙΚΔ ΑΡΥΔ ΣΟΤ ΝΔΟΤ ΔΝΙΑΙΟΤ ΠΛΑΙΙΟΤ ΠΟΤΓΩΝ ΟΙ ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΣΟΤ ΣΟ ΝΔΟ ΥΟΛΙΚΟ ΔΓΥΔΙΡΙΓΙΟ ΓΙΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ ΣΑ ΒΙΒΛΙΑ ΣΗ Σ ΣΑΞΗ ΣΟΤ ΓΗΜΟΣΙΚΟΤ ΚΑΙ Α ΣΑΞΗ ΣΟΤ ΓΤΜΝΑΙΟΤ Τπεύζπλε Καζεγήηξηα: Ά. Ινξδαλίδνπ Όιγα Θ. Βιάρνπ Μεηαπηπρηαθή Φνηηήηξηα Μ. Α. : 166 Πάηξα, 2009

2 Περιεχόμενα Δηζαγσγή 4 Α Μέξνο πγθξηηηθή Παξνπζίαζε ηωλ Αλαιπηηθώλ Πξνγξακκάηωλ ηνπ κε ηα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ ηνπ 1997 θαη ηνπ α) Βαζηθέο αξρέο θαη αδπλακίεο ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο ηνπ β) Σα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ ηνπ Γεκνηηθνχ ( ).9 Κύξηα Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ΓΔΠΠ Α. Ζ γιψζζα σο κέζν θαη αληηθείκελν γισζζηθήο παηδείαο Β. Γισζζηθέο πξάμεηο θαη επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα Γ. Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε..21 Γ. Ζ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηεο γιψζζαο Σα θεηκεληθά είδε.26 1) Αθεγεκαηηθά θείκελα.28 2) Πεξηγξαθηθά θείκελα..30 3) Δπηρεηξεκαηηθά θείκελα..32 4) Καηεπζπληηθά θείκελα Δ. Έλλνηα θαη δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο.35 α) Ζ Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή.35 β) Γξακκαηηθή ηξηψλ επηπέδσλ 36 η. Ο λένο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηεο αμηνιφγεζεο...40 Απηναμηνιφγεζε: Σν πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο 43 Β Μέξνο Παξνπζίαζε ηεο δνκήο ηνπ βηβιίνπ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ηεο η ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνύ «Λέμεηο Φξάζεηο Κείκελα» Γηδαθηηθή Πξνζέγγηζε.44 Γξακκαηηθή..45 Αμηνιφγεζε..45 Αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηνπ βηβιίνπ ηεο η ηάμεο.47 Γνκή ελνηήησλ.48 Παξαγσγή θαη αμηνιφγεζε γξαπηνχ ιφγνπ 49

3 Πξνηάζεηο απφ ην Αλζνιφγην θαη άιιεο πεγέο 50 ρέδηα εξγαζίαο 50 Σεηξάδην Δξγαζηψλ..51 Παξνπζίαζε ηεο δνκήο ηνπ βηβιίνπ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γπκλαζίνπ «Νενειιεληθή Γιώζζα» 52 Δηζαγσγηθέο δηεπθξηλίζεηο 52 Γνκή ησλ ελνηήησλ..52 Παξαγσγή θαη αμηνιφγεζε ηνπ ιφγνπ απφ ηνπο καζεηέο 53 Κνηλνί άμνλεο ηωλ ζρνιηθώλ εγρεηξηδίωλ γηα ην κάζεκα ηεο Διιεληθήο Γιώζζαο..56 Α. Κεηκελνθεληξηθή κέζνδνο/ Δπηθνηλσληαθή κέζνδνο...56 Β. Ζ δηδαζθαιία κέζσ πνηθίισλ απζεληηθψλ θεηκέλσλ..56 Γ. Ζ ρξήζε ησλ Πξννξγαλσηψλ..61 Γ. Ο ξφινο ηεο Γξακκαηηθήο...65 Δ. Ζ παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ 67 η. Σν ιεμηιφγην...71 Ε. Ζ ρξήζε ηεο απηναμηνιφγεζεο 74 Ζ. Πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξσ δξαζηεξηφηεηεο...77 εκεία δηαθνξνπνίεζεο ηωλ δύν θεηκελνθεληξηθώλ ζρνιηθώλ εγρεηξηδίωλ 80 Α. Ζ πξνζέγγηζε ηεο θεηκελνθεληξηθήο κεζφδνπ 80 Β. Ζ πξνζέγγηζε ηεο γξακκαηηθήο...81 Γ. Δπαλαιεπηηθνί πίλαθεο ηεο ελφηεηαο.. 82 Γ. Έιιεηςε βησκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ...88 η. Ζ απνπζία έηνηκσλ ηεζη/ θξηηεξίσλ αμηνιφγεζεο.90 Δ. Σν βηβιίν ηνπ δαζθάινπ/εθπαηδεπηηθνχ..91 πκπεξάζκαηα Δπίινγνο.. 98 Βηβιηνγξαθία..99

4 Δηζαγωγή Σν επξχ επηζηεκνληθφ πιαίζην θαη νη ζεακαηηθέο εμειίμεηο ηεο δηδαθηηθήο ηεο γιψζζαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηνπο πνιιαπινχο ζηφρνπο ηεο επξχηεξεο γισζζηθήο παηδείαο, έρνπλ πξνζδψζεη ζχλζεην ραξαθηήξα ζηα γισζζηθά πξνγξάκκαηα. Έλα ηέηνην πξφγξακκα απνηειεί ζπκπχθλσζε ησλ ζχγρξνλσλ ζεσξηψλ, δεδνκέλσλ θαη κεζνδνινγηψλ, ζε βαζκφ πνπ ζα ήηαλ δχζθνιν λα ηα εληνπίζεη θαλείο ζπγθεληξσκέλα ζε νπνηνδήπνηε άιιν εηδηθφ πφλεκα. Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ θάζε ρψξαο απνηειεί επξχηεξα γισζζνπαηδαγσγηθφ ζεκείν αλαθνξάο θαη βάζε παηδαγσγηθνχ έξγνπ, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ νπνίνπ δεκηνπξγνχληαη ηα πνηθίια δηδαθηηθά εγρεηξίδηα. Ζ αλαγθαηφηεηα ελφο ηέηνηνπ θεηκέλνπ αλαθνξάο είλαη ζήκεξα, πεξηζζφηεξν απφ πνηέ, ζεκαληηθή ηφζν γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ φζν θαη γηα ηνλ θαζνδεγεηή ηνπ (γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα, ζρνιηθφ ζχκβνπιν), εθφζνλ θαηνρπξψλεη ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη θαιχπηεη επνπηεία δηαθφξσλ καζεκάησλ γηα ηνλ θαζνδεγεηή, ιακβάλνληαο επίζεο ππφςε φηη ε πξφζβαζε θαη ησλ δχν ζηελ αραλή ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία δελ είλαη πάληα εθηθηή νχηε ε πξνζθπγή ζηνλ εηδηθφ επηζηήκνλα ηνπο εμαζθαιίδεη πάληα βέβαην απνηέιεζκα. Μέζα απφ ην λέν πξφγξακκα ζπνπδψλ δηαθαίλεηαη φηη ε παηδεία, ζηε ζχγρξνλε επνρή, νθείιεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηα αηηήκαηα ησλ θαηξψλ, φπσο είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε, ε δηαπνιηηηζκηθφηεηα, ε πνιπγισζζία, νη ηερλνινγίεο αηρκήο, θαζψο θαη ζηηο δηεζλείο δεζκεχζεηο, πξνζαξκφδνληαο αλάινγα κεζφδνπο θαη ζηφρνπο, πάληα ππφ ην πξίζκα ησλ ειιεληθψλ εζληθψλ ζηξαηεγηθψλ θαη χζηεξα απφ παηδαγσγηθή επεμεξγαζία. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαηαιήγεη ζε κία ζπγθξνηεκέλε εζληθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη δηηηφ ζηφρν. ην πξψην κέξνο ηεο πξνζεγγίδεη ην λέν δηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (Γ.Δ.Π.Π..) εληνπίδνληαο ηηο εηδνπνηνχο δηαθνξέο απφ ηα πξνεγνχκελα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ίζρπαλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα. Δπηπιένλ, βαζηθφο ηεο άμνλαο είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ θηινζνθηθψλ, παηδαγσγηθψλ, δηδαθηηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ αξρψλ πνπ δηέπνπλ ην λέν πιαίζην ζπνπδψλ, ν ζπλδπαζκφο ησλ νπνίσλ ζα νδεγήζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο, πνπ είλαη «λα εθνδηαζηεί ν καζεηήο κε

5 ηνλ θαηάιιειν «κνξθσηηθό καλδύα» γηα λα αληηκεησπίζεη επηηπρέζηεξα ηηο «κπόξεο ηεο δσήο», δηακνξθώλνληαο ν ίδηνο ην δηθό ηνπ θνζκνείδσιν, ηε δηθή ηνπ αληίιεςε γηα ηνλ θόζκν πνπ ζα δήζεη θαη πξέπεη λα αγαπήζεη, ηε δηθή ηνπ πξνζέγγηζε ζην πάληα δεηνύκελν επ δελ.» 1 ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδνληαη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ γηα ην κάζεκα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο γηα ηε η ηάμε ηνπ Γεκνηηθνχ θαζψο θαη ηνπ αληίζηνηρνπ βηβιίνπ γηα ηελ Α ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ. ε ζπλδπαζκφ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ θαη αξρψλ πνπ δηέπνπλ ην λέν εληαίν πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη παξαδεηγκάησλ κέζα απφ ηα ζπγθεθξηκέλα βηβιία ησλ δχν ηάμεσλ ζα δηαπηζησζεί πψο απηά πνπ ζεσξεηηθψο πεξηιακβάλνληαη ζην Γ.Δ.Π.Π.. έρνπλ πξαθηηθή εθαξκνγή ζηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Δπηπιένλ ζα παξνπζηαζηεί κε πνηνλ ηξφπν ην βηβιίν ηεο η ηάμεο απνηειεί νκαιή «γέθπξα» γηα ην βηβιίν ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ηεο Α Γπκλαζίνπ, ρσξίο λα δεκηνπξγείηαη ράζκα ή δπζθνιία πξνζαξκνγήο ησλ καζεηψλ ηφζν ζε επίπεδν γλψζεσλ φζν θαη ζε επίπεδν δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο θαη κεζνδνινγίαο, ζην πέξαζκά ηνπο απφ ηελ πξσηνβάζκηα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σέινο ζα εληνπηζηνχλ πηζαλέο αδπλακίεο, ειιείςεηο θαη δπζιεηηνπξγίεο ησλ δχν ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαη ζα πξνηαζνχλ ηξφπνη αληηκεηψπηζεο θαη επίιπζεο απηψλ. 1 Αιαρηψηεο,., Σηνηρεία από ηνλ Παηδαγσγηθό Σρεδηαζκό ηνπ Δ.Ε.Π.Π.Σ. θαη ησλ Α.Π.Σ. ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο,

6 πγθξηηηθή παξνπζίαζε ηωλ αλαιπηηθώλ πξνγξακκάηωλ ηνπ κε ηα πξνγξάκκαηα πνπδώλ ηνπ 1997 θαη ηνπ α) Βαζικέρ απσέρ και αδςναμίερ ηος Αναλςηικού Ππογπάμμαηορ ηος Ζ ζπγγξαθή ησλ γισζζηθψλ εγρεηξηδίσλ γηα ην δεκνηηθφ «Ζ Γιψζζα κνπ», πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ 80, ζηεξηδφηαλ ζηηο αξρέο ηεο δνκηθήο γισζζνινγίαο, κε ζθνπφ λα εμππεξεηνχληαη επηθνηλσληαθνί ζηφρνη. Γηα ηελ πξαγκάησζε απηψλ ησλ ζηφρσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ δνκηθέο ή κεραληζηηθέο αζθήζεηο. ηε δνκηθή πξνζέγγηζε επίθεληξν ηεο δηδαζθαιίαο είλαη ην γισζζηθφ ζχζηεκα, απφ ην νπνίν επηιέγνληαη νη ιέμεηο θαη νη ηχπνη πνπ απνηεινχλ ηε δηδαθηέα χιε. Ωο ειάρηζηε γισζζηθή κνλάδα νξίδεηαη ε πξφηαζε θαη σο βαζηθφ αληηθείκελν ηεο γξακκαηηθήο αλάιπζεο ν έιεγρνο ηεο νξζφηεηάο ηεο. Ζ δηδαθηηθή δηαδηθαζία αθνινπζεί απζηεξά ζπγθεθξηκέλε κέζνδν κε θαζνξηζκέλα ζηάδηα καζεζηαθήο πνξείαο θνηλά ζε φινπο ηνπο καζεηέο, κέζα απφ θιεηζηά πξνγξάκκαηα επηθεληξσκέλα ζηελ χιε. Κχξηα θξηηήξηα θαηά ηελ επηινγή ησλ θεηκέλσλ είλαη ε εκθάληζε ζε απηά πξνθαζνξηζκέλσλ γισζζηθψλ δνκψλ, κε πξνθαζνξηζκέλν επίζεο επίπεδν ιεμηινγίνπ. Δπεηδή φκσο δελ είλαη εχθνιν λα βξεζνχλ θείκελα πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηνλ πξνθαηαζθεπαζκέλν ηξφπν νξγάλσζεο ηεο χιεο, ρξεζηκνπνηνχληαη θείκελα πνπ είλαη πξνθαηαζθεπαζκέλα ή δηαζθεπαζκέλα. Δπηπιένλ, ε πξαθηηθή ηνπ δηδαθηηθνχ δνκηζκνχ πηνζεηνχζε δηάθνξεο ηαμηλνκήζεηο γισζζηθψλ αζθήζεσλ, κε θξηηήξην ηνλ ηχπν ηεο δνκήο πνπ θάζε είδνο άζθεζεο εκπεδψλεη θαιχηεξα. Έηζη ππήξραλ δηαθνξεηηθέο αζθήζεηο γηα ηηο κνξθνινγηθέο δνκέο, άιιεο γηα ηηο ζπληαθηηθέο δνκέο, θαη άιιεο γηα ηηο ιεμηινγηθέο αζθήζεηο. Όιεο απηέο νη δνκηθέο αζθήζεηο ζηφρεπαλ ζην λα απνθηήζεη ν καζεηήο γισζζηθνχο «απηνκαηηζκνχο» 2 πνπ βαζίδνληαη ζηε κλήκε θαη ζηε κεραληθή αληίδξαζε. χκθσλα κε ηνλ P. Denature (1966) 3, νη δνκηθέο αζθήζεηο έρνπλ δχν βαζηθνχο ηχπνπο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε δχν ζεκειηαθά γισζζηθά θαηλφκελα: ηελ 2 Ηνξδαλίδνπ, Ά., θπξφεξα, Μ., 2003, Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, απφ ζ.21 3 Denature, P., 1966, La notion de structure et son utilité, Le Français Dans le Monde, 41, Juin 1966 ην Υξ. Υ. Παπαξίδνο, 2004, Γισζζηθή πνιηηηθή θαη γισζζηθή παηδεία, Αζήλα: Gutenberg, ζ. 81

7 αληίζεζε θαη ηελ νκνηόηεηα. Γηα παξάδεηγκα νη αζθήζεηο αληηθαηάζηαζεο ζηεξίδνληαη ζηελ νκνηφηεηα, φπνπ, ελψ ηα ζπζηαηηθά ηνπ ζπληαγκαηηθνχ άμνλα παξακέλνπλ ζηε ζεηξά ηνπο, νη αιιαγέο ζεκαζίαο πξνθαινχληαη απφ ηελ αληηθαηάζηαζε ζηνηρείσλ ηνπο ζηνλ παξαδεηγκαηηθφ άμνλα. Οη αζθήζεηο κεηαζρεκαηηζκνχ ζηεξίδνληαη ζηελ αληίζεζε, φπνπ έλα ηνπιάρηζηνλ ζπζηαηηθφ κεηαβάιιεη ην ιεηηνπξγηθφ ηνπ ξφιν, κεηαβάιινληαο ζπγρξφλσο ηε κνξθή ηνπ ή ηε ζέζε ηνπ. Οη πην ζπλεζηζκέλεο κνξθέο αζθήζεσλ πνπ έρνπλ ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα «Ζ Γιψζζα κνπ» είλαη νη εμήο: Δπαλάιεςε (repetition), Αληηθαηάζηαζε δηαθφξσλ ηχπσλ (substitution), Μεηαζρεκαηηζκφο (transformation), Αλάπηπμε (expansion), πλδπαζκφο (combination) Καηεπζπλφκελνο δηάινγνο δηαθφξσλ κνξθψλ θαη πκπιήξσζε (completion) (Girard, 1981) 4 Οη παξαπάλσ αζθήζεηο θιηκαθψλνληαη απφ ηηο πην κεραληθέο (απιή επαλάιεςε θαη αληηθαηάζηαζε) σο ηηο πην ειεχζεξεο (θαηεπζπλφκελνο δηάινγνο, ζπκπιήξσζε). Ο ηειηθφο ζηφρνο, ζχκθσλα κε ην δηδαθηηθφ δνκηζκφ, είλαη φρη λα απηνκαηνπνηεζνχλ νη καζεηέο ζε απηέο ηηο κεραληθέο αζθήζεηο, αιιά λα θαζνδεγεζνχλ, ψζηε ζηγά ζηγά λα απειεπζεξσζνχλ θαη λα εθθξάδνληαη απζφξκεηα, ρξεζηκνπνηψληαο ζσζηέο δνκέο. Παξάιιεια κε απηέο ηηο αζθήζεηο, ν δάζθαινο κπνξεί λα αλαηξέμεη θαη ζε άιιεο αζθήζεηο, κε ζθνπφ λα επαλαθέξεη ηελ ηάμε ζε θαλνληθέο ζπλζήθεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, κέζσ ηνπ θπζηθνχ δηαιφγνπ. Γηα λα ζεσξεζεί φκσο φηη έλα άηνκν γλσξίδεη ηθαλνπνηεηηθά ηε γιψζζα ηνπ, ζα πξέπεη φρη κφλν λα κηιάεη θαη λα δηαβάζεη πξνηάζεηο, αιιά λα είλαη ηθαλφο λα ρξεζηκνπνηήζεη απηέο ηηο πξνηάζεηο γηα λα επηθνηλσλήζεη. Πξέπεη δειαδή ην άηνκν λα έρεη γλωζζική ικανόηηηα, ρξεζηκνπνηψληαο νξζέο πξνηάζεηο, κε αιιεινπρία θαη 4 Girard P., 1981, Linguistique appliquée et didactique des langues, Paris: Armand Colin-Longman,, p. 81ζην Υξ. A. Παπαξίδνο, 2004, Γισζζηθή Πνιηηηθή θαη Γισζζηθή Παηδεία, Αζήλα: Gutenberg, ζ. 81

8 ζπλέπεηα, αλάινγα κε ηηο εθάζηνηε επηθνηλσληαθέο αλάγθεο, ηνπο ηδηαίηεξνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο θαη ηηο γισζζηθέο ζπκπεξηθνξέο γηα θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε γισζζηθψλ ζπλζεθψλ. Μφλν ηφηε ζεσξείηαη φηη ην άηνκν δηαζέηεη επικοινωνιακή δεξιόηηηα. Σα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ηνπ είραλ ηνπνζεηήζεη σο βάζεηο ηεο δηδαζθαιίαο ηελ πξόηαζε (δνκή) θαη ηελ επηθνηλσλία, ηελ πξψηε σο κέζν θαη ηε δεχηεξε σο ζηφρν. Ζ θχζε φκσο ησλ δνκηθψλ αζθήζεσλ αληαπνθξίλεηαη απνθιεηζηηθά κφλν ζηελ ηθαλφηεηα παξαγσγήο νξζψλ πξνηάζεσλ. Σφζν ζηνλ ηνκέα ηεο πξνθνξηθήο έθθξαζεο φζν θαη ζηνλ ηνκέα ηεο γξαπηήο, θαίλεηαη φηη απνπζίαδε απφ ηα δηδαθηηθά βηβιία θάπνηα ζπζηεκαηηθή δηαδηθαζία ζχλδεζεο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο κε ηελ επηθνηλσληαθή δεμηφηεηα. Καη παξφιν πνπ γίλνληαλ αλαθνξέο ζε «πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο» κέζα ζηα βηβιία ηνπ δαζθάινπ, νη ζπληάθηεο δελ επηρείξεζαλ λα ηηο εηζαγάγνπλ σο εθαξκνγέο, θπξίσο ιφγσ έιιεηςεο ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο ζηε δηδαθηηθή εθαξκνγή. ηελ πξνζέγγηζε πνπ πξνηεηλφηαλ απφ ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ηνπ παξαηεξήζεθε ε εμήο κεζνδνινγηθή αληίθαζε: Αξρηθά παξνπζηαδφηαλ έλα θείκελν, ζπάληα απζεληηθφ αιιά, αληηζέησο πξνθαηαζθεπαζκέλν απφ ηε ζπγγξαθηθή νκάδα θαη πξνηεηλφηαλ ε επεμεξγαζία γξακκαηηθνχ θαηλνκέλνπ, εληαγκέλνπ ζε θείκελν. ηε ζπλέρεηα αθνινπζνχζε ε απνκφλσζε ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ε εμέηαζή ηνπ ρσξίο ην ζπγθείκελν, πνπ πεξηέρεη ηα πεξηζηαζηαθά εθθεξφκελα ζην ρψξν θαη ην ρξφλν, ζε ζρέζε κε ην ζεκείν αλαθνξάο πνπ ζέηεη ν νκηιεηήο. Παξνπζηαδφηαλ ινηπφλ σο ειάρηζηε κνλάδα ηεο γιψζζαο ε πξφηαζε, ζεκείν πνπ ζήκεξα έρεη δηαζαθεληζηεί φηη δελ είλαη ζσζηφ, θαζψο νη επηζηήκνλεο ζπγθιίλνπλ ζηελ αληίιεςε φηη ειάρηζηε κνλάδα ζηε γιωζζηθή επηθνηλωλία δελ είλαη ε ιέμε ή ε πξόηαζε αιιά ε γλωζζική ππάξη. Γε ζπληειείηαη επηθνηλσλία κε απνθνκκέλεο, απνζπαζκαηηθέο πξνηάζεηο, φζν νξζέο γξακκαηηθά θη αλ είλαη, αιιά κε ζύλνια θεηκεληθώλ πξνηάζεσλ. Δπηπιένλ ε γιψζζα δελ κπνξεί λα κειεηάηαη απνθνκκέλε απφ ηηο θνηλσληθέο, επηθνηλσληαθέο ζπλζήθεο πνπ επηβάιινπλ ή απνθιείνπλ ηε ρξήζε ηεο. Δίλαη αλαγθαία ε ζσζηή ρξήζε ησλ δνκψλ κέζα ζην ζπλερή ιφγν, δειαδή ε θαηάιιειε επηινγή θαη εθαξκνγή ηνπο αλάινγα κε ηηο εθάζηνηε πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο. Σν γισζζηθφ πιηθφ ησλ δνκηθψλ αζθήζεσλ είλαη κία ζεηξά απφ αλεμάξηεηεο

9 ελλνηνινγηθά πξνηάζεηο θαη αθνινπζεί ζηξαηεγηθέο επαλάιεςεο ή κεραληθήο αιιαγήο. Απνηεινχλ πξνηάζεηο-πξφηππα, νη νπνίεο δε δηαζέηνπλ επηθνηλσληαθή δηάζηαζε. Αδπλαηνχλ έηζη λα επεμεξγαζηνχλ γισζζηθά θαηλφκελα πνπ μεπεξλνχλ ηα φξηα ηεο πξφηαζεο θαη αθνξνχλ ηε ζπλνρή ηνπ θεηκέλνπ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε γιψζζα αληηκεησπίδεηαη ζηελ πξάμε πεξηζζφηεξν σο νπδέηεξνο κεραληζκφο, σο ζχζηεκα πνπ ιεηηνπξγεί εθηφο ζπλζεθψλ επηθνηλσλίαο θαη φρη σο θνξέαο πνηθίισλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ θαη ιεηηνπξγηψλ. Υξεηάζηεθε λα πεξάζνπλ είθνζη ζρεδφλ ρξφληα, ψζηε λα αλαπηπρζεί θαη ζηε ρψξα καο ε κεζνδνινγία ηεο ζχγρξνλεο δηδαθηηθήο ηεο γιψζζαο. Καηά ην 1997 θαη, ελ ζπλερεία, ην 2003 δεκηνπξγήζεθαλ ηα θαηλνχξηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. Θεκειηαθά ζεκεία αλαθνξάο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ απνηέιεζαλ ε αλαιπηηθή θηινζνθία, ε πξαγκαηνινγηθή γισζζνινγία, ε εζλνγξαθία ηεο επηθνηλσλίαο θαη νη δηαζεκαηηθέο εκπεηξίεο ηεο ζρνιηθήο παξάδνζεο θαη ηεο ζρνιηθήο δσήο ηνπ δεκνηηθνχ. Με ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηνπ επηρεηξήζεθαλ, γηα πξψηε θνξά ζπζηεκαηηθά ζηε ρψξα καο, ζηξαηεγηθέο πνπ ππφζρνληαη ηε κεηάβαζε απφ ηελ πξόηαζε ζην ιόγν, κέζα από θνηλσληθέο θαη θεηκεληθέο πεξηζηάζεηο. Ο θνηλσληθφο ραξαθηήξαο ηεο επηθνηλσληαθήο ιεηηνπξγίαο επηβάιιεη λα είλαη ζε ζέζε ν νκηιεηήο λα επηιέγεη απφ ην ζχλνιν ησλ νξζψλ πξνηάζεσλ εθείλεο πνπ ζπκθσλνχλ κε ηνπο ηδηαίηεξνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο, νη νπνίνη ππαγνξεχνπλ αλάινγεο γισζζηθέο ζπκπεξηθνξέο γηα θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζπλζεθψλ. β) Σα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ ηνπ Γεκνηηθνύ ( ) Σν Πξφγξακκα πνπδψλ είλαη έλα λνκηθφ θείκελν Πξνεδξηθνχ Γηαηάγκαηνο ή Τπνπξγηθήο Απφθαζεο, ην νπνίν απνηειεί ζψκα δηαηάμεσλ θαη σο ζεζκηθφ φξγαλν απνθαίλεηαη ηειεζίδηθα γηα ην ηη πξέπεη λα δηδάζθεηαη θαη πψο. Γηαηίζεηαη ινηπφλ έλα άκεζα πξνζβάζηκν, θνηλφ, ζηαζεξφ θαη έγθπξν ζεκείν αλαθνξάο, ζην νπνίν πξνζθεχγεη ν εθπαηδεπηηθφο ή ν θαζνδεγεηήο (ζρνιηθφο ζχκβνπινο) ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο άκεζεο ππεξεζηαθέο ηνπ ππνρξεψζεηο. Μέζσ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ ν εθπαηδεπηηθφο δηαζέηεη αθελφο έλα είδνο επαγγεικαηηθήο θαηνρχξσζεο γηα ην «ηη» θαη ην «πψο» ηεο θαζεκεξηλήο ηνπ εξγαζίαο θαη, αθεηέξνπ, κπνξεί λα πξνβιεκαηίδεηαη, παξαθνινπζψληαο ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία, δηαηεξψληαο, θαηά θάπνηνλ ηξφπν, επαθή κε ηηο ζχγρξνλεο επηζηεκνληθέο εμειίμεηο,

10 πξνζθέξνληάο ηνπ άκεζα έγθπξε πιεξνθφξεζε. Ο λνκηθφο θαη ξπζκηζηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ηεο γιψζζαο ην θαζηζηά έθθξαζε θαη εξγαιείν γισζζηθήο πνιηηηθήο, ελψ επηζηεκνληθά ην εληάζζεη ζην γισζζηθφ ζρεδηαζκφ. Γηα πξψηε θνξά ην 1997 δεκηνπξγήζεθε έλα εληαίν πιαίζην πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, ζην νπνίν πεξηέρνληαη νη αξρέο θαη νη ζθνπνί ηεο δηδαζθαιίαο θάζε καζήκαηνο, θαζψο θαη ην πεξηερφκελν θαη ηα κέζα πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ επίηεπμή ηνπο. Οη γεληθέο αξρέο θαη θαηεπζχλζεηο, πξνο ηηο νπνίεο ηα πξνγξάκκαηα ησλ επηκέξνπο καζεκάησλ ζα πξέπεη λα ζπγθιίλνπλ, είλαη νη εμήο: Οη ζθνπνί. Οη ζθνπνί ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ θάζε καζήκαηνο ζα πξέπεη λα ζπλάδνπλ κε ηνπο λνκνζεηεκέλνπο εζληθνχο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο, λα ηνπο ππεξεηνχλ θαη λα ηνπο λα αλαδεηθλχνπλ. Δπίζεο φια ηα καζήκαηα ζα πξέπεη λα ζπγθιίλνπλ ζηελ ηδέα ηεο επξσπατθήο δηάζηαζεο, ηεο ηζνηηκίαο θαη ηεο απνδνρήο ηνπ δηαθνξεηηθνχ. Σέινο, βαζχηεξνο ζθνπφο ησλ καζεκάησλ, ησλ δαζθάισλ θαη ησλ βηβιίσλ είλαη ε ζπλερήο αλαβάζκηζε ηνπ επηπέδνπ ρξήζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απφ ηνπο καζεηέο. Η ύιε. Ζ πξνθαζνξηζκέλε χιε, ηελ νπνία ζα πξέπεη λα δηδαρζνχλ νη καζεηέο, απνηειεί θνκκάηη επηιεγκέλν ηεο αληίζηνηρεο επηζηήκεο, ην νπνίν έρεη κεηαηξαπεί ζε κνξθσηηθφ αγαζφ. Η κέζνδνο. Μέζσ ηεο ζσζηήο επηινγήο κεζφδνπ είλαη εθηθηή ε ζπγθεθξηκέλε χιε λα κεηαηξαπεί ζε κνξθσηηθφ αγαζφ. Η ζύληαμε. Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ είλαη ε επειημία θαη ε επρέξεηα αιιαγήο ή ηξνπνπνίεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ θαηά ηηο αλάγθεο θαη ηηο ζπλζήθεο ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ πιαηζίνπ. Ο θάζεηνο θαη νξηδόληηνο ραξαθηήξαο ηνπ εληαίνπ. Οη ζηφρνη είλαη εληαίνη θαη ζηαζεξνί θαη δηέπνληαη απφ ηελ ίδηα θηινζνθία. Τπάξρνπλ θνηλέο έλλνηεο θαη θνηλνί ζηφρνη κεηαμχ καζεκάησλ θαζψο θαη ησλ επί κέξνπο ελνηήησλ ηνπ ίδηνπ καζήκαηνο. Έλα απφ ηα δεηνχκελα ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε δηαζχλδεζε φισλ απηψλ, θαζψο ζηνλ θάζεην άμνλα θάζε παηδεπηηθφο ζηφρνο εληάζζεηαη ζε αλψηεξε βαζκίδα, εθφζνλ ιακβάλεηαη ππφςε φ,ηη έρεη δηδαρζεί ζε ρακειφηεξεο βαζκίδεο. ηνλ θαηαθφξπθν άμνλα επηδηψθεηαη λα εμαζθαιηζηεί εζσηεξηθή ζπλνρή θαη νκαιή ξνή ηεο γλψζεο απφ ελφηεηα ζε ελφηεηα, απφ ηάμε ζε ηάμε, απφ βαζκίδα ζε βαζκίδα.

11 Καηά ηνλ νξηδφληην άμνλα, θάζε ζηφρνο ηίζεηαη ζην νηθείν κάζεκα, κε ηελ πξννπηηθή πεξαηηέξσ επεμεξγαζίαο ηνπ ζε άιια καζήκαηα. Δπηρεηξείηαη κηα δηαζεκαηηθή ζπζρέηηζε αλαδεηθλχνληαο ηηο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζε ζέκαηα, ζε έλλνηεο θαη ζε δηαδηθαζίεο. Δίλαη δπλαηφλ επίζεο λα επηρεηξνχληαη ζπκπξάμεηο καζεκάησλ, νη νπνίεο νδεγνχλ ζε πβξηδηθά καζήκαηα. 5 Δδψ πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ην θείκελν ηνπ Γηαζεκαηηθνχ Δληαίνπ Πιαηζίνπ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ γηα ην δεκνηηθφ απνηειεί ηε βάζε γηα ηε ζχληαμε ησλ ινηπψλ πξνγξακκάησλ γισζζηθήο δηδαζθαιίαο φισλ ησλ βαζκίδσλ γεληθήο εθπαίδεπζεο, δειαδή ησλ Δ.Π.Π.. Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ θαη ζηε ζπλέρεηα φισλ ησλ Π.. γιψζζαο. Ζ παηδαγσγηθή ινγηθή, ζχκθσλα κε ηελ νπνία εθπνλήζεθε ην πξφγξακκα ηεο Γιψζζαο ζην δεκνηηθφ, ήηαλ φηη ε δηεπηζηεκνληθόηεηα θαη ε δηαζεκαηηθόηεηα είλαη εγγελή ζπζηαηηθά ζηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο, εθφζνλ, κε ηε ζπλεηδεηή ή κε ρξήζε ηεο γιψζζαο, πξνζεγγίδνληαη φια ηα καζήκαηα θαη γίλνληαη αληηθείκελα πξαγκάηεπζεο φια ηα ζέκαηα. Σν πξφγξακκα ηνπ δεκνηηθνχ θαηαζθεπάζηεθε θαη ζρεδηάζηεθε κε ηξφπν ψζηε ε γξακκαηηθή ηνπ, κε ηε ζηελή θαη ηελ επξεία έλλνηα, λα πξνζεγγίδεηαη ζπζηεκαηηθά, ιακβάλνληαο ππφςε ην ζέκα, σο πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο, σο ιεηηνπξγία πνπ θαζνξίδεη ηηο θξαζηηθέο επηινγέο θαη ηα γξακκαηνζπληαθηηθά ζηνηρεία, σο ζεκαηηθφ ιεμηιφγην θ.ηι. Σν εμσγισζζηθφ ζηνηρείν σο θεληξηθφο άμνλαο ησλ πξαγκαηνινγηθψλ πξνζεγγίζεσλ ηεο γιψζζαο αλάγεηαη ζην ζέκα, σο πξφζεζε ζθνπφ θαη δξάζε γηα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. πλαθφινπζα, επεηδή ε πξνζέγγηζε ηεο ρξήζεο απαηηεί δσληαλέο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο, πξνσζείηαη ε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο θαη δηακέζνπ θνηλσληθψλ πεξηζηάζεσλ, κε ηηο νπνίεο ζρεηίδεηαη ην παηδί. Όια απηά απαηηνχλ επειημία απφ ην πξφγξακκα, ψζηε λα κπνξνχλ ηφζν ν ζπγγξαθέαο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ φζν θαη ν δάζθαινο λα θηλεζνχλ ειεχζεξα αλάκεζα ζηα δηάθνξα καζήκαηα ηεο ίδηαο ηάμεο θαη λα μεθεχγνπλ φρη κφλν απφ ηα ζηελά φξηα ηεο ηάμεο, αιιά θαη απφ εθείλα ηνπ ζρνιείνπ. 5 Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 1999, Πξφγξακκα πνπδψλ ηεο Γιψζζαο ζην Γεκνηηθφ, ΤΠΔΠΘ Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Φ.Δ.Κ. 93/

12 Ζ ηειηθή θπζηνγλσκία ηνπ πξνγξάκκαηνο δηακνξθψζεθε βάζε ζπζηεκαηηθνχ γισζζηθνχ ζρεδηαζκνχ, εθφζνλ ζηελ αξκνδηφηεηα ηνπ ζχγρξνλνπ απηνχ επηζηεκνληθνχ θιάδνπ εκπίπηνπλ νη πνιηηηθέο δξάζεηο γηα ηε δηακφξθσζε θαη ηελ εθαξκνγή γισζζηθήο πνιηηηθήο, φπσο είλαη ε εθπφλεζε εζληθψλ πιαηζίσλ πξνγξακκάησλ γισζζηθψλ ζπνπδψλ. ην πιαίζην ινηπφλ ηνπ γισζζηθνχ ζρεδηαζκνχ, ην πξφγξακκα ηνπ δεκνηηθνχ αμηνπνίεζε, θαηά πεξίπησζε, δεδνκέλα θιάδσλ απφ έλα επξχ επηζηεκνινγηθφ πεδίν, ζε ζπλδπαζκφ κε ην πιέγκα αξρψλ πνπ πξνβιέπνληαη απφ ην χληαγκα, ηνπο ζρεηηθνχο λφκνπο θαη ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο ηεο Πνιηηείαο, θαζψο θαη απφ ηελ ηξέρνπζα εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δπλακηθέο νη νπνίεο θαζνξίδνπλ ηα γεσπνιηηηθά δεδνκέλα ηεο επνρήο. Καηά ηελ εθπφλεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαηαβιήζεθε ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα, ψζηε λα ιεθζνχλ νη κεγάιεο αιιαγέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θφζκν, θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ ρσξίδεη ην παξφλ πξφγξακκα απφ ηελ επνρή πνπ είραλ εθπνλεζεί ηα πξνεγνχκελα πξνγξάκκαηα ( ). Έρεη γίλεη πξνζπάζεηα ινηπφλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ φιεο νη παγθφζκηεο γεσπνιηηηθέο κεηαβνιέο, φπσο ε έθξεμε ηεο πιεξνθνξηθήο, νη εμειίμεηο ζηελ επηθνηλσλία θαη ε πξνζέγγηζε αηφκσλ θαη ιαψλ, ε έληαμε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ε δηεχξπλζή ηεο, ε είζνδνο πξνζθχγσλ κε ηα ζπλαθφινπζα θαηλφκελα πνιπγισζζίαο ζηελ Διιάδα θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο γισζζηθήο πνιπκνξθίαο επξχηεξα. Όια απηά απνηεινχλ αληηθείκελν δηαπξαγκάηεπζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο εμειίμεηο ηεο γισζζνινγίαο θαη ηεο δηδαθηηθήο ηεο γιψζζαο. Οη ζπληάθηεο ηνπ Πξνγξάκκαηνο ηεο Γιψζζαο έιαβαλ ππφςε ηνπο ηελ πνιπεπηζηεκνληθή ζεψξεζε ηεο γιψζζαο, ηα επίπεδα θαη ην εχξνο ησλ ζηφρσλ θαη ηελ πνηθηιία ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ αληαλαθινχλ, άκεζα ή έκκεζα, έλα αληίζηνηρν θάζκα επηζηεκνληθψλ θιάδσλ, κε επίθεληξν ηε γισζζνινγία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηνπ Πξνγξάκκαηνο αλαθέξεηαη ηφζν ζε δηάθνξνπο εηδηθνχο ηνκείο θαη ζεσξίεο ηεο γισζζνινγίαο (θπξίσο: αλάιπζε ηνπ ιφγνπ, πξαγκαηνινγία, ζεσξία ησλ γισζζηθψλ πξάμεσλ, ζπζηεκαηηθή ιεηηνπξγηθή γισζζνινγία, αιιά θαη παξαδνζηαθή θαη δνκνιεηηνπξγηθή γξακκαηηθή, γελεηηθή-κεηαζρεκαηηζηηθή γξακκαηηθή, θσλεηηθή-θσλνινγία, κνξθνινγία, ζεκαζηνινγία, δηαιεθηνινγία) φζν θαη ζηηο ζπλαθείο επηζηεκνληθέο πεξηνρέο (θπξίσο: αλαιπηηθή θηινζνθία, θπβεξλεηηθή, επηζηήκε ηεο επηθνηλσλίαο, γισζζηθή αλζξσπνινγία, εζλνγξαθία ηεο

13 επηθνηλσλίαο, αθεγεκαηνινγία, πθνινγία, γλσζηηθή ςπρνινγία, ζεσξία ηεο πξφζιεςεο). Σέινο ην πξφγξακκα βαζίδεηαη ζε πνξίζκαηα ησλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαθηηθή θαη γεληθά ηε δηαρείξηζε ηεο ζρνιηθήο δσήο (θπξίσο: θνηλσληνινγία ηνπ ζρνιείνπ, παηδαγσγηθή ςπρνινγία, παηδαγσγηθή ηνπ «ιάζνπο», εηδηθή αγσγή, ζεσξία ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ), ππφ ηε ζπλζεηηθή ζεψξεζε ηνπ θιάδνπ ηεο ζχγρξνλεο δηδαθηηθήο ηεο γιψζζαο. Καηαβιήζεθε, επίζεο, πξνζπάζεηα ψζηε ην πξφγξακκα λα απνθχγεη ηα κεηνλεθηήκαηα ησλ πξνεγνχκελσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα νπνία αλέδεημε ε πνιχρξνλε εθαξκνγή, θαη αληίζεηα, λα εληάμεη νξγαληθά ζην πεξηερφκελφ ηνπ θάζε ζεηηθφ ζηνηρείν απφ ηα πξνγξάκκαηα εθείλα. Δπίζεο έρνπλ ιεθζεί ππφςε φια ηα ηζρχνληα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηεο Αγγιίαο, ηεο Γαιιίαο, ησλ Ζ.Π.Α., ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Ηηαιίαο, ηα νπνία εθπνλήζεθαλ απφ ην 1992 θαη κεηά θαη έρνπλ εληάμεη, νξγαληθά ζην πεξηερφκελφ ηνπο, ηηο δνθηκαζκέλεο ζηελ Διιάδα θαη ζην εμσηεξηθφ δηδαθηηθέο πξαθηηθέο, νη νπνίεο πξνθχπηνπλ απφ ηα ζχγρξνλα δεδνκέλα ησλ πξνζεγγίζεσλ ηεο γιψζζαο, απνθεχγνληαο επηκέξνπο επψλπκεο ζεσξίεο θαη κνλνκέξεηεο. Δηδηθφηεξα ην Πξφγξακκα: 6 Πξνηείλεη ηξφπνπο εκπινθήο ηνπ καζεηή ζηα δξψκελα, κε ζηφρν ηελ παξέκβαζε θαη κεηαβνιή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Δηζάγεη ζηε δηδαζθαιία ησλ εηδψλ ιφγνπ θαη ηεο ηππνινγίαο ησλ θεηκέλσλ. Γίλεη έκθαζε ζηε δνκή θαη ηε δφκεζε ηνπ θεηκέλνπ. πλδέεηαη ζπζηεκαηηθά κε ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ησλ ινηπψλ καζεκάησλ. Απνθαζηζηά ηελ πεξίιεςε σο βαζηθή δηδαθηηθή πξαθηηθή θαη κέζν κάζεζεο. Δηζάγεη ηελ πξφζβαζε ζηα κέζα πιεξνθφξεζεο. Δηζάγεη ζηε δηαρείξηζε ηεο πιεξνθνξίαο κέζσ Ζ/Τ θαη ηε ρξήζε ειεθηξνληθψλ κέζσλ πξφζβαζεο ζηελ πιεξνθνξία (Γηαδίθηπν). Παξνπζηάδεη ηε ινγνηερλία σο ηδηαίηεξν ηνκέα ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη πξνηείλεη εηδηθφηεξεο ελδεηθηηθέο πξαθηηθέο πξνζέγγηζήο ηεο. Δηζάγεη βαζκηαία ζηελ θξηηηθή γισζζηθή επίγλσζε. Δμνηθεηψλεη ηνπο καζεηέο κε ηα θνηλσληθά θαη ειιεληθά ηνπηθά ηδηψκαηα. 6 Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003, Δηαζεκαηηθό Εληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ Σπνπδώλ, Φ.Δ.Κ. 303/

14 Λακβάλεη ππφςε ηνπο καζεηέο ησλ νπνίσλ ηα ειιεληθά απνηεινχλ δεχηεξε ή μέλε γιψζζα. Λακβάλεη ππφςε καζεηέο κε ηδηαίηεξεο αλάγθεο. Πξνηείλεη δηδαθηηθή πξνζέγγηζε, δηδαθηηθά κέζα, ηξφπνπο αμηνιφγεζεο. ΚΤΡΙΑ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΟΤ ΔΝΙΑΙΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΠΟΤΓΩΝ

15 Α. Η γιώζζα ωο κέζν θαη αληηθείκελν γιωζζηθήο παηδείαο Ζ γιψζζα είλαη, ζχκθσλα κε ην F. De Saussure (1979) 7, έλα ζχζηεκα γισζζηθψλ ζεκείσλ πνπ εμππεξεηεί ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. Τθίζηαηαη ζε θάζε άηνκν σο θνηλσληθφ πξντφλ, σο ζχζηεκα, δειαδή, θαλφλσλ θαη ξπζκίζεσλ, πνπ είλαη απφηνθν ηεο θνηλσλίαο πνπ ην ρξεζηκνπνηεί θαη σο αηνκηθφ πξντφλ. Δπεηδή δελ είλαη εχθνιν λα πηνζεηεζεί κία απφ ηηο πνιιέο δηαθνξεηηθέο, ζπρλά αληηθαηηθέο, έλλνηεο ηεο γιψζζαο, νη νπνίεο εθηφο απφ ηηο εγγελείο κνλνκέξεηεο, ζπλνδεχνληαη ζπρλά απφ πνηθίιεο ηδενινγηθέο παξαδειψζεηο θαη πξνθαηαιήςεηο, ε γιψζζα εθιακβάλεηαη ζηε θπζηθή ηεο πνιιαπιφηεηα, ε νπνία αθνξά ην παηδί θαη ππαγνξεχεη ην πεξηερφκελν ηεο γισζζηθήο παηδείαο. Έηζη, ζχκθσλα κε ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ε γιψζζα λνείηαη: σο ζχζηεκα επηθνηλσλίαο κε βάζε ηνλ αξζξψκελν ιφγν. Γηα ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο απηφ ζεκαίλεη φηη ε πξνζθνξφηεξε κέζνδνο είλαη ε επηθνηλσληαθή. σο κέζν πξναγσγήο ηεο δηαλφεζεο θαη εηδηθά, ηεο δεκηνπξγηθήο θαη θξηηηθήο ζθέςεο, αιιά θαη επξχηεξα σο αμία θαη σο θνξέαο πνιηηηζκνχ, σο κέζν δξάζεο θαη αιιειεπίδξαζεο. Ζ γιψζζα σο ελέξγεηα είλαη πλεπκαηηθή, ςπρηθή θαη ζσκαηηθή, ε νπνία παξάγεηαη θαη αλαπαξάγεηαη, ζρεκαηίδεηαη θαη αλαζρεκαηίδεηαη, δνκείηαη θαη αλαδνκείηαη, ρξσκαηίδεηαη θαη κεηαρξσκαηίδεηαη δηαξθψο θαηά ηηο πεξηζηάζεηο / ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο. σο κέζν θαηαλφεζεο, έθθξαζεο, πεξηγξαθήο θαη κεηαβνιήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, αιιά θαη δεκηνπξγίαο πξαγκαηηθφηεηαο. Πξφθεηηαη δειαδή γηα θνηλσληθή ελέξγεηα, αθνχ παξάγεηαη απφ ηα κέιε ηεο αλζξψπηλεο θνηλφηεηαο, απφ ηα νπνία εθπνξεχεηαη, ζηα νπνία απεπζχλεηαη θαη ηα νπνία ππεξεηεί. 8 7 Saussure, F., 1979, Μαζήκαηα Γεληθήο Γισζζνινγίαο, Αζήλα: Παπαδήζεο 8 Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 1998, Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο Γηδαζθαιία ζην Γπκλάζην θαη ζην Λχθεην, πνπδψλ γηα ηε Γισζζηθή

16 Πξνβιέπεηαη επίζεο ε γιψζζα λα ιεηηνπξγεί ζην ζρνιείν σο κέζν θαη απνηέιεζκα ηέρλεο θαη αηζζεηηθήο θαιιηέξγεηαο. Αληηκεησπίδεηαη επίζεο ζηε θπζηθή ηεο εηεξνγέλεηα κε ηηο θνηλσληθέο, γεσγξαθηθέο θαη πθνινγηθέο παξαιιαγέο. Δμάιινπ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε ζπγρξνληθή θαη ηε δηαρξνληθή ηεο ζχζηαζε, ε ειιεληθή γιψζζα πξνζεγγίδεηαη σο ζηνηρείν εζληθήο ηαπηφηεηαο, θνξέαο καθξαίσλεο εζληθήο παξάδνζεο θαη γξακκαηνινγίαο. Απφ ηελ άιιε, ιακβάλνληαο ππφςε ηε ζεκεξηλή επξσπατθή θαη νηθνπκεληθή θνηλσλία, ζεσξείηαη δίαπινο επηθνηλσλίαο ησλ απαληαρνχ ειιελνθψλσλ. Σέινο, απφ θαζαξά πξαθηηθή άπνςε, ε γιψζζα ζπληζηά θνξέα θαη κέζν πξνψζεζεο ησλ ζθνπψλ ησλ ππνινίπσλ καζεκάησλ θαη γεληθά ηεο εθπαίδεπζεο. Αληηκεησπίδεηαη δειαδή σο εξγαιείν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο θαη, επξχηεξα, σο κέζν κάζεζεο ζην ζρνιηθφ θαη εμσζρνιηθφ ρψξν, ρσξίο λα παξαγλσξίδεηαη φηη απνηειεί αληηθείκελν κάζεζεο θαζαπηή. Σέινο, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ παξνπζία αιιφγισζζσλ πιεζπζκψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ε γιψζζα πξνζθέξεηαη σο κέζν έληαμεο ησλ αιινδαπψλ. 9 Απ φιεο απηέο ηηο εθθάλζεηο ηεο γιψζζαο, πξνθχπηεη κε ζαθήλεηα φηη ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα θαιχπηεη έλα επξχηεξν θάζκα γισζζηθψλ άκεζσλ θαη έκκεζσλ- εθπαηδεπηηθψλ ζηφρσλ, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλεηαη θαη ζε απψηεξεο επηδηψμεηο ηεο Πνιηηείαο θαη γη απηφ ην ιφγν αξκφδεη ν ραξαθηεξηζκφο «πξόγξακκα γιωζζηθήο παηδείαο». Β. Γιωζζηθέο πξάμεηο θαη επηθνηλωληαθή ηθαλόηεηα Ζ εηδνπνηφο δηαθνξά ησλ πξνγξακκάησλ απφ φια ηα πξνεγνχκελα ζπλίζηαηαη ζηε δηαθνξεηηθή θηινζνθία θαη ζηάζε, ζηελ πηνζέηεζε θαη πξνζαξκνγή λεφηεξσλ αιιά δνθηκαζκέλσλ δηδαθηηθψλ αληηιήςεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ζηελ εηζαγσγή λέσλ ζηφρσλ, ηνπο νπνίνπο επέβαιαλ νη αληηθεηκεληθέο αλάγθεο ησλ θαηξψλ. 9 Παπαξίδνο Υξ., 1999, Γισζζηθή Πνιηηηθή θαη Γισζζηθή Παηδεία, Αζήλα: Gutenberg

17 Βαζηθφο ζηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη λα θαηαζηήζεη ην καζεηή ηθαλφ λα εθηειεί απνηειεζκαηηθά «γιωζζηθέο πξάμεηο», δειαδή λα ρξεζηκνπνηεί ηα γισζζηθά κέζα κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ θαη θαηάιιειν γηα θάζε εηδηθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο. Ο φξνο γισζζηθέο/ ιεθηηθέο πξάμεηο (speech acts) παξνπζηάζηεθε θαη εδξαηψζεθε απφ ηνλ αλαιπηηθφ θηιφζνθν J. R. Searle 10, ν νπνίνο εηζήγαγε κηα έλλνηα γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, ε νπνία δελ απνηειείηαη απιψο απφ ζεσξεηηθέο δηαπηζηψζεηο ή κεηάδνζε πιεξνθνξηψλ αιιά είλαη κηα ζεηξά ιεθηηθψλ ελεξγεηψλ θαη θπξίσο ιεθηηθψλ δξάζεσλ, εθφζνλ νδεγεί ζε φια φζα θάλνπκε κε ηε γιψζζα, π.ρ. εξσηήζεηο, ππνζρέζεηο, αξλήζεηο, εληνιέο, απεηιέο. Όηαλ θάπνηνο κηιάεη, απηφκαηα ελεξγεί, θαζψο ν ιφγνο έρεη πάληνηε απνηειέζκαηα ζηνπο απνδέθηεο ηνπ, άξα κε ηε γιψζζα επηηεινχκε πξάμεηο. χκθσλα κε ηνλ Searle 11 «ε πξσηαξρηθή βάζε ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο δελ είλαη νύηε ε ιέμε ή ε πξόηαζε νύηε ηα ζύκβνιά ηνπο, αιιά ε παξαγσγή ηεο πξόηαζεο θάησ από νξηζκέλεο ζπλζήθεο». Όπσο αλαθέξνπλ νη Γεσξγαθνπνχινπ-Γνχηζνο (1999) 12, «ε ζεκειηώδεο αξρή ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο είλαη ε γισζζηθή πξάμε (speech act), θαζώο όηαλ κηιάκε, επηηεινύκε πξάμεηο, νη νπνίεο απνηεινύλ ηελ απαξαίηεηε πξνϋπόζεζε γηα ηελ επίηεπμε λνήκαηνο ζηελ επηθνηλσλία». Με ηνλ φξν επηθνηλωλία ζεσξείηαη ε αληαιιαγή ηδεψλ, πιεξνθνξηψλ θηι. αλάκεζα ζε δχν ή πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο. Καηά ηελ επηθνηλσλία ππάξρεη ζπλήζσο έλαο πνκπφο, έλα κήλπκα θαη έλαο ή πεξηζζφηεξνη δέθηεο. ε πην ζχλζεηνπο νξηζκνχο ε επηθνηλσλία απνηειεί «ηελ αληαιιαγή κελπκάησλ, ε εθπνκπή δει. εθ κέξνπο ηνπ πνκπνύ (νκηιεηή) θαη ε ιήςε εθ κέξνπο ηνπ δέθηε (αθξναηή) δηαθόξσλ κελπκάησλ κε ηα νπνία πξαγκαηνπνηείηαη ε ζπλελλόεζε κεηαμύ ησλ κειώλ κηαο γισζζηθήο θνηλόηεηαο» (Μπακπηληψηεο 1986). 13 πλεπψο ηα απαξαίηεηα ζπζηαηηθά ηεο επηθνηλσλίαο είλαη: απηνί πνπ επηθνηλσλνχλ ζε γξαπηφ ή πξνθνξηθφ ιφγν (πνκπφο θαη δέθηεο), ν θψδηθαο, 10 Searle J., R., 1990, What is a Speech Act? In A. P. Martinich (ed.) The Philosophy of Language, New York- Oxford: Oxford University Press, φ.π. ζει Γεσξγαθνπνχινπ Α., Γνχηζνο Γ., 1999, Κείκελν θαη επηθνηλσλία, Αζήλα: Διιεληθά γξάκκαηα, ζ Μπακπηληψηεο Γ., 1984, Θεσξεηηθή Γισζζνινγία. Εηζαγσγή ζηε ζύγρξνλε γισζζνινγία, Αζήλα,ζ.30

18 ην κήλπκα, δει. ε πιεξνθνξία, εξψηεζε, απάληεζε, ζθέςε θηι., ν δίαπινο, δει. ν ηξφπνο (θπζηθφο ή ηερληθφο) κεηάδνζεο ηνπ κελχκαηνο, νη ιεηηνπξγίεο εγγξαθήο (θσδηθνπνίεζεο) θαη αλάγλσζεο (απνθσδηθνπνίεζεο) ηνπ κελχκαηνο, νη ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο. Ζ ζεκαζία ηεο επηθνηλσλίαο είλαη εκθαλήο ζηνλ φξν επηθνηλωληαθή ηθαλόηεηα (Hymes, 1972) 14, πνπ ηνλίδεη ηελ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ηεο γιψζζαο. Ζ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα αλαθέξεηαη γεληθφηεξα ζηε γλψζε θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ρξεζηκνπνηεί φια ηα ζεκεηαθά ζπζηήκαηα πνπ δηαζέηεη σο κέινο κηαο δεδνκέλεο θνηλφηεηαο. Αλαπφζπαζην κέξνο ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο ησλ κειψλ ηεο απνηειεί ε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή γλψζε θαη εκπεηξία πνπ δηαζέηνπλ. Ζ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα εθδειψλεηαη θαη σο θαηαλφεζε θαη σο παξαγσγή ιφγνπ ζε άκεζε επίδξαζε κε ην πεξηβάιινλ. πγθεθξηκέλα ν Hymes ζεσξεί φηη ν αλψηεξεο κνλάδεο ηεο γισζζηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ηα γιωζζηθά γεγνλόηα (ή γεγνλφηα νκηιίαο, γηα ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν), πνπ ζπκβαίλνπλ ζε κηα κε γισζζηθή θαηάζηαζε. Σα ζεκαληηθφηεξα ζηνηρεία θάζε γισζζηθνχ γεγνλφηνο/ επηθνηλσληαθήο πεξίζηαζεο, θαηά ηνλ Hymes (1974) 15, είλαη ηα αθφινπζα: α) ην θπζηθό πεξηβάιινλ ή ζθεληθό (setting), πνπ αλαθέξεηαη ζηα ρσξνρξνληθά δεδνκέλα ηνπ γεγνλφηνο, θαζψο θαη ζην ςπρνινγηθφ θιίκα. β) ηα κέιε (participants), δειαδή ηα πξφζσπα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην γεγνλφο κε δηάθνξνπο ξφινπο π.ρ. νη δεκηνπξγνί, νη απνδέθηεο ή ην θνηλφ. εκαληηθφ ξφιν παίδνπλ φια ηα θνηλσληθν-πνιηηηζκηθά αιιά θαη ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. γ) ν ζθνπόο (end), πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πξνζιεθηηθή ηζρχ ηνπ γεγνλφηνο ζην ζχλνιφ ηνπ θαη φρη σο άζξνηζκα επηκέξνπο γισζζηθψλ πξάμεσλ θαη πεξηιακβάλεη ηηο 14 Hymes D., 1972, Models of the interaction of language and social life, ζην J. J. Gumperz θαη D. Hymes (επηκ.) Directions in sociolinguistics, New York :Holt, Rinehart and Winston, Hymes, D., 1974, Ways of speaking. In R., Bauman & J., Sherzer (edο.) Explorations in the Ethnography of Speaking, Cambridge: Cambridge University Press,

19 πξνζέζεηο ησλ κειψλ ζε ζρέζε κε ην απνηέιεζκα ηνπ γεγνλφηνο, ηνπο πξνζσπηθνχο ζηφρνπο δει. πνπ ηα κέιε επηδηψθνπλ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ζην πιαίζην ηεο επηθνηλσλίαο απηήο, δ) ην θιεηδί (key), πνπ αλαθέξεηαη ζην «πλεχκα», ζην χθνο θαη ζηνλ ηφλν κε ηνλ νπνίν επηηειείηαη κία γισζζηθή εθθνξά, π.ρ. κπνξεί λα είλαη ηππηθφο ή αλεπίζεκνο, νηθείνο ή απνκαθξπζκέλνο, ζνβαξφο ή αζηείνο, εκθαηηθφο ή αδηάθνξνο θ.ιπ., ε) ην κέζνλ/ θαλάιηα επηθνηλωλίαο (instrumentalities). ε απηά ζπκπεξηιακβάλνληαη νη θψδηθεο θαη ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο, γισζζηθά θαη παξαγισζζηθά, φπσο ιεθηηθφο ή κε, γξαπηφο ή πξνθνξηθφο ιφγνο, νη ρεηξνλνκίεο θηι. ζη) ηα είδε ιόγνπ ή κνξθή ηνπ κελύκαηνο (genres), πνπ αλαθέξεηαη ζε ηχπνπο ιφγνπ κε θνηλή δνκή θαη θνηλά ιεμηθνγξακκαηηθά κέζα, φπσο ην παξακχζη, ε αθήγεζε, ε δηάιεμε, ε ζπλνκηιία, ην ηξαγνχδη. δ) ηηο πξάμεηο (acts), ην πεξηερφκελν ηνπ κελχκαηνο πνπ αθνξά ην επξχηεξν είδνο ηεο επηθνηλσληαθήο πξάμεο ηεο νπνίαο ην γεγνλφο απνηειεί κέξνο, φπσο γηα παξάδεηγκα, ε πξνζεπρή ζε ζρέζε κε ην γεγνλφο κηαο ζξεζθεπηηθήο ιεηηνπξγίαο. δ) νη λόξκεο αιιειεπίδξαζεο θαη εξκελείαο (norms), πνπ αλαθέξνληαη ζηηο θαλνληθφηεηεο πνπ δηέπνπλ ηελ επηθνηλσλία θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ γίλνληαη αληηιεπηέο. ε θάζε θνηλσλία ηζρχνπλ δηαθνξεηηθέο ζπκβάζεηο γηα ηελ θαηάιιειε ρξήζε ηνπ ιφγνπ. Δίλαη πνιχ πηζαλφλ νκνηφηεηεο θαλνληθνηήησλ λα εξκελεχνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν αλάινγα κε ηηο δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο πξνυπνζέζεηο. 16 Απηέο νη παξάκεηξνη πξνζδηνξίδνπλ θαη ζπλδπάδνληαη κε ηε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν απηνχ πνπ πξαγκαηηθά ιέγεηαη ζε κηα επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε σο αθνινπζία γισζζηθώλ πξάμεσλ (act sequences). Αληηιακβαλφκαζηε ινηπφλ φηη γηα λα παξαρζεί κία νινθιεξσκέλε θαη πιήξεο γισζζηθή πξάμε, νη καζεηέο ζα πξέπεη λα έρνπλ εμνηθεησζεί κε ηηο αξρέο απηέο ηεο επηθνηλσληαθήο πξάμεο. Απηφ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κέζα απφ ηελ επηθνηλωληαθή πξνζέγγηζε ηνπ γιωζζηθνύ 16 Αξράθεο Α., Κνλδχιε Μ., 2004, Εηζαγσγή ζε δεηήκαηα θνηλσληνγισζζνινγίαο, Αζήλα :λήζνο, ζ.90-94

20 καζήκαηνο (communicative approach) ή επηθνηλωληαθή γιωζζηθή δηδαζθαιία (communicative teaching). Γ. Η επηθνηλωληαθή πξνζέγγηζε ηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, γεληθφο ζηφρνο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο είλαη ε αλάπηπμε επηθνηλσληαθήο δεμηόηεηαο, κε απψηεξν ζηφρν ηελ θνηλσληθή έληαμε ηνπ εθπαηδεπφκελνπ. Γηα ηνλ Canale (1983) 17 ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε απνηειεί «κία εκπινθή ησλ καζεηώλ, θαηά ηελ νπνία ν βαζηθόο ζηόρνο είλαη λα πξνεηνηκάζεη θαη λα ελζαξξύλεη ηνπο καζεηέο ζην λα εμεξεπλήζνπλ θαη λα επεθηείλνπλ ηηο ήδε ππάξρνπζεο πεξηνξηζκέλεο επηθνηλσληαθέο ηνπο ηθαλόηεηεο κε ζθνπό ηε κεηέπεηηα ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξαγκαηηθέο επηθνηλσληαθέο θαηαζηάζεηο». Απηφ ζπλεπάγεηαη ηελ ηαπηφρξνλε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο, ησλ εμσγισζζηθψλ κέζσλ επηθνηλσλίαο θαη ησλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθψλ θαλφλσλ πνπ δηέπνπλ ηελ 17 Canale M., 1983, From communicative competence to communicative language pedagogy, In J-C. Richards, P.-W. Schmidt (ed.), Language and Communication, Longman, 2-27

21 επηθνηλσλία. Ο καζεηήο δε δηδάζθεηαη κφλν ηηο γξακκαηηθέο δνκέο ηεο γιψζζαο, αιιά ηνπο θαηάιιεινπο ηχπνπο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε επηθνηλσλίαο, δειαδή ηνλ ηξφπν ρξήζεο θαη εθαξκνγήο ηνπ ζπζηήκαηνο. χκθσλα κε ηνλ Hymes (1972), πνπ εηζήγαγε ηελ έθθξαζε communicative competence, «ε επηθνηλσληαθή επηινγή δε ζπλίζηαηαη ζηελ ελεξγνπνίεζε δεμηνηήησλ θαη δνκώλ πνπ θάπνηνο έρεη κάζεη εθ ησλ πξνηέξσλ ρσξηζηά, αιιά ζηε ζπζζσκάησζε ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ δνκώλ ζηε ρξήζε θαζώο ππάξρνπλ ζρέζεηο θαη ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθεύγνπλ ζε κηα ρσξηζηή πξνζέγγηζε». 18 Σνλίδεηαη δειαδή φηη ε γξακκαηηθή νξζφηεηα δελ απνηειεί ηθαλή πξνυπφζεζε γηα απνηειεζκαηηθή γισζζηθή επηθνηλσλία θαζψο πην ζεκαληηθή είλαη ε πξνζαξκνγή ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο ζην εθάζηνηε επηθνηλσληαθφ πιαίζην. Γηα ηνλ M.A.K. Halliday (1978) 19 γιψζζα θαη θνηλσλία είλαη αδηαρψξηζηεο έλλνηεο. «Καλέλα από απηά δελ ππάξρεη ρσξίο ην άιιν: δελ κπνξεί λα ππάξρεη θνηλσληθό άηνκν ρσξίο γιώζζα νύηε γιώζζα ρσξίο θνηλσληθό άηνκν». Πηζηεχεη φηη δνπιεηά ηνπ ζρνιείνπ είλαη λα δηεπξχλεη ην ιεηηνπξγηθφ δπλακηθφ ηεο γιψζζαο ησλ καζεηψλ, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πξέπεη λα απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ειέγρνπλ ηηο πνηθίιεο ιεηηνπξγηθά δηαθνξνπνηεκέλεο κνξθέο ηεο γιψζζαο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ θνηλσλία. θνπφο ινηπφλ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο είλαη ν «εθνδηαζκφο» ησλ καζεηψλ κε κηα ζεηξά επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ θαη ε θαηάιιειε εθαξκνγή απηψλ αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο. πγθεθξηκέλα, θάπνηεο απφ ηηο δεμηφηεηεο πνπ θαηαθηά ν καζεηήο είλαη ε ηθαλφηεηα λα θάλεη ζπγθεθξηκέλεο ιεθηηθέο πξάμεηο είηε πξνθνξηθά είηε γξαπηά, λα κπνξεί λα δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηηο παξακέηξνπο θάζε επηθνηλσληαθήο θαηάζηαζεο, ην ζθνπφ θαη ην απνηέιεζκα ηεο επηθνηλσληαθήο πξάμεο, ην πεξηερφκελν θαη ηε κνξθή ηνπ κελχκαηνο, ην ζηηι θαη ηνλ ηφλν νκηιίαο, ην είδνο ηνπ εθθεξφκελνπ ιφγνπ, ηα κέζα επηθνηλσλίαο θαη ηηο θνηλσληνγισζζηθέο λφξκεο πνπ δηέπνπλ ηελ επηθνηλσλία. Ο εθπαηδεπηηθφο πνπ εθαξκφδεη ηελ επηθνηλσληαθή κέζνδν κέζα ζηελ ηάμε πξσηίζησο νθείιεη λα αλαπξνζαξκφζεη ην ρψξν θαη λα εληάμεη ηνπο καζεηέο ζε 18 Hymes, D., 1972, On communicative competence, In J. B. Brumfit & K. Johnson (ed.) The Communicative Approach to Language Teaching, Oxford: Oxford University Press, Halliday, M., 1978, ην Υαξαιακπφπνπινο Α., Επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ηεο Ειιεληθήο, www. abnet.agrino.org/htmls/m/m0003.htm

22 κηθξέο νκάδεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν εληζρχνληαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη έηζη δηεπθνιχλεηαη ε θαηάζηαζε έληαμήο ηνπο. Κέληξν ηεο δηδαζθαιίαο ζηελ επηθνηλσληαθή κέζνδν είλαη ν καζεηήο θαη φρη ν δάζθαινο νχηε ην βηβιίν. Ζ επηινγή ησλ ζηφρσλ, ηεο χιεο, ηνπ πιηθνχ, ησλ ηερληθψλ θαη ησλ αζθήζεσλ δηδαζθαιίαο θαζνξίδνληαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηα ελδηαθέξνληα, ηα θίλεηξα θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ, θάζε θνξά, θνηλνχ. εκαληηθφ έξγν πνπ νθείιεη ν δάζθαινο λα θάλεη είλαη ε νξγάλσζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε άμνλα ηηο ιεθηηθέο πξάμεηο, πνπ απνηεινχλ κηα απφ ηηο θεληξηθέο επηινγέο ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο. ηα πιαίζηα ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο ρξεζηκνπνηείηαη κεγάιε πνηθηιία πιηθνχ, ην νπνίν έρεη σο πξσηαξρηθφ ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο επηθνηλσληαθήο ρξήζεο ηεο γιψζζαο. Ζ ρξήζε ηνπ δηδαθηηθνχ εγρεηξηδίνπ αιιάδεη ηειείσο κνξθή ζε ζρέζε κε ηηο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο. Απνηειεί κία απφ ηηο πνιπάξηζκεο πεγέο άληιεζεο γισζζηθνχ πιηθνχ θαη φρη ε κνλαδηθή, φπσο γηλφηαλ ζην παξειζφλ. Σν δηδαθηηθφ εγρεηξίδην ιεηηνπξγεί θπξίσο σο ρψξνο γεληθήο αλαθνξάο, σο δείθηεο πνξείαο πνπ ζπληνλίδεη, ππνδεηθλχεη θαη δηεπθνιχλεη ηηο δηδαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Απφ ηελ άιιε, ε ρξήζε νπηηθν-αθνπζηηθψλ κέζσλ είλαη ζεκαληηθή, φηαλ εληάζζνληαη ζε κία κεζνδηθή θαη θαιά ζρεδηαζκέλε δηδαθηηθή ζηξαηεγηθή θαη ππεξεηψληαο κε ζπλέπεηα ηνπο επηδησθφκελνπο, απφ ηε κέζνδν, ζηφρνπο. Ζ βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ επηινγή θαη ηε ρξήζε ηνπο είλαη λα απνηεινχλ εξεζίζκαηα γηα θπζηνινγηθή παξαγσγή ιφγνπ θαη ε φιε αμηνπνίεζε θαη ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπο λα εληάζζεηαη ζηε ινγηθή θαη ηε γεληθφηεξε θηινζνθία ηεο επηθνηλσληαθήο αληίιεςεο.

23 Γ. Η θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηεο γιώζζαο Μία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θαη θαηλνηφκεο αιιαγέο ηνπ λένπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ γηα ηα ειιεληθά ζρνιεία είλαη ε κεηάβαζε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο απφ ηε κειέηε ηεο πξφηαζεο ζηε κειέηε ηνπ θεηκέλνπ, πξνθνξηθνχ ή γξαπηνχ, δειαδή ζηα ππεξ-πξνηαζηαθά ή δηαπξνηαζηαθά δνκηθά ζρήκαηα. Ζ κεηάβαζε απηή απνηέιεζε κειέηε δηάθνξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ. Σέηνηνη επηζηεκνληθνί ηνκείο είλαη ε αλάιπζε ιφγνπ (discourse analysis), ε πξαγκαηνινγία, ε πθνινγία θ.ά. Ζ θπξίαξρε άπνςε ησλ πξναλαθεξζέλησλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ είλαη φηη ε επηθνηλσλία πξαγκαηψλεηαη κε ζχλνια θεηκεληθψλ πξνηάζεσλ, ζε ζπλάθεηα πάληα κε ην πεξηβάιινλ, ηφζν ην γισζζηθφ φζν θαη ην εμσγισζζηθφ. Δηζάγεηαη ινηπφλ κηα λέα έλλνηα, ην ιεθηηθό πεξηβάιινλ, ηα ζπκθξαδόκελα ή αιιηψο ην πεξηθείκελν (context). Σν ζχλνιν ησλ εμσγισζζηθψλ ζηνηρείσλ απνηειεί ηελ πεξηβάιινπζα θαηάζηαζε ηνπ θεηκέλνπ ή ην θαηαζηαζηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ θεηκέλνπ.

24 Ο πξψηνο πνπ εηζήγαγε απηή ηελ έλλνηα ήηαλ ν αλζξσπνιφγνο B. Malinowski 20. Ύζηεξα απφ πνιπεηείο έξεπλεο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ζε ηζαγελείο, ζηξάθεθε ζηε γισζζνινγία γηα λα αλαδεηήζεη ιχζεηο ζεκαζηνινγηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεηψπηδε. Γεκηνχξγεζε, ινηπφλ, κία λέα ζεκαζηνινγία, ηελ έλλνηα ηνπ πεξηζηαζηαθνχ πεξηβάιινληνο (context of situation) θαη επέθηαζε ηεο έλλνηαο ηνπ γισζζηθνχ (θσλεηηθνχ, θσλνινγηθνχ, κνξθνινγηθνχ, ζπληαθηηθνχ, ζεκαζηαθνχ) πεξηβάιινληνο, ππνζηεξίδνληαο φηη ε θαηαλφεζε ηνπ ηη ελλννχλ νη άλζξσπνη κε απηά πνπ ιέλε, εμαξηάηαη ελ κέξεη απφ ην πνιηηηζηηθφ ζχκπαλ κέζα ζην νπνίν θηλνχληαη. Ζ γισζζηθή επηθνηλσλία δελ επηηπγράλεηαη κε κεκνλσκέλεο, αλεμάξηεηεο κνλάδεο, φπσο είλαη νη θζφγγνη, ηα γξάκκαηα, νη ιέμεηο ή νη πξνηάζεηο. Αληίζεηα, πξαγκαηψλεηαη κε ζπλδπαζκνχο απηψλ ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ, πνπ απνηεινχλ κε ηε ζεηξά ηνπο μερσξηζηέο κνλάδεο ή ελφηεηεο έθθξαζεο, ηα θείκελα. Ζ ιέμε θείκελν ελλνείηαη κε ηελ επξχηεξε ηερληθή θαη αλαιπηηθή ζεκαζία ηεο, ε νπνία αλαθέξεηαη ζε θάζε απηφλνκε νληφηεηα πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ. Μία απφ ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο Αλάιπζεο Λφγνπ απνηειεί ε αληίιεςε φηη ηφζν ην γξαπηφ φζν θαη ην πξνθνξηθφ θείκελν παξνπζηάδνπλ παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά νιόηεηαο (νξηζκέλε αξρή θαη ηέινο, εζσηεξηθή ελφηεηα) θαζψο απνηεινχλ πξντφληα κηαο παξφκνηαο πνιηηηζκηθήο ζπκπεξηθνξάο. Απνηειεί, ινηπφλ, ηε κηθξφηεξε νληφηεηα πνπ κπνξεί λα νξηζζεί. Όηαλ ινηπφλ εμεηάδνπκε θάπνηα θείκελα ηα πξνζεγγίδνπκε φρη σο αθεξεκέλεο γισζζηθέο κνλάδεο, αιιά σο νιφηεηεο γιψζζαο, πξνζέζεσλ θαη θαηαζηάζεσλ. Απηέο νη νιφηεηεο πνπ πεξηιακβάλνπλ νκηιία θαη γξαπηφ ιφγν, ρεηξνλνκίεο, νξηζκέλε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο, θαζνξηζκέλεο πιηθέο πξαγκαηψζεηο, κε απηφλ ηνλ ηξφπν ελνπνηνχλ ην γισζζηθφ ζχζηεκα κε ηελ πξάμε θαη απνηεινχλ επηθνηλσληαθέο κνλάδεο. Ζ χπαξμε φκσο απηψλ ησλ γισζζηθψλ ζπλδπαζκψλ δελ εμαζθαιίδεη απηφκαηα θαη ηελ χπαξμε λνήκαηνο ή επηθνηλσλίαο. Πξέπεη λα ζπλδπαζηεί κε ην πεξηθείκελν. Τν λόεκα πξνθύπηεη από ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ θεηκέλνπ σο νξγάλσζε ησλ θαηάιιεισλ γισζζηθώλ επηινγώλ γηα ηηο αληίζηνηρεο ιεθηηθέο πξάμεηο κε ζπγθεθξηκέλα πεξηθείκελα Νηάιηαο, Π., 2005, Γιψζζα θαη επηθνηλσληαθφ πεξηβάιινλ-δπηζθφπεζε ησλ θπξηφηεξσλ γισζζνεζλνγξαθηθψλ πξνζεγγίζεσλ, Bronislaw Malinowski θαη πεξηζηαζηαθφ πεξηβάιινλ, Πξαγκαηνινγία θαη επηθνηλσλία. Θεσξία θαη εθαξκνγή ζηε κεηάθξαζε, Γεσξγαθνπνχινπ Α., Γνχηζνο Γ., 1999, Κείκελν θαη επηθνηλσλία, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, 17-23

25 Με βάζε φια ηα παξαπάλσ θαηαιήγνπκε φηη ν ιφγνο απνηειεί ηελ ελεξγφ ρξήζε, ηφζν πξνθνξηθψλ φζν θαη γξαπηψλ θεηκέλσλ ζηα επηθνηλσληαθά ηνπο πεξηβάιινληα. Ζ έκθαζε δίλεηαη ζην θείκελν, θαζψο απνηειεί ην ζεκειηψδεο κέζν επηθνηλσλίαο, ε γισζζηθή δηάζηαζε ηεο επηθνηλσλίαο, ρσξίο ηελ νπνία ν ιφγνο καο δε ζα απνηεινχζε γισζζηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε έρεη επίζεο σο αληηθείκελν ηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ηεο δνκήο ησλ θεηκέλσλ, θαζψο θαη ηελ εμέηαζε ησλ γισζζηθψλ θαη εμσγισζζηθψλ παξαγφλησλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ παξαγσγή ελφο επηθνηλσληαθά απνηειεζκαηηθνχ θεηκέλνπ. Γηα λα κεηαηξαπεί έλα ζχλνιν πξνηάζεσλ ζε απνηειεζκαηηθφ θείκελν ζα πξέπεη λα ππάξρεη αιιειεμάξηεζε γισζζηθή θαη λνεκαηηθή αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο πνπ ην ζπγθξνηνχλ. Δπίζεο, ην παξαγφκελν θείκελν ζα πξέπεη λα καο δίλεη πιεξνθνξίεο γηα ην ζπγγξαθέα ηνπ, ηνλ απνδέθηε, ην ρξφλν θαη ηνλ ηφπν δηεμαγσγήο ηεο επηθνηλσλίαο. Σέινο ζα πξέπεη λα είλαη έηζη νξγαλσκέλν, ψζηε λα ππάγεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο θεηκέλνπ. Ζ επηθνηλσλία κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ελφο θεηκέλνπ, θαζίζηαηαη απνηειεζκαηηθή, φηαλ κηα ζεηξά πξνηάζεσλ ζπγθξνηείηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν, θνηλσληθά αλαγλσξίζηκν είδνο θεηκέλνπ, κέζα απφ ην νπνίν ν ζπγγξαθέαο πξνζπαζεί λα πξαγκαηνπνηήζεη θάπνηνπο ζηφρνπο, ηνπο νπνίνπο ν απνδέθηεο θαηνξζψλεη λα αλαγλσξίζεη. Οη καζεηέο πνπ κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ, αιιά θαη λα παξάγνπλ έλα επηθνηλσληαθά απνηειεζκαηηθφ θείκελν δηαθξίλνληαη απφ θεηκεληθή ηθαλόηεηα (discourse competence) 22. Σα θεηκεληθά είδε Μειεηψληαο νη γισζζνιφγνη ηε δνκή δηαθνξεηηθψλ θεηκέλσλ, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα θείκελα κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο, πνπ νλνκάδνληαη θεηκεληθά είδε (genres), ζπζηεκαηηθέο, δειαδή, ζπζρεηίζεηο εθθξαζηηθψλ θαη νξγαλσηηθψλ ζηνηρείσλ κε ιεηηνπξγίεο θαη ζηνηρεία πεξηερνκέλνπ, κε βάζε ην ξφιν πνπ θαινχληαη λα δηαδξακαηίζνπλ ζην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηνπο. 23 Οη θαηεγνξίεο θεηκεληθψλ εηδψλ πξνζδηνξίδνληαη κε βάζε ηηο ζπκβάζεηο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ζπγθξνηείηαη ην θείκελν. Σα θεηκεληθά είδε 22 Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ., 2001, Κεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ, Αζήλα: Γξεγφξεο 23 Γεσξγαθνπνχινπ Α., Γνχηζνο Γ., 1999, Κείκελν θαη επηθνηλσλία, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζ. 63

26 πεξηέρνπλ κνξθέο θαη έλλνηεο, νη νπνίεο απνξξένπλ θαη εγγξάθνπλ ηηο ιεηηνπξγίεο, ηνπο ζθνπνχο θαη ηα λνήκαηα θνηλσληθψλ πεξηζηάζεσλ. Απνηεινχλ, έηζη, έλα είδνο δείθηε ηνπ ζπλφινπ ησλ θνηλσληθψλ πεξηζηάζεσλ κηαο θνηλφηεηαο ζε κηα δεδνκέλε ηζηνξηθή ζηηγκή. Αλάκεζα ζηελ πιεζψξα θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ ζπλαληνχκε θαζεκεξηλά κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε ηε ζπλέληεπμε, ηε δηαπξνζσπηθή ζπλδηάιεμε, ηελ έθζεζε ηδεψλ, ηε δηαθήκηζε, ην άξζξν εθεκεξίδαο, ην θήξπγκα, ην αλέθδνην, ην ππφκλεκα, ην δηήγεκα, ηελ αθαδεκατθή δηάιεμε, ηηο νδεγίεο ρξήζεο ελφο αληηθεηκέλνπ, ηε ζπληαγή καγεηξηθήο, ην δηδαθηηθφ θείκελν ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ ηεο θπζηθήο, ηεο ηζηνξίαο θ.ιπ. 24 Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ηα δηαθνξεηηθά είδε θεηκέλσλ δνκνχληαη κε δηαθνξεηηθή, ην θαζέλα, νξγάλσζε θαη ζηνρεχνπλ ζε δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο, ζπλπθαζκέλνπο κε ηηο αληηιήςεηο ησλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. Σν γισζζηθφ θαη ην θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ πιαίζην απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηε δφκεζε ηνπ θεηκεληθνχ λνήκαηνο. Κάζε θείκελν εληάζζεηαη κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν εηδνινγηθφ πιαίζην (speech genre), ην νπνίν ιεηηνπξγεί σο ππεξθεηκεληθή δνκή (αθήγεζε, πεξηγξαθή θηι.) πνπ θαζνξίδεη ηηο επηινγέο ηνπ δεκηνπξγνχ, ππαγνξεχνληάο ηνπ δηάθνξεο ζπκβάζεηο. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη θαλείο επνηθνδνκεηηθά ζηηο φπνηεο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο, δελ αξθεί λα γλσξίδεη ηνπο θαλφλεο γξακκαηηθήο, λα έρεη πινχζην ιεμηιφγην θαη ηθαλφηεηεο γξαθήο θαη αλάγλσζεο. Πξέπεη λα γλσξίδεη ηνπο θαλφλεο θαη ηηο ζπκβάζεηο ζχληαμεο δηαθνξεηηθψλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη απηφ πξαγκαηψλεηαη κέζα απφ ηε δηδαζθαιία ησλ θαλφλσλ, ησλ ζπκβάζεσλ θαη ησλ ηερληθψλ ηνπο. Με ηελ πεξηγξαθή θαη ηελ ηαμηλφκεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ έρνπλ ζπζηεκαηηθά αζρνιεζεί πνιινί επηζηήκνλεο, ηφζν γισζζνιφγνη φζν θαη αθεγεκαηνιφγνη θαη έρνπλ δηαηππσζεί πνιιέο πηζαλέο πξνηάζεηο ηαμηλφκεζεο ησλ θεηκέλσλ κε δηαθνξεηηθά θξηηήξηα. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ θεηκέλσλ έρεη κεγάιε ζεκαζία, γηαηί θαηά ηε δηδαθηηθή δηδαζθαιία επηηξέπεη ηελ εμήγεζε ηεο δνκήο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θεηκεληθψλ ηχπσλ κε βάζε ηα επηθνηλσληαθά δεδνκέλα. 24 Μεηζηθνπνχινπ, Β. Λόγνο-Κείκελν,

27 Οη Γεσξγαθνπνχινπ-Γνχηζνο (1999), αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο αθήγεζεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε πνηθηιία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ δηακνξθψλεηαη, εμειίζζεηαη θαη δηέπεηαη απφ ηε ζεκειηψδε δηάθξηζε ηνπ ιφγνπ ζε δχν ηξφπνπο: ηνλ αθεγεκαηηθό θαη ην κε αθεγεκαηηθό. Αθεγεκαηηθά θείκελα ραξαθηεξίδνληαη ηα θείκελα πνπ εθθξάδνπλ γισζζηθά ζπγθεθξηκέλεο (θαηά θαλφλα, παξειζνληηθέο) εκπεηξίεο πνπ είλαη ρξνληθά δηαηεηαγκέλεο. Ωο κε αθεγεκαηηθά αλαθέξνληαη φζα θείκελα ζπκκεηέρνπλ ζηελ αληαιιαγή γισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη ηελ πξνψζεζε ηεο γλψζεο, ρσξίο λα ζηεξίδνληαη ζηελ αθήγεζε. Σα κε αθεγεκαηηθά θείκελα εζηηάδνπλ ζε έλα επξχ πεδίν πεξηγξαθήο ή αλάπηπμεο αληηιήςεσλ, πεπνηζήζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη πιεξνθνξηψλ, ελψ ηα αθεγεκαηηθά θείκελα δίλνπλ έκθαζε ζηνπο αλζξψπνποδξάζηεο,θαζψο θαη ζηηο πξάμεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, θαζεκεξηλέο ηζηνξίεο γηα δηάθνξα γεγνλφηα, πεξηγξαθέο έξγσλ, θφκηθο, απηνβηνγξαθίεο, πξνζσπηθή επηζηνινγξαθία, ηζηνξηθέο αθεγήζεηο, παξακχζηα θ.ιπ. νξγαλψλνληαη κε βάζε ηνλ αθεγεκαηηθφ ιφγν. Αληίζεηα, ηερληθά εγρεηξίδηα, πνιηηηθέο ζπδεηήζεηο ή ιφγνη, ηειενπηηθέο ζπδεηήζεηο, ινγνηερληθά δνθίκηα, εγθπθινπαηδηθά άξζξα, αλαθνηλψζεηο, ζπληαγέο καγεηξηθήο θ.ιπ. αληινχλ θαηά βάζε απφ ην κε αθεγεκαηηθφ ιφγν. Έηζη αθεγεκαηηθφ είδνο είλαη ε αθήγεζε ελψ ζηα κε αθεγεκαηηθά αλήθνπλ ηα θαηεπζπληηθά θαη ηα επηρεηξεκαηνινγηθά. Σα πεξηγξαθηθά κπνξνχλ λα ηνπνζεηεζνχλ ελδηάκεζα. ηνλ αθεγεκαηηθφ ιφγν νη θεηκεληθέο δνκέο πεξηιακβάλνπλ ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ, ηελ πινθή, ηελ θιηκάθσζε θαη ηελ επίιπζε. Οη θεηκεληθέο ελδείμεηο βαζίδνληαη ζηα δηάθνξα ζπζηήκαηα ρξνληθήο θαη πξνζσπηθήο δείμεο κε έκθαζε ζηνπο κεραληζκνχο πνπ επηζεκαίλνπλ ηελ αζπλέρεηα ζηελ αιιεινπρία πξνζψπσλ θαη ρξφλσλ. ην κε αθεγεκαηηθφ ιφγν, νη θεηκεληθέο δνκέο εμαξηψληαη άκεζα απφ ηα επηκέξνπο θεηκεληθά είδε, δηαθξίλνληαο απεηθνληζηηθέο δνκέο γηα φζα θείκελα εθθξάδνπλ κηα ζηελή ζρέζε απεηθφληζεο κε ην πεξηερφκελφ ηνπο, επηρεηξεκαηνινγηθέο δνκέο γηα φζα θείκελα ζηεξίδνληαη ζηελ αλάπηπμε επηρεηξεκάησλ θ.ιπ. Δπίζεο ηα δχν ήδε ιφγνπ δηαθέξνπλ ζην φηη ε αθήγεζε επηηξέπεη ηε ζπγθξφηεζε πνιιαπιψλ ππνθεηκεληθνηήησλ θαη πξννπηηθψλ παξνπζίαζεο ηνπ εγψ. Ο αθεγεκαηηθφο ιφγνο ζπλδέεηαη κε ηελ πξννπηηθή θαη ηελ

28 ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ απνδέθηε ζηε δηακφξθσζε ηεο αιήζεηαο, ελψ ν κε αθεγεκαηηθφο ιφγνο βαζίδεηαη ζηε ξεηνξηθή ηθαλφηεηα ηνπ απξφζσπνπ δεκηνπξγνχ, πνπ βξίζθεηαη ζε αληηθεηκεληθή απφζηαζε ηφζν απφ ην ζέκα ηνπ φζν θαη απφ ηνλ απνδέθηε ηνπ θεηκέλνπ. χκθσλα κε ην εληαίν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηα θεηκεληθά είδε πνπ πξνζθέξνληαη γηα ζρνιηθή ρξήζε είλαη ηα αθεγεκαηηθά, ηα πεξηγξαθηθά, ηα θαηεπζπληηθά θαη ηα επηρεηξεκαηηθά. ηε ζπλέρεηα ζα παξνπζηαζηνχλ, ελ ζπληνκία, ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά θαζελφο απφ ηα ηέζζεξα είδε θεηκέλνπ, έηζη φπσο παξνπζηάδνληαη ζην εληαίν πιαίζην ζπνπδψλ. 1. Αθεγεκαηηθά θείκελα Αληηθείκελν ηεο αθήγεζεο είλαη ε εμηζηφξεζε, κε κηαλ νξηζκέλε ζεηξά, ζπκβάλησλ πνπ κεηαβάιινπλ κηα αξρηθή θαηάζηαζε πξαγκάησλ ή ελεξγεηψλ, πξάμεσλ πνπ ζθφπηκα δηαπξάηηνληαη απφ ηνπο «ήξσεο» κηαο ηζηνξίαο. Ζ ηππηθή αθήγεζε είλαη ε θσδηθνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ εκπεηξηψλ πνπ ζπλέβεζαλ ζε κία δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή. Σα αθεγεκαηηθά θείκελα ζπγθξνηνχληαη γχξσ απφ έλα ρξνληθφ άμνλα θαη απνηεινχλ ηελ «ηέρλε» ηνπ ρξφλνπ (Adam, 1999) 25. Απαληά ζε εξσηήκαηα ηνπ ηχπνπ «πψο ζπλέβε ην Υ γεγνλφο ή πψο ζπκβαίλεη, εθηπιίζζεηαη ην Υ γεγνλφο». Μπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηξεηο θαηεγνξίεο αθεγήζεσλ: 26 Σε κπζνπιαζηηθή αθήγεζε πνπ είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηε ινγνηερλία, ε νπνία δελ αθεγείηαη θάηη ην πξαγκαηηθφ, φπσο είλαη ηα παξακχζηα, λνπβέιεο, δηεγήκαηα, θ.ά. Σελ ηζηνξηθή αθήγεζε, ε νπνία απνηειεί εμηζηφξεζε γεγνλφησλ ηνπ παξειζφληνο, φπσο είλαη ηα ρξνλνγξαθήκαηα, νη ηζηνξηθέο αθεγήζεηο θ.ά., πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ αθήγεζε γηα λα αλαζπζηήζνπλ επηιεθηηθά, αιιά πεηζηηθά ηνλ θφζκν ηνπ παξειζφληνο, θαη 25 Adam J. M., 1999, Τα θείκελα: ηύπνη θαη πξόηππα, Αζήλα: Παηάθεο 26 Πνιίηεο, Π., Λόγνο-Κείκελν,